7.-Биологи-суурь-2019

БОЛОВСРОЛЫН ХҮРЭЭЛЭН ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН БИОЛОГИЙН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ СУРАЛЦАХУЙН УДИРДАМЖ (Суурь боловсрол. VI-IX анги ) Улаанбаатар 2019

“Биологи”-ийн сургалтын цөм хөтөлбөр (2015) А.Энхтогтох Боловсролын хүрээлэн, эрдэм шинжилгээний ажилтан, магистр М.Оюунчимэг М.Мөнхбаатар Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн арга зүйч, магисрт Ц.Хонгорзул Монгол Улсын Боловсролын их сургууль, МБУС-ийн биологийн Ш. Оюунгэрэл тэнхимийн эрхлэгч, Ph.D Д.Мөнхтуяа О.Мөнхжаргал Монгол Улсын Боловсролын их сургууль, МБУС-ийн Э.Мөнгөнтулга биологийн тэнхимийн багш, Ph.D Монгол Улсын их сургууль, ШУС-ийн Биологийн тэнхимийн багш, Ph.D “Шинэ эрин” сургуулийн биологийн багш, магистр “Монгол тэмүүлэл” сургуулийн биологийн багш, магистр Монгол Улсын Боловсролын их сургууль, МБУС-ийн биологийн тэнхимийн багш, магистр Сургалтын цөм хөтөлбөрийг сайжруулсан ажлын хэсэг (2019) М.Оюунчимэг Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институтийн сургалтын хөтөлбөр, үнэлгээ хариуцсан арга зүйч Д.Мөнхтуяа “Шинэ эрин” сургуулийн биологийн багш О.Мөнхжаргал “Орхон Хасү”сургуулийн биологийн багш Хянан тохиолдуулсан (2019) А.Энхтогтох Боловсролын хүрээлэн, Боловсролын хөтөлбөрийн судалгааны секторын эрхлэгч

СУУРЬ БОЛОВСРОЛЫН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГЫН ЗАЛГАМЖ ХОЛБОО VI анги VII анги VIII анги IX анги АМЬД БИЕИЙН ҮНДСЭН ШИНЖ, АНГИЛАЛ Амьд биеийн үндсэн шинж Б6.1а. Амьд биеийн 7 Б7.1а. Амьд биеийн үндсэн шинжийг Монгол үндсэн шинжид үндэслэн орны болон орон нутгийнхаа амьд биеэр амьдралын үйл жишээлэн тайлбарлах ажиллагааг тайлбарлах Биологийн олон янз байдал ба ангилал Б6.1б. Амьд биеийн Б7.1б. Ангилал зүйн Б8.1а. Ангилал зүйн том Б9.1а. Ангилал зүйн үндсэн шинжид үндэслэн нэгжийг нэрлэх, амьд нэгжийн нийтлэг шинжид бага нэгжийн онцлог орон нутгийнхаа ургамал, биеийн 5 аймаг ба үндэслэсэн түлхүүр шинжид үндэслэсэн амьтдыг тодорхой тэдгээрийн зарим бичгийг хэрэглэж, түлхүүр бичгийг шинжүүдээр нь ялгах төлөөлөгчдийг онцлог амьтны аймгийн зарим хэрэглэж, амьтны шинж, гадаад бүтцэд нь хүрээ, ангийг ялган аймгийн зарим баг, үндэслэн ялган таних таних овог, төрөл зүйлийг бүдүүвч зохиох тодорхойлох Б7.1в. Гэрлийн Б8.1б. Ангилал зүйн том Б9.1б. Ангилал зүйн микроскоп ашиглан нэг нэгжийн нийтлэг шинжид бага нэгжийн онцлог эстний бүтцийг ажиглах, үндэслэсэн түлхүүр шинжид үндэслэсэн нэг эстэн, вирус бичгийг хэрэглэж, түлхүүр бичгийг ялгаатай амьд бие ургамлын аймгийн хэрэглэж, ургамлын болохыг тайлбарлах зарим хүрээ, ангийг аймгийн зарим баг, ялган таних овог, төрөл зүйлийг тодорхойлох Б961в. Ангилал зүйн бага нэгж болох зүйлийг хос нэршлээр нэрлэх болсон түүх, учир шалтгааныг тайлбарлах АМЬД БИЕИЙН БҮТЭЦ, АМЬДРАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Эсийн бүтэц Б6.2а. Амьд биеийн Б7.2а. Ургамал, амьтны Б9.2а. Эс түүний бүтцийн түвшин (бие махбод-эрхтэн тогтолцоо- эсийн бүтцийн ялгааг эрхтэнцрүүдийн эрхтэн-эд-эс)-г дүрслэн үзүүлэх (вакуоль, хлоропласт, хэмжээг мм-ээр Б6.2г. Гэрлийн микроскоп эсийн бүрхүүл, хана) илэрхийлэх, өсгөлтийг ашиглан ургамал, амьтны эсийн үндсэн бүтэц микроскопын бэлдмэл тооцох (бүрхүүл, бөөм, сийвэн)- ийг ялган таних ашиглан харьцуулах Б7.2б. Эсүүдийн хэлбэр Б8.2а. Эсийн хромосом Б9.2б. Мейоз хуваагдлын нь түүний гүйцэтгэх нь удамшлийн мэдээлэл бэлгийн дүнд хромосомын эсийн үүрэгтэй зохилдсон генийг хадгалан, митоз цөөрдөг бүдүүвчээр тоо болохыг зарим онцлог хуваагдлаар төл эсэд тайлбарлах болохыг эсээр жишээлэн дамждаг болохыг тайлбарлах тоймлон тайлбарлах Хүний эрхтэн Хүний хооллолт Б6.2б. Хүний тодорхой Б7.2в. Хүний хоол Б8.2б. Хоол Б9.2в. Хүний хоол боловсруулах боловсруулах үүргийг боловсруулах нэгэн үйл ажиллагааг эрхтэнүүдийн байрлал, эрхтэнүүдийн тогтолцооны эрхтэн гадаад бүтцийг ялган тодорхойлох тус бүрийн бүтцийг хамтран гүйцэтгэж байгаа таних гүйцэтгэх үүрэгтэй нь холбон тайлбарлах эрхтэнүүдийг эрхтэн тогтолцоонд хамааруулахын учрыг тайлбарлах

Б8.2в. Хоол тэжээлээр Б9.2г. Хүнсний авсан шим бодисын задрах, нийлэгжих явцыг бүтээгдэхүүнд загварчлах агуулагдах шим Б8.2г. Шим ба шим бус бодисуудын биологийн бодисыг туршилтаар ач холбогдлыг зарим витамин, эрдэс бодисын илрүүлж, амьд биед дутагдлаар жишээлэн тайлбарлах гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдлыг тодруулах Б9.2д. Хоол боловсруулахад энзим биохурдасгуурын үүрэгтэй оролцдог болохыг шүлсний амилазагийн цардуул задлах туршилтаар жишээлэн тайлбарлах Б9.2е. Дэлхийн хүн амын хүнс тэжээлийн хүрэлцээ хангамж, хомсдолыг ган гачиг, үер усны аюул, хүн амын тоо хэт ихсэх зэрэг асуудлуудтай холбон шүүн хэлэлцэх Хүний амьсгал ба зөөвөрлөлт Б7.2г. Хүн ба амьтны Б8.2д. Хүний амьсгал Б9.2ж. Хүний амьсгалын эрхтний авах, гаргах үеийн хийн амьсгалын ач ялгаа, хүний амьсгалын солилцоог загвар, холбогдлыг аэроб эрхтэн тогтолцооны туршилтаар илрүүлж амьсгалаар жишээлэн эрхтэнүүдийн байрлал, тайлбарлах тайлбарлаж, аэроб гадаад бүтцийг ялган амьсгалыг үгэн таних тэгшитгэлээр илэрхийлэх Б7.2д. Хүний цусны Б8.2е. Зүрх, судасны Б9.2з. Зүрхний бүтцийн эргэлтийн эрхтэн дотоод бүтцийг хэсгүүд нь үйл тогтолцоо, зүрх, туршилтын үр дүнд ажиллагаатайгаа судасны байрлал, үндэслэн тайлбарлах нарийн зохилдсоныг гадаад бүтцийг ялган загварчлан шинжилж , таних цусны эргэлтийн хурдад дасгал хөдөлгөөн нөлөөлөхийг туршиж нотлох Б7.2е. Хүний зүрх цусыг Б8.2ж. Артери, вен, Б9.2и. Зүрхний титэм шахдаг, судас нь цусыг хялгасан судасны бүтэц судас нарийсах өвчний дамжуулдаг болохыг нь гүйцэтгэх үүрэгтэйгээ шалтгааныг тодруулан зүрх, судасны цохилт зохилдсон болохыг ойлгож, урьдчилан тоолох туршилтаар зургаар илэрхийлж, сэргийлэх тодорхойлох зарим онцлог судсуудыг боломжуудыг ялган таних таамаглан хэлэлцэх Б7.2ж. Цусны эсийн Б8.2з. Хүний цусны их, Б9.2к. Цусны зураг болон байнгын бага эргэлтийг зөөвөрлөх үүргийг бэлдмэлийг загварчлан тайлбарлах нарийвчлан задлан микроскопоор харж, шинжлэх эсүүдийн хэлбэр, онцлог, үүргийг ялган таних Б9.2л. Хоол боловсруулах,

амьсгалах, цусны эргэлтийн эрхтэн тогтолцооны хамаарлыг бүдүүвчээр илэрхийлж тайлбарлах Зохицуулга Б9.2м. Мэдрэл- шингэний зохицуулгыг загварчлан тайлбарлах Б9.2н. Арьсны бүтцийг харьцуулан, арьсны хялгасан судасны хана өргөсөх болон нарийсах замаар дулаан зохицуулагддаг болохыг таньж тодорхойлох Б9.2о. Глюкагон ба инсулин нь цусанд агуулагдах глюкозын хэмжээг зохицуулахад оролцдог болохыг учирлан тайлбарлах Ургамлын эрхтэн Ургамлын хооллолт Б6.2в. Ургамлын Б7.2з. Навчны бүтэц, Б8.2и Ногоон ургамалд 8.2ө. Фотосинтезийг үүргийг ялган таньж, эрхтэнүүдийг ургал ба фотосинтез явагдах урвалын тэгшитгэлээр үржлийн эрхтэн тогтолцоо навчинд фотосинтез процессийг туршилтаар илэрхийлэн бичиж, гэж ялган нэрлэх болсон явагддаг болохыг баталж, үгэн ургамалд шим бодис учир шалтгааныг батлах туршилтаар илрүүлэх тэгшитгэлээр зөөвөрлөгдөхийг илэрхийлэх нотлох Б9.2п. Фотосинтезийн эрчимд гэрлийн өөрчлөлт ба нүүрсхүчлийн хийн концентраци нөлөөлөхийг туршилтын үр дүнгээс илрүүлэх 9.2р. Навчийн бүтэц фотосинтез болон хийн солилцоо явуулахад зохицсон болохыг туршилтаар тодорхойлох Амьд биеийн үйл Ургамлын зөөвөрлөлт ажилагаа Б9.2с. Ургамлаас ус Б6.2д. Бичил биетэн амьд бие болохыг туршилтын Б8.2к. Үндэсний бүтэц, уурших болон ус үр дүнгээр нотлох үүргийг ялган таньж, дутагдах үзэгдлийн үндсээр ус, эрдэс бодис шалтгааныг дамждаг болохыг харьцуулан туршилтаар илрүүлэх тайлбарлаж, ууршилтын эрчимд чийг, температур,

гэрлийн эрчим нөлөөлөхийг туршилтаар илрүүлэх Б6.2е. Хүнсний Б8.2л. Ишний бүтэц, Б9.2т. Шим бодис бүтээгдэхүүний үүргийг ялган таньж флоэмээр үйлдвэрлэл, өвчин үүсгэх флоэм, ксилемээр бодис зөөвөрлөгдөх, зэрэгт бичил биетний дамждаг болохыг ургамлын эрхтнүүдэд гүйцэтгэх үүргийг баримт туршилтаар илрүүлэх хуримтлагдахыг нотолгоогоор жишээлэн туршилтын үр дүнд тайлбарлах үндэслэн задлан шинжлэх Б6.2ж. Бичил биетэн Б9.2у. Ургамал нь задлагч амьд бие болохыг гэрэл ба хүндийн учирлан тайлбарлаж, хүчний үйлчлэлд хариу тэдгээрийн үүргийг үйлдэл үзүүлдэг бүдүүвчээр дүрслэх болохыг хэлэлцэх, туршилтаар илрүүлэх АМЬД БИЕИЙН ҮРЖИЛ, ХӨГЖИЛ Хүний үржил, хөгжил Б7.3а. Биений юмны Б8.3б. Хүний нөхөн Б9.3а. Хүний эр, эм үржихүйн тогтолцооны Б6.3а. Шилжилтийн насны мөчлөг, хуанли эрхтнүүдийг нэрлэж, бэлгийн эсийн охид хөвгүүдийн бие үүргийг тайлбарлах, эр, махбод ба сэтгэл санаанд хөтлөхийн учрыг эм бэлгийн эсийн хөгжлийн үе шатыг гарах өөрчлөлтийг ялган бүтцийг харьцуулах харьцуулан тодорхойлох тайлбарлах тайлбарлах Б9.3б. Хүний үр тогтолт болон хөврөлийн хөгжлийн үе шатыг зураг, бичлэгээс ажиглаж тайлбарлах Ургамлын үржил Б7.3б. Бэлгийн бус Б9.3а. Бэлгийн ба үржлийг төмс, мөөг бэлгийн бус үржлийн Б6.3б. Ургамлын үр бактериар жишээлэн ялгааг тодорхойлох соѐолох, ургамал ургахад тайлбарлах нөлөөлөх хүчин зүйлийг туршилтын үр дүнгээс нотлон тайлбарлах Б7.3в. Ургамлын Б8.3в. Ургамлын тоос үржлийн эрхтэн болох хүртэлтийг загварчилж, цэцгийн бүтцийн шавжаар болон салхиар хэсгүүдийг өсгөгч шил тоос хүртдэг ургамлын ашиглан ялган таних ялгааг харьцуулан тодорхойлох Б7.3г. Цэцгийн шадар эрхтний бүтцэд үндэслэн цэцгийн хэлбэрийг тодорхойлж, баг цэцгийг ялган таних Б7.3д. Цэцгийн үндсэн Б8.3г. Ургамалд үр, жимс үүсэх үйл явцыг хэсэг болох дохиур, үр цэцэгт ургамлын давхар үр тогтолтоор жишээлэн боловсрох орны тайлбарлах онцлогийг ялган таних

Б8.3д.Үр, жимсний бүтцийг харьцуулан, үрийн тархалтын хэлбэрүүдийг тодорхойлох Б8.3е. Ургамлын амьдралын эргэлтийг далд ба нүцгэн үрт ургамлаар жишээлэн тайлбарлах Удамшил, хувьсал ба шалгарал Б8.3ж. Шинж тэмдгүүд эцэг эхээс үр төлд дамжин удамшдаг болохыг жишээгээр тайлбарлах Б8.3з. Ашигтай шинж тэмдэг бүхий шинэ үүлдэр, сорт, омог гарган авахын ач холбогдлыг жишээгээр тайлбарлах Б8.3и. Амьд бие орчиндоо дасан зохилдож, мэнд үлддэг болохыг Дарвины онол, жишээгээр нотлох АМЬД БИЕ ХООРОНДЫН БОЛОН ОРЧНЫ ХАРИЛЦАН ХОЛБОО Амьд бие ба орчин Б6.4а. Орон нутгийнхаа Б7.4а. Идэш тэжээлийн Б8.4а. Идэш тэжээлийн Б9.4а. Экосистемийн амьтдын гадаад бүтэц, хэлхээ, сүлжээ, гэсэн хэлхээнд амьд биеийн үндсэн үйл ажиллагааг амьдрах орчны ялгаатай ухагдахуунуудыг ялган, эзлэх түвшинг тоон ба бүрэлдэхүүн байдлыг ажиглан амьдрах тэдгээрийн хоорондын биомассын суврагаар хэсгүүдийн хооронд орчиндоо дасан зохицсон хамаарлыг тодорхойлох илэрхийлж, учрыг явагдах бодис, болохыг жишээгээр тайлбарлах энергийн урсгалаар тайлбарлах тоймлон тайлбарлах Б6.4б. Биологийн Б7.4б. Идэш тэжээлийн Б8.4б. Идэш тэжээлийн Б9.4б. Биосфер, системийн энергийн хэлхээний зүй тогтол гинжин хэлхээ 5-аас экосистем, бүлгэмдэл, анхдагч эх үүсвэр болох алдагдахад хүний үйл цөөн түвшинтэй популяци, зүйл гэсэн нар болон бүтээгч, ажиллагаа нөлөөлөхийг байдгийг энергийн ухагдахуунуудыг хэрэглэгч, задлагч амьд жишээгээр тайлбарлах алдагдалд үндэслэн тодорхойлох биеийг оролцуулсан идэш тайлбарлах тэжээлийн хэлхээний 3-5 гишүүнтэй загвар бүтээх

VI АНГИ ШИНЖЛЭН СУДЛАХ АРГА БАРИЛ VI ангийн сурагчид дараах чадварыг эзэмшиж шинжлэн судлах арга барилаа хөгжүүлнэ. Ш6.1. Шинжлэх ухааны санаа гаргах, асуудал, таамаглал дэвшүүлэх а) Өмнөх туршлага, ажиглалтад тулгуурлан асуулт асуух, баримт нотолгоо, тайлбарын ач холбогдлын тухай ярих чадвартай байх б) Юу болох талаар бодож, өмнөх мэдлэг ойлголт, зарим баримт нотолгоонд тулгуурлан таамаглах в) Шинжлэн судалж болох бодит асуудлыг дэвшүүлэх Ш6.2. Сорил, туршилт, шинжлэн судлах ажлыг төлөвлөх а) Шалгаж болох шинэ санаа, таамаглал дэвшүүлж, түүнийг баримт нотолгоотой харьцуулж нягтлах б) Хянах, өөрчлөх, ажиглах хэмжигдэхүүнийг тодорхойлон сорил, туршилт, судалгаа шинжилгээний ажлаа төлөвлөх в) Өмнөх шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголтдоо үндэслэн таамаглалаа сайжруулах, хэрэгцээтэй мэдээллийн эх сурвалжуудыг сонгож, хэрхэн хэрэглэхээ шийдэх г) Цуглуулах шаардлагатай баримт нотолгоог тогтоох, оновчтой арга, тохиромжтой багаж төхөөрөмжүүдийг зөв сонгох, зөв, бусдын эрүүл мэндэд аюулгүйгээр хэрэглэх Ш6.3. Баримт нотолгоо гаргах, илэрхийлэх а) Хэмжигдэхүүнийг ашиглан хэмжилт, ажиглалтыг нягт нямбай хийх б) Үр дүнгээ бичвэр, зураг, хүснэгт, баганан диаграммаар илэрхийлэх в) Анхдагч эх сурвалжаас мэдээллийг ашиглах, илэрхийлэх Баримт нотолгоо ба үр дүнг нягтлах, тайлбарлах а) Сорил туршилт, шинжлэн судлах ажлын үр дүнд үндэслэн таамаглалдаа тайлбар хийх, дүгнэлт гаргах б) Зураг, бичвэр, баганан диаграмм, бүдүүвч, хүснэгт зэрэг өгөгдлийн зүй тогтлоос, алдаатай үр дүнг ялган таних в) Зураг, бичвэр, баганан диаграмм, бүдүүвч, хүснэгт хэлбэрээр өгөгдсөн болон судалгаанаас цуглуулсан өгөгдөл, мэдээллээс дүгнэлт гаргах г) Гарсан дүгнэлтийг янз бүрийн аргаар илэрхийлэн үзүүлэх, бусдад тайлбарлах, цаашид сайжруулах талаар эргэцүүлэх БҮЛЭГ. Б6.1. АМЬД БИЕИЙН ҮНДСЭН ШИНЖ, АНГИЛАЛ Энэ бүлэг сэдвээр сурагчид амьд биесийн талаарх өмнөх мэдлэг, ойлголтод үндэслэн амьд биеийн үндсэн шинж болох хооллох, амьсгалах, ялгаруулах, мэдрэх, үржих, хөдлөх, өсөж хөгжих шинж, амьдралын тухай ойлголтоо гүнзгийрүүлж, орон нутгийнхаа ургамал, амьтныг амьд биеийн үндсэн шинж, амьдрах орчны ялгаатай байдал, хэрэглээгээр нь бүлэглэж, ялган танина. Бүлгийн нэр томьѐо: Амьд бие, ургамал, амьтан, хооллох, хөдлөх, амьсгалах, ялгаруулах, өсөх, үржих, мэдрэх Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Амьд биеийн үндсэн шинж Амьтан, ургамал Б6.1а. Амьд биеийн - Амьд биесийг амьд бус зүйлсээс ялгаж (бага болон амьд бус ангид судалсан байгаа), амьд биеийн долоон зүйлсийн зураг 7 үндсэн шинжид үндсэн шинжийг зураг, дүрс ашиглан тайлбарлана. үндэслэн амьдралын үйл ажиллагааг

тайлбарлах o Тодорхой амьд биесийг нэрлэж, тэдгээрт Сурах бичиг амьд биеийн үндсэн шинж хэрхэн илрэхийг Ш6.1а ажиглаж, цуглуулсан мэдээллээ хүснэгтэн Видео бичлэг, Ш6.2а хэлбэрт оруулан нэгтгэнэ. Ш6.3б Интернетээс татсан Ш6.4 г o Сурагчид өмнөх мэдлэгээ хэрэглэхийн зураг зэрэгцээ, нэмэлт эх сурвалжаас цуглуулсан мэдээллүүдийг “Оюуны зураглал” аргаар Ажлын хуудас, тэмдэглэж, амьд биеийн онцлог шинж, хоорондын харилцаа холбоо, уялдах байдлыг Багшийн гарын бүлэглэх, тохирох жишээнүүдийг олох дасгал авлага, лавлах ном ажиллана. o Дараах биологийн нэр томьѐогоор илэрхийлэгдэх үйл явцыг тодорхойлоход анхаарна. Үүнд: хооллох, амьсгалах, хөдлөх, өсөж үржих, ялгаруулах, хариу үйлдэл үзүүлэх, дасан зохицох Оюуны зураглалын жишээ: Бүх юмс Амьд бус Амьд бие зүйлс Хөдөлдөг Үрждэг Б6.1б. Амьд биеийн Багшийн анхаарах зүйл: Амьд биеийн 7 үндсэн шинжийг цахим хичээл үндсэн шинж, бэлтгэн танилцуулж болно. Гэхдээ сурагчдад Ургамлын биет хүрээлэн буй орчноо ажиглах, хайрлан хамгаалах үзүүлэн, загвар, фото хэрэглээнд үндэслэн зөв зан үйл, хандлага төлөвшүүлэхэд хичээлийн зураг болон агуулга, арга зүйг чиглүүлээрэй. сурагчдын тэжээдэг орон нутгийнхаа амьтан, амьтдын Амьд биеийн олон янз байдал амьдрах орчин, ургамал, амьтдыг тэдгээрийн хэрэглээг - Тухайн орон нутагт оршин байдаг янз бүрийн харуулсан зурагт тодорхой ургамал, амьтдын зураг бүхий үзүүлэнг үзүүлэн ашиглан тэдгээрийг янз бүрээр бүлэглэнэ шинжүүдээр нь ялгах - Амьд биеийн үндсэн шинжид үндэслэн Ш6.1в ургамал, амьтдыг ялган таних, ялгаатай шинжүүдээр нь бүлэглэн ангилах дасгал Ш6.2в ажиллана (хооллох, амьсгалах, хөдлөх, үржих, мэдрэх, амьдрах орчны онцлогоор нь гэх мэт). Ш6.3в Ш6.4г - Амьтад хаана амьдардаг, амьдрах орчиндоо хэрхэн дасан зохицсон байдаг, ямар төрлийн идэш тэжээлээр хооллодог, мөчдийн тоо зэрэг шинж тэмдгийг харгалзахаас аль арга нь тэдгээрийг ялган таних, ангилахад хамгийн тохиромжтой болохыг үнэлж шийднэ. - Мөн ургамал, амьтдыг хүн хэрхэн хэрэглэж буй байдлаар нь ангилж болно. - Өөрсдийн хийсэн ангилалыг зураг, бичвэр, бүдүүвчээр илэрхийлж бусдад танилцуулна. Багшийн анхаарах зүйл: - Бага ангид өөрийн мэдэх амьд биеийг гадаад шинжид үндэслэн ялган таних, YII ангийн I

бүлэгт амьд биеийн аймаг буюу ургамал амьтны аймгийг үндсэн бүлгүүдэд ангилж, агуулга гүнзгийрэх тул энэ ангид өөрийн орон нутгийн сайн мэдэх ургамал, амьтдыг амьд биеийн үндсэн шинжид нь үндэслэн ялган таних, ангилах дасгал ажиллуулахад анхаарна. - Амьд биеийн үндсэн шинжид үндэслэн, тэдгээрийг харьцуулах, ялган таних, ангилах түлхүүр үгсийг бэлтгэн сурагчдад өгч болно. Тухайлбал: ургамал идэштэн, махан идэштэн, хуурай газрын хүчилтөрөгчөөр амьсгалдаг, усанд ууссан хүчилтөрөгчөөр амьсгалдаг, өндөглөдөг, амьд үр төл гаргадаг, хөдөлгөөний эрхтэн нь заламгай, хөдөлгөөний эрхтэн нь 4 мөч, ус, хуурай газар амьдардаг гэх мэт - Сурагчдад амьд биеийг хайрлан хамгаалах, өөрсдийн үндсэн хэрэгцээгээ хангаж, ирээдүй хойч үеийнхний амьдралд аюул учруулахгүйгээр амьдралаа авч явах, тогтвортой хэрэглээг эрхэмлэх хандлага төлөвшүүлэхэд анхаараарай. - Сурагчдын ялгаатай байдал тухайлбал; 1-2 шинж тэмдгийг харж ангилах нь өөр бусад шинжүүдтэй харьцуулахад тохирч байгааг харж чадаж байгаа эсэхийг ажиглаж дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. БҮЛЭГ. Б6.2. АМЬД БИЕИЙН БҮТЭЦ, АМЬДРАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Энэ бүлгээр эс, эд, эрхтэн, бичил биетний амьдралын үйл ажиллагааны талаар судална. Эс, эд, эрхтэн - Эс нь амьд биеийн бүтцийн үндсэн нэгж болох тухай ойлголттой болно. - Эсийн судалгааны гол багаж болох микроскопийн бүтэцтэй танилцаж, түүнийг ашиглан ажиглалт, судалгаа хийнэ. - Эсүүд нэгдэж эд, эрхтэн, эрхтний тогтолцоог бүтээн амьдралын идэвхтэй үйл ажиллагааг явуулдаг тухай судална. Бичил биетэн - Хөрөнгө мөөг, нян зэрэг бичил биетэнг судалж ашиг тус, хор хөнөөлийг мэднэ - Бичил биетнүүдийг хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд хэрхэн ашиглах тухай судална. - Бичил биетнүүд шим бодисыг задалснаар аливаа зүйл ялзарч мууддагийг ойлгоно. Бүлгийн нэр томьѐо: Амьд биеийн эрхтэн, эрхтний тогтолцоо, гэрлийн микроскоп, өсгөлт, эс, эсийн бүрхүүл, сийвэн, бөөм, хөрөнгө мөөг, спор, мөөгийн утаслаг, мицелл, паразит мөөг, бактери, шууд хуваагдал, задлах процесс, задлагч, ариутгал Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Бие махбодын Б6.2а. Амьд биеийн - Ижил эсүүд нэгдэж эдийг үүсгэдэг талаар бүтцийн түвшний зураг /ургамал, бүтцийн түвшин хэлэлцэнэ. амьтны/ (бие махбод-эрхтэн - Янз бүрийн эдүүд нэгдэж эрхтэн, эрхтнүүд Эрхтэн тогтолцоо-эрхтэн- нэгдэж, эрхтний тогтолцоог бүрдүүлдэг тухай эд-эс)-г дүрслэн тайлбарлаж, эрхтний тогтолцоо нь хүн ба цэцэгт үзүүлэх ургамлын бүхэл бүтэн бие махбодыг бүтээдэг

Ш6.1а болохыг бүдүүвч зургаар илэрхийлнэ. тогтолцоонуудын Ш6.1б - Хүний эрхтэн тогтолцооны жагсаалт хийж, зураг, муляж Ш6.2а Ш6.3б тэдгээрт хамаарах эрхтнүүдийг зөв нэрлэх, ялган Хүний араг ясны Ш6.4в таних дасгал ажиллана. муляж, эрхтэн Ш6.4г тогтолцооны муляж, Багшийн анхаарах зүйл: хүний биеийн дотоод Зурагт үзүүлэн, бичлэг хэрэглэж, хичээлийг бага эрхтнүүдийг ангийн агуулгатай залгамж холбоотой заах арга харуулсан зураг, зүйг төлөвлөөрэй. Тухайлбал: Энэ ангид амьд бие баримлын шавар гэх эс, эдээс тогтдог гэдэг анхны ойлголтыг өгч мэт гарын доорх байгаа тул амьд биеийн бүтцийн түвшинг материал ойлгуулахдаа эс, эд гэдэг нэгжээс бус амьд бие гэдэг ойлголтоос буюу сурагчдад ойр байх үүднээс эхлээд хүн болон ургамлын эрхтэн тогтолцоо, тэдгээрийн эрхтнүүдийг нэрлүүлээд дараа нь эс, эдийн тухай ойлголт өгөхөд анхаараарай. Б6.2б. Хүний Хүний эрхтэн тодорхой нэгэн үйл ажиллагааг - Хүний биеийг дүрслэн зураад зарим гол хамтран гүйцэтгэж эрхтнүүдийг (элэг, зүрх, бөөр, ходоод, тархи гэх байгаа мэт) зурж, нэрлэж бичих дасгал ажиллана. эрхтэнүүдийг эрхтэн тогтолцоонд - Зургаа бие биедээ дамжуулан үзүүлж, хамааруулахын тайлбарлана. учрыг тайлбарлах - Хүний биеийн гол эрхтнүүдийн үүргийг Ш6.1а тайлбарлана. Ш6.2в Ш6.3б - Эдгээр гол эрхтнүүдтэй хамтран нэг ижил үүрэг Ш6.4г гүйцэтгэдэг өөр ямар эрхтнүүд байдаг талаар ярилцаж, зурагт нэмж зурна. - Ижил үүрэг хамтран гүйцэтгэх эрхтнүүдийг нэг эрхтэн тогтолцоонд хамааруулдаг болохыг хэлэлцэнэ. - Хүний эрхтэн тогтолцоонуудыг ялгаж, нэрлэнэ. Б6.2в. Ургамлын Багшийн анхаарах зүйл: Тасалгааны ургамал, эрхтэнүүдийг ургал - Нэг ижил үүргийг хамтран гүйцэтгэдэг ургамлын зураг, ба үржлийн эрхтэн хатаадас зэргийг тогтолцоо гэж ялган эрхтнүүд нийлэн эрхтэн тогтолцоог бүрдүүлдэг ашиглах боломжтой. нэрлэх болсон учир бөгөөд хүний бие эдгээр эрхтэн шалтгааныг батлах тогтолцоонуудаас бүтсэн цогц нэгдэл бөгөөд Ургамлыг ургал тэдгээрийн үйл ажиллагаа нь харилцан бие эрхтэн болон үрээр Ш6.1в биеэс хамаарсан, уялдаатай явагддаг болохыг үржүүлэх богино Ш6.2а сурагчдаар өөрсдөөр нь дүгнэн хэлэлцүүлэхэд хэмжээний бичлэг, чиглэсэн арга зүйг төлөвлөнө. анимейшныг - Бага ангид үзсэн тулгуур хөдөлгөөний эрхтний тогтолцоог бүрдүүлэх араг яс, булчин, үе холбоосын сануулж, агуулгын залгамж холбоог анхаараарай. - Зурагт үзүүлэн ашиглаж хүний гол эрхтнүүдийг зурах, чадварыг хөгжүүлэхэд анхаарна. Мөн баримлын шавраар зарим эрхтнийг хийлгэж болно. Ургамлын эрхтэн - Янз бүрийн цэцэгт ургамлын үндэс, иш, навчийн гадаад бүтцийн ялгааг судлах дасгал ажиллана. - Ургамлын эрхтэн, тэдгээрийн үүргийг хүснэгтэд бичиж, тэмдэглэж болно. - Ургамлын үндэс, иш, навчийн гадаад бүтэц, тэдгээрийн ургамалд гүйцэтгэх үүрэг, ач холбогдлыг тайлбарлана. - Ургамлыг иш, навчаар үржүүлдэг тухай бага ангид

Ш6.3б үзсэн агуулгыг гүнзгийрүүлэн үндэс, булцуугаар интернетээс татан Ш6.4г үржиж болохыг дадлага ажил хийж, үндэс, иш, үзүүлж болно. навчийг ургал эрхтний тогтолцоо гэж нэрлэх болсны учрыг тайлбарлана. - Цэцэгт ургамлын амьдралын эргэлтийг “үрнээс үр хүртэл” гэх мэт хялбар аргаар загварчилж, бага ангид үзэж судалсан мэдлэгтээ суурилж ойлголтоо бататгана. - Ургамал үржиж олширох зүй тогтлыг ажиглаад ургамлын эрхтнүүдийг хэрхэн ангилж болох талаар ярилцана. Тухайлбал: ургал болон үржлийн гэсэн 2 хэсэгт хувааж болохыг тодорхойлно Б6.2г. Гэрлийн Багшийн анхаарах зүйл: Микроскоп, ургамал микроскоп ашиглан - 5-р ангийн “Хүн ба байгаль” хичээлээр ургамлын ба амьтны эсийн ургамал, амьтны байнгын бэлдмэл, эсийн үндсэн бүтэц үржлийн талаар үзэж судалсан тул бага (бүрхүүл, бөөм, боловсролын түвшинд эзэмшсэн мэдлэг, Интернетээс татсан сийвэн)-ийг ялган ойлголтыг гүнзгийрүүлэх байдлаар хичээлийг зураг таних төлөвлөөрэй. Б6.3б. суралцахуйн зорилтыг судлах явцад ургамлыг үрээр үржүүлэх Ажлын хуудас, Ш6.1в туршилтыг хийж, агуулгыг гүнзгийрүүлнэ. Ш6.2в - Ургамлыг ургал эрхтэн болон үрээр үржүүлэх Багшийн гарын Ш6.3а дадлага ажлыг жил бүр төлөвлөж хэрэгжүүлж авлага, лавлах ном, Ш6.3б болно. Гэхдээ үржүүлэх ургамлын төрөл, зүйлээ сурах бичгийг Ш6.4а зөв сонгож, үнэн бодит мэдлэг, ур чадвар ашиглана. эзэмшүүлэхэд анхаараарай. - Ургамлын биет үзүүлэн, загвар, бичлэг ашиглан дүрс хувирсан эрхтнүүдийн талаар нэмэлт мэдээллийг сурагчдад тайлбарлаж болно. Эс - Эс бол амьд биеийг бүрдүүлэгч жижиг хэсэг” гэдгийг ойлгуулах дасгал ажиллана. - Гэрлийн микроскопийн бүтэц, ажиллах арга техниктэй танилцана. - Байнгын бэлдмэл ашиглан микроскопоор эсийг ажиглана. - Сурагчид сонгино (үе үеэр хуурах шүүслэг эдүүдийн гадна талын нимгэн хальс)-ы бүрхүүл эдээс түр бэлдмэлийг бэлтгэн ургамлын эсийг ажиглана. Сайн харахын тулд бүрхүүл шилний доогуур хийн бөмбөлөг оруулахгүй, түүний гадна тал нь тоосгүй байх зэргийн анхаарна. - Байнгын ба түр бэлдмэлээс эсийн бөөм, бүрхүүл, хана, сийвэнг ялган таних, ажигласан эсийн бүтцийг зурж дүрслэх, хүснэгтэд тэмдэглэх даалгаврыг гүйцэтгэнэ. - Юуг олж харсан, ямар ялгааг хэрхэн зурж тэмдэглэснээ бусдад тайлбарлана. Багшийн анхаарах зүйл: Багш ургамлын эсийг ажиглуулахын тулд сонгины бүрхүүл эдээс түр бэлдмэлийг урьдчилан бэлтгэсэн байж болно. Сурагчдад бэлдмэлийг бэлтгэх, микроскопоор ажиглахад нягт нямбай ажиллахыг сануулна.

Б6.2д. Бичил Бичил биетний үйл ажиллагаа - Бичил биетнүүдийн биетэн амьд бие өнгөт зураг, болохыг туршилтын - Мөөг, бактери зэрэг бичил биетэн амьд бие үр дүнгээр нотлох болохыг нотлох шинжүүдийг жагсаан бичнэ. - Бичил биетнүүдийн амьдрал, үйл Ш6.1б - Хөрөнгө мөөг амьд болохыг туршилт хийж ажиллагааг Ш6.2а нотолно. Глюкозын хэмжээ, температур зэрэг нь харуулсан бичлэг, Ш6.2б хөрөнгө мөөгийн өсөлтөд хэрхэн нөлөөлж байгааг Ш6.3а туршилтын үр дүнгээс дүгнэлт бичнэ.. - Микроскопоор Ш6.3б харсан фото зураг Ш6.4а - Бактерийг микроскопоор харсан зургаас ажиглаж харьцуулах дасгал ажиллана. - Хөрөнгө (хуурай Б6.2е. Хүнсний эсвэл нойтон), бүтээгдэхүүний Багшийн анхаарах зүйл: үйлдвэрлэл, өвчин - YII ангийн I бүлгийн агуулгатай залгамж - Глюкоз /сахар, үүсгэх зэрэгт бичил - Гурил, биетний гүйцэтгэх холбоотой болохыг анхаарч хэт гүнзгийрүүлэн - Термометр, үүргийг баримт бусад бичил биетэнг судлахгүй байхыг - Усан банн (энгийн нотолгоогоор анхаараарай. жишээлэн - Талхны хөгцнөөс мөөгийн бэлдмэл бэлтгэж том жижиг 2 стакан тайлбарлах микроскопоор харж, зурж дүрсэлж болно. ашиглаж болно), - Агар-агар бүхий тэжээлийн орчинд бактери хэрхэн - Шугам Ш6.1а ургасныг бичлэгээс харна. Ш6.2в - Талхны үйлдвэрлэлд хөрөнгө мөөгийг хэрхэн - Бичил биетнийг Ш6.2г ашигладаг тухай хэлэлцэж, дүгнэлт гаргана. үйлдвэрлэлд Ш6.3б - Тараг болон бяслаг үйлдвэрлэхэд бичил биетнийг ашиглаж байгаа Ш6.4г хэрхэн ашигладгийг тайлбарлана. бичлэг - Бичил биетнээр үүсгэгддэг өвчин, түүнээс Б6.2ж. Бичил урьдчилан сэргийлэх арга замын талаар мэдээлэл - Бичил биетнээр биетэн задлагч цуглуулж хэлэлцэнэ үүсгэгддэг өвчний амьд бие болохыг - Ариутгалыг хийхийн ач тусын талаар ярилцана. талаарх хүснэгт учирлан тайлбарлаж, Багшийн анхаарах зүйл: - Бичил биетний ач тэдгээрийн үүргийг - Төрөл бүрийн бичлэг үзүүлж бичил биетнээр тус болон хор бүдүүвчээр дүрслэх хөнөөлийн талаарх үүсгэгддэг өвчнийг хүснэгтэд тэмдэглүүлнэ. нэмэлт мэдээлэл Ш6.1в - Багаар юмуу сурагч бүрт бие даан мэдээллийн Ш6.2а - Задлагчийн үүргийг Ш6.2в хоѐрдогч эх үүсвэр ашиглаж, бичил биетнээр илэрхийлэх тоо Ш6.3а үүсгэгддэг өвчний талаар мэдээлэл цуглуулж баримт, үзүүлэн Ш6.4а бэлтгэх гэрийн даалгавар өгч, дараагийн хичээлээр хэлэлцэж болно - Талх - Бактери, мөөг, чийгийн улаан хорхой нь задлагч - Жимсний дээж амьд бие болохыг жишээгээр нотлох дасгал - Битүү сав ажиллана. - Бариултай - Битүү таглаатай саванд талх эсвэл жимс хийхэд хөгцөрч, ялзардгаар жишээлэн задлагчийн үүргийг томруулагч шил тайлбарлана. Бактери ба мөөгийг задлагч амьд - Бээлий бие гэдгийг ойлгоно. - Аюулгүй - Идэш тэжээлийн хэлхээнд задлагч амьд биеийг оруулан бүдүүвчээр дүрсэлнэ. ажиллагааны - Идэш тэжээлийн хэлхээнд задлагч амьд бие дүрэм хэрхэн оролцдог ба ямар үүрэг, ач холбогдолтойг - Чийгийн улаан хэлэлцэнэ. Задлагчгүй дэлхийг төсөөлөн хорхой хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ. - Хөрсний дээж - Унасан навч, Багшийн анхаарах зүйл: ургамал байж - Битүү саванд хадгалж хөгцрүүлсэн талх, болно. жимсийг хичээлд хэрэглэх тохиолдолд аюулгүй ажиллагааны дүрмийг сайтар баримтлахыг зөвлөх хэрэгтэй. - Хөрсөнд үржүүлсэн чийгийн улаан хорхойг сургалтад хэрэглэх үйл ажиллагааг төлөвлөж болно

БҮЛЭГ. Б6.3. АМЬД БИЕИЙН ҮРЖИЛ, ХӨГЖИЛ Энэхүү бүлгээр хүн ба ургамлын үржил, хөгжлийн үндсийг судална. Хүний үржил, хөгжил: Шилжилтийн насны өөрчлөлтийн талаар мэдэж, бие болон сэтгэл санаанд гарах өөрчлөлтөд бэлтгэлтэй болно. Ургамлын үржил, хөгжил: Ургамлын үр ургахад ус, хүчилтөрөгч, температур зэрэг хүчин зүйл хэрхэн нөлөөлөх, ургамлын өсөлтөд гэрэл, эрдэс бодис нөлөөлөхийг нарийвчлан судална. Бүлгийн нэр томьѐо: Шилжилтийн нас, бэлгийн анхдагч, хоѐрдогч шинж тэмдэг, биений юм, биений юмны мөчлөг, нойтон зүүд Ургамлын үр ургах нөхцөл: ус-чийг, хүчилтөрөгч-агаар, температур- халуун, хүйтэн Ургамал ургах нөхцөл: нарны гэрэл, эрдэс бодис Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Хүний үржил, хөгжил IV-YII ангийн эрүүл Б6.3а. Шилжилтийн мэндийн хичээлийн насны охид - Шилжилтийн насны охид, хөвгүүдийн бие махбод, агуулгад эрүүл ахуй, хөвгүүдийн бие сэтгэл санаанд гарах өөрчлөлтийн талаар ариун цэвэр, зөв махбод ба сэтгэл таамаглал дэвшүүлнэ. дадал хэвшил, санаанд гарах ариун цэврийн өөрчлөлтийг ялган - Шилжилтийн насанд бие махбод болон сэтгэл хэрэгслээ зөв сонгох тодорхойлох санаанд гарах өөрчлөлтийн талаар зурагт үзүүлэн зэрэг агуулга туссан ашиглаж ярилцана. байгаа тул Ш6.1б биологийн Ш6.2а - Биеийн өндрөө хэмжиж, ангийн эрэгтэй эмэгтэй хичээлээр Ш6.3б хүүхдүүдийн дундаж өндрийг харьцуулан, шилжилтийн насны Ш6.4а хүснэгтэд тэмдэглэх, баганан диаграмм охид, хөвгүүдийн Ш6.4г байгуулах, багийн гишүүд болон ангийн бусад бие махбод, сэтгэл хүүхдүүдтэй харьцуулах, эрэгтэй, эмэгтэй санаанд гарах хүүхдүүд ялгаатай байгааг илрүүлэх, гэртээ очоод өөрчлөлтийг таньж гэр бүлийн гишүүдийнхээ өндрийг хэмжиж, өсөлт мэдэх, сурах арга ялгаатай байгааг диаграммаар илэрхийлэх дасгал барил эзэмших даалгавар ажиллана. агуулга, арга зүйг сонгоно. - Бие болон сэтгэл санаанд гарч буй өөрчлөлтийг хүлээн зөвшөөрөх, бусдад хүндэтгэлтэй хандах, ялгаварлан гадуурхахгүй байхын ач холбогдлыг ухаарах дасгал даалгавар ажиллана. Хэлэлцүүлэг өрнүүлж болно Багшийн анхаарах зүйл - Багш арга зүй, дасгал даалгавраа сурагчдын өөрийн биед гарч буй өөрчлөлтийг бусадтай харьцуулах, өөрийн биеийн өндрөө тогтмол хянадаг байх, тэдний мэдээлэл боловсруулах арга барилыг дэмжих, хүүхэд бүр ялгаатай гэдгийг олгуулахад чиглүүнэ. - Хэлэлцүүлэг өрнүүлэхэд сурагч нэг бүрийн оролцоог багш урьдчилан төлөвлөсөн байна. - Бэлгийн хоѐрдогч шинжүүдийн тухай сурагчидтай ярилцахдаа мэдрэмжтэй хандах нь чухал. Учир нь зарим сурагчид нь сэтгэл зовомтгой, ичимтгий байдаг. - Хүйсийн ялгаатай байдлыг зөвхөн өндөр гэх мэт нэг хэмжигдэхүүнээр илэрхийлэн дүгнэлт гаргах боломжгүйг анхаарч, сэтгэл санаа, бие махбодод гарах бусад өөрчлөлтүүдтэй холбон

тайлбарлаарай. Б6.3б. Ургамлын үр Ургамлын үржил, хөгжил http://www.youtube.c соѐолох, ургамал - 7 хоногийн туршид ургамлын үрийг дараах янз ургахад нөлөөлөх om/watch?v=T94hwh хүчин зүйлийг бүрийн нөхцөлд тарьж үр соѐолоход ус, YCFsY веб хаягаас туршилтын үр хүчилтөрөгч, температур зэрэг хүчин зүйлс мэдээлэл авч болно. дүнгээс нотлон зайлшгүй шаардлагатай болохыг илрүүлэх тайлбарлах туршилт хийнэ. Үүнд: Ш6.1б o чийгтэй, дулаан, агаартай нөхцөлд Ш6.2а o чийгтэй, дулаан, агааргүй нөхцөлд Ш6.2б o чийгтэй, хүйтэн, агаартай нөхцөлд Ш6.2г o ус чийггүй, дулаан, агаартай нөхцөлд Ш6.3а - Туршилтын явцад ажиглалт хийж, үр дүнг Ш6.3б тэмдэглэнэ. Ш6.4г - Ургамлын үр соѐолоход түүнд агуулагдах шим бодис дуусдаг бол ургамал цаашид ургахад хэрэгтэй нөхцөл юу болохыг туршилт хийж, ажиглалтаар илрүүлнэ. Үүнд: - Ургамлын үрийг хөрсөнд суулгаад, усалж, гэрэлтэй газар байрлууж, бордох - Ургамлын үрийг хөрсөнд суулгаад, харанхуй газар байрлуулах мөн бордохгүй байх гэх мэт - 2 долоо хоногийн туршид ургамлын өсөлтөд гарсан үр дүнг тэмдэглэж, харьцуулан хэлэлцэнэ. Багшийн анхаарах зүйл - Энэ туршилтыг бага ангид энгийн багаж хэрэгслийг туршилтад хэрэглэх чадвар эзэмшүүлэх зорилгоор үзэж судалсан тул энэ удаа ургамлын соѐололт ба өсөлтөд нөлөөлөх хүчин зүйлийг туршилтаар олж илрүүлэх, үндэслэлийг нь тайлбарлах чадвар эзэмшихэд түлхүү анхаарал хандуулаарай - Туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэх, үр дүн, нотолгоогоор батлагдсан шинжлэх ухааны санааг өөртөө итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ бусдад тайлбарлах чадвар эзэмшүүлэхэд анхаарч багийн хэлэлцүүлэг хийх, хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог тодорхой болгоход анхаарах хэрэгтэй. БҮЛЭГ. Б6.4. АМЬД БИЕ ХООРОНДЫН БОЛОН ОРЧНЫ ХАРИЛЦАН ХОЛБОО Энэ бүлгээр сурагчид орон нутгийнгийнхаа амьд биеийн амьдрах орчныг ажиглан, тэдгээрийн идэш тэжээлийн хэлхээний бүдүүвчийг загварчилж сурна. Бүлгийн нэр томьѐо: Амьдрах орчин, дасан зохилдох, зохилдолгоо, Идэш тэжээлийн хэлхээний бүдүүвч-бүтээгч, анхдагч хэрэглэгч, хоѐрдогч хэрэглэгч, холимог идэштэн, өвсөн тэжээлтэн, махан идэштэн

Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт https://mn.khanacad Б6.4а. Орон - Хашаа хороо, ой мод, усан сан, цөөрөм зэрэг янз emy.org/science/biol ogy/ecology/commu нутгийнхаа бүрийн амьдрах орчин буюу орон нутагтаа nity-structure-and- diversity/v/biodiversi амьтдын гадаад амьдардаг амьд биесийн бичил амьдрах орчныг ty-ecosystems-and- ecological-networks бүтэц, амьдрах харьцуулан судлах багийн ажил гүйцэтгэнэ. орчны ялгаатай - Амьдрах орчин гэж юу болохыг тайлбарлана. байдлыг ажиглан, - Амьд бие амьдрах орчиндоо хэрхэн зохилдсон амьдрах орчиндоо болохыг ажиглана. дасан зохицсон - Амьдрах орчиндоо зохилдсон зохилдолгоог болохыг жишээгээр тайлбарлана. Хоол тэжээл, орон байр, биеэ тайлбарлах хамгаалах г.м. Ш6.1б Багшийн анхаарах зүйл http://econtent.edu.m Ш6.1в - Тухайн орон нутагтаа түгээмэл тархсан хөхтөн n/book/6rangi Ш6.2а Ш6.3б амьтдын амьдрах орчныг нь харьцуулан судалж, Ш6.4а байгаль хамгааллын талаарх мэдлэгийг Ш6.4в гүнзгийрүүлэхэд анхаарна. Ш6.4г - Амьд биеийн амьдрах орчин, дасан зохилдолгоог тодорхойлохын тулд зурж тэмдэглэх, боломжтой Б6.4б. Биологийн бол фото зураг авах, үр дүнгээ танилцуулах үйл системийн ажиллагааг төлөвлөнө. энергийн анхдагч - Байгаль хамгаалалын талаарх мэдлэгийг эх үүсвэр болох гүнгийрүүлэн, тогтортой ирээдүйг бүтээлцэх нар болон бүтээгч, хандлага төлөвшүүлэхэд анхаарна. хэрэглэгч, задлагч амьд биеийг - Сурагчид өмнөх хичээлд судалсан амьдрах орчноос оролцуулсан идэш сонгон тэнд амьдардаг амьд биеийн идэш тэжээлийн тэжээлийн гинжин хэлхээний бүдүүвчийг зурж, хэлхээний 3-5 дүрслэх даалгавар гүйцэтгэнэ. гишүүнтэй загвар бүтээх - Бүтээгч, I, II,III эрэмбийн хэрэглэгч, өвсөн тэжээлтэн амьтан, махчин амьтан гэж нэрлэсний учрыг Ш6.1б ярилцана. Ш6.2а Ш6.3б Багшийн анхаарах зүйл Ш6.4а - Мэдээллийн бусад эх сурвалжаас холбогдох зураг Ш6.4г цуглуулж сургалтад ашиглаж болно. - Хүрээлэн буй орчноо анхааралтай ажиглаж, байгаль хамгаалалын талаарх мэдлэгийг гүнгийрүүлэн, тогтортой ирээдүйг бүтээлцэх хандлага төлөвшүүлэхэд анхаараарай.

VII АНГИ ШИНЖЛЭХ УХААНЧ АРГА БАРИЛ VII ангийн сурагчид дараах чадварыг эзэмшиж шинжлэн судлах арга барилаа хөгжүүлнэ. Ш7.1. Шинжлэх ухааны санаа гаргах, асуудал, таамаглал дэвшүүлэх а) Баримт нотолгоо цуглуулах, шинжлэх ухааны тайлбарыг хөгжүүлэхэд бүтээлч сэтгэлгээг ашиглахын чухлыг хэлэлцэх б) Зарим судлаачдын сорил, туршилт, судалгааны арга, түүний үр дүнгийн талаар хэлэлцэж таамаглал дэвшүүлэх в) Сорих, турших, шалгах боломжтой шинэ санаа дэвшүүлэх, таамаглалаа баримт нотолгоотой харьцуулах Ш7.2. Ажиглалт, туршилт, шинжлэн судлах ажлыг төлөвлөх a) Өөрийн дэвшүүлсэн таамаглал болон тохирох шинэ санааг сонгон, нотолж болох хэлбэрт шилжүүлэх, цуглуулсан баримт нотолгоондоо үндэслэн таамаглалаа шалгах б) Таамаглал, шинэ санааг шалгах туршилтыг төлөвлөх, ажиглах, өөрчлөх, хянах боломжтой хувьсагчийг харгалзан шинжлэн судлах аргыг сонгох, хүрээг тогтоох в) Чухал хэмжигдэхүүнийг ялган тогтоох, өөрчлөх, хянах, ажиглах боломжтой хувьсах хэмжигдэхүүнийг сонгох г) Шаардлагатай лабораторийн тоног төхөөрөмжийг тогтоох, өөрт болон бусдад учирч болох аливаа эрсдлийн талаар хэлэлцэх, түүнийг хянах Ш7.3. Баримт нотолгоо гаргах, илэрхийлэх a) Хэмжилт, ажиглалтыг нягт нямбай хийж, тохирох үр дүнг гаргах б) Үр дүнгээ бичвэр, зураг, хүснэгт, баганан ба дугуй диаграмм, шугаман графикаар илэрхийлэх в) Өөрсдөдөө болон бусдадаа учирч болох аюул эрсдлийг хэлэлцэх, хянах Ш7.4. Баримт нотолгоо ба үр дүнг нягтлах, тайлбарлах a) Таамаглалыг үр дүнтэй холбон тайлбарлахад шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголт, үг хэллэгийг хэрэглэх, хялбар тооцоо хийх б) Зураг, бичвэр, бүдүүвч, хүснэгт, баганан ба дугуй диаграмм, шугаман графикийн өгөгдлийн зүй тогтлоос алдаатай үр дүнг ялган таних, үр дүнгийн өөрчлөгдөх хандлага, зүй тогтлыг илрүүлэх в) Зураг, бичвэр, бүдүүвч, хүснэгт, баганан ба дугуй диаграмм, график хэлбэрээр өгөгдсөн болон судалгаанаас цуглуулсан өгөгдөл, мэдээллээс дүгнэлт гаргах, таамаглалаа үр дүнтэйгээ харьцуулах г) Шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголтыг ашиглан үр дүнг бусдад ойлгомжтойгоор, тохирох замыг ашиглан тайлбарлах д) Гажсан үр дүнг тогтоож, судалгаа шинжилгээг сайжруулах санаа дэвшүүлэх, нэмэлт эх сурвалжийг ашиглан чанарын хувьд үр дүнгийн учир шалтгааныг буулган тайлбарлах БҮЛЭГ. Б7.1. АМЬД БИЕИЙН ҮНДСЭН ШИНЖ, АНГИЛАЛ Энэ бүлгийн агуулгаар сурагчид YI ангид судалсан амьд биеийн 7 үндсэн шинжид үндэслэн амьд биеийн 5 аймаг, тэдгээрийн гол төлөөлөгчдийг ялган таних мэдлэг, чадварт суралцана. Бүлгийн нэр томьѐо: Ангилал зүйн нэгж, амьд биеийн 5 аймаг, хооллолт, хөдөлгөөн, амьсгалалт, ялгаруулалт, өсөлт, үржил, мэдрэхүйн үйл ажиллагаа, эст бүтэц, бодисын солилцоо, амьтан, ургамал, нян, мөөг, вирус-хоруу, нэг эстэн

Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Б7.1a. Амьд биеийн Амьд биеийн үндсэн шинж Шилэн аяга, шохойн - Бодит үзүүлэн эсвэл зургаар өгөгдсөн шувуу, ус, хуруу шил, шилэн үндсэн шинжийг гуурс. муур, загас зэрэг янз бүрийн амьтдыг Монгол орны болон харьцуулаад, тэдгээрт түгээмэл байдаг бүх шинжийг нь бичиж, өөрсдийн хийснийг бусад орон нутгийнхаа багийханд харуулан тайлбар хийнэ. - Өмнөх ангид үзэж, танилцсан амьд биеийн 7 амьд биеэр үндсэн шинжийг туршилт, үйл ажиллагаа, Төрөл бүрийн жимс, жишээгээр нотлон тайлбарлана. амттан. жишээлэн o Амьсгал авах, гаргахын ялгааг хэлэлцэж тайлбарлах тайлбарлах, шохойн ус руу гуурсаар үлээж, нүүрсхүчлийн хий үүсэхийг турших Даавуу, ноос, цаас, o Хөдөлгөөн нь яагаад эсэн мэнд үлдэхэд Ш7.1а (хоргодох байраа олох, аюулаас зугатаах, метал гэх мэт янз Ш7.1в хоол тэжээлээ эрж олох) чухал болохыг Ш7.2б хэлэлцэх бүрийн материалаар Ш7.2в Ш7.3в o Янз бүрийн амтыг зөвхөн амталж хийсэн зүйлсийг Ш7.4г тодорхойлоод, мөн амтыг мэдрэхэд үнэрлэх эрхтний оролцоог ашиглах бэлтгэнэ. боломжийн талаар ярилцах Хооллож, явж, сэлж, o Элдэв материалын чанарын ялгааг мэдрэхүйн эрхтний тусламжтайгаар үр төлтэйгөө байгаа тодорхойлох зэрэг амьд биеийн o Өсөх ба үржихийн ялгааг хэлэлцэх, өсөлт явагдаж шарх нөхөн төлждөг болохыг үндсэн шинжийг тайлбарлах харуулсан фото o Гэрлийн шинж, химийн бодис, дуу чимээ, таталцлын хүч, температур, даралт зэргийг зургуудыг бэлтгэнэ. мэдрэх туршилт төлөвлөж болно. Жишээ нь жимсийг харахгүйгээр, хамраа чимхээд www.youtube.com амтыг нь мэдрэх (амтыг мэдрэх үед “Амьд биеийн үндсэн хүүхдүүдээс нүдээ боох аль эсвэл хамраа шинж” бичлэг (монгол барихын алийг нь хийхийг асуух) гэх мэт хэлээр) o Сурагчдад бэлгийн болон бэлгийн бус (шууд хуваагдал, мөчрөөр тайрч үржүүлэх г.м.) үржлийн хэлбэрийг болон өсөлтөөс биеийн хэлбэр өөрчлөгддөг болохыг товч танилцуулж болно. - Амьд бие эсээс тогтдог гэдгийг VI ангид судалсан тул амьд биеийн бас нэг үндсэн шинж бол эст бүтэц гэдгийг нэмж тайлбарлана. - Амьд биеийн хооллох, амьсгалах ялгаруулах үндсэн шинжид үндэслэн бодис, эрчим хүчний солилцоо явуулдаг болохыг нотолно. o Хооллолтын хэлбэрүүдийг нэрлэсэн автотроф, гетеротроф болон паразит, сапрофит гэсэн нэр томъѐонуудыг дэлгэрүүлэн тайлбарлаж болно. o Амьсгалах явцад амьд биед хэрэгтэй бүх энерги үүсч бий болно. Хөдөлгөөнд энерги шаардлагатай гэдгийг мэдэхээс гадна өсөлт, хооллолт, мэдрэхэд ч энерги шаардлагатай гэдгийг ойлгоход туслах o Сурагчид “ялгаруулах”, “хоол

боловсруулах замын төгсгөлийн сүвээр ялгарах” гэдэг үгийн ялгааг ярилцаж мэдэхэд туслах. Багшийн анхаарах зүйлс: - Сурагчдын өмнөх мэдлэг төсөөлөл дээр тулгуурлан шинжлэх ухааны баримт нотолгоог цуглуулах, илэн далангүй хэлэлцэхийг урамшуулан дэмжинэ. - Хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог дэмжих, мөн туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэхэд анхаарна. Б7.1б. Ангилал Амьд биеийн ангилал Замаг, хаг, хөвд болон - Амьд биеийн ангилал зүйн таксономыг бичвэр, зүйн нэгжийг цэцэгт ургамлын зураг бүдүүвч зургаар илэрхийлнэ (аймаг, хүрээ, нэрлэх, амьд анги, баг, овог, төрөл, зүйл). эсвэл ургамлын - Амьд биеийг 5 аймагт ангилдаг онцлог шинжүүд биеийн 5 аймаг ба (биеийг эсийн тоо, эсийн төрөл, эсийн хана, хатаадас, сээр хөдөлгөөн, хооллолт)-д үндэслэн амьд биеийг тэдгээрийн зарим ялган ангилах дасгал ажиллана. нуруугүйтэн ба сээр - Амьтан, ургамал, мөөг, протист, монерын төлөөлөгчдийг аймаг, тэдгээрт хамаарах амьд биеийг амьд нуруутан амьтдын биеийг аймгийг ялган таних онцлог шинжид онцлог шинж, үндэслэн ангилах, бүдүүвч ашиглан ялган таних зураг, орон нутагтаа даалгавар гүйцэтгэнэ. гадаад бүтцэд нь - Ургамал, амьтны гадаад, дотоод бүтцийн зарим амьдардаг ба зургуудыг ашиглан, тэдгээрийг үндсэн бүлгүүд үндэслэн ялган (доод ургамал, дээд ургамал, сээр нуруугүйтэн, өөрсдийнх нь тэжээдэг сээр нуруутан)-д ангилах, бүдүүвч зохионо. таних бүдүүвч амьтад, ном, лавлах, o Ургамлын гол эрхтнүүд болох үндэс, иш, зохиох навчийг ажиглан доод ба дээд ургамлын сурах бичгийг бүлгүүдийг ялган таних дасгал ажиллах ашиглана. Ш7.1в Ш7.2а Ш7.3б Ш7.4г УРГАМАЛ Доод Дээд ургамал ургамал o Сээр нуруугүйтэн ба сээр нуруутан амьтдыг ялган таних, яагаад ингэж ангилсныг хэлэлцэх. АМЬТАН Сээр Сээр нуруугүйтэн нуруутан - Мөөг, протист, монерын аймгийн төлөөлөгчдийг эсийн тоо, эсийн хэлбэрээр ангилж болно гэдгийг зураг, өсгөвөр ажиглан тайлбарлана. - Өөрсдийн хийсэн ангилалын бүдүүвч зургаа бусдад тайлбарлана.

Багшийн анхаарах зүйлс: - Ургамлын эрхтний гадаад бүтцийг ажиглаад үндэс, иш, навчтай гэдгээр нь; бактери, нэг эстнийг эсийн хэлбэр, тоогоор нь ангилах дасгал ажиллуулахдаа ангилал зүйн таксономыг хэрэглэх, дурдах шаардлагагүйг анхаараарай. - Амьд биеийг аймагт ангилах орчин нөхцлийг бүрдүүлж, хэд хэдэн шинж (4-5)-ийг ажиглан ангилал хийх аргад сургахад чиглүүлнэ. Б7.1в. Гэрлийн - Нэг эстний эсийн бүтэц, онцлогийг харьцуулах, Нэг эстний өсгөвөр бэлтгэнэ. микроскоп ашиглан микроскопоор харж ялган таних дадлага ажил Микроскоп, тавиур нэг эстний бүтцийг хийнэ. шил, бүрхүүл шил, дусаагуур, хямсаа, ажиглах, нэг эстэн, - Нэг эстний төлөөлөгчдийн эсийн хэлбэрийг сойз, юүлүүр, шилэн аяга, цагийн шил вирус ялгаатай харуулсан товгор үзүүлэнг сурагчид бие даан бэлтгэнэ. амьд бие болохыг хийж болно. тайлбарлах - Хооллолт, хөдөлгөөн болон хөдөлгөөний Ш7.1в эрхтэнцрүүдийг харьцуулан хүснэгтэн мэдээлэл Ш7.2а бэлтгэнэ. Ш7.3б - Шаахай, амѐб, шилбүүртний амьдрах орчныг Ш7.4в тодорхойлох, ач холбогдлыг нь гаргаж зургаар Ш7.4г дүрслэнэ. Жишээ нь: адууны ходоод, гэдсэнд амьдрах нэг эстнүүд гэх мэт - Вирус нь эст бүтэцгүй амьд бие болохыг энгийн загвараар тайлбарлах, энгийн хялбаршуулсан бичлэг үзэж болно. - Вирусээр үүсгэгддэг өвчин ба түүний хор нөлөөний талаар хэлэлцэнэ. - Гэрийн даалгаварт нэг эстний үүсгэх өвчний тухай мэдээлэл цуглуулж дараагийн хичээлээр хэлэлцүүлэг хийж болно. Багшийн анхаарах зүйлс: - VI ангид бичил биетэн амьд бие болохыг, мөн амьд бие эсээс тогтдог гэдгийг судалж мэдсэн тул нэг эстний өсгөвөр бэлтгэн амьд бие эсээс тогтдог гэдгийг нэг эст амьд биеээр жишээлэн тайлбарлана. - Вирус эст бүтэцгүй амьд бие болохыг “амьд биед нэвтрэн амьдрах үйл явц”-ыг харуулсан энгийн загвараар тайлбарлаж болно. - Бичил биетэн болон амьтан, ургамал бүгдэд нь амьд биеийн үндсэн шинжүүд илэрдгийг сурагчдад ойлгуулахад анхаарна. БҮЛЭГ. Б7.2. АМЬД БИЕИЙН БҮТЭЦ, АМЬДРАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Энэ бүлгээр сурагчид микроскоптой ажиллаж сурах, ургамал, амьтны эсийн бүтцийн ялгаа болон зарим онцлог эсийн бүтцийг судална. Хүний хоол боловсруулах эрхтнүүдийн бүтэц, байрлалыг мэднэ. Хүн ба амьтны амьсгалын эрхтэн тогтолцооны эрхтнүүд, тэдгээрийн бүтэц, байрлал, онцлогийг судална. Хүний цусны эргэлтийн гол эрхтэн болох зорх, судас, цусны эсүүдийг ялган таних, цусны дүрст элементийн бүтцийг үүрэгтэй нь холбон тайлбарлана. Ургамлын навчийн энгийн бүтэц, фотосинтезэд нүүрсхүчлийн хий, гэрэл ба хлорофилл шаардагдаж, хүчилтөрөгч глюкоз үүсдэг болохыг илрүүлнэ.

Бүлгийн нэр томьѐо: Гэрлийн микроскоп, түр бэлдмэл Хоол боловсруулах эрхтэнүүд: арван хоѐр хуруу гэдэс, өлөн гэдэс, цутгалан гэдэс, нойр булчирхай, элэг, цөс, бүдүүн гэдэс, мухар олгой, шулуун гэдэс, төгсгөлийн сүв, Амьсгалын эрхтэнүүд: хамрын хөндий, залгиур хоолой, төвөнх, мөгөөрсөн хоолой, гуурсан хоолой, уушгины цулцан, чээжний хөндий, өрц Цусны эргэлтийн эрхтэнүүд: зүрх, артери ба венийн судас, цусны улаан эс, цусны цагаан эс, ялтас эс, цусны сийвэн Фотосинтез: нүүрсхүчлийн хий, хлорофилл, цардуул, глюкоз, хүчилтөрөгч Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Эсийн бүтэц, зохион байгуулалт - Тавиур шил Б7.2а. Ургамал, - Эсийн бүтцийг судлах дадлага ажилд байнгын болон Бүрхүүл шил амьтны эсийн түр бэлдмэлийг хэрэглэнэ. - Мэс заслын хутга бүтцийн ялгааг - Сурагчид ургамлын эрхтнээс түр бэлдмэлийг дараах юмуу нэг талдаа (вакуоль, иртэй сахлын хлоропласт, эсийн байдлаар бэлтгэнэ. хутга бүрхүүл, хана) микроскопын o Тавиур шилний төвд дусал усан дотор ургамлын - Залуур зүү бэлдмэл ашиглан эрхтнээс авсан нимгэн, жижиг зүсмэг байрлуулна. - 40X–100X харьцуулах o Шаардлагатай бол будагч бодис нэмнэ. өсгөлттэй гэрлийн Ш7.1б o Дээрээс нь бүрхүүл шилээ 45 градусын микроскоп Ш7.2в - Иодын Ш7.2г налуутайгаар аажим доошлуулан тавина. шингэрүүлсэн Ш7.3а (Агаарын бөмбөлөг үүсэхээс сэргийлж байгаа юм.) уусмал Ш7.3б - Метилины хөхийн Ш7.4в Бүрхүүл шил Харах зүйл/усан уусмал Ш7.4г дусал - http://microbeauty. Тавиур шил blogspot.com/2009 /08/tomato-skin- cells.html - Хүний жавжны дотор талын хучаас эдийн эсээс бэлтгэсэн байнгын бэлдмэлийг (метилинээр будаж) ажиглаж болно. - Сурагч бүр бэлтгэсэн түр бэлдмэлээ микроскопоор харна. Боломжгүй бол түр бэлдмэл хийж микроскопоор харсан видео бичлэгийг хэрэглэгдэхүүний баганад бичсэн цахим хуудсаас авч проектороор харж тэмдэглэл хөтлөх боломжтой. - Сонгины эсийн болон хүний жавжны эсийн түр бэлдмэлээс сурагчид бөөм, сийвэн, мембран, эсийн ханыг харж чадна. Харин байнгын бэлдмэлээс вакуоль, хлоропласт зэрэг эрхтэнцүүдийг ялган харна. - Амьтан, ургамлын эсийн ялгаатай байдлыг хүснэгт эсвэл зургаар илэрхийлнэ. Тухайлбал: Бүтэц Ургамлын эс Амьтны эс Хэлбэр Эсийн бүрхүүл байгаа Байгаа Эсийн хана Бөөм Бусад Багшийн анхаарах зүйлс: - Микроскоп ашиглах дарааллаа хүлээж буй сурагчдад

Б7.2б. Эсүүдийн нэмэлт дасгал ажиллуулах хэрэгтэй. Тухайлбал: - Багшийн лавлах Сурагчдыг бэлдмэлийг бэлтгэх, микроскопоор харсан ном: “The Atlas of хэлбэр нь түүний зүйлээ зурах зэрэгт чиглүүлж болно. Histology” by гүйцэтгэх үүрэгтэй - Микроскопын судалгаанд зориулсан байнгын болон зохилдсон болохыг түр бэлдмэлийг бэлтгэх, гэрлийн микроскоптой Freeman and зарим онцлог эсээр дарааллын дагуу ажиллаж сурахад дэмжлэг үзүүлэх жишээлэн хэрэгтэй. Bracegirdle 0435- тайлбарлах - Улаан лоолийн эсэнд хромопласт (улаан пигмент агуулсан бүтэц) байдаг онцлогийг таниулна. 60317-5 Ш7.1в - Сурагч микроскопоор ажигласан зүйлсээ хооронд нь Ш7.2в харьцуулан тэдгээрийн ижил болон ялгаатай (Heinemann), Ш7.2г талуудыг мэдснээ зурж дүрслэхэд дэмжлэг үзүүлж - цахим Ш7.3а эсүүдийн ялгарал, төрөлжилтийн талаар хэлэлцэж Ш7.3б болно. хэрэглэгдэхүүн, Ш7.4в - Дадлага ажилд шаардагдах бодис, багаж хэрэгслийг цаас, фламастер, Ш7.4г бэлтгэнэ дүрс хийх шавар, - Туршилтанд тохиромжтой ургамлуудыг сонгоно. гипс ашиглаж болно. Цахим o Усан тахлын бүтэн навчийг иодын шингэрүүлсэн хуудас : уусмалд хийнэ. http://www.cellsaliv o Түүхий төмсний нимгэн зүсмэгийг иодын маш шингэн уусмалд хийнэ. e.com o Сонгины хальсыг иодын уусмалд хийх юмуу метилины хөхөөр будна. o Улаан лооль (эсвэл улаан чинжүү)-ний хальсыг нь будалгүйгээр доторх зөөлөн эдийг метилины хөхөөр будна. o Цэцэгт байцаа, буржгар байцаа, шимтэглэй цэцгийн навчийн доод эпидермисийг хуулан түүнээсээ жижиг хэсгийг авч будалгүйгээр харна. o Гадил жимсний жижиг хэсгийг нимгэн зүсч метилины хөхөөр будах (боловсорсон, гэхдээ хэт болсон биш байх) o Боломжтой бол цэвэр усны утаслаг замаг ашиглах ба хэрэглэгдэхүүнд дурьдсан цахим хуудсаас микроскопоор харсан эсийн бүтцийн зураг дүрсүүдийг ашиглаж болно - Зургаас эсийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг таньж нэрлэх дасгал ажиллана. - Ургамал болон амьтны эсийн микроскопоор ажиглагдаж буй дараах хэсгүүдийг тайлбарлана. o Эсийн хана o Цитоплазм o Хлоропласт o Эсийн мембран o Бөөм. - Эдгээр эрхтэнцэрүүдийн талаар слайд, хөзрөн тоглоом бэлдэж болно. Үүнд : o Бүтцийн хэсгүүдийн нэр o Тодорхойлолт o Байрлал o Бүтцийн хэсгүүдийн үүрэг - Сурагчид ургамал, амьтны эсийн (хөндлөн болон тууш огтлол) гол бүтцийн талаарх төсөөлөлтэй болохын тулд тэдгээрийн загварыг хийж болно. - Амьсгалын замын намираа эс, үндэсний үсэнцрийн сорох эс, булчингийн эс, цусны улаан, цагаан эсийн хэлбэрийг таньж, ялгааг зурж илэрхийлнэ. - Өөр өөр хэлбэртэй эсүүд нь өөр өөр үүрэгтэй байдаг

Б7.2в. Хүний хоол бөгөөд энэ нь амьтан ургамлын биеийн тодорхой Хүний хоол боловсруулах хэсгүүдэд байрлаж, тэдгээрийг амьд байлгахад чухал боловсруулах эрхтэнүүдийн үүрэгтэй болохыг хэлэлцэж дүгнэнэ. эрхтнүүдийг байрлал, гадаад - Бусад эсүүдийн хэлбэрийг үүрэгтэй нь холбон харуулсан зураг, бүтцийг ялган таних таамаглах дасгал ажиллана. муляж Ш8.1a Багшийн анхаарах зүйлс: Хүн ба бусад Ш8.2б - Зөвхөн гэрлийн микроскопоор харагдах амьтдын амьсгалын Ш8.3б эрхтний Ш8.4а эрхтэнцрүүдийг л авч үзнэ. Харин бусад эрхтэнцрийг тогтолцооны Ш8.4б энд дурдах шаардлагагүй. хэсгийн зурагт - Сурагчид эдгээр эрхтэнцрүүдийг эсийн бодит зураг үзүүлэн Б7.2г. Хүн ба болон үзүүлэн дээр танихад багшийн чиглүүлэг амьтны амьсгалын чухал. эрхтний ялгаа, - Хөзрөн тоглоом нь оролцооны аргын нэг хэлбэр хүний амьсгалын бөгөөд хэрэглэгдэхүүнд дурдсан цахим хуудас эрхтэн тогтолцооны ашиглан бүтээж болно. эрхтэнүүдийн - Амьтан ба ургамлын эсийн бүтцийн гол ялгаа нь байрлал, гадаад тэдгээрийн хооллолтын аргатай холбоотой бүтцийг ялган таних болохыг холбож ойлгуулаарай. Ш7.1а Хүний хооллолт Ш7.2а - Хүний хоол боловсруулах эрхтэнүүд тухайлбал, амны Ш7.3б Ш7.4в хөндий, залгиур хоолой, улаан хоолой, ходоод, нарийн Ш7.4г гэдэс, бүдүүн гэдэсний байрлалыг зурагт үзүүлэн дээр зааж, нэрлэнэ. - Хоол боловсруулахад туслах булчирхай болох элэг, цөс, нойр булчирхайн байрлалыг зурагт зааж тэмдэглэнэ. - Амны хөндийд байрлах хэл, шүлсний булчирхайн байрлалыг зурагт тэмдэглэнэ. - Шүдний бүтцийг тайлбарлах, шүдний энгийн томьѐо зохиох - Ижил үүрэг гүйцэтгэдэг эрхтнүүд нэгдэж эрхтэн тогтолцоог бүрдүүлдэг тухай VI ангид үзэж судалсан агуулгыг бататган хоол боловсруулах эрхтэн тогтолцооны талаар дүгнэн хэлэлцэнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Хоол боловсруулах тогтолцооны бодит загварыг зөөлөн уут болон 6 метр урт гуурсан хоолой ашиглан сурагчдаар өөрсдөөр нь бүтээлгэн тайлбарлуулж болно. Мөн багш хичээлийг хэрхэн төлөвлөснөөс хамаарч бодит макетыг эвлүүлэх, самбарт зуруулах, эрхтнүүдийг хайчилбарыг наалгаж нэрлүүлэх зэрэг аргыг хэрэглэж болно. - Хэрвээ бодит макет байхгүй бол интернетээс жижиг анимаци, зураг татаж үзүүлж болно Амьсгал - Хүний амьсгалын эрхтнүүдийг нэрлэж, зөв дарааллаар жагсаан бичнэ. - Амьсгалын эрхтэн тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн байрлал, бүтцийн онцлогийг тайлбарлаж бичнэ. - Амьтдын амьсгалын эрхтний онцлогийг харьцуулан судална. - Эдгээр эрхтнүүдийг яагаад амьсгалын эрхтэн тогтолцоо гэж нэрлэх болсон учрыг тайлбарлана. Багшийн анхаарах зүйл: - Энэ ангид амьсгалын эрхтэн тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг зөв нэрлэх, байрлал, бүтцийн

Б7.2д. Хүний цусны онцлогийг таньж мэдэхэд агуулга, арга зүйг Зүрхний үйл эргэлтийн эрхтэн чиглүүлнэ. Дараагийн ангиудад агуулга гүнзгийрч ажиллагааг тогтолцоо, зүрх, байгааг анхаараарай. харуулсан видео судасны байрлал, Хүний биед бодис зөөвөрлөгдөх бичлэг гадаад бүтцийг - Цусны эргэлтийн эрхтэн тогтолцооны гол бүрэлдэхүүн Хонь, эсвэл ямааны ялган таних хэсгүүдийг нэрлэж бичнэ. зүрх - Малын зүрх, зүрхний загвар ажиглан, гадаад бүтцийн Бариултай өсгөгч Ш7.1в бүрэлдэхүүн хэсгүүд (зүрхний уг, орой, судас) -ийг шил Ш7.2а ялган таних дадлага ажил хийнэ. Тавиур Ш7.2б Ш7.2г Багшийн анхаарах зүйл: Энгийн чагнуурыг Ш7.3а - Малын зүрхийг ажиглах үед аюулгүй байдал, багаж юүлүүр, хатуу Ш7.3б цаасан хоолой, Ш7.4а хэрэгслийг болгоомжтой хэрэглэхийг зөвлөнө. наалддаг тууз Ш7.4в - Зүрхний дотоод бүтцийг дараагийн ангид судлах тул ашиглан хийж Ш7.4г болно. Б7.2е. Хүний зүрх нарийвчлан задлах шаардлагагүй. - цусыг шахдаг, судас нь цусыг - Зүрхний ажиллах зарчмыг харуулсан видео бичлэг Цусны эсийн дамжуулдаг үзэж судална. үзүүлэн, эсвэл болохыг зүрх, бэлэн бэлдмэл судасны цохилт - Чагнуур ашиглан зүрхний цохилтыг сонсох, энгийн Микроскоп тоолох туршилтаар чагнуурыг өөрсдөө хийж ашиглах дадлага ажил хийж тодорхойлох болно. Ш7.1в Ш7.2а - Хэрэгцээт бодисыг цус биеийн бүх биеэр таааж, Ш7.2б цуглуулдаг болохыг бүдүүвч зургаар харуулах, бугуйн Ш7.2г болон тохой нугалах хэсэгт байгаа венийн судсыг олж Ш7.3а харах, судасны цохилтыг тоолох дадлага хийнэ. Ш7.3б Ш7.4а - Зүрх, судасны цохилтоор зүрх цусыг шахах, судас бүх Ш7.4в биеээр тарааж, цуглуулдаг болохыг нотолж тайлбар Ш7.4г бичнэ. Б7.2ж. Цусны эсийн зураг болон - Цусны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг жагсаан бичнэ. байнгын - Гэрлийн микроскопоор харсан бэлдмэлийн зураг юмуу бэлдмэлийг микроскопоор харж байнгын бэлдмэлээс цусны улаан, цагаан эсүүдийг эсүүдийн хэлбэр, ялган таних дадлага ажил хийнэ. онцлог, үүргийг - Цусны улаан эс, цагаан эс, ялтас, цусны сийвэнг ялган ялган таних зурж бүтцийг тайлбарлана. Ш7.1б - Цусны найрлагыг дугуй диаграммаар дүрсэлнэ. Ш7.2а - Цусны улаан болон цагаан эсүүдийн бүтцийг үүрэгтэй Ш7.3б Ш7.4а нь холбон тайлбарлах дасгал ажиллана. Ш7.4в Ш7.4г Багшийн анхаарах зүйл: - Эсүүдийн хэлбэр нь түүний гүйцэтгэх үүрэгтэй зохилдсон болохыг цусны улаан, цагаан эсээр жишээлэн тайлбарласан суралцахуйн зорилттой холбох - Дараах байдлаар агуулгыг гүнзгийрүүлэн судлахгүйг анхаараарай (Цусны улаан эс- гемоглобин→хүчилтөрөгчийг зөөвөрлөх, Цусны цагаан эс-фагоцитоз→эсрэг бие, ялтас→цус бүлэгнүүлэх шалтгааныг нарийвчлан судлахгүй)

Б7.2з. Навчны Ургамлын хооллолт - Ургамлын - Ногоон ургамал нь нарны гэрлийг шингээж, навчийн дотоод бүтэц, үүргийг бүтцийг харуулсан нүүрсхүчлийн хий, усыг глюкоз ба хүчилтөрөгч болгон зураг ялган таньж, хувиргаж, глюкоз нь биомасс болон хувирдаг болохыг туршилтаар илрүүлнэ. - Хлоропластын навчинд - Навч фотосинтез явуулж, усаа гадагш алдахад зураг зохицсон байдгийг навчийн бүтэцтэй холбон фотосинтез тайлбарлана. - Өнгөгүй лак, - Ургамлын ургалтад гэрлийн үзүүлж байгаа нөлөөг тавиур шил, явагддаг болохыг илрүүлэх туршилт хийнэ. микроскоп - Эсийн хлоропласт агуулсан эдийг микроскопоор харна. туршилтаар - Навчийн амсраар хүчилтөрөгч гадагшилж, нүүрсхүчлийн хий дотогш нэвтрэн ордогийг судална. илрүүлэх - Навчийн дээд ба доод гадаргын эпидермисийн амсрын тоо ялгаатай байдгийг туршилт хийж илрүүлнэ. Ш7.1в Ш7.2а o Туршилт: Навчийн дээд ба доод гадаргууд өнгөгүй Ш7.2б лак түрхэн хатааж,болгоомжтой хуулж авч Ш7.2г микроскопоор харж харьцуулж болно. Хэрвээ Ш7.3а боломжгүй бол зургаар үзүүлж болно. Ш7.3б Ш7.4а Багшийн анхаарах зүйл: Ш7.4в - Шим бодис идэш тэжээлийн гинжин хэлхээнд шилжих Ш7.4г бүдүүвчийн жишээ гаргаж VI-YII ангийн 4-р бүлгийн агуулгатай холбон тайлбарлаж болно. Нар →Бүтээгч → Хэрэглэгч БҮЛЭГ Б7.3. АМЬД БИЕИЙН ҮРЖИЛ, ХӨГЖИЛ Биений юмны мөчлөг, хуанли хөтлөхийн учрыг тайлбарлах, бэлгийн бус үржлийг төмс, мөөг, бактерийн жишээгээр тайлбарлах, ургамлын үржлийн эрхтэн болох цэцгийн бүтцийг судлах, цэцэгт ургамлын бэлгийн үржлийн эрхтэн дохиур, үр боловсрох орон тэдгээрийн бүтцийн хэсгүүдийн үүргийг судлах Бүлгийн нэр томьѐо: Биений юмны мөчлөг, хуанли, бэлгийн ба бэлгийн бус үржил, ургал үржил, спор, нахиа, найлзуур, ургал эрхтэн, ургамлын үржлийн эрхтэн-дохиур(шилбэ, тоосовч), үр боловсрох орон(амсар, багана, үрэвч), тоос Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Хүний үржил, хөгжил https://www.youtu Б7.3а. Биений юмны - Биений юм ирэх гэж юуг хэлж байгааг үзүүлэн be.com/watch?v= vXrQ_FhZmos - мөчлөг, хуанли ашиглан тайлбарлана. Биений юм ирэх гэдэг нь үр menstruation хөтлөхийн учрыг тогтсон өндгөн эсийг хүлээж авахад бэлтгэгдсэн cycle тайлбарлах умайн салст давхарга ховхорч гадагшилдаг талаар ярилцана. https://www.youtu Ш7.1б - Зурагт үзүүлэн болон дүрс бичлэг ашиглан биений be.com/watch?v= Ш7.2а юм гадагшилж байгааг ажиглаж, ярилцана. FIr3Lia4_XA Ш7.3б - Эхний сарын биений юм ирсэн өдрөөс дараа сарын Ш7.4а биений юм ирэх хүртэлх хугацааг биений юмны Ш7.4в мөчлөг гэж хэлдэг тухай тарааж өгөх материал Ш7.4г ашиглан тодорхойлно. - Охид биений юм ирэх, дуусах өдрөө тогтмол тэмдэглэж хуанли хөтөлж байхын ач холбогдлыг ярилцах, биений юм ирсэн үед эрүүл ахуйн дэглэм сахих болон хоол, хөдөлгөөн гэх мэт өдөр тутмын амьдралдаа зайлшгүй мөрдөх зүйлийн талаар мэдэх, ариун цэврийн хэрэглэлээ хэрхэн зөв сонгож

Б7.3б. Бэлгийн бус хэрэглэх талаар хэлэлцэнэ. https://www.youtu үржлийг төмс, мөөг be.com/watch?v= бактерийн үржлээр Багшийн анхаарах зүйл: yY8STATjZ6U - жишээлэн - Биений юмны мөчлөг эмэгтэй хүн бүрд харилцан бактерийн тайлбарлах өсгөвөр хийх адилгүй байдаг бөгөөд тухайн хүнд ч мөчлөг нь https://www.youtu Ш7.1в өөрчлөгддөг тухай тайлбарлана. be.com/watch?v= Ш7.2а - Бие өвдөх, халуурах, ядрах, стресст орох, орчин Mxmu3phxSHw - Ш7.2б солигдох гэх мэт үед мөчлөг өөрчлөгдөж болдог. бэлгийн бус Ш7.2г - Биений юмны мөчлөгийг тооцож өндгөн эс үржил Ш7.3а гадагшлах хугацааг мэдсэнээр жирэмслэлтээс Ш7.3б сэргийлж болдог талаар тайлбарлахдаа тийм ч https://www.youtu Ш7.4а найдвартай арга биш гэдгийг хэлээрэй. be.com/watch?v= Ш7.4в Мөчлөгийн хугацаа өөрчлөгддөг учраас байнга 7G9Jozhr7H0 Ш7.4г хуанли хөтөлж, мөчлөгөө найдвартай мэдэж байх нь чухал. Б7.3в. Ургамлын - IX ангид жирэмслэлтээс сэргийлэх аргуудын үржлийн эрхтэн талаар илүү дэлгэрэнгүй үзэх тул энэ талаар болох цэцгийн нарийн ярих шаардлагагүй. бүтцийн хэсгүүдийг - Бэлгийн бус үржил гэдэг нь зөвхөн эх биетэйгээ ижил шинэ төл бие үүсдэг болохыг тайлбарлах дасгал ажиллана. - Агарын орчин бэлтгэж нянгийн клоныг өсгөвөрлөн судална. - Мөөгөнцрийн спорыг талхан дээрээс маш амархан харах төдийгүй мөн улаан лооль, төмс сонгино г.м хүнсний ногоон дээр ургуулан харах дадлага ажил хийгээрэй. - Тэдгээрийг хүнсэнд хэрэглэх боломжтой эсэхийг ярилцана. - Бэлгийн бус үржлийг төмсний булцуу үүсэх жишээн дээр ойлгоход хялбар байдаг. Нахиалан ургаж эхэлсэн төмсний булцууг ажиглан төмсний шинэ булцуу үүсэхийг тайлбарлана. Төмсийг булцуугаар тариалах аргын тухай ярилцана. - Тасалгааны болон гоѐл чимэглэлийн ургамлыг ургуулахдаа навч, нахиа найлзуур, булцуу, сонгинолог иш, үндэслэг иш, үндэс зэргээр хэрхэн бэлгийн бус үржлээр үржүүлдэг тухай өмнө үзсэн мэдлэг ойлголтоо ашиглан хэлэлцээрэй. Багшийн анхаарах зүйл: - Нянгын өсгөвөр хийх тэжээлийн орчин бэлтгэхдээ махны өөх, хальсыг цэвэрлэж машиндана. 1 кг махан дээр 2 л ус хийж хөргөгчид байлгана. Дараа нь 30 мин буцалгаад давхарласан марлиар шүүгээд 20-30 мин ариутгана. 1 л шөлөнд 10 г пептон хийж уусгаад 5 мин буцалгана. - Өсгөвөр бэлтгэж байх үед эрүүл ахуйн шаардлагыг сайтар баримтлахгүй бол халдвар тархах аюултайг анхаарах - Хавар тарьсан ганц төмснөөс намар олон шинэ төмс үүсч байгааг харуулсан зураг ашиглавал ойлгоход хялбар болно. - Олон төрлийн амьд биеийн бэлгийн бус үржлийг харуулсан зураг схем, ургамлын үрсэлгээг сургалтад хэрэглэж болно Ургамлын үржил - YI ангид судалсан агуулгыг сэргээн санаж цэцгийн муляж эсвэл цэцгийн задалсан үзүүлэн, орон нутагт ургадаг болон тасалгааны цэцэгт ургамлыг сонгон

өсгөгч шил ашиглан түүний цэцгийн бүтцийн хэсгүүдийг ялгаж таних ялган таних дадлага ажил хийнэ. Ш7.1б Ш7.2а Ш7.3б Ш7.4а Ш7.4в Ш7.4г - Олон төрлийн цэцэгт ургамлын цэцгийн бүтцийн хэсгүүдийг судлахдаа өсгөгч шил ашиглах хэрэгтэй. - Янз бүрийн ургамлын цэцгийн бүтцийн ялгааны талаар ярилцах, цэцгийн бүтцийн хэсгүүдийг хүснэгтэд нааж, тэдгээрийг нэрлэж бичнэ. - Цэцгийн бүтцийг хэрхэн загварчилсан тухайгаа бусдад тайлбарлана. Багшийн анхаарах зүйл: - Энэ насны сурагчдын насны онцлогт тохируулан цэцгийн задаргаа хийх ургамлынхаа цэцгийг сонгоход анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Аль болох энгийн бүтэцтэй байхыг чухалчилаарай. Б7.3г. Цэцгийн - Цэцгийн дэлбэ, цоморлогийг шадар эрхтэн гэж Цэцгийн нойтон нэрлэдэг учрыг тайлбарлана. бэлдмэл шадар эрхтний бүтцэд үндэслэн - Дэлбэ, цоморлогтой цэцгийг давхар шадар Ургамлын цэцгийн хэлбэрийг эрхтэнтэй, аль нэг нь үгүй бол дан шадар эрхтэнтэй хатаадас тодорхойлж, баг цэцэг гэж нэрлэдэг болохыг тасалгааны шимтэглэй цэцгийг ялган таних болон монос, сарааны овгийн цэцгийн задаргаа хийж Видео хичээл харж болно. Ш7.1а Ш7.2а - Ургамлын цэцгийн дэлбийг бүрдүүлж буй дэлбэнгүүд Ш7.3а болон цоморлогийн навчирцарын нийлсэн байдал, Ш7.3б хэлбэр, онцлогоос хамаараад цэцгийн гадаад Ш7.4в хэлбэр, дүрс бүр өөр өөр байдгийг судалж, зөв ба Ш7.4г буруу бүтэцтэй цэцгийг ялган таних дасгал ажиллана. - Мөн ургамлын цэцэглэлт, ишин дээр байрлах байрлал харилцан адилгүй байдаг. Зарим ургамлын цэцэг ганцаар оршдог бол ихэнх ургамлын олон жижиг цэцгүүд нэг дор хуралдаж баг цэгийг үүсгэдэг болохыг ургамлын хатаадас, видео бичлэгээс харж зурж дүрсэлнэ.

Багшийн анхаарах зүйл: - Шадар эрхтний онцлогийг харж болох ургамлыг сонгож ажиглуулахад анхаарна. - Баг цэцгийн онцлогийг харж болох ургамлыг сонгож бэлтгэнэ. Жишээ нь: түрүү баг цэцэг- буудай, арвай, цацаг баг цэцэг- монос, байцаа, шүхэр баг цэцэг- сонгино, өрөл, сагс баг цэцэг- багваахай, наранцэцэг гэх мэт Б7.3д. Цэцгийн - Сараана, өргөст хэмхийн цэцгийн задаргаа хийж https://www.youtu үндсэн хэсэг болох цэцгийн үндсэн хэсэг болох дохиур, үр боловсрох be.com/watch?v= дохиур, үр орны бүтэц, байрлалыг судална. 7G9Jozhr7H0 боловсрох орны онцлогийг ялган - Дохиурын тоосовч, шилбэ, үр боловсруулах орны https://www.youtu таних амсар, багана, үрэвчийн онцлогийг ажиглаж, нэг гэрт be.com/watch?v= ба хос гэрт цэцгийг ялган таних дадлага ажил хийнэ. 0UEpq1W9C_E Ш7.1а Ш7.2а - Цэцгийн үндсэн хэсэг болох дохиур, үр боловсруулах Ш7.3а орныг ажиглахдаа өсгөгч шил ашиглах хэрэгтэй. Ш7.3б Ш7.4в Багшийн анхаарах зүйл: Ш7.4г - Сурагчдын мэдээлэл боловсруулах аргад дэмжлэг үзүүлэх, чиглүүлэх асуултууд, ажлын хуудсыг урьчилан бэлтгэсэн байна. - Сурагчдын өмнөх мэдлэг, төсөөлөл дээр үндэслэн шинжлэх ухааны үг хэллэгийг зөв хэрэглэхэд дэмжлэг үзүүлээрэй. - Цэцгийн муляж мөн задалж хатаасан цэцгийн хатаадас, өөрийн орон нутагт ургадаг цэцэгт ургамлууд, төрөл бүрийн ургамлын цэцгийн фото зургийг ашиглах боломжтой БҮЛЭГ Б7.4. АМЬД БИЕ ХООРОНДЫН БОЛОН ОРЧНЫ ХАРИЛЦАН ХОЛБОО Энэ бүлгийн агуулгыг судалснаар сурагчид идэш тэжээлийн гинжин хэлхээ, сүлжээ, тэдгээрийн зүй тогтол алдагдахад хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийг ойлгоно. Бүлгийн нэр томьѐо: Идэш тэжээлийн хэлхээ, идэш тэжээлийн сүлжээ, хүний үйл ажиллагааны нөлөөлөл Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Янз бүрийн орчин Б7.4а. Идэш - Сурагчид өөрийн оршин байгаа нутгийн амьд дахь идэш тэжээлийн хэлхээ, тэжээлийн хэлхээ, биесийн идэш тэжээлийн гинжин хэлхээг зураг, сүлжээ идэш тэжээлийн сүлжээ, гэсэн бичвэрээр илэрхийлэх дасгал ажиллана (VI ангид түвшинг харуулсан зураг, ухагдахуунуудыг үзэж судласан байгаа). схем ялган, тэдгээрийн - Идэш тэжээлийн сүлжээг ойлгох тоглоом тоглоно. хоорондын Сурагч бүр нэг амьтан болж, ямар амьд биеэр хамаарлыг хооллодог болохыг хэлж, тэр амьтан болсон тодорхойлох хүүхдэд ороосон утсыг дамжуулна. Утас авсан сурагч мөн дээрхийн адил ороосон утсыг цааш дамжуулах байдлаар хэд хэдэн гинжин хэлхээг Ш7.1б үүсгэсний дараа утсыг газарт байрлуулж, идэш Ш7.2а тэжээлийн сүлжээ хэрхэн үүссэн болохыг ажиглаж, Ш7.3б тайлбарлана. Ш7.4а - Идэш тэжээлийн хэлхээ, идэш тэжээлийн сүлжээ Ш7.4в гэсэн ухагдахуунуудыг ялган тайлбарлана. - Бүтээгчид-автотроф, хэрэглэгчид- гетеротроф, миксотроф гэсэн ухагдахуунуудыг идэш тэжээлийн хэлхээ ба идэш тэжээлийн сүлжээтэй холбон

тайлбарлана. - Ногоон ургамал энергийн солилцооны эх үүсвэрийг бий болгож, идэш тэжээлийн гинжин хэлхээ ба сүлжээний дагуу энерги шилждэг болохыг тайлбарлах дасгал ажиллана. Б7.4б. Идэш Багшийн анхаарах зүйл: Тухайн орон - Идэш тэжээл нь амьд биеийн өсөлт, хөгжил, нутгийн дэд тэжээлийн бүтцийн зураг хэлхээний зүй тогтол хөдөлгөөнд энерги болон ашиглагдах бөгөөд тэр алдагдахад хүний нь анхдагч хэрэглэгчээс хоѐрдогч хэрэглэгчид Ургамлын ба үйл ажиллагаа дамждагийг тэмдэглэх нь зүйтэй. амьтны нөлөөлөхийг - Амьд бие идэш тэжээлээр дамжуулан авсан тархалтын зураг жишээгээр энергиэр бие махбодыг бүрдүүлэх болон дулаан тайлбарлах хэлбэрээр гадагш ялгаруулдаг болохыг таниулна. Харин энерги дараа дараагийн амьд биед хэрхэн Ш7.1б шилждэг тухай дэлгэрүүлэх ярих шаардлагагүй, Ш7.2а энэ тухай VIII ангид судлах болно. Ш7.3б Ш7.4а - Идэш тэжээлийн сүлжээн дэх амьд биеийн нэг нь Ш7.4в устаж мөхөхөд бусад амьд биесд хэрхэн Ш7.4г нөлөөлөхийг хэлэлцэнэ. - Амьд биесийн идэш тэжээлийн хэлхээнд хүний үйл ажиллагаа хэрхэн нөлөөлөхийг жишээ баримт татаж хэлэлцэх, мэдээллийн хоѐрдогч эх үүсвэрийг ашиглан мэдээлэл цуглуулна. - Агаар, ус хөрсний бохирдол, зам тээвэр, бэлчээрийн даац нь амьд биес, идэш тэжээлийн гинжин хэлхээнд хэрхэн нөлөөлж байгааг бичил судалгаа хийн тайлагнана.

VIII АНГИ ШИНЖЛЭХ УХААНЧ АРГА БАРИЛ VIII ангийн сурагчид дараах чадварыг эзэмшиж шинжлэн судлах арга барилаа хөгжүүлнэ. Ш8.1. Шинжлэх ухааны санаа ба асуудал, таамаглал дэвшүүлэх а) Шинжлэх ухааны мэдлэг ойлголтод үндэслэн таамаглал дэвшүүлэх, таамаглалаа турших шалгах, түүнийгээ баримт нотолгоог үнэлэх б). Асуулт баримт нотолгоог тайлбарлахад түүхэн болон орчин үеийн жишээ ашиглахын ач холбогдлыг хэлэлцэх в) Өнөөгийн болон өнгөрсөн үеийн судлаачдын туршилт хийдэг, баримт нотолгоо гаргадаг, бүтээлчээр сэтгэдэг арга барилыг хэлэлцэх Ш8.2. Сорил, туршилт, шинжлэн судлах ажлыг төлөвлөх a) Шинэ санаа санаа дэвшүүлэх, сонгох, өмнөх мэдлэг, ойлголт, судалгаандаа үндэслэн туршилтын төлөвлөгөө гаргах б) Сорил туршилт, шинжлэн судлах ажил явуулах шийдэл гаргахдаа өмнө хийгдсэн ажлуудын санааг ашиглаж ажлын төлөвлөгөө гаргах в) Сорил туршилт, шинжлэн судлах ажлын хүрээнд хувьсах, үл хувьсах хэмжигдэхүүнийг ялгах, хэмжилт хийх арга ба шаардлагатай багаж хэрэгслийг сонгох г) Шаардлагатай үед дээж авах арга техникийг хэрэглэх, лаборатори болон ажлын байранд учирч болох аюул эрсдлийг хянах Ш8.3. Баримт нотолгоо гаргах, илэрхийлэх a) Алдааг багасгахын тулд ажиглалт, хэмжилтийг хангалттай давтан хийх, илүү найдвартай, бодитой үр дүнг гаргах б) Боломжит материал, багаж төхөөрөмжийг хэрэглэх, эрсдлийг хянах в) Үр дүнгээ зураг, бичвэр, хүснэгт, баганан ба дугуй диаграмм, шугаман графикаар илэрхийлэх, үр дүнгээ тайлагнах, хамгийн тохирох арга замыг сонгох Ш8.4. Баримт нотолгоо ба үр дүнг нягтлах, тайлбарлах а) Үр дүнд ажиглагдсан зүй тогтол, хамаарлыг тодорхойлох, судалгааны арга, үр дүн, дүгнэлтийг шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголт ашиглан жишиж тайлбарлах б) Хоѐрдогч эх сурвалжийн үр дүнг шүүмжлэлтэйгээр судлах в) Зураг, бичвэр, хүснэгт, баганан ба дугуй диаграмм, шугаман графикийн зүй тогтлоос гажсан үр дүнг тогтоох, хэрэглэсэн аргаа үнэлж судалгааг сайжруулах арга замыг санал болгох г) Үр дүнгийн тодорхой зүй тогтлыг хэлэлцэн бусдад ойлгомжтойгоор харуулж, тайлбарлах БҮЛЭГ Б8.1. БИОЛОГИЙН ОЛОН ЯНЗ БАЙДАЛ БА АНГИЛАЛ Энэ бүлгийг судалснаар сурагчид амьтан, ургамлын аймаг, хүрээ, ангийн төлөөлөгчдийг таньж, тодорхойлох түлхүүрийг хэрэглэх ба тодорхойлох түлхүүр зохиож сурна. Бүлгийн нэр томьѐо: Тодорхойлох түлхүүр, амьд биеийн ангилал-аймаг, бүлэг, хүрээ, анги, үет хөлтөн, хөвчтөн, далд үрт ургамал Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Амьд биеийн үндсэн шинж Үет хөлтний - Амьд биеийн ангилал зүйн таксономыг сэргээн цуглуулга, амьтан Б8.1а. Ангилал зүйн нойтон бэлдмэл сануулна (аймаг, хүрээ, анги, баг, овог, төрөл, зүйл). том нэгжийн нийтлэг - Энэ ангид ангилал зүйн таксономын дагуу хүрээ, Амьтны зурагт шинжид үндэслэсэн ангийн нийтлэг шинжид үндэслэн үет хөлтөн ба түлхүүр бичгийг хэрэглэж, амьтны

аймгийн зарим хүрээ, хөвчтөний хүрээ, тэдгээрийн ангийн гол үзүүлэн ангийг ялган таних төлөөлөгчдийг ангилах дасгал ажиллана. Үүний тулд сурагчид; Тодорхойлох Ш8.1а түлхүүр бичиг Ш8.1б o Аймаг: Амьтан Ш8.2а Биологийн сурах Ш8.3а Хүрээ: Үет хөлтөн бичгүүд Ш8.4а Анги: Шавж, хавч, аалз хэлбэртэн Ш8.4б o Аймаг: Амьтан Хүрээ: Хөвчтөн Анги: Загас, хоѐр нутагтан, мөлхөгчид, шувуу, сүүн тэжээлтний ангийн төлөөлөгчдийг тодорхойлох дасгал ажиллана. Аймаг: Амьтан Хүрээ: Үет хөлтөн Анги: Анги: Шавж Аалз Анги: Хавч Б8.1б. Ангилал зүйн - Хүрээний нийтлэг шинж, яагаад үет хөлтөн, хөвчтөн Ургамлын цэцэг, гэж нэрлэж, ангилах болсны учрыг жишээгээр үрийн нойтон том нэгжийн нийтлэг тайлбарлана. бэлдмэл шинжид үндэслэсэн - Зураг болон цуглуулга ашиглан үет хөлтний хүрээг Ургамлын үр, шавж, хавч, аалз гэсэн 3 ангид ангилсан нийтлэг үндэс, иш, түлхүүр бичгийг шинжүүдийг ялгаж, жагсаан бичнэ. навчийн хэрэглэж, ургамлын - Мөн зураг болон нойтон бэлдмэл, араг яс, чихмэл, муляж ашиглан хөвчтөний хүрээний загас, хоѐр аймгийн зарим хүрээ, нутагтан, мөлхөгчид, шувуу, сүүн тэжээлтний ангийн зарим төлөөлөгчдийг ялган таних, ангилах дасгал ангийг ялган таних ажиллана. Багшийн анхаарах зүйл: - Амьтан, ургамлыг ялган таних, тодорхойлох түлхүүрийг зохиож хэрэглэхийн өмнө ангийнхаа сурагчдыг таньж ангилах хялбар түлхүүр зохиох, уг түлхүүрт сонгосон шинж дараагийн долоо хоног, буюу ирэх жил хүртэл тохирох эсэхийг асууж чиглүүлнэ. - Мөн үет хөлтний хүрээ, шавж, хавч, аалзын ангийг таних, ангилах агуулгыг үзэж судалснаар Б8.3в суралцахуйн зорилтыг судлахад дөхөмтэй байх болно. - Хөвчтөний хүрээний загас, хоѐр нутагтан, мөлхөгчид, шувуу, сүүн тэжээлтний ангийн зарим төлөөлөгчдийг ялган таних, ангилах агуулгыг үзэж судалсны дараа Б6.1а, Б8.3в суралцахуйн зорилтын агуулгын залгамж холбоог бататгаарай. - Ангилал зүйн таксономын дагуу хүрээ, ангийн нийтлэг шинжид үндэслэн далд үрт ургамлын нэг талт ба хос талт үрт ургамлын ангийн төлөөлөгчдийг ялган таних, ангилах дасгал ажиллана. Аймаг: Ургамал Хүрээ: Далд үрт ургамал Анги: Нэг талт ба хос талт үрт ургамал

Ш8.1а - Хүрээний нийтлэг шинж, яагаад далд үрт ургамал гэж цуглуулга Ш8.1б нэрлэж, ангилах болсны учрыг жишээгээр Ш8.2а тайлбарлана. Ургамлын зурагт Ш8.3а үзүүлэн Ш8.4а - Зураг, ургамлын хатаадас, үрийн цуглуулга бодит Ш8.4б үзүүлэн ашиглан далд үрт ургамлын хүрээг нэг талт Тодорхойлох ба хос талт үрт ургамал гэж ангилсан нийтлэг түлхүүр бичиг шинжүүдийг ялгаж, жагсаан бичнэ. - Сурагчид дээрх шинжүүдийг тусгасан тодорхойлох түлхүүрийг ашиглан орон нутагтаа түгээмэл ургадаг ургамлыг таньж ангилах дасгал ажиллана. Аймаг: Ургамал Хүрээ: Далд үрт ургамал Анги: Нэг Анги: Хос талт үрт талт үрт ургамал ургамал Багшийн анхаарах зүйл: - Далд үрт ургамлын хүрээ, нэг ба хос талт үрт ургамлын ангийг ялган таних энэ агуулгыг үзэж судалснаар сурагчид Б8.2к, Б8.2л, Б8.3д, Б8.3е суралцахуйн зорилтыг судлах шинжлэх ухааны суурь ойлголттой болсон байна. БҮЛЭГ Б8.2. АМЬД БИЕИЙН БҮТЭЦ, АМЬДРАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Сурагчид энэ бүлгийг судласнаар дараах мэдлэг, чадварыг эзэмшинэ. Үүнд: - сурагчид эсийн хуваагдлын зүй тогтлыг ойлгохын зэрэгцээ эсийн хуваагдал нь амьд биеийн өсөлт, хөгжилтэй холбоотой болохыг мэднэ. - хүний хоол боловсруулах үйл явцыг хоол боловсруулах эрхтэн тогтолцооны эрхтэн тус бүрийн үүрэгтэй холбон тайлбарлана. - амьсгал авах, гаргах онцлог, уушгины хийн солилцоог тайлбарлана - цусны эргэлтийн тогтолцоо- зүрхний бүтэц, түүний үйл ажилагаа, цусны судаснуудын хэлбэр тэдгээрийн бүтэц үүрэг, онцлогуудын талаар үргэлжлүүлэн судална. Мөн цусны их бага эргэлтийн хоорондын хамаарал, судасны лугшилтын хурдад хүний хөдөлгөөн, үйл ажиллагаа нөлөөлөхийг туршина. - ургамлын хооллолт, фотосинтезийг тодорхойлж, үгэн тэгшитгэлээр илэрхийлэх, ургамал гэрэл ашиглаж ургадаг, гэрлийг шингээгч ногоон өнгийн хлоропласт, навчийн амсараар хийн солилцоо явагдаггийг мэдэх, фотосинтезийн эрчмийг ялгарч буй хүчилтөрөгчийн хийн бөмбөлгийн тоогоор хэмжиж сурна. - үндэсний үсэнцрийн бүтэц, үүрэг, флоэм ба ксилемийн бүтэц үүрэг, иш, навч ба үндэсний дамжуулах эдийн байрлал, үндэсээр ус шингэн орох, үндэснээс иш, ишээс навчинд хүртэл ус зөөвөрлөгдөх тухай зөв мэдлэг ойлголттой болно. Бүлгийн нэр томьѐо: - Хромосом, ДНХ, митоз хуваагдал, диплоид, гаплоид хромосом

- амны хөндий, шүлсний булчирхай, улаан хоолой, ходоод, нарийн гэдэс, арван хоѐр хуруу гэдэс, өлөн гэдэс, цутгалан гэдэс, нойр булчирхай, элэг, цөс, бүдүүн гэдэс, мухар олгой, шулуун гэдэс, төгсгөлийн сүв, хоол хүнсний тэнцвэргүй хуваарилалт, хүнс тэжээлийн хүрэлцээ хангамж - уушгины амьдралын багтаамж - зүрх, артери, венийн ба хялгасан судас, цусны их бага эргэлт, зүрхний артерийн титэм судас, ацинус, элэгний үүдэн вен - фотосинтез, хлорофилл, хлоропласт - үндэсний үсэнцэр, ксилем- өгсөх гүйдэл, флоэм- уруудах гүйдэл Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Эсийн бүтэц, зохион байгуулалт Митоз хуваагдлыг Б8.2а. Эсийн - Хромосом нь эсийн бөөмд агуулагдах ДНХ-ын утаслаг хромосом нь харуулсан удамшлийн мэдээлэл бөгөөд генүүдийг агуулдаг, ген нь удамшлын генийг хадгалан, мэдээллийг хадгалдаг болохыг зураг, бичлэгээс харж бичлэгийг митоз хуваагдлаар тайлбарлана. төл эсэд дамждаг - Митоз хуваагдлаар биеийн эс хуваагддаг ба үүссэн http://www.abpisch болохыг тоймлон шинэ эс удамшлын хувьд эх эстэйгээ адилхан байдаг тайлбарлах биологийн ач холбогдолыг зурж тайлбарлана. ools.org.uk/ вэб - Эс митоз хуваагдлаар хуваагдахаас өмнө хромосом Ш8.1а хоѐрчлогддог учраас үүссэн хоѐр төл эс, эх эстэйгээ сайтаас харж Ш8.2a ижил тооны хромосомтой, генетикийн хувьд яг ижил Ш8.3б байдгийг зургаар илэрхийлнэ. болно Ш8.4а - Өсөлт хөгжил, гэмтэж муудсан эд, эсийн нөхөн Ш8.4б сэргэлт, бэлгийн бус үржилд митоз хуваагдлын үүргийг дүгнэн хэлэлцэнэ. Б8.2б. Хоол Багшийн анхаарах зүйл: Сурах бичиг боловсруулах - Митозын талаар товчхон ерөнхий ойлголтыг өгнө. Ажлын хуудас эрхтэнүүдийн үүргийг тодорхойлох Эсийн хромосом ба генд ямар өөрчлөлт ажиглагдаж Өөх тос, нүүрс байгаад гол анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Усны цаасан Тухайлбал: митоз хуваагдлаар 2 төл эс үүснэ, эсүүд молекулын загвар нь диплойд (хромосомын өөрчлөлт үгүй) хромосомтой, шинэ эсүүд нь өсөлт, нөхөн төлжилтөд чухал үүрэгтэй зэргийг таниулахад сургалтын агуулга, арга зүйг чиглүүлнэ. - Митозын үе шатыг нарийвчлан тайлбарлах шаардлагагүй. - Хромосомын зурагт үзүүлэн, хромосом хоѐрчлогдох процессын тухай бичлэг үзүүлж, хромосомын загварыг төрөл бүрийг материал ашиглан сурагчдаар бүтээлгэж болно - Амны хөндий, залгиур хоолой, улаан хоолой, ходоод, нарийн гэдэс, бүдүүн гэдэс хоол тэжээлийг боловсруулахад хэрхэн оролцдог, ямар үүрэгтэй болохыг эрхтэн тус бүрийн ард бичиж, хүснэгтэд тэмдэглэнэ. - Хоол боловсруулахад туслах булчирхай болох элэг, цөс, нойр булчирхайн үүргийг мөн тэмдэглэнэ. - Эдгээр эрхтэн тус бүр механик боловсруулалт хийх, химийн боловсруулалт хийх, шимэгдэхэд оролцдог болохыг дүгнэн хэлэлцэнэ. Б8.2в. Хоол - Сурагчид химийн хичээлээр эзэмшсэн элемент, атом, тэжээлээр авсан шим молекулын талаарх мэдлэгээ сэргээн, мономер, бодисын задрах, нийлэгжих явцыг полимерын талаар энгийн түвшинд загварчилан загварчлах тайлбарлана - Бага молекулт нэгжүүд (мономерүүд) нэгдэн

Ш8.1a макромолекул (полимер) үүсгэдэг болохыг энгийн Ш8.2a диаграмм ба цаасан молекулын загвар ашиглан Ш8.3б тайлбарлана. Өөх тос, нүүрс-усны цaaсан молекулын Ш6.4а хялбар загварыг ашиглаж болно. Ш6.4б Нугалах хэсэг -Нүүрстөрөгчийн атом -Хүчилтөрөгчийн атом -Устөрөгчийн атом - Нүүрс-усны бүтцийг (энгийн сахар, дисaхар, полисахар ) үндсэн тэмдэгт загвар ашиглан бүтээнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Нүүрс ус ургамалд цардуул хэлбэрээр, амьтанд гликоген хэлбэрээр хадгалагддаг болохыг тайлбарлана. Харин мономерүүдээс полимер үүсэх үзэгдлийг дэлгэрэнгүй тайлбарлах шаардлагагүй. - Уургийг тайлбарлахдаа амин хүчлийн молекулууд холбогдон, уургийн полипептидийн гинж үүсгэдэг ба полимерын молекулын уртаас уургийн шинж тодорхойлогддог болохыг хэлэх хэрэгтэй. Харин бүтцийн илүү өндөр түвшний ойлголт шаардлагагүй. - Ханасан ба ханаагүй өөх тосны тухай ойлголт өгөх шаардлагагүй - IX ангид бататгах хичээлээр энэ цаасан молекулыг загварыг хайчлан атом молекулыг тоолуулж өөх тос, нүүрс усны хялбар бүтцийг бүтээлгэж болно Б8.2г. Шим ба шим - Витамин (C ба D), эрдэс давс (кальци ба төмөр) - Мультивитамин бус бодисуудын дутахад илрэх шинж тэмдгийг уншиж тайлбарлана. ы хайрцаг биологийн ач - Хоолны найрлага, шим тэжээлийн бодис болон (эрдэс бодис ба холбогдлыг зарим хооллох хэв маягийн талаарх мэдлэгээ сэргээн витамины тоо витамин, эрдэс төрөл бүрийн хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн найрлагыг хэмжээний бодисын дутагдлаар харуулсан хүснэгт болон бичвэр мэдээлэл ашиглан талаарх жишээлэн янз бүрийн насны хүмүүсийн өдөрт авах ѐстой шим ба мэдээллийг авч тайлбарлах эрдэс бодис, витамины хэрэгцээг тогтооно. болно) Ш8.1а - Өдөр бүр шаардлагатай витамин, эрдсийг олж авахын - Нүүрс-ус, өөх Ш8.2a тулд хэрэглэх хүнсний хэмжээг тооцоолно. тос, уураг, Ш8.3а - Амин дэм С ба D, эрдэс бодис Са ба Fe-ийн дуталаас витамин, эрдэс Ш8.3б үүдэх шинж тэмдгийг уншиж судална. бодисын Ш8.4а - Өгөгдлүүдийг төрөл бүрийн диаграмаар илэрхийлнэ. агууламжийн Ш8.4б - Сурагчид өгөгдөл ашиглан тайлбарлахад чиглэсэн талаарх олон асуултуудад хариулт эрж мэдээлэлд боловсруулалт төрлийн хийнэ. Жишээ нь: мэдээлэл, o Яагаад 9-18 насны хүүхдийн нэг өдөрт тэжээлийн шаардлагатай кальцийн хэмжээ нь 19-50 насны дутагдлаас хүний хэмжээнээс их байдаг вэ? үүдэлтэй өвчний шинж o Яагаад 50 настай хүмүүст тэднээс 20 насаар тэмдэгийг залуу хүмүүсээс илүү их хэмжээний кальци харуулсан хэрэгтэй байдаг вэ?

o Яагаад D витамины хэрэгцээ нас ахихаар интернетийн ихэсдэг вэ? гэх мэт зураг, дүрсүүд Багшийн анхаарах зүйл: Энэ суралцахуйн зорилтын хүрээнд амьдралын хэв маяг, орчин өөрчлөгдөх нь витамин, эрдсийг олж авахад хэрхэн нөлөөлдөг талаар хэлэлцэж болно. Жишээ нь: o Гэрэл багатай улс орнуудад (Гренланд, Швед) D амин дэм o Махны хэрэглээ их жимс, ногоо бага хэрэглэдэг газар С амин дэм o Цагаан хоолтонд төмөр o Сүүн бүтээгдэхүүн бага хэрэглэдэг хүмүүс, хөхүүл эмэгтэйчүүдэд кальци. o Нүүдэлчин малчдын хоол хүнсийг суурин газрын хүмүүсийн хоол хүнстэй харьцуулах o Хүн амын хүнс тэжээлийн хангамж хүрэлцээгүй болоход бага насны хүүхэд, жирэмсэн хөхүүл эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс, ахмад настанд хэрхэн нөлөөлөхийг дурдах. Б8.2д. Хүний амьсгал Хүний амьсгал - Уушгины энгийн авах, гаргах үеийн загвар хийхдээ хийн солилцоог - Амьсгал авах, гаргах үед уушги, цээжний хөндий ундааны сав, загвар, туршилтаар агаарын илрүүлж тайлбарлах (хавирга, өрц )-д гарах өөрчлөлтийг ажиглана. бөмбөлөг, гуурс, өрцийг Ш8.1a - Амьсгал авах гаргахад оролцдог эрхтнүүдийн (хос орлуулах Ш8.2a гялгар уут Ш8.3а уушги, өрц, хавирганууд, хавирга завсрын гадаад, ашиглаж болно. Ш8.3б Загварыг Ш8.4а дотоод булчин, төвөнх, цагаан мөгөөрсөн хоолой, зургаар Ш8.4г харуулбал: гуурсан хоолой, гуурсанцар, цулцан, түүнийг хэрсэн - Хий цуглуулах хялгасан судас) үүргийг тодорхойлно. аппаратыг, резинэн хоолой, - Уушгины энгийн модель загвар хийж амьсгал авах ба том амсартай цилиндр, устай гаргахад цээжний хөндийд гарах өөрчлөлтийг ажиглаж сав ашиглан өөрсдөө хийх хүснэгтэд тэмдэглэнэ. бололцоотой. Үүнд: Модель дээр хийсэн туршилт Хүний амьсгал авах, секундомер, шугам, хийн гаргах үйл явц бөмбөлөг, хүснэгт Уушгины моделийн ѐроол хэсэг хэрэглэнэ. буюу том шаарыг доош татна. Саван доторх эзлэхүүн ихэснэ. Эзлэхүүн нэмэгдсний улмаас саван доторх агаарын даралт гадаад орчны агаарын даралтаас бага болно. Даралтын ялгаврын улмаас жижиг шааранд агаар орж тэлнэ. Доош татсан шаарыг тавина (шаар урдын байрлалд эргэж орно). Саван доторх эзлэхүүн багасна. Эзлэхүүн багассаны улмаас саван доторх агаарын даралт ихсэнэ. Агаар жижиг шаарнаас гадагш гарна. - Уушгины зөөлөн эд, салаалсан гуурсуудыг харуулах зорилгоор амьтны уушгины бүтцийг задалж үзэж болно - Сурагчид гүн амьсгал авсны дараа амьсгалаар гаргаж байгаа агаарыг хэмжиж тэмдэглэнэ. - Дасгал хийх үед амьсгалын хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг харьцуулна.

Б8.2е. Зүрх, судасны Багшийн анхаарах зүйл: - Зүрхний дотоод бүтцийг - Амьсгал авах ба гаргахад хавирга болон өрц хэрхэн дотоод ба туршилтын үр дүнд гадаад бүтцийг үндэслэн тайлбарлах оролцохыг загвар хийж ажиглуулна. харуулсан - Хуванцар савыг зүсэхэд иртэй зүйлстэй зурагт үзүүлэн Ш8.1а Ш8.2a болгоомжтой ажиллахыг сануулна. - малын зүрх Ш8.2б - Уушгины амьдралын багтаамжийг тодорхойлохдоо - бээлий Ш8.2в - таваг Ш8.3а хийн бөмбөлгийг тэгш гадаргуу дээр байрлуулан - зүсэх хутга Ш8.4а шугамаар хэмжихийг анхааруулаарай. - аюулгүй Ш8.4б Хүний биед бодис зөөвөрлөгдөх ажиллагааны - Малын зүрхийг задлан зүрхний 4 тасалгаа, тэдгээрийн дүрэм хоорондох хавхлаг, цусны судсуудыг ажиглаж - http://peer.tamu нэрлэнэ. .edu вэб - Зүрхний бүтцийн дараах хэсгүүдийг ажиглаж тайлбар хаягийг бичнэ. ашиглаж болно. o Булчинлаг хана o Зүрхний таславч o Ховдол o Тосгуур o Хавхлаг o Цусны судаснууд - Зүрхний зүүн ховдол нь баруун ховдлоос зузаан булчинлаг ханатай болохыг мэднэ. - Зүрхээр дайран өнгөрөх цус эргэлтийн чиглэлээсээ хамаараад хүчилтөрөгчтэй ба нүүрсхүчлийн хийгээр баяжсан хүчилтөрөгчгүй гэсэн хоѐр хэсэгт хуваагдаж байгаагаас үүдэн зүрхний таславчийн үүрэг ялгаатай байдгийг ойлгоно. Багшийн анхаарах зүйл: - Малын зүрхийг задлахаас өмнө усаар сайтар булхан угаах хэрэгтэй. - Зүрх задлахад аюулгүй ажиллагааны дүрмийг сайтар баримтлах хэрэгтэй. - Болгоомжтой ажиллан зүрхний бүтцийн хэсгүүдийг (таславч, булчингийн ширхэг, хананы зузаан гэх мэт) анхааран судлахад сурагчдыг хөтлөхөд анхаараарай. Б8.2ж. Артери, вен, - Артери, вен, хялгасан судасны хөндлөн огтлолын - Артери, вен, бэлдмэл харна (тэдгээрийн зүсэлтийн зургийг харах хялгасан хялгасан судасны нь бүтцийн ялгааг ойлгоход тустай) судасны бүтцийг бүтэц нь гүйцэтгэх харуулсан зурагт үүрэгтэйгээ зохицсон - Артерийн судсаар өндөр даралт бүхий цус, венийн үзүүлэн, болохыг зургаар судсаар бага даралттай цус урсдаг болохыг бүтэцтэй тэдгээрийн илэрхийлэн, зарим нь холбон таамаглана. бүтэц, үүргийг онцлог судсуудыг харьцуулах ялган таних - Артерийн судсаар зүрхнээс шахагдсан цус, венийн судсаар зүрхэнд ирж буй цус урсдаг болохыг судасны

ханын бүтэц, онцлогтой холбон тайлбарлах, хялгасан хүснэгт Ш8.1а судасны хана нэг давхар нимгэн эсүүдээс тогтсон - Янз бүрийн Ш8.1б болохыг онцлон тэмдэглэнэ. Ш8.2а - Артерийн судсаар зүрхнээс шахагдсан цус өндөр зузаантай Ш8.3б хурдтай урсдаг бол венийн судсаар цус аажим хуванцар гуурс Ш8.4а урсахдаа эргэж урсдаггүй болохыг хавхлагтай нь - Зүрхний титэм Ш8.4б холбон тайлбарлана. судас бүхий зураг - Артери, вен, хялгасан судасны бүтэц үүрэгтэйгээ нарийн зохилдсон байдгийг ойлгохын тулд хүснэгтэд - Цусны их бага эргэлтийн тэмдэглэж, мэдээлэл боловсруулна бүдүүвч зураг - Зүрхний артерийн титэм судасны үүрэг бол зүрхний - цусны эргэлтийг нээсэн түүх, булчингуудыг хүчилтөрөгчөөр хангах явдал гэдгийг бичвэр мэдэх нь чухал - Бусад сээр нуруутан Б8.2з Хүний цусны Багшийн анхаарах зүйл: амьтдын цусны их, бага эргэлтийг - Артери, вен, хялгасан судасны бүтцийг харуулсан эргэлтийг загварчлан харьцуулсан тайлбарлах зурагт үзүүлэн, тэдгээрийн бүтэц, үүргийг зурагт үзүүлэн харьцуулах хүснэгт ашиглан гүйцэтгэх үүргээсээ Ш8.1в хамаараад бүтцээрээ ялгаатай болохыг ойлгуулна. - Загварын жишээ Ш8.2а - Янз бүрийн зузаантай хуванцар гуурсыг харьцуулах Ш8.3б замаар артери, венийн судасны ханын зузаан Ш8.4б ялгаатай байдгийг тайлбарлана. - Эртнээс эдүгээг хүртэл эрдэмтэд цусны эргэлтийн тухай мэдлэг, ойлголтыг судалж, хэрхэн хөгжүүлж ирсэн байдлыг судлан шинжилнэ. - Цусны их, бага эргэлтийн улмаас хүний биеэр цус нэг бүтэн эргэхдээ зүрхээр 2 удаа дайран өнгөрдөг болохыг загварчлан тайлбарлана. - Уушгинд очих сул даралт бүхий цусны бага эргэлт ба бие эрхтнүүдэд тархдаг өндөр даралт бүхий цусны их эргэлтийн тухай, тэдгээрийн хоорондын ялгааг үүрэгтэй нь холбон тайлбарлах, өнгөөр ялган зурж дүрслэх, загвар бүтээнэ. - Бусад сээр нуруутан амьтны цусны эргэлтийн онцлогийг судалж, харьцуулж, дүгнэлт гаргана. Багшийн анхаарах зүйл: - Цусны их, бага эргэлтийн энгийн загварыг хийлгэх боломжтой. - Цусны эргэлтийн эрхтэн тогтолцоог ойлгомжтой тайлбарлаж, тодорхой болгохын тулд шахуурга ба хавхлаг бүхий гуурсан хоолойг жишээ болгон ашиглаж болно. - Цусны их бага эргэлтийн бүдүүвч зураг, цусны эргэлтийг нээсэн түүх, бичвэрийг ашиглана. Б8.2и. Ногоон Ургамлын хооллолт - http://www.youtu be.com/watch?v ургамалд фотосинтез - Фотосинтезийн үйл явцыг нарийвчлан тайлбарлана =8_9_ACIV4ME, явагдах процессийг Нүүрсхүчлийн хий+ус⇒глюкоз+хүчилтөрөгч

туршилтаар баталж, - Навчийн цардуулыг иодын уусмалаар илрүүлэх http://www.youtu үгэн тэгшитгэлээр туршилт хийнэ. be.com/watch?v илэрхийлэх =k-HiZdafzt4 Ш8.2a - Тасалгааны Ш8.2б ургамал Ш8.2в Ш8.2г - Натрийн шүлт Ш8.3б (NaOH)-ийн Ш8.4а уусмал Ш8.4б - Шохой - Фотосинтезийн процесст гэрэл шаардлагатайг (Ca(OH)2)-н туршилтаар илрүүлнэ. уусмал - Фотосинтезийн процесст хлорофилл шаардлагтайг - Конус туршилтаар илрүүлнэ. хэлбэртэй шилэн сав 2 - Фотосинтезийн процесст нүүрсхүчлийн хий ширхэг шаардлагатайг туршилтаар илрүүлнэ. - Хөвөн - Шилэн савыг ургамалтай бэхлэх саваа мод 2 ширхэг, - Спиртэн дэн - Хуруу шил, Стакан - Ус - Спирт-96%, - Иодын уусмал, - Хямсаа, - Петрийн аяга, - Дусаагуурыг туршилтанд ашиглана. - - Дараах - Фотосинтезээр хүчилтөрөгч ялгардгийг туршилтаар сайтнуудаас туршилтын илрүүлнэ. мэдээллийг харж болно http://www.youtu be.com/watch?v =yLZy3nL_W2Q, http://www.youtu be.com/watch?v =lji6Zx3_E30

- Усан тахал - Хий хураах багаж (устай сав, шилэн юүлүүр, хуруу шил) http://www.youtu be.com/watch?v =4oNeULIg_Yo Б8.2к. Үндэсний Багшийн анхаарах зүйл: - Микроскоп, бүтэц, үүргийг ялган - Туршилтын үр дүнд нотолгоогоор батлагдсан тасалгааны таньж, үндсээр ус, ургамлын эрдэс бодис дамждаг шинжлэх ухааны санааг сурагчид өөртөө үндэс, тавиур болохыг туршилтаар итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ бусадтай ба бүрхүүл илрүүлэх хуваалцах дадал олгох, сурагч бүрийн дуу хоолойг шил, ус, сонсох, урамшуулах зорилгоор багийн хэлэлцүүлэг фильтрийн Ш8.2а зохиох хэрэгтэй. цаас ашиглана. Ш8.2б - Хэлэлцүүлэгт бусад сурагчдын оролцоог дэмжих, Ш8.3б туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэхэд анхаарна. - http://www.youtu Ш8.4а - Тасалгааны ургамал, этилийн спирт, иодын уусмал, be.com/watch?v Ш8.4б стакан, ус, петрийн аяга, залуур зүү, халаах =nz3ClBQojU8, төхөөрөмж, зарим хэсгийг нь тугалган цаасаар http://www.youtu Ш8.1а бүтээж, 24 цагийн турш нарны гэрэл тусгаагүй be.com/watch?v байлгасан навч ба цагаан цоохор навчийг =TWNtXw- Ш8.2а туршилтад ашиглана. MWtE сайтыг Ш8.3а ашиглана Ш8.4а Ургамлын зөөвөрлөлт - http://www.youtu - Үндэсний үсэнцрийн эсүүдийг микроскопоор харж, be.com/watch?v тэдгээрийн үүргийг тодорхойлж бичнэ. =lVt_ACnSgOE, http://www.youtu - Үндэсний үсэнцрийн эсүүд нь үүрэгтэйгээ нарийн be.com/watch?v зохилдсон эсүүдийн жишээ болохыг тайлбарлана. =JFb-CWlz7kE ашиглана. - Навчинд ус дамжуулан зөөвөрлөхөд ксилемийн бүтэц хэрхэн зохилдсоныг анхааран судлах хэрэгтэй. - Үндсээр шингээгдсэн ус - Ксилемийн цорго нь зузаан ханатай урт сунасан эсүүд ишээр дамжин угсрагдан залгагдсан, голдоо хөндий гуурстай тул ус навчинд хүрч, дамжуулдаг. Тэдгээр үхсэн эсүүдийн хана нь зузаан навчаас ус учраас ургамлын тулгуур эрхтний үүрэг давхар гүйцэтгэдгийг тайлбарлана. - Флоэм нь навчинд үүссэн органик бодисыг бусад эрхтнүүд рүү дамжуулах үүрэгтэйг тайлбарлана. - Өгсөх гүйдэл ямар замаар явагдаж буйг зурж харуулна - Усанд ууссан эрдэс бодисын ионууд нь үндсээр дамжин навчинд очдогийг зурж харуулна. - Ургамлын дамжуулах багцын байрлалыг судалж мэдсэнээр сурагчид усыг хэрхэн ишээр өгсдөгийг илүү амархан ойлгох болно. - Нэг болон хос талт үрт ургамлын үндэс, иш, навчийн хөндлөн огтлол дээр ксилем, флоэмийн байрлалыг микроскопоор харж, ялгаж таних дадлага ажил хийнэ. - Тэдгээрийг хооронд нь харьцуулж, тэмдэглэлийг хүснэгтээр харуулна. Багшийн анхаарах зүйл: - Үндсээр сорогдсон ус ксилемийн гуурсаар дамжин, хөрснөөс навчинд хүрэх тухай авч үзэхээс өмнө осмосын тухай ойлголтыг сэргээн давтах нь зүйтэй.

- Туршилтын үр дүнг ажиглаж, мэдсэнээ бусадтай уурших тухай хуваалцах зорилгоор багийн хэлэлцүүлэг зохионо видео бичлэг: - Хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог дэмжих, http://www.youtu туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэхэд анхаарах нь чухал be.com/watch?v - Ксилем, флоэмийн үүрэг нь тэдгээрийн бүтэцтэй =QYbg4lQ-iaU хэрхэн зохилдсон талаар багийн хэлэлцүүлэг хийж, хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог дэмжинэ. - Ургамлын үндэс, ишний Б8.2л. Ишний бүтэц, - Ургамлын мөчрийг будагтай уусмалд (бэх эсвэл хөндлөн огтлол дээр ксилем, үүргийг ялган таньж хүнсний будаг) хийгээд хэдэн өдрийн дараа будаг нь флоэмийн байрлалыг флоэм, ксилемээр ксилемийн цоргоор дээш өгссөн нь харагдах бөгөөд тодорхойлсон зурагт үзүүлэн бодис дамждаг навчийн судлаар тархсан байдлыг ажиглах туршилт микроскоп, бритв, тавиур болохыг туршилтаар хийнэ. ба бүрхүүл шил, ус, илрүүлэх фильтрийн цаас, залуур Ш8.2a зүү ашиглан нэг ба хос талт Ш8.2б ургамал, наранцэцгийн Ш8.2г үндэс, иш, навчийн Ш8.3а дамжуулах эдийг ажиглана. Ш8.4а - Микроскоп, Ш8.4б будганд дүрсэн ургамлын - Туршилтын дараа нарийхан ишийг нь хөндлөн зүсэж, нарийн мөчир, будагдсан ксилемийн цоргоны байрлалыг тавиур ба микроскопоор харна. бүрхүүл шил, ус, фильтрийн Багшийн анхаарах зүйл: цаас, - Туршилтын үр дүнд нотолгоогоор батлагдсан тасалгааны цагаан цэцэгтэй шинжлэх ухааны санааг сурагчид өөртөө ургамал, ус, бэх итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ бусадтай эсвэл хүнсний хуваалцах зорилгоор багийн хэлэлцүүлэг зохиох нь будаг, хайч чухал хэрэглэнэ. - Хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог дэмжих, туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэхэд анхаарах - Дараах сайтаас хэрэгтэй. харж болно. http://www.youtu be.com/watch?v =Qx3mDeeMLW g

БҮЛЭГ Б8.3 АМЬД БИЕИЙН ҮРЖИЛ, ХӨГЖИЛ Хүний үржил, хөгжил Сурагчид энэ бүлэгт хүн ба ургамлын үржлийн тухай өмнөх мэдлэг, ойлголтоо хөгжүүлж, дараах мэдлэгийг бүтээнэ. - Хүний нөхөн үржихүйн тогтолцооны эрхтнүүдийг нэрлэх - Эр, эм бэлгийн эсийн бүтцийг судлах, харьцуулах - Цэцэгт ургамлын тоос хүртэлт, үр тогтолт, үр боловсролт, үр тархалтыг багтаасан бэлгийн үржлийн тухай судална. Бүлгийн нэр томьѐо: Эр бэлэг эрхтэн, эм бэлэг эрхтэн, өндгөн эс, сперматозойд, тоос хүртэх, үр тогтох, үр тархах, үр, жимс Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Ургамал, амьтны YII ангид үзсэн бэлгийн бус үржлийн талаар сэргээн бэлгийн бус үржлийн Б8.3а. Бэлгийн сануулж онцлог шинж болон үржлийн хэлбэрүүдийн зураг бус ба бэлгийн жишээг тодруулан хэлэлцэнэ. үржлийн ялгааг - Эр, эм бэлэг тодорхойлох Бэлгийн бус үржлийн төрлүүдийг нэрлэж, жишээ эрхтний зурагт гаргана. үзүүлэн, муляж Ш8.1а Ш8.1б Генетикийн хувьд эх биетэйгээ ижил төл эс үүсэхийг - Эр, эм бэлэг Ш8.2а бэлгийн бус, генетикийн хувьд ялгаатай эр эм бэлгийн эрхтний нэршил, Ш8.3б эсүүд нийлж зигот үүсгэн үр тогтохыг бэлгийн үржил үүрэг бүхий ТӨМ Ш8.4б хэмээн тодорхойлох дасгал, даалгавар гүйцэтгэнэ. Бэлгийн ба бэлгийн бус бүс үржлээр үрждэг амьд биесийн жишээ гаргаж, нэрлэнэ. Хүний нөхөн үржихүйн биологи онцлог болон хөдөө аж ахуйн салбарт бэлгийн ба бэлгийн бус үржлийг хэрэглэхийн давуу сул талыг хэлэлцэнэ. Б8.3б. Хүний Хүний үржил нөхөн үржихүйн тогтолцооны - Зурагт үзүүлэн болон загвар ашиглан эрэгтэй, эрхтнүүдийг эмэгтэй хүний нөхөн үржихүйн эрхтэн тогтолцооны нэрлэж, үүргийг бүтцийг тайлбарлан ярилцана. тайлбарлах, эр, эм бэлгийн эсийн - Эр, эм бэлэг эрхтний бүтцийг зурагт бичиж бүтцийг тэмдэглэнэ. харьцуулах - Эр, эм бэлэг эрхтний бүтцийн хэсгийг ялган таньж, Ш8.1б тус бүрийн гүйцэтгэх үүргийг ТӨМ ашиглан уншиж Ш8.3б судална. Ш8.4б - Биеийн хамгийн том болон жижиг эс болох эр, эм бэлгийн эсийн бүтэцтэй танилцана. Эр бэлгийн эсийг сперматозойд, эм бэлгийн эсийг өндгөн эс гэж нэрлэдэг болохыг мэдэж, эр, эм бэлэг эрхтний нэршил, байрлал, үүргийг зөв ялгаж бусдад тайлбарлана. - Эр, эм бэлгийн эс хаана бүрэлдэж бий болдгийг мэдэж нөхөн үржихүйтэй холбон тайлбарлана. - Эр, эм бэлгийн эсийн хэлбэр, хэмжээг зургаар илэрхийлнэ. - Эр, эм бэлгийн эсийн зураг, үзүүлэн

Б8.3в. Ургамлын - Өмнөх ангиудад үзсэн эсийн бүтэц, үүрэгтэй холбон - “Цэцэгт нугын тоос хүртэлтийг тайлбарлах дасгал ажиллана. амьдрал” зураг загварчилж, шавжаар болон Багшийн анхаарах зүйл: - Шавжаар болон салхиар тоос - Багш YI ангид үзсэн шилжилтийн насны салхиар, өөртөө хүртдэг ургамлын тоос хүртдэг ялгааг харьцуулан өөрчлөлтийн үед гарах бие бялдрын болон ургамлуудын зураг тодорхойлох сэтгэлзүйн өөрчлөлтийн талаарх өмнөх мэдлэгийг сэргээн сануулах хэрэгтэй. Үүний тулд харилцан - Видео бичлэг Ш8.1а ярилцах асуулт, харуулах зураг, үзүүлэнг урьдчилан http://www.youtube.c Ш8.1б бэлтгэнэ om/watch?v=AbpEhe Ш8.2а - Нөхөн үржихүйн эрхтэн тогтолцооны бүтэц, 6eXGI Ш8.3б үүргийг ойлгуулахдаа ярьж тайлбарлахаас илүүтэй Ш8.4б өөрсдөөр нь бүтээлгэх, уншуулах, ярилцлага - https://www.youtube. өрнүүлэх зэргээр хичээлийг явуулах нь үр дүнтэй. com/watch?v=X2pzQ Б8.3г. Ургамалд Ургамлын үржил Vct7fE үр, жимс үүсэх үйл - YII ангид судалсан цэцгийн бүтцийн мэдлэгээ сэргээн явцыг цэцэгт санаж ургамал хэрхэн тоос хүртдэг болохыг ярилцаж, - http://www.youtube.c ургамлын давхар схем зургаар илэрхийлнэ. om/watch?v=dgFY7 үр тогтолтоор - Ургамал тоос хүртэхэд зохилдсон зохилдолгоонуудыг WUTASQ жишээлэн тайлбарлах дасгал ажиллана. Үүнд: тайлбарлах - Цэцгийн үнэр - Дэлбийн өнгө Ш8.1в - Дохиур, үр боловсруулах орны байрлал Ш8.2б - Цэцгийн бал Ш8.2г - Тоосны онцлог гэх мэт Ш8.3а - Салхиар тоос хүртдэг цэцгийн бүтэц, онцлогийг Ш8.3б судалж, жишээ гаргана. Ш8.4б - Шавжаар тоос хүртдэг цэцгийн бүтэц, онцлогийг судалж, жишээ гаргана. - Өөртөө болон солбицон тоос хүртдэг цэцгийн бүтэц, онцлогийг судалж, жишээ гаргана. - Өөртөө тоос хүртэх ба солбицон тоос хүртэхийн давуу болон сул талыг дүгнэн бичнэ. - Байгалийн болон зориудын тоос хүртэлтийн давуу, сул талыг хэлэлцэнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Y-YII ангид судалсан ургамлын бүтцийн тухай мэдлэгийг сэргээн сануулах - Тоос хүртэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлүүдийг нэрлэж, шавжаар болон салхиар тоос хүртдэг цэцгүүдийн дасан зохилдлогооны ялгаатай талуудыг харьцуулахад дэмжлэг үзүүлнэ. - Цэцэгт ургамалд тоос хүртсэний дараа үр тогтох үзэгдэл явагддаг болохыг зураг болон бичлэгээс үзэж загварчлах,тайлбар бичих дасгал гүйцэтгэнэ. Тухайлбал: Цэцэгт ургамлын үр тогтолт гэж юу болохыг тайлбарлана.

Б8.3д. Үр, - Сурагчид: - Үр, жимсний - Дохиурын тоосовчинд үүсэх тоосны эсээс 1 цуглуулга, загвар, жимсний бүтцийг вегетатив эс, 2 сперм буюу эр эс үүснэ. зураг, бичлэг, цахим харьцуулан, үрийн - Вегетатив эс тоосны хоолойг үүсгэнэ. хичээлүүдийг тархалтын - Тooсны хоолойгоор 2 сперм буюу эр эс хөврөлийн сургалтад хэрэглэж хэлбэрүүдийг уутанд орно. болно. тодорхойлох - Хөврөлийн уутанд орсон 2 сперм буюу эр эсийн нэг нь эм эстэй нийлж үр хөврөлийг, нөгөө нь - Төрөл бүрийн Ш8.1а төвийн эстэй нийлж 2 бөөмтэй эндоспермийг ургамлын үрийг Ш8.2б үүсгэнэ. хараад тархах Ш8.3б - Үүнийг цэцэгт ургамлын давхар үр тогтолт гэнэ. аргын талаар Ш8.4б - Үр тогтсоны дараа хөврөл, эндосперм, үрийн таамаглах хальснаас тогтсон үр үүснэ гэдгийг тайлбарлах дасгал, даалгавар гүйцэтгэнэ. - Дэвтээсэн шошийн үр, өсгөдөг шил, - Үр тогтсоны дараа үр хэлбэржих болон жимс үүсэх иод\\калийн уусмал тухай тайлбарлах дасгал ажиллана. Үүнд: бэлтгэх - Үр тогтсоны дараа цэцэг дэлбээгээ гээж үр боловсруулах орны үрэвч жимс болж хувирна. - Янз бүрийн - Ийнхүү жимсэн дотор үр боловсордог. жимснүүд ба бодит - Үр нь жимсээр хамгаалагддаг ургамлыг далд үрт жимсний оронд ургамал гэнэ гэдгийг таних нь чухал фото зургийг нь ашиглах боломжтой. - Цэцэглэдэг бүх ургамал далд үрт ургамал байна гэсэн дүгнэлтийг хийнэ. - Мойлын яс, жүржийн үр, улаан лоолийн үр, улаан буудай зэрэг ургамлын үрийн үрт нахианы байрлал, тоог зүсэж харна. - Үрийн бүтцийг судлахад сайн дэвтээсэн шошийн үрийг ажиглаж болно. Гэхдээ хичээлд хэрэглэхээс хоѐр өдрийн өмнө дэвтээнэ. Шош, вандуй зэрэг том үрийг задалж, бүтцийг нь судлахаас гадна цардуулыг илрүүлэх туршилт хийж болно. - Олон янзын үрээр жишээ авч, тэдгээрийн тархах аргуудыг хэлэлцэх, үр, жимс нь салхи болон амьтнаар тараагдан шинэ газар нутагт очдог гэдгийг мэдэх, нэрлэсэн үр, жимсийг амьтан болон салхиар тардаг гэсэн 2 бүлэгт ангилж ямар онцлогтой болохыг тайлбарлана. - Сурагчид хайлаас модны үр унах үед түүж аваад үрийн жин, салхинд хийсэхэд хэрхэн нөлөөлөхийг илрүүлэх туршилт төлөвлөн ажиглалт хэмжилт хийж болно. - Салхиар тархдаг үрийн цаасан загвар хийх. Сэнсний далавчны хэмжээ, масс, хэлбэрийг өөрчлөх замаар

Б8.3е. Ургамлын тодорхой өндрөөс агаарт хийсэх хугацааг уртасгах - Төрөл бүрийн амьдралын зорилго тавин туршиж, үр салхиар тархах талаар ургамлын үр, эргэлтийг далд ба дүгнэлт хийж болно петрийн аяга, нүцгэн үрт өгөгдсөн нөхцлүүд ургамлаар - Цэцэгт ургамлын амьдралын эргэлтийг зурж жишээлэн дүрсэлнэ - Видео хичээл тайлбарлах зэргийг хичээлд - Цэцэгт ургамлын амьдралын эргэлтэд үр, жимс ямар хэрэглэж болно. Ш8.1а үүрэгтэйг ярилцана Ш8.2а - Эсийн бөөм, Ш8.2г - Нүцгэн үр тургамлын амьдралын эргэлтийг хромосомын зурагт Ш8.3б загварчилан зурна. үзүүлэн Ш8.4а - Нүцгэн үрт ургамлын үржлийн онцлогийн талаар - Селекцийн үр дүнд Б8.3ж. Шинж хэлэлцэж, ургамлын тархалтыг тайлбарлана. гаргаж авсан амьд тэмдгүүд эцэг биеүдийн фото эхээс үр төлд - Цэцэгт ба нүцгэн үрт ургамлын амьдралын эргэлтийг зураг дамжин удамшдаг харьцуулан тайлбарлана болохыг жишээгээр Багшийн анхаарах зүйл: тайлбарлах - Хэрвээ боломжтой бол цэцгийн бүтцийг судлахаас, Ш8.1в жимс үүсэх улмаар үрлэх үрээс ургамал ургах бүх Ш8.2б үйл явцыг нэг ургамал дээр сонгож ажиглах үзүүлэн Ш8.3в бэлтгэх хэрэгтэй. Энэ ажиглалт нь үр тогтсоны Ш8.4а дараа үр, жимс хэрхэн яаж хөгждөгийг ойлгоход тустай. Б8.3з. Ашигтай шинж тэмдэг - Хромосом, митоз, бэлгийн ба бэлгийн бус үржлийн бүхий шинэ талаар сэргээн ярилцана үүлдэр, сорт, омог гарган авахын ач - Генетикийн мэдээлэл нь эсийн хромосомын хэсэг болох генд агуулагддаг ба ген нь шинж тэмдгийг тодорхойлдог болохыг тайлбарлана. - Удамшил гэж юу болохыг тодорхойлно. - Бэлгийн эс ген агуулсан хромосомтой байна.Бэлгийн үржлийн үед эр, эм бэлгийн эс нийлж, хөврөлийн эсд эр, эм бэлгийн хромосом нэгддэг тул хөврөл үүсч бүрэлдэхэд эцэг, эх биеийн ген хоѐулаа оролцож, үр удамд дамждаг удамшдаг болохыг тайлбарлана. - Биеийн эс ч мөн адил ген агуулсан байх тул бэлгийн бус үржлээр үрждэг амьд биес эх биетэйгээ адилхан шинжийг агуулсан байдгийг танин мэдэх дасгал, даалгавар гүйцэтгэнэ. - Эцэг эх болон үр төлийн хоорондын ялгаатай ба төстэй шинжийн жишээнд тулгуурлан шинж тэмдэг эцэг эхээс үр удамд хэрхэн дамжиж удамшдаг талаар ярилцана. - Ийнхүү генетикийн мэдээлэл нь нэг үеэс дараагийн үр удамд хэрхэн дамжин удамшдаг болохыг жишээгээр тайлбарлаж хэлэлцэнэ. - Гадаад орчны нөлөөгөөр үүсдэг, удамшдаггүй шинж тэмдгийн талаар жишээ гаргаж ярилцаж болно. Жишээ нь: малын сүүний гарц гэх мэт Багшийн анхаарах зүйл: - Эм бэлгийн эсийн бөөмд оршдог генетикийн мэдээлэл нь үржлийн үед эр бэлгийн эсийн гентэй нэгдэж, үр удамд дамжин удамшдаг болохыг таниулах дасгал, даалгаврыг төлөвлөнө. - YII ангийн 3-р бүлгийн агуулгатай агуулгын залгамж холбоог хангахад анхаарах хэрэгтэй. - Хүн төрөлхтөн өөрийн ахуй амьдралд хэрэгцээтэй амьтны үүлдэр, ургамлын сортыг хэрхэн бий болгодог талаар таамаглан ярилцна. - Ашигтай шинж тэмдэг бүхий амьд бие махбодыг хэрхэн бий болгож болох тухай жишээ, баримт

холбогдлыг цуглуулна. Жишээ нь: өндөр үр ашигтай хүнсний - Видео бичлэг жишээгээр ногоо эсвэл хүссэн өнгийн цэцэгт ургамлыг үрслүүлж, - Селекцийн сонгодог тайлбарлах тарьж ургуулах, сүү, махны чиглэлийн үхрийг үржүүлэх гэх мэт. жишээнүүд байж Ш8.1в - Зориудын шалгарал, селекци гэсэн ухагдахууныг болно. Ш8.2б тодорхойлно. Ш8.3в - Селекцийн үр дүнд амьтны шинэ үүлдэр, ургамлын - Дарвины аялалын Ш8.4а шинэ сорт, бичил биетний шинэ омог гаргаж авч маршрут ирсэн түүхийг судална. Б8.3и. Амьд бие - Хүнс, хөдөө аж ахуйд түгээмэл хэрэглэдэг үүлдэр, - Цуглуулж дүгнэлт орчиндоо дасан сорт, омогийн жишээ гарган ямар шинжээр нь сонгон хийсэн амьтдын зохилдож, мэнд шалгаруулсан талаар ярилцна. зураг зэргийг үлддэг болохыг - Махны чиглэлийн тарган гахай (зориудаар гарган бэлтгэнэ. зарим Дарвины авсан амьд биес) байгалийн нөхцөлд дасан зохицож онол, жишээгээр амьдарч чадах эсэх талаар мэтгэлцэнэ нотлох - Зориудын шалгарал, удамших хувьслын онолд тулгуурлан хөдөө аж ахуйн үйлдэрлэлийг Ш8.1б нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн шинжлэх ухааны ололт Ш8.3б амжилтуудыг нэгтгэн дүгнэж хэлэлцэнэ. Ш8.4а Ш8.4б Багшийн анхаарах зүйл: - Сурагчдыг багт хуваан мэдээлэл цулуулах, мэдээлэлд боловсруулалт хийхэд чиглүүлнэ. - Сурагчдын илтгэл, мэдээллийг үнэлж дүгнэнэ. - Онолын үндэс, нэр томьѐог гүнзгийрүүлэх шаардлагагүй - Хромосом, удамшил ба зориудын шалгарлын тухай сэргээн сануулна - Байгалийн нөхцөлд амьд биес орчиндоо илүү дасан зохицсон нь мэнд үлддэг болохыг Дарвины онолоор жишээлэн тайлбарлана - Дарвины судалгааны ажлын үр дүнг судлан байгалийн шалгарлын тухай онолоо хэрхэн баталсныг хэлэлцэнэ. - Байгалийн шалгарал гэсэн ухагдахууныг тодорхойлно. - Амьд биеийн зохилдолгоо, зохилдолгооны харьцангуй чанар, амьдралын төлөөний тэмцлийн жишээгээр баяжуулан дэлгэрүүлж судална. Багшийн анхаарах зүйл: - Энэ ангид байгалийн шалгарлын ерөнхий зүй тогтлыг жишээгээр харьцуулах хэмжээнд л тайлбарлана - Дарвины онол гарах үеийн шинжлэх ухаан, нийгмийн хөгжлийн талаар хэлэлцүүлэг хийж болно - Онолын үндэс, нэр томьѐог гүнзгийрүүлэх шаардлагагүй БҮЛЭГ Б8.4 АМЬД БИЕ ХООРОНДЫН БОЛОН ОРЧНЫ ХАРИЛЦАН ХОЛБОО Энэ бүлгийг үзэж судалснаар идэш тэжээлийн гинжин хэлхээ болон сүлжээн дэх амьд эзлэх түвшинг тоон ба биомассын суврагад үндэслэн тайлбарлах, энерги нэг биеэс нөгөөд шилждэг болохыг загварчлах ур чадварт суралцана. Бүлгийн нэр томьѐо: Идэш тэжээлийн гинжин хэлхээ, идэш тэжээлийн сүлжээ, энергийн урсгал

Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт - Идэш тэжээлийн гинжин хэлхээ ба сүлжээ нь - Төрөл бүрийн идэш Б8.4а. тодорхой бодгалиудыг харуулдаггүй, харин тэжээлийн хэлхээ, биомассыг илэрхийлэн харуулдгийн учрыг сүлжээний зураг Идэш тэжээлийн тайлбарлана. хэлхээнд амьд - Зурагт үзүүлэн, эзлэх түвшинг - Идэш тэжээлийн хэлхээнд амьд биеийн эзлэх видео бичлэг тоон ба түвшинг энергийн, тоо толгойн, биомассын зэргийг ашиглаж биомассын суваргатай холбон тайлбарлаж, дүрслэн зурна. болно. суврагаар илэрхийлж, учрыг - Идэш тэжээлийн түвшингүүдэд энерги хэрхэн тайлбарлах алдагдаж байгааг тайлбарлана (энергийн суваргын дүрэм ашиглана). Ш8.1а Ш8.1б - Экосистем дэх идэш тэжээлийн хэлхээнүүдийн Ш8.1в энергийн урсалыг харуулсан бүдүүвч зурна. Ш8.2а Ш8.3б Ш8.4б Б8.4б. - Идэш тэжээлийн гинжин хэлхээний түвшин яагаад 5- - аас цөөн гишүүнтэй байдгийг энергийн алдагдалд Идэш тэжээлийн үндэслэн тайлбарлана. гинжин хэлхээний түвшин 5-аас - Экологийн суврагад доороос дээшлэх тусам энерги цөөн түвшинтэй алдагдан багасаж, 5 элдэв идэштнээс дээш түвшинд байдгийг энерги хүрэлцдэггүй тул идэш тэжээлийн гинжин энергийн хэлхээ 5 ба түүнээс цөөн түвшинтэй байдаг болохыг алдагдалд учирлан тайлбарлана. үндэслэн тайлбарлах - Идэш тэжээлийн сүлжээнээс хэд хэдэн идэш тэжээлийн хэлхээг сонгон амьд эзлэх түвшинг Ш8.1а түвшинг ялган тодорхойлох дасгал ажиллана. Ш8.1б Ш8.1в Ш8.2а Ш8.3б Ш8.4б

IX АНГИ ШИНЖЛЭХ УХААНЧ АРГА БАРИЛ IX ангийн сурагчид дараах чадварыг эзэмшиж шинжлэн судлах арга барилаа хөгжүүлнэ. Ш9.1. Шинэ санаа гаргах, асуудал, таамаглал дэвшүүлэх a) Шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголт, баримтад үндэслэн таамаглал дэвшүүлэх б) Баримт нотолгоог анхдагч болон хоѐрдогч эх сурвалжийн алинаас нь хэрэглэхээ шийдэх в) Шинжлэх ухааны ололт нээлтийг ашиглах талаар дэлхий нийтээс суралцах, нэр томьѐог зөв оновчтой хэрэглэх Ш9.2. Сорил, туршилт, шинжлэн судлах ажлыг төлөвлөх a) Таамаглал, тайлбараас баримт нотолгоог олох ажлаа төлөвлөх б) Шаардлагатай нөхцөлд тохирсон түүвэр хийх аргыг хэрэглэх аргаа тодорхойлох в) Шинжлэн судлах ажлыг төлөвлөх г) Хувьсах ба үл хувьсах хэмжигдэхүүний холбоо хамаарлыг тогтоох, түүнийг илрүүлэхэд шаардлагатай арга, хэрэгслийг сонгох д) Нийтлэг хэрэглэгддэг материал, тоног төхөөрөмжийн аюулгүй байдал, лабораторид болон судалгаа шинжилгээний явцад тохиолдож болох эрсдэл, аюулаас сэргийлэх Ш9.3. Баримт нотолгоо гаргах, илэрхийлэх хүснэгт, статистик a) Хэмжилт ажиглалтаас тохирох нарийвчлалтай үр дүнг гаргах б) Ажиглалт, хэмжилтийн үр дүнг зураг, бичвэр, бүдүүвч, диаграмм, математик аргаар илэрхийлэх, танилцуулах Ш9.4. Баримт нотолгоо ба үр дүнг нягтлах, тайлбарлах а) Судалгаа шинжилгээний арга, үр дүн, дүгнэлтийг бусдынхтай харьцуулан, үнэлэж тайлбарлах б) Зураг, бичвэр, бүдүүвч, хүснэгт зэрэг өгөгдлийн зүй тогтол, тооцооллоос гажсан үр дүнг тогтоож, шинжилгээ судалгааг сайжруулах арга замыг хэлэлцэх в) Зураг, бичвэр, бүдүүвч, хүснэгт, статистик диаграмм, математик аргаар цуглуулсан өгөгдөл, мэдээллээс түүвэр хийж, мэдээллээс үр дүн, дүгнэлт гаргах г) Үр дүн, дүгнэлтийг танилцуулах ялгаатай арга замуудыг үнэлэх, оновчтойг сонгох БҮЛЭГ. Б9.1. БИОЛОГИЙН ОЛОН ЯНЗ БАЙДАЛ БА АНГИЛАЛ Энэ бүлгийг судалснаар ангилал зүйн бага нэгж болох баг, овог, зарим төрөл, зүйлийг ялган таних, тодорхойлох түлхүүр хэрэглэж, зохиож сурна. Бүлгийн нэр томьѐо: Тодорхойлох түлхүүр бичиг, аймаг, бүлэг, хүрээ, анги, баг, овог, төрөл, зүйл Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт - Сурагчид амьд биеийн ангилал зүйн - Таних түлхүүр таксономын өмнөх ангид судалсан амьтны бичиг Б9.1а. Ангилал зүйн аймгийн хүрээ, ангийн зарим баг, овог, төрөл, бага нэгжийн онцлог зүйлийг онцлог шинжид нь үндэслэн ангилах, - Усны сээр шинжид үндэслэсэн ялган таних, тодорхойлох дасгал ажиллана. нуруугүйтэн түлхүүр бичгийг амьтдын зураг, хэрэглэж, амьтны - Үет хөлтний хүрээний хавч, аалз хэлбэртний бэлдмэл аймгийн зарим баг, ангийн зарим багийн төлөөлөгч, шавжийн овог, төрөл зүйлийг ангийн гол багууд болох хатуу далавчтан, - scientificillustrator.co тодорхойлох хайрсан далавчтан, хос далавчтан, хальсан m/insects.html beb далавчтаны зарим төлөөлөгчдийг ангилах, Ш9.1а - Биологийн сурах Ш9.1б бичгүүд

Ш9.2б ялган таних, онцлог шинж тэмдгийг тодорхойлж - АНУ-ын Азийн сан., Ш9.3б бичих дасгал ажиллана. Голын усны Ш9.3г - Үет хөлтний хүрээний зарим баг, овгийн төрөл, чанарын хяналт зүйлийг онцлог шинжид нь үндэслэн таних шинжилгээ., 2008 Б9.1б. Ангилал зүйн түлхүүр бичгийг ашиглан тодорхойлно. бага нэгжийн онцлог - Орон нутагтаа түгээмэл тархсан амьтдыг ялган - АНУ-ын Азийн сан., шинжид үндэслэсэн таних, ангилах, ховордсон, устах аюул “Байгалийн нөөцийг түлхүүр бичгийг нүүрлэсэн зүйлийг таньж тодорхойлох дасгал хариуцлагатай хэрэглэж, ургамлын ажиллана. ашиглах, аймгийн зарим баг, хамгаалах”., УБ., овог, төрөл зүйлийг Багшийн анхаарах зүйл: тодорхойлох Усны индикатор макро сээр нуруугүйтэн амьтдыг 2011. тодорхойлох түлхүүрийг хэрэглэж, орон нутгийн Ш9.1а гол мөрний усны чанарыг үнэлэх дадлага ажлыг - АНУ-ын Азийн сан., Ш9.1б сургалтыг дэмжих үйл ажиллагааны цагаар “ Голын ус, хөрсний Ш9.2б төлөвлөн хэрэгжүүлж болно. чанарын хяналт Ш9.3б шинжилгээ ”., Багш Ш9.3г - Сурагчид амьд биеийн ангилал зүйн нарт зориулсан гарын авлага., УБ., таксономын өмнөх ангид судалсан 2012. ургамлын аймгийн хүрээ, ангийн зарим баг, - Таних түлхүүр овог, төрөл, зүйлийг онцлог шинжид нь бичиг үндэслэн ангилах, ялган таних, - Ургамлын үр, үндэс, иш, навч, цэцгийн цуглуулга тодорхойлох дасгал ажиллана. - Далд үрт ургамлын хүрээ, нэг талт үрт ургамлын ангийн сараантан, үетний овог, хос талт үрт ургамлын ангийн тоонолжтон, сарнайтан, буурцагтан, чэсэнцэртэн, луультан, нийлмэл цэцэгтний овгийн зарим төлөөлөгчдийг ангилах, ялган таних, онцлог шинж тэмдгийг тодорхойлж бичих дасгал ажиллана. - Далд үрт ургамлын хүрээний зарим анги, овог, төрөл, зүйлийг онцлог шинжид нь үндэслэсэн түлхүүр бичиг ашиглан тодорхойлно. Үүнд: - Нэг талт үрт ургамал: o Үетний овог o Сараантны овог - Хос талт үрт ургамал o Тоонолжтоны овог o Чэсэнцэртний овог o Саргайтны овог o Буурцагтны овог o Нийлмэл цэцэгтний овог гэх мэт Таних шинж Хос талт үрт Нэг талт үрт ургамал ургамал Хөврөлийн үрийн Хоѐр Нэг талын тоо Цэцгийн шадар Тавчилсан, хааяа Гуравчилсан эрхтэн дөрөвчилсөн Үндэсний тогтолцоо Голлосон Сахлаг Навч Энгийн ба Энгийн нийлмэл Навчны судал Торон Зэрэгцээ буюу нуман - Нэг талт ба хос талт үрт ургамлын ангийн дээрх овгийн ургамлын цэцгийн бүтцийг томьѐо, диаграммаар илэрхийлж, ялган таних дасгал, даалгавар ажиллана. - Орон нутагтаа түгээмэл ургадаг ургамлыг ялган таних, ангилах, ховордсон, устах

аюул нүүрлэсэн зүйлийг таньж тодорхойлох дасгал ажиллана. Б9.1в. Ангилал зүйн - Зүйлийн хос нэршлийн системийг зохиосон Карл бага нэгж болох Линнейн хийсэн ажлын талаар уншиж мэдээлэл http://creekconnections зүйлийг хос нэршлээр цуглуулна. .allegheny.edu and нэрлэх болсон түүх, - Карл Линнейн хийсэн ажлын талаар цуглуулсан Gina Mikel Illustration учир шалтгааныг мэдээлэлд боловсруулалт хийж, үр дүнг бусдад http://www.scientificillu тайлбарлах танилцуулна. strator.com Ш9.1а - Зүйлийн хос нэршлийн төрлийн нэрийг томоор АНУ-ын Азийн сан., “ Ш9.1б эхэлж, зүйлийн нэрийг жижгээр бичих бөгөөд Голын ус, хөрсний Ш9.2б аль аль нь бичмэл (italic) хэлбэрээр бичигддэг чанарын хяналт Ш9.3б болохыг тайлбарлаж, хэрэглэж сурна. (Шинжлэх шинжилгээ ”., Багш Ш9.3г ухааны нэрийн ард хүний нэр залгаж бичсэн нарт зориулсан гарын байдгийг ойлгоно). авлага., УБ., 2012. БҮЛЭГ. Б9.2. АМЬД БИЕИЙН БҮТЭЦ, АМЬДРАЛЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Сурагчид энэ сэдвийг судалснаар дараах мэдлэг чадварыг эзэмшинэ. Үүнд: - Эс түүний эрхтэнцрүүдийн хэмжээг мм-ээр илэрхийлэх, өсгөлтийг тооцох дадлага ажил хийж сурна. - Хүний идсэн хоол хүнс хэрхэн задарч шимэгдэх үйл явцыг судалж мэднэ. Мөн хоол хүнсэнд агуулагдах зарим нэгдлүүдийг илрүүлэх туршилтын ажлыг хийж сурна - Аэроб амьсгалыг тайлбарлаж, үгэн тэгшитгэлээр илэрхийлнэ. - Цусны эргэлтийн эрхтэн тогтолцооны талаарх өмнөх мэдлэгээ бататган зүрхний бүтэц, түүний үйл ажиллагааг саатуулж болох өвчнүүдийн талаар ойлголттой болно - Фотосинтез –автотроф хооллолтын нэг хэлбэр болох фотосинтезээр цардуул үүсч хуримтлагдах, фотосинтезэд гэрлийн энерги ашиглагдах, фотосинтезийн эрчимд гэрэл ба нүүрсхүчлийн хийн концентрацийн өөрчлөлт хэрхэн нөлөөлөхийг илрүүлэх, навчийн бүтцийг нарийвчлан судалж, түүний үүрэг үйл ажиллагаатай холбон тайлбарлана. - Навчийн хөндлөн зүсэлтээс эс, эдийн бүтцийг микроскопоор харж, бүтцийн онцлог шинжийг гүйцэтгэх үүрэгтэй нь холбон тайлбарлана - Зөөвөрлөлт: транспираци түүний үе шат, транспирацид нөлөөлөх хүчин зүйлс, тэдгээрийг потометрийн аргаар илрүүлэх, гандах үзэгдэл ба навчийн тоо цөөрөх үзэгдлийг тайлбарлана - Гэрэл (фототропизм), хүндийн хүчний үйлчлэл(геотропизм)-д хариу үйлдэл үзүүлдэг болохыг туршилтаар баталж тайлбарлана. Бүлгийн нэр томьѐо: Гэрлийн микроскопи, обьектив, окуляр, микрометр, түр бэлдмэл, Шим ба шим бус бодис, уураг, нүүрс ус, цардуул, өөх тос, амин хүчил, фермент - биохурдасгуур, залгих, боловсруулах, шингээх, нийлэгжүүлэх, гадагшлуулах, Аэроб амьсгал, Зүрх, зүрхний булчинлаг хана, зүрхний тасалгаа, хавхлага, зүрхний титэм судас, ацинус, элэгний үүдэн вен, бөөрний артери, венийн судас, Мэдрэл шингэний зохицуулга, глюкагон, инсулин, Фотосинтезийн эрчим, автоторф, гетеротроф, глюкоз, цардуул, Навчийн кутикул, амсрын эс ба мезофилл эс, дамжуулах багц, Транспираци, транспирацийн эрчим, ургамлын цангах үзэгдэл, Фототропизм, геотропизм Суралцахуйн зорилт Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн Б9.2а. Эс түүний Эсийн хэмжээ, эсийн хуваагдал - Обьектив болон окулярын эрхтэнцрүүдийн - Микроскопоор харж буй зүйлийн өсгөлтийг өсгөлтийн хэмжээг хэмжээг мм-ээр тооцоолох дадлага ажлыг байнгын бэлдмэл ашиглан үзэгдэх илэрхийлэх, өсгөлтийг ашиглан, обьектив ба окулярын янз бүрийн талбайн хэмжээг тооцох өсгөлтөөр сольж хийж үзнэ. хэрхэн олох талаар Ш9.2в