บทท่ี 4 วงดนตรไี ทย คําวา “วง” ตามความหมายทางวชิ าการ มี 2 ประการดวยกนั คือ ประการทีห่ นึ่งเปน นาม เชน วงแหวน เสนรอบวง เปนตน ประการทส่ี องเปนลักษณะนาม เชน กลองยาว 1 วง แตรวง 3 วง เปน ตน สําหรับคําวา “วง” ในท่ีนี้เปน “นาม” หมายถึง การนําเอาของหลาย ๆ ส่ิง ท่ีมีลักษณะใกลเคียงกัน มารวมกัน โดยคํานึงถึงเสียงของเคร่อื งดนตรีท่ีจะนํามารวมกันตองมีเสียงใกลเคียงกัน เชน เอาขลุยท่ี เปามีเสียงเบามาบรรเลงรวมกับซอท่ีสีมีเสียงเบา หรือเอาปท่ีเปามีเสียงดังนํามาบรรเลงรวมกับ ระนาดเอกท่ตี ีดวยไมแข็งมเี สยี งดัง เปน ตน ในบทน้ีผูเขียนจะขออธิบายถึงการประสมวงดนตรีไทย ลักษณะการประสมวง และการ กําเนดิ เครื่องดนตรไี ทยในแตล ะยคุ สมัยของไทย โดยมีเนื้อหาสาระดงั ตอไปน้ี การประสมวงดนตรไี ทย การประสมวงดนตรีมีหลายลักษณะ ซึ่งขึ้นอยูกับเครื่องดนตรีท่ีจะนํามาบรรเลงรว มกันใน แตล ะยุคสมัยของไทย โดยจะมีการประสมวงทมี่ ีรายละเอยี ดตางกนั ออกไปตามระเบียบแบบแผนท่ี เช่ือถือกันมาแตค รั้งโบราณจนถึงปจจุบัน หากพจิ ารณาถึงการประสมวงของแตล ะยุคสมยั ของไทย อาจจะแบงไดเปน วงประเภทตาง ๆ ดงั นี้ สมยั สุโขทยั มกี ารประสมวง 4 แบบ คือ การบรรเลงพิณ วงขับไม วงปพาทยเ ครอ่ื งหา และ วงเครอ่ื งประโคม สมัยกรุงศรีอยุธยา มีการประสมวง 4 แบบ คือ วงขับไม วงปพาทย วงเคร่ืองสาย และวง มโหรี สมัยรัตนโกสินทร มีการประสมวง 5 แบบ คอื วงขับไม วงเครอื่ งกลองแขก วงเคร่ืองสาย วงปพ าทย และวงมโหรี ในบทน้ีจะขอกลา วถงึ ลกั ษณะการประสมวงทเี่ กดิ ข้นึ ในสมัยกรงุ รัตนโกสินทร ซง่ึ เปนการ ประสมวงดนตรีไทยทถ่ี ือเปน แบบแผนมาจนถงึ ปจจุบัน โดยจะขออธบิ ายพอสังเขปดังตอ ไปน้ี 1. วงขบั ไม วงขับไม เปนวงดนตรีท่ีมีประวัติความเปนมาเกาแกท่ีสุดต้ังแตสมัยกรุงสุโขทัย และ ยังคงใชอ ยูในปจจุบัน โดยใชเฉพาะบรรเลงขับกลอมในพิธีการสําคัญ ๆ เชน พธิ ีสมโภชชางเผือก สมโภชพระมหาเศวตฉตั ร เปน ตน
102 วงขับไมป ระกอบดวยผูบ รรเลงและเครอื่ งดนตรี (ดงั แสดงในภาพประกอบ 4.1) ดงั น้ี 1.1 พราหมณผูขับลาํ นํา 1 คน 1.2 ผไู กวบณั เฑาะว 1 คน 1.3 ผสู ซี อสามสาย 1 คน ภาพประกอบ 4.1 วงขบั ไม ทม่ี า (หนังสอื เรยี นสาระการเรยี นรพู น้ื ฐานดนตรี มธั ยมศกึ ษาปท ี่ 6. 2548 : 12) ภาพประกอบ 4.2 วงบวั ลอย (ครูปบ คงลายทอง) ท่มี า (ดนตรีไทยและดนตรีพื้นบานไทย. 2558 : 112)
103 2. วงเครือ่ งกลองแขก การประสมวงดนตรีประเภทวงเครื่องกลองแขก แบงออกเปน 2 ชนิด คือ ชนิดท่ีใช กลองมลายู และชนิดที่ใชก ลองแขก เปนเคร่ืองประกอบจงั หวะหลกั ทั้งกลองแขกและกลองมลายู ตา งก็เปน กลองสองหนารูปทรงกระบอก ซึ่งมีที่มาจากมลายทู ั้งคู กลองมลายมู ีรูปรางท่ีอวนและส้ัน กวา กลองแขกนิดหนอ ย ใชตดี วยไมข างหนึ่งและมือขางหนึ่ง การประสมวงกลองมลายู แตเ ดมิ ใชก ลอง 4 ลูก ปชวา 1 เลา และฆอ งเหมง (มีขนาดเล็ก แตห นากวาฆอ งโหมงมาก เวลาตีเสยี งจะดงั เหมง ๆ จึงเรยี กตามเสยี งวา ฆองเหมง) 1 ใบ บางทีก่ เ็ รยี ก ชุดนี้วา “กลองสี่ปหน่ึง” เดิมใชสําหรับแหในขบวนพยุหยาตรา และกระบวนแหตาง ๆ ตอมา นําไปใชใ นการแหพ ระบรมศพและพระศพเจา นาย ในทสี่ ดุ กใ็ ชเ ปนวงสําหรบั ประโคมศพทัว่ ไป แต ไดล ดกลองลงเหลอื เพียง 2 ลูก เชน การบรรเลงวงบัวลอย (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.2) นอกจากนี้ยังมีการนําไปใชในวงปพาทยนางหงส สําหรับบรรเลงประโคมในงาน อวมงคล (งานศพ) อกี ดวย โดยตดั ฆองเหมง ออก สว นการประสมวงกลองแขกน้ัน เปนการประสมระหวา งกลองแขก 1 คู (ตัวผูและตวั เมยี ) กับปช วา 1 เลา และฆองโหมง 2 ใบ วงเคร่ืองกลองแขกชนิดนี้มีมาตั้งแตครั้งกรงุ ศรีอยุธยาแลว แต เดิมใชในกระบวนแหเหมือนกัน และใชประกอบการแสดงท่ีมาจากแขกดวย เชน การแสดงชุด “อเิ หนาสําราญ” ในละครเรอื่ งอิเหนา ตอมาใชบรรเลงประกอบกระบ่ีกระบอง และการชกมวยไทย ในปจ จบุ นั ดวย สาเหตุท่ีใชกลองแขกในกระบวนแหตา ง ๆ เชน แหกระบวนโสกันต (โกนจุก) ก็เพราะ นํามาแทนกลองมลายูที่ถูกนําไปใชแหศพและประโคมศพ ทําใหเกิดความรังเกียจวาไมนาจะ นาํ มาใชแ หกระบวนงานมงคล จึงไดใชก ลองแขกแทน และในสมัยรัชกาลที่ 4 มีการนํากลองแขก ไปบรรเลงประสมในวงเครอื่ งสาย คอื ซอดวง ซออู และจะเข เกดิ เปนวงดนตรีท่ีเรียกวา “กลองแขก เคร่อื งใหญ” ซงึ่ ไดพ ัฒนามาเปน วงเครือ่ งสาย และวงมโหรี ในทส่ี ุด 3. วงเคร่ืองสาย วงเครอื่ งสาย สนั นิษฐานวา เปน วงดนตรขี องชาวบา นที่เลนกันมาชานาน ตง้ั แตก อ นสมัย กรุงศรีอยุธยา แตไมสูจะเปนหลักฐานม่ันคงนัก คร้ันถึงสมัยรัตนโกสินทรไดมีการบรรเลงวง เคร่ืองสายอยางแทจริง วงเครือ่ งสายใชบรรเลงในงานมงคลตาง ๆ เชน งานทําบุญบาน งานวันเกิด งานแตงงานซ่งึ เหมาะสาํ หรับสถานท่ีท่ีไมกวา งนกั วงเครื่องสายประกอบดว ยเครื่องดนตรีประเภทสี (เครอื่ งสาย) เปน หลกั ไดแ ก ซอดว ง ซออู และมีเครื่องเปา คอื ขลุย บรรเลงประกอบ นอกจากน้ีก็จะมี เคร่ืองประกอบจงั หวะ ไดแ ก ฉ่งิ ฉาบ และกลอง เคร่ืองดนตรีอีกชน้ิ หนึ่งท่ีประสมในวงเคร่ืองสาย และมีความจําเปน คอื จะเข เพื่อใหเ กิดความไพเราะกลมกลนื วงเคร่ืองสายแบงออกเปน ชนดิ ตาง ๆ ดงั นี้
104 3.1 วงเครอ่ื งสายไทย มี 2 ชนิด ไดแ ก 3.3.1 วงเครอื่ งสายวงเลก็ หรือ “วงเครื่องสายเครื่องเดย่ี ว” (ดงั แสดงในภาพประกอบ 4.3) ประกอบดวย 1) ซอดวง 1 คนั 2) ซออู 1 คนั 3) จะเข 1 ตัว 4) ขลยุ เพยี งออ 1 เลา 5) โทน รํามะนา 1 คู 6) ฉ่งิ 1 คู ภาพประกอบ 4.3 วงเครื่องสายวงเลก็ ท่ีมา (สารานุกรมศพั ทด นตรีไทย ภาคคตี ะ-ดุริยางค ฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน. 2545 : อัดสําเนา) ภาพประกอบ 4.4 วงเคร่ืองสายเครอื่ งคู ทม่ี า (หนังสือเรยี นสาระการเรยี นรูพ นื้ ฐานดนตรี มธั ยมศกึ ษาปท ่ี 4. 2551 : 42)
105 3.1.2 วงเครอื่ งสายเคร่ืองคู ประกอบดวยเครอื่ งดนตรีเชนเดียวกับวงเครือ่ งสายวงเล็ก แตเพม่ิ เปน อยางละคู (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.4) ดงั นี้ 1) ซอดว ง 1 คู (ยืนทํานอง 1 คันและเลน พลกิ แพลง 1 คัน) 2) ซออู 1 คู (บรรเลงเหมอื นกันหรือกลมกลืนกัน) 3) จะเข 1 คู (นยิ มเปน จะเขห ลีบกับเพยี งอออยางละตวั ) 4) ขลยุ เพียงออ 1 เลา 5) ขลุยหลีบ 1 เลา 6) โทน ราํ มะนา 1 คู 7) ฉิง่ 1 คู นอกจากนี้ อาจประสมเครื่องจังหวะอ่ืน ๆ เชน ฉาบเล็ก กรับ โหมง หรือเคร่ืองดนตรี ประกอบการแสดงเพลงภาษาตา ง ๆ เชน กลองตกุ เขา ไปอกี กไ็ ดตามความเหมาะสม 3.2 วงเคร่ืองสายปช วาเปน วงดนตรีทเี่ ปล่ยี นแปลงมาจากวงกลองแขกเครื่องใหญ แตต ัด ขลุยและโทนราํ มะนาออก โดยใชป ชวาและกลองแขกเขามาบรรเลงแทน (ดงั แสดงในภาพประกอบ 4.5) ประกอบดวยเครื่องดนตรี ดงั น้ี 3.2.1 ซอดวง 1 คัน 3.2.2 ซออู 1 คนั 3.2.3 ปช วา 1 เลา 3.2.4 กลองแขก 1 คู 3.2.5 ฉง่ิ 1 คู ภาพประกอบ 4.5 วงเคร่ืองสายปชวา ท่ีมา (สารานุกรมศพั ทด นตรีไทย ภาคคตี ะ-ดุรยิ างค ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน. 2545 : อัดสําเนา)
106 นอกจากนี้ สามารถเพ่ิมเครือ่ งประกอบจงั หวะไดตามความเหมาะสม วงเคร่ืองสาย ชนิดนไ้ี มเ ปนที่นิยมมากนกั โดยเหตุทีน่ กั ดนตรีท่ีจะบรรเลงปช วาฝม อื ดี ๆ นั้นหายาก อีกท้ังสมุ เสยี ง ของวงดนตรปี ระเภทนี้กไ็ มสูจ ะไพเราะนัก แตถอื วา เปน ศิลปะชนั้ สูงในทางดนตรีไทย ภาพประกอบ 4.6 วงเครอ่ื งสายประสมขิม (โรงเรยี นปทมุ คงคา) ทม่ี า (ธงรบ ขุนสงคราม. 2558 : อัดสําเนา) 3.3 วงเครอ่ื งสายประสม เปน การประสมวงดนตรเี คร่ืองสายชนดิ ใหม หลังจากทไ่ี ทยไดรับ อทิ ธิพลจากตะวนั ตกและรบั เอาดนตรตี างชาตเิ ขา มาใช โดยการนาํ เอาเครื่องดนตรอี ื่นใดท่ีไมไ ดอ ยู ในวงเครื่องสายเขามาบรรเลงประสมกับวงเคร่ืองสาย (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.6) เชน ขิม ออรแ กน และไวโอลนิ เปน ตน วงเคร่ืองสายประสมมีมานานแลวต้ังแตไทยนําขิมเขามาใชและเปนที่นิยมกันหลัง สงครามโลกครั้งท่ี 1 วงเครอ่ื งสายประสมออรแ กนแพรหลายมากและยังมีการบรรเลงแบบเคลา การ รองคลายสมัยกรุงศรีอยุธยาอกี ดวย ปจจุบันเครื่องสายประสมไดร ับความนิยมมาก เพราะเปนทาง กวางสําหรบั นกั ดนตรีท่ีบรรเลงเครอ่ื งตางชนิดกันใหม าเลนดว ยกนั ได 4. วงปพ าทย วงปพาทยมีการประสมวงมาตั้งแตคร้ังสมัยกรุงสุโขทัย และพัฒนามากขึ้นตามลําดับ จนถงึ สมัยกรุงศรอี ยธุ ยา และไดพฒั นาข้นึ อยา งสมบูรณเ ปนแบบฉบับในสมัยกรุงรัตนโกสินทร โดย มีแบบแผนการบรรเลงถงึ 7 ประเภท ดังน้ี 4.1 วงปพาทยชาตรี เปนวงปพาทยท ่ีถือวา เกาแกท่ีสุด มีหลกั ฐานวาในสมัยกรุงศรีอยุธยา เรยี กวา “วงปพาทยเครอื่ งหา ชนดิ เบา” (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.7) ประกอบดวยเคร่อื งดนตรดี ังนี้ 4.1.1 ปนอก 1 เลา 4.1.2 ฆอ งคู 1 คู 4.1.3 ทบั (โทนชาตร)ี 1 คู 4.1.4 กลองชาตรี 1 คู
107 4.1.5 ฉ่ิง 1 คู 4.1.6 กรบั ชัก 1 อัน วงปพ าทยช าตรีนี้ โดยปกตจิ ะใชบ รรเลงประกอบการแสดงมโนราห และการละเลน หนงั ตะลงุ ซ่ึงแพรห ลายมากในภาคใตของไทย ภาพประกอบ 4.7 เคร่อื งดนตรวี งปพ าทยชาตรี ทมี่ า (ธงรบ ขนุ สงคราม. 2558 : อดั สาํ เนา) ภาพประกอบ 4.8 วงปพ าทยเครอื่ งหา ทมี่ า (สารานุกรมศพั ทด นตรีไทย ภาคคตี ะ-ดุรยิ างค ฉบับราชบณั ฑิตยสถาน. 2545 : อดั สําเนา) 4.2 วงปพ าทยเครื่องหา เปนวงปพาทยที่พฒั นาขน้ึ มาจากวงปพาทยช าตรี (ดังแสดงใน ภาพประกอบ 4.8) ใชประกอบ การแสดงโขน และหนงั ใหญ สมยั กรงุ ศรอี ยุธยา ประกอบดว ยเคร่ือง ดนตรดี ังน้ี 4.2.1 ระนาดเอก 1 ราง 4.2.2 ฆอ งวงใหญ 1 วง 4.2.3 ตะโพน 1 ใบ 4.2.4 กลองทัด 1 คู 4.2.5 ปใ น 1 เลา 4.2.6 ฉิง่ 1 คู อาจประสมเครอ่ื งประกอบจงั หวะอื่น ๆ ตามลกั ษณะของบทเพลง
108 4.3 วงปพาทยเครื่องคู เปนวงปพาทยเคร่ืองหาท่ีเพ่ิมเคร่ืองดนตรีมากขึ้น และมีการพัฒนา เคร่ืองดนตรีบางชิ้นขึ้นใหมในสมัยรัชกาลที่ 3 แหงราชวงศจักรี (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.9) ประกอบดวยเครอื่ งดนตรีดงั น้ี 4.3.1 ระนาดเอก 1 ราง 4.3.2 ระนาดทมุ 1 ราง 4.3.3 ฆอ งวงเล็ก 1 วง 4.3.4 ฆองวงใหญ 1 วง 4.3.5 ปใ น 1 เลา 4.3.6 ปน อก 1 เลา (ปจ จุบันหาคนเปายาก) 4.3.7 ตะโพน 1 ลูก 4.3.8 กลองทดั 1 คู 4.3.9 ฉงิ่ 1 คู 4.3.10 ฉาบ 1 คู กรบั โหมง และเคร่ืองประกอบจงั หวะอนื่ ๆ นาํ มาประสมตามลักษณะของบทเพลง ไดต ามความเหมาะสม ภาพประกอบ 4.9 วงปพาทยเ ครือ่ งคู ท่ีมา (สารานุกรมศัพทด นตรไี ทย ภาคคตี ะ-ดรุ ยิ างค ฉบับราชบัณฑติ ยสถาน. 2545 : อดั สาํ เนา) 4.4 วงปพ าทยเคร่ืองใหญ เปน วงปพาทยทมี่ กี ารประสมวงเกดิ ขึ้นในรชั กาลท่ี 4 หลังจาก ท่ีเจาพระยาบรมมหาประยูรวงศ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร) คิดสรางระนาดเอกทอง (เอกเหล็ก) และ ระนาดทมุ เหล็กขนึ้ (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.10) นับเปนวงปพาทยท่ีสมบูรณที่สุด บรรเลงประกอบการแสดงโขน ละคร และงาน ประโคมท่ัวไป มีเครอ่ื งดนตรีดงั ตอไปน้ี
109 4.4.1 ระนาดเอก 1 ราง 4.4.2 ระนาดเอกเหลก็ 1 ราง 4.4.3 ระนาดทุม 1 ราง 4.4.4 ระนาดทมุ เหลก็ 1 ราง 4.4.5 ฆองวงเล็ก 1 วง 4.4.6 ฆอ งวงใหญ 1 วง 4.4.7 ปใ น 1 เลา 4.4.8 ตะโพน 1 ใบ 4.4.9 กลองทัด 1 คู 4.4.10 ฉง่ิ 1 คู 4.4.11 ฉาบเล็ก 1 คู 4.4.12 ฉาบใหญ 1 คู 4.4.13 กรับ 1 คู โหมง และเครือ่ งประกอบจังหวะอ่นื ๆ นํามาประสมตามลกั ษณะของบทเพลง ไดต ามความเหมาะสม ภาพประกอบ 4.10 วงปพ าทยเครอ่ื งใหญ ที่มา (สารานุกรมศัพทด นตรไี ทย ภาคคตี ะ-ดุริยางค ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. 2545 : อดั สําเนา) การบรรเลงวงปพ าทยด งั ที่กลา วมาแลว มี 2 แบบ คือ “วงปพ าทยไ มแข็ง”และ “วงปพ าทย ไมนวม” ในกรณีที่เปนวงปพาทยไมนวม (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.11) ระนาดเอก ระนาดทุม และฆอ งวง จะตองตีดวยไมหุม นวม ใชขลุยเพียงออแทนป ใชกลองแขกแทนตะโพนและกลองทัด และเพ่ิมซออูเขาไปอีก 1 คัน จึงทําใหมีเสียงทุมนุมนวล และการบรรเลงก็ตองบรรเลงดวยวิธีท่ี ออนหวาน แทนการบรรเลงอยางเกรย้ี วกราด สนกุ สนาน ตามแบบของไมแ ข็ง
110 ภาพประกอบ 4.11 วงปพาทยไ มน วม ท่ีมา (การประสมวงดนตรไี ทย มว นท่ี 1. 2541 : อดั สาํ เนา) 4.5 วงปพ าทยดึกดาํ บรรพ เปนวงปพาทยทม่ี กี ารประสมวงขน้ึ ใหม สมยั รัชกาลที่ 5 ในป พทุ ธศักราช 2441 โดยสมเด็จเจา ฟาฯกรมพระยานรศิ รานวุ ัดตวิ งศ ทรงเปน ผคู ิดประดษิ ฐข้นึ และต้ัง ชอื่ ตามชอ่ื โรงละครดึกดาํ บรรพ เพื่อใชบรรเลงประกอบในการแสดงละครรองซงึ่ เจาพระยาเทเวศร วงศวิวฒั น (ม.ร.ว.หลาน กุญชร) ทรงประดษิ ฐขึ้นโดยไดแบบอยางมาจากอุปรากร (Opera) ซึ่งเปน ละครรองของทางตะวนั ตก (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.12) ประกอบดว ยเครอื่ งดนตรดี งั น้ี 4.5.1 ระนาดเอก 1 ราง (บรรเลงดว ยไมนวม) 4.5.2 ระนาดทมุ 1 ราง (บรรเลงดวยไมนวม) 4.5.3 ระนาดทมุ เหล็ก 1 ราง (บรรเลงดว ยไมนวม) 4.5.4 ฆองวงใหญ 1 วง (บรรเลงดว ยไมน วม) 4.5.5 ขลุยเพียงออ 1 เลา 4.5.6 ขลุยอู 1 เลา 4.5.7 ซออู 1 คนั 4.5.8 ฆองหยุ 1 วง 4.5.9 ตะโพน 1 ใบ 4.5.10 กลองตะโพน 1 คู 4.5.11 กลองแขก 1 คู 4.5.12 ฉิ่ง 1 คู ฉาบ กรับ และโหมง
111 ภาพประกอบ 4.12 วงปพ าทยด กึ ดําบรรพ ทีม่ า (สารานกุ รมศพั ทด นตรีไทย ภาคคตี ะ-ดุรยิ างค ฉบับราชบณั ฑิตยสถาน. 2545 : อดั สําเนา) ภาพประกอบ 4.13 วงปพ าทยน างหงส ที่มา (การประสมวงดนตรไี ทย มว นที่ 1. 2541 : อดั สําเนา) 4.6 วงปพาทยนางหงส เปนวงปพาทยของไทยที่ใชบรรเลงเฉพาะในงานศพเทา น้ัน ชื่อ ของวงปพ าทยจะเรยี กกนั ติดปากมาจากชอื่ เพลงทวี่ งปพาทยนนี้ ยิ มบรรเลงเพอ่ื ประโคมศพ คือ เพลง เรื่องนางหงส วงปพาทยนางหงสเปนการประสมวงกันระหวางวงปพาทยเครื่องคูไมแข็งกับวง เคร่ืองกลองแขกชนิดกลองมลายู โดยเอาปนอกหรือปในออก (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.13) ประกอบดว ยเครอื่ งดนตรดี งั นี้ 4.6.1 ระนาดเอก 1 ราง 4.6.2 ระนาดทุม 1 ราง 4.6.3 ฆองวงเลก็ 1 วง
112 4.6.4 ฆอ งวงใหญ 1 วง 4.6.5 ปช วา 1 เลา 4.6.6 กลองมลายู 1 คู 4.6.7 ฉิง่ 1 คู ฉาบ กรบั โหมง และเครื่องประกอบจังหวะอื่น ๆ 4.7 วงปพ าทยม อญ เปน วงดนตรแี บบหนึ่งของไทยทีจ่ ัดตามแบบมอญ (รามญั ) มีเครอ่ื ง ดนตรีเชน เดยี วกบั วงปพ าทยไ ทย แตใชฆอ งวงคนละแบบ คือใชฆองวงมอญ (รูปโคงข้ึน) แทนฆอ ง วงไทย ทง้ั ฆองมอญวงใหญ วงกลาง และวงเล็ก และใชตะโพนมอญทม่ี ขี นาดใหญกวาแทนตะโพน ไทย ใชปมอญที่มีขนาดโตกวาเสียงกองกังวานและทุมกวาแทนปใน ทั้งยังมีเปงมางคอกเขามา ประกอบดวย โดยบรรเลงไดท ง้ั ทํานองและจังหวะไปในตวั วงปพาทยมอญ แบงออกเปน 3 ชนิด คือ ปพาทยมอญวงเล็ก ปพาทยมอญเครอื่ งคู และปพ าทยมอญเคร่อื งใหญ ตามขนาดและลกั ษณะการประสมวง (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.14) ภาพประกอบ 4.14 วงปพ าทยมอญ ที่มา (ดนตรีไทยและดนตรพี น้ื บานไทย. 2558 : 122) 5. วงมโหรี วงมโหรีเปนวงดนตรที ีเ่ กิดจากการรวมวงปพ าทยแ ละวงเครอ่ื งสายเขา ดวยกนั โดยมีการ ปรับปรุงเคร่ืองปพาทย คือ ระนาดเอก ระนาดทุม ฆองวงเล็ก และฆองวงใหญ ใหมีขนาดยอมลง เหมาะท่จี ะบรรเลงรว มกับเคร่อื งสาย เพราะแตเ ดมิ มโหรเี ปน ของหลวงบรรเลงกันในราชสาํ นกั และ ใชข าราชบรพิ ารฝา ยในซ่ึงเปนสตรลี วนเปนผูบ รรเลง จงึ ตอ งยอขนาดของเครอ่ื งปพ าทยใ หเ ลก็ ลง ถือไดวา “วงมโหรี” เปนวงดนตรีไทยท่ีมเี คร่ืองดนตรีครบทั้ง ตี เปา ดดี และสี ทมี่ ีความ สมบรู ณท่ีสุดเทยี บไดก บั วงดรุ ยิ างค (Orchestra) ของทางตะวนั ตก แบงออกเปน 3 ขนาด ไดแ ก
113 5.1 วงมโหรวี งเล็ก (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.15) ประกอบดวยเครอ่ื งดนตรดี งั นี้ 5.1.1 ระนาดเอกมโหรี 1 ราง 5.1.2 ฆอ งวงใหญมโหรี 1 วง 5.1.3 ซอสามสาย 1 คัน 5.1.4 ซอดวง 1 คนั 5.1.5 ซออู 1 คนั 5.1.6 จะเข 1 ตวั 5.1.7 ขลุยเพียงออ 1 เลา 5.1.8 โทน ราํ มะนา 1 คู 5.1.9 ฉงิ่ 1 คู ภาพประกอบ 4.15 วงมโหรวี งเล็ก ท่มี า (สารานกุ รมศัพทด นตรไี ทย ภาคคตี ะ-ดุรยิ างค ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน. 2545 : อัดสําเนา) 5.2 วงมโหรเี คร่ืองคู เปนวงมโหรที มี่ เี คร่อื งดนตรีบรรเลงทํานองอยางละ 2 ชิ้นเปน คกู ัน (ดงั แสดงในภาพประกอบ 4.16) ประกอบดวยเคร่ืองดนตรดี ังนี้ 5.2.1 ระนาดเอกมโหรี 1 ราง 5.2.2 ระนาดทมุ มโหรี 1 ราง 5.2.3 ฆองวงใหญม โหรี 1 วง 5.2.4 ฆองวงเลก็ มโหรี 1 วง 5.2.5 ซอสามสาย 1 คนั
114 5.2.6 ซอสามสายหลิบ 1 คนั (ปจจุบันไมน ิยมนํามาบรรเลง) 5.2.7 ซอดว ง 2 คัน 5.2.8 ซออู 2 คนั 5.2.9 จะเข 1 ตัว 5.2.10 จะเขห ลีบ 1 ตวั 5.2.11 ขลุย เพยี งออ 1 เลา 5.2.12 ขลุย หลีบ 1 เลา 5.2.13 โทน รํามะนา 1 คู 5.2.14 ฉ่ิง 1 คู ฉาบ กรบั โหมง และเครื่องประกอบจงั หวะอื่น ๆ ตามความเหมาะสม ภาพประกอบ 4.16 วงมโหรีเคร่ืองคู ทีม่ า (สารานุกรมศพั ทด นตรีไทย ภาคคตี ะ-ดุรยิ างค ฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน. 2545 : อัดสําเนา) 5.3 วงมโหรีเครื่องใหญ ประกอบดว ยเครอ่ื งดนตรหี ลกั 4 หมู (ดังแสดงในภาพประกอบ 4.17) ดงั ตอไปน้ี 5.3.1 หมูเคร่ืองสาย ไดแก ซอสามสาย 2 คัน (เปนซอสามสายหลีบ 1 คัน และซอ สามสายเพียงออ 1 คนั ) ซอดวง 2 คัน (บรรเลงแนวทางธรรมดา 1 คัน และบรรเลงทางพเิ ศษ 1 คัน) ซออู 2 คัน (บรรเลงแนวทางธรรมดา 1 คัน และบรรเลงทางพิเศษ 1 คัน) จะเข 2 ตัว (เปนจะเข ธรรมดา 1 ตวั และจะเขหลบี 1 ตวั ) เครือ่ งสายแตล ะชนิดดังกลาว โดยปกติจะบรรเลงในทางของตน และแตละชนิด มักจะบรรเลงเปน 2 แนว คือ บรรเลงทํานองเพลงเพือ่ เดนิ เน้อื เพลงในทางของตนและบรรเลงทางพิเศษ และไมว า จะบรรเลงทางใดทั้งหมดนต้ี องคงรกั ษาทาํ นองหลกั โดยเฉพาะลูกตกจงั หวะไวเสมอไป
115 5.3.2 หมูเ คร่ืองปพาทย ไดแก ระนาดเอกมโหรี (บรรเลงนําวงดวยทางเก็บ ทางหวาน ตามลีลาทเ่ี หมาะสมกับทาํ นองเพลง ทางทบ่ี รรเลงแปรมาจากลูกฆองซ่ึงเปนทํานองหลกั ระนาดเอก ทําหนาท่ีเปนผนู ําในวงมโหรี) ระนาดเอกเหลก็ (ดาํ เนินทาํ นองทางเก็บคลายกับระนาดเอก แตทํานอง จะหางกวา ประสมเสียงใหกังวาน) ระนาดทุมมโหรี (บรรเลงทางเปลี่ยนท่ีมีลีลาเหมาะสําหรับทํา หนาท่ีลวง ลอ ขัด คลายกับตวั ตลกประจําวง ทําใหเ พลงมีสําเนียงสนุกสนาน ครกึ ครื้นตลอดเวลา) ระนาดทุมเหล็ก (ดําเนินทาํ นองหลกั แบบเดยี วกบั ฆองวงใหญ ใหเสยี งกังวานตํ่า) ฆอ งวงใหญม โหรี (มี เสียงสงู กวาฆอ งวงใหญปพ าทย 2 เสียง ใชบรรเลงลูกฆองเปนทํานองหลกั เปน แกนของวงมโหรที ั้ง วง) และฆอ งวงเลก็ มโหรี (บรรเลงทางของตนทแี่ ปรจากลูกฆอง มีลลี าคลา ยระนาดเอก) 5.3.3 หมูเครื่องเปา ไดแก ขลุยหลีบ (บรรเลงทํานองหวานโหยหวน ตอดนิดตอด หนอย) ขลุยเพียงออ (บรรเลงทางหวาน นุมนวล โหยหวน ตางจากขลุยหลบี ) และขลุยอู (บรรเลง ทางหวาน โดยยดึ ลกู ฆองเปนสําคัญในแนวทางเสยี งตาํ่ ) 5.3.4 หมูเครื่องประกอบจังหวะ ไดแก ฉิ่ง (ทําหนาที่คลายวาทยกรควบคุมจังหวะ และการบรรเลงของเคร่ืองดนตรีทุกชิ้น) ฉาบเล็ก (บรรเลงจังหวะขัดกับฉ่ิง ทําใหเกิดความรูสึก ครกึ ครื้น) กรับ (ตีเฉพาะจังหวะหนกั พอดกี ับจังหวะฉบั ของฉ่ิง เพ่อื รกั ษาจังหวะฉ่ิงใหคงท่ี) โหมง (ตีทุก ๆ 4 จังหวะตลอดท้ังเพลง) และโทน รํามะนา (หรือ กลองแขก คูหนึ่งมี 2 ลูก คือ ตัวผูเสียงสูง และตัวเมียเสยี งตาํ่ บรรเลงกาํ กับหนาทบั และกาํ กบั จงั หวะประกอบกับเครอ่ื งจังหวะอน่ื ๆ กลองแขก เปนเครอ่ื งหนงั ที่สําคัญยง่ิ ในการบรรเลงหนาทับประจาํ วงมโหรี) ปจจุบันวงมโหรีเครื่องใหญไมนิยมใชระนาดและฆองวงมโหรีซึ่งมีขนาดเล็กอีกแลว เพราะมโหรีไมจําเปนตองเปนวงดนตรีเฉพาะสตรีเทาน้ัน บุรุษก็เลนมโหรีได ทางที่บรรเลงก็ แตกตางจากแบบเดิมไปมาก และวงมโหรีเปนทน่ี ิยมเลนกันกวางขวางมาก เพราะสามารถบรรเลง ไดค รบทุกเทคนิคของเพลงไทย ทําใหม โหรีแบบฉบับดง้ั เดิมเกอื บจะสญู ไปเลยทีเดยี ว ภาพประกอบ 4.17 วงมโหรีเครอ่ื งใหญ ที่มา (สารานกุ รมศัพทด นตรไี ทย ภาคคตี ะ-ดุริยางค ฉบับราชบณั ฑติ ยสถาน. 2545 : อัดสาํ เนา)
116 บทสรุป การประสมวงดนตรีมีหลายลกั ษณะ ซ่ึงขึ้นอยูกบั เคร่ืองดนตรีท่ีจะนํามาบรรเลงรวมกันใน แตละยุคสมัยของไทย โดยจะมีการประสมวงท่ีมีรายละเอียดตางกันออกไปตามระเบยี บแบบแผนที่ เชอื่ ถือกันมาแตครั้งโบราณจนถึงปจจบุ ัน หากพจิ ารณาถึงการประสมวงของแตละยุคสมัยของไทย อาจจะแบงไดเปน วงประเภทตา ง ๆ ดังนี้ สมัยสุโขทัย มีการประสมวง 4 แบบ ไดแก การบรรเลงพิณ วงขับไม วงปพาทยเคร่ืองหา และวงเคร่ืองประโคม สมยั กรงุ ศรีอยุธยา มกี ารประสมวง 4 แบบ ไดแก วงขบั ไม วงปพาทย วงเครอื่ งสาย และวง มโหรี สมัยรัตนโกสินทร มีการประสมวง 5 แบบ ไดแ ก 1. วงขับไม ประกอบดวยผูบรรเลงและเครื่องดนตรีไดแก พราหมณขับลํานํา ผูไกว บณั เฑาะว และผสู ีซอสามสาย 2. วงเคร่ืองกลองแขก แบงออกเปน 2 ชนิด คือ ชนิดที่ใชกลองมลายู และชนิดที่ใชกลอง แขก และในสมัยรชั กาลท่ี 4 มีการนํากลองแขกไปบรรเลงประสมในวงเครื่องสาย คอื ซอดวง ซออู และจะเข เกิดเปนวงดนตรีที่เรียกวา “กลองแขกเคร่ืองใหญ” ตอมาไดพัฒนามาเปนวงเครื่องสาย และวงมโหรี 3. วงเครื่องสาย แบงออกไดดังนี้ 1) วงเครื่องสายไทย ไดแก วงเครื่องสายวงเล็ก และวง เครอื่ งสายเครอื่ งคู 2) วงเครอื่ งสายปช วา และ 3) วงเคร่ืองสายประสม 4. วงปพ าทย ไดพ ฒั นาขึน้ อยางสมบรู ณเปน แบบฉบบั ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร โดยมีแบบ แผนการบรรเลงถึง 7 ประเภท ไดแก 1) วงปพ าทยชาตรี หรอื เรียกวา “วงปพาทยเ ครือ่ งหา ชนิดเบา” 2) วงปพาทยเ ครือ่ งหา 3) วงปพ าทยเครื่องคู 4) วงปพาทยเ ครือ่ งใหญ 5) วงปพ าทยด ึกดาํ บรรพ 6) วง ปพ าทยน างหงส และ 7) วงปพ าทยม อญ 5. วงมโหรี เปน วงดนตรีท่ีเกิดจากการรวมวงปพาทยและวงเครื่องสายเขาดวยกัน ถือไดวา “วงมโหรี” เปนวงดนตรีไทยที่มีเครอ่ื งดนตรีครบทั้ง ตี เปา ดีด และสี ท่ีมีความสมบูรณที่สุด แบง ออกเปน 3 ขนาด ไดแ ก 5.1 วงมโหรวี งเล็ก 5.2 วงมโหรีเคร่ืองคู 5.3 วงมโหรีเคร่ืองใหญ ประกอบดวยเครื่องดนตรี 4 หมู คือ 1) หมูเคร่ืองสาย 2) หมู เครอ่ื งปพาทย 3) หมเู ครือ่ งเปา และ 4) หมูเคร่ืองประกอบจงั หวะ
117 คาํ ถามทบทวน 1. วงขับไมป ระกอบดว ย ผบู รรเลงและเครื่องดนตรี อะไรบา ง 2. การประสมวงกลองมลายู โดยใชก ลอง 4 ลูก ปช วา 1 เลา และฆอ งเหมง 1 ใบ มีชื่อเรียกวาเปน การประสมวงแบบใด 3. วงเคร่อื งสายไทย มกี ี่ชนิด อะไรบา ง 4. “วงปพาทยเคร่ืองหาชนิดเบา” มชี อื่ เรียกอกี อยา งหนึง่ วาอะไร 5. “วงปพ าทยเ ครือ่ งค”ู มกี ารประสมวงเกิดขน้ึ ในสมยั รชั กาลใด 6. บุคคลทา นใด ทค่ี ดิ ประดษิ ฐร ะนาดเอกเหลก็ และระนาดทมุ เหลก็ ขึน้ ในรชั กาลที่ 4 เพือ่ นําไปประสมในวงปพ าทยเ คร่ืองใหญ 7. จงอธบิ าย ความแตกตางระหวา ง “วงปพาทยไ มแ ขง็ ” กับ “วงปพ าทยไ มน วม” 8. สมเดจ็ เจาฟาฯ กรมพระยานริศรานวุ ดั ตวิ งศ ทรงปรับปรงุ เครอ่ื งดนตรีไทยชนิ้ ใด บรรเลง ประสมในวงปพ าทยดกึ ดาํ บรรพ 9. วงปพาทยของไทยชนดิ ใด ทใ่ี ชบรรเลงเฉพาะในงานศพเทาน้นั 10. วงมโหรเี ครือ่ งใหญ ประกอบดวยเคร่ืองดนตรกี ่หี มู อะไรบาง
118 เอกสารอา งอิง การประสมวงดนตรไี ทย มวนท่ี 1. (2541). (V.C.D.). กรงุ เทพฯ : ศรสี มบรู ณโ ฆษณา. ดนตรพี นื้ บานไทย. (2540). (C.A.I.). กรุงเทพฯ : ไทย อินฟอรเมชน่ั พับลิสชงิ่ ซสี เทม็ . ธงรบ ขุนสงคราม. (2549). เอกสารประกอบการสอนรายวชิ าดนตรไี ทยและดนตรพี น้ื บานไทย. บุรรี ัมย : คณะมนษุ ยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวทิ ยาลัยราชภฏั บรุ ีรัมย. __________. (2558). ดนตรไี ทยและดนตรพี ืน้ บานไทย. พิมพคร้งั ที่ 1. บรุ ีรัมย : โรงพมิ พม หาวิทยาลยั ราชภัฏบรุ รี มั ย. ปรญิ ญา มติ รสุวรรณ และชาติชาย คงเทยี น. (2548). หนงั สอื เรยี นสาระการเรยี นรพู น้ื ฐานดนตรี มัธยมศึกษาปที่ 6. (พมิ พค รั้งท่ี 1). กรงุ เทพฯ : บริษทั พฒั นาคุณภาพวิชาการ (พว.). ราชบัณฑติ ยสถาน. (2545). สารานุกรมศัพทด นตรไี ทย ภาคคีตะ-ดรุ ยิ างค. กรุงเทพฯ : สหมิตรพริ้นต้ิง.
Search
Read the Text Version
- 1 - 18
Pages: