4 ใบความรู้ ดิน

ดิน (SOIL) บทนำ ดินเป็นวัตถุที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติที่มีความสำคัญต่อการดำรงชีวิต ดินเป็นแหล่งที่ก่อให้เกิดปัจจัยหลักในการ ดำรงชีวติ ของมนุษย์ เช่น อาหาร เครื่องนงุ่ หม่ ทีอ่ ยูอ่ าศยั และยารกั ษาโรค --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- กระบวนการเกิดดิน เกิดจากการสลายตวั ของหินและแร่ เนื่องจากได้รับอิทธิพลจากน้ำ ลม และแสงแดด จนได้วัตถุต้นกำเนิดดิน และยังมี อินทรียวัตถุ เช่น ซากพืชซากสัตว์ท่เี น่าเปือ่ ยผพุ งั เพราะจุลนิ ทรียย์ ่อยสลายจนได้เป็นฮิวมัส ท่ีมีสดี ำหรอื สีนำ้ ตาลดำ เม่ือวัตถุต้น กำเนิดดินและฮวิ มัสผสมคลุกเคล้ากัน โดยมจี ลุ ินทรยี แ์ ละสง่ิ มีชวี ิตทีอ่ าศัยอยู่ในดนิ ช่วยย่อยสลายก็จะกลายเป็นดิน ซ่ึงดินแต่ละ บริเวณจะมีลักษณะใดนั้นขน้ึ อยกู่ ับธรณสี ณั ฐาน สภาพภมู ิประเทศ และสงิ่ แวดลอ้ มที่ดินอยู่ ดนิ มตี ้นกำเนดิ จากอนิ ทรยี ส์ ารและอนนิ ทรีย์สาร ดงั นี้ 1. ฮิวมัส เป็นซากพืชซากสตั ว์ที่เน่าเปื่อยย่อยสลายปะปนอยู่ในดิน มีสีน้ำตาลดำ มีสารอาหารที่พืชต้องการ เราจึงไม่ ควรเผาหญา้ ใบไม้ หรือกิ่งไม้ ควรนำไปหมักในบอ่ เพือ่ ให้เกิดการสลายกลายเป็นดินตอ่ ไป 2. หนิ และแร่ธาตุ การแตกสลายของหนิ และแรธ่ าตุเปน็ ชิ้นเล็กช้นิ นอ้ ยจนเกิดเป็นต้นกำเนิดดินในที่สดุ เมื่อฮิวมัสกับวัตถุต้นกำเนิดคลุกเคล้าผสมปนกัน โดยมีจุลินทรีและสิ่งมีชีวิตในดินช่วยย่อยสลาย ทำให้วัตถุผสม กลายเป็นดนิ ดงั ภาพ ปจั จยั ท่มี ผี ลต่อการกำเนดิ ดิน ดินจะเกิดขึ้นได้เร็วหรอื ช้า จะขึ้นอย่กู บั ปัจจัยตา่ งๆ ดงั น้ี 1. ภูมิอากาศ ภมู อิ ากาศจะเป็นตวั ควบคุมอุณหภมู ิ น้ำ และความชืน้ ซ่งึ มอี ทิ ธพิ ล ตอ่ การสลายตัวของหินและแรธ่ าตทุ ัง้ ทางตรงและทางอ้อม 2. วัตถุต้นกำเนดิ ดิน คอื หินและแรท่ ่สี ลายตวั ซ่งึ จะมผี ลต่อความรวดเรว็ ในการแปรสภาพของหินตลอดจนชนดิ และ ลกั ษณะของดนิ 3. สิ่งมชี วี ิตในดนิ ส่ิงมีชวี ติ ทงั้ พืชและสัตวจ์ ะมอี ทิ ธพิ ลในแง่การเพ่มิ สารอนิ ทรีย์ใหแ้ กด่ ิน ได้แก่ จุลนิ ทรีย์ จำพวก เห็ด รา แบคทเี รีย 4. สภาพภมู ิประเทศ บริเวณที่มีลักษณะภูมิประเทศท่ีมคี วามลาดชันจะเกดิ การพังทลายและถูกกดั เซาะไดง้ า่ ยทำให้เกดิ ดิน ไดร้ วดเรว็ ขึ้น 5. เวลา ดนิ ที่มีอายุนานกวา่ จะมสี ภาพหน้าตัดข้างของดินสมบรู ณก์ วา่ ดนิ ทม่ี ีอายุน้อย

ลักษณะทว่ั ไปของดนิ 1. องค์ประกอบของดนิ ดินประกอบด้วยดินเหนยี ว ทรายแปง้ ทราย เศษหิน สารอนิ ทรยี ์ ยำ้ และแกส๊ ต่างๆ ในอัตราส่วนทตี่ า่ งกัน แตโ่ ดยทว่ั ไปแล้วอัตราส่วนขององค์ประกอบตา่ งๆ มีดงั น้ี 1.1 แรธ่ าตุ ได้จากการสลายตวั ของหินและแร่ประมาณรอ้ ยละ 45 1.2 อนิ ทรียวตั ถุ เกิดจากการเนา่ เปื่อยผุพงั ของซากพืชซากสตั ว์ประมาณร้อยละ 5 1.3 น้ำ อยู่ในช่องวา่ งระหว่างดนิ ประมาณรอ้ ยละ 25 1.4 อากาศ ได้แก่ แก๊สต่างๆ ท่ีอย่ใู นช่องว่างระหวา่ งดนิ ประมาณรอ้ ยละ 25 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. สีของดนิ เป็นสมบัติของดินทีส่ ะท้อนถึงสภาพแวดล้อม กระบวนการเกิดดิน แร่ที่เป็นองคป์ ระกอบดิน สภาพการระบายน้ำ และความอดุ มสมบรู ณ์ของดินบรเิ วณนนั้ ได้ เชน่ • ดินสีน้ำตาลหรือสีดำ แสดงว่า ดินบริเวณนั้นมอี ินทรียวัตถุมาก มีความอุดมสมบูรณ์สูง เป็นดินที่เกิดจากการ สลายตัวของหนิ แร่ทมี่ สี ีเข้ม ถา้ ดนิ อยู่บริเวณท่ีลุ่มตำ่ หนา้ ดนิ มสี คี ลำ้ และดินล้านล่างมีสีเทา แสดงวา่ ดินมีการ ระบายนำ้ ไม่ดี • ดินสีขาวหรือสีเทาอ่อน อาจเกิดจากวัตถุต้นกำเนิดมีสีจาง หรือมีทรายปนอยู่มากมักเป็นดินที่มีความอุดม สมบรู ณ์ต่ำ มกี ารระบายน้ำดี • ดนิ ทมี่ สี เี หลอื งหรือสีแดง เปน็ ดนิ ที่มีการผพุ ังสลายตัวสูง มพี วกออกไซด์ของเหล็กปนอยมู่ าก มักพบบรเิ วณท่ีสูง ตามเนินเขา • ดินทม่ี สี เี ทาปนน้ำเงิน เป็นดินท่มี ีน้ำขงั อยู่ตลอดหรอื การระบายนำ้ ไมด่ ี มสี ารประกอบของเหล็กทมี่ ีสีเทา พบได้ บริเวณนาขา้ วท่ีมีน้ำขงั ดินสปี ระ หรอื ดนิ ที่มหี ลายสผี สมกัน แสดงวา่ เปน็ ดนิ ท่อี ยใู่ นสภาพทมี่ ีน้ำแช่ขังสลับกับสภาพที่ดนิ แหง้ มกั พบในดนิ นาซ่ึงมีความ สูงจากระดบั นำ้ ทะเลพอสมควร ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. ชน้ั หน้าตดั ดนิ เมอื่ เราขุดดินลึกลงไปจะเหน็ ว่า เน้อื ของดนิ มลี กั ษณะแตกตา่ งกนั ดังน้ันนักวิทยาศาสตร์ จงึ แบ่งดนิ ออกเป็น 5 ชนั้ โดยใช้ระดบั ความลึกและส่วนประกอบของดนิ ในแตล่ ะชั้นเปน็ เกณฑ์ ดังนี้ - ชน้ั O: ชัน้ อนิ ทรียวัตถุ จะอยู่บรเิ วณผิวดิน เปน็ ดนิ ทม่ี ฮี วิ มัสอยู่มาก เนอ่ื งจากมีการยอ่ ย สลายของซากพชื ซากสัตว์ เหมาะแกก่ ารเจรญิ เติบโตของพืช - ชั้น A: ช้ันดินบน ประกอบด้วยสารอนิ ทรยี ์ทสี่ ลายตวั แลว้ ผสมคลุกเคลา้ กบั แรธ่ าตุที่อยู่ในดิน - ชัน้ B: ช้ันชะลา้ ง ดินชน้ั นี้จะมกี ารสะสมตะกอนและแรท่ ่มี อี งค์ประกอบของเหลก็ อะลูมิเนียม คาร์บอเนต และซิลิกา ซึ่งถูกชะล้างมาจากดนิ ชัน้ บน ทำให้ดินมีเนื้อแน่น มีความชื้นสูงและมีจดุ ประ สีส้มแดงกระจายอยู่ ทัว่ ไปในช้ันหนา้ ตัดดิน สว่ นมากดินชั้นนี้จะเป็นดินเหนยี ว - ชนั้ C: ช้นั วัตถตุ ้นกำเนิดดิน ดนิ ช้นั นีจ้ ะมหี นิ ผแุ ละเศษหนิ ทเ่ี กิดจากการแตกหักของดินดาน ซึง่ เปน็ ตน้ กำเนดิ ของดิน - ช้ัน R: ชั้นหนิ พื้น เป็นช้นั หนิ ท่เี ปน็ วัตถตุ น้ กำเนิดดิน ยังไมม่ ีการผุสลายตัวเป็นดนิ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. ลักษณะเนอ้ื ดนิ ดนิ แต่ละแหง่ จะมีลกั ษณะของเนอื้ ดนิ แตกตา่ งกัน เน่ืองจากมปี รมิ าณของทรายทรายแป้ง และดินเหนยี วที่ผสมกนั อยใู่ นดนิ ต่างกัน การทดี่ นิ มขี นาดของเนื้อดนิ แตกต่างกนั นี้ ทำใหเ้ กิดช่องว่างระหว่างเม็ดดินเป็นที่ให้น้ำ และอากาศแทรกเข้าไปได้ ช่องว่างระหว่างเม็ดดินก็คือ ความพรุนของดินนั่นเอง เมื่อพิจารณาจากลักษณะของเนื้อดินแล้ว สามารถจำแนกดนิ ไดเ้ ปน็ 3 ประเภท คือ 1.1 ดินทราย เปน็ ดินที่ประกอบด้วยอนุภาคของทราย ซ่ึงมีขนาดใหญ่ประมาณ 0.05 ถึง 2 มิลลิเมตร ตงั้ แต่ร้อยละ 65-70 ขน้ึ ไปโดยน้ำหนัก มีสมบัติเหมอื นทราย เมด็ ดินมีขนาดใหญ่ มคี วามพรุนมาก น้ำจึง ซมึ ผา่ นได้ง่ายและไมอ่ ุ้มนำ้ 1.2 ดินเหนียว เปน็ ดินที่ประกอบด้วยอนุภาคของของดนิ เหนียวซึง่ มีขนาดเลก็ กวา่ 0.002 มลิ ลิเมตร ตัง้ แต่ร้อยละ 40 ข้ึนไปโดยนำ้ หนักมีสมบัติสว่ นใหญ่คือ เน้ือแน่นและละเอียดลน่ื มือ ความพรุนน้อย น้ำจึงซึม ผา่ นได้ยากทำให้อมุ้ น้ำได้ดี 1.3 ดินร่วน เปน็ ดินที่ประกอบดว้ ยอนภุ าคของทราย โคลนตม และดนิ เหนียว โดยมีปริมาณดินเหนียวไมม่ ากนัก มีสมบัติส่วนใหญ่คือ เนื้อดินมีความพรุนมาก ค่อนข้างโปร่ง น้ำและอากาศจึงไหลผ่านดนิ ได้ ดกี ว่าดินเหนียวและอมุ้ นำ้ ไดด้ ีกวา่ ดินทราย