วางแผนครอบครัว ๖๑

การเลือกใช้ยาเมด็ คมุ กาเนดิ 1. ผทู้ ี่เริ่มใช้ยา ควรเลือกใชช้ นดิ ทมี่ ี estrogen ตา่ 2. ถ้ามปี ระวตั ิระดมู าไมส่ มา่ เสมอและยงั ไมเ่ คยมีบุตร ควรเปน็ ยาเมด็ คุมกาเนดิ ชนดิ โปรเจสโตเจนอย่างเดียวท่มี ปี ริมาณน้อย (mini pill) หรือยาเมด็ คมุ กาเนดิ ชนดิ รวมทม่ี ีปรมิ าณฮอรโ์ มนน้อย เปน็ ตน้ 3. ประวตั ิการตัง้ ครรภค์ รง้ั ก่อน ถ้ามีอาการคลื่นไส้ อาเจยี นหรอื บวมมาก แสดงว่าผนู้ ้ันมีปฎิกริ ยิ าตอ่ การเพม่ิ ของ estrogen อยา่ งมาก ควรใช้ยา เมด็ คมุ กาเนดิ ที่มี estrogen น้อย

การเลือกใช้ยาเม็ดคุมกาเนิด 4. ในขณะตั้งครรภ์ มีน้าหนักเพม่ิ ขน้ึ มากและเปน็ สิวมาก กแ็ สดงว่าผูน้ ัน้ มี ปฎิกิริยาตอ่ การเพิม่ ของ progestogen และ androgen ควรใช้ยา เม็ดคมุ กาเนิดท่ีมี progestogen ในขนาดตา่ 5. ระยะหลงั คลอดและหลังแท้ง ควรเรม่ิ 6 สปั ดาหห์ ลงั คลอด โดยใชย้ า เม็ดคุมกาเนิดชนิดทม่ี ี estrogen ต่า หรอื ใช้ mini-pill

การเลอื กใช้ยาเม็ดคุมกาเนิด 6. ผูท้ ่ีมีประวตั เิ คยเป็นโรคหัวใจ โรคไต และความดันโลหติ สงู ควรใช้ ชนิดทีม่ ี estrogen น้อย หรอื ไม่มีเลย 7. อายมุ าก อว้ นมาก เปน็ โรคเบาหวานหรือมปี ระวตั ิวา่ มบี คุ คลใน ครอบครวั เป็นโรคเบาหวาน หรอื มีประวตั วิ ่าเคยมนี ้าตาลในเลอื ดสูง ขณะต้ังครรภ์ คลอดบตุ รนา้ หนักมากกวา่ 4,000 กรมั ควรใช้ชนดิ ท่ี ประกอบด้วย ฮอรโ์ มนในขนาดน้อย ๆ หรอื ใช้ progestogen อย่าง เดยี ว ในขนาดน้อย ๆ

การตรวจร่างกายก่อนใช้ยา 2.1 การตรวจร่างกายทวั่ ไป (General physical examination) ไดแ้ ก่ การ ชง่ั นา้ หนกั วดั ความดนั เลือด ตรวจเตา้ นม ตรวจขนาดของตับ ตรวจหา หลอดเลือดขอด และ ตรวจตอ่ มธัยรอยด์ ฯลฯ 2.2 การตรวจช่องเชงิ กราน (Pelvic examination) เพอ่ื หาความผดิ ปกติ ต่าง ๆ และตรวจใหท้ ราบว่าสตรนี ้นั ไมไ่ ดต้ ้ังครรภ์ 2.3. การตรวจทางห้องปฎบิ ตั กิ าร ตรวจปสั สาวะ หาไข่ขาวและนา้ ตาลใน ปสั สาวะ ตรวจเชค็ มะเร็งปากมดลกู (Pap smear)

การเริ่มใชย้ า 1. มีรอบระดูปกติ ใหเ้ ริ่มรับประทานยาตั้งแต่วันที่ 5 นับจากวันแรกท่ีมี ระดู รบั ประทานตดิ ตอ่ กันได้ทุกวนั ในกรณีท่เี ป็นชนิด 21 เม็ด เม่ือหมดแผงให้เว้นระยะ 7 วันแล้วเร่ิมใหม่ หากเป็นชนดิ 28 เมด็ เมือ่ หมดแผงกเ็ ร่มิ แผงใหม่ตอ่ เลย

การเริ่มใช้ยา 2. ภาวะหลงั แทง้ - ถ้าแท้งท่ีเกิดข้ึนในระยะการต้ังครรภ์ไม่เกิน 12 สัปดาห์ การ ทางานของรังไข่จะกลับสู่ปกติเร็วทันที ควรให้เริ่มหลังแท้งทันที ในสปั ดาหแ์ รก - ถ้าแทง้ ในระยะตั้งครรภ์ 12-28 สัปดาห์ ควรให้เร่ิมรับประทาน ยาหลังแท้งในสัปดาห์ท่ี 3 เพราะส่วนใหญ่รังไข่จะเริ่มทางาน หลงั จากแท้งประมาณ 4 สัปดาห์

การเริ่มใช้ยา 3. ภาวะหลังคลอดหรือเล้ียงนมบุตร ควรเริ่มหลังคลอด 4-6 สัปดาห์ ยกเว้นในรายท่ี จาเป็นและเกรงว่าจะเกิดการต้ังครรภ์อาจให้เร่ิมต้น ทันทีในวันท่ี 5 หลงั คลอด แต่ต้องนึกเสมอว่าถ้าเริ่มเร็วก่อนที่จะมี น้านมแลว้ มักจะกดการหลงั่ ของน้านม ฉะนั้นในสตรที ่ีเลี้ยงลกู ด้วย นมควรเร่ิม เม่ือน้านมออกดีแล้ว และควรเป็นชนิดท่ีมีจานวนของ estrogen ตา่ หรือไมก่ ใ็ ชแ้ บบ mini pill

ยาฉีดคมุ กาเนดิ หมายถงึ ยาท่มี ฮี อรโ์ มนเพศเปน็ องค์ประกอบ และ ออกฤทธใ์ิ นการคมุ กาเนดิ ไดช้ ่วั คราว เขา้ สู่ร่างกายไดโ้ ดยการฉดี เขา้ กล้ามเน้ือ

ประกอบด้วย Progesterone ได้แก่ 1.Depo-medroxyprogesterone acetate (DMPA) เปน็ ยาฉดี ที่ ประกอบด้วย Progesterone สังเคราะห์ที่ไม่มี androgen และ estrogen มโี ครงสรา้ งหลกั ทางเคมีเป็น steroid ขนาดท่ใี ช้คือ150มิลลกิ รัม ฉีดเขา้ กลา้ มเนือ้ สามารถ ปอ้ งกนั การตัง้ ครรภไ์ ด้นาน 12 สปั ดาห์ (84 วัน) DMPA มีช่ือทางการคา้ ต่างๆ กัน เช่น Depo Provera ,Depo Progestin, Depo Progesta, Depot, Depo Gestin, เป็นต้น

2. Noristhisterone or Noresthindrone enanthate (NET-EN) เปน็ ฮอรโ์ มน Progesterone สังเคราะห์เหมอื น DMPA แต่แตกตา่ งกันทก่ี ลุ่ม ของ steroid ตวั ยาเปน็ สารละลายในน้ามัน ขนาดทใี่ ช้ 200 มิลลกิ รมั ฉีด เข้ากลา้ มเนอื้ สามารถปอ้ งกันการตงั้ ครรภ์ไดน้ าน 8 สปั ดาห์ (56 วนั ) NET-EN มีช่ือทางกาคา้ ในประเทศไทยวา่ Noristerat

การออกฤทธข์ิ อง DMPA ตอ่ การคมุ กาเนิด 1. ยับย้ังการตกไข่ DMPA ไปยับย้ังการหล่งั ของฮอร์โมนจากต่อมใต้ สมองสว่ นหนา้ คอื FSH + LH 2. ผลต่อเยื่อบโุ พรงมดลูก สตรีท่ีไดร้ บั ยาคมุ กาเนิด DMPA เข็มแรก เยอ่ื บโุ พรงมดลูกจะเปล่ยี นไปเปน็ Secretory ภายใน 2-3 วัน และภายใน 20-30 วนั จะมลี กั ษณะฝ่อ อย่ใู นภาวะไมเ่ หมาะสมตอ่ การฝังตวั ของ ไขท่ ่ผี สมแล้ว

การออกฤทธข์ิ อง DMPA ตอ่ การคมุ กาเนดิ 3. ผลตอ่ หลอดมดลกู และปากมดลกู DMPA มีผลทาให้เย่ือมูกปาก มดลกู มปี ริมาณนอ้ ย แหง้ หรอื มีคุณสมบตั เิ หนยี วข้น ซงึ่ ไม่เหมาะ ต่อการเคลื่อนตัวของเช้ือ 4. ผลต่อตวั อสุจิ เชน่ การเปลี่ยนแปลงความสามารถในการผสมกับไข่ (Sperm capacitation) การเดินทางของอสจุ ิ (Sperm transportation) และมีผลโดยตรงต่อตัวอสุจิ คือ ทาให้มีการรวมตัว (agglutinating activity) และยับย้ังการเคลื่อนตัวไปข้างหน้าของตัวอสุจิ (inhibit forward sperm migration) ซง่ึ มีผลทาให้ตัวอสจุ ิผ่านเขา้ ไปในโพรง มดลกู ไดช้ า้ ลง

การออกฤทธ์ิของ NET-EN ต่อการคมุ กาเนิด • NET-EN ทาให้ระดับ LH ผดิ ปกติ • กลบั สภู่ าวะเจริญพนั ธุไ์ ดด้ กี วา่ DMPA เมื่อเลิกใช้ • ต่อมไรท้ ่อถูกรบกวนนอ้ ย

1. ขณะมีระดู เริ่มฉดี ภายใน 5 วนั แรกของการมีระดู 2. หลงั คลอดบุตร ภายหลังคลอดบตุ ร สามารถใหย้ าฉีดคุมกาเนิดได้ 2 ระยะ คือ 2.1 เริ่มใหท้ นั ทหี ลงั คลอดบตุ ร วธิ คี ุมกาเนดิ วิธนี ไี้ มม่ ผี ลกระทบต่อการ หลั่งนา้ นม 2.2 เรม่ิ ฉีดหลงั คลอดบุตร 1 1/2 เดอื นซ่ึงเป็นระยะเวลานัดตรวจหลัง คลอดบุตร 3. หลงั แท้งบตุ ร อาจเรมิ่ ทนั ทภี ายหลังแทง้ หรอื เริม่ 2-3 สปั ดาหห์ ลงั แทง้ บตุ ร

1. ใชว้ ธิ ีคมุ กาเนดิ อนื่ ๆ มาแลว้ มีอาการขา้ งเคยี งจนไม่สามารถใชต้ ่อไปได้ และ ตอ้ งการคมุ กาเนดิ ต่อ 2. มบี ตุ รเพยี งพอแลว้ แตไ่ ม่ต้องการทาหมนั 3. มีอายมุ ากหรอื มแี นวโน้มการเกดิ อาการแทรกซอ้ นจากยาเม็ดคมุ กาเนิดได้สงู 4. ผทู้ ี่เป็นโรคเรอ้ื รงั ท่ียังไมค่ วรจะมีบตุ รอีก หรือถ้าเกดิ การตงั้ ครรภจ์ ะมี ผลกระทบตอ่ มารดาและทารก

5. ผ้ทู ่เี ปน็ Sickle cell anemia 6. ผู้ทป่ี ัญญาออ่ น และไมย่ อมทาหมนั 7. โรคของอวยั วะในองุ้ เชิงกรานซึ่งไมค่ วรคุมกาเนิดดว้ ยการใส่ห่วงอนามยั และการใชย้ าเม็ดคมุ กาเนดิ 8. สตรที ีอ่ ยู่ระหวา่ งการฉีดวัคซีนป้องกนั หัดเยอรมัน สามหี รือตนเองกาลัง จะทาหมัน

ขอ้ หา้ มในการฉีดยาคุมกาเนดิ 1. สตรีท่ยี ังไม่มีบตุ ร เนอื่ งจากยาฉดี คุมกาเนิด อาจจะมีผลทาให้เกิดการมบี ตุ รยาก 2. เลือดออกผดิ ปกติโดยไม่ทราบสาเหตุ 3. สงสัยหรือกาลังตงั้ ครรภ์ 4. มะเรง็ ของอวัยวะสบื พันธุ์ เช่น มะเรง็ ของเตา้ นม ปากมดลูก รงั ไข่ และเย่อื บุโพรงมดลูก 5. โรคตบั โดยเฉพาะ active viral hepatitis A 6. ผูม้ ีประวัติการอุดตันของหลอดเลือดจากลิ่มเลอื ด 7. โรคเบาหวาน

1. ความผดิ ปกตขิ องประจาเดือน เปน็ อาการขา้ งเคยี งที่พบไดบ้ อ่ ย ทส่ี ดุ และเปน็ สาเหตุที่สาคัญทสี่ ดุ ทีท่ าใหผ้ ้รู ับบริการเลิกฉดี ยา คุมกาเนิด 1.1 เลือดออกเป็นชว่ งหรอื เลอื ดออกกะปรดิ กะปรอย พบมาก ในระยะแรกโดยเฉพาะช่วง 3 เดือนแรก เม่ือฉีดหลายๆ คร้ัง อุบตั กิ ารณ์ของการขาดระดู (Amenorrhea) จะสงู ขน้ึ 1.2 การไมม่ เี ลือดระดู พบวา่ หลังจากเข็มแรกไม่มรี ะดรู ้อยละ 22.9 และเม่อื ฉดี ยาครบ 1,2,4,6,8 และ 10 ปี จะพบอบุ ตั ิการณ์ สงู ขนึ้ ตามลาดบั

2.1. ผลตอ่ กระบวนการเผาผลาญอาหารในรา่ งกาย (Metabolic Effects) ได้แก่ • มกี ารเพ่ิมระดับของกลโู คสและอินสุลินในเลือดเลก็ น้อย • HDLลดลง • น้าหนกั ตวั เพม่ิ ขน้ึ 2.2 อาการปวดศรี ษะ (Headache) อาการปวดศีรษะพบไดต้ ั้งแต่ 1-17% พบ ในผทู้ ่ใี ช้ DMPA มากกว่า NET-EN ส่วนใหญอ่ าการจะไม่มาก และอาจ หายไปได้เอง 2.3 แนน่ อึดอัดในทอ้ ง พบได้ประมาณ 5% ของผู้ใชย้ าฉดี •

1. เป็นวิธีคุมกาเนิดทม่ี ีประสทิ ธภิ าพมากฉดี ครัง้ เดยี วก็มีผลป้องกนั การ ตง้ั ครรภไ์ ปได้นาน 2. มอี าการรบกวนทางระบบทางเดินอาหารเพียงเล็กนอ้ ย 3. งา่ ยและสะดวกในการใช้ 4. ไม่ตอ้ งกงั วลวา่ จะลมื เหมอื นใช้ยาเม็ดคมุ กาเนิด 5. มเี พศสัมพันธโ์ ดยอสิ ระไมเ่ หมอื นห่วงอนามัย 6. ไมม่ ผี ลทาให้นา้ นมแมล่ ดลง ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ในการสง่ เสริมให้เลย้ี ง บตุ รด้วยนมแม่

1. ตอ้ งฉีดทุกๆ 8 สปั ดาห์ (NET-EN) และ 12 สปั ดาห์ (DMPA) 2. ราคาแพง 3. มอี าการขา้ งเคยี งหรอื อาการผิดปกตติ า่ งๆ 4. หลังจากหยดุ ฉีดแลว้ ตง้ั ครรภ์ชา้

การตั้งครรภภ์ ายหลังการหยดุ ยา • 1-3 เดือน ร้อยละ 30 • 4-6 เดอื น ร้อยละ 50 • 7-9 เดือน รอ้ ยละ 60 • 10-12 เดือน รอ้ ยละ 81 • 13-14 เดือน ร้อยละ 89

ยาฝังคุมกาเนิด (contraceptive implant) ยาฝังคุมกาเนิดเปน็ วิธีการคุมกาเนดิ ชนดิ ชว่ั คราวสาหรบั สตรี โดยการฝงั หลอด ซง่ึ ทาด้วยไซลาสตคิ (Silastic) ท่ีบรรจฮุ อรโ์ มน เขา้ ไปใต้ผิวหนงั แล้วจะมฮี อรโ์ มนกระจายออกในอัตราค่อนขา้ ง คงทเ่ี ขา้ สู่กระแสเลอื ด ออกฤทธิ์ปอ้ งกันการต้ังครรภ์นาน 1-5 ปี ทง้ั นขี้ ึน้ อยกู่ บั ขนาดและชนดิ ของยาฝังคมุ กาเนิด

แบ่งตามชนิดของ Capsule ที่ใชฝ้ ังเป็น 2 ชนดิ ดงั นี้ 1. ชนิด Capsule ไมส่ ลายตัว (Non-biodegradable Implants) 2. ชนิด Capsule สลายตัว (Biodegradable Implants)

ยาฝังคมุ กาเนิดชนิด Capsule ไมส่ ลายตัว Capsule ทีใ่ ชบ้ รรจุฮอรโ์ มนเปน็ สารพวก Polydimethyl Siloxane หรอื Silastic ซงึ่ มปี ระสิทธภิ าพในด้านการกระจายของฮอรโ์ มนผ่าน ผนงั Capsule ได้โดยรอบ โดยที่ Capsule ไม่สลายตัว และสามารถ ควบคมุ ตวั ยาให้แพร่กระจายเข้าสูก่ ระแสโลหติ ในอัตราสมา่ เสมอ ปัจจุบันยาฝงั คุมกาเนิดชนิดไม่สลายตัวทนี่ ยิ มใช้ ได้แก่ ยาฝัง คมุ กาเนดิ ชนิด 6 Capsules

ยาฝงั คุมกาเนดิ ชนดิ ที่ Capsule สลายตวั ได้ Capsule ทาด้วยสารพวก Polycaprolactone polymers ซง่ึ จะถกู enzyme ทาให้คอ่ ยๆสลายตวั ไปกลายเป็น a-hydroxycaproic acid และ Oligomers จึงมีขอ้ ดีคือไมต่ ้องถอดเอา Capsule ออกเม่ือหมดระยะเวลา การใช้งาน Capsule จะค่อยๆสลายตวั ไปไดเ้ องในเวลาประมาณ 1 ปี ยา ฝงั คมุ กาเนดิ ทไี่ ม่สลายตวั นี้ได้แก่ Capronor , Norethindrone pellets

1. ยบั ย้ังการตกไข่ ฮอร์โมน Progestrogen จะออกฤทธ์ทิ าให้การหลัง่ FSH และ LH นอ้ ยลง ระดบั ของ Estrogen ไมส่ งู การเจรญิ เติบโต ของ Follicle จนเปน็ Graffian follicle ไมเ่ กดิ ทุก cycle การตกไข่จึง ไม่เกดิ 2. เปลยี่ นแปลงเยอื่ มูกทีบ่ รเิ วณปากมดลกู ใหม้ ลี ักษณะเหนยี วข้น ทาให้ เช้ืออสจุ ิไม่สามารถผ่านไปผสมกับไขไ่ ด้

ประสิทธภิ าพ (Effectivenss) อัตราการตงั้ ครรภพ์ บได้ 0.6 ตอ่ ผ้ใู ช้ 100 คน ต่อปี และหลังการถอดเอา ยาฝงั คมุ กาเนดิ ออก ผู้รบั บริการส่วนใหญ่จะกลบั คืนสภู่ าวะเจรญิ พันธุ์ ทนั ที และสามารถตง้ั ครรภ์ตอ่ ไปได้โดยปลอดภัย

1.ประสิทธภิ าพในการปอ้ งกนั การตง้ั ครรภส์ งู 2.สะดวก 3. อาการข้างเคยี งนอ้ ย 4. ใชไ้ ดน้ าน 5. ออกฤทธิ์ตอ่ อวยั วะเป้าหมายได้ทนั ที 6. ลดอาการปวดท้องในระยะตกไข่ (mid cycle pain) 7. ไมม่ ีการเปล่ียนแปลงของความดันโลหติ Diastolic หรอื Systolic

8. เสีย่ งตอ่ การตงั้ ครรภ์นอกมดลูกตา่ กวา่ การใชห้ ว่ งอนามัย 9. การติดเชอ้ื บรเิ วณฝังยามีน้อย 10. อัตราการคงใชส้ งู 11. ภาวะการเจรญิ พันธภุ์ ายหลังการใชย้ าฝังคุมกาเนิดปกติ 12. ฮอร์โมนทกี่ ระจายออกมา จะออกมาในระดับต่าและคงท่ี จึงไม่มผี ลตอ่ การหลั่งของน้านม ไมม่ ีผลกระทบต่อเมตาบอลซิ มึ ต่างๆของรา่ งกาย

1. อาการข้างเคยี งที่พบบอ่ ยไดแ้ ก่ ความผิดปกตขิ องระดูซงึ่ สว่ นมากจะเกิด ในชว่ งปแี รกและเป็นสาเหตสุ าคญั ที่ทาให้อัตราการคงใชล้ ดลง 2. การให้บริการต้องอาศยั แพทย์ หรือผทู้ ไ่ี ด้รับการฝกึ อบรมมาแลว้ เทา่ นนั้ และตอ้ งทาในสถานทีส่ ะอาดปราศจากเช้ือโรค 3. หลงั จากครบกาหนด 5 ปี จะต้องถอดเอาแคปซูลออก ต้องเจบ็ ตวั อกี ครัง้ หนงึ่ มกั ยากกว่าการฝังในคร้งั แรกและอาจเกิดการอกั เสบได้

4. คลาพบแคปซลู บริเวณทยี่ าฝงั คมุ กาเนดิ ฝงั อยู่ซึ่งอาจทาใหเ้ กิดปญั หา ทางด้านจติ ใจได้ 5. ราคาแพง 6. มแี ผลเป็นตรงตาแหน่งทฝ่ี ังหลอดยา และอาจมองเห็นหลอดยาท่ฝี งั

1. Acute liver disease 2. ดซี า่ นหรอื มีอาการคนั ระหว่างการตง้ั ครรภ์ 3. มีเลือดออกผิดปกตจิ ากโพรงมดลูกโดยยังไมท่ ราบสาเหตุ 4. ผทู้ ่มี ีประวตั ิเกีย่ วกับโรคเลอื ดท่กี าลงั รกั ษาดว้ ยยาต้านการแข็งตวั ของเลอื ด 5. ตงั้ ครรภห์ รือสงสยั วา่ ตงั้ ครรภ์ 6. โรคเบาหวาน

7. ขณะเป็น Herpes 8. มีประวัตติ ้งั ครรภไ์ ขป่ ลาอกุ (Molar pregnancy) 9. มปี ระวัตติ งั้ ครรภน์ อกมดลกู (Ectopic pregnancy) 10. มะเร็งเตา้ นม 11. Coronary artery or cerebrovascular disease 12. Sickel-cell anemia

1.ขณะไมต่ งั้ ครรภ์ ควรฝงั ยาคมุ กาเนดิ ภายใน 5 วันของรอบเดือน 2.หลงั คลอดบตุ ร อาจฝงั ยาคมุ กาเนดิ ทันทหี ลังคลอด หรอื ฝงั ยาคมุ กาเนิด ขณะมาตรวจหลงั คลอด 4-6 สปั ดาห์ 3.หลงั แท้งบุตร ให้บรกิ ารฝงั ยาคมุ กาเนิดทันทหี ลงั แทง้ หรือเม่อื มาตรวจ ติดตามหลงั แท้ง2-3 สัปดาห์

หลักการสาหรบั การฝังยาฝังคมุ กาเนดิ 1. ใชเ้ ทคนคิ ปราศจากเชื้อ ใช้เวลาประมาณ 7-10 นาที 2. เลือกบรเิ วณทีฝ่ งั ยาใหถ้ ูกต้องโดยท่วั ไปนิยมฝังทตี่ น้ แขนด้านใน 3. ฝังยาดว้ ยความระมดั ระวงั หลีกเลี่ยงการทาใหเ้ นอื้ เยอ่ื ชอกชา้ ซง่ึ จะ ช่วยใหป้ อ้ งกนั ภาวะติดเชอื้ และแผลเป็นบริเวณฝังยา ระวังไมใ่ ห้ Capsule ฝงั ลึกลงในเนอื้ เยอ่ื เกินไป Capsule อาจจะเคลอื่ นไป จาก ตาแหน่งทฝี่ ังและยากตอ่ การถอดเมื่อเลิกใช้

คาแนะนาสาหรบั ผรู้ ับบริการหลงั ฝังยาคมุ กาเนดิ 1 ให้พนั ผ้าพันแผลไว้ 24 ชั่วโมง เพอื่ ปอ้ งกนั การคั่งของเลือด 2 ปิดพลาสเตอร์ 7 วนั จึงเอาออกโดยระวังมใิ หเ้ ปียกนา้ 3. บรเิ วณแผลอาจจะบวมอยู่ 2-3 วัน อาจมอี าการปวดและตงึ บริเวณ ท่ฝี งั ยาเลก็ นอ้ ย 4 ในระยะแรกควรระวงั การกระทบกระเทือนและถกู ตอ้ งบรเิ วณดงั กลา่ ว

คาแนะนาสาหรับผ้รู บั บรกิ ารหลงั ฝังยาคุมกาเนิด 5 ถ้าแผลมเี ลอื ดซึม บวมแดง กดเจบ็ มีหนองไหลจากปากแผล ใหก้ ลบั มา ตรวจทนั ที เพราะอาจจะต้องถอดยาฝงั ออก 6 สามารถมเี พศสมั พนั ธไ์ ดภ้ ายใน 24 ช่วั โมงหลังฝงั 7 ถา้ ระดูขาดหายเกนิ 6 สัปดาห์ ควรตรวจเพ่ือให้แนใ่ จวา่ ไม่ตัง้ ครรภ์ และ แนะนาให้กลับมาถอดยาฝังคมุ กาเนดิ ออก เมื่อครบ 5 ปี 8 กรณที ่ตี ้องการคุมกาเนดิ นานเกนิ 5 ปี ทาได้โดยฝงั ยาชดุ ใหมใ่ นเวลา เดยี วกันกับทีถ่ อดชดุ เก่าออกโดยฝงั ไวท้ รี่ อยเดมิ ในทิศทางตรงกันขา้ ม

1.มอี าการปวดศรี ษะอย่างรุนแรง 2. มอี าการตามัวอยา่ งเฉียบพลัน 3. มอี าการเรมิ่ แรกของ Thromboembolism 4. มีความดนั โลหติ เพิ่มสงู จากเดิมมาก คือ Systolic สงู เพิม่ มากกว่า 30 mmHg และ Diastolic สงู เกิน 15 mmHg จากความดนั โลหติ ปกติ 5. มีการตัง้ ครรภ์เกดิ ข้ึน 6. มอี าการแสดงของโรคตับ

ห่วงอนามัยคุมกาเนดิ (intrauterine contraceptive device) หว่ งอนามยั คมุ กาเนิด (Intrauterine Contraceptive Device [IUCD] หรือ intrauterine Device เรียกสนั้ ๆว่า IUD) หมายถึง เครอ่ื งมือทท่ี าดว้ ยพลาสติก มีรูปร่างและขนาดตา่ งๆกัน ใชส้ อดเข้าไปในโพรงมดลูกเพื่อปอ้ งกนั การ ตัง้ ครรภ์ ทั้งสามารถทาใหก้ าหนดระยะถี่ห่างของการตงั้ ครรภ์

ทใี่ ชอ้ ยู่ในปัจจบุ นั แบ่งออกเปน็ 2 พวกคอื 1.Non-medicated IUD ทาด้วย Polyethylene หรือ Polyvinyl acetate ใสแ่ ละ ถอดง่าย ปรับตวั เขา้ กบั โพรงมดลกู ไดด้ ี มพี ้นื ทผ่ี ิวสัมผสั กบั เยอ่ื บมุ ดลกู มากพอสมควร ไม่ทะลมุ ดลกู ง่ายและไม่หลุดงา่ ย หว่ งท่ีนยิ มใชก้ ันอย่าง แพรห่ ลายได้แก่ Lippes Loop และ Saf-T-coil

2.medicated IUD เป็นหว่ งอนามัยท่ีมีสารบางอยา่ งท่ชี ว่ ยออกฤทธ์ิ ป้องกนั การตง้ั ครรภห์ รอื ชว่ ยลดอาการขา้ งเคยี งของหว่ งอนามัย แบง่ ออกเป็น 2.1 Copper IUD 2.2 Hormone releasing IUD

1. ทาให้เกดิ Non Specific inflammatory cell reaction ท่เี ย่อื บุโพรง มดลูก เกิดมี macrophage ติดอยู่บนผิวของหว่ งอนามยั และในโพรง มดลกู คอยทาลายตวั อสจุ ิ และไขท่ ผ่ี สมแล้ว 2. มกี ารเปลย่ี นแปลงทางเคมี และสรีรวิทยา ของนา้ เมอื กในโพรงมดลกู รวมทั้งหลอดมดลูก อาจทาให้เกิดภาวะไม่เหมาะสมสาหรบั เชอื้ อสุจิ จะ ผ่านไป หรืออาจหยุดยัง้ ตอนใดตอนหนึง่ ของขบวนการท่ี Blastocyst ฝงั ตวั อยใู่ นโพรงมดลกู

3. เกดิ Prostaglandin เพิม่ ขน้ึ ทาใหท้ ั้งโพรงมดลกู และทอ่ มดลูกมกี ารบบี ตัว ผิดไปจากปกติซึ่งอาจก่อใหเ้ กิดผลกระทบตอ่ การเดินทางของเชือ้ อสจุ ิ ไข่ หรอื Blastocyst ได้ 4. มี Peristalsis ของท่อรังไข่ ทาใหไ้ ขท่ ถี่ กู ผสมแลว้ เดนิ ทางเขา้ มาในโพรง มดลกู เร็วขึน้ เยือ่ บุโพรงมดลูกเจริญไมพ่ อเหมาะท่ไี ขจ่ ะฝงั ตวั และ ส่วนประกอบของ Uterine fluid ผิดไปจากปกติ 5. มกี ารเพม่ิ ระดบั ของ Immunoglobins G และ M ซึ่งมีผลทาง Antifertility

1. ขณะมีประจาเดอื นหรอื ภายใน 7 วันแรกของการมปี ระจาเดือน เนื่องจากแนใ่ จวา่ ไมม่ ีการตั้งครรภ์และสามารถใสห่ ่วงอนามยั ได้งา่ ย เพราะปากมดลูกเปดิ กวา้ งกว่าปกติ 2. ภายใน 24 ชวั่ โมงหลังคลอด 3. หลงั คลอด 6-8 สัปดาห์ เมอ่ื สตรมี าตรวจหลงั คลอด 6 สัปดาห์ สามารถ ใสห่ ว่ งไดโ้ ดยไม่ตอ้ งคานึงถงึ ว่าประจาเดอื นจะมาหรือไม่

4. ระยะทีท่ าแทง้ เพื่อการรกั ษาหรือแทง้ เอง(spontaneous abortion) ระยะ นปี้ ากมดลูกเปดิ การใส่ไมย่ าก ห้ามใสห่ ว่ งอนามัยในรายที่การแท้งมกี าร ติดเชื้อ 5. การใสห่ ว่ งอนามัยหลงั รว่ มเพศ(poscoital IUD) อาจทาไดโ้ ดยการใส่ T Cu 200 IUD ภายใน 5 วนั หลงั การอยู่รว่ มกนั

1. การอกั เสบของอวัยวะภายในองุ้ เชิงกราน(pelvic inflammatory disease) 2. เมื่อสงสัยวา่ จะตงั้ ครรภห์ รอื ต้งั ครรภ์ 3. เลือดออกผดิ ปกติทางช่องคลอด(abnormal uterine bleeding) 4.ประจาเดอื นผดิ ปกติ(menstrual disorder)โดยเฉพาะเมอื่ มเี ลอื ดประจาเดอื น ออกมามาก(hypermenorrhoea)และมีอาการปวดประจาเดอื นมาก(severe dysmenorrhoea) 5.เนอื้ งอกของกลา้ มเนือ้ มดลกู (myoma uteri)

6. มะเร็งของอวยั วะสบื พันธ์(Gynecological malignancy) 7.โรคเลือด(blood disorders or coagulopathy) เพราะจะทาให้ผใู้ ช้มเี ลือดออก มากยิ่งขึน้ 8. ผ้เู ปน็ โรคเบาหวาน เอดส์ หรือความผิดปกตเิ กย่ี วกับระบบภูมิคมุ้ กนั รวมถงึ สตรีที่ไดร้ บั คอร์ตโิ คสเตอร์รอยด์หรอื ยายบั ยง้ั ภูมคิ มุ้ กนั ในขนาดสูง 9. โรคหัวใจ(conginital valvular heart disease) 10. สตรีทมี่ โี อกาสตดิ เชอ้ื กามโรคไดง้ า่ ย เช่น หญงิ โสเภณี 11. มีประวตั ิการตง้ั ครรภน์ อกมดลูกซึ่งจะมีโอกาสตัง้ ครรภ์นอกมดลูกซา้ อีก หากใส่หว่ งอนามยั อาจทาใหโ้ อกาสทจ่ี ะตงั้ ครรภน์ อกมดลกู เพม่ิ ขึน้

1 ห่วงทใ่ี ชเ้ ป็นชนดิ T Cu 380A มีระยะเวลาการใชง้ านนาน 8 ปี,ชนดิ Multiload Cu 250 มรี ะยะเวลาการใชง้ านนาน 3 ปี ส่วนหว่ ง Lippes Loop ถา้ ไมก่ อ่ ให้เกดิ ปญั หาใดๆอาจใสไ่ ว้โดยไมม่ ีระยะเวลาจากัด 2 โดยปกติแล้วผรู้ ับบริการใสห่ ่วงควรกลับมารบั การตรวจซา้ ครง้ั แรก 1 เดอื น ครั้งต่อไปเม่อื 3,6 เดอื นและ 1 ปตี ามลาดบั และตรวจครง้ั ตอ่ ไป ทุกๆ 1 ปี

3. สตรีทใ่ี สห่ ว่ งอนามัยถ้าสงั เกตพบอาการดังต่อไปน้คี วรกลบั ไปตรวจ 3.1. ประจาเดอื นขาดรว่ มกบั มีอาการตง้ั ครรภ์ 3.2. ปวดเกร็งบริเวณท้องนอ้ ยร่วมกบั มอี าการมไี ข้ หนาวส่ัน discharge มี กลน่ิ เหม็น 3.3.คลาสายหว่ งไมพ่ บ,คลาไดส้ ว่ นปลายแขง็ ของห่วงหรอื สงั เกตพบว่ามี ห่วงหลุดออกมา