พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ พลิิกผืืนนา เป็็นสวนส้้ม 1
พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้้ม พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ พิิมพ์ค์ รั้้ง� ที่่� 1 เดือื นธันั วาคม 2564 จำำ�นวนหน้า้ 68 หน้า้ ผู้แ้� ต่ง่ : กษมาภรณ์์ มณีีขาว ผู้�ช้ ่ว่ ยเก็็บข้อ้ มููล: มิินฑิติ า ปีนี ะเก ภาพ: ณิิชารีีย์์ สุกุ ิจิ ประเสริฐิ และ ชญานิิษฐ์์ ธรรมวิวิ ััฒนุกุ ููร พิสิ ููจน์อ์ ัักษร: นิิชาพร ยอดมณีี ออกแบบรููปเล่่ม: พรไพริินทร์์ ตั้�ง้ บรรพบุรุ ุษุ จััดทำำ�โดย: คณะศิลิ ปศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลััยเทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าธนบุรุ ีี และสำำ�นัักงานเขตทุ่่�งครุุ จััดพิมิ พ์์โดย: บริิษััท สินิ ทวีีการพิมิ พ์์ จำ�ำ กััด 64/2 หมู่�ที่่� 5 ถ.บางกรวย-ไทรน้้อย ต.บางกรวย อ.บางกรวย จ.นนทบุรุ ีี 11130 โทร: 02-4082602 / 085-3674999 สามารถอ่่านเรื่�อง “พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้้ม” และเรื่อ� งอื่น� ๆ ในโครงการเดีียวกัันได้้ทางเว็็บไซต์์ https://sola.pr.kmutt.ac.th/bangmod/ สแกน QR Code วิิดีีโอที่�่เกี่ย� วข้อ้ ง https://www.youtube.com/watch?v=d7sDgsuCHMQ&list=PL5bm_Ipot533megn29Aih_ WBQUCfPUCPD&index=154 สแกน QR Code หนัังสืือเล่่มนี้้�จััดทำำ�ขึ้้�นเพื่่�อเผยแพร่่องค์์ความรู้้�เรื่ �องการทำำ�สวนส้้มและสะท้้อนภาพวิิถีีชีีวิิตของเกษตรกร ย่่านบางมดในอดีีต โดยดำำ�เนิินงานภายใต้้โครงการยกระดัับเศรษฐกิิจและสัังคมรายตำำ�บลแบบบููรณาการฯ ของสำำ�นัักงานปลััดกระทรวงการอุุดมศึึกษาฯ (สป.อว.) 2
พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ที่�่มาที่ไ่� ป เดือื นมีีนาคม 2564 ผู้้�เขีียนกัับเพื่่อ� นร่่วมงานได้้ไปที่่�บ้้านของคุุณสมจิติ ร จุุลมานะ เพื่่อ� ขอความรู้เ� รื่อ� งส้ม้ บางมด และให้ท้ ่า่ นเล่า่ ประสบการณ์ก์ ารทำ�ำ สวนส้ม้ ของท่า่ น ในระหว่า่ ง การสนทนา คุณุ สมจิติ รเอาอััลบั้ม�้ ภาพเก่า่ ๆ มาประกอบการเล่า่ ขั้น�้ ตอนในการปลููกส้ม้ วิธิีีการ ซื้อ� ขายส้ม้ ในสมััยก่่อน รวมทั้้�งวิิกฤตการณ์์ต่า่ ง ๆ ที่เ�่ กิิดขึ้น้� กัับสวนส้ม้ บางมด1 และแล้ว้ อยู่� ๆ ท่า่ นก็ถ็ ามพวกเราว่า่ “รู้�จักหวยแทงดินิ มั้ย�้ ” พวกเราต่า่ งก็ม็ องหน้า้ กััน ด้ว้ ยความงุนุ งงเพราะไม่เ่ คยได้ย้ ินิ สิ่ง� ที่ท�่ ่า่ นพููดถึึง พวกเราเลยแกล้ง้ ถามกัันเล่น่ ๆ ว่า่ “มัันเหมือื น กัับหวยใต้ด้ ินิ มั้ย�้ ” คุณุ สมจิติ รยิ้้ม� แล้ว้ เดินิ ไปหยิบิ อุปุ กรณ์เ์ ก่า่ ๆ ชิ้น� หนึ่่ง� ที่เ�่ รีียกว่า่ “หวยแทงดินิ ” ที่ว�่ างพิงิ อยู่่�ตรงผนัังบ้า้ นปนกัับอุปุ กรณ์ก์ ารเกษตรอื่่น� ๆ มา แล้ว้ ก็ส็ าธิติ วิธิีีใช้ใ้ ห้เ้ ราดูู คุณุ สมจิติ ร เล่่าว่่า ตอนปีี 2518 ท่่านเคยช่่วยคุุณพ่่อเปลี่่�ยนท้้องนาขนาด 30 ไร่่ แถววััดทุ่่�งครุุ ให้้เป็็น สวนส้ม้ แบบยกร่อ่ ง โดยมีีหวยแทงดินิ เป็น็ เครื่อ� งมือื ชนิดิ หนึ่่ง� ที่ใ�่ ช้ใ้ นการยกแปลง ภาพในอดีีต ที่ค�่ ุณุ สมจิติ รกรุณุ าเล่า่ ให้เ้ ราฟังั เป็น็ แรงบัันดาลใจให้เ้ ราทำ�ำ หนัังสือื “พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ” นี้้ข� ึ้น�้ มา เพื่่อ� บอกเล่า่ ถึึงภููมิปิ ัญั ญาของบรรพชนและสะท้อ้ นภาพวิถิ ีีชีีวิติ ของชาวสวนในช่ว่ งก่อ่ นที่�่ ย่า่ นบางมด2 จะมีีถนนคอนกรีีต และก่อ่ นที่ค�่ วามเจริญิ จากโรงงานอุตุ สาหกรรม หมู่่�บ้านจััดสรร และอื่น� ๆ จะรุุกล้ำ�ำ� เข้า้ มาในพื้้�นที่่� เกร็็ดความรู้้�ต่่าง ๆ ในเรื่�องนี้้�ได้้มาจากคุุณสมจิิตรเป็็นส่่วนใหญ่่ แต่่ตััวละครและ บทสนทนาทั้้�งหมดเป็็นเรื่�องที่่�ผู้้�เขีียนสมมติิขึ้้�น เพื่่�อให้้การอ่่านมีีอรรถรสขึ้้�นเท่่านั้้�น อย่่างไร ก็็ตาม ท่่านผู้้�อ่่านที่่�สนใจรายละเอีียดเกี่่�ยวกัับการปลููกส้้มเขีียวหวานที่่�เหมาะสมกัับยุุคสมััย ปัจั จุบุ ััน สามารถหาความรู้ไ�้ ด้จ้ ากเอกสารที่ว�่ ่า่ ด้ว้ ยเรื่อ� ง ระบบควบคุมุ คุณุ ภาพและมาตรฐาน สินิ ค้้าสิ่�งบ่่งชี้�ทางภููมิศิ าสตร์์ไทย สินิ ค้้าส้ม้ บางมด ของกรมทรััพย์ส์ ิินทางปััญญา ด้ว้ ยเหตุทุ ี่ย�่ ุคุ สมััยได้เ้ ปลี่ย�่ นไป สภาพผืนื ดินิ และแหล่ง่ น้ำ��ำ ตามธรรมชาติยิ ่า่ นบางมด ไม่่ได้้เอื้ �อให้้ปลููกส้้มได้้อย่่างแต่่ก่่อน อีีกทั้้�งสัังคมเมืืองได้้รุุกคืืบเข้้าไปแทนที่่�สวนผลไม้้ ทำำ�ให้้ ปัจั จุบุ ัันเหลือื สวนส้ม้ อยู่�เพีียงไม่ก่ ี่แ�่ ห่ง่ คนรุ่�นหลััง ๆ ย่อ่ มนึึกภาพไม่อ่ อกว่า่ ในอดีีตสวนส้ม้ บางมด เคยรุ่�งเรืืองขนาดไหน สภาพวิิถีีชีีวิิตของคนบางมดที่่�ผููกพัันกัับสายน้ำำ��และการทำำ�การเกษตร เป็น็ อย่า่ งไร ผู้เ�้ ขีียนจึึงหวัังว่า่ เรื่อ� ง “พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ” จะมีีส่ว่ นช่ว่ ยรัักษาภาพความทรงจำ�ำ เหล่า่ นั้�้นให้้คงอยู่�ต่่อไปได้้อีีกยาวนาน กษมาภรณ์์ 3
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ 1 คำำ�ว่่า “ส้้มบางมด” หมายถึึงส้้มพัันธุ์�เขีียวหวานที่่�ปลููกใน 8 เขตของกรุุงเทพมหานคร ได้แ้ ก่่ เขตจอมทอง เขตทุ่่�งครุุ เขตราษฎร์บ์ ููรณะ เขตบางขุนุ เทีียน เขตบางบอน เขตภาษีีเจริญิ เขตบางแค และเขตหนองแขม 2 คำำ�ว่่า “ย่่านบางมด” ไม่่มีีขอบเขตที่่�ชััดเจน โดยเฉพาะเมื่่�อมีีการเปลี่่�ยนแปลงการแบ่่ง เขตการปกครองในกรุงุ เทพมหานครหลายครั้ง�้ อย่า่ งไรก็ต็ าม คำ�ำ ว่า่ “ย่า่ นบางมด” ในเรื่อ� งนี้้� หมายถึึง เขตทุ่่�งครุุ ซึ่ง� ประกอบด้ว้ ย แขวงทุ่�งครุแุ ละแขวงบางมด และเขตบางขุนุ เทีียน โดยเฉพาะ บริิเวณที่่�อยู่่�ติิดริิมคลองทั้้�งหมด นอกจากนั้้�น ยัังรวมถึึงแขวงบางมด ที่่�อยู่�ในเขตจอมทอง อีีกด้้วย 4
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ย้อ้ นเวลากลัับไปปีีพุทุ ธศัักราช 2518 เมื่�อครั้้ง� คลองบางมดและคลองสาขายัังเป็น็ เส้้นทางสััญจรหลััก ของผู้้�คนริิมคลอง และอาณาบริิเวณนี้้ย� ัังเต็็มไปด้ว้ ย “สวนส้ม้ ” 5
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ แสงแดดยามเช้้าสาดส่่องบ้้านไม้้ทรงมะนิิลาในสวนที่่�รายล้้อมไปด้้วย ต้น้ ไม้น้ านาพัันธุ์� ทั้ง�้ ส้ม้ มะพร้า้ ว กล้ว้ ย มะละกอ และอื่น� ๆ อีีกมากมาย มีีลำ�ำ กระโดง ที่่�เป็็นทั้้�งแหล่่งน้ำำ��สำำ�หรัับพืืชพรรณทางการเกษตร และเส้้นทางเข้้าออกจากสวน แห่ง่ นี้้�ไหลผ่า่ นด้า้ นข้า้ งของบ้้านสู่�คลองบางมด เสีียงคำำ�ถามของนายอิินผู้�้เป็็นพ่่อ ที่่�ถามศร ลููกชายคนโตวััย 17 ปีีของเขา หลัังเพิ่่�งตััดสิินใจครั้้�งสำำ�คััญในชีีวิิต ขจััดความเงียบของยามเช้า้ จนสิ้�น 6
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม เนอ็า็งยชออินิบ:ทำศำ�รสเวอ้น้ยม…ั้�ย้ ถามจริงิ ๆ เหอะ ศร: ก็เ็ หนื่่อ� ยนะ แต่่ก็อ็ ิิสระดีี ฉันั ก็็เลยว่่าจะช่่วย พ่่อกัับแม่ท่ ำำ�สวนไปอย่า่ งนี้้แ� หละ ให้้น้้องมัันเรีียน ต่่อไปคนเดีียว มัันอยากเรีียนสููง ๆ นี่�่ ศร: อ้า้ ว… คนนายสออินิงค: นสกว็็เนอบา้้าอยนู่เ�่ รว่า่าไแม่ตไ่่ด.่ .้.้ใเหอ็ญ็ง่อโ่ ยตาทกำร�ำ กวััยนมั้�ย้ วะ ก็ต็ ้้องอยากสิิพ่่อ เขามนดีีีทาีีก่ย�่อวย่อู่าิ่นิ่� ข3:้้า0งัเ้น�คไรเย่ร่ คเาุขุยไาปกัจัทบำะำ�เใจสห้้้าว้เขรนาอสเ้งชม้ ่ทีา่ท่ี่แ�่�ท่2ุล่้0ง�่ ้วคปรีุุี ถามได้้ ศร: พ่อ่ ไปคุุยกัับ เขาตั้ง�้ แต่่เมื่่�อไหร่่ สนาาวยอๆิินต:รก็งต็ ปอานกทที่�่เาอง็ง็เขก้ััา้บตเพลื่า�่อดนไไงปนั่่�งแซว ศร: มีีที่�ท่ ำ�ำ สวนเพิ่่�มอีีกก็ด็ ีี…แต่ถ่ ้า้ รวยแล้้ว พ่อ่ ไป ขอเมีียให้ฉ้ ัันสัักคนละกััน 7
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ต่อ่ มาไม่น่ าน ศรกัับพ่อ่ ก็ห็ าเวลาว่า่ ง แล่น่ เรือื ป๊า๊ บ*จากบ้า้ นที่อ�่ ยู่�ริมคลอง บางมด ลััดเลาะผ่า่ นคลองรางขมิ้น� คลองรางตรง เข้า้ คลองรางใหญ่่ อัันเป็น็ ทำ�ำ เล ที่่�ตั้ง้� ของที่�ด่ ินิ ที่�่จะเช่่าใกล้ว้ ััดทุ่่�งครุุ เมื่�อขึ้้�นจากเรืือ ภาพที่ป่� รากฏตรงหน้้าของศร คือื ท้อ้ งนากว้า้ งสุดุ ลููกหููลููกตา ไม่ม่ ีีต้น้ ส้ม้ สัักต้น้ ด้ว้ ยอากาศที่ร�่ ้อ้ นและความเหนื่่อ� ย จากการเดิินทางทำำ�ให้ศ้ รเริ่�มหงุุดหงิดิ และไม่่แน่่ใจว่า่ พ่อ่ กำ�ำ ลัังคิิดจะทำ�ำ อะไร 8
ศร: ไหนล่่ะพ่่อ พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม สวนส้้ม? นายอิิน: ก็็ตรงหน้า้ เอ็็งนี่�่ไง ศร: ฉันั ว่า่ พ่่อต้้องหาแว่น่ ใส่แ่ ล้้วล่ะ่ นี่่ม� ัันท้้องนาชััด ๆ ศร: ที่ใ่� หญ่่โตขนาดนี้้� นปาลยูทู้อกิ้อผินงล:นไเมาอ้เง้ อปา็…น็มทดสี้ีวอ้ ในงคนสร้าม้ ๆมกัััันนเขมทีัีา้แ้�งกรน็่ัเ็ธ่้ป้�นาลตีุุ่่�ยเยนอะ จะทำำ�ยัังไงกัันล่ะ่ พ่่อ ศร: อาวุุธลัับ? แนลา้้วยกอ็ิ็อนิ า:วุกุธ็ต็ล้ััอ้บงเใว้ชย้้ส้ องมืือ กัับแรงกาย *เรืือป๊๊าบ เป็็นเรืือที่่�พบเห็็นได้้ทั่่�วไปใน คลองบางมดและคลองสาขา ลัักษณะเป็็น เรืือต่อ่ มีีส่ว่ นหััวและท้า้ ยเรีียว ส่ว่ นกลางกว้า้ ง ท้้องเรืือค่่อนข้้างแบน มัักจะมีีขนาดยาว ตั้�ง้ แต่่ 3 วา (6 เมตร) ขึ้น้� ไป 9
พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ สองพ่่อลููกเดิินสำำ�รวจผืืนนาที่่� จะเช่่าทำำ�สวนส้้มอยู่่�พัักใหญ่่ นายอิิน บอกให้ศ้ รกลัับบ้า้ นไปก่อ่ น เพราะกลััว นางละไม แม่่ของศรจะเป็็นห่่วง ส่่วน ตััวเขาเองก็ห็ ายไป จนตอนเย็็นถึึงกลัับ บ้้าน และนั่่น� ก็็เป็็นครั้้�งแรกที่�่ศรได้เ้ ห็็น “หวยแทงดิิน*” อาวุุธลัับที่่�พ่่อพููดถึึง เมื่อ� ช่่วงสาย 10
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ นางละไม: หายไปซะนานเลยนะพ่่อ ไปได้อ้ ะไรมาน่ะ่ (นางละไมถามสามีีด้ว้ ยความห่่วงใย) ศร: ไอ้น้ ี่อ�่ ะนะ เเนปดี๋าลย�ี่ย�ย่วอนเิรนิ ทา้:จ้อ“ะงหนใชว้าไ้ เยอป้แ็้นน็ี่ท่� สงวดินินส้*้ม” จะไหวเหรอ? นายอินิ : ไหวซิวิ ะ นางละไมม:ัันพ่ใอ่ช้กส้ ็ิ็สิ อนลููก * หวยแทงดินิ ที่ป�่ รากฏในเรื่อ� งนี้� มีีลัักษณะ คล้า้ ยเสีียมแทงหน่อ่ หรืือเสีียมขุุดหน่อ่ ไม้้ ที่ม�่ ีีทรงตรง ซึ่ง� สามารถ หาซื้อ� ได้ใ้ นปัจั จุุบััน แต่่ยาวกว่่า...... 11
พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม หลัังจากนายอิินนั่่�งพัักครู่�หนึ่่�ง เขาก็็ชวนลููกชายมาตรงพื้้�นที่่�โล่่ง เพื่่�อสาธิติ วิิธีีใช้ห้ วยแทงดิิน 12
ศร: ขอรัับท่่านอาจารย์์ พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ : มา…ข้า้ จะสอนวิิธีี ใช้ห้ วยแทงดิิน ส่จว่ นาลึนกึปนกาัปล้ย้น�ราอะิยกิน็มขแ็ :าอททณงงะมลััล3นึง่ง�ไ0ขีป…ีดเใซดน็ดิู็นูนิแดีีเน(ปๆเ็วซน็ ทน…ร่แตอ่ขิัย้ิเง�้นมงรูแูตปตรรสกาี)่เ�่มหทเัแอ้ล�ง้็ีน็ง่่ย� 4ตว้มทอ้ ีดซ่้งข�่ ีา้ะีใดนชก้่ไ้อ่ว้น้ 30 ซม. 13
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม เคล็บ็ ลัับการใช้ห้ วยแทงดินิ คือื ช่ว่ งที่แ�่ ทงลงไปในดินิ ต้อ้ งแทงในแนวทแยง ทั้้�ง 4 ด้้าน เพราะไม่่อย่่างนั้้�นจะไม่่สามารถงััดดิินขึ้้�นมาได้้ ศรฟัังพ่่อพููดแล้้วก็็นึึก อยากลอง แต่พ่ อได้ล้ งมือื ทำ�ำ จริิงมัันไม่่ง่า่ ยอย่า่ งที่�ค่ ิดิ 14
พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม (นนาายยออิินิ นิ ทัท้:ำง�้ �ำข้เ4า้สีีบยด้อง้าดกนุุแหไลม้ล่ัว้ ัง่งัว้�น่จ่ามาตัั้กนอ้ เงงัหด็แ็นดทิศนิงรใไทนมำ่�ำแข่ ึ้ไน�น้ ม่วถ่ ูทูกแวิยธิ ีีง) ศร: โอย…ใช้้แรงน่่าดููเลย … ถ้า้ งัดได้แ้ ล้ว้ ต้อ้ งทำ�ำ ไงต่อ่ ล่ะ่ ศรให:้หเ้ ปม็น็ าเยนิถึนิึงยเาอวาดๆินิ อถะมนกัะัน นายอิิน: เวลาทำ�ำ จริิง ๆ ก็ต็ ้้องมีีอีีก คนมาช่่วยยกดิินขึ้้�น ทำำ�เป็็นแปลง นายอิิน: เออ ศอรอ:กอไ๋อ๋ป…ก็แ็จละ้้วกไลอ้าต้ ยรเงปท็ีน็่่�ดิทนิ้อ้ ถูงูกรขุ่อ่ ุดง นายอิิน: เออ…ไม่่โง่่นี่�่ 30 ซม. 15
พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม อีีกหนึ่่�งเดืือนต่่อมา นายอิินก็็ทำำ�สััญญาเช่่าที่่� โดยในสััญญาระบุุว่่า นายอินิ จะต้อ้ งจ่า่ ยค่า่ เช่า่ เป็น็ รายปีี ในราคาไร่ล่ ะ 300 บาท/ปีี สำ�ำ หรัับ 10 ปีแี รก และไร่ล่ ะ 400 บาท/ปีี ในอีีก 10 ปีถี ััดไป ทั้ง�้ นี้้� ครอบครััวของนายอินิ ทำ�ำ สวน และสั่ �งสมความรู้้�กั นมาตั้้�งแต่่รุ่�นปู่่�ย่่าตายาย เมื่่�อถึึงเวลานี้้� เขาจึึงตั้้�งใจที่่�จะ ถ่่ายทอดความรู้�ใ้ ห้ก้ ัับศร ลููกชายหััวแก้ว้ หััวแหวนของเขา 16
ศร: ตกลงพ่อ่ ทำำ�สััญญาเช่า่ พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้้ม นานเท่่าไหร่่ นายอินิ : 20 ปีี นาปยาอเิขนิ้้าฉ:ัไันโปอต้ป้้โีอ้ หี 3งแ8นี่บม่�ถัึักึนงพตป่ี่ออี 1เนข8้น้าั้สน้�กววพ่่น่า่อจมคั้ะ�้ยงหเแนมีก่่�ย่ด่งั่สก� ัแัลญ้ญว้ าก็็ ศร: ตแ้…อ้หงะไทำดๆำ�้ยท้ ีั่ั(่�มงศไารงแหตั่ลัวอ่้้วลเร่ะ่าะ) นายอิิน: เข้้ามาใกล้้ ๆ ข้้าหน่่อยมา ไอ้้ลููกรััก ขอตบกะโหลกสัักทีี ลำไ�ำ ปกชรนเ่อะ่วายโายดจกอังัิอนนิ*บด:ูรูกวักอ่ั่่าบอ่บตพ้นลทอ้ัี่่อ�เ่่งื่�วสน�่ทีีไำยก�ำป็ยก็ตั่ดั้อ่้ง้อ้วไนงยงทบำพ้รำ�้าุ่ง่ง� นี้้� * ลำ�ำ กระโดง หรืือลำ�ำ ประโดง หมายถึึง ลำ�ำ น้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ ที่ข�่ ุุดจากลำ�ำ น้ำ��ำ ขนาดใหญ่่ เพื่่�อชัักน้ำ��ำ เข้า้ นาเข้้าสวน (ราชบััณฑิติ ยสถาน พ.ศ. 2554) 17
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ การพลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้้มกำำ�ลัังจะเริ่�มขึ้้�น นายอิินเริ่�มด้้วยการดูู ขอบเขตทั้้�งหมดของพื้้�นที่่� วางแนวที่่�จะขุุดลำำ�กระโดง แล้้วก็็คำำ�นวณขนาด ของคัันดินิ ที่จ�่ ะล้อ้ มรอบด้า้ นนอกของสวน จากนั้น�้ การขุดุ ลำ�ำ กระโดงก็เ็ ริ่ม� ต้น้ เครื่ �องมืือในการขุุดนอกจากหวยแทงดิินแล้้วก็็มีีจอบและพลั่่�วเป็็นอุุปกรณ์์ หลััก 18
ศร: ขนาดล่่ะพ่่อ พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้ม้ นายอินิ : ข้้าจะขุุดลำำ�กระโดงตาม แนวของเสาหลัักเขต รอบพื้้น� ที่่เ� ลย นายอิิน: กว้า้ งสััก 6 ศอก* ลึึก 4 ศอก ศร: แล้้วดินิ ที่่�ขุุดขึ้น้� มา จะเอา เวลาล่อ่ งเรืือจะได้้ง่า่ ยหน่อ่ ย ไปไว้ไ้ หนล่ะ่ ศฉัรัน:ขอืาืมย......ต้เ้นนงิไินะหกพ็น่เ็อ่ ปฉ็ัน็นั ขปอลูงูกฉ.ั.ัน. นใชอา้้กยะัันไอิรนิน้ตำ่ำ��:่อกทัมกั่น็ิว่เ็ ิออรมะอาไไเบรปป็ลเ็นำถอ�ำ มทากไเารวปง้ะ็ก้ น็เิโดนิดิคันิัไงนวซ้ดิแข้ ิวิ ลินาะ้ย้วเดกป้็็้ว็ป็นยลแููนก ว นายอินิ : ได้.้ .. (นายอิินลากเสีียงยาว) เอ็็งจ่า่ ยค่่าเช่า่ ที่ใ�่ ห้้ข้้าด้ว้ ยละกััน สวนของคนอื่ น� ราคงลใอหงญ่่ สนวานยขอิอนิ ง * 1 ศอกยาวเท่า่ กัับ 0.5 เมตร สวนของคนอื่ น� 19
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ น้อ้ งสาวของศรอาศััยอยู่�กับญาติเิ พื่่อ� เรียนหนัังสือื ในเมือื ง ส่ว่ นนางละไม ต้้องดููแลสวนที่่�บ้้าน ก็็เลยไม่่สามารถไปช่่วยงานที่่�ท้้องนาได้้ จากขนาดของ พื้้�นที่่� 30 ไร่่ย่่อมเกิินแรงของคนสองคนอย่่างแน่่นอน นายอิินกัับภรรยาจึึง ปรึึกษากัันเรื่�องจ้้างคนงานมาช่ว่ ยขุดุ ดินิ ทำ�ำ สวนยกร่่อง นางละไม: ฉัันถามนายหน้า้ หา คนงานที่�่จะมาช่ว่ ยขุุดให้แ้ ล้ว้ นะพ่อ่ นายอิิน: เหรอ... เขาว่า่ ไงล่่ะ 20
พลิกิ ผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ นายอิิน: แล้ว้ เขาคิดิ นางละไม: เขาบอกจะเอากี่่�คนก็บ็ อก ค่า่ จ้า้ งยัังไง เขาหาให้้ได้้ นางละไม: คิดิ ตามพื้้น� ที่�่ วาละ 250 บาท เขาบอกเขาลดให้้จาก 300 แล้้วนะเนี่่�ย นทนีี่่า�บ่�ห่ ้ยา้วอ่นา่ินิ มัแั:นตเ่เร่กคอ็เ็ยะอจ.า้.า้.เไงหอแ้อ้จัค่ะ่น� ่ 2มบัั0นอ0บกเเอขอกาง เอามา 10 คนแล้้วกััน จขศุุะดรขุห:ุดาใหหเ้สาเ้ ขาทหาอสล่งั่งัรึมกึเเปขาเตลร่็า่ว็ ไมๆ่่รู้้น�พระุ่�ง่แนีม้้่� ่ วัันนี้้�พ่่อใช้ฉ้ ันั นายอิิน: ไม่ต่ ้อ้ งพููดมาก กว่่าคนงาน จะมา มีีอะไรทำ�ำ ได้ก้ ็็ทำำ�ไปก่่อน พรุ่ง�่ นี้้� ไปที่ก่� ัันแต่เ่ ช้้า จะได้้ไม่่ร้อ้ น 21
พลิกิ ผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ วัันต่่อมา พ่่อใช้้ศรตััดต้้นไม้้บางต้้นที่่�รก ๆ ริิมลำำ�ราง สาธารณะหรืือลำำ�กระโดงที่่�กั้้�นแบ่่งเขตระหว่่างที่่�นากัับสวนของ คนอื่�น หลัังจากทำำ�งานตั้้�งแต่่เช้้า ทั้้�งคู่่�ก็็ไปนั่่�งพัักกิินข้้าวกลางวััน แล้ว้ ก็ค็ ุยุ กัันที่�เ่ พิิงพัักเก่า่ ๆ ซึ่�งเจ้า้ ของที่่ท� ำำ�ไว้ส้ มััยที่�่ยัังทำำ�นา 22
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ ศร: ถ้า้ เราไม่่ยกร่อ่ งจะ เป็็นยัังไงนะพ่อ่ ทไี่มนล่�่เุ่ท่กาม�่ ็่ยบ็ว่ ตอมน้ิ้ำ้อนิต�ำ� ้งไน้:วยน้ไี้ใก่มน่�บร้้่ทาอ่ ้เง้อวงมสลงิดริา่เนอ่หวงะลน้เาไ้าว้วหแย้้ร้ นลด้้แง้า้ นถ้นำ้เ�ำ�ำวร�ำ�ตนา้ี้น้น้ก�ม้็ัำั��ำจ็ไนมจะ้เ้ะปไ็ดไน็้ด้ ้้ ศร: ฉัันรู้้�น่่า แกล้้งถามไปอย่า่ งงั้น� เอง นายอิิน: เออ... แล้้วไหนคนงานที่่จ� ะมาช่่วยงานล่่ะ เขาจะมากัันพรุ่่ง� นี้้� ไม่่เห็น็ มาเลย ศร: งั้น� ... วัันนี้้� นายอินิ : นอนให้้มัันถึึงเช้้าเลย ฉัันขอนอนก่อ่ นแล้ว้ กััน เย็น็ ก็ไ็ ม่่ต้้องกลัับบ้้านไปกินิ ข้้าว ศร: ฉัันล้้อเล่่น (ศรลากเสีียงยาว) 23
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม ก่อ่ นลงเรือื กลัับบ้า้ น ศรตั้ง�้ ใจจะขอพ่อ่ ไปหาเพื่่อ� นที่ต�่ ลาด แต่เ่ ห็น็ นายอินิ ยืนื มองท้้องนา เหมืือนคำำ�นวณอะไรบางอย่า่ งอยู่� ก็็เลยไม่่กล้้าพููด ได้แ้ ต่ต่ อบคำำ�ถามแบบกวน ๆ ไปเรื่�อยเปื่อ�่ ย 24
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ นายอิิน: ไอ้้ศร ไหนชี้ซ� ิิ พระอาทิิตย์ข์ ึ้น�้ ทางไหน ศร: ทางนี้้�ไง ตายละ! พ่่อไม่รู่้�เหรอเนี่่�ย นว่า่าเยอ็อ็งิินน่:่ะเเดยคี๋�ยกยวแสััปปง๊เา๊ลกดงต…ขรึวึขเ้ปา้างลรู้ต่�เา่ วะ้ย้เวัพันแรตา่ะ่ข้เ้ารอายต้า้อกรงู้้� (ไอ้้ศรเท้้าเอว ก่่อนจะแกล้ง้ ถามพ่่อ ด้้วยความคึึกคะนอง) ศร: ไปขวางมัันทำ�ำ ไมล่ะ่ ไอ้ต้ ะวัันเนี่่ย� (นายอิินยกเท้้าทำ�ำ ท่า่ จะเตะเจ้า้ ลููกชายด้ว้ ย ความหมั่�นไส้้ ก่่อนจะตอบคำ�ำ ถาม) นายอินิ : ก็็ให้้ต้้นส้้มได้้แดดเช้า้ เย็็น ดิินจะได้้ไม่แ่ ฉะ แล้ว้ มัันก็จ็ ะเป็็นลููกง่่าย แล้ว้ ก็็หวานด้ว้ ย 25
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ระหว่่างแล่่นเรืือกลัับบ้้าน สองพ่่อลููกคุุยกัันเป็็นระยะ ๆ นายอิินอธิิบายภาพสวนส้้มในจิินตนาการของเขาให้้ลููกชายฟััง ศรฟังั แล้ว้ ก็ถ็ ามกลัับ เพื่่อ� ทำ�ำ ความเข้า้ ใจภาพตามจินิ ตนาการของพ่อ่ 26
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม เนมาตยรสอ่นิึ่วึินงน:คเขอ้ว้าาาวสูมู่า่งยจๆาะวยไกกว็้ใ็ ้กแห่้อ่ป้มันัลนงยรกาาว้กวม้าไังัปนต4จาะเมมไพดตื้้้้ไน�รมท่สี่ถู่ึู่�ึงงสนั้ำั�ำ�ก ศร: แล้ว้ ท้้องร่่องที่อ�่ ยู่�่ นายอินิ : ก็็กว้า้ งสัักเมตรยี่ส�่ ิิบ ระหว่่างแปลงล่่ะ ลึึกเมตรนึึง ศลรำ�ำ: กแรต่ะ่กโ่อ่ดนงใจห้ะ้เยสกร็จ็แกป่อ่ลนงตน้ี่้อ่� ไงมขุุ่่รูด้� นายอินิ : ถ้้าได้ค้ นงานประมาณ จะขุุดนานสัักเท่่าไหร่่ 10 คน ก็็คงสััก 2-3 เดืือน ศร: แล้ว้ ถ้้ามากััน 10 คนจริงิ ๆ นายอินิ : เขาก็ต็ ้้องทำ�ำ เพิงิ ใหม่ส่ ิิ เพิิงพัักจะทำ�ำ ยัังไงล่่ะพ่่อ ศร: แล้ว้ ไป นึึกว่่าเขาจะมา นายอินิ : ใครบอก ต่่อไปเอ็็งอยู่่� แย่ง่ ที่�่ฉัันนอนกลางวัันซะแล้้ว บ้า้ นช่่วยแม่ท่ ำำ�สวน ที่่น� ี่่�ไม่ม่ ีี อะไรให้ท้ ำ�ำ ไม่่ต้้องมาบ่อ่ ย ข้้ามาคุุมงานคนเดีียวได้้ 27
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ ชาวสวนมัักเข้า้ สวนกัันแต่เ่ ช้า้ และทำ�ำ งานที่ต�่ ้อ้ งทำ�ำ กลางแจ้ง้ ก่่อนที่่�แดดจะร้้อนจััด จากนั้้�นก็็จะกลัับมากิินข้้าวกลางวัันที่่�บ้้าน แล้ว้ ก็ก็ ลัับเข้า้ สวนอีีกครั้ง� ดัังนั้น�้ ถ้า้ ครอบครััวไหนมีีที่ท�่ ำ�ำ สวนอยู่�ไกล ๆ ก็็มัักจะสร้้างบ้้านหลัังหนึ่่�งไว้้ในสวน ครอบครััวของศรก็็เช่่นกััน พวกเขาวางแผนที่่�จะสร้้างบ้้านไว้้ในสวน เพื่่�อจะได้้ทำำ�งานและ เฝ้้าสวนได้้ทั้�ง้ วััน 28
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม นางละไม: ลุุกไปล้้างหน้้าล้า้ งตา... แล้้วก็็รีีบกินิ ข้า้ วซะ พ่่อเขาเตรีียม จะไปที่�่แล้ว้ ศร: เหนื่�อ่ ยจัังแม่่ ต้อ้ งไป ๆ กลัับ ๆ ทุุกวััน ระยะทางไม่่ใช่่ใกล้้ ๆ จนะาเขไงดลา้อ้กะย็ูป็ไ่ม�่ลอู:าูแกชศั่บลัว่้ย้้าว้งนกเนี็ก้้ท็อ็ก�ีย็บ่็�่นู็ทั่่ปุ่่เ��น๋น๋ฝย�้เ้าไอเสหกาว็นหบ็ นนเๆซ่คอ่ ะรกืย่เ็�่อ็เลเชงถ่ยไ่าอมต้ัะ้้เ�ง้ คเ2รดืี่๋อ�่0�ยงวปมพีื่ีือ่อ ศร: มีีบ้า้ นอยู่่�ที่่�นั่่น� ก็็ดีีน่ะ่ สิิ ฉันั จะได้ห้ าเวลาไปเดิินเยี่่�ยม แม่่ค้า้ ในตลาดแถวนั้�น้ บ้้าง นางละไม: เอ็็งมัันก็เ็ ป็น็ ซะอย่า่ งงี้� เฮ้้อ... อ้อ้ ! แล้ว้ ก็็อย่า่ ลืืมปิ่่�นโตล่ะ่ เดี๋ย� วได้อ้ ดข้า้ วเที่�ย่ งกัันพอดีี 29
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม วัันต่่อมา ศรสัังเกตเห็็นพ่่อคอยมองไปทางริิมคลองเหมืือนกัับรอ ใครบางคน ไม่่นานก็็มีีผู้้�ชายร่่างกายกำำ�ยำำ�คนหนึ่่�งขึ้้�นจากเรืือ เดิินแบกจอบ ตรงเข้้ามา เขาคืือหััวหน้้าคนงานที่่�พ่่อรออยู่�นั่ �นเอง คนงานคนนั้้�นเดิินตรง มาที่ส�่ องพ่อ่ ลููก ยกมือื ไหว้น้ ายอินิ หลัังจากทัักทายกัันแล้ว้ นายอินิ ก็ช็ี้ข� อบเขต ของพื้้น� ที่�่ อธิบิ ายบริเิ วณและขนาดของลำ�ำ กระโดง ขนาดของแปลงที่จ�่ ะยกร่อ่ ง รวมทั้�้งบริเิ วณที่่จ� ะเว้้นไว้้สำ�ำ หรัับปลููกบ้้านเพื่่อ� อยู่�อาศััยและเก็็บอุปุ กรณ์์ หััวหน้้าคนงาน: ประตููปิิดเปิิดน้ำำ�� ขนไมนา้้กาดยรสัะอัิกดนิ า1:น6ข้เา้ ปนิว็้้่็นว� ่านลจีิ้่แ�่ะน� หวไวาล้้ปงิะิทด่แ่อเปปลูิ้ิูด้วนใช้้ จากลำ�ำ กระโดง ลุุงจะทำ�ำ ยัังไง 30
พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้ม้ หััวหน้้าคนงาน: 16 นิ้้�วเลยเหรอ บางสวนใช้เ้ ล็็ก ๆ แค่่ 12 นิ้้ว� ก็ม็ ีี นายอิิน: ข้้าอยากให้้มัันใหญ่ไ่ ว้ก้ ่อ่ นเว้้ย อ้อ้ ...อีีกอย่่างนะ ข้า้ จะถมบริเิ วณนี้้เ� ป็น็ พื้้น� ที่�่ สี่เ่� หลี่�่ยม ให้ส้ ููงกว่่าสวน ไว้ป้ ลููกบ้้าน หััวหน้า้ คนงาน: ที่เ�่ หลืือจะยกร่่อง นายอินิ : ใช่.่ .. ทำ�ำ เป็็น หมดเลยใช่ม่ ั้ย้� ลุุง เนิินนููน ๆ แบบหลัังเต่่านะ หััวหน้้าคนงาน: ตามขนาดที่�่ลุุงว่า่ นายอิิน: นั่่น� แหละ แล้้วเอ็ง็ เมื่่อ� กี้้อ� ะนะ กว้้าง 4 เมตร สููงเมตรนึึง ว่่าน่่าจะใช้้เวลาสัักเท่่าไหร่่ หััวหน้า้ คนงาน: อืืม…. ที่่�ก็็เยอะอยู่�่นะ นายอินิ : อยากได้้คนงาน แต่่เดี๋ย� วคนงานกำ�ำ ลัังตามมา เพิ่่ม� มั้�้ยล่ะ่ เนี่่�ย...ไอ้ศ้ รมัันอาสา จะเริ่ม� วัันนี้้�เลย น่่าจะสััก 2-3 เดืือน ศร: หา...เปล่า่ ซะหน่่อย (เสีียงตกใจของไอ้ศ้ รทำำ�ให้้ทุุกคนหััวเราะ) 31
พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม เวลาผ่า่ นไป 3 เดือื น นายอินิ ได้ล้ ำ�ำ กระโดงตามที่ต�่ ้อ้ งการ แปลงยกร่อ่ ง ก็็เป็็นรููปเป็็นร่่างแล้้ว นายอิินจึึงปล่่อยน้ำำ��เข้้าท้้องร่่องสููงประมาณครึ่�งเมตร ศรเห็็นแล้้วก็็ดีีใจมากเพราะคิิดว่่าจะได้้ปลููกส้้มสัักทีี แต่่นั่่�นเป็็นความเข้้าใจ ที่่�ผิิด เพราะดิินยัังไม่่พร้้อมสำำ�หรัับการเพาะปลููก นายอิินจึึงต้้องอธิิบาย วิิธีีเตรีียมดินิ ให้้พร้้อมก่่อนปลููกต้น้ ส้ม้ ให้ศ้ รฟััง ศร: ทีีนี้้�ก็็ปลููกได้แ้ ล้ว้ สิิพ่่อ นายอินิ : ยััง…ต้้องพรวนดิินให้ร้ ่่วนเลย แล้้วก็็ยกโขด*เป็็นวงกลม กว้้างสัักเมตรนึึงให้แ้ ต่่ละต้น้ ก่อ่ น 32
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้้ม ศร: พ่อ่ จะให้แ้ ต่่ละต้้น ห่า่ งกัันเท่า่ ไหร่่ นายอินิ : 3 เมตร มัันจะได้้ไม่แ่ ย่ง่ อาหารกััน ศร: ยกโขดเสร็จ็ ไร่น่ ึึงก็น็ ่า่ จะได้้ 60 - 70 ต้้น ก็ป็ ลููกใช่ม่ ั้ย�้ นายอินิส:อยงััเงด…ืือนต้อ้ ถึงึงทิจ้้ง� ะดิปนิ ลไููว้ก้สไัดั้ก้เดืือน ศร: เหรอ... ทำ�ำ ไมนานจัังล่่ะ นายอิิน: ก็ต็ ้้องปล่่อยให้ด้ ินิ แห้ง้ ร่่วนซุุย เสีียก่อ่ นซีี เองก็ร็ู้�ว่า ส้้มมัันไม่ช่ อบดินิ แฉะ ๆ กนิ่ง� าไพัยดั้นอย้ ิิธนิุิน์์�:สวำ่ำ�ตา่ หแารมมัั่บใค่ ้จปา้ เลแอู็ูถง็กวแแนัถต้้�น่วข่ ้สบา้ ววา่ย่างซกจอะะกดไ้นป้ว้หย้อาย ศร: งั้�น... ช่ว่ งที่พ�่ ัักดิิน ก็น็ อนตีีพุุงอยู่่�กับบ้้านได้น้ ่ะ่ สิิ ศร: ความจริิง นอนนาน ๆ ก็็ไม่ด่ ีี เดี๋�ยวฉัันไปช่ว่ ยพ่่อหาซื้�อแล้้วกััน *การยกโขด คืือ การเอาดินิ มาถมเป็น็ กองสููงกว่า่ พื้้น� ที่่�โดยรอบ 33
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม ในช่ว่ งที่พ�่ ัักดินิ นายอินิ กัับศรช่ว่ ยกัันปรัับพื้้น� ที่บ�่ ริเิ วณที่จ�่ ะปลููกบ้า้ น แล้ว้ ก็ป็ ลููกต้น้ ไม้บ้ นคัันดินิ ที่ต�่ ิดิ กัับลำ�ำ กระโดงรอบสวน โดยเน้น้ ปลููกต้น้ มะพร้า้ ว เพื่่�อให้้รากของมัันช่่วยยึึดตลิ่่�งไม่่ให้้พััง สลัับกัับต้้นมะม่่วงนวลจัันทร์์ซึ่�งเป็็น ผลไม้ร้ าคาดีีและขึ้น�้ ชื่อ� อีีกอย่า่ งหนึ่่ง� ของย่า่ นบางมด วัันหนึ่่ง� ในขณะที่พ�่ ่อ่ ลููก นั่่�งพัักเหนื่่�อยอยู่�ใต้้ถุุนบ้้าน รอให้้นางละไมเรีียกกิินข้้าวเย็็นเหมืือนทุุกวััน อยู่� ๆ ศรก็็ถามคำ�ำ ถามที่่�ทำ�ำ ให้น้ ายอินิ นึึกถึึงภููมิปิ ััญญาของบรรพบุรุ ุษุ ขึ้น�้ มา ศร: พ่่อจะปลููกต้น้ นายอินิ : ข้้าก็็คิดิ อยู่่� จริิง ๆ ใบทองหลาง ทองหลางแซมในแปลงส้้ม ที่�่มัันร่่วง ๆ น่ะ่ เป็น็ ปุ๋๋ย� อย่า่ งดีีเลย เหมืือนสวนที่�่บ้า้ นเรามั้ย้� โดยเฉพาะที่ก�่ ลายเป็็นขี้เ� ลนในท้อ้ งร่่องน่่ะ สมััยปููย่า่ ตายายไม่่ต้้องไปซื้อ� ปุ๋๋�ยที่�ไ่ หน เขาใช้้ขี้�เลนใบทองหลางนี่�แ่ หละ โกยขึ้�น้ มาโปะใต้้ต้น้ เป็็นปุ๋๋ย� 34
ศร: แต่่สวนใหม่่ ๆ พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม เขาไม่่ทำำ�กัันนี่พ่� ่อ่ ศร: งั้น� เราก็เ็ อาอย่่างเขาดีีมั้�ย้ พ่อ่ นายอิิน: นั่่�นสิิ ดููทัันสมััย แล้้วก็ง็ ่่ายดีี เขาซื้ �อปุ๋๋�ยยููเรีียมาใส่่กััน นายอินิ : ขอให้ม้ ัันดีีไปตลอดจริิง ๆ เถอะ ข้า้ ล่่ะไม่แ่ น่ใ่ จ ศร: แล้ว้ พ่อ่ จะไปดููกิ่่�งพัันธุ์� เมื่่อ� ไหร่ล่ ่ะ่ ใหน้จ้เาสระยาาไอมดิแ้ินสี้มั่ล่ว�่:ั้น�ั้วนพใรเกุจดี่่๋อ่วง�่�ย่นา่นีว้้เไ�จปขปะาลสูจไูมวกอ่คนเ่่งออ่ เเจขาย้พ้าาไััปปไนว้ตรธัเุ้ั์ะลด�อืจย่เน�ำอ�ำ มถแาึึามงล้ปเา้ววนกลัันา ศร: เจ้้าประจำ�ำ นี่ห�่ มายถึึง นายอินิ : เออ...ดููแม่่สาลี่่�จนอิ่ม� สวนลุุงแดงใช่่มั้�้ยพ่่อ ดีีจััง... แล้้วกลัับมาก็็ไม่ต่ ้้องกินิ ข้า้ วนะ ฉัันอยากเห็็นหน้า้ แม่่สาลี่่� 35
พลิกิ ผืนื นาเป็็นสวนส้้ม วัันรุ่�งขึ้น�้ ศรแต่ง่ ตััวหล่อ่ แล้ว้ ขัับเรือื พานายอินิ ไปดููกิ่่ง� พัันธุ์�ในสวน ที่บ�่ างกอกน้อ้ ย จัังหวััดนนทบุรุีี ปกติกิิ่ง� พัันธุ์�ที่เ�่ ลือื กมาปลููกจะเป็น็ กิ่ง� ที่ต�่ อน ได้้ 60 – 70 วััน มีีลัักษณะเป็น็ กิ่ง� กระโดง คือื เป็น็ กิ่ง� ที่ง�่ อกออกจากลำ�ำ ต้น้ ลัักษณะตั้ง�้ ขึ้น�้ ชี้ฟ� ้า้ ไม่แ่ ตกแขนง โดยจะเลือื กกิ่ง� ที่ด�่ ููสมบููรณ์แ์ ข็ง็ แรง ไม่แ่ ก่่ ไม่อ่ ่อ่ นเกิินไป และมีีรากฝอยจำ�ำ นวนมาก 36
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ ศร: กิ่ง� พัันธุ์�*ที่่�นี่แ่� ข็็งแรง รากก็็เยอะ สาลี่ต่� อนเก่ง่ นะเนี่่ย� สาลี่�่: ส่่วนใหญ่พ่ ่่อกัับพี่�่ชายฉันั เป็น็ คนตอน ฉันั ช่ว่ ยงานอื่�่น ศร: อ้า้ ว สาลี่�่: ปกติิช่ว่ งนี้้�ขายกิ่ง� ละ 3 บาท แล้ว้ ขายกิ่�งละเท่่าไหร่จ่ ๊ะ๊ แต่ค่ นกัันเองเดี๋�ยวพ่อ่ คงลดให้้ ศร: ไม่อ่ ยากได้ล้ ดราคา สาลี่่:� ไปชวนพ่่อฉัันสิิ อยากได้ค้ นไปช่ว่ ยปลููกจ้้ะ แกคงชอบ * ในการซื้�อกิ่่�งพัันธุ์� เกษตรกรสามารถเข้้าไปดููกิ่่�งพัันธุ์�ที่�ตอนไว้้ที่่�ต้้น แล้้วตััดกิ่�ง ที่่�พอใจได้้เอง ในราคากิ่ �งละ 1 - 3 บาท แต่่ถ้้าซื้ �อจำำ�นวนมาก สามารถมาดูู ล่ว่ งหน้้าแล้ว้ ตกลงราคากัันไว้้ก่อ่ น จากนั้้�นจึึงมาตััดเมื่อ�่ ใกล้เ้ วลาที่่�จะปลููก 37
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ กัับศรหาซื้อ� กิ่ง� พัันธุ์�ต้นส้ม้ ไปเตรีียมปลููกที่ส�่ วนกว่า่ สองพัันกิ่ง� ในช่ว่ งเวลาเดีียวกัันก็ก็ ระจายข่า่ ว ขอแรงญาติพิ ี่น�่ ้อ้ ง เพื่่อ� นฝููง และชาวสวน ในละแวกเดีียวกััน มาช่ว่ ยกัันลงแขก*ปลููกต้น้ ส้ม้ ก่อ่ นถึึงวัันสำ�ำ คััญวัันนั้น�้ ทุุกคนในครอบครััวต้้องเตรีียมการหลายอย่่าง นางละไมตามน้้องสาว มาช่่วยเตรีียมอาหารเลี้�ยงคนที่่�จะมาช่่วยงาน ส่่วนนายอิินกัับศรก็็ติิดต่่อ ว่่าจ้้างเรืือหางยาวไปขนกิ่ง� พัันธุ์�ที่�่จองไว้้ * ลงแขก หมายถึึง ร่่วมแรงเพื่่�อนบ้้านมาช่่วยกัันทำำ�งาน เช่่น ดำำ�นา เกี่ย�่ วข้า้ ว ให้ล้ ุลุ ่ว่ งเร็ว็ ขึ้น�้ โดยไม่ร่ ัับค่า่ จ้า้ ง และผลััดเปลี่ย�่ นช่ว่ ยกัันไปตาม ความจำำ�เป็็นของแต่่ละบ้า้ น (ราชบััณฑิิตยสถาน พ.ศ. 2554) 38
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ : พรุ่�ง่ นี้้�ออกแต่่เช้า้ เลย กว่่าจะไป กว่่าจะกลัับจากบางกอกน้้อยคงทั้้�งวััน ศร: เรืือหาง (เรืือหางยาว) ลำ�ำ เดีียวจะเอา มาได้้หมดในเที่�ย่ วเดีียวเหรอพ่อ่ นายอินิ : ได้.้ ..ลำ�ำ ใหญ่่ขนาดนั้้�น จุุได้้ตั้�้ง 1,800 กิิโล ศร: แล้้วแม่่ล่่ะ มีีใครมาช่่วยทำ�ำ นางละไม: ก็ม็ ีีน้า้ สาวเอ็็ง อาหารเลี้ �ยงคนบ้้าง กัับลููก ๆ เขาจะมาค้้างกััน ศร: เนี่ย่� นะ ถ้า้ แม่ม่ ีีลููกสะใภ้้สัักคน ล่ว่ งหน้า้ ก่อ่ นวัันนึึง ก็็จะเหนื่อ่� ยน้อ้ ยลงไปเยอะ น้้องเอ็ง็ ก็็จะมา นางละไม: ไม่เ่ ป็น็ ไร แม่่ยอมเหนื่�อ่ ย 39
พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้ม้ กลางเดือื นพฤษภาคม ปีี 2519 อัันเป็น็ วัันที่น�่ ััดหมาย ผู้ค�้ นมากมาย ทยอยกัันมาที่่�สวน เพื่่�อช่่วยกัันลงแขก แต่่ละคนเอาจอบเอาพลั่่�วทั้้�งขนาด เล็ก็ ขนาดใหญ่ข่ องตััวเองมาด้ว้ ย ในจำ�ำ นวนนั้น�้ มีีเจ้า้ เก่ง่ เด็ก็ น้อ้ ยอายุุ 7 ขวบ ที่�่ตามพ่่อมาเที่�่ยวเล่น่ เจ้า้ เก่ง่ เดิินไปนั่่ง� ยอง ๆ ตรงหน้า้ ศรเพื่่�อดููว่า่ ทำ�ำ อะไร ศร: ว่า่ ไง ไอ้้เด็ก็ หััวโต (เก่่งรู้�้สึกเคือื งที่ถ่� ููกเรีียกแบบนั้้�น เลยอยากจะเอาคืืนบ้า้ ง) เก่่ง: ทำำ�ยัังไงอ่ะ่ ลุุง 40
พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ ศร: ลุุงเลิงิ อะไร...พี่่เ� ว้้ย! อ้า้ วดูู... (ศรพููดไปทำำ�ไปให้เ้ ด็ก็ น้อ้ ยดููเป็็นตััวอย่า่ ง) ขั้�น้ แรก เอ็ง็ ก็ข็ ุุดหลุุมให้้มัันกว้้างกว่่าตุ้�มกิ่ง� พัันธุ์�หน่อ่ ย แล้้วก็ล็ ึึกแค่ใ่ ห้้มัันพอวางได้้ จากนั้น�้ ก็แ็ กะตอก* กัับใบตองที่ม่� ััดตุ้�มออกก่อ่ น คลายกาบมะพร้้าวออกหน่อ่ ย แล้ว้ ก็็วางลงไปในหลุุม...อย่า่ งงี้�... เสร็็จแล้้วก็็เอาดิินกลบ ศร: เฮ้อ้ ...กดดิินหน่อ่ ยแล้้วกััน เก่่ง: จำำ�ไม่ไ่ ด้้ ไม่่ต้้องให้แ้ น่่นมาก เก่่ง: แค่น่ ี้้�เหรอ ศร: เออ…ไปเอาน้ำ��ำ มารด ให้้มัันหน่่อย เอาพอชุ่�ม่ ๆ * ตอก หรืือ ตอกไม้ไ้ ผ่่ คืือ ไม้ไ้ ผ่ท่ ี่จ�่ ััก เก่่ง: ลุุงก็ร็ ดเองดิิ เป็น็ เส้น้ แบนยาว ขนาดหนาหรืือบาง (พููดเสร็็จ เจ้้าเก่ง่ ก็็วิ่�งหนีีไป) ตามต้้องการ สํําหรัับผููกมััดหรืือ สานสิ่�งต่า่ ง ๆ (ราชบััณฑิิตยสถาน 41 พ.ศ. 2554)
พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ความร่่วมแรงร่่วมใจของผู้�ค้ นสามารถทำ�ำ ให้้เกิดิ สิ่่ง� มหััศจรรย์์ขึ้น�้ ได้้ ครั้้�งนี้้�ก็็เช่่นกััน การที่่�ผู้้�คนมาช่่วยกัันลงแขกตั้้�งแต่่เช้้าตรู่่�จรดเย็็น ทำำ�ให้้ การปลููกส้้มในพื้้�นที่่� 30 ไร่่ สามารถสำำ�เร็็จได้้ภายในวัันเดีียว นายอิินกัับศร ยืืนส่่งคนลงเรืือกลัับบ้้าน ขณะเดีียวกัันก็็มองสวนส้้มที่่�เต็็มไปด้้วยกิ่ �งพัันธุ์� ขนาดเล็็กที่ร่� อการเจริิญเติบิ โตในอนาคต 42
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ นายอิิน: มาช่่วยทั้้�งวัันเลย ขอบใจมาก พ่่อของเก่่ง: ไม่่เป็็นไรลุุง นายอิิน: เจ้้าเก่่งนี่ก�่ ็เ็ ก่่งสมชื่่�อนะ มาตั้�้งแต่เ่ ช้้า ไม่ง่ อแงเลย พ่อ่ ของเก่ง่ : มัันตามฉัันไปทุุกที่่�แหละ ซนมากเลยลุุง (เจ้้าเก่ง่ ชี้�ไปที่ศ�่ ร) เก่่ง: พ่อ่ ...ลุุงคนนั้น�้ ชอบแกล้้ง ศร: บอกแล้้วให้เ้ รีียกพี่�่ ศร: ไม่่เอา จะเรีียกลุุง 43
พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้้ม ในช่่วง 3 วัันแรก นายอิินกัับศรรดน้ำำ��ต้้นส้้มในตอนเช้้าทุุกวััน แม้้ว่่าแต่่ละต้้นจะต้้องการน้ำำ��ไม่่มาก ขอแค่่เพีียงให้้มีีความชุ่�มชื้ �นก็็พอ แต่ด่ ้ว้ ยจำ�ำ นวนทั้ง�้ หมด 2,000 กว่า่ ต้น้ ก็ท็ ำ�ำ ให้เ้ หนื่่อ� ยไม่น่ ้อ้ ย นายอินิ พยายาม ให้ก้ ำ�ำ ลัังใจศรว่า่ ต่อ่ ไปจะรดแค่ว่ัันเว้น้ วััน หรือื หากดินิ ยัังคงชื้น� อยู่� ก็ไ็ ม่จ่ ำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งรด 44
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ : เอ็ง็ ตวััดแครง*ให้้ดีี ๆ หน่อ่ ย หมดแรงแล้้วรึึไง ศร: เมื่อ�่ ยพ่อ่ รดมาตั้้ง� แต่่ 7 โมง เมื่�่อไหร่บ่ ้้านจะเสร็็จเนี่ย่� จะได้้มานอนที่น�่ ี่่�เลย นายอินิ : ก็็แค่ช่ ่ว่ ง 3 วัันแรกที่�่ต้้องรดทุุกวััน เดี๋ย� วต่อ่ ไป เอ็ง็ ก็ด็ ููว่่าดินิ แห้้งมากมั้�ย้ ถ้า้ แห้ง้ ไม่่มากอาจจะสองสามวัันถึึงจะรดสัักทีี ศร: ใช้เ้ รืือรดน้ำำ�� ไม่่ได้เ้ หรอพ่่อ นายอิิน: ให้ต้ ้น้ มัันโตสััก ศร: แล้้วถ้า้ ฝนตกล่่ะ ต้อ้ งรดไหม 3-4 เดืือนค่่อยใช้้ ศร: ล้้อเล่น่ น่่ะ ฝนตกแล้้วใคร นายอิิน: โง่่ขนาดนี้้� ใครเขาจะ เขารดน้ำำ�� ต้น้ ไม้้กัันล่่ะ ยกลููกสาวให้้เอ็็งวะ * แครง คืือ ภาชนะสำำ�หรัับวิิดนํ้้�า รููปคล้้าย กาบหอยแครง ถ้้าใช้้วิิดนํ้้�าในสวน มีีด้้ามยาว ถ้้าใช้้วิดิ นํ้้า� เรืือ ไม่ม่ ีีด้า้ ม (ราชบััณฑิิตยสถาน พ.ศ. 2554) 45
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้้ม การปลููกส้้มต้อ้ งรู้้�จังหวะเวลาและประเภทของปุ๋๋ย� ที่เ่� หมาะสม กัับการบำ�ำ รุงุ ต้น้ นายอินิ ตััดสินิ ใจใส่ปุ่๋๋ย� ครั้ง� แรกหลัังจากปลููกไปได้้ 20 วััน แล้้วก็็หวัังว่่าจะอาศััยมดดำำ� มดแดงเป็น็ ตััวกำำ�จััดศััตรููพืชื 46
พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ : ทำำ�อะไรอยู่�่ตรงนั้้�น มากินิ ข้า้ วได้แ้ ล้้ว ศร: มดมัันกััดฉันั ที่น่� ี่ม่� ดเยอะ สมชื่่�อบางมดเลย (ศรพููดพร้อ้ มกัับกระโดดหนีีมดกััด) นายอิิน: ดีีแล้้ว มัันจะได้้ช่่วยกำำ�จััดแมลงที่�่มา ทำำ�ลายต้น้ อย่า่ งพวกหนอนเจาะต้น้ เจาะผล หรืือผีีเสื้�อที่ท่� ำ�ำ ลายใบส้้ม ศร: แล้้วปุ๋๋�ยล่่ะ เดี๋�ยวหมดแล้ว้ นายอิิน: กว่า่ จะใส่่อีีกทีีก็อ็ ีีกตั้�้งนาน ฉันั ไปซื้อ� ที่่�บางกอกน้อ้ ยให้้นะ เอ็ง็ อยากไปเจอนัังสาลี่่�ล่่ะสิิไม่่ว่่า ศร: พ่่อนี่ร่�ู้�ใจไปหมด * ในสมััยนั้�้นคำำ�ว่า่ “แห้้ว” นายอิิน: คราวก่่อน ข้้าคุุยกัับพ่อ่ เขา หมายถึึง “อกหััก” เห็็นบอกว่า่ สาลี่ม่� ัันจะแต่ง่ งานอยู่่� เดืือนสิบิ นี่่�แล้้ว...โถ่่เอ๊ย๊ ไอ้ศ้ รเอ๊๊ย... ไอ้้แห้ว้ * 47
พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ เวลาผ่่านไป 2 เดืือนกว่่า ต้้นส้้มโตขึ้้�นเรื่�อย ๆ แต่่มีีสิ่่�งหนึ่่�งที่่� ศรไม่เ่ ข้า้ ใจ ก็ค็ ือื เหตุผุ ลที่น�่ ายอินิ ปล่อ่ ยให้ม้ ีีน้ำ��ำ ในท้อ้ งร่อ่ งแค่ป่ ระมาณ ครึ่�งเมตร หากน้ำำ��สููงกว่่านั้้�นก็็จะใช้้เครื่�องดัันน้ำำ�� ช่่วยดัันน้ำำ��ออกจาก ท้อ้ งร่อ่ ง วัันนี้้ศ� รอดรนทนไม่ไ่ ด้้ เพราะถููกใช้ใ้ ห้ไ้ ปเปิดิ เครื่อ� งดัันน้ำ��ำ อีีกแล้ว้ ก็็เลยเอ่่ยถามนายอิินให้ห้ ายสงสััย 48
พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ศร: ปล่อ่ ยให้้น้ำ��ำ ในท้อ้ งร่อ่ งสููงหน่่อยไม่ไ่ ด้้ เหรอพ่่อ จะได้ว้ ิิดรดต้น้ ไม้ง้ ่่ายหน่่อย นายอิิน: ไม่ไ่ ด้้ ครึ่ง� เมตรก็็พอแล้้ว เดี๋�ยว รากเน่า่ นี่น�่ ้ำ�ำ�มัันก็็ซึึมเข้า้ มาเองอยู่่�แล้้ว ศร: แล้้วก็ต็ ้อ้ งคอย ดัันมัันออกเนี่่ย� นะ นายอินิ : เออ...ไม่่ต้้องพููดมาก ... รดน้ำ�ำ�เสร็จ็ แล้้ว ก็็ไปเปิิดเครื่อ่� งดัันน้ำ�ำ� เสร็จ็ แล้้วก็็ไปเอามีีดมา ดายหญ้า้ ตรงนี้้ห� น่่อย ศร: จ้า้ ...นี่�่ถ้้าไม่่มีีฉันั นายอินิ : ข้้าก็็ไม่่ต้้องพููด พ่่อจะทำำ�ยัังไงเนี่�ย่ ให้เ้ มื่อ่� ยปากน่่ะสิิ 49
Search
