สังคมศึกษา ม.ต้น

42 สอ่ื ประกอบการเรยี นรู ส่ือที่ผเู รยี นสามารถใชใ นการศึกษาเรยี นรปู ระกอบดวย 1. สอ่ื แบบเรียน หมวดวชิ าพฒั นาสังคมและชมุ ชน ระดับมธั ยมศึกษาตอนตน 2. หนังสือพิมพ วารสาร เอกสารทางวิชาการตามหองสมุดและแหลงเรียนรูในชุมชนและหองสมุด ประชาชน หอ งสมดุ เฉลิมราชกมุ ารใี นทองถ่นิ 3. เครือขา ยอนิ เทอรเนต็ การวัดผลการเรยี นรู 1. ศกึ ษาจากหนงั สอื เรียนหมวดวชิ าการพัฒนาสงั คมและชุมชน ระดบั มัธยมศึกษาตอนตน 2. ทํากจิ กรรมทายบทท่กี าํ หนดให 3. ทดสอบปลายภาคเรียน

43 เร่ืองท่ี 1 ประวัตศิ าสตรสังเขปของประเทศในทวีปเอเชยี 1.1 ประวัตศิ าสตรส งั เขปของประเทศสาธารณรัฐประชาชนจนี ประเทศจีนหรอื สาธารณรฐั ประชาชนจีน เปนประเทศท่ีมีความเจริญรุงเรือง และมีอารยธรรมยาวนาน ท่สี ุดประเทศหนึ่งของโลก โดยหลักฐานทางประวัติศาสตรท ีส่ ามารถคนควาทมี่ กี ารบนั ทกึ เปน ลายลักษณอักษร และมีหลักฐานทางประวัติศาสตร ศิลปวัฒนธรรมท่ีหลากหลายสวยงาม ไดบงชี้วาอารยธรรมจีนท่ีบงบอกถึง ความเจริญงอกงามของจนี โบราณ ตงั้ แตช ว ง 2,500 - 2,000 ป กอนคริสตศักราช เร่ิมจากสมัยราชวงศตาง ๆ มาจนถึงจนี ยคุ ใหมคอื ยคุ ปจจุบัน ป ค.ศ. 2009 รวมมอี ายุยาวนานถงึ 4,000 - 5,000 ป ประเทศจีน เปนประเทศที่ใหญท่ีสุดในภูมิภาคเอเชียตะวันออก มีประชากรมากท่ีสุดในโลก คือ มีประชากรกวา 1.3 พันลานคน หรือประมาณหน่งึ ในหาของประชากรโลก โดยประชากรสวนใหญเปนชาวจีน ฮั่น มีพ้ืนที่กวางใหญมีขนาดเปนอันดับ 3 ของโลก เปนรองเพียงรัสเซียและแคนาดา เปนประเทศที่คิดคน เข็มทิศ การผลิตกระดาษ ดินปน ระบบการพมิ พ ระบบชลประทาน การกอสรางกําแพงเมืองจีน และการขุด คลองขนุ ถือเปน โครงการดา นวิศวกรรมอันยิง่ ใหญแตโบราณกาลทีม่ ีมากวา 2000 ป ดวยเหตุน้ี ประเทศจีน

44 จึงเปนสญั ลกั ษณของความม่ังคง่ั ทางศลิ ปะ วัฒนธรรมทชี่ าวจนี ไดผ า นประวัติศาสตรรูปแบบสังคมแบบตาง ๆ ทัง้ สงั คมแบบยคุ มนุษยหิน สังคมทาส สงั คมศกั ดินา สังคมก่ึงศักดินา สังคมก่ึงเมืองข้ึน จนเขาสูสังคมนิยมใน ปจ จบุ ัน ประเทศจีนมีพรมแดนติดกับ 15 ประเทศ คือ เวียดนาม ลาว พมา อินเดีย ภูฏาน สิกขิม เนปาล ปากสี ถาน อัฟกานิสถาน ทาจกิ ิสถาน ครี กีซสถาน คาซัคสถาน รัสเซยี มองโกเลีย และเกาหลเี หนอื ตง้ั แตก อตัง้ สาธารณรฐั เม่ือป พ.ศ. 2492 ประเทศจีนอยูภ ายใตการปกครองของพรรคคอมมิวนิสตจีน ประเทศจนี อางอธปิ ไตยเหนอื เกาะไตหวนั เผิงหู เอห มงึ และหมาจู แตไ มไ ดป กครองโดยที่เกาะเหลานี้ปกครอง โดยสาธารณรฐั จนี ซงึ่ มีเมืองหลวงอยทู กี่ รงุ ไทเป ฐานะทางการเมอื งของสาธารณรัฐจีนนั้น ยังเปน ท่โี ตแยงกนั อยู คาํ วา “จนี แผน ดนิ ใหญ” ใชเรยี กสวนของจีน ที่อยูภายใตการปกครองของสาธารณรัฐประชาชนจีน (ยกเวนเขตบริหารพิเศษ 2 แหง คือ ฮองกง และมาเกา) นิยมเรียกสาธารณรัฐประชาชนจีนวา “จีนแดง” (Read Chaina) ปจ จบุ นั ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีนและประเทศญีป่ นุ เปน มหาอํานาจในภมู ภิ าคเอเชยี มีเศรษฐกิจและกําลงั ทางทหารใหญที่สดุ ในภูมภิ าคเอเชยี ในดา นภาษาในการติดตอส่อื สารนนั้ จนี ใชภ าษาจีนกลาง หรือภาษาธรรมดา เปน ภาษาประจาํ ชาติ ซึ่งเปนภาษาหนึ่งในหาภาษาทางการท่ีใชในองคการสหประชาชาติ ประเทศจีนมีชนเผาตาง ๆ 56 ชนเผา ซึ่งสว นใหญจะมีภาษาประจําเผาของตัวเอง ภาษากวางตุง เปนหนึ่งในภาษาถ่ินท่ีใชพูดในทางใตของประเทศ สําหรับภาษาเขียนนน้ั ภาษาจีนมมี ากวา 6,000 ปแ ลว จากชนเผาท้ังหมด 56 เผา มีชนเผาฮ่ัน เปนชนเผาที่ใหญที่สุด มีจํานวนประชากรถึง 91.02 % ของ ประชากรทง้ั หมด ที่เหลืออีก 8.98 % เปนชนกลมุ นอ ยซึ่งประกอบไปดวย 55 เผา โดยทุกชนเผามีสิทธิเทาเทียม กนั ภายใตกฎหมาย

45 รากฐานทางอารยธรรมท่สี ําคญั ของจีนคือ การสรา งระบบภาษาเขยี น ในยคุ ราชวงศฉิน (ศตวรรษที่ 3 กอน ค.ศ.) และการพฒั นาแนวคิดลทั ธขิ งจ๊อื เมื่อประมาณ ศตวรรษที่ 2 กอ น ค.ศ. ประวตั ศิ าสตรจนี มที ้งั ชวงทเ่ี ปน ปกแผนและแตกเปนหลายอาณาจักรสลับกันไป ในบางคร้ังก็ถูกปกครองโดยชนชาติอ่ืน วัฒนธรรมของจีน มีอิทธิพลอยางสูงตอ ชาติอ่ืน ๆ ในทวีปเอเชีย ซ่งึ ถายทอดดว ยการอพยพของประชากร การคาและการยดึ ครอง 1.2 ประวตั ิศาสตรส ังเขปของประเทศอนิ เดีย ประเทศอินเดีย หรือมีช่ือเรียกอยางเปนทางการวา สาธารณรัฐอินเดีย ตั้งอยูในทวีปเอเชียใต เปน พื้นท่สี ว นใหญข องอนุทวีปอินเดีย มีประชากรมากเปน อนั ดบั ทีส่ องของโลก และเปนประเทศประชาธปิ ไตย ทีม่ ีประชากรมากทส่ี ดุ ในโลก โดยมปี ระชากรมากกวา หนง่ึ พนั ลา นคน มภี าษาพูดประมาณแปดรอ ยภาษา ในดา นเศรษฐกิจอนิ เดยี มีอาํ นาจการซอื้ มากเปนอันดบั ทส่ี ่ขี องโลก โดย อาณาเขตทางทิศเหนือตดิ กับสาธารณรัฐประชาชนจนี เนปาล และภฏู าน ทิศตะวันตกเฉียงเหนือติดปากสี ถาน ทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนือติดสาธารณรัฐแหงสหภาพพมา ทิศตะวนั ออกเฉยี งใตแ ละตะวันตกเฉียงใตจรดมหาสมุทรอนิ เดีย ทศิ ตะวนั ออกตดิ บงั กลาเทศ อนิ เดีย มพี ้นื ท่ี 3,287,590 ตารางกิโลเมตร ซึง่ ใหญกวา ไทยประมาณ 6 เทา ประวัติศาสตรอินเดียเริ่มตนเม่ือ 3,000 ปกอนคริสตกาล หลักฐานทางโบราณคดี ท่ีพบในแควน ปญ จาบและแควนคชุ ราตของอนิ เดียบง บอกถึงความรงุ เรืองของสังคมเมืองและอารยธรรมลุมนํ้าสินธุในยุคสมัยนั้น ในศตวรรษที่ 6 กอนคริสตศักราช ชนเผาอินโด-อารยันท่ีปกครองอินเดียอยูในขณะนั้น ไดต้ังอาณาจักร ท่ีปกครองโดยกษัตริยนักรบขึ้นเปนผูปกครองดินแดนที่ราบลุมแมนํ้าคงคา (Ganges plain) มีชนเผาตาง ๆ เปนบริวารอยูรอบ ๆ ตอ มามีการตอตา นความมีอาํ นาจของพวกพราหมณท่ีมีอิทธิพลตอชีวิตความเปนอยูของ ชาวอินเดยี สวนใหญพ วกท่ีไมเห็นดวยตางพากันแสวงหาศาสดาใหม เปนบอเกิดของศาสนาใหม ๆ ความเชื่อ ใหม ๆ ข้ึน จึงทําใหเกิดศาสนาสําคัญข้ึน 2 ศาสนา คือ ศาสนาพุทธ (Buddhism) กับศาสนาเชน (Jainism) ในขณะทศี่ าสนาฮินดูรุง เรอื งและมอี ทิ ธิพลอยางมากอยูในอนิ เดีย พวกมคธ (Magodh) มอี าํ นาจปกครองอยูใน แถบทรี่ าบตอนเหนอื พระเจาจันทรคปุ ตแหง ราชวงคโ มรยิ ะ (Chandragupta Maurya) เปน กษตั ริยองคสําคญั ในประวัติศาสตรของอินเดีย พระเจาจันทรคุปตทรงตั้งเมืองปาฏะลีบุตร (Pataliputra) เปนเมืองหลวงของ อนิ เดยี ซง่ึ กลาวกนั วา เมอื งปาฏะลีบุตรเปนเมอื งใหญท่ีสุดของโลกในเวลาน้ัน ตอมาพระเจาจันทรคุปตหันไปนับถือศาสนาเชนและบําเพ็ญทุกกรกิริยา ดวยการอดอาหารตาม ความเชื่อของศาสนาเชนจนกระท่ังสน้ิ พระชนม จากนั้นราชวงคโ มริยะซง่ึ เจรญิ รุงเรืองมากทีส่ ดุ ในยุคสมัยของ พระเจา อโศกมหาราช ผูแผอิทธิพลและขยายอาณาจักรอินเดียออกไปไกลจนทิศเหนือจรดแควนกัศมีรหรือ แคชเมียร (Kashmir) ดานทิศใตจรดไมเซอร (Mysore) ทิศตะวันออกจรดโอริสสา(Orissa) เมื่อขึ้นครองราชย ใหม ๆ พระเจาอโศกมหาราชทรงใชว ิธปี ราบปรามผูตอตานพระองค อยางโหดเหี้ยม ทรงขยายอาณาจักรดวย กองทัพทเี่ กรียงไกร เขนฆาผคู นลมตายเปน ใบไมรวง แตภายหลังเมื่อพระเจาอโศกมหาราชหันมานับถือพุทธ ศาสนา ทรงเปลี่ยนวิธีการขยายอาณาจักรดวยกองทัพธรรมเผยแผศาสนาพุทธโดยสงสมณทูตไปท่ัวโลก

46 โดยเฉพาะประเทศในเอเชีย และประเทศไทยนบั เปน อกี ประเทศหนงึ่ ทไี่ ดร บั อทิ ธิพลพุทธศาสนาเขามาเผยแผ อยา งกวา งขวาง ตอมาไดมีการรวมพลังกันตอสูเพื่ออิสรภาพของอินเดีย มีการตั้งพรรคการเมืองชื่อพรรค National Congress ข้นึ จดุ ประสงคมิไดเ ลนการเมอื ง แตม ุงไปท่กี ารหาทางปลดปลอยอนิ เดยี ใหเ ปน เอกราช มีการรณรงค ใหความรูและปลกุ ระดมความเปน ชาตนิ ิยมข้นึ ในอินเดยี นําโดยมหาบรุ ุษ คนสาํ คัญของอินเดยี คือ ทานโมหัน ทาสการามจัน คานธี (Mohandas Karamchand Gandhi) ซึ่งชาวอินเดียเรียกดวยความยกยองวา “มหาตมะ” (Mahatama แปลวา Great Soul) ผูใชวิธีอหิงสา (nonviolence) ตอสูกับ ผูปกครองอังกฤษ อยางเงยี บๆ มหาตมะ คานธี เปน ผนู าํ ชาวอนิ เดยี ทั้งประเทศทาํ การประทวงอยา งสันติในป ค.ศ. 1922 และได นาํ ชาวอนิ เดียตอ ตา นกฎหมายเรียกเกบ็ ภาษีเกลือของอังกฤษในป ค.ศ. 1930 และเดินขบวนคร้ังใหญเรียกรอง ใหอังกฤษปลดปลอยอินเดีย ในป ค.ศ. 1942 มีการกอการจลาจลกลางเมืองจนถึงขั้นนองเลือดเกิดข้ึนใน หลายเมืองของอนิ เดยี เหตกุ ารณเหลา นี้บบี บงั คบั ใหอังกฤษตองทาํ ความตกลงยอมยกอาํ นาจการปกครองประเทศใหอินเดีย ในวนั ท่ี 15 สิงหาคม ค.ศ. 1947 ซ่งึ ชาวอินเดียถือวา เปนวนั ประกาศอสิ รภาพ และวนั หยุดราชการของประเทศ ดวย ในป ค.ศ. 1947 อินเดียไดเอกราชจากอังกฤษแตอ นิ เดียตอ งแบง ประเทศออกเปน 2 ประเทศ คือ อินเดีย ท่มี ีประชากรสวนใหญเปน ประเทศสาธารณรัฐอินเดีย อินเดียสวนนอยที่มีประชาชนเปนมุสลิมแยกตัวไปตั้ง ประเทศใหมเ ปน รฐั อสิ ลามชื่อ ปากีสถาน ประชากรอนิ เดยี มปี ระมาณ 1,000 ลา นคน โดยมีเชื้อชาติอินโด-อารยัน รอยละ 72 ดราวิเดียน รอยละ 25 มองโกลอยด รอยละ 2 และอื่น ๆ รอยละ 1 อัตราการเพิ่มของประชากร รอยละ 1.8 พ.ศ. 2542 (ค.ศ. 1999) และอตั ราการรหู นงั สอื รอยละ 52.1 ประชากรกวา 1,000 ลา นคนเหลานี้ มีความแตกตางทางดานชาติพันธุ และวัฒนธรรม มีภาษาหลกั ใช พดู ถงึ 16 ภาษา เชน ภาษาฮนิ ดี ภาษาอังกฤษ ภาษาเบงกาลี ภาษาอูรดู เปนตนและมีภาษาถิ่นมากกวา 100 ภาษา ภาษาฮินดี ถอื วาเปนภาษาประจาํ ชาติ เพราะคนอนิ เดียกวารอยละ 30 ใชภาษาน้ี คนอินเดียท่ีอาศัยอยูรัฐ ทางตอนเหนอื และรัฐทางตอนใต นอกจากจะใชภาษาที่แตกตางกันแลวการแตงกาย การรับประทานอาหาร ก็แตกตา งกนั ออกไปดวย 1.3 ประวตั ศิ าสตรสงั เขปของสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว ลาวหรือสาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว เปน ประเทศหนึง่ ทสี่ บื เช้อื สายบรรพบรุ ษุ เดยี วกับ ชาวไทย แตลาวประกอบดวยชนกลมุ นอยมากมายหลายเผา ลาวแท ๆ มีเพยี ง 50 เปอรเซ็นตเทานั้น ซ่ึงสวนใหญ อาศัยอยูร ิมนา้ํ โขงบนที่ราบ สว นชาวเขานิยมอยูบ นเทือกเขา ตามหลักฐานทางประวตั ศิ าสตรเม่ือประมาณ 4,000 - 5,000 ปกอน กลุมชนที่พูดภาษาไต ไดอพยพ เขามาอยใู นประเทศลาวและที่ราบสูงในภาคอีสาน รวมถึงพวกไท-กะได มง -เมยี่ นท่ีเปนบรรพบุรุษของชาวลาวลุม และพวกมง-เยาที่อพยพจากตอนใตของประเทศจีน แรกเร่ิมกลุมชนเหลาน้ีไมมีการต้ังหลักแหลงที่แนนอน ตอ มาเม่ือชนเผา ตาง ๆ ท้งั ไทย พมา และเวียดนามอพยพลงมา ในเขตเทือกเขาและหุบเขาของดินแดนเอเชีย

47 อาคเนย ซึ่งเปน ถิน่ ทีอ่ ยูของชนชาตมิ อญ-เขมร ความจําเปนในการสรางบานเรือนก็เริ่มมีขึ้นจนพัฒนาตอมา เปนเมอื งเกษตรกรรม และตง้ั ถน่ิ ฐานอยบู รเิ วณหบุ เขาและทรี่ าบลุมภายใตอ ํานาจของอาณาจกั รเขมร ตอ มาในป พ.ศ.1896 พระเจา ฟา งมุ ทรงทาํ สงครามตีเอานครเวียงจนั ทน หลวงพระบางหัวเมืองพวน ทัง้ หมด ตลอดจนหัวเมอื งอกี หลายแหง ในที่ราบสงู โคราชเขา รวมเปน อาณาจักรเดียวกันภายใต การชวยเหลือ ของกษตั ริยเ ขมร กอ ตั้งเปน อาณาจักรลา นชา งขน้ึ บนดินแดนท่ตี ั้งอยูกึ่งกลางระหวางลุมแมน้ําโขงกับเทือกเขา อนั หนาํ มีศูนยกลางอยทู ่เี มืองเชียงดง-เชยี งทอง เปนอาณาจักรท่ีรุงเรืองในทุกดาน หลังจากสถาปนาเมืองเชียง ดง-เชียงทองแลว พระเจา ฟางุมทรงรบั พุทธศาสนาลัทธลิ ังกาวงศ จากราชสาํ นักเขมรมาเปนศาสนาประจาํ ชาติ และไดอ ัญเชญิ พระบางเปนพระพทุ ธรปู ศลิ ปะสงิ หลจากราชสํานกั เขมรมายงั ลา นชาง เจาฟางุมทรงเปลี่ยนช่ือ เปน “เมืองหลวงพระบาง” เม่อื พระเจาฟางุมส้ินพระชนม พระยาสามแสนไทไตรภูวนาถ โอรสของพระเจาฟางุมไดขึ้นครองราชย อาณาจกั รลานชา งเริ่มเสื่อมลง เพราะสงครามแยงชิงอํานาจและเกดิ กบฏตาง ๆ นานนับ รอ ยป จนถึง พ.ศ. 2063 พระโพธิสารราชเจาเสดจ็ ข้นึ ครองราชย และรวบรวมแผน ดนิ ขึน้ ใหมใหเปนปก แผน ทรงโปรดใหย า ยเมอื งหลวง ของอาณาจักรลา นชา งไปอยูทีเ่ มอื งเวียงจนั ทน เพอ่ื ใหไ กลจากการรุกรานของสยาม และสรา งความเจริญใหก ับ อาณาจกั รลานชางเปนอยา งมากและทรงมีสายพระเนตรยาวไกล ทรงโปรดใหพ ระเจาไชยเชษฐาธิราชพระราช โอรสไปครองอาณาจกั รลานนา เพ่ือเปนการคานอํานาจพมา คร้ันเมื่อพระเจาโพธิสารราชเจาเสด็จสวรรคต พระเจา ไชยเชษฐาธริ าชเสด็จกลับมาลา นชาง และทรงอัญเชิญ พระแกวมรกตจากเชียงใหมไปยังเวียงจันทน ในรัชสมัยของพระองคพระพุทธศาสนาทรงมีความเจริญรุงเรืองมาก ทรงสรางวัดพระธาตุหลวง หรือท่ีเรียกวา “พระธาตเุ จดยี โ ลกจฬุ ามณี” และสรา งวัดพระแกวขึน้ เพือ่ ประดิษฐานพระแกว มรกต หลังแผนดินพระเจาไชยเชษฐาธิราช อาณาจักรลานชางมีกษัตริยปกครองสืบตอกันมาหลายรัชกาล เจริญสูงสุดในรัชกาลพระเจาสุริยวงศาธรรมิกราช ถือวาเปนยุคทองแหงอาณาจักรลานชาง พระองคทรงเปน กษัตรยิ ท ี่ต้งั มนั่ อยใู นทศพิธราชธรรมและเปนทีน่ ับถอื ของประชาชน หลังสมเด็จพระเจาสุริยวงศาธรรมิกราช สวรรคตแลว ลานชางแตกออกเปน 3 อาณาจักร คอื อาณาจกั รลานชาง หลวงพระบาง อาณาจักรลานชาง เวียงจันทน และอาณาจักรลานชางจําปาศักดิ์ โดยตกอยูภายใตการยึดครองของประเทศเพ่ือนบาน รวมท้ัง จีน เวียดนาม และสยาม กองทัพสยามพิชิตหัวเมืองลาวตอนเหนือลงได จึงไดผนวกหลวงพระบางเขาเปน ดินแดนสวนหน่ึงของตน ราชวงศเหวียนของเวียดนามแผอํานาจยึดครองลาวทางตอนกลางของแมนํ้าโขง รอบ ๆ นครเวยี งจนั ทน จนถึง พ.ศ. 2322 กองทัพสยามเขายึดครองแผนดินลานชางที่แตกแยกออกเปน 3 อาณาจักรไดท้ังหมด ครั้นถึงป พ.ศ. 2365 เจาอนุวงศ แหงเวียงจันทนวางแผนกอกบฏเพ่ือกอบกูเอกราช แตไ มสําเรจ็ ถูกตัดสนิ โทษประหารชวี ติ กองทพั สยามในรชั กาลท่ี 3 ยกมาตนี ครเวยี งจนั ทนไดรอ้ื ทาํ ลายกาํ แพงเมอื ง เอาไฟเผาราบทงั้ เมือง ทรพั ยส ินถูกปลนสะดม ผคู นถูกกวาดตอ น วดั ในนครเวยี งจนั ทนเ หลอื อยเู พยี งวัดเดยี ว ทไ่ี มถ กู ไฟไหม คือ วัดสีสะเกด อาจมสี าเหตสุ าํ คัญจากสถาปต ยกรรมของวัดสีสะเกดแหงน้ีสรางตามแบบอยาง ของสถาปต ยกรรมไทยในสมยั รตั นโกสนิ ทรต อนตน ตอ มาในป พ.ศ. 2428 พวกจีนฮอจากมณฑลยนู นาน ยกทพั มารกุ รานลาวและตีเมอื งตา ง ๆ ไลจ ากทาง ตอนเหนือไลมาถงึ นครเวยี งจนั ทนต อนใต รัชกาลท่ี 5 ทรงแตง ตั้งใหกรมหม่นื ประจกั ษ - ศิลปาคม เปน ขาหลวง

48 ใหญม าประจําอยหู วั เมืองลาวฝายเหนือ และยกกองทพั ขามแมน้าํ โขงมาตีฮอท่ีเวียงจันทน พวกจีนฮอพายแพ หนีขนึ้ ไปเชยี งขวาง ไทยตามตจี นถึงเมืองเชียงขวาง จนพวกฮอแตกพายไปหมด จนถงึ ป พ.ศ. 2436 ไทยตอ งเสีย ดินแดนแถบฝง ซายของแมน าํ้ โขงใหแกฝร่งั เศส หลังจากท่ไี ดปกครองลาวมาถงึ 114 ป เมื่อมหาอํานาจตะวันตกเริ่มแผนอิทธิพลเขาสูอินโดจีน ฝร่ังเศสไดใชสนธิสัญญา ที่ไมเปนธรรม บีบสยามใหยกดินแดนฝง ซายของแมน ํา้ โขงทงั้ หมดใหก ับตน (ประเทศลาวในปจจบุ ัน) ฝรง่ั เศสปกครองลาว แตล ะแขวงโดยมีคนฝรงั่ เศสเปนเจา แขวงหรอื ขา หลวง คอยควบคมุ เจาเมืองทเี่ ปนคนลาวอีกตอหนึง่ ซ่ึงตอ งเก็บ สวยตัวเลขจากชายฉกรรจใหขาหลวงฝร่ังเศส ตลอดเวลาที่ลาวตกเปนเมืองขึ้นน้ัน ฝร่ังเศสไมรักษา โบราณสถาน โบราณวัตถุ โดยรือ้ สรางเปน ถนนไมไ ดสนใจกับวัฒนธรรมของประเทศลาวเทาไรนกั เพราะถอื วา เปน ดนิ แดนบา นปา ลาหลังไมมคี า ในเชงิ เศรษฐกิจ ตอมาในสงครามโลกครง้ั ท่สี อง เยอรมนั นี มชี ยั เหนือประเทศฝรง่ั เศสและกอ ตงั้ คณะรฐั บาลข้นึ ทเี่ มอื ง วิซี คณะขา หลวงฝรั่งเศสในอนิ โดจนี ใหก ารหนุนหลังรฐั บาลวซิ ี และตกลงเปน พนั ธมิตรกบั ญ่ปี ุน คร้นั ถึงป พ.ศ. 2484 รัฐบาลภายใตก ารนาํ ของพลตรีหลวงพบิ ลู สงครามเรมิ่ ดําเนนิ การตอตานอํานาจของฝร่ังเศสที่เร่ิมเสื่อม ถอย ดวยการยึดแขวงไชยบุรีและจําปาศักด์ิกลับคืนมา ญี่ปุนยุใหลาวประกาศเอกราช แตกองทัพฝรั่งเศส ก็ยอนกลับคืนมาอีกคร้ังหลังสงครามยุติไดไมนาน ลาวหันมาปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช โดยมี รฐั ธรรมนูญเปนกฎหมายสูงสุดภายใตการควบคุมดูแลของฝรั่งเศส พ.ศ. 2492 สหรัฐอเมริกาและสหราชอาณาจักรฯ (อังกฤษ) ขบวนการลาวอิสระลมสลาย แนวรัก รว มชาตไิ ดพ ฒั นาเปน ขบวนการคอมมิวนิสตประเทศลาว ในเวลาตอมาโดยไดรับการสนับสนุนจากโฮจิมินห และพรรคคอมมิวนสิ ตข องเวียดนาม พ.ศ. 2495 ลาวในหัวเมืองดานตะวันออกเฉียงเหนือเร่ิมกอการจลาจลตอตานการปกครองของ ฝรงั่ เศสภายใตการสนับสนุนจากรัฐบาลกรุงฮานอย เม่ือฝรั่งเศสแพส งครามทคี่ า ยเดียนเบยี นฟู ลาวจึงไดร ับเอกราชอยางสมบูรณ ฝร่ังเศสถอนกําลังออก จากประเทศลาวซ่ึงแตกแยกออกเปน 2 ฝา ย คือ ฝา ยสนับสนนุ ระบบกษัตรยิ ในเวียงจันทน (ฝายขวา) กับฝาย ขบวนการประเทศลาว (ฝายซา ย) พ.ศ. 2498 ลาวไดร บั การยอมรบั ใหเขาเปน สมาชิกขององคการสหประชาชาติ พ.ศ. 2500 เจาสวุ รรณภมู า ขึ้นดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีเปน ผนู าํ รัฐบาลผสมในนครเวียงจันทน พ.ศ. 2506 รัฐบาลคอมมิวนิสตเวียดนามหันมาใชเสนทางโฮจิมินหในภาคตะวันออกของลาว เปน เสน ทางหลกั ในการสงกําลงั พลไปปราบปรามพวกตอตา นคอมมวิ นิสตในเวียดนามใต กองกําลงั อเมรกิ นั เรมิ่ เขา มาปฏิบตั กิ ารลับในลาว พ.ศ. 2516 สหรฐั อเมริกาถอนตัวออกจากสงครามเวียดนาม “การทําสงครามหลัง ฉาก” ในประเทศลาวจงึ ตอ งเลิกราไปดว ย พ.ศ. 2518 หลงั จากรฐั บาลคอมมวิ นสิ ตมชี ัยเหนือเวยี ดนามท้ังประเทศไดไ มน าน โดยยึดกรงุ พนมเปญ เปนแหง แรก ตอมาไดไ ซง อน ขบวนการประเทศลาวยึดอาํ นาจไดทง้ั หมดในเดอื นธันวาคม เจามหาชีวิตศรีสวาง วัฒนาถูกปลดออกจากราชบัลลังก ตามมาดวยการสถาปนาประเทศใหมชื่อวา “สาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาว” หรอื สปป.ลาว เมอื่ วันที่ 2 ธนั วาคม พ.ศ. 2518

49 ระยะ 5 ป หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ลาวใชนโยบายคอมมิวนิสตปกครองอยางเขมงวด ควบคมุ พุทธศาสนา ตัดสัมพนั ธก ับประเทศไทย ปราบปรามชนกลุม นอ ย ราษฎรหลายหมื่นคนถูกจับ สงผลให ปญ ญาชนและชนช้นั กลางจาํ นวนมากหลบหนีออกนอกประเทศ เจาสวา งวฒั นาและพระญาติวงศสิ้นพระชนม อยใู นคายกกั กนั ชาวบา นยากจนลง พ.ศ. 2535 นายไกสอน พมวิหาร ประธานประเทศผูเชื่อม่ันในระบอบคอมมิวนิสตถึงแกอสัญกรรม นายหนูฮัก พูมสะหวัน ข้ึนดํารงตําแหนงแทน การจํากัดเสรีภาพคอย ๆ ถูกยกเลิกไป ชาวลาวที่อพยพไปอยู ตา งประเทศไดรับการเช้ือเชิญใหกลับคืนสูบานเกิดเมืองนอน ลาวเร่ิมเปดประเทศตอนรับนักทองเที่ยวและ ฟนฟคู วามสมั พันธก ับประเทศไทย พ.ศ. 2537 มีพิธีเปด “สะพานมิตรภาพ” ขามแมน้ําโขงเชื่อมลาว-ไทย เขาดวยกัน สงผลใหไทย มีอทิ ธพิ ลตอลาวมากข้ึน ทั้งในดา นวัฒนธรรมและเศรษฐกจิ และการท่ปี ระธานหนูฮกั พูมสะหวัน ไดเ ดนิ ทางมา เยือนไทยอยางเปนทางการและเขาเฝาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) การปฏิรูปเหลา น้ี ทําใหลาวไดร บั การยอมรบั เขา เปนสมาชกิ อาเซยี นในป พ.ศ. 2540 พ.ศ. 2548 ลาวครบรอบ 30 ป การสถาปนาประเทศใหมเปนสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชน ลาว (สปป.ลาว) และในปเ ดียวกันน้ีเอง สะพานมติ รภาพไทย - ลาว กไ็ ดเปดใชอ กี เปน แหงท่ีสองที่จังหวดั เลย 1.4 ประวัตศิ าสตรสงั เขปของประเทศพมาหรือสาธารณรฐั แหง สหภาพเมียนมาร

50 ประวตั ศิ าสตรข องพมาน้ันยาวนาน มีประชาชนหลายเผาพันธุเคยอาศัยอยูในดินแดนแหงนี้ เผาพันธุ เกาแกท ีส่ ุดทป่ี รากฏไดแ ก มอญ ตอ มาราวศตวรรษท่ี 13 ชาวพมา ไดอ พยพลงมาจากบรเิ วณพรมแดนระหวา งจีน และทเิ บต เขาสทู ีร่ าบลุมแมน้ําอริ ะวดี และกลายเปนชนเผาสวนใหญท่ีปกครองประเทศในเวลาตอ มา ประวัติศาสตรข องสาธารณรัฐแหงสหภาพพมา มคี วามเกยี่ วขอ งกับชนชาติตาง ๆ หลายเชื้อชาติ ไดแก มอญ พยู รวมถึงมีการเก่ียวพนั ธกับอาณาจักรและราชวงศต า ง ๆ เชน มอญ เปนชนเผาแรกที่สามารถสรา งอารยธรรมข้ึนเปนเอกลักษณของตนได ชาวมอญไดอพยพเขามา อาศัยอยูในดินแดนแหงน้ีเมื่อราว 2400 ปกอนพุทธกาล และไดสถาปนาอาณาจักรสุวรรณภูมิ ขึ้นเปน อาณาจกั รแหงแรกในราวพทุ ธศตวรรษที่ 2 ณ บรเิ วณใกลเมืองทาตอน (Thaton) ชาวมอญไดรับอิทธิพลของ ศาสนาพุทธผา นทางอินเดียในราว พทุ ธศตวรรษที่ 2 ซึ่งเช่ือวามาจากการเผยแพรพระพุทธศาสนาในรัชสมัย ของพระเจาอโศกมหาราช บนั ทึกของชาวมอญสวนใหญถกู ทาํ ลายในระหวา งสงคราม วฒั นธรรมของชาวมอญ เกดิ ขน้ึ จากการผสมผสานกบั วัฒนธรรมจากอินเดีย จนกลายเปน เอกลักษณของตนเองเปนวัฒนธรรมลักษณะ ลกู ผสม ในราวพทุ ธศตวรรษท่ี 14 ชาวมอญไดเ ขาครอบครองและมีอิทธิพลในดินแดนตอนใตของพมาและได เกิดอาณาจกั รใหมข ้ึน เรียกวา อาณาจกั รสุธรรมวดี ทเ่ี มืองพะโค (หงสาวดี) ปยุ : พยู : เพียว ชาวปยุหรือพยูหรือเพียว คือ กลุมชนที่เขามาอาศัยอยูในดินแดนประเทศสาธารณรัฐแหง สหภาพพมาต้งั แตพ ุทธศตวรรษท่ี 4 และไดส ถาปนานครรฐั ขนึ้ หลายแหง เชน ที่ พนิ นาคา (Binnaka) มองกะโม (Mongamo) ศรีเกษตร (Sri Ksetra) เปยทะโนมโย (Peikthanomyo) และหะลินยี (Halingyi) ในชวงเวลา ดังกลาว ดินแดนพมา เปนสว นหน่งึ ของเสน ทางการคาระหวา งจีนและอินเดียจากเอกสารของจีนพบวามีเมือง อยูภายใตอ ํานาจปกครองของชาวพยู 18 เมอื ง และชาวพยเู ปน ชนเผาท่ีรักสงบ ไมปรากฏวามีสงครามเกิดข้ึน ระหวางชนเผาพยู ขอขัดแยงมักยุติดวยการคัดเลือกตัวแทนใหเขาประลองความสามารถกัน ชาวพยูสวมใส เคร่ืองแตงกายที่ทําจากฝาย อาชญากรมักถูกลงโทษดวยการโบยหรือจําขัง เวนแตไดกระทําความผิด อนั รายแรงจึงตองโทษประหารชวี ติ ชาวพยูนับถือพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท เด็ก ๆ ไดรับการศึกษาท่ีวัด ต้ังแตอ ายุ 7 ขวบจนถงึ 20 ป นครรฐั ของชาวพยไู มเคยรวมตวั เปน อันหนึง่ อันเดยี วกัน แตน ครรัฐขนาดใหญม กั มีอทิ ธพิ ลเหนอื นครรฐั ขนาดเล็ก ซ่ึงแสดงออกโดยการสงเคร่ืองบรรณาการใหนครรัฐที่มีอิทธิพลมากที่สุด ไดแก ศรีเกษตร ซ่ึงมี หลกั ฐานเชือ่ ไดว า เปนเมืองโบราณท่ีมีขนาดใหญที่สุดในสาธารณรัฐแหง สหภาพพมา ไมปรากฏหลักฐานวา อาณาจกั รศรีเกษตรถกู สถาปนาขึ้นเม่ือใด แตมีการกลาวถึงในพงศาวดารวามีการเปลี่ยนราชวงศเกิดขึ้นในป พทุ ธศักราช 637 ซึง่ แสดงใหเห็นวาอาณาจักรศรีเกษตรตอ งไดรบั การสถาปนาข้ึนกอนหนาน้ัน มีความชัดเจน วา อาณาจกั รศรีเกษตรถูกละทิ้งไปในปพุทธศักราช 1199 เพ่ืออพยพยายข้ึนไปสถาปนาเมืองหลวงใหมทาง ตอนเหนือ แตยังไมทราบอยางแนชัดวาเมืองดังกลาวคือเมืองใด นักประวัติศาสตรบางทานเชื่อวาเมือง ดงั กลาวคอื เมอื งหะลินคยี อยางไรก็ตามเมืองดังกลาว ถูกรุกรานจากอาณาจักรนานเจาในราวพุทธศตวรรษ ที่ 15จากน้นั ก็ไมป รากฏหลกั ฐานกลาวถึงชาวพยูอกี เลย

51 อาณาจกั รพกุ าม ชาวพมาเปนชนเผาจากทางตอนเหนือท่ีคอย ๆ อพยพแทรกซึมเขามาส่ังสมอิทธิพลในดินแดน สาธารณรัฐแหง สหภาพพมา ทีละนอย กระทั่งปพุทธศักราช 1392 จึงมีหลักฐานถึงอาณาจักรอันทรงอํานาจ ซ่งึ มีศนู ยกลางอยูทีเ่ มอื ง “พกุ าม” (Bagan) โดยไดเ ขามาแทนท่ีภาวะสูญญากาศทางอํานาจภายหลังจากการ เส่ือมสลายไปของอาณาจักรชาวพยู อาณาจักรของชาวพุกามแตแรกน้ันมิไดเติบโตข้ึนอยางเปนอันหน่ึง อันเดียวกัน กระทงั่ ในรัชสมัยของพระเจาอโนรธา (พ.ศ. 1587 - 1620) พระองคจึงสามารถรวบรวมแผนดิน พมาใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันสําเร็จ และเม่ือพระองคทรงตีเมืองทาตอนของชาวมอญไดในปพุทธศักราช 1600 อาณาจักรพุกามก็กลายเปนอาณาจักรที่เขมแข็งที่สุดในดินแดนพมา อาณาจักรพุกาม มีความเขมแข็งเพิ่มมากขึ้นในรัชสมัยของพระเจากยันสิทธา (พ.ศ. 1624 - 1655) พระเจาอลองสิทธู (พ.ศ. 1655 - 1710) ทําใหในชวงปลายพุทธศตวรรษที่ 17 ดินแดนในสุวรรณภูมิเกือบทั้งหมด ถูกครอบครอง โดยอาณาจักรเพียงสองแหง คือ เขมร (เมืองพระนคร) และพกุ าม อาํ นาจของอาณาจักรพุกามคอย ๆ เส่ือมลง ดวยเหตุผลหลักสองประการ สวนหน่ึงจากการถูกเขา ครอบงาํ โดยคณะสงฆผูมีอาํ นาจ และอกี สว นหน่ึงจากการรุกรานของจกั รวรรดมิ องโกล ท่เี ขามาทางตอนเหนือ พระเจานราธหิ บดี (ครองราชย พ.ศ. 1779 - 1830) ไดทรงนาํ ทัพสยู นู นานเพื่อยบั ยั้งการขยายอํานาจของมอง โกล แตเม่ือพระองคแพสงครามในปพุทธศักราช 1820 ทัพของอาณาจักรพุกามก็ระสํ่าระสายเกือบท้ังหมด พระเจา นราธหิ บดถี กู พระราชโอรสปลงพระชนมใ นปพุทธศกั ราช 1830 กลายเปน ตัวเรงที่ทําใหอาณาจักรมอง โกลตดั สนิ ใจรุกรานอาณาจักรพุกามในปเดียวกันนั้น ภายหลังสงครามครั้งนี้ อาณาจักรมองโกลก็สามารถ เขาครอบครองดินแดนของอาณาจักรพุกามไดทั้งหมด ราชวงศพุกามสิ้นสุดลงเมื่อมองโกลไดแตงตั้ง รัฐบาลหุนข้ึนบริหารดินแดนพมาในปพทุ ธศักราช 1832 องั วะและหงสาวดี หลังจากการลมสลายของอาณาจกั รพกุ าม พมา ไดแตกแยกออกจากกนั อกี ครงั้ ราชวงศอังวะ ซงึ่ ไดรับ อทิ ธิพลทางวัฒนธรรมจากอาณาจักรพุกามไดถูกสถาปนาขึ้นที่เมืองอังวะในปพุทธศักราช 1907 ศิลปะและ วรรณกรรมของพกุ ามไดถกู ฟน ฟจู นยุคน้ีกลายเปนยุคทองแหงวรรณกรรมของพมา แตเนื่องดวยอาณาเขต ที่ยากตอการปองกันการรุกรานจากศัตรู เมืองอังวะจึงถูกชาวไทใหญเขาครอบครองไดในปพุทธศักราช 2070 สาํ หรับดินแดนทางใต ชาวมอญไดสถาปนาอาณาจักรของพวกตนขึ้นใหมอีกครั้งท่ีเมืองหงสาวดี โดยกษัตริยธรรมเจดยี  (ครองราชย พ.ศ. 1970 - 2035) เปน จดุ เริม่ ตน ยุคทองของมอญ ซ่ึงเปนศูนยกลางของ พุทธศาสนานกิ ายเถรวาทและศนู ยก ลางทางการคา ขนาดใหญใ นเวลาตอ มา อาณาจักรตองอู หลงั จากอาณาจักรพกุ ามถกู รุกรานจากไทใหญ ชาวอังวะไดอพยพลงมาสถาปนาอาณาจักรแหงใหม โดยมีศูนยกลางที่เมืองตองอูภายใตการนําของพระเจามิงคยินโย ในปพุทธศักราช 2074 พระเจาตะเบง ชะเวตี้ (ครองราชย พ.ศ. 2074 - 2093) ซ่ึงสามารถรวบรวมพมาเกือบท้ังหมดใหเปนอันหน่ึงอันเดียวกันได อีกคร้งั

52 ในชวงระยะเวลาน้ี ไดมีการเปลี่ยนแปลงขนาดใหญเกิดข้ึนในภูมิภาค ชาวไทใหญมีกําลังเขมแข็ง เปน อยางมากทางตอนเหนือ การเมืองภายในอาณาจกั รอยธุ ยาเกิดความไมม่ันคง ในขณะทโี่ ปรตุเกสไดเริ่มมี อิทธิพลในเอเชียตะวันออกเฉียงใตและสามารถเขาครอบครองมะละกาได ในการเขามาของบรรดา พอ คาชาวยโุ รป พมา กลายเปนศนู ยกลางทางการคา ทส่ี าํ คัญอกี ครง้ั หนงึ่ การทีพ่ ระเจา ตะเบงชะเวต้ีไดย า ยเมือง หลวงมาอยูที่เมืองหงสาวดี เหตุผลสวนหนึ่งก็เน่ืองดวยทําเลทางการคา พระเจาบุเรงนอง (ทรงครองราชย พ.ศ. 2094 - 2124) ซ่ึงเปนพระเทวัน (พ่ีเขย) ของพระเจาตะเบงชะเวตี้ ไดเสด็จข้ึนครองราชยสืบตอจาก พระเจาตะเบงชะเวตี้ และสามารถเขาครอบครองอาณาจักรตางๆ รายรอบได อาทิ มณีปุระ (พ.ศ. 2103) อยุธยา (พ.ศ. 2112) การทําสงครามของพระองคทําใหพมามีอาณาเขตกวางใหญไพศาลท่ีสุด อยางไรก็ตาม ทั้งมณีปุระและอยุธยาตางกส็ ามารถประกาศตนเปนอสิ ระไดภ ายในเวลาตอ มาไมน าน เม่อื ตอ งเผชิญกับการกอกบฏจากเมอื งขึ้นหลายแหง ประกอบกบั การรกุ รานของโปรตุเกส กษตั รยิ แหง ราชวงศตองอูจําเปนตองถอนตวั จากการครอบครองดนิ แดนทางตอนใต โดยยายเมืองหลวงไปอยูที่เมืองอังวะ พระเจา อะนอกะเพตลนุ (Anaukpetlun) พระนัดดาของพระเจา บเุ รงนอง สามารถรวบรวมแผนดินพมาใหเ ปน อันหน่งึ อนั เดียวกันอีกครั้งในพุทธศักราช 2156 พระองคตัดสินใจ ที่จะใชกําลังเขาตอตานการรุกรานของ โปรตุเกส พระเจาธารุน (Thalun) ผูสืบทอดราชบัลลังกไดฟนฟูหลักธรรมศาสตรของอาณาจักรพุกามเกา แตพระองคทรงใชเวลากับเร่ืองศาสนามากเกินไป จนละเลยท่ีจะใสใจตออาณาเขตทางตอนใต ทายที่สุด หงสาวดที ี่ไดร บั การสนบั สนุนจากฝรัง่ เศสซ่ึงตงั้ มน่ั อยใู นอินเดยี กไ็ ดทาํ การประกาศเอกราชจากอังวะ จากนั้น อาณาจักรของชาวพมาก็คอยๆ ออ นแอลงและลมสลายไปในปพ ทุ ธศักราช 2259 จากการรุกรานของชาวมอญ ราชวงศอลองพญา ราชวงศอลองพญา ไดรบั การสถาปนาขึ้นและสรางความเขมแข็งจนถึงขีดสุดไดภายในเวลาอันรวดเร็ว อลองพญาซงึ่ เปน ผูน ําทไ่ี ดรับความนยิ มจากชาวพมา ไดขับไลช าวมอญทเี่ ขา มาครอบครองดนิ แดนของชาวพมา ไดในป พ.ศ. 2296 จากนัน้ ก็สามารถเขา ยึดครองอาณาจักรมอญได อกี คร้ังในป พ.ศ. 2302 ทงั้ ยงั สามารถกลับ เขา ยดึ ครองกรุงมณีปุระ ไดในชวงเวลาเดียวกนั พระองคสถาปนาใหเมอื งยา งกงุ เปน เมอื งหลวงในป พ.ศ. 2303 หลังจากเขา ยึดครองตะนาวศรี (Tenasserim) พระองคไดยาตราทัพเขารุกรานอยุธยา แตตองประสบความ ลมเหลวเม่ือพระองคทรงสวรรคตในระหวางสงคราม พระเจาสินบูหชิน (Hsinbyushin , ครองราชย พ.ศ. 2306 - 2319) พระราชโอรส ไดนําทัพเขารุกรานอาณาจักรอยุธยาอีกคร้ังในป พ.ศ. 2309 และประสบ ความสําเรจ็ ในปถ ดั มา ในรัชสมยั น้ี แมจ นี จะพยายามขยายอาํ นาจเขา สูดินแดนพมา แตพระองคก็สามารถยับย้ัง การรุกรานของจีนไดทั้งสี่ครั้ง (ในชวงป พ.ศ. 2309 - 2312) ทําการขยายพรมแดนของจีนทางดานน้ี ถูกยุติลง ในรัชสมัยของพระเจาโบดอ-พญา (Bodawpaya ครองราชย พ.ศ. 2324 - 2362) พระโอรส อีกพระองคของพระเจาอลองพญา พมา ตอ งสญู เสียอํานาจท่ีมีเหนืออยธุ ยาไป แตก ส็ ามารถผนวกดนิ แดนยะไข (Arakan) และตะนาวศรี (Tenasserim) เขามาไวได ในชวงเดอื นมกราคมของป พ.ศ. 2366 ซ่ึงอยูในรัชสมัย ของพระเจา บาคยดี อว (Bagyidaw) ขุนนางชื่อมหาพันธุละ (Maha Bandula) เขารกุ รานแควนอสั สมั ไดสําเร็จ ทาํ ใหพมา ตอ งเผชญิ หนาโดยตรงกบั อังกฤษที่ครอบครองอินเดยี อยูในขณะน้นั

53 สงครามกบั องั กฤษและการลม สลายของราชอาณาจักรพมา สงครามระหวางพมาและอังกฤษครั้งที่หน่ึง (พ.ศ. 2367 2369) ยุติลงโดยอังกฤษเปนฝายไดรับ ชยั ชนะ ฝายพมาจาํ ตองทําสนธสิ ัญญายนั ดาโบ (Yandaboo) กับอังกฤษ ทาํ ใหพ มาตองสูญเสียดินแดนอัสสัม มณีปุระ ยะไข และตะนาวศรีไป ซึ่งอังกฤษก็เร่ิมตนตักตวงทรัพยากรตาง ๆ ของพมา นับแตนั้น เพื่อเปน หลักประกันสําหรบั วัตถุดิบทจี่ ะปอ นสูสงิ คโปร สรางความแคนเคืองใหกับทางพมาเปนอยางมาก กษัตริยองค ตอมาจึงทรงยกเลิกสนธิสัญญายันดาโบ และทําการโจมตีผลประโยชนของฝายอังกฤษ เปนตนเหตุใหเกิด สงครามระหวางพมา และอังกฤษครง้ั ท่ีสอง ซ่ึงก็จบลงโดยชัยชนะเปนของอังกฤษอีกคร้ัง หลังส้ินสุดสงคราม คร้ังน้ี อังกฤษไดผนวกหงสาวดีและพ้ืนท่ีใกลเคียงเขาไวกับตน โดยไดเรียกดินแดนดังกลาวเสียใหมวาพมา ตอนใต สงครามครั้งนี้กอใหเกิดการปฏิวัติคร้ังใหญในพมา เร่ิมตนดวยการเขายึดอํานาจโดยพระเจามินดง (Mindon Min) จากพระเจา ปะกนั (Pagin Min) ซงึ่ เปนพระเชษฐาตางพระชนนี พระเจา มนิ ดงพยายามพฒั นา ประเทศพมาเพือ่ ตอตานการรุกรานขององั กฤษ พระองคไ ดส ถาปนากรุงมัณฑะเลย ซ่ึงยากตอการรุกรานจาก ภายนอก ข้ึนเปน เมืองหลวงแหงใหม แตก ย็ งั ไมเพียงพอทจี่ ะหยุดยั้งการรุกรานจากองั กฤษได รัชสมัยตอมา พระเจาธีบอ (Thibow) ซ่ึงเปนพระโอรสของพระเจามินดง ทรงมีบารมีไมพ อท่จี ะ ควบคุมพระราชอาณาจักรได จึงทําใหเกิดความวุนวายไปทั่วในบริเวณชายแดน ในที่สุดพระองคไดตัดสิน พระทัยยกเลกิ สนธิสญั ญากับองั กฤษท่พี ระเจามินดงไดทรงกระทําไว และไดประกาศสงครามกับอังกฤษเปน ครง้ั ท่ีสามในปพ ทุ ธศักราช 2428 ผลของสงครามครง้ั นท้ี ําใหอ ังกฤษสามารถเขาครอบครองดนิ แดนสาธารณรัฐ แหง สหภาพพมาสวนทเี่ หลอื เอาไวไ ด พมา ตกเปน อาณานคิ มขององั กฤษในป พ.ศ. 2429 และระยะกอนการเกิดสงครามโลกครั้งที่ 2 เล็กนอย ญ่ีปุนไดเขามามีบทบาทในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ตะข่ินเปนกลุมนักศึกษาหนุมที่หัวรุนแรงมีอองซาน นกั ชาตนิ ยิ ม และเปนผูนําของนักศึกษาในมหาวิทยาลัยยางกุง พวกเขาคิดวาญี่ปุนจะสนับสนุนการประกาศ อิสรภาพของพมา จากอังกฤษ แตเม่ือญ่ีปุนยึดครองพมาไดแลว กลับพยายามหนวงเหนี่ยวมิใหพมาประกาศ เอกราช ดังน้ันอองซานไดกอต้ัง องคการสันนิบาตเสรีภาพแหงประชาชนตอตานฟาสซิสต (Anti-Fascist Peoples Freedom League : AFPEL) เพ่ือตอตา นญีป่ ุนอยางลบั ๆ และไดกลายเปน พรรคการเมอื งชื่อพรรค AFPEL เม่อื ญปี่ นุ แพส งครามโลกครง้ั ท่ี 2 แลว พรรค AFPEL ไดเ จรจากับองั กฤษโดยอังกฤษยนื ยันท่จี ะใหพมา มีอิสรภาพปกครองตนเองภายใตเครือจักรภพ และมีขาหลวงใหญอังกฤษประจําพมาชวยใหคําปรึกษา แตพรรคการเมือง AFPEL ตอ งการเอกราชอยางสมบูรณ อังกฤษไดพยายามสนับบสนุนพรรคการเมืองอ่ืน ๆ ขึ้นแขงอํานาจพรรค AFPEL ของอองซานแตไ มเ ปนผลสําเรจ็ จงึ ยนิ ยอมใหพ รรค AFPEL ขนึ้ บริหารประเทศ

54 อองซานมนี โยบายสรางความมน่ั คงทางเศรษฐกิจ และตองการเจรจากับรัฐบาลองั กฤษโดยสนั ตวิ ิธี จึงทําใหเกดิ ความขัดแยง กับฝา ยนยิ มคอมมวิ นิสตในพรรค AFPEL อองซานและคณะรัฐมนตรอี ีก 6 คน จึงถูกลอบสังหาร เม่ือวันที่ 19 กรกฎาคม พ.ศ. 2490 ขณะเดินทางออกจากทปี่ ระชมุ สภา ตอมาตะขิ้นนุหรืออูนุ ไดข้ึนเปนนายกรัฐมนตรีแทนและมีการประกาศใช รัฐธรรมนูญเมื่อวันที่ 17 ตุลาคม 2490 โดยอังกฤษได มอบเอกราชใหแกพมาแตยังรักษาสิทธิทางการทหารไว จนกระท่ังในวันที่ 4 มกราคม พ.ศ. 2491 อังกฤษจึงได มอบเอกราชใหแ กพ มา อยา งสมบรู ณ ปจ จุบนั ประเทศพมา ปกครองในคณะรฐั บาลทหารที่มาจากการเลอื กตงั้ และยงั มปี ญหาการสูรบกันใน ชนเผา นอยอยูตลอดเวลา 1.5 ประวตั ศิ าสตรส ังเขปของประเทศอนิ โดนเี ซยี อินโดนีเซีย (Indonesia) หรือชื่อทางการคือ สาธารณรัฐอินโดนีเซีย (Requblic of Indonesia) เปนหมูเกาะที่ใหญที่สุดในโลก ต้ังอยูระหวางคาบสมุทรเอเชียตะวันออกเฉียงใตและทวีปออสเตรเลียและ ระหวา งมหาสมุทรอินเดีย และแปซิฟก มีพรมแดนติดกับประเทศมาเลเซียบนเกาะบอรเนียว (อินโดนีเซีย : กาลิมนั ตนั ), ประเทศปาปว นวิ กนิ บี นเกาะนิวกนิ ี (อนิ โดนเี ซยี : อเิ รียน) และประเทศติมอรตะวันออกบนเกาะ ตมิ อร อนิ โดนีเซยี ประกอบดว ยหมูเ กาะที่มีความเจริญรุงเรอื งมาชานาน แตตอมาตองตกอยูภายใตการ ปกครองของเนเธอรแลนดอยูนานประมาณ 300 ป ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2485 ซึง่ เปน ชวงสงครามโลกคร้ังท่ี 2 ญป่ี นุ บกุ อนิ โดนีเซยี และทําการขับไลเ นเธอรแ ลนดเจาอาณานิคมของอินโดนีเซียออกไปไดสําเร็จ จึงทําให ผูนําอินโดนีเซียคนสําคัญ ๆ ในสมัยนั้นใหความรวมมือกับญี่ปุน แตไมไดใหความไววางใจกับญ่ีปุนมากนัก เพราะมเี หตุเคลอื บแคลง คือ เม่ือมผี รู ักชาติชาวอินโดนีเซียจัดต้ังขบวนการตาง ๆ ขึ้นมา ญี่ปุนจะขอเขารวม ควบคุมและดาํ เนินงานดว ย เมอื่ ญี่ปนุ แพสงครามและประกาศยอมจํานนตอฝายพันธมิตร อินโดนีเซียไดถือโอกาสประกาศ เอกราชในวันท่ี 17 สิงหาคม พ.ศ. 2488 แตเนเธอรแลนดเจาอาณานิคมเดิมไมยอมรับการประกาศเอกราช ของอนิ โดนเี ซยี จึงยกกองทพั เขาปราบปราม ผลจากการสูรบปรากฏวาเนเธอรแลนด ไมสามารถปราบปราม กองทัพของชาวอินโดนีเซียได อังกฤษซ่ึงเปนพันธมิตรกับเนเธอรแลนดจึงเขามาชวยไกลเกล่ีย เพ่ือใหยุติ ความขัดแยงกนั โดยใหท้ังสองฝายลงนามในขอตกลงลิงกัดยาติ (Linggadjati Agreement) เม่ือ พ.ศ. 2489 โดยเนเธอรแ ลนดยอมรบั อาํ นาจของรัฐบาลอินโดนเี ซียในเกาะชวาและ สุมาตรา ตอ มาภายหลังเนเธอรแลนด ไดล ะเมิดขอ ตกลง โดยไดนําทหารเขา โจมตอี ินโดนเี ซยี ทําใหประเทศอื่นๆ เชน ออสเตรเลียและอินเดีย ไดยื่น เรื่องใหคณะมนตรีความมั่นคงแหงสหประชาชาติ เขาจัดการ สหประชาชาติไดเขาระงับขอพิพาท โดยตั้ง

55 คณะกรรมการประกอบดวย ออสเตรเลีย เบลเยียม และสหรฐั อเมริกา เพ่ือทาํ หนาที่ไกลเกลี่ยประนีประนอม และไดเ รียกรอ งใหม กี ารหยดุ ยิง แตเ นเธอรแลนดไดเขาจับกุมผูนําคนสําคัญของอินโดนีเซีย คือ ซูการโนและ ฮตั ตาไปกักขงั ตอ มาทหารอนิ โดนีเซียนาํ ตวั ผนู ําทัง้ สองออกมาได ในระยะนี้ทุกประเทศทั่วโลกตางตําหนิการ กระทําของเนเธอรแลนดอยางยิ่ง และคณะมนตรีความม่ันคงไดกดดันใหเนเธอรแลนดมอบเอกราช แกอินโดนีเซยี ในวันท่ี 27 ธันวาคม พ.ศ. 2492 อินโดนีเซียไดรับเอกราช และปกครองระบบประชาธิปไตยมี ประธานาธิบดีเปนประมุขของประเทศแตความยุงยากยังคงมีอยู เนื่องจากเนเธอรแลนดไมยินยอมใหรวม ดินแดนอเิ รยี นตะวันตกเขากับอินโดนีเซีย ท้ังสองฝายจึงตางเตรียมการจะสูรบกันอีก ผลท่ีสุดเนเธอรแลนด ก็ยอมโอนอํานาจใหสหประชาชาติควบคุมดูแลดินแดนอิเรียนตะวันตก และใหชาวอิเรียนตะวันตกแสดง ประชามติวา จะรวมกบั อินโดนีเซยี หรือไม ผลการออกเสียงประชามติ ปรากฏวาชาวอิเรียนตะวันตกสวนใหญ ตองการรวมกับอินโดนีเซีย สหประชาชาติจึงโอนอิเรียนตะวันตกใหอยูในความปกครองของอินโดนีเซีย เม่อื เดอื นพฤษภาคม พ.ศ. 2506 1.6 ประวตั ศิ าสตรสงั เขปของประเทศฟลปิ ปนส ฟลิปปนส (the Philippines) หรือชื่อทางการคือ สาธารณรัฐฟลิปปนส (Republic of the Philippines) เปนประเทศทป่ี ระกอบดวยเกาะจํานวน 7,107 เกาะต้ังอยูในมหาสมุทรแปซิฟก หางจากเอเชีย แผน ดินใหญทางตะวนั ออกเฉยี งใต ประมาณ 100 กม. และมลี กั ษณะพเิ ศษคือ เปนประเทศเพียงหนึ่งเดียวที่มี พรมแดนทางทะเลที่ติดตอระหวางกันยาวมากที่สุดในโลก นิวสเปน (พ.ศ. 2064 - 2441) และสหรัฐอเมริกา (พ.ศ. 2441 - 2489) ไดครองฟลิปปนสเปนอาณานิคมเปนเวลา 4 ศตวรรษ และเปนสองอิทธิพลใหญที่สุดตอ วัฒนธรรมของฟลปิ ปน ส ฟลิปปนสเปนชาติเดียวในเอเชียท่ีประชากรสวนใหญนับถือศาสนาคริสต และเปนหนึ่งในชาติ ทไ่ี ดรับอิทธพิ ลจากตะวนั ตกมากทสี่ ดุ เปน การผสมผสานกันระหวางตะวันตกและตะวันออกท่ีเปนเอกลักษณ เฉพาะ อารโนลด โจเซฟ ทอยนบี (Arnold Joseph Toynbee) นักประวัติศาสตรชาวอังกฤษ ไดกลาวไวในงาน ของเขาวา ประเทศฟลปิ ปน สเ ปนประเทศลาตนิ อเมรกิ าที่ถูกพัดพาไปยงั ตะวันออก โดยคลน่ื ทะเลยกั ษ หลกั ฐานทางโบราณคดแี ละโบราณชีววิทยาบง บอกวา มมี นุษยโฮโมเซเปย นส เคยอาศยั อยูในเกาะ ปาลาวันตั้งแตประมาณ 50,000 ปกอน ชนเผาท่ีพูดภาษาในตระกูลออสโตรนีเซียไดเขามาตั้งรกราก ในฟลิปปนส และจัดตั้งเสนทางเครือขายการคากับเอเชียอาคเนยสวนที่เหลือทั้งหมดตั้งแต 5,000 ป กอ นครสิ ตกาลภาษาที่ชาวฟล ปิ ปนสใชพ ูดคอื ภาษาตากาล็อค เฟอรดินันด มาเจลลัน มาถึงหมูเกาะฟลิปปนสในป ค.ศ. 1521 (พ.ศ. 2064) มีเกล โลเปซ เดเลกัสป มาถงึ ฟลิปปนสในป ค.ศ. 1565 (พ.ศ. 2108) และตง้ั ชุมชนชาวสเปนขึน้ ซึ่งนาํ ไปสกู ารต้ังอาณานิคม ในเวลาตอ มา หลงั จากนนั้ นกั บวชศาสนาคริสตน ิกายโรมันคาทอลิกไดทําให ชาวเกาะท้ังหมดใหหันมานับถือ ศาสนาคริสต ในชวง 300 ปนับจากน้ัน กองทัพสเปนไดตอสูกับเหตุการณกบฏตาง ๆ มากมาย ท้ังจากชน พื้นเมอื งและจากชาตอิ ่นื ทีพ่ ยายามเขามาครอบครองอาณานิคม ซงึ่ ไดแ ก องั กฤษ จีน ฮอลันดา ฝร่ังเศส ญี่ปุน และโปรตุเกส สเปน สูญเสียไปมากท่ีสุดในชวงที่อังกฤษเขาครอบครองเมืองหลวงเปนการชั่วคราวในชวง

56 สงครามเจ็ดป (Seven Years’ War) หมูเกาะฟลิปปนสอยูใตการปกครองของสเปนในฐานะอาณานิคมของ สเปนใหม (New Spain) นับตั้งแตป ค.ศ. 1565 (พ.ศ. 2108) ถึงป ค.ศ. 1821 (พ.ศ. 2364) และนับจากน้ัน ฟลิปปนสก็อยูใตการปกครองของสเปนโดยตรง การเดินเรือมะนิลาแกลเลียน (Manial Galleon) จากฟล ิปปนสไ ปเม็กซโิ ก เริ่มตนขึ้นในชวงปลายศตวรรษท่ี 16 และหมูเกาะฟลิปปนสเปดตัวเองเขาสูการคา โลกในป ค.ศ. 1834 ปจจุบันประเทศฟลิปปนสปกครองดวยระบบประชาธิปไตยมีประธานาธิบดีเปนผูนํา ประเทศ 1.7 ประวตั ิศาสตรสังเขปของประเทศญป่ี นุ ญี่ปุน (Nihon/Nippon นิฮง/นิปปง) มีช่ือทางการคือ ประเทศญี่ปุน (Nihon-koku/Nippon- koku-นิฮงโกะกุ/นิปปงโกะกุ) เปนประเทศหมูเกาะในภูมิภาคเอเชียตะวันออก ต้ังอยูในมหาสมุทรแปซิฟก ทางตะวนั ตกติดกบั คาบสมุทรเกาหลี และสาธารณรัฐประชาชนจีน โดยมที ะเลญี่ปนุ กนั้ สวนทางทิศเหนือ ติดกับ ประเทศรสั เซยี มีทะเลโอค็อตสก เปน เสนแบงแดน ตวั อกั ษรคนั จิของช่ือญป่ี นุ แปลวาถน่ิ กาํ เนิดของดวงอาทิตย จึงทําใหบ างครง้ั ถกู เรียกวา ดินแดนแหงอาทิตยอุทยั ญ่ีปุนมีเน้อื ที่กวา 377,835 ตารางกิโลเมตร นบั เปน อนั ดบั ที่ 62 ของโลกหมูเ กาะญ่ปี ุนประกอบ ไปดวยเกาะนอยใหญกวา 3,000 เกาะ เกาะท่ีใหญที่สุดก็คือเกาะฮนชู ฮกไกโด คิวชู และชิโกกุ ตามลําดับ เกาะของญี่ปนุ สวนมากจะเปน หมเู กาะภเู ขา ซงึ่ ในนนั้ มจี าํ นวนหน่งึ เปน ภูเขาไฟ เชนภเู ขาไฟฟูจิ ภูเขาที่สูงที่สุด ในประเทศ เปนตน ประชากรของญ่ีปุนนั้นมีมากเปนอันดับท่ี 10 ของโลก คือ ประมาณ 128 ลานคน เมืองหลวงของญ่ีปุนคือกรุงโตเกียว ซึ่งถารวมบริเวณปริมณฑลเขาไปดว ยแลว จะกลายเปน เขตเมืองท่ีใหญ ทสี่ ุดในโลกที่มปี ระชากรอยูอาศัยมากกวา 30 ลานคน สันนิษฐานวามนุษยมาอาศยั ในญป่ี ุน ครงั้ แรกต้งั แตย ุคหนิ เกา การกลาวถึงญป่ี ุน ครงั้ แรกปรากฏขึ้น ในบันทึกของราชสํานักจีนต้ังแตคริสตศตวรรษท่ี1 ญี่ปุนไดรับอิทธิพลจากจีนในหลายดาน เชน ภาษา การปกครองและวฒั นธรรม แตในขณะเดยี วกันกม็ ีการปรบั เปลี่ยนใหเ ปนเอกลกั ษณข องตนเองจงึ ทาํ ใหญ ป่ี นุ มวี ฒั นธรรมที่โดดเดน มาจนปจ จุบัน อกี หลายศตวรรษตอ มา ญีป่ นุ ก็รับเอาเทคโนโลยตี ะวนั ตกและนํามาพัฒนา ประเทศจนกลายเปนประเทศทก่ี าวหนาและมีอิทธิพลมากท่ีสุดในเอเชียตะวันออก หลังจากแพสงครามโลก ครัง้ ทส่ี อง ญ่ีปุน กม็ ีการเปลย่ี นแปลงทางการปกครองโดยการใชรฐั ธรรมนญู ใหมใ น พ.ศ. 2490 ญ่ปี ุนเปนประเทศผูนําทางเศรษฐกิจ โดยมีจีดีพีสูงเปนอันดับสองของโลก ญี่ปุนเปนสมาชิกของ สหประชาชาติ จี 8 โออีซดี ี และเอเปค และมีความต่ืนตัวที่จะมีสวนรวมในการแกไขปญหาของตางประเทศ ญ่ีปนุ มีมาตรฐานความเปนอยทู ีด่ ี และยังเปน ผนู ําทางเทคโนโลยเี ครอ่ื งจักรและเครอื่ งยนต ประวตั ศิ าสตรญ ่ปี ุน เริม่ ตนดวย ยุคยะโยอิ เริ่มเม่ือประมาณ 300 ปกอน คริสตศักราช เปนยุคท่ี ผูคนเร่ิมเรียนรูวิธีการปลูกขาว การตีโลหะ ซ่ึงไดรับความรูมาจากผูอพยพชาวจีนแผนดินใหญ การกลาวถึง ญปี่ นุ ครงั้ แรกปรากฏขน้ึ ในบนั ทึกของราชสาํ นักจีนสมยั ราชวงศฮ่ัน โฮวฮั่นชู ในป 57 กอนคริสตกาล ซึ่งเรียก ชาวญี่ปุนวา วะ ในชวงพทุ ธศตวรรษที่ 8 อาณาจักรทที่ รงอํานาจมากที่สุดในญี่ปุนคือ ยะมะไทโคะกุ ปกครอง โดยราชินีฮิมิโกะ ซง่ึ เคยสง คณะทูตไปยังประเทศจีนผา นทางเกาหลดี วย

57 ยุคโดะฮง ซึง่ ตัง้ ชอ่ื ตามสุสานทนี่ ยิ มสรา งขน้ึ กันในยคุ ดังกลาวเร่ิมตน ต้งั แตประมาณ พุทธศตวรรษ ที่ 9 จนถงึ 12 เปนยุคทญี่ ป่ี นุ เรม่ิ มีการปกครองแบบราชวงศ ซ่งึ ศนู ยกลางการปกครองน้ันอยูบริเวณเขตคันไซ ในยคุ นี้พระพทุ ธศาสนาไดเขามาจากคาบสมุทรเกาหลีสหู มเู กาะญป่ี ุนไดรับอิทธิพลมาจากจีนเปนหลัก เจาชาย โชโตะกทุ รงสงคณะราชทตู ไปเจรญิ สัมพนั ธไมตรกี บั จนี ญ่ีปนุ จึงไดรับนวตั กรรมใหม ๆ จากจนี นอกจากน้ยี งั ทรง ตรารฐั ธรรมนญู สบิ เจด็ มาตรา ซง่ึ เปนกฎหมายญ่ีปุนฉบับแรกอีกดวย และในที่สุดพระพุทธศาสนาก็ไดรับการ ยอมรบั มากข้ึนต้งั แตส มยั อะซกึ ะ ซ่ึงตง้ั ชือ่ ตามสุสานที่นิยมสรา งขึน้ กนั ในยคุ ดังกลาวเร่ิมตนต้ังแตประมาณพุทธ- ศตวรรษท่ี 9 - 12 เปนยคุ ท่ีญป่ี ุนเรม่ิ มีการปกครองแบบราชวงศ ซ่ึงศูนยกลางการปกครองนั้นอยูบริเวณเขต คันไซ ในยุคน้ีพระพุทธศาสนาไดเขามาจากคาบสมทุ รเกาหลสี หู มเู กาะญ่ปี นุ แตพ ระพุทธรปู และพุทธศาสนา ในประเทศญ่ีปุนหลังจากนั้นไดรับอิทธิพลจากจีนเปนหลัก เจาชายโชโตะกุทรงสงคณะราชทูตไปเจริญ สัมพันธไมตรีกบั จีน ญี่ปนุ จงึ ไดร ับนวตั กรรมใหมๆ จากแผนดินใหญมาเปนจํานวนมาก นอกจากนี้ยังทรงตรา รัฐธรรมนญู สิบเจ็ดมาตรา ซึง่ เปนกฎหมายญี่ปนุ ฉบบั แรกอกี ดว ยและในท่สี ดุ พระพทุ ธศาสนาก็ไดรบั การยอมรบั มากข้นึ ตง้ั แตสมัยอะซึกะ ยุคนะระ (พ.ศ. 1253 - 1337) เปนยุคแรกที่มีการกอตัวเปนอาณาจักรท่ีเขมแข็ง มีการปกครองอยางมี ระบบใหเห็นไดอยางชัดเจน โดยการนําระบอบการปกครองมาจากจีนแผนดินใหญ ศูนยกลางการปกครอง ในขณะน้ันก็คือเฮโจเคียวหรือจังหวัดนะระในปจจุบัน ในยุคนะระเร่ิมพบการเขียนวรรณกรรม เชน โคจิกิ (พ.ศ.1255) และนิฮงโชะกิ (พ.ศ. 1263) เมืองหลวงถูกยายไปท่ีนะงะโอกะเกียว เปนชวงเวลาส้ัน ๆ และถูก ยายอกี คร้งั ไปยังเฮอังเกียว ซ่ึงเปนจุดเรม่ิ ตน ของยคุ เฮอัง ระหวาง พ.ศ. 1337 จนถึง พ.ศ. 1728 ซ่ึงเปนยุคเฮอังนั้น ถือไดวาเปนยุคทองของญ่ีปุน เน่ืองจากเปนยุคสมัยที่วัฒนธรรมของญี่ปุนเองเริ่มพัฒนาขึ้น ส่ิงท่ีเห็นไดอยางชัดมากท่ีสุด คือการประดิษฐ ตัวอักษร ฮิรางานะ ซง่ึ ทาํ ใหเกิดวรรณกรรมทีแ่ ตง โดยตวั อกั ษรน้เี ปน จาํ นวนมาก เชน ในชวงกลางพุทธศตวรรษที่ 16 ไดมีการแตงนวนิยายเรื่องนิทานเกนจิข้ึน ซึ่งเปนนิยายท่ีบรรยายเกี่ยวกับการใชชีวิต การปกครองของ ตระกูลฟุจิวาระ และบทกลอนที่ถูกใชเปนเนื้อเพลงของเพลงชาติญ่ีปุน คิมิงะโยะ ก็ถูกแตงขึ้นในชวงน้ี เชน เดียวกัน ยคุ ศกั ดนิ า ญ่ีปุนเร่มิ ตน จากการที่ผูปกครองทางการทหารเร่ิมมีอํานาจข้ึน พ.ศ.1728 หลังจาก การพา ยแพของตระกูลไทระ มินะโมะโตะ โนะ โยะริโตะโมะ ไดแ ตง ตั้งตนเองเปนโชกุน และสรา งรฐั บาลทหาร ในเมืองคะมะกุระ ซึ่งเปนจุดเร่ิมตนของยุคคะมะกุระ ซ่ึงมีการปกครองแบบศักดินา แตรัฐบาลคามากุระ ก็ไมส ามารถปกครองทงั้ ประเทศได เพราะพวกราชวงศย ังคงมอี าํ นาจอยูในเขตตะวันตก หลังจากการเสียชีวิต ของโชกนุ โยรโิ ตโมะ ตระกลู โฮโจ ไดก าวขึน้ มาเปนผูสาํ เรจ็ ราชการใหโ ชกุน รัฐบาลคะมะกุระสามารถตอตาน การรุกรานของจักรวรรดิมองโกลใน พ.ศ. 1817 และ พ.ศ. 1824 โดยไดรับความชวยเหลือจากพายุกามิกาเซ ซ่ึงทําใหก องทัพมองโกลประสบความเสยี หายมาก อยางไรก็ตาม รัฐบาลคะมะกรุ ะกอ็ อนแอลงจากสงครามครัง้ นี้ จนในที่สุดตอ งสูญเสียอาํ นาจใหแก จักรพรรดิโกไดโกะ ผูซ่ึงพายแพตออะชิกะงะ ทากาอุจิ ในเวลาตอมาไมนานอาชิกางะ ทากาอุจิ ยายรัฐบาล ไปตั้งไวท่ีมิโรมะจิ จังหวัดเกียวโต จึงไดชื่อวายุคมุโรมะจิ ในชวงกลางพุทธศตวรรษท่ี 20 อํานาจของโชกุน

58 เริ่มเสอื่ มลงและเกดิ สงครามกลางเมืองข้นึ เพราะบรรดาเจาครองแควนตางทําการสูรบเพ่ือแยงชิงความเปน ใหญ ซงึ่ ทําใหญ่ปี นุ เขาสยู ุคสงครามท่เี รยี กวายคุ เซงโงกุ ในระหวางพุทธศตวรรษที่ 21 มีพอคาและมชิ ชนั นารีจากโปรตุเกสเดนิ ทางมาถงึ ญ่ีปนุ เปน คร้งั แรก และเร่ิมการคาขายและแลกเปลยี่ นวัฒนธรรมระหวางญีป่ ุน กับโลกตะวันตก สงครามดํารงอยูหลายสิบปจนโอะดะ โนบุนากะเอาชนะเจาครองแควนอ่ืนหลายคน โดยใช เทคโนโลยีและอาวุธของยุโรปและเกือบจะรวมประเทศญี่ปุนใหเปนปกแผนไดแลวเมื่อเขาถูกลอบสังหาร ใน พ.ศ. 2125 โทพโยะโตะมิ ฮเิ ดะโยะชิ ผูส ืบทอดเจตนารมณต อ มาสามารถปราบปรามบานเมอื งใหสงบลงได ใน พ.ศ. 2133 ฮิเดะโยะชิรุกรานคาบสมุทรเกาหลีถึง 2 ครั้ง แตก็ไมประสบความสําเร็จ จนเม่ือเขาเสียชีวิต ลงใน พ.ศ. 2141 ญ่ีปนุ กถ็ อนทัพ หลังจากฮิเดะโยะชิเสียชีวิต โทะกุงะวะ อิเอะยะซุ แตงตั้งตนเองขึ้นเปนผูสําเร็จราชการใหแก ลูกชายของฮิเดะโยะชิ โทพโยะโตะมิ ฮิเดะโยะริ เพื่อท่ีจะไดอํานาจทางการเมืองและการทหาร อิเอะยะซุ เอาชนะไดเมียวตาง ๆ ไดในสงครามเซะกิงะฮะระ ใน พ.ศ. 2143 จึงข้ึนเปนโชกุนใน พ.ศ. 2146 และกอต้ัง รัฐบาลใหมที่เมืองเอะโดะ ยุคเอะโดะจึงเร่ิมตนข้ึน รัฐบาลใชวิธีหลายอยาง เชน บุเกโชฮัตโต เพ่ือควบคุม ไดเมียวทง้ั หลาย ในปพ.ศ. 2182 รัฐบาลเร่ิมนโยบายปดประเทศและใชนโยบายน้ีอยางไมเขมงวดนัก ตอเนื่องถึง ประมาณสองรอยหาสิบป ในระหวางน้ีญ่ีปุนศึกษาเทคโนโลยีตะวันตกผานการติดตอกับชาวดัตชท่ีสามารถ เขามาท่ีเกาะเดจมิ ะ (ในจังหวัดนะงะซะกิ) เทานนั้ ความสงบสุขจากการปด ประเทศเปนเวลานานทาํ ใหช นทอี่ ยู ใตอ ํานาจปกครองอยา งเชน ชาวเมืองไดม โี อกาสทจ่ี ะประดิษฐส่ิงใหมๆ ข้ึนมาในทางของตนเอง ในยุคเอะโดะน้ี ยงั มีการเริ่มตน การใหศึกษาประชาชนเก่ยี วกบั ประเทศญป่ี นุ อกี ดวย แตญี่ปุนก็ถูกกดดันจากประเทศตะวันตกใหเปดประเทศอีกครั้ง ในวันที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2394 นาวาเอก (พิเศษ) แมทธวิ เพอรรี่ และเรือดาํ นาํ้ ของกองทพั เรือสหรัฐอเมริกาบุกมาถึงญ่ีปุน เพ่ือบังคับ ใหเ ปด ประเทศดวยสนธสิ ัญญาสัมพันธไมตรีกับประเทศสหรัฐอเมริกา หลังจากน้ันญ่ีปุนก็ตองทําสนธิสัญญา แบบเดียวกนั กับประเทศตะวันตกอ่ืน ๆ ซึ่งสนธิสัญญาเหลาน้ีทําใหญ่ีปุนประสบปญหาท้ังทางเศรษฐกิจและ การเมือง เพราะการเปด ประเทศและใหส ทิ ธิพเิ ศษกับชาวตางชาติทาํ ใหชาวญีป่ ุนจาํ นวนมากไมพอใจตอ รัฐบาล เอะโดะ และเกดิ กระแสเรยี กรอ งใหคนื อํานาจอธปิ ไตยแกอ งคจักรพรรดิ (ซึ่งมักเรียกวาการปฏิรูปเมจิ) จนใน ทส่ี ุดรฐั บาลเอะโดะก็หมดอํานาจลง ในยุคเมจิ รัฐบาลใหมภายใตการปกครองของสมเด็จพระจักรพรรดิเมจิไดยายฐานอํานาจของ องคจกั รพรรดมิ ายงั เอะโดะ และเปลี่ยนช่ือเมืองหลวงจากเอะโดะเปนโตเกียว มีการเปลี่ยนแปลงระบบการ ปกครองตามแบบตะวนั ตก เชน บังคับใชรัฐธรรมนูญใน พ.ศ. 2443 และกอตั้งสภานิติบัญญัติแหงชาติโดยใช ระบบสองสภา นอกจากน้ี จักรวรรดิญี่ปนุ ยงั สนับสนนุ การรบั เอาวิทยาการจากประเทศตะวันตก และทําใหมี ความกาวหนาทางอุตสาหกรรมเปนอยางมาก จักรวรรดิญี่ปุนเริ่มมีความขัดแยงทางทหารกับประเทศ ขางเคียงเม่ือพยายามขยายอาณาเขต หลังจากที่ไดชัยชนะในสงครามจีน - ญี่ปุน ครั้งที่หนึ่ง (พ.ศ. 2437 - 2438) และสงครามรัสเซีย - ญี่ปุน (พ.ศ. 2447 - 2448) ญ่ีปนุ ก็ไดอ าํ นาจปกครองไตห วนั เกาหลี และตอน ใตของเกาะซาคาลิน

59 ญ่ีปุน ยอมแพส งครามโลกครง้ั ที่ 2 สงครามโลกครั้งท่หี นึง่ ทําใหญ ป่ี ุนซึ่งอยูฝา ยไตรภาคี ผูชนะสามารถขยายอํานาจและอาณาเขต ตอไปอีก ญ่ีปุนดาํ เนินนโยบายขยายดินแดนตอไป โดยการครอบครองแมนจูเรียใน พ.ศ. 2474 และเมื่อ ถูกนานาชาติประณามในการครอบครองดินแดนนี้ ญี่ปุนก็ลาออกจากสันนิบาตชาติในสองปตอมา ในป 1936 ญี่ปุนลงนามในสนธิสัญญาตอตานองคการคอมมิวนิสตสากลกับนาซีเยอรมนี และเขารวมกับฝายอักษะในป 1941 ในยคุ สงครามโลกครงั้ ที่สอง ญป่ี ุน ไดเ สริมสรางอํานาจทางการทหารใหเขมแข็งย่ิงข้ึน หลังจาก ญป่ี นุ ถูกกีดกันทางการคาจากสหรฐั อเมรกิ า ตอมาจงึ ไดเ ปดฉากสงครามในแถบเอเชยี แปซฟิ ก (ซง่ึ รูจักกนั ทั่วไป ในช่ือ สงครามมหาเอเชียบูรพา) ในวันที่ 7 ธันวาคม พ.ศ. 2484 โดยการโจมตีฐานทัพเรือสหรัฐอเมริกา ท่ีอาวเพิรลและการยาตราทัพเขามายังเอเชียตะวันออกเฉียงใต ซึ่งสวนใหญเปนดินแดนอาณานิคมของ สหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจกั รและเนเธอรแ ลนด ตลอดสงครามคร้งั น้ัน ญ่ปี นุ สามารถยดึ ครองประเทศตาง ๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดท้ังหมด แตหลังจากญี่ปุนพายแพใหแกสหรัฐอเมริกาในการรบทางนํ้า ในมหาสมุทรแปซิฟกหลังจากยุทธนาวีแหงมิดเวย (พ.ศ. 2485) ญี่ปุนก็ตกเปนฝายเสียเปรียบมากขึ้นเรื่อย ๆ แตก ย็ งั ไมยอมแพแ กฝา ยสมั พันธมติ รโดยงาย เมื่อตองเผชิญหนากับระเบิดปรมาณูของสหรัฐอเมริกา ซึ่งถูกทิ้ง ทเี่ มืองฮโิ รชมิ าและนางาซากิ (ในวนั ที่ 6 และ 9 สิงหาคม พ.ศ. 2488 ตามลําดบั ) และการรุกรานของสหภาพ โซเวยี ต (วันที่ 8 สงิ หาคม พ.ศ. 2488) ญี่ปนุ จึงประกาศยอมแพอยางไมม ีเงอ่ื นไขในวนั ที่ 15 สงิ หาคม ปเดียวกัน สงครามทําใหญ ่ีปนุ ตอ งสูญเสียพลเมืองนับลานคนและทําใหอุตสาหกรรมและโครงสรางพ้ืนฐานของประเทศ เสยี หายอยางหนกั ฝายสัมพันธมติ รซง่ึ นาํ โดยสหรัฐอเมริกาไดสงพลเอกดักลาส แมกอารเธอรเขามาควบคุม ญี่ปุน ตัง้ แตหลงั สงครามจบ ใน ป พ.ศ. 2490 ญี่ปุนเร่ิมใชรัฐธรรมนูญฉบับใหมซึ่งเนนเร่ืองประชาธิปไตยอิสระการควบคุม ญ่ปี ุนของฝา ยสมั พันธมติ รส้ินสุดเม่ือมีการลงนามในสนธิสัญญาซานฟรานซิสโกใน พ.ศ. 2499 และญ่ีปุนไดเปน

60 สมาชิกสหประชาชาติในป 1956 หลังจากสงครามญป่ี ุนสามารถพฒั นาทางเศรษฐกิจดว ยอตั ราการเจรญิ เติบโต ท่ีสงู มากจนกลายเปนประเทศทมี่ เี ศรษฐกจิ ใหญเปนอนั ดบั สองของโลก บรรยากาศในตอนกลางคืนและ อาคารโตเกยี วทาวเวอร ประเทศญปี่ นุ ประเทศญ่ีปุนปกครองดวยระบอบประชาธิปไตยแบบเสรีภายใตรัฐธรรมนูญ โดยมีสมเด็จ พระจักรพรรดทิ รงเปนประมขุ แตพ ระจกั รพรรดิไมม พี ระราชอาํ นาจในการบรหิ ารประเทศ โดยมีบัญญัติไวใน รฐั ธรรมนญู แหงญ่ปี นุ วา สญั ลกั ษณแหง รฐั และความสามัคคีของชนในรัฐ อํานาจการปกครองสวนใหญต กอยกู ับ นายกรัฐมนตรีและสมาชิกอ่ืน ๆ ในสภานิติบัญญัติแหงชาติ อํานาจอธิปไตยน้ันเปนของชาวญ่ีปุน พระจกั รพรรดทิ รงทําหนาทเ่ี ปน ประมขุ แหงรัฐในพธิ ีการทางการทูต พระองคปจจุบันคือ จักรพรรดิอะกิฮิโตะ สว นรชั ทายาทคือมกุฎราชกมุ ารนะรฮุ ิโตะ องคกรนิติบัญญัติของญ่ีปุน คือ สภานิติบัญญัติแหงชาติ หรือท่ีเรียก “ไดเอ็ต” เปนระบบสองสภา ประกอบดวย สภาผูแทนราษฎร (อังกฤษ : House of Representatives) เปนสภาลาง มีสมาชิกสี่รอยแปดสิบ คนซงึ่ มวี าระดาํ รงตําแหนง สป่ี  และ มนตรีสภา (องั กฤษ : House of Councillors) เปน สภาสูง มีสมาชิกสอง รอยสี่สบิ สองคนซ่งึ มีวาระดาํ รงตาํ แหนงหกป โดยมีการเลือกตั้งสมาชิกมนตรีสภาจํานวนคร่ึงหน่ึงสลับกันไป ทกุ สามป สมาชกิ ของสภาท้งั สองมาจากการเลือกตั้งทั่วประเทศ สวนผูมีสิทธิเลือกต้ังน้ันมีอายุยี่สิบปบริบูรณ เปน ตนไป พรรคเสรีประชาธิปไตยเปน พรรครฐั บาลมาโดยตลอดต้งั แตกอต้ังพรรคใน พ.ศ. 2498 ยกเวน ชวงส้ัน ๆ ใน พ.ศ. 2536 ทเี่ กิดรฐั บาลผสมของพรรคฝายคา น ทั้งนแี้ กนนาํ ฝา ยคา นคือพรรคประชาธิปไตยญ่ีปนุ

61 สําหรับอํานาจบริหารนั้น พระจักรพรรดิทรงแตงต้ังนายกรัฐมนตรีจากสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ที่ไดรับเลือก โดยสมาชิกดวยกันเองใหเปนหัวหนารัฐบาล นายกรัฐมนตรีมีอํานาจแตงต้ังรัฐมนตรีและให รัฐมนตรีพน จากตาํ แหนง นโยบายตางประเทศและการทหาร ญี่ปุนรักษาความสัมพันธทางเศรษฐกิจและทางทหารกับสหรัฐอเมริกาซึ่งเปนพันธมิตรหลัก โดยมี ความรว มมอื ทางความมัน่ คงระหวา งสหรัฐอเมรกิ าและญี่ปุนเปนเสาหลักของนโยบายตางประเทศ ญ่ีปุนเปน สมาชิกของสหประชาชาตติ งั้ แตป 1956 ไดเปน สมาชิกไมถาวรของคณะมนตรีความม่ันคงแหงสหประชาชาติ รวม 9 คร้ัง (ลา สุดเม่อื ป 2005 - 2006) และยงั เปนหนึ่งในกลมุ G4 ซ่ึงมุงหวงั จะเขา เปนสมาชกิ ถาวร ในคณะ- มนตรีความมัน่ คง ญีป่ นุ ซ่งึ เปนสมาชกิ ของ G8 และเอเปค มคี วามต่นื ตวั ที่จะมสี ว นรวมในการแกไขปญหาของ ตางประเทศและกระชับความสัมพันธทางการทูต กับประเทศคูคาที่สําคัญทั่วโลก นอกจากน้ียังเปนผูที่ให ความชว ยเหลอื เพอ่ื การพฒั นาอยางเปนทางการ (ODA) รายใหญของโลก โดยบริจาค 7.69 พันลานดอลลาร สหรฐั ในป 2007 จากการสํารวจของบีบซี ีพบวานอกจากประเทศจีนและเกาหลีใตแลว ประเทศสวนใหญมอง อิทธพิ ลของญีป่ ุน ทมี่ ีตอโลกเชงิ บวก ญีป่ นุ มปี ญ หาขอ พิพาทเร่ืองสทิ ธิในดนิ แดนตา ง ๆ กบั ประเทศเพอ่ื นบา น เชนกบั รัสเซีย เรือ่ งเกาะครู ลิ กับเกาหลีใตเร่ืองหินลีอังคอรท (หรือทะเกะชิมะ ในภาษาญี่ปุน) กับจีนและไตหวันเรื่องเกาะเซงกากุกับจีน เรือ่ งเขตเศรษฐกจิ จําเพาะรอบ ๆ โอะกิโนะ โทะริชิมะ เปนตน นอกจากนี้ ญ่ีปุนยังคงมีปญหากับเกาหลีเหนือ กรณีการลักพาตัวชาวญ่ีปุนและเรื่องการครอบครองอาวุธนิวเคลียรและเน่ืองจากขอพิพาทเรื่องเกาะคูริล ในทางกฎหมายแลว ญี่ปุนยังคงทาํ สงครามอยูกับรัสเซีย เพราะไมเคยมีการลงนามในขอตกลงใด ๆ เกี่ยวกับ ปญหาน้ี

62 เรอื่ งท่ี 2 เหตกุ ารณส ําคญั ทางประวัตศิ าสตรท เี่ กดิ ขน้ึ ในประเทศไทยและประเทศในทวปี เอเชีย 2.1 ยุคลา อาณานคิ ม ยุคลาอาณานิคมเกิดข้ึนเนื่องจากประเทศทางโลกตะวันตก ไดแก อังกฤษ ฝร่ังเศส โปรตุเกส ฮอลนั ดา ฯลฯ พยายามขยายอาณานิคมของตนเองไปยังประเทศตา ง ๆ ท่วั โลก โดยเฉพาะประเทศในแถบทวีป เอเชยี เปน ประเทศเปาหมายสําคัญที่ประเทศมหาอํานาจเหลาน้ีเดินทางมาเพื่อลาเปนเมืองข้ึน ท้ังประเทศ อนิ เดยี พมา อินโดนีเซีย ฟล ิปปนส ลาว เวยี ดนาม เปน ตน ในบทนจ้ี ะกลาวถงึ ประเทศที่ถูกยึดเปนอาณานิคม พอเปนสงั เขปดังนี้ ประเทศพมาต้ังอยูในเขตพื้นท่ีเอเชียตะวันออกเฉียงใต มีระบบการปกครองท่ีมอบอํานาจใหแ ก กษัตริยและขุนนางซึ่งเปนเพียงกลุมคนจํานวนนอยในสังคม สวนไพรและทาสซึ่งเปนคนสวนใหญและมี หลากหลายชาตพิ ันธจุ ะมหี นาทใ่ี นการสงสว ยหรือใชแรงงานแกรฐั ตามกลไกระบบศกั ดนิ า หลังสงครามอังกฤษกับพมาครั้งที่ 3 สิ้นสุด พระเจาธีบอและมเหสีก็ถูกเนรเทศ อังกฤษก็ได ผนวกพมา เขา กับอนิ เดยี ทาํ ใหระบบการปกครองของพมาลม เหลว ขนุ นางขาดแหลง อา งอิง ในการใชอาํ นาจ ทีช่ อบธรรม พระราชวงั มณั ฑะเลยกลายเปนศนู ยก ลางรวมกองบญั ชาการทหาร นอกจากนั้นอังกฤษยังทําการ เลิกระบบไพรและทาสดวย ขนุ นางของพมา จาํ นวนมากยอมใหค วามรว มมอื กับองั กฤษและตอ มาไมนานกถ็ กู ระบบของอังกฤษ ดดู กลืน หลังจากนนั้ องั กฤษก็ไดขนึ้ มาเปนชนชัน้ ปกครองของพมา พมา ไดถ กู สรางภาพลกั ษณใหมใ หซ ึมซาบถึง ทกุ ชนชัน้ ซงึ่ นักศกึ ษาสวนใหญเ ชอ่ื วา พมา สมยั ใหมเปนผลผลติ ของอังกฤษ ICS เปนกลุมนักบริหารอาณานิคม ท่ีเกิดจากการคัดเลือกซึ่งจะทํางานอยูในอินเดียและพมา เจาหนา ที่ 1 คน ตอ งรับผิดชอบคนราว 300,000 คน ทําใหคอนขางทํางานหนัก การทํางานของ ICS จําเปน จะตองปฏิสัมพนั ธกบั คนพื้นเมอื ง เชน ในพมา แตดว ยความทมี่ ีอคติมองวา ชาวพมาเปนชนช้นั ทตี่ า่ํ ตอ ยจึงทาํ ให ICS สวนใหญไ มสนใจท่ีจะเรยี นรเู กยี่ วกับพ้นื เมืองพมามากนัก ทําให ICS และคนพน้ื เมอื งพมา คอ นขางทจ่ี ะเกิด ความรูสกึ แปลกแยกทัง้ จากเชอ้ื ชาติเดยี วกันและตา งเชื้อชาติ การปกครองของอังกฤษในดานการเกบ็ ภาษี โดยเฉพาะสว ยท่รี ฐั บาลเรยี กเก็บรายบคุ คลทําใหภ าวะ ราคาขา วตกต่าํ จนชาวพมาเกิดความกดดนั และนําไปสกู ารตอตานเกิดกบฏหยาซาน แตการเกดิ ความขดั แยง น้ัน อังกฤษมองวาเปนการกระทาํ ที่เกิดจากไสยศาสตร ความคดิ แบบจารตี ไมไ ดกลาววา เปนการเกดิ จากปญ หาสังคม - เศรษฐกิจ ครั้นถึงชวงปลายพุทธศตวรรษท่ี 24 ตอชวงตนพุทธศตวรรษท่ี 25 ประเทศฝร่ังเศสเร่ิมให ความสนใจท่ีจะขยายอํานาจเขามาสูดินแดนในแถบลุมแมน้ําโขง เพ่ือหาทางเขาถึงดินแดนตอนใตของจีน เพือ่ เปด ตลาดการคาแหงใหมแขงกบั องั กฤษ ซ่งึ สามารถยึดพมา ไดก อ นหนานั้นแลว โดยฝร่งั เศสเริ่มจากการ ยึดครองแควน โคชินจนี หรอื เวยี ดนามใตกอ นในป พ.ศ. 2402 รกุ คบื เขา มาสดู นิ แดนเขมรสว นนอก ซง่ึ ไทยปกครองในฐานะประเทศราชในป พ.ศ. 2406 (ไทยตกลงยอมสละอํานาจเหนือเขมรสว นนอก อยางเปนทางการในป พ.ศ. 2410) จากน้ันจึงไดขยายดินแดนในเวียดนามตอจนกระท่ังสามารถยึดเวียดนาม

63 ไดท้งั ประเทศในป พ.ศ. 2426 พรมแดนของสยามทางดานประเทศราชลาวจงึ ประชดิ กับดินแดนอาณานิคมของ ฝร่ังเศสอยางหลกี เลี่ยงไมไ ด ในระยะเวลาเดียวกนั ในประเทศจนี ไดเกดิ เหตุการณกบฏไทผิงตอตานราชวงศชิงกองกําลังกบฏ ชาวจนี ฮอท่ีแตกพายไดถอยรน มาตงั้ กําลงั ซอ งสมุ ผคู นอยูในแถบมนฑลยูนนานของจีน ดินแดนสบิ สองจไุ ทยและ ตามแนวชายแดนประเทศราชลาวตอนเหนอื กองกาํ ลังจีนฮอไดท าํ การปลนสะดมราษฎรตามแนวพ้นื ทีด่ ังกลา ว อยางตอ เนือ่ ง สรา งปญ หาตอ การปกครองของท้ังฝายไทยและฝร่ังเศสอยางย่ิง เพราะสงกําลังไปปราบปราม หลายครั้งกย็ ังไมส งบ เฉพาะกับอาณาจกั รหลวงพระบางน้นั ทางกรุงเทพถึงกับตองปลดพระเจามหนิ ทรเทพนิภาธร เจาผูครองนครหลวงพระบางออกจากตําแหนง เน่ืองจากไมสามารถรักษาเมืองและปลอยใหกองทัพฮอ เขาปลนสะดมและเผาเมอื งหลวงพระบางลงและตั้งเจา คาํ สกุ ขึน้ เปน พระเจาสักรินทรฤทธิ์ปกครองดินแดนแทน ไทย (หรือสยามในเวลาน้นั ) จึงรวมกับฝรั่งเศสปราบฮอจนสาํ เรจ็ โดยทง้ั สองฝา ยไลตีกองกาํ ลงั จีนฮอ จากอาณาเขตของแตละฝายใหมาบรรจบกันท่ีเมืองแถง (เดียนเบียนฟูในปจจุบัน) แตก็เกิดปญหาใหม คือ ฝายฝรั่งเศสฉวยโอกาสอา งสิทธิปกครองเมืองแถงและสิบสองจไุ ทย โดยไมยอมถอนกําลังทหารออกจากเมือง แถงเพราะอา งวา เมืองนเี้ คยสง สวยใหเ วียดนามมากอ น ปญ หาดังกลา วนีม้ ที มี่ าจากภาวะการเปนเมอื งสองฝา ยฟา ของเมืองปลายแดน ซึ่งจะสง สวยใหแกรฐั ใหญท ุกรฐั ท่ีมอี ิทธพิ ลของตนเองเพ่ือความอยรู อด พระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม แสง-ชูโต) แมทัพฝายไทย เห็นวาถาตกลงกับฝร่ังเศสไมไดจะทําให ปญหาโจรฮอบานปลายแกยาก จงึ ตัดสินใจทําสัญญากับฝรั่งเศสในวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2431 ใหฝายไทย ต้งั กาํ ลังทหารทีเ่ มอื งพวน (เชยี งขวาง) ฝร่งั เศสต้ังกําลังทหารที่สิบสองจุไทย สวนเมืองแถงเปนเขตกลางใหมี ทหารของทั้งสองฝายดแู ลจนกวา รฐั บาลทั้งสองชาตจิ ะเจรจาเรื่องปก ปนเขตแดนไดผลจากสนธิสัญญาน้ีแมจะ ทําใหฝ ายไทยรวมมือปราบฮอกับฝรัง่ เศสจนสาํ เรจ็ และสามารถยุตคิ วามขัดแยง เรอ่ื งแควน สบิ สองจุไทย เมืองพวน และหวั พนั ทงั้ หา ท้ังหกยตุ ลิ งไปชวั่ คราว แตกต็ อ งเสยี ดินแดนสิบสองจไุ ทยโดยปริยายไป การลา อาณานคิ มขององั กฤษ ในยุคลาอาณานิคมน้ัน กลุมประเทศมหาอํานาจตะวันตกหลายประเทศตางแสวงหาอาณานิคม ของตนเอง เชน ประเทศองั กฤษ โปรตเุ กส ฝร่ังเศส ไดแผอทิ ธพิ ลเขา มาในทวีปเอเชียหลายประเทศและประเทศ หน่งึ ทต่ี กเปน เมืองขนึ้ ขององั กฤษคืออนิ เดียน่นั เอง บริษัทอิสตอินเดยี ขององั กฤษเขามาทําการคาในประเทศอนิ เดีย เปนประวัติศาสตรที่ศูนยอํานาจ ชาวอังกฤษที่เขามาสูอินเดียน้ันมาในนามของพอคา ความจริงแลวมีหลายชาติที่เขามาทําการคากับอินเดีย ทีส่ าํ คญั เชน ชาวโปรตุเกส ชาวฮอลนั ดา ชาวฝร่งั เศส เปน ตน โปรตุเกส นับเปนยุโรปชาติแรก ๆ ที่เขามาทําการคาบนแผนดินอินเดีย นับตั้งแตวัสโกดากามา เดินทางมาถึงเมืองกาลกิ ตั ทางตะวันตกของอนิ เดยี ตั้งแตปลายคริสตศตวรรษท่ี 15 และสามารถสรางเมืองทา ของตัวเองขึ้นเปนผลสําเร็จที่เมืองกัว (Goa) หลังจากชาวโปรตุเกสแลว ก็มีชาวฮอลันดาและชาวฝรั่งเศส สว นองั กฤษนน้ั เขา มาในภายหลงั เม่อื ชาวโปรตุเกส ฮอลันดา และฝรัง่ เศสไดม กี ิจการท่อี ินเดียอยูก อ นแลว และ นําศาสนาครสิ ตมาเผยแผใ นอนิ เดยี ดว ย

64 บริษัทอิสตอินเดียของอังกฤษ ทําใหเกิดเปนปฏิปกษกับชาวอินเดีย ท้ังท่ีเปนมุสลิมและฮินดู เพราะบทเรยี นเชนนี้ พอ คา ชาวองั กฤษจงึ ไมป รารถนาจะใหเรื่องศาสนามาเปน อปุ สรรคในการทําธุรกิจการคา ที่สําคัญคือ ชาวอังกฤษเองกลับเปนผูสนับสนุนชาวอินเดียไมวาจะเปนมุสลิมหรือฮินดูในการตอสูกับพอคา ตางศาสนา แมจะเขามาสูอินเดียหลังชาติอ่ืน แตอังกฤษกลับประสบความสําเร็จอยางรวดเร็วและมากกวา ชาติอ่ืน ภายในเวลาไมนาน บรษิ ัทอิสตอินเดียของอังกฤษ ก็สามารถจัดตั้งศูนยการคาของตัวเองไดตามเมืองทา สําคญั นับตงั้ แตแถบตะวนั ตกทเ่ี มอื งสรุ ัต บอมเบย มาจนถงึ แถบตะวนั ออก คอื มัทราส และกลั กัตตา ทัง้ น้กี ด็ ว ย ความชวยเหลอื จากเจาผูครองนครตา งๆ เม่อื มาถึงชวงกลางคริสตศตวรรษท่ี 18 เปนชวงท่ีอํานาจปกครองรวมศูนยโดยกษัตริยมุสลิมเร่ิม เสอ่ื มลง เปนโอกาสใหพอ คาชาวอังกฤษมีโอกาสเขาไปแทรกแซงดวยการชวยเหลือฝายใดฝายหนึ่งท่ีมีความ ขัดแยง กนั จนในที่สดุ บริษทั อิสตอ นิ เดยี ก็มีอิทธพิ ลเหนอื เจาผปู กครองเหลาน้ัน และนําไปสูการมีอํานาจเหนือ แผนดินอนิ เดยี ในเวลาตอ มา ลวงมาถงึ ศตวรรษท่ี 19 ประเทศอินเดียทั้งหมดกต็ กอยภู ายใตอิทธิพลขององั กฤษ นนั่ คือ บางสวน เปนเขตปกครองของอังกฤษโดยตรง เรียกวา บริทชิ ราช (British Raj) เขตปกครองโดยตรงน้มี ปี ระมาณ 3 ใน 5 ของอนิ เดียทงั้ หมด สว นทเ่ี หลือเปนการปกครองโดยมหาราชาผคู รองนคร ท่แี ตกแยกเปนแควนเล็กแควนนอย ทีแ่ มจะปกครองตนเองไดแตกต็ กอยภู ายใตอ ํานาจของอังกฤษ กลา วคอื ไมสามารถปฏิเสธอาํ นาจของอังกฤษได ชวงประมาณ 100 ป ต้งั แตตนศตวรรษที่ 19 ถึงตน ศตวรรษที่ 20 เปน รอ ยปแ หงความเปนไปของ อินเดยี ทถี่ กู กําหนดทิศทางโดยผปู กครองชาวองั กฤษ อนิ เดียทแี่ ตกเปนแควน เลก็ แควน นอ ยมานานหลายรอ ยป ถกู เชื่อมโยงใหต ิดกนั เปน หนึง่ เดียว ดว ยระบบทางรถไฟและการสอ่ื สารไปรษณียท ่ีองั กฤษจดั สรางขึ้นบนแผนดนิ อินเดยี นับตั้งแตชวงตนศตวรรษที่ 20 มา จนถึงชวงไดรับอิสรภาพในชวงกลางศตวรรษ กระบวนการ เรียกรอ งเอกราชจากการปกครองของอังกฤษก็ทวีรุนแรงข้นึ เรือ่ ยๆ จนในที่สดุ อนิ เดียสามารถประกาศเอกราช ไดส าํ เรจ็ ผนู ํา คอื มหาตมะคานธีททีต่ อ ตานองั กฤษดว ยวธิ ีการ “อหงิ สา” ซึง่ เปนวธิ ีการสงบสันติ พรอ ม ๆ กับ การแตกอนิ เดยี ออกเปนฮนิ ดสู ถาน (เขตประเทศชาวฮินดู) และปากสี ถาน (เขตประเทศชาวมสุ ลมิ ) การทําสนธสิ ัญญาเบาวริง่ พ.ศ. 2398 (Bowring Treaty, 1855) ในสมยั รัชกาลท่ี 4 ในชว ง พ.ศ. 2398 เปนชว งทีภ่ ูมิภาคเอเชียตอ งเผชญิ กับการคุกคามของลัทธิจักรวรรดินิยม โดยชาติ มหาอํานาจตะวันตกไดใชนโยบายเรือปน คือ การใชกองกําลังทหารเรือเขายึดครองประเทศหรือดินแดน ที่ออนแอกวา นโยบายเรือปนเปนที่นิยมใชของมหาอํานาจทางตะวันตก โดยเฉพาะประเทศฝร่ังเศสและ ประเทศอังกฤษ ซึง่ ขณะนน้ั ไดข ยายอาํ นาจมาทางเอเชียใตและเอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยไดใชอํานาจทาง ทะเล คอื เรอื รบทม่ี ีปน ใหญทท่ี นั สมยั พรอมกําลงั ทหารประจาํ เรอื เขายดึ ครอง โดยองั กฤษยดึ ครองอนิ เดีย พมา มลายู สว นฝร่ังเศสเขา ยึดครองเวียดนาม ลาว และกัมพูชา และตอ มาฝรั่งเศสไดพยายามใชนโยบายเรือปนเขา ยึดครองประเทศไทย ทําใหไทยตองเสยี ดนิ แดนบางสว นไปใน รศ. 112 (พ.ศ. 2423) โดยฝรั่งเศสไดสงเรือปน

65 ชอื่ ลูตเิ ขา มาในแมน าํ้ เจาพระยา ถงึ หนาสถานทูตฝร่ังเศสในกรุงเทพมหานคร เพ่ือขมขูใ หไ ทยยกดินแดนฝง ขวา ของแมนํ้าโขงและดินแดนไทยในกัมพูชาบางสวนใหกับฝร่ังเศส และเพ่ือเขามาบีบบังคับใหประเทศตาง ๆ ทําตามขอ เรียกรอ งของตน ประเทศไทยไดตระหนักถึงภัยคุกคามดังกลาว ซ่ึงไดเห็นบทเรียนจากการพายแพ ของจักรวรรดจิ นี อันยงิ่ ใหญต อประเทศองั กฤษในสงครามฝน ครั้งที่ 1 (พ.ศ. 2385) การคุกคามของอังกฤษที่มี ตอ ประเทศเพอื่ นบานอยางพมา และการยดึ ครองเวียดนามของฝร่ังเศษ ดวยเหตุผลดังกลาวเปนเหตุใหไทย ตองดําเนินนโยบายแบบผอนปรนหรือลูตามลม (Bending with the wind) เพื่อความอยูรอดของชาติและ ยนิ ยอมท่ที ําสนธสิ ัญญาทไ่ี มเสมอภาค เม่อื อังกฤษสงเซอรจอหน เบาวร่ิง (Sir.John Bowring) มาเจรจาทําสนธิสัญญาทางพระราชไมตรี และการคา ในป พ.ศ. 2398 ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ไทยไดยินยอม ทาํ สนธิสญั ญาทเ่ี รยี กวา \"สนธสิ ญั ญาเบาวริง่ \" เม่ือวันท่ี 18 เมษายน พ.ศ. 2398 ซึ่งเปาหมายของสนธิสัญญา ฉบับนค้ี ือชาตมิ หาอาํ นาจตะวันตกตองการใหไทยเปนตลาดระบายสินคาและการลงทุน ซึ่งสงผลใหไทยตอง สญู เสยี รายไดจ ากการคา ตางประเทศและอาํ นาจทางการศาลหรอื สทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขต (Extra territoriality) สรปุ สาระสําคญั ของสนธสิ ญั ญาเบาวร ่ิง ไดด ังนี้ 1. ใหค นในบงั คบั องั กฤษอยูภ ายใตก ารควบคุมของกงสุลอังกฤษ ทําใหคนในบังคับอังกฤษไมตองขึ้น ศาลไทย 2. ยกเลิกพระคลังสินคา ใหคนในบังคับของอังกฤษไดรับสิทธิในการคาเสรีในทุกเมืองทา สามารถ ซ้อื ขายสินคาไดโดยตรงกับธุรกิจเอกชนของไทย 3. กําหนดอัตราภาษีศุลกากรขาเขาของสินคาทุกชนิดในอัตรารอยละ 3 นอกจากภาษีศุลกากร หามเก็บคาธรรมเนียมและอากรอน่ื ๆ จากพอ คา ของประเทศคสู ัญญา นอกจากไดรบั ความเหน็ ชอบจากสถาน กงสุล 4. อังกฤษเปนประเทศที่ไดรับการอนุเคราะหจากไทย หมายความวา ถาฝายไทยยอมใหส่ิงใด ๆ แกช าติอื่น ๆ นอกเหนอื ไปจากสญั ญานี้ ไทยกต็ อ งยอมมอบใหอ งั กฤษเชน กนั 5. ขา วเปนสินคาหลกั รัฐบาลไทยสงวนสทิ ธกิ ารสง ออกขา ว ปลา และเกลือ ในยามที่ไทยขาดแคลน 6. หามมกี ารเปลย่ี นแปลงสัญญานจี้ นกวาจะใชไปครบ 10 ป และถาตองการแกไขเปล่ียนแปลงตอง แจงใหคสู ัญญาทราบลวงหนา 1 ป โดยทง้ั สองฝา ยตองยนิ ยอม ในการน้ีพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูห วั มีพระกรุณาโปรดเกลาฯ แตงต้ังเซอรจอหน เบาวริ่ง เปน “พระยาสยามมานุกูลกจิ สยามมิตรมหายศ” เปน การแสดงถงึ พระราชไมตรอี ันดีทไี่ ทยมีตอ รัฐบาลอังกฤษ อีกดว ย สนธิสัญญาเบาวร่ิงไดกลายเปนตนแบบของสนธิสัญญาที่นานาชาติเขามาเจริญพระราชไมตรีและ การคา กับไทยในชว งเวลาตอ มาทไี่ ทยตอ งลงนามในสนธสิ ัญญาที่ไมเ ปน ธรรมกับประเทศอืน่ ๆ เชนเดยี วกับในป พ.ศ. 2303 ท่ีไทยไดทําสนธิสัญญากับฮอลันดาและปรัสเซีย (เยอรมนี)

66 ผลกระทบของสนธิสญั ญาเบาวรงิ่ 1. การสญู เสยี สทิ ธสิ ภาพนอกอาณาเขต สงผลใหร ัฐบาลไทยพยายามปรับปรุงแกไขระบบกฎหมายและการศาลไทยที่ตะวันตกไมยอมรับ เพราะขาดความเปนสากล อีกทั้งระเบียบการพิจารณาคดีและวิธีการลงโทษแบบรุนแรงตามจารีตเปนอุปสรรค ตอการพฒั นาบานเมอื งอยา งย่งิ 2. การเปลย่ี นแปลงในระบบเศรษฐกิจของไทย การทําสนธสิ ัญญาเบาวร ่งิ ทําใหร ะบบการคาแบบผูกขาดสิ้นสดุ ลง นําไปสูการท่ีไทยตองเปดประเทศ สูการคาเสรที าํ ใหเ กดิ การเปลยี่ นแปลงในระบบเศรษฐกิจ ดงั นี้ 2.1 การเปล่ียนแปลงโครงสรางสินคาเขา และสินคาออกของไทย กลาวคือ กอนทําสนธิสัญญา เบาวร ิง่ ไทยสงสนิ คาออกหลายชนิด แตเมื่อมีการทําสนธิสัญญาเบาวร่ิงแลวไทยมีสินคาสงออกที่สําคัญเพียง ไมกี่ชนิด โดยสินคาออกที่สําคัญของไทยหลังสนธิสัญญาเบาวร่ิง ไดแก ขาว ยางพารา และดีบุก สวนสินคา นําเขาจากเดิมมีอยูไมก่ีชนิด สวนใหญเปนประเภทสินคาฟุมเฟอยท่ีตอบสนองความตองการของชนชั้นสูง ก็เปลี่ยนเปนสินคาหลากหลายชนดิ เพ่อื ใหคนท่ัวไปใชอ ุปโภคบริโภค 2.2 การเปลี่ยนแปลงวิธีการผลิตสินคาทําใหประเทศไทยตองเปล่ียนจากการผลิตเพื่อเลี้ยงชีพ มาทําหนาท่ีผลิตสินคาเฉพาะ ท่ีถูกกําหนดตามความตองการของตลาดโลก ซ่ึงขาวกลายเปนสินคาสําคัญ จงึ เกดิ การขยายพนื้ ทเ่ี พาะปลูก และใชแรงงานคนมากข้ึน ดังนั้น รัฐจึงสนับสนุนใหประชาชนเพาะปลูกขาว มากขน้ึ โดยวธิ กี ารตาง ๆ เชน การขดุ คลอง ลดภาษคี า นา ลดการเกณฑแรงงาน มีการใชแรงงานจีนชวยเสริม กาํ ลงั การผลิต และเกดิ การจางแรงงานเพ่ือชวยในการทํานา 2.3 การคาระหวา งประเทศขยายตัวมากย่ิงขึ้น เศรษฐกจิ ของไทยพ่งึ พงิ ตา งประเทศมากย่ิงข้ึน และ เกดิ ระบบเงนิ ตรา เนื่องจากการคาทข่ี ยายตวั เงนิ พดดว งไมเพียงพอ จึงมกี ารผลิตเหรยี ญกษาปณในสมยั รัชการ ที่ 4 และการผลติ ธนบัตร ในสมยั รชั การที่ 5 ตอ มา 2.4 การลงทุนและพัฒนาการดานอุตสาหกรรม ดว ยการใชเทคโนโลยีจากตะวันตกโดยมีนายทุน จากยโุ รปและจีนไดล งทุนอุตสาหกรรม เชน ไมสัก มีการลงทุนทําไมสักทางภาคเหนือ การทําเหมืองแรดีบุก ในภาคใต การทําโรงสไี ฟ อตู อเรอื สมัยใหม 3. การเปล่ียนแปลงทางดานสงั คม เนื่องจากระบบการคา เสรีสง ผลกระทบตอ วถิ ีชีวติ ของผูคนในสังคม ระบบไพร - ทาส ไมไดเอื้อตอ ระบบเศรษฐกจิ สมยั ใหมนาํ ไปสกู ระบวนการยกเลิกทาสและไพรในการตอมาจึงทําใหระบบความสัมพันธของ ผคู นในสังคมเปลยี่ นแปลงไป เมอ่ื ขาวกลายเปนสินคาหลัก ชาวนาจงึ ผลิตมุงท่ีจะผลิตขาว โดยละทิ้งกิจกรรม อ่นื ๆ เชน หัตถกรรมพื้นบาน การทอผา เพราะสามารถนําเงินท่ไี ดจ ากการขายขาวไปซื้อสินคาอน่ื ๆ ไดต ามความ พอใจ ซ่งึ มสี ว นทําใหคานิยมในสงั คมไทยใหความสาํ คญั กับเงนิ ทองทรพั ยสนิ ยิ่งข้นึ แรงงานและที่ดินกลายเปน ส่ิงที่มมี ูลคา

67 การปฏิรปู ประเทศในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา จาอยหู ัว (รชั กาลท่ี 5) ในสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ประเทศไทยไดมีการเปลี่ยนแปลงประเทศใหมี ความเจริญกาวหนาตามแบบตะวันตก โดยการปรับปรุงระบบการบริหารราชการแผนดินคร้ังใหญ ซ่ึงเปน รากฐานทส่ี ําคัญและสงผลมาถึงปจจุบัน การปฏิรูปประเทศมี 3 ดาน ไดแก 1) การปฏิรูปดานการเมืองการ ปกครอง 2) การปฏริ ปู ดา นเศรษฐกจิ และ 3) การปฏริ ปู ดานสงั คม สาเหตขุ องการปฏริ ปู ประเทศ การปกครองตง้ั แตส มัยรัชกาลที่ 5 ในสมยั พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยูหัว ไดทรงปฏิรูป การปกครองแผนดินอยางขนานใหญ ควบคูไปกับการปฏิรูปเศรษฐกิจและสังคม ท้ังนี้ก็เพ่ือใหเหมาะสมกับ สภาพแวดลอมตาง ๆ ทเ่ี ปล่ียนแปลงไป การปฏริ ูปเศรษฐกิจ ไดแ ก การปรบั ปรงุ ระบบบรหิ ารงานคลงั และภาษี อากร สวนการปฏริ ปู สังคมไดแ ก การเลกิ ทาส การปฏริ ูปการศึกษา รวมทั้งการปรับปรุงการสื่อสาร และการ คมนาคม เปน ตน สําหรับมลู เหตสุ าํ คญั ทีผ่ ลักดันใหมกี ารปฏิรูปการปกครองมี ดงั นี้ ดานการเมอื งการปกครอง 1. มลู เหตุภายใน ทรงพจิ ารณาเห็นวา การปกครองแบบเดิมไมเ หมาะสมกบั สภาพทางการปกครอง และทางสงั คมท่เี ปลีย่ นแปลงไป เชน ประเทศไทยมปี ระชากรเพม่ิ ขึน้ การคมนาคมและการติดตอสอ่ื สาร เริม่ มี ความทันสมัยมากข้ึน การปกครองแบบเดิมจะมีผลทําใหประเทศชาติขาดเอกภาพในการปกครอง ขาดประสิทธิภาพในการบรหิ ารราชการแผนดินและพัฒนาไดย าก 2. มูลเหตุภายนอก ทรงพิจารณาเห็นวา หากไมทรงปฏิรูปการปกครองแผนดินยอมจะเปน อนั ตรายตอ เอกราชของชาติ เพราะขณะน้นั จกั รวรรดินยิ มตะวันตก ไดเขามาแสวงหาอาณานิคมในแถบเอเชีย ตะวนั ออกเฉียงใต นอกจากนน้ั แตเดิมเราตอ งยนิ ยอมใหประเทศตะวันตกหลายประเทศมสี ิทธิภาพนอกอาณา เขต คือ สามารถตั้งศาลกงสุลข้ึนมาพิจารณาความคนในบังคับของตนได โดยไมตองอยูใตการบังคับของ ศาลไทย เพราะอา งวา ศาลไทยลา สมยั ดา นเศรษฐกจิ สมัยรัชกาลท่ี 5 พระองคทรงเห็นวาถึงแมรายไดของแผนดินจะเพ่ิมพูนมากขึ้นอันเปนผลมาจาก ระบบเศรษฐกจิ เปลยี่ นไป แตก ารทรี่ ะบบการคลงั ของแผน ดนิ ยังไมร ดั กมุ พอ ทาํ ใหเ กิดการรัว่ ไหลไดง า ย จึงทรง จัดการปฏิรปู การคลงั โดยจดั ตั้งหอรัษฎากรพพิ ฒั นข ้นึ เพื่อปรบั ปรงุ และจดั ระบบภาษใี หท นั สมัย ใน พ.ศ.2416 มีการประกาศใชพ ระราชบัญญัตงิ บประมาณ พ.ศ. 2434 เรมิ่ โครงการปฏิรูปเงินตราใหม พ.ศ.2442 จัดการ สง เสริมการเกษตรและการผลิตเพื่อการสง ออกใหม ากขึ้น ปรับปรุงการคมนาคมใหทันสมัยโดยการสรางทาง รถไฟ ตัดถนนสายตาง ๆ ขุดคลอง เพื่อใหเกิดความสะดวกในการคมนาคม การขนสงสินคาและผลผลิต การเกษตร ซึ่งผลจากการปฏริ ูปเศรษฐกจิ ในสมัยรชั กาลที่ 5 ทาํ ใหร ายไดของประเทศเพ่ิมมากข้นึ

68 ดานสงั คม สมัยรัชกาลท่ี 5 ประเทศไทยมีการเปล่ียนแปลงทางสังคม โดยมีสาเหตุของการเปลี่ยนแปลง โครงสรางทางสังคม ดังน้ี 1. สาเหตภุ ายนอก - การคุกคามของมหาอํานาจตะวันตกรัชกาลท่ี 5 จึงทรงผอนปรนตอการบีบบังคับของ ประเทศตะวนั ตกและเรงปรบั ปรุงภายในประเทศใหเ จรญิ กา วหนาขึ้น - การรับอิทธิพลแนวความคิดแบบตะวันตก โดยการเรียนรูและศึกษาศิลปะวิทยาการ ตลอดจนแนวความคิดแบบตะวันตกมากขน้ึ - การเสด็จประพาสประเทศใกลเคียง ทําใหเห็นความเจริญของประเทศเหลานี้ จึงไดทรง ปรับปรงุ และเปลีย่ นแปลงสังคมไทยใหเจรญิ ทดั เทียมประเทศเพ่อื นบาน 2. สาเหตภุ ายใน - การมีระบบไพรแ ละทาสทําใหเกดิ ความเหลือ่ มล้าํ และความไมเ ปน ธรรมในสงั คม - รัชกาลท่ี 5 ทรงเห็นวาการเกณฑแรงงานของไพรเปนอุปสรรคตอการขยายตัวของระบบ เศรษฐกจิ สมัยใหม - การมไี พรอ ยูในความดแู ลเปน จํานวนมาก อาจทําใหขุนนางผูใหญใชเปนฐานกําลัง เพื่อแยง ชงิ อํานาจทางการเมอื ง และลม ลา งพระราชอํานาจของพระมหากษัตรยิ ได - การมรี ะบบทาสทาํ ใหช าติตะวนั ตกดถู กู วาเมอื งไทยเปนเมืองเถ่ือนและอาจใชเปนขอ อางเขา ยดึ ครองประเทศได การปฏิรปู ดา นการเมืองการปกครอง พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยูห วั ทรงปฏริ ปู การปกครองเพราะทรงเห็นวา เปน หนทางหนึ่ง ทจ่ี ะรกั ษาเอกราชของบานเมืองไวไดในชวงการขยายลัทธิจักรวรรดินิยมของชาติตะวันตก การปรับปรุงการ ปกครองใหท นั สมัย ทาํ ใหช าวตางชาตเิ ห็นวา ประเทศไทยเปน ประเทศท่เี จริญแลว สามารถปกครองดแู ลพฒั นา บา นเมืองได นอกจากนีย้ งั ทาํ ใหประชาชนมีความเปน อยูดีข้ึน ประเทศชาติมีรายไดในการทํานุบํารุงบานเมือง มากข้ึน ทําใหสายตาของชาวตางชาติมองประเทศไทยตางจากประเทศเพ่ือนบานอื่น ๆ และดวยการวาง วิเทโศบายทางการทูตกับชาติตะวันตกอยางเหมาะสม ยอมรับวาชาวยุโรปเปนชาติท่ีเจริญ ใหเกียรติและ ยกยองพรอมกับเปล่ียนแปลงวธิ ีปฏิบัติบางอยาง เพอ่ื ใหเห็นวา ไทยไมใ ชช นชาติปาเถ่ือน เชน ใหข า ราชการสวม เสื้อเวลาเขา เฝา นอกจากนัน้ ยงั ยอมผอนปรนอยางชาญฉลาดแมจ ะเสียผลประโยชนหรือดินแดนไปบาง แตก็ เปน สวนนอยยังสามารถรักษาสวนใหญไวได ประเทศไทยจงึ คงความเปน ชาตทิ ม่ี เี อกราชตลอดมา

69 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยหู วั ทรงมแี นวความคิดในการปฏริ ปู การปกครอง 3 ประการ คือ 1. การรวมอํานาจเขาสูสวนกลางมากข้ึนท้ังนี้เพื่อมิใหชาติตะวันตกอางเอาดินแดนไปยึดครองอีก ถาอํานาจของรัฐบาลกลางแผไปถึงอาณาเขตใดก็เปนการยืนยันวาเปนอาณาเขตของประเทศไทย 2. การศาลและกฎหมายที่มีมาตรฐานจากการยอมเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตในรัชกาลท่ี 4 เปนเพราะประเทศอาณานิคมอางวาศาลไทยไมมีคุณภาพ ไมไดมาตรฐาน ดังนั้น รัชกาลท่ี 5 จึงทรง พระราชดาํ ริทจี่ ะปรับปรงุ การศาลยตุ ธิ รรมและกฎหมายไทยใหเ ปนสากลมากขน้ึ 3. การพัฒนาประเทศพระองคทรงริเริ่มนําสิ่งใหม ๆ เขามาใชเพื่อพัฒนาประเทศในดานตาง ๆ เชน สรางถนน ขุดคูคลอง จดั ใหมีการปกครองไฟฟา ไปรษณีย โทรเลข รถไฟ เปน ตน การปฏริ ปู การปกครองของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดกอใหเกิดการจัดระเบียบ การปกครองที่สําคญั จาํ แนกได 3 สว นคือ 1. การปกครองสวนกลาง พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัวยังทรงแตงตง้ั \"สภาทีป่ รกึ ษาในพระองค\" ซง่ึ ตอมาได เปลีย่ นเปน \"รัฐมนตรีสภา\" ประกอบดวย เสนาบดี หรือผูแทนกับผูที่โปรดเกลาฯ แตงตั้ง รวมกันไมนอยกวา 12 คนจดุ ประสงคเพือ่ ใหเปนทป่ี รึกษาและคอยทัดทานอํานาจพระมหากษัตริย แตการปฏิบัติหนาที่ของสภา ดังกลาวไมไดบรรลุจุดประสงคที่ทรงหวังไวเพราะสมาชิกสวนใหญไมกลาโตแยงพระราชดําริ คณะที่ปรึกษา สวนใหญมักพอใจที่จะปฏิบัติตามมากกวาที่จะแสดงความคิดเห็น นอกจากน้ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว ยังทรงแตงตั้ง \"องคมนตรีสภา\" ข้ึนอีก ประกอบดวยสมาชิกเมื่อแรกตั้งถึง 49 คน มีท้ังสามัญชน ต้ังแตชั้นหลวงถึงเจาพระยา และพระราชวงศองคมนตรี สภาน้ีอยูในฐานะรองจากรัฐมนตรีสภา เพราะ ขอความทป่ี รึกษาและตกลงกันในองคมนตรสี ภาแลวจะตอ งนําเขาที่ประชมุ รฐั มนตรีสภากอน จากน้ันจึงเสนอ ตอเสนาบดีกระทรวงตา ง ๆ การปรบั ปรงุ การบรหิ ารราชการในสว นกลางของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวรัชกาล ที่ 5 คือ ทรงยกเลิกตําแหนงอัครเสนาบดี 2 ตําแหนง คือ สมุหกลาโหม และสมุหนายกรวมทั้งจตุสดมภ โดยแบงการบริหารราชการออกเปนกระทรวงตามแบบอารยประเทศและใหมีเสนาบดีเปนผูวาการแตละ กระทรวง กระทรวงทต่ี ้งั ขึ้นทง้ั หมด เมื่อ พ.ศ. 2435 มี 12 กระทรวง คือ 1. กระทรวงมหาดไทย มีอาํ นาจหนา ทบี่ งั คบั บัญชาหัวเมอื งฝายเหนอื และเมอื งลาวท้งั หมด 2. กระทรวงกลาโหม มอี าํ นาจหนาทบี่ ังคบั บัญชาหัวเมืองฝายใต หัวเมืองฝา ยตะวนั ออก ตะวันตก และหัวเมืองมลายู ประเทศราช ตอ มา พ.ศ. 2437 กระทรวงกลาโหมทาํ หนาทบี่ ังคบั บัญชาฝายทหารอยาง เดยี ว สวนการปกครองหวั เมืองทั้งหมดอยใู นความควบคมุ ดแู ลของกระทรวงมหาดไทย

70 3. กระทรวงการตา งประเทศ ทําหนาท่ีวา การตา งประเทศโดยเฉพาะ 4. กระทรวงวัง มีอํานาจหนาท่ีบังคับบัญชาเกี่ยวกับกิจการพระราชสํานักและงานเก่ียวกับ องคพระมหากษตั ริย 5. กระทรวงเมืองหรือกระทรวงนครบาล มีอํานาจหนาที่บังคับบัญชาตํารวจ ดูแลความสงบ เรียบรอ ยในพระนครและงานเกีย่ วกบั นกั โทษ 6. กระทรวงเกษตราธกิ าร มอี าํ นาจหนา ที่ควบคุมดูแลเกยี่ วกับงานดา นการเพาะปลูก การคาขาย การปา ไมและเหมอื งแร 7. กระทรวงพระคลังมหาสมบัติ มีอํานาจหนาที่ดูแลรับผิดชอบเก่ียวกับภาษีอากรและ งบประมาณแผนดนิ 8. กระทรวงยุตธิ รรม มอี ํานาจและหนา ที่บงั คบั บญั ชาศาลทว่ั ประเทศ 9. กระทรวงยทุ ธนาธกิ าร มอี ํานาจหนา ทต่ี รวจตราและวางแผนเกยี่ วกับกิจการทหารบก ทหารเรอื 10. กระทรวงธรรมการ มีอาํ นาจหนา ท่ีดูแลรบั ผดิ ชอบเกี่ยวกบั การศกึ ษา การสาธารณสุข วัดและ พระสงฆ 11. กระทรวงโยธาธกิ าร มีอํานาจหนา ที่รับผิดชอบเก่ียวกบั การกอ สราง ถนน คลอง การชางรถไฟ ไปรษณียและโทรเลข 12. กระทรวงมุรธาธิการ รับผิดชอบเก่ียวกับการรักษาตราแผนดินและงานระเบียบสารบรรณ ภายหลังไดยบุ กระทรวงยุทธนาธิการไปรวมกบั กระทรวงกลาโหมและยบุ กระทรวงมุรธาธิการไปรวม กับกระทรวงวัง คงเหลือเพียง 10 กระทรวงเสนาบดีทุกกระทรวงมีฐานะเทาเทียมกัน และประชุมรวมกัน เปนเสนาบดีสภาทําหนาที่ปรึกษาและชวยบริหารราชการแผนดินตามที่พระมหากษัตริยทรงมอบหมาย เพราะอํานาจสงู สดุ เดด็ ขาดเปนของพระมหากษัตริยต ามระบอบสมบูรณาญาสทิ ธิราชย 2. การปกครองสว นภมู ภิ าค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชดําริ ใหยกเลิกการปกครองหัวเมือง และใหเปล่ียนแปลงเปนการปกครองสวนภูมิภาค โดยโปรดเกลาฯใหตราพระราชบัญญัติลักษณะปกครอง ทองท่ี ร.ศ. 116 ข้ึน เพือ่ จัดการปกครองเปนมณฑลเมือง อาํ เภอ ตาํ บล และหมบู า น ดงั น้ี 1. ใหจัดระเบียบบริหารราชการหัวเมืองใหม ใหยกเลิกเมืองพระยามหานคร ชั้นเอก โท ตรี จัตวา และหัวเมอื งประเทศราช โดยจัดเปนมณฑลเทศาภิบาล ใหอ ยูใ นความดูแลของกระทรวงมหาดไทยเพียง กระทรวงเดยี ว มณฑลเทศาภบิ าล ประกอบดว ยเมอื งตัง้ แต 2 เมืองข้นึ ไป มสี มหุ เทศาภบิ าลท่ีพระมหากษัตริย ทรงแตง ต้งั ไปปกครองดูแลตา งพระเนตรพระกรรณ

71 2. เมอื ง ประกอบดวยอาํ เภอหลายอาํ เภอ มีผูวาราชการเมืองเปนผูรบั ผิดชอบข้ึนตรงตอ ขาหลวง เทศาภิบาล 3. อาํ เภอ ประกอบดว ยทอ งท่หี ลาย ๆ ตาํ บล มนี ายอําเภอเปนผรู ับผิดชอบ 4. ตาํ บล ประกอบดวยทองท่ี 10 - 20 หมบู านมีกํานนั ซึง่ เลอื กตง้ั มาจากผใู หญบา นเปน ผูรบั ผดิ ชอบ 5. หมบู า น ประกอบดว ยบา นเรอื นประมาณ 10 บา นขึ้นไป มีราษฎรอาศัยประมาณ 100 คน เปนหนวยปกครองทเี่ ลก็ ทส่ี ดุ มีผใู หญบ า นเปนผรู ับผิดชอบตอมาในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลาเจา อยหู ัว ไดยกเลกิ มณฑลเทศาภบิ าลและเปลี่ยน เมอื ง เปน จงั หวัด การบริหารราชการในระบบใหมประสบปญหาและอุปสรรค เน่ืองจากกลุมบุคคลท่ีเคยมีอํานาจ ในการปกครองประชาชนตามระบอบเกาสญู เสียผลประโยชน จงึ พยายามขดั ขวาง พระบาทสมเด็จพระจอม- เกลาเจาอยูหัว ทรงไมตองการใหเกิดความขัดแยงกันอยางรุนแรง ทรงมีพระบรมราโชบายแบบคอยเปน คอยไป จึงใชเวลาหลายปก วา จะปฏิรูปการปกครองไดท ว่ั ประเทศ จนกระทั่งถึง พ.ศ. 2449 จึงมีการปกครอง แบบมณฑล 3. การปกครองสวนทอ งถิน่ การปกครองสวนทองถ่ิน หมายถึง การใหประชาชนในทองท่ีแตละแหงไดมีโอกาสปกครอง และบริหารงานในทองที่ท่ีตนอาศัยอยู เพื่อฝกฝนใหบุคคลในทองที่รูจักพึ่งพาและชวยเหลือตนเองโดยใช ทรพั ยากรทีม่ อี ยู และบางสว นมาจากการใหค วามชวยเหลือของรัฐบาลกลาง เพื่อใหเกิดประสิทธิภาพสูงสุด เปน การวางรากฐานการปกครองตนเองตามระบอบประชาธปิ ไตยในระดบั ทอ งถนิ่ ใน พ.ศ. 2440 โปรดเกลาใหตรา พ.ร.บ. ลักษณะการปกครองทองท่ี ร.ศ.116 โดยรัฐบาลใหสิทธิ ประโยชนในการเลอื กผใู หญบ า นเปน หวั หนา ปกครองประชาชนในหมูบ าน และใหผ ูใหญบ านมีสทิ ธเิ ลือกกํานนั เปนหัวหนาปกครองในตําบลของตน การเลือกกํานันผูใหญบานยังเปนระบบการปกครองสวนทองถิ่นที่ใชกัน เร่อื ยมาจนถึงปจ จุบนั การจดั สขุ าภิบาล ใน พ.ศ. 2440 เร่ิมจัดต้งั สุขาภิบาลกรุงเทพข้ึนเปนครั้งแรก เพ่ือทําหนาที่รักษา ความสะอาด ความเปน ระเบียบเรยี บรอยในชุมชน การปองกันโรคภัยไขเจ็บ เปนตน ตอมาจึงขยายงานเปน กรมสุขาภิบาลสงั กัดอยูในกระทรวงนครบาล สําหรับตางจังหวัด เร่ิมจัดตั้งสุขาภิบาลเปนแหงแรกท่ี ตําบล- ทาฉลอม จังหวัดสมุทรสาคร โดยมีคณะกรรมการประกอบดวย กํานัน ผูใหญบาน ทําหนาที่บริหารงาน สขุ าภบิ าล รับผดิ ชอบงานดา นตา ง ๆ เกี่ยวกบั สวัสดิภาพของประชาชน เชน การรกั ษาความสะอาด การกําจัด ขยะ การสงเสริมสุขภาพอนามัย และการปองกันโรคระบาดท่ีเกิดกับประชาชน บํารุงรักษาถนนหนทาง เปนตน หนว ยงานราชการสว นทองถิ่น คอื สขุ าภบิ าลและเทศบาลยังปรากฏมาจนถงึ ปจจบุ นั การปฏิรปู ดา นเศรษฐกจิ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ประเทศไทยเร่ิมตนพัฒนาทางเศรษฐกิจ เพราะเปนผลมาจากการติดตอกับ ตา งประเทศอยา งกวางขวาง โดยมีการปฏริ ปู ทางเศรษฐกิจ มดี ังตอไปน้ี

72 1. การปฏริ ูปดา นการคลังรชั กาลที่ 5 โปรดเกลา ฯ ใหจัดตั้งหอรัษฎากรพิพัฒนขึ้นในป พ.ศ. 2416 ในพระบรมมหาราชวังทําหนาที่รับผิดชอบรวบรวมเงินภาษีอากรทุกชนิดนําสงพระคลังมหาสมบัติ ทําบัญชี รวบรวมผลประโยชน ตรวจตราการเก็บภาษีอากรของหนวยราชการตาง ๆ ใหเรียบรอยรัดกุมรับผิดชอบ การจายเงินเดอื นในอัตราทแี่ นนอนใหก บั ขา ราชการฝา ยพลเรอื นและทหารเฉพาะในสว นกลางแทนการจา ยเบย้ี หวัดและเงินป 2. การปฏิรูประบบเงินตรา พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยหู วั ทรงปฏิรปู ระบบเงินตรา ดงั น้ี 2.1 การประกาศกําหนดมาตราเงินใหม ใหมีเพียง 2 หนวย คอื บาทกับสตางค สตางคท ี่ ออกมาใชครงั้ แรก มี 4 ขนาด คือ 20, 10, 5 และ 2 สตางคค รง่ึ และประกาศยกเลิกใชเ งินพดดวง 2.2 การออกธนบตั รประกาศใชพระราชบัญญัติธนบัตร จัดตั้งกรมธนบัตรขึ้น เพ่ือทําหนาท่ี ออกธนบตั รใหไ ดมาตรฐาน ธนบตั รนนั้ เดมิ ประกาศใชมาตง้ั แตร ัชกาลที่ 4 แลว 2.3 เปรยี บเทียบคาเงินไทยกับมาตรฐานทองคํา ใน พ.ศ. 2451 ประกาศใชพระราชบัญญัติ มาตรฐานทองคาํ กาํ หนดอตั ราแลกเปล่ียน 13 บาท เทากับ 1 ปอนดเ พอ่ื ใหส อดคลอ งกบั หลกั สากล 3. การตั้งธนาคารมีบุคคลคณะหน่ึงรวมมือกอตั้งธนาคารของไทยแหงแรกเรียกวาบุคคลัภย (Book Club) ไดร ับพระราชทานพระบรมราชานุญาตจดั ตง้ั ธนาคารจดทะเบยี นถกู ตอ งตามกฎหมายเรียกชื่อวา แบงคสยามกมั มาจล (Siam Commercial Bank) ตอมาไดเปลีย่ นชอื่ เปนธนาคารไทยพาณิชย จาํ กดั 4. การทาํ งบประมาณแผน ดิน ใน พ.ศ. 2439 รัชกาลท่ี 5 โปรดใหม กี ารจดั ทาํ งบประมาณแผนดิน ขน้ึ เปน ครงั้ แรกเพ่ือใหก ารรบั จายของแผนดินมคี วามรัดกมุ โปรดใหแ ยกเงินสวนแผนดินและสวนพระองคออก จากกันอยา งเดด็ ขาดโดยใหพระคลงั ขางทเี่ ปน ผูดูแลพระราชทรพั ยส ว นพระองค 5. การปรบั ปรุงทางดา นการเกษตรและการชลประทานมกี ารขดุ คลองเกาบางแหง และขดุ คลองใหม อกี หลายแหง เชน คลองนครเนอ่ื งเขต คลองดําเนินสะดวก คลองประเวศบรุ รี มย คลองเปรมประชา คลองทวี วฒั นา สรางประตรู ะบายนํ้า เพอ่ื ชว ยสงนํ้าใหเ ขา ถึงพน้ื ทีท่ ี่ทาํ การเพาะปลกู ได ดา นการปาไม โปรดใหตง้ั กรม ปา ไม สงเสริมใหป ลูกสวนสกั อกี ทงั้ ไดสง นกั เรยี นไทยไปศึกษาวิชาปา ไม ณ ตา งประเทศ การปฏิรปู ดานสังคม ในสมยั รัชกาลท่ี 5 ทรงสงเสรมิ ใหประชาชนไดร ับสิทธ์ิ เสรีภาพและความเสมอภาคทางสงั คม ดังน้ี 1. ทรงยกเลิกระบบไพร ซึ่งเปนระบบท่ีทางราชการเกณฑประชาชนไปทํางานใหแกขุนนาง โดยไมไ ดรบั คาจางหรือผลประโยชนตอบแทน ทําใหประชาชนขาดอิสระในการประกอบอาชีพ บางคร้งั ถกู กด ขีข่ ม เหงจากมูลนายอีกดวย เปนเหตุใหเกิดการแบงชนช้ันในสังคมไทย ราษฎรไทยไมไดรับความเสมอภาค และความยตุ ธิ รรมเทา ทีค่ วร พระองคจงึ ทรงโปรดเกลา ใหย กเลกิ แตกระทําแบบคอยเปนคอยไป จนถึง พ.ศ. 2448 จงึ ยกเลิกโดยเดด็ ขาด 2. ทรงเลกิ ทาส พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ทรงเห็นวา การมที าสทําใหประเทศชาติ ลาหลงั เปน สงั คมท่มี นษุ ยย ังไรศกั ด์ิศรี ขาดความเสมอภาค อิสรภาพและเสรภี าพ ทง้ั อารยประเทศตา ง ๆ

73 กไ็ ดย กเลิกทาสในประเทศของตน จงึ มีพระราชดาํ ริยกเลิกทาสแบบคอ ยเปนคอยไป ซึ่งเริ่มขึ้นเม่ือพ.ศ. 2417 การเลิกทาสดําเนนิ ไปอยางเปน ขน้ั เปนตอนใชเ วลานานถึง 31 ป จึงสําเร็จเรียบรอยทว่ั ประเทศโดยไมขัดแยง กันถึงข้ันทาํ สงครามกันเองเหมอื นดังเชนทเ่ี กดิ ขึน้ ในระเทศสหรฐั อเมริกา ในพ.ศ. 2448 จึงตราพระราชบัญญตั ิ เลกิ ทาส เปน กฎหมายทหี่ า มมใิ หซ ้ือขายเอาคนมาเปน ทาสโดยเด็ดขาด การยกเลกิ ระบบไพรและทาสดังกลา ว นบั เปนการปฏวิ ตั สิ งั คมไทยคร้งั ยง่ิ ใหญท าํ ใหชาวไทยไดร บั อสิ รภาพ เสรีภาพและความเสมอภาค ซ่ึงเปนรากฐานในการพัฒนาสังคมไทยใหกาวหนาไปสสู งั คมทมี่ ีการ ปกครองแบบประชาธปิ ไตยในเวลาตอมา 3. ปฏริ ูปการศกึ ษา การศกึ ษาเปน ส่ิงสาํ คัญในการพฒั นาประเทศ จงึ ทรงมุงพฒั นาการศึกษาของ ไทยใหมคี วามเจรญิ รุง เรอื งและเพอื่ ใหป ระชาชนสามารถดาํ รงชีวิตในสงั คมไดอยา งมคี วามสุข กาวหนา ในการ สรา งสรรคอารยธรรมและวฒั นธรรม เชน ต้งั โรงเรียนหลวงข้นึ ในวัง พ.ศ. 2414 ตง้ั โรงเรียนนายทหาร มหาดเล็กทพ่ี ระตาํ หนักสวนกหุ ลาบ ตง้ั โรงเรียนสาํ หรับราษฏรขน้ึ ครง้ั แรกท่วี ดั มหรรณพาราม เมื่อ พ.ศ. 2427 และขยายการศกึ ษาออกสหู ัวเมอื งอยางจริงจงั ใน พ.ศ. 2441 โดยใชวดั เปน สถานศึกษาและมพี ระสงฆเ ปน ครผู สู อน 4. ทรงยกเลกิ ประเพณีวัฒนธรรมทลี่ าสมัย ดงั น้ี - การเปล่ียนแปลงประเพณีการสืบสันตติวงศ รัชกาลที่ 5 โปรดใหยกเลิกตําแหนงวังหนา (พระมหาอุปราช) และทรงสถาปนาตําแหนงสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกุมาร แทนสมเด็จ- พระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกมุ ารองคแรก คอื เจาฟามหาวชิรุณหิศ แตทรงสิ้นพระชนมกอนจึงมีการ สถาปนาสมเดจ็ พระเจา ลูกเธอเจาฟามหาวชริ าวธุ ขน้ึ เปน สยามมกุฎราชกมุ ารแทน - การเปลยี่ นแปลงวฒั นธรรมการแตง กาย ทรงผมโปรดใหช ายไทยในราชสํานัก เลิกไวผมทรง มหาดไทยเปลย่ี นเปนไวผมตัดยาวทั้งศรี ษะอยางฝรัง่ ผูห ญิงโปรดใหเ ลิกไวผ มปก ใหไ วผมยาวทรงดอกกระทุม โปรดใหชายไทยในราชสํานกั นงุ ผา มว งสตี า ง ๆ สวมเส้อื ราชปะแตน สวมหมวกอยา งยุโรปใหขาราชการทุกกรม กองแตงเครอ่ื งแบบนุงกางเกงอยา งทหารในยุโรปแทนโจงกระเบน การแตง กายสตรเี ร่มิ เปลี่ยนแปลงหลังจาก รัชกาลท่ี 5 กลับจากประพาสยุโรป คร้ังที่ 2 โดยสตรีไทยนิยมสวมเสื้อของอังกฤษ เปนเสื้อคอต้ังแขนยาว ตน แขนพองคลายขาหมูแฮม - การเปลี่ยนแปลงประเพณีการเขาเฝาโปรดเกลา ฯ ใหย กเลิกประเพณกี ารหมอบคลานในเวลา เขา เฝา แตใหใ ชวิธถี วายคาํ นบั แทนและใหน่งั เกา อี้ ไมต องน่งั กบั พ้ืน - การใชศักราชและวันทางสุริยคติในทางราชการโปรดเกลาฯ ใหใช ร.ศ. (รัตนโกสินทรศก) แทน จ.ศ. (จุลศกั ราช) ซงึ่ ใชม าต้งั แตสมัยอยุธยาโดยเร่มิ ใช ร.ศ. ตั้งแตวันที่ 28 มนี าคม พ.ศ. 2431 เปนตน ไป เร่ิม ร.ศ. 1 ต้งั แตป 2325 ซง่ึ เปนปที่สถาปนากรุงรตั นโกสนิ ทร

74 ไทยกับการเขารว มสงครามโลกครัง้ ที่ 1 ไทยเขา สสู งครามโลกครัง้ ที่ 1 ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกลา เจาอยูหวั ในชวงแรกของ สงครามไทยไดประกาศตนเปน กลางไมเขาขา งฝา ยใดฝา ยหน่งึ เพือ่ รกั ษาสัมพันธภาพท่ดี ีไวทง้ั 2 ฝา ย กลาวคือ ไทยยงั มคี วามสัมพันธอ ันดีกบั อังกฤษมาชานาน ขณะเดียวกันเยอรมนแี ละ ฝร่งั เศส ก็ยงั ถือเปน มิตรทดี่ ขี องฝา ยไทย ตอ มาไทยไดเ ปลี่ยนนโยบายและประกาศสงครามกับฝา ยเยอรมันนแี ละออสเตรยี -ฮังการี หรือเรียกวา ฝายมหาอํานาจกลาง (Central Powers) เม่ือวันที่ 28 กรกฎาคม 2460 เนื่องจากฝายไทย พิจารณาแลว เห็นวา ฝายเยอรมนเี ปน ฝายที่ละเมดิ กฎหมายระหวางประเทศและรุกรานประเทศกอน อีกทั้งสหรัฐอเมริกา ไดประกาศสงครามกับเยอรมนีไปกอนหนานี้ ทําใหไทยมั่นใจวาฝายพันธมิตร (Allied Power) จะเปนฝาย มชี ัยชนะ ถา ไทยเขา รวมกบั ฝายพันธมติ รจะสามารถ สรางเกียรตภิ ูมใิ หกับประเทศชาติ และจะทําใหประเทศ ไทยเปนที่รูจ กั ของประชาคมโลก ซงึ่ จะเปน โอกาสของไทย ท่ีจะเจรจาเรียกรองชาติตะวันตกใหทบทวนแกไข สนธิสัญญาทไี่ มเ ปน ธรรมกบั ฝา ยไทยทเี่ คยทาํ ไว ตง้ั แตส มยั รัชกาลท่ี 4 ดังนั้นในการเขารวมสงครามโลกคร้ังท่ี 1 เปนเหตุการณท่ีไทยไดเขาสูประชาคมนานาชาติ พระบาทสมเด็จพระมงกฏุ เกลาเจา อยูหัว จงึ ทรงใชสัญลักษณและสรางสถาบันเพ่ือเปนเคร่ืองมือ ในการสราง ความเปนชาติ และเกยี รติภูมขิ องคนไทยใหป รากฎสสู ายตาประชาคมโลก พระองคทรงโปรดเกลาฯใหป ระดิษฐ ธงชาตใิ หม ในป พ.ศ. 2460 ซึ่งมลี ักษณะเปน ธง 3 สี ประกอบดวย สีแดง สีขาว สีนํา้ เงนิ เพื่อเปนเครื่องหมาย แทนสถาบันสูงสุดของไทย คือชาติศาสนา และพระมหากษัตริย โดยพระราชทานชื่อวา “ธงไตรรงค” และ นําไปใชใ นหนว ยงาน กรม กอง ตา ง ๆ เพ่ือเปนเคร่ืองเตือนใจใหค นไทยสํานกึ ในหนา ท่ี รักษาชอ่ื เสียงเกียรติยศ ของหมูคณะ หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 1 ส้ินสุด ประเทศไทยสามารถเรียกรองชาติตะวันตกตาง ๆ ใหทบทวน แกไขสนธสิ ัญญากับไทยได โดยเฉพาะสนธิสัญญาท่ไี มเ ปน ธรรมระหวางไทยกบั เยอรมนีและออสเตรีย ฮังการี ประเทศไทยไดรับการสนับสนุนจากสหรัฐอเมริกาในสมัยประธานาธิบดี วูดโรว วิลสัน (Woodrow Wilson) ในการแกไ ขสนธิสัญญากับสหรัฐอเมรกิ า ในฐานะท่ีเปนประเทศท่ีมีผลประโยชนไ มมากนกั แตเ ปนมหาอํานาจ ท่ีสําคัญ โดยในป พ.ศ. 2463 รัฐบาลไทยและรัฐบาลสหรัฐอเมริกาไดทําสนธิสัญญา ซ่ึงระบุใหคนในบังคับ สหรัฐอเมริกาข้ึนศาลไทย และยกเลกิ ขอจาํ กดั ทางภาษี โดยใหไทยมีสิทธิ์เต็มท่ีในการต้ังพิกัดอัตราภาษีอากร สนธสิ ัญญาไทย - อเมริกัน จึงมีความสําคญั เพราะเปนครงั้ แรกท่ีไทยไดอิสรภาพ ทางภาษีอากร และมีอํานาจ ในทางการศาลเหมือนคนในบงั คับตางชาติ โดยไมตองเสียสง่ิ ใดเปน การตอบแทน ซึ่งทําใหฐานะทางการเมือง ระหวา งประเทศของไทยดีข้ึนในเวลาตอมา โดยสนธสิ ัญญาฉบับนี้ยังใชเปนแบบอยางในการแกไขสัญญาท่ีไมเปนธรรมที่ชาติตะวันตกในป พ.ศ. 2467 และ พ.ศ. 2468 ไทยประสบความสําเร็จในการเจรจาแกไขสัญญาไมเปนธรรมกับฝร่ังเศสและอังกฤษ โดยอาศัยความสามารถของพระวรวงศเธอ พระองคเจาไตรทศประพันธ กรมหม่ืนเทววงศวโรทัย เสนาบดี กระทรวงการตา งประเทศในขณะน้นั และ ดร. ฟรานซิส บี แซร ทีป่ รึกษาการตา งประเทศชาวอเมรกิ นั สามารถ แกไ ขสนธิสญั ญาได การเขารวมสงครามโลกครั้งที่ 1 ของไทย จึงเปน การตดั สินใจครงั้ สําคัญ มผี ลทาํ ใหเกดิ การ

75 แกไขสนธิสัญญาอันไมเปนธรรมและทวงคืนอํานาจอธิปไตยทางการศาล และอิสรภาพทางการเมืองไทย กลับคืนมา การเขารวมสงครามโลกครงั้ ที่ 2 ของประเทศไทย สงครามโลกครัง้ ที่ 2 เกิดข้ึนในยุโรปต้ังแต พ.ศ. 2482 เมื่ออังกฤษและฝรั่งเศสประกาศสงครามกับ เยอรมนี และไดน ําพาประเทศอาณานิคมของตนเขาสสู งครามจนลุกลาม เปนสงครามโลก ประเทศไทยถึงแม จะไมตกเปนอาณานิคมของชาติใด แตก็ไดรับผลกระทบจากกระแสความคิดแบบชาตินิยม และการขยาย อิทธพิ ลของญปี่ ุนในเอเชีย จึงไดปรับเปลี่ยนทาทีในการดําเนินความสัมพันธระหวางประเทศของตนในสมัย รัฐบาลจอมพล ป.พิบูลสงคราม เชน การตอตานชาวจีนและชาวยุโรป กรณีพิพาทอินโดจีนใน พ.ศ. 2483 การเขารวมมือกับญ่ีปุนในสงครามโลกครั้งท่ี 2 ของรัฐบาลไทย ซึ่งสาระสําคัญของการเขารวมสงครามโลก ครง้ั ท่ี 2 มีดังน้ี 1. ไทยกบั สงครามโลกคร้ังท่ี 2 ในขณะทม่ี หาอํานาจฝา ยสัมพนั ธมติ รกาํ ลงั เพลยี่ งพลา้ํ โดยเฉพาะฝรงั่ เศสท่ตี องยอมแพต อ เยอรมนี วันที่ 22 มิถุนายน พ.ศ. 2483 จึงเปนโอกาสใหไทยซ่ึงมีแนวคิดชาตินิยมเรียกรองดินแดนคืนจากฝรั่งเศส และไดเ กิดเปนกรณีพิพาทจนเกิดเปนสงครามอินโดจีนระหวางไทยกับฝร่ังเศส โดยฝรั่งเศสเขามาทิ้งระเบิด สนามบิน ท่ีจังหวัดปราจีนบุรี รวมท้ังระดมยิงปนใหญเขามาในฝงไทย ในวันท่ี 28 พฤศจิกายน พ.ศ. 2483 ฝรั่งเศส สง เครอื่ งบินทง้ิ ระเบดิ จงั หวัดนครพนม และฝายไทยกไ็ ดสง เครอ่ื งบนิ ทิง้ ระเบดิ ทพ่ี กั ทหารฝร่ังเศสในวนั เดียวกนั หลังจากนนั้ กม็ ีการตอสูก ันเรอ่ื ยมาจนฝายไทยสามารถเขายึดดินแดนบางสวนของกัมพูชา และลาว จากฝรั่งเศสมาได กรณีพิพาทครั้งนี้ ญี่ปุนเขาแทรกแซงโดยเสนอตนเปนผูไกลเกล่ีย และการลงนามใน อนสุ ัญญาโตเกียว เมื่อวันท่ี 9 พฤษภาคม พ.ศ.2484 สงผลใหฝ รัง่ เศสตองยอมยกดนิ แดนบางสว นของอินโดจีน รวมทง้ั ดนิ แดนฝง ขวาแมน าํ้ โขงทีฝ่ รัง่ เศสยดึ ไปต้งั แตส มัยรัชกาลท่ี 5 คืนแกไทยดว ย วนั ที่ 7 ธนั วาคม พ.ศ. 2484 ญ่ีปุน ประกาศสงครามกบั สัมพันธมิตร โดยยกกําลงั พลเขามาในภูมิภาค น้ีและในวันท่ี 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 กองทหารญ่ีปุนก็เขาเมืองไทยทางสงขลา ปตตานี ประจวบคีรีขันธ นครศรธี รรมราช สุราษฎรธ านี และสมทุ รปราการ และสง ทหารข้ึนบกท่มี ลายู และโจมตสี งิ คโปรทางเครือ่ งบนิ ซ่งึ ญ่ปี นุ ไดร อ งขอใหร ัฐบาลไทย ยนิ ยอมใหทหารญ่ีปนุ เดนิ ทพั ผา นไทย เพือ่ ไปโจมตีพมา และมลายูของ องั กฤษ และขอใหระงับการตอตานของคนไทย จอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ปฏิบัติตาม ความตอ งการของญปี่ นุ เพ่อื รกั ษาชวี ิตและเลือดเน้อื ของคนไทย วันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2484 รัฐบาลไทยไดท ํากตกิ าสัมพนั ธไมตรีกบั ญ่ีปนุ สงครามท่เี กิดข้นึ ในเอเชีย น้ีเรียกกันวา สงครามมหาเอเชียบูรพา ญ่ีปุนมีวัตถุประสงค จะสรางวงศไพบูลยมหาเอเชียบูรพา (The Greater East Asia Co-prosperity Sphere) ทั้งในทางวัฒนธรรม การเมือง และเศรษฐกิจ ซึ่งประกอบดวยประเทศตาง ๆ ในเอเชีย โดยมีญ่ีปุนเปนผูนํา ในระยะเริ่มแรกของสงคราม กองทัพญ่ีปุน มีชัยชนะท้ังทางบก ทางเรอื และทางอากาศ ทําใหรฐั มนตรบี างคน เห็นควรใหไ ทยประกาศสงครามกับอังกฤษ และสหรฐั อเมริกา ดวยคิดวาญี่ปุนจะชนะสงคราม ไทยจึงตัดสินใจประกาศสงครามกับอังกฤษและอเมริกา

76 เมื่อวันที่ 25 มกราคม พ.ศ. 2485 ระหวางสงครามนั้น ญ่ีปุนไดโอนดินแดนบางสวน ที่ยึดไดจากอังกฤษ คนื ใหแ กไทย คือ รฐั ไทรบุรี กลันตนั ตรังกานู ปะลสิ และสองรัฐในแควนไทยใหญ คือเชยี งตงุ และเมอื งพาน 2. ขบวนการเสรีไทย ขบวนการเสรไี ทยท่เี กิดขน้ึ ในสงครามหาเอเชียบูรพา และเปนสวนหน่ึงของสงครามโลกคร้ังที่ 2 เกิดจากกลมุ คนไทยที่ตอตานการรุกรานของญ่ีปุน และไมเห็นดวยกับการที่รัฐบาลไทยรวมมือกับญี่ปุน และ ประกาศสงครามของรฐั บาลไทยตอ ฝายสัมพันธมิตรแบงเปน 3 กลุม กลาวคือ ขบวนการเสรีไทยในประเทศ นาํ โดยนายปรีดี พนมยงค ขบวนการเสรไี ทยในสหรัฐอเมริกา นําโดย ม.ร.ว.เสนยี  ปราโมช เอกอคั รราชทตู ไทย ประจาํ กรุงวอชงิ ตัน ด.ี ซี. ซง่ึ มบี ทบาทสําคัญในการไมยอมสงคําประกาศสงครามตอสหรัฐอเมริกา และถือวา การประกาศสงครามนั้นมิใชเจตนาของคนไทย และขบวนการเสรีไทยในองั กฤษ นําโดยนักเรยี นไทย ในอังกฤษ ซึง่ ไดท าํ หนังสอื เสนอ นายวนิ สตัน เชอรชิล นายกรัฐมนตรอี ังกฤษ เพ่อื กอตัง้ กองทหารไทยสรู บกบั ญี่ปุน ในประเทศไทย ทั้ง 3 กลุมไดทํางานประสานความรวมมือกันดวยความยากลําบากในภาวะขอจํากัดของสงคราม ทั้งการจัดต้ังกองกําลังตอตานญี่ปุน และการสรางความเขาใจกับสหรัฐอเมริกา อังกฤษและชาติพันธมิตร จนกระท่ังในวันท่ี 16 สิงหาคม พ.ศ. 2488 นายปรีดี พนมยงค ในฐานะผูสําเร็จราชการแทนพระองค ไดป ระกาศสนั ตภิ าพ มีสาระสําคญั วาการประกาศสงครามตอ สหรฐั ฯ และองั กฤษตลอดจนการกระทําอันเปน ปฏปิ ก ษต อฝา ยสัมพนั ธมิตรท้งั ปวงผดิ จากเจตจาํ นงของประชาชนชาวไทยและขัดกับรัฐธรรมนูญและกฎหมาย บานเมือง การประกาศสงครามตอฝายสัมพันธมิตรเปนโมฆะ ไมผูกพันประชาชนชาวไทย ประเทศไทย ไดตดั สินใจท่ีจะใหก ลบั คนื มาซงึ่ สมั พันธไมตรอี นั ดอี นั เคยมมี ากับนานาประเทศเหมือนเมอ่ื กอ นวันท่ี 8 ธันวาคม พ.ศ. 2484 และพรอ มที่จะรวมมอื เตม็ ทที่ ุกทางกับสหประชาชาตใิ นการสถาปนาเสถยี รภาพในโลกนี้ ดังน้ันขบวนการเสรีไทย เปนขบวนการของประชาชนชาวไทยผูรักชาติท่ีมีเปาหมายชัดเจน คอื ตองการรกั ษาเอกราชของชาติไทยไมใหตกเปนของตางชาติในสงครามโลกคร้ังท่ี2ไมวาจะเปนฝายอักษะ หรือฝา ยสัมพนั ธมิตรกต็ าม โดยมอี ุดมการณท่ีจะรักษาเอกราชและอธิปไตยของชาติไทยเอาไวใหเปนของคน ไทย ท่ีไมอาจปฏิเสธไดตอบทบาทของเสรีไทยน้ันคือ การตอสูจนไดเอกราชของชาติไทยกลับคืนมาหลัง สงครามโลกครั้งที่ 2 จบลง 3. ผลกระทบของสงครามโลกครั้งท่ี 2 ทีม่ ีตอ ประเทศไทย 3.1 ผลกระทบดานการเมือง ญ่ีปุนแพสงครามเมื่อวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2488 รัฐบาลไทยประกาศวา การประกาศ สงครามกบั สมั พันธมิตรเปน โมฆะ เพราะขดั ตอรัฐธรรมนูญ และความประสงคของประชาชนชาวไทย ไทยตอง ปรับความเขาใจกับสัมพันธมิตร สหรัฐอเมริกามิไดถือไทยเปนศัตรู ตามประกาศของรัฐบาลสหรัฐอเมริกา โดย นาย เจมส เบิรนส (James Byrnes) รฐั มนตรีตา งประเทศเปนผูลงนาม แตรัฐมนตรีตางประเทศอังกฤษ นายเออรเ นสต เบวิน (Ernest Bevin) ไมยอมรับทราบการโมฆะของการประกาศสงคราม วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2489 (เวลาน้ัน ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช เปนหัวหนารัฐบาล) ผูแทนไทยไดลงนามกับผูแทนอังกฤษ

77 ท่สี ิงคโปร ความตกลงนี้เรียกวา \"ความตกลงสมบูรณแบบ เพ่ือเลิกสถานะสงคราม ระหวางประเทศไทยกับ บริเตนใหญ และอนิ เดีย\" ซ่งึ มสี าระสําคัญ ดงั น้ี 1. ไทยจะตอ งจัดการเรื่องที่ไทยประกาศสงครามกบั อังกฤษใหส สู ภาพเดิมกอนวันประกาศ สงคราม 2. การกระทําทีไ่ ทยทําตอ องั กฤษหลงั จากญปี่ ุนเขา ประเทศไทยถือเปนโมฆะ และไทยตอง จัดการใหส สู ภาพเดิม หากมีความเสียหายตอ งจา ยคาชดเชยใหองั กฤษ 3. ไทยตองยินยอมรับผิดชอบการพิทักษรักษาและคืนในสภาพไมเสื่อมเสีย ซ่ึงบรรดา ทรพั ยสิน สทิ ธิ และผลประโยชนของอังกฤษทุกชนดิ ในประเทศไทย 4. ไทยจะรว มมอื อยางเต็มท่ีในบรรดาขอ ตกลง เพ่อื ความมั่นคงระหวางประเทศ ซ่ึงองคกร สหประชาชาตหิ รอื คณะมนตรีความม่ันคงเห็นชอบแลว 5. ไทยตองไมตัดคลองขา มอาณาเขตไทย เชอ่ื มมหาสมุทรอนิ เดยี กับอา วไทย (คลองคอดกระ) โดยรัฐบาลอังกฤษมไิ ดเ หน็ พองดวยกอน 6. ไทยจะใหขาวสารโดยไมค ิดมูลคา 1.5 ลา นตนั แกอ งคการ ซ่ึงรัฐบาลองั กฤษจะไดร ะบุ 7. โดยสัญญาฉบับนอ้ี งั กฤษและอินเดยี จะสนบั สนนุ ไทยเขา เปนสมาชกิ สหประชาชาติ การท่ีไทยเอาตัวรอดไดท้ัง ๆ ท่ีอยูในฝายประเทศแพสงครามน้ี ขบวนการเสรีไทยมีสวนชวยเหลือ เปนอยา งมาก ทาํ ใหประเทศสมั พนั ธมิตร โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกากลับเขาใจเมืองไทย ขณะที่ ม.ร.ว. เสนีย ปราโมช อคั รราชทตู ไทยประจําสหรฐั อเมรกิ า ไดป ระทวงการประกาศสงครามของรฐั บาลไทย และไดรวบรวม คนไทยในสหรัฐอเมริกาขึ้นเปนขบวนการเสรีไทยตอตานญี่ปุน ในอังกฤษก็มีขบวนการเสรีไทยเชนเดียวกัน ตดิ ตอ กับหนวยพลพรรคใตใ นดนิ ประเทศ ซึ่งมีนายปรีดี พนมยงค ผูสําเร็จราชการแทนพระองคเปนหัวหนา เสรีไทยทั้งหลายเตรียมที่จะจับอาวุธขึ้นตอสูกับญี่ปุน ตามวันเวลาท่ีนัดหมาย พรอม ๆ กับกําลังของ สัมพนั ธมิตรท่ีจะรุกเขามาทางพมา แตญ่ีปนุ ไดยอมแพ 3.2 ผลกระทบดา นเศรษฐกิจและสังคม การท่ีไทยเขารวมสงครามโลกครั้งที่ 2 สงผลใหเกิดความเสียหายตอเศรษฐกิจไทยเปน อยางมาก เกิดภาวะการขาดแคลนสินคาอปุ โภคบรโิ ภค ในดานสงั คมกเ็ กดิ ปญหาโจรผรู า ยชุกชมุ อกี ท้งั ประสบ ปญหาภาวะเงินเฟอ ในขณะเดียวกันประเทศไทยยังตองแบกรับภาระชดใชคาเสียหายที่เรียกวา คาปฏิกรรมสงคราม หมายถงึ ของมีคาท่ีตองจา ยเปนคาชดเชยเพื่อใหค รอบคลุมความเสยี หายระหวางสงคราม ซึ่งโดยทั่วไปหมายถึงเงินหรือสินคาเปลี่ยนมือ มากกวาการถายโอนกรรมสิทธ์ิ ที่สําคัญการแกปญหาและ เยียวยาความขาดแคลนยากไรในชวงสงครามและหลังสงครามไดกลายเปนปญหาใหญท่ีรัฐบาลขณะน้ันตอง แกไขฟน ฟูอยางเรง ดวน เพื่อใหบ านเมืองคนื สูภาวะปกติโดยเร็ว

78 การเปลยี่ นแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 สภาพการณโดยทัว่ ไปของบานเมอื งกอนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง การปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย ท่ีประเทศไทยใชมาหลายรอยปไดส้ินสุดลงหลังจาก “คณะราษฎร” ไดเขายึดอํานาจการปกครองและนําไปสูการเปล่ียนแปลงการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมี พระมหากษตั รยิ ทรงเปน พระประมุข เมอ่ื วนั ที่ 24 มถิ ุนายน พ.ศ. 2475 สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงการปกครอง การยึดอํานาจเพ่ือเปล่ียนแปลงการปกครอง เม่ือวันท่ี 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 มีสาเหตุสรุปได ดงั น้ี 1. การพฒั นาทางดานการศกึ ษาแบบสมัยใหม ตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 5 เปนตนมา ประเทศไทยเร่ิมใช ระบบการศกึ ษาแบบตะวันตก เด็กไทยสามัญชนมีโอกาสเลาเรียนในโรงเรียนหลวง ตอมาในสมัยรัชกาลที่ 6 รัฐบาลประกาศใช พ.ร.บ. การศึกษาภาคบังคับทําใหการศึกษาของชาติแพรหลายไปสวนภูมิภาค การที่ ชาวไทยไดรับการศึกษาสูงข้ึนกวาแตกอน ทําใหชาวไทยมีโอกาสเรียนรูความกาวหนาแบบสมัยใหมและ วิทยาการจากประเทศตะวันตกรวมไปถงึ ความคดิ สมัยใหมทางการเมอื งการปกครองดวย นอกจากน้ันเจานาย ชนช้ันสูงและสามัญชนไดรับทุนเลาเรียนหลวงเดินทางไปศึกษายังประเทศในทวีปยุโรป จึงประทับใจใน ความเจริญของบานเมืองและระบอบการปกครองของประเทศตะวันตก ผูนําคณะราษฎรหลายคนไดรับ การศกึ ษาจากประเทศตะวันตก อาทิ นายปรีดี พนมยงค นายประยูร ภมรมนตรี รอยโทแปลก ขีตตะสังคะ (ตอมาคือ จอมพล ป.พิบูลสงคราม) นายแนบ พหลโยธิน นายจรูญ สิงหเสนี เปนตน บุคคลเหลานี้จึงมี แนวความคดิ ตอ งการใหประเทศไทยเจริญรงุ เรอื งตามแบบอยางประเทศตะวนั ตก 2. การแพรอารยธรรมแบบตะวันตกในประเทศไทย อิทธิพลของอารยธรรมตะวันตกไดแพรเขาสู ประเทศไทย พรอม ๆ กับการขยายตัวทางการคา พอคาและมิชชันนารีไดนําวิทยาการแผนใหมและความรู ทางดานวิทยาศาสตรมาเผยแพรในประเทศไทยซ่ึงเร่ิมในสมัยรัชกาลที่ 3 เปนตนมา ชาวไทยเร่ิมสนใจอาน หนงั สอื พิมพท ีว่ พิ ากษว ิจารณร ฐั บาลตลอดจนหนังสอื ท่เี กี่ยวของกบั ความคดิ ทางการเมอื งและการเปลยี่ นแปลง ทั่วโลก เหตกุ ารณทเ่ี กดิ ข้ึนในประเทศตา ง ๆ ทําใหชาวไทยไดทราบถึงความเจริญกาวหนาแบบตะวันตกเห็น ความสาํ คัญและความจาํ เปนท่จี ะตองปรบั ตัวเขาสยู ุคใหมใ นฐานะอารยประเทศ 3. การปฏิวัติในประเทศแถบทวีปเอเชีย ดังเชนในประเทศจีน คณะปฏิวัติไดลมราชวงศแมนจู ซ่ึงปกครองประเทศจนี และเปลีย่ นการปกครองมาเปนแบบสาธารณรัฐ การปฏิวัติในตุรกีเพ่ือลมการปกครอง ในระบบสุลตาน การปฏิวัติในรัสเซียเพ่ือลมระบบกษัตริย การปฏิวัติประเทศญี่ปุนเพื่อกาวไปสูความ เจริญรงุ เรืองแบบยโุ รปและกลายเปนประเทศมหาอํานาจทางทหาร การปฏิวัติในประเทศตาง ๆ จึงเปนการ กระตนุ ความคดิ ของผนู าํ ชาวไทยรุนใหม ทจี่ ะทําตามแบบอยา งการปฏิวตั ดิ งั กลา ว 4. สภาวะเศรษฐกิจตกตํ่าอยางรุนแรงและรัฐบาลไมสามารถแกไขปญหาได จากสถานการณหลัง สงครามโลกครงั้ ที่ 1 เศรษฐกจิ ตกตาํ่ ไปทั่วโลกกอ ใหเกิดผลกระทบมาถึงประเทศไทย คณะราษฎรมีความเห็น

79 วาเปนเพราะความลมเหลวของระบบการปกครองของไทยจึงตองเปลี่ยนระบบการปกครองใหมเพื่อแกไข ปญ หาเศรษฐกจิ 5. ระบอบการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชยม ีขอบกพรอ งหลายประการ ระบอบการปกครอง ไมเ หมาะสมทีจ่ ะนํามาใชในขณะท่ีความคิดและสังคมของชาวไทยเริ่มเปล่ียนแปลงไป เชน พระมหากษัตริย พระราชวงศและขุนนาง ซึ่งเปนชนช้ันท่ีควบคุมอํานาจการปกครองและเศรษฐกิจของประเทศโดยส้ินเชิง ในขณะทรี่ าษฎรท่วั ไปมฐี านะยากจน ไมมีสิทธ์ิมีเสียงในการปกครองประเทศ คณะราษฎรจึงมีความคิดที่จะ สรา งความเสมอภาคในสงั คม 6. การทีพ่ ระมหากษตั ริยไ ทยตงั้ แตร ัชกาลท่ี 4 เปนตนมา ทรงพยายามพัฒนาประเทศเพื่อกาวไปสู ความเปนสมัยใหมแบบตะวันตกตลอดจนปลุกความคิดของประชาชนใหต่ืนตัวในเร่ืองความคิดชาตินิยม เทากับเปน การจุดความคิดของประชาชนใหต่นื ตวั ในระบอบการปกครองแบบประชาธปิ ไตยไปดวย แมวาจะมี คณะบุคคลทีไ่ ดรับการศกึ ษาจากตะวันตกกราบบังคมทูลเสนอแนะใหเปลี่ยนระบบการปกครองมาเปนแบบ ประชาธิปไตยกต็ าม แตพ ระมหากษัตริยไทยทรงเห็นวาประชาชนชาวไทยในขณะน้ันยังไมพรอมท่ีจะรับการ ปกครองแบบใหม ทรงเหน็ วาควรตระเตรียมประชาชนใหเขาใจเสียกอน ดวยวิธีคอยเปนคอยไปนาจะดีกวา ในท่ีสุดก็ไมสามารถหลีกเลีย่ งการเปล่ียนแปลงการปกครองไปได การดําเนินการเปลย่ี นแปลงการปกครอง การยึดอาํ นาจของคณะราษฎร เชาตรูของวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎร ประกอบดวย ทหารบก ทหารเรือและพลเรือน โดยมี พ.อ. พระยาพหลพลพยุหเสนา เปนหัวหนา รวมดวย พ.อ. พระยา ทรงสุรเดช พ.อ. พระยาฤทธิอคั เนย พ.ท. พระประศาสนพิทยายทุ ธ พ.ต. หลวงพิบูลสงครม (แปลก ขีตตะสังคะ) น.ต. หลวงสนิ ธุสงครามชัย น.ต. หลวงศุภชลาศยั หลวงประดิษฐมนูธรรม (นายปรีดี พนมยงค) นายประยูร ภมรมนตรี นายต้ัว ลพานุกรม นายควง อภัยวงศ ฯลฯ ไดนํากําลังทหารและพลเรือนเขายึดอํานาจการ ปกครองไดสาํ เร็จ โดยเขา ควบคุมเจานายและขุนนางชั้นสูงมิใหคิดตอตาน จากน้ันจึงกราบบังคมทูลอัญเชิญ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) ซ่ึงประทับอยูที่พระราชวังไกลกังวล หัวหิน จังหวัด ประจวบคีรีขนั ธ เสด็จนวิ ตั พิ ระนครทรงดาํ รงพระประมขุ ของชาตภิ ายใตรัฐธรรมนูญ เม่ือพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจา อยูหวั (รัชกาลท่ี 7) ทรงทราบขาวการยึดอํานาจในพระนครแลว พระองค ทรงเชิญเจานายช้ันสูงและแมทัพนายกอง ซึ่งตามเสด็จมายังพระราชวังไกลกังวล เขารวมประชุม ปรึกษาหารือวาจะดาํ เนนิ การอยา งไรกนั ตอ ไป ท่ปี ระชมุ เสนอความเห็นตาง ๆ กนั ไป บางทานเสนอใหใชกําลัง ทหารในตา งจังหวดั ยึดอาํ นาจคนื บางทานเสนอใหพ ระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยหู วั (รชั กาลท่ี 7) เสด็จหนี ไปยงั ประเทศเพื่อนบาน ในท่ีสุดพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู ัว (รัชกาลท่ี 7) ทรงตัดสินพระทัยยอมรับ ขอเสนอของคณะราษฎร เพอื่ เห็นแกค วามสงบสุขและความเรียบรอยของบา นเมือง พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยหู ัว (รชั กาลท่ี 7) เสด็จนิวัติถึงพระนคร โดยขบวนรถไฟพระท่ีน่ัง พิเศษ เมือ่ ตอนดกึ ของคืนวันที่ 25 มถิ ุนายน ในตอนสายของวนั ท่ี 26 มิถนุ ายน คณะราษฎรไดสง ผูแทนเขาเฝา ณ วงั ศโุ ขทยั พรอ มกบั ทูลเกลาฯ ถวายรางรัฐธรรมนูญชั่วคราว วันรุงขึ้นคือวันท่ี 27 มิถุนายน พระบาทสมเด็จ

80 พระปกเกลา เจา อยหู วั (รัชกาลที่ 7) ลงพระปรมาภไิ ธยในรัฐธรรมนูญฉบับช่ัวคราวพระราชทานแกประชาชน ชาวไทย ถือเปนรัฐธรรมนูญฉบับแรกของประเทศไทย เรียกช่ือวา “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครอง แผนดินสยามชัว่ คราว พทุ ธศักราช 2475” ตอมาในวันท่ี 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 7) พระราชทานรัฐธรรมนญู ฉบับถาวรและทรงโปรดเกลาฯ แตง ตั้งคณะรัฐมนตรี โดยมพี ระยามโนปกรณนิติธาดา เปน นายกรัฐมนตรีคนแรกของประเทศไทย ผลกระทบทเี่ กดิ ขน้ึ จากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 1. ผลกระทบทางดานการเมือง การเปลี่ยนแปลงสงผลกระทบตอสถานภาพของสถาบัน พระมหากษัตรยิ เปน อยางมาก เพราะเปน การสิ้นสุดพระราชอํานาจในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ถึงแมวา พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 7) จะทรงยอมรับการเปล่ียนแปลง และทรงยินยอม พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยแลวก็ตาม แตพระองคก็ทรงเปนหวงวาประชาชนจะมิไดรับ อํานาจการปกครองที่พระองคทรงพระราชทานใหโดยผานทางคณะราษฎรอยางแทจริง พระองคจึงทรงใช ความพยายามท่ีจะขอใหราษฎรไดดําเนินการปกครองประเทศดวยหลักการแหงประชาธิปไตยอยางแทจริง แตพระองคก็มิไดรับการสนองตอบจากรัฐบาลของคณะราษฎรแตประการใด จนกระทั่งภายหลังพระองค ตอ งทรงประกาศสละราชสมบัติใน พ.ศ. 2477 นอกจากนี้ การเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 ยังกอใหเกิดความขัดแยงทางการเมืองระหวาง กลมุ ผลประโยชนตา ง ๆ ทมี่ สี วนรวมในการเปล่ียนแปลงการปกครองเมื่อวันท่ี 24 มิถุนายน 2475 ทั้งน้ีเปน เพราะยังมีผูเห็นวาการท่ีคณะราษฎรยึดอํานาจการปกครองมาจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว (รชั กาลท่ี 7) เพอื่ เปลี่ยนแปลงการปกครองทม่ี ีพระมหากษัตรยิ เปน ประมุขภายใตรฐั ธรรมนูญนั้น ยงั มิไดเ ปน ไป ตามคําแถลงท่ีใหไวกับประชาชนนอกจากน้ีการที่คณะราษฎรไดมอบหมายใหนายปรีดี พนมยงค รางเคา โครงการเศรษฐกิจแหงชาติ เพือ่ ดาํ เนินการปรับปรุงเศรษฐกิจของประเทศตามที่ไดประกาศไวเมื่อครั้งกระทํา การยึดอํานาจเพื่อเปลยี่ นแปลงการปกครองนั้น หลายฝายมองวา เคา โครงการเศรษฐกิจมีลักษณะโนมเอียงไป ในทางหลักเศรษฐกิจแบบคอมมิวนิสต ความขัดแยงจึงเกิดขึ้นในหมูผูที่เกี่ยวของภายหลังการเปลี่ยนแปลง การปกครองสิ้นสุดลงแลวไมนาน พระยามโนปกรณนิติธาดา นายกรัฐมนตรี เห็นวาการบริหารประเทศ ทา มกลางความขัดแยงในเรื่องเคาโครงเศรษฐกิจไมสามารถจะดําเนินตอไปได จึงประกาศปดสภาและงดใช รฐั ธรรมนูญบางมาตรา สงผลให พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา นํากําลังทหารยึดอํานาจรัฐบาลพระยามโน ปกรณนิติธาดาในวันที่ 20 มิถุนายน 2476 และหลังจากนั้น พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเขาดํารง ตําแหนงนายกรัฐมนตรบี ริหารราชการแผนดินสืบแทน แตรัฐบาลของ พ.อ.พระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเขา บริหารประเทศไดไมนาน ก็มบี คุ คลคณะหน่ึงซ่ึงเรยี กตนเองวา คณะกูบานกูเมือง นําโดยพลเอกพระองคเจา- บวรเดช ไดก อ การรฐั ประหารยดึ อาํ นาจรฐั บาลในเดือนตุลาคม 2476 โดยอางวา รฐั บาลไดท าํ การหมิน่ ประมาท องคพระประมุขของชาติ และรับนายปรีดี พนมยงค เขารวมในคณะรัฐบาล พรอมกับเรียกรองใหรัฐบาล ดําเนินการปกครองประเทศในระบอบรัฐธรรมนูญที่เปนประชาธิปไตยอยางแทจริง แตในที่สุดรัฐบาล

81 พ.อ.พระยาพหลฯ กส็ ามารถปราบรฐั ประหารของคณะกูบานกูเมืองไดสําเร็จ หลังจากน้ันก็มีการจับกุมและ กวาดลางผูตองสงสัยวาจะรวมมือกับคณะกูบานกูเมือง จนดูเหมือนวาประเทศไทยมิไดปกครองในระบอบ ประชาธิปไตยอยา งแทจ ริง 2. ผลกระทบทางดานเศรษฐกจิ การเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เปนการเปล่ียนแปลง ทางการเมืองทส่ี ําคญั ของไทย และมผี ลกระทบทางเศรษฐกจิ เพราะความพยายามที่จะเปลี่ยนแปลงโครงสรา ง ทางเศรษฐกิจ ทีค่ ณะราษฎรไดมอบหมายใหน ายปรดี ี พนมยงค เปนคนรา งเคาโครงการเศรษฐกิจ เพ่ือนําเสนอ น้ัน มิไดรับการยอมรับจากคณะราษฎรสวนใหญ ดังนั้น ระบบเศรษฐกิจภายหลังการเปลี่ยนแปลง การปกครอง จงึ มีการเปล่ยี นแปลงเปน ทนุ นิยมโดยรัฐทเ่ี รียกวารัฐวิสาหกิจและโครงสรางทางเศรษฐกิจยังคง เนน ท่กี ารเกษตรกรรมมากกวาอุตสาหกรรม ซึ่งตางจากประเทศตะวันตกสวนใหญท่ีมีการปกครองในระบอบ ประชาธปิ ไตย ไดพ ัฒนาไปสคู วามเปนประเทศอตุ สาหกรรม 3. ผลกระทบทางดา นสังคม ภายหลงั การเปล่ียนแปลงการปกครอง สงั คมไทยไดร ับผลกระทบจาก เปลี่ยนแปลงพอสมควร คือ ประชาชนเริ่มไดรับเสรีภาพและมีสิทธิตางๆ ตลอดจนความเสมอภาคภายใต บทบญั ญตั แิ หงรฐั ธรรมนูญ และไดรบั สิทธิในการปกครองตนเอง ในขณะท่ีบรรดาเจาขุนมูลนาย ขุนนาง ซ่ึงมี อํานาจภายใตระบอบการปกครองด้ังเดิมไดสูญเสียอํานาจและสิทธิประโยชนตางๆ ที่เคยมีมากอน โดยที่ คณะราษฎรไดเขาไปมีบทบาทแทนบรรดาเจานายและขุนนางในระบบเกา เน่ืองจากคณะราษฎรมีนโยบาย สงเสริมการศึกษาของราษฎรอยางเต็มที่ นอกจากนั้นรัฐบาลไดกระจายอํานาจการปกครองไปสูทองถ่ิน ดว ยการจดั ตั้งเทศบาลตําบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร มีสภาเทศบาลคอยควบคุมกิจการบริหารของ เทศบาลเฉพาะทอ งถนิ่ น้ันๆ โดยมีเทศมนตรีเปนผบู ริหารตามหนาท่ีพ.ศ. 2479 รัฐบาลของ พ.อ.พระยาพหล พลพยุหเสนา ไดประกาศใชแผนการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2479 โดยกาํ หนดแบง การศกึ ษาออกเปน 2 ประเภท คือ สายสามัญศึกษาและสายอาชีวศึกษา ซึ่งเปนการเนนความสําคัญของอาชีวศึกษาอยางแทจริง โดยได กําหนดความมุงหมายเพ่ือสงเสริมใหผูท่ีเรียนจบการศึกษาในสายสามัญ ไดเรียนวิชาอาชีพเพิ่มเติม นอกเหนอื ไปจากเรยี นวชิ าสามญั ทัง้ นี้ เพ่ือประโยชนท ่จี ะออกไปประกอบอาชพี ตอไป ดังนัน้ การเปล่ยี นแปลงการปกครองใน พ.ศ.2475 จงึ ไดน ําไปสูการปรับปรงุ ใหร าษฎรไดร บั การศึกษา และสามารถใชวิชาการความรูท่ีไดรับไปประกอบอาชีพอยางม่ันคงและมีความสุข ขณะเดียวกัน การเปล่ียนแปลงการปกครองในคร้งั นสี้ งผลใหชนช้ันเจานายและขุนนางในระบบเกาถูกลิดรอนผลประโยชน ทางเศรษฐกจิ ลง

82 เรื่องท่ี 3 พระราชกรณยี กจิ ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ ทสี่ งผลตอการเปลย่ี นแปลงของ ประเทศไทย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช พระราชประวตั ิพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเสด็จพระราชสมภพ เม่ือวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2470 ณ โรงพยาบาลเมานทออเบอรน (MOUNT AUBURN) รัฐแมสซาชูเซตต (MASSACHUSETTS) ประเทศสหรฐั อเมริกา พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงพระนามเดมิ วา “พระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช” ทรงเปนพระราชโอรสในสมเด็จเจาฟามหิดลอดุลยเดช กรมหลวงสงขลา นครินทร (ตอ มาไดรบั การเฉลมิ พระนามาภไิ ธยเปน สมเด็จพระมหติ ลาธิเบศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนก) และหมอมสังวาล มหดิ ล ณ อยุธยา ตอมาไดร บั การเฉลมิ พระนามาภิไธยเปน สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี การศกึ ษา เม่ือพระชนมายุได 5 พรรษา ทรงเริ่มเขารับการศึกษาที่โรงเรียนมาแตรเดอี กรุงเทพมหานคร ตอจากน้ันทรงเสด็จไปศึกษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแลนด จากการศึกษาดังกลาว ทรงรอบรูหลายภาษา ไดแก อังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมัน และ ละติน ในระดับอุดมศึกษา ทรงเขาศึกษาในแผนกวิทยาศาสตร มหาวทิ ยาลยั เมืองโลซานน ตอ มาในป พ.ศ. 2481 ไดเสด็จนิวัตกลับประเทศไทยพรอมดวยพระบรมเชษฐาธิราช (พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8) พระบรมราชชนนี และพระเชษฐภคินี (สมเด็จพระเจา พ่ีนางเธอ เจา ฟา กลั ยาณิวฒั นา กรมหลวงนราธิวาสราชนครนิ ทร) การเถลิงถวัลยราชสมบตั ิ เมอื่ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดลเสด็จสวรรคต รัฐบาลโดยความเห็นชอบของ รัฐสภาไดอัญเชิญสมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟาภูมิพลอดุลยเดช พระชนมพรรษา 18 พรรษา เสด็จขึ้น ครองราชยเปนพระมหากษัตริย รัชกาลที่ 9 แหงพระบรมราชจักรีวงศ เม่ือวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ทรงเฉลมิ พระปรมาภไิ ธยวาพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภมู พิ ลอดุลยเดช เนือ่ งจากยังทรงพระเยาวและยังมี พระราชกจิ ดานการศกึ ษา จึงเสดจ็ พระราชดําเนินกลับไปศกึ ษาตอ ณ ประเทศสวิตเซอรแ ลนด โดยทรงเลือก ศึกษาวิชากฎหมายและวิชารฐั ศาสตรแ ทน พระราชพธิ รี าชาภเิ ษกสมรส วันที่ 24 มีนาคม พ.ศ.2493 พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช เสดจ็ ฯนิวตั ิประเทศไทย โปรดเกลาฯ ใหต้ังการพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล เมื่อวันที่ 29 มีนาคม 2493 ตอมาเม่ือวันท่ี 28 เมษายน 2493 ทรงโปรดเกลาฯใหจัดการราชาภิเษกสมรสกับ

83 หมอมราชวงศสิริกติ ิ์ กติ ิยากร ท่ีวังสระปทมุ และไดท รงสถาปนาหมอมราชวงศสิรกิ ติ ข์ิ น้ึ เปนสมเด็จพระราชินี- สิริกิต์ิ พระบรมราชาภเิ ษก วันที่ 5 พฤษภาคม 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงประกอบ พระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามโบราณขัตติยราชประเพณี ณ พระที่น่ังไพศาลทักษิณ ในพระมหาราชวัง เฉลิมพระปรมาภิไธยตามจารึกในพระสุพรรณบัฏวา “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศร รามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร” และไดพระราชทานพระปฐม บรมราชโองการวา “เราจะครองแผนดินโดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” ในการน้ีไดทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนาเฉลิมพระเกียรติยศ สมเด็จพระราชินีสิริกิต์ิ เปนสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ตอมาเม่ือวันที่ 5 มิถุนายน 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดเ สด็จฯพรอ มดว ย สมเดจ็ พระนางเจาสริ กิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ ไปยงั ประเทศสวติ เซอรแ ลนดอีกครัง้ เพื่อทรง รักษา พระสขุ ภาพ และเสด็จพระราชดําเนนิ นวิ ตั ิพระนคร เม่ือวันที่ 2 ธันวาคม 2494 ประทับ ณ พระตําหนัก จติ รลดารโหฐาน และพระทนี่ งั่ อัมพรสถาน ท้ังสองพระองคม ีพระราชธดิ า และพระราชโอรส 4 พระองคดงั นี้ 1. สมเดจ็ พระเจาลกู เธอ เจา ฟา อุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี ประสูติเมื่อวันท่ี 5 เมษายน 2494 ณ โรงพยาบาลมองซวั ชี นครโลซาน ประเทศสวิสเซอรแ ลนด 2. สมเดจ็ พระเจาลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณฯ ประสูติเม่ือวันที่ 28 กรกฏคม 2495 ณ พระท่ีนั่ง อัมพรสถาน ตอมา ทรงไดรับสถาปนาเปน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิราลงกรณฯ สยามมกุฎราชกุมาร เมือ่ วนั ที่ 28 กรกฎาคม 2515 3. สมเดจ็ พระเจา ลูกเธอเจาฟา สิรินธรเทพรตั นสุดา กิติวัฒนาดลุ โสภาคย ประสตู ิเมอื่ วันที่ 2 เมษายน 2498 ณ พระทีน่ ่งั อัมพรสถาน ภายหลังทรงไดรับสถาปนาเปน สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจาฟามหาจักรี สริ นิ ธร รฐั สีมาคณุ ากรปย ชาติ สยามบรมราชกมุ ารี เมอ่ื วนั ที่ 5 ธันวาคม 2520 4. สมเด็จพระเจาลูกเธอ เจาฟาจุฬาภรณวลัยลักษณ อัครราชกุมารี ประสูติเม่ือวันท่ี 4 กรกฏคม 2500 ณ พระทน่ี ั่งอมั พรสถาน ทรงพระผนวช วันท่ี 22 ตุลาคม 2499 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงพระผนวช ณ วัดพระศรรี ตั นศาสดาราม ทรงจาํ พรรษา ณ วดั บวรนิเวศวิหาร ปฏบิ ตั พิ ระศาสนกจิ เปนเวลา 15 วัน ระหวางนี้ สมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินี ทรงปฏบิ ตั ิพระราชกรณียกิจแทนพระองค ตอมาจึงทรงพระกรุณา โปรดเกลา ฯ สถาปนาเปน สมเดจ็ พระนางเจา สิรกิ ิติ์ พระบรมราชนิ ีนาถ พระมหากษัตรยิ ผูมากอัจฉรยิ ภาพ ประชาชนชาวไทยหรือแมแตชาวตางชาติ จะมองพระมหากษัตริยพระองคนี้วามีพระปรีชาชาญ ดานการเกษตรหรือการพัฒนาแหลงนํ้าเปนหลัก เพื่อแกปญหาการอยูดีกินดีของราษฎร ซึ่งสะทอนผาน

84 โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริมากมายท่ัวประเทศ หรือแมแตโครงการหลวงท่ีทรงรับสั่งเปนพิเศษ อยเู นือง ๆ จนเร่อื งราวเหลานไ้ี ดบดบงั พระอจั ฉริยภาพดา นอื่น ๆ ของพระองค ซ่ึงลวนมีความโดดเดนไมแพกัน ซึ่งหลาย ๆ เรอ่ื งไมใชสง่ิ ที่เรนลับปด บัง หรอื แมแตการกลา วอางทเี่ กินจรงิ เชนในหมูศิลปนไดยกยองพระองคเปน “อัครศิลปน” เนื่องจากพระอัจฉริยภาพอันสูงสง ดานจิตรกรรมที่พระองคทรงปฏิบัติดวยพระราชหฤทัยมานาน เชนเดียวกับงานดานดนตรีท่ีรับรูกันในหมู นักดนตรีระดบั โลก ในหมูนักอา นกเ็ ชนที่รับรกู ันวา พระองคมีพระอัจฉริยภาพอันลํ้าลึกดานการประพันธ หรือแมแตงาน พระราชนพิ นธแปล ลว นจดั เปน วรรณกรรมอมตะที่ฝากไวในบรรณพภิ พ ดานการกฬี าก็เปนที่รูก ันวา พระองคทรงเปนนักกฬี าเหรยี ญทองในกีฬาซีเกมส จากการแขงขันเรือใบ ทพี่ ระองคท รงประดษิ ฐเองในชื่อ “ซปุ เปอรม ด” ในดานงานชางก็เปนที่ประจักษกันวาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสน พระทัยและทรงมีฝมือ ไมวา จะเปน งานชางไม ชางโลหะ ชางกล ตลอดถึงการเปน นักประดษิ ฐคดิ คนนวัตกรรม ใหม ๆ อยูต ลอดเวลา พระราชกรณียกจิ ของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช นับแตเสด็จข้ึนครองราชยสมบัติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติ พระราชภารกิจอยางมิทรงเห็นแกความเหน็ดเหนื่อย เพื่อใหประชาชนของพระองคมีความเปนอยูที่ดีขึ้น คนไทยทุกคนรูสึกและรับรูตลอดมาวาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงงานหนัก เพื่อใหประชาชนของพระองคม ีความสุข นอกจากจะทรงสนพระราชหฤทัยในเรื่องการพัฒนาดานทรัพยากร และส่งิ แวดลอ มตา ง ๆ แลว พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงใหความสําคัญตอการ พัฒนาคนทั้งกายและจิตใจเปนอยางมาก ท้ังดานการศึกษา ศาสนา ศิลปวัฒนธรรมและดานสาธารณสุข รวมทั้งการใหค วามเปน ธรรมแกประชาชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงใหความ ชวยเหลอื ประชาชนของพระองคครอบคลมุ วถิ ีชีวติ ในทุก ๆ ดาน ดงั นี้ 1. ดานการตา งประทศ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดเสด็จพระราชดําเนินเยือนประเทศตาง ๆ หลายประเทศ ทัง้ ในทวปี เอเชยี ทวีปยโุ รปและทวปี อเมรกิ าเหนือ เพ่ือเปน การเจรญิ ทางพระราชไมตรีระหวาง ประเทศไทยกบั บรรดามิตรประเทศเหลานั้น ที่มีความสัมพันธอันดีอยูแลวใหมีความสัมพันธแนนแฟนยิ่งข้ึน ทรงนาํ ความปรารถนาดีของประชาชนชาวไทยไปยังประเทศตาง ๆ นนั้ ดวยทําใหประเทศไทยเปนท่ีรูจักอยาง กวา งไกลมากย่งิ ขนึ้ นบั วาเปน ประโยชนตอประเทศไทยอยางมหาศาล และประเทศตาง ๆ ท่ีเสด็จพระราช- ดาํ เนินไปทรงเจรญิ ทางพระราชไมตรี มีท้ังประเทศในทวีปยุโรป ทวปี อเมรกิ า ทวีปออสเตรเลีย และทวปี เอเชีย เมื่อเสรจ็ สนิ้ การเสด็จพระราชดําเนินเยอื นประเทศตา ง ๆ แลวกไ็ ดท รงตอ นรับพระราชอาคนั ตกุ ะ ที่เปนประมุข

85 ของประเทศตาง ๆ ทีเ่ สดจ็ ฯ และเดินทางมาเยือนประเทศไทยเปนการตอบแทน และบรรดาพระราชอาคันตุกะ ทั้งหลายตางกป็ ระทบั ใจในพระราชวงศข องไทย 2. ดา นการพัฒนาสังคม พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดทรงพัฒนาสังคมเพื่อใหประชาชน มคี วามเปนอยูที่ดีในหลาย ๆ ดา น ดังน้ี 3. ดานการศกึ ษา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ทรงเห็นความสําคัญของการศึกษาวา เปนปจ จยั ในการสรา งและพฒั นาความรู ความคิด ความประพฤตแิ ละคณุ ธรรมของบุคคล การศกึ ษาจงึ เปน การพฒั นาคน ซงึ่ จะนาํ ไปสูก ารพฒั นาในทุก ๆ ดา น ทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม จึงพระราชทานความเกื้อหนุนดานการศึกษา ทัง้ ในระบบและนอกระบบโรงเรียน ตง้ั แตช้ันประถมศึกษาไปจนถึงอดุ มศึกษา ดงั ท่ีมพี ระราชดาํ รสั วา “การศึกษาเปนปจจัยในการสรางและพัฒนาความรู ความคิด ความประพฤติและคุณธรรมของ บุคคล สงั คมและบานเมืองใดใหก ารศึกษาที่ดแี กเ ยาวชนไดอยางครบถวน ลวนพอเหมาะกันทุก ๆ ดานสังคม และบานเมืองนั้นจะมีพลเมืองท่ีมีคุณภาพ ซ่ึงสามารถธํารงรักษาความเจริญม่ันคงของประเทศชาติไว และ พฒั นาใหกาวหนาตอ ไปไดโ ดยตลอด” พระราชดํารัสดังกลาวสะทอนใหเห็นถึงความสําคัญของการศึกษา วาประเทศชาติจะพัฒนา ใหเ จริญกาวหนาได ก็ดว ยการพฒั นาประชาชนในชาตใิ หมคี ุณภาพโดยการใหการศึกษา พระราชกรณีกิจดานการศึกษาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เริ่มตั้งแต พ.ศ. 2498 โปรดเกลาฯ ใหตั้งโรงเรียนสําหรับพระราชโอรสและพระราชธิดา บุตรขาราชบริพาร ตลอดจน บคุ คลทั่วไป ๆ ไดมีโอกาสรวมเรียนดวย คือ โรงเรียน จิตรลดา และเมื่อไดเสด็จพระราชดําเนินเยี่ยมราษฎร และหนวยปฏิบัติการทหารตํารวจตามบริเวณชายแดน ทุรกันดาร ทําใหทรงทราบถึงปญหาการขาดแคลน ท่ีเรียนของเด็กและเยาวชน พระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ไดพระราชทาน พระราชทรัพยสวนพระองคเพ่ือพัฒนาดานการศึกษา โ ด ย ก า ร จั ด ตั้ ง โ ร ง เ รี ย น สํ า ห รั บ เ ย า ว ช น ใ น ท อ ง ถ่ิ น ทุรกันดารใน พ.ศ. 2499 นอกจากนี้ยังไดพระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองคในการกอสรางโรงเรียน พระราชทานนามวา โรงเรยี นรมเกลา ซงึ เปน โรงเรยี นสาํ หรบั เยาวชนในทอ งถ่นิ ชนบทหางไกลท่ีมีความไมสงบจาก ภัยตา ง ๆ พระราชทานพระราชทรัพยเพื่อรวมสรางโรงเรียนตํารวจตระเวนชายแดน สําหรับชาวไทยภูเขา ทอี่ าศัยอยูในดินแดนทรุ กนั ดารหางไกลการคมนาคม ซ่ึงมีช่ือเรียกวา “โรงเรียนเจาพอหลวงอุปถัมภ” จัดตั้ง โรงเรียนราชประชาสมาสัยเพ่ือเปนสถานศึกษาอยูประจําสําหรับเยาวชนที่เปนบุตรธิดาของคนไขโรคเร้ือน จดั ตั้งโรงเรียนราชประชานุเคราะหร ว มกบั ประชาชนเมื่อเกิดวาตภยั ในภาคใตที่แหลมตะลมุ พกุ อาํ เภอปากพนงั จังหวดั นครศรีธรรมราชและจงั หวดั ใกลเ คียง

86 นอกจากการศึกษาระดับประถมศึกษา และมธั ยมศึกษาแลว พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทร มหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงสนพระราชหฤทัย ในการศึกษาระดับอดุ มศกึ ษาดวย โปรดเกลาฯ ใหตั้ง ทุนภูมิพลข้ึน พระราชทานแกผูที่มีผลการเรียนดี แตขาดแคลนทุนทรัพย และพระราชกรณียกิจ ที่คุนตาคนไทยดี คือ การเสด็จฯพระราชทาน ปริญญาบัตรแกบัณฑิตผูสําเร็จการศึกษาจาก มหาวทิ ยาลัยของรฐั มาตง้ั แต พ.ศ. 2493 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังไดพระราชทานพระราชทรัพยสวนพระองค กอ ต้งั ทุน “อานันทมหดิ ล” ขึ้นเม่อื พ.ศ. 2498 และทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหต ง้ั เปนมลู นิธิ อานันทมหิดล เมื่อ พ.ศ. 2502 เพ่อื สนับสนุนนกั เรยี นไทยที่มีความสามารถทางวชิ าการยอดเยีย่ มและมคี ุณธรรมสงู ใหม โี อกาส ไปศึกษาจนถงึ ชน้ั สูงสุดในตา งประเทศ 4. ดา นการศาสนา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงเล่ือมใสศรัทธาพระพุทธศาสนาเปน อยางยิ่ง ทรงเปนองคอัครศาสนูปภัมภกของพระพุทธศาสนา ไดทรงประกอบพระราชกรณียกิจนานัปการเพ่ือ สงเสริมพระพุทธศาสนา เชน เสด็จพระราชดําเนิน บําเพ็ญ พระราชกุศลในวันสําคัญทางศาสนาอยาง สมาํ่ เสมอ เชน วันมาฆบูชา วันวิสาขบูชา วันอาสาฬหบูชา รวมทั้งการเสด็จพระราชดําเนินถวายผาพระกฐินตาม พระอารามตาง ๆ และทรงรวมในงานพิธีทางศาสนา ท่ปี ระชาชนกราบบงั คมทลู เชิญ พระราชกรณยี กจิ ทางศาสนาของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช นอกจากทรงทาํ นุบํารงุ วดั ตามพระราชประเพณมี าแตเดมิ แลว ยงั ทรงประกอบศาสนพิธไี ดอยา งครบถว น ทส่ี าํ คัญคอื ศาสนธรรม ซงึ่ ทรงปฏิบัตแิ ละทรงสอนธรรมอยา งหาผูใ ดเสมอเหมอื นได พระราชดาํ รสั พระบรม- ราโชวาททีพ่ ระราชทานในโอกาสตา ง ๆ จงึ มาจากหลกั ธรรมทงั้ สิ้น บางสว นมาจากทศพธิ ราชธรรม บางสวน มาจากหลักสงั คหวตั ถุ จกั วรรดวิ ตั หรือนวโอวาท และหลกั ธรรมทีอ่ างถึงไมวา คนในศาสนาใดก็สามารถรบั ฟง และ เขาใจได นับวาพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชทรงเปนธรรมราชาอยางแทจ รงิ นอกจากน้นั พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ในฐานะองคอ ัครศาสนปู ภัมภกยังได พระราชทาน พระราชปู ภัมภบาํ รุงศาสนาอน่ื ๆ ในประเทศไทยท่ีคนไทยนับถือดวย ท้ังศาสนา คริสต ศาสนา

87 อิสลาม ศาสนาสิกข ในพระราชอาณาจักรอยางท่ัวถึง โดยไดพระราชทานพระราชทรัพยอุปภัมภและบํารุง ศาสนาเหลา น้นั ดวย 5. ดานศิลปวัฒนธรรม ศลิ ปวฒั นธรรมเปนสงิ่ ทแ่ี สดงใหเ หน็ ถึงความเปน มาของบา นเมอื งที่ประกอบดวยคนหลายชาตพิ ันธุ และความเปนชาติ แมว า พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดชจะทรงพระปรีชาสามารถทางดนตรี จิตรกรรม และประติมากรรม แตก็ทรงสนพระราชหฤทัยเรื่องศิลปวัฒนธรรมดานอ่ืน ๆ และการจัดการ ทรพั ยากรวัฒนธรรมทกุ แขนง รวมทงั้ ภาษาไทยอันเปน ภาษาประจําชาติดวย วิสัยทัศนของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดช ดานการจัดการวัฒนธรรม อันเปนเอกลักษณและ มีประโยชนอยางยิ่งตอการศึกษา สรางความภาคภูมิใจของคน ในชาติและความกาวหนาทางเศรษฐกิจ ดังจะเห็นไดจากที่เสด็จ ประพาสสถานท่ีสําคัญทางประวัติศาสตรและโบราณคดี แสดงให เห็นความหวงใยสมบัติวัฒนธรรมของชาติ จนมีรับสั่งเตือนสติอยู เนือง ๆ ใหชวยกันอนุรักษและนํามาใชใหเกิดประโยชน คือ การเรียนการสอนใหคนไดรูจักและเขาใจ อัตลักษณของบานเมือง ไมควรปลอยใหซื้อขายสมบัติของชาติกันอยางไมถูกตองตามกฎหมาย ไมเชนนั้น อาจจะตองไปชมหรือศึกษาของเราท่ีตางประเทศ “...ก็ควรเปนเร่ืองเศราและนาอับอายมาก...” และ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงยํ้าเสมอวาประเทศเรามีความเปนมายืนยาวนาน “...มเี อกราช มภี าษา ศิลปะและขนบธรรมเนยี มเปน ของตนเอง...” เร่ืองภาษาไทย ทรงเตือนใหตระหนักวาเปนภาษาประจําชาติ เปนมรดกและสมบัติอันลํ้าคาของ ประเทศชาติควร “...รักษาไว...” และยกตัวอยางบางประการท่ีประสบมา เชน การออกเสียงไมถูกตอง สรา งประโยคไมถูกตอ ง และบญั ญตั ิศัพทใหมโดยไมจําเปน ดังมีพระกระแสรับสั่งวา ภาษาไทยเปนส่ิงสําคัญ สําหรับบา นเมอื ง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัยอยางมากในเรื่อง ขนบธรรมเนยี มประเพณี ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ และทรงมีบทบาทในการดํารงรักษามรดกไวไมใหสูญหาย พระราชกรณียกจิ ของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทางดานศิลปวฒั นธรรมของชาติ คือ ทรงฟนฟูพระราชพิธีพืชมงคลจรด พระนังคัลแรกนาขวัญ จึงเปนพระราชพิธีโบราณเพราะประเทศของเรา เปนประเทศเกษตรกรรม พระราชพิธีน้ีทําเพื่อความเปนสิริมงคลแดพืชพันธธัญญาหาร และเพ่ือบํารุงขวัญ กําลงั ใจแดเ กษตรกร ซงึ่ เปน ประชากรสว นใหญของประเทศ นอกจากน้ี พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยังทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหฟนฟูพระราชพิธีเสด็จพระราชดําเนินถวายผาพระกฐิน โดยทรงขบวนพยุหยาตราทางชลมารค พ้ืนฟู

88 พระราชพิธเี สด็จพระราชดาํ เนินโดยกระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค เพ่อื ถวายผาพระกฐนิ แดพ ระอารมหลวง ซ่ึงเปนมรดกทางวัฒนธรรมทีแ่ สดงใหเ หน็ ถงึ ความเจริญรงุ เรอื งของชาตทิ ีม่ สี บื ตอ มาจนปจ จบุ ันนี้ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช มพี ระราชดํารสั อยเู สมอวา โบราณวตั ถุ ศิลปวตั ถุ และโบราณสถานทงั้ หลายลวนเปน ของมีคา และจาํ เปน แกการศึกษาคนควาในทางประวัติศาสตร ศิลปะและ โบราณคดี เพราะเปนเคร่ืองแสดงถงึ ความเจริญรุง เรอื งของชาตไิ ทยที่มีมาแตอดตี กาล จึงควรจะสงวนรักษาไว ใหคงทนถาวรเปน สมบตั ิสวนรวมของชาตไิ วตลอดไป พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตของประชาชน พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงงานอยางหนักอยางตอเนื่อง เพ่ือยกระดับ คณุ ภาพชีวติ และสภาพความเปนอยูของประชาชนใหด ขี ึ้นในทกุ ดาน โดยเฉพาะผยู ากไรในชนบท ในการพัฒนา คณุ ภาพชีวติ ของราษฎร พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ทรงมุงเนน เรอ่ื งการเกษตร ซึ่งเปน อาชีพหลักของราษฎรทั้งประเทศ โดยทรงใหความสําคัญตอการพัฒนาทรัพยากรและส่ิงแวดลอม เชน แหลงนํ้า ดินและปาไม ทรงตระหนักวา น้ําเปนปจจัยสําคัญยิ่งและเปนความตองการอยางมากของราษฎร ในชนบท ท้ังการใชอุปโภคและบริโภคและเพื่อการเกษตร ทรงสนพระราชหฤทัยเรื่องการใชท่ีดินเพ่ือ การเกษตรและทรงเนนการพัฒนาท่ีดิน รวมทั้งปาไมอันเปนทรัพยากรธรรมชาติที่สําคัญของประเทศ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจนานัปการดานการใช ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ มใหเกดิ ประโยชนสูงสุดแกร าษฏร จนเปนที่ประจักษชัดทั้งภายในประเทศ และตา งประเทศ แนวพระราชดําริเร่ืองทฤษฎีใหม ซึ่งเปนการจัดการทรัพยากรน้ําและที่ดินเพื่อการเกษตร เปน แนวพระราชดําริทไี่ ดรบั การยอมรบั โดยทั่วไป 1. ดา นทรัพยากรธรรมชาติ การจัดการทรพั ยากรนํา้ พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร- มหาภูมิพลอดุลยเดช ที่สําคัญยิ่งคือ งานพัฒนาท่ีเกี่ยวของกับน้ํา ศาสตรท้ังปวงท่ีเกี่ยวกับนํ้าทั้งการพัฒนา การจดั หาแหลง นาํ้ การเก็บกักนา้ํ การระบาย การควบคุม การทาํ นํ้าเสยี ใหเปนน้ําดี ตลอดจนการแกไขปญหา นํา้ ทวม พระราชกรณียกิจในชวงตน ๆ แหงการเสด็จพระราชดําเนินทรงเย่ียมราษฎรในภูมิภาคตาง ๆ ของ ประเทศ ทรงเนนเรือ่ งความสําคญั ของแหลงนาํ้ เพ่อื ใชในการอุปโภคและการเกษตรกรรม ดังพระราชดาํ รัสทวี่ า ...หลักสาํ คญั ตอ งมนี ้ําบริโภค นํ้าใชเพ่ือการเพาะปลูก เพราะวาชีวิตอยูท่ีนั่น ถามีนํ้าคนอยูได ไมมี ไฟฟาคนอยไู ด แตถา มไี ฟฟา ไมมนี า้ํ คนอยูไมได. .. พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัยเร่ืองนํ้ามาตั้งแตยังทรง พระเยาว จึงสงผลใหมีโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริจํานวนมากที่เกี่ยวกับทรัพยากรน้ํา นอกจากน้ี ความสนพระราชหฤทัยเรื่องนา้ํ ของพระองค มไิ ดจํากดั อยูเฉพาะโครงการพัฒนาแหลงนํ้าดวยวิธีการจัดสราง แหลง นํา้ ถาวร ซ่ึงอาจจะเปนอา งเกบ็ น้าํ หรอื ฝายใหร าษฎรในทอ งถน่ิ ตาง ๆ ใหมีนํ้าใชโดยไมขาดแคลนเทาน้ัน

89 แตยังทรงหาวธิ กี ารจัดหาน้าํ ชว ยเหลือราษฎรในทุกทาง ดวยเหตุน้ีจึงเกิดแนวพระราชดําริเรื่อง “ฝนหลวง” ข้ึน ดงั มี พระราชดาํ รสั วา ...แตมาเงยดทู องฟา มเี มฆ ทําไมมเี มฆ อยางน้ีทาํ ไมจะดงึ เมฆนใี่ หล งมาได ก็เคยไดย ินเรือ่ งทาํ ฝน ก็มา ปรารภกบั คุณเทพฤทธ์ิ ฝนทําได มีหนงั สือ เคยอานหนงั สือทาํ ได. .. จากน้ันโครงการ “ฝนหลวง” หรอื “ฝนเทยี ม” จงึ เกดิ ขนึ้ ภายใตก ารพระราชทานคําแนะนําของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดชอยางใกลช ดิ โดยเร่มิ ตงั้ แตวันท่ี 14 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2498 และไดเ รมิ่ ทําฝนเทยี มครง้ั แรกเมอ่ื วนั ท่ี 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2512 จากน้นั การคน ควาพัฒนาเก่ียวกบั พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ก็ได กา วหนาขึ้นอยา งตอเนอื่ ง พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา- ภมู พิ ลอดลุ ยเดชไดทรงทดลองวิจัยดวยพระองคเ อง และ พระราชทานทรัพยส ินสว นพระองครว มเปนคาใชจา ย ในทีส่ ดุ ดวยพระวริ ิยอุตสาหะเปนเวลาเกอื บ 30 ป ดว ย พระปรชี าสามารถและพระอจั ฉรยิ ภาพ ทาํ ใหส ามารถกาํ หนดบังคับฝนใหตกลงสพู ้นื ทเี่ ปาหมายได จากฝน หลวงที่มงุ หวังชว ยเหลือเกษตรทป่ี ระสบภยั แลง โดยการชว ยแกไขปญหาขาดแคลนนํา้ หรือฝนทง้ิ ชว ง และชวย ดา นการอุปโภคบรโิ ภค รวมทง้ั การทาํ ฝนหลวงเพ่ือเพิ่มปรมิ าณนํา้ เหนือเขื่อนภูมพิ ล เมือ่ เกดิ ภาวะวิกฤตขิ าด แคลนนํ้าอยางรุนแรงในชวงหนาแลง การแกไ ขปญหานา้ํ เสีย แนวพระราชดําริเก่ยี วกับเรอ่ื งนา้ํ ท่สี าํ คญั มหี ลายโครงการ เชน เรอื่ ง “นาํ้ ดี ไลน ํ้าเสีย” ในการแกไขปญหามลพิษทางนา้ํ โดยทรงใชน ํ้าท่มี คี ณุ ภาพดีจากแมน้ําเจาพระยาใหช วยผลกั ดนั และ เจือจางนํ้าเนาเสียใหออกจากแหลงน้ําของชุมชน พระราชดําริบําบัดนํ้าเสียโดยหลักการน้ีเปนวิธีการที่งาย ประหยดั พลังงาน และสามารถปฏบิ ัติไดตลอดเวลา แสดงใหเห็นถึงพระปรีชาสามารถและพระวิริยอุตสาหะ ที่ทรงปฏิบัติเพ่ือประโยชนของราษฎร และยังโปรดเกลาฯ ใหมีการทดลองใชผักตบชวามาชวยดูดซับความ สกปรก รวมทั้งสารพิษตาง ๆ จากน้ําเนาเสีย ประกอบกับเคร่ืองบําบัดนํ้าเสียแบบตาง ๆ ท่ีไดทรงคิดคน ประดิษฐข ึ้นโดยเนนท่ีวธิ กี ารเรยี บงาย ประหยัด และไมกอ ใหเกิดความเดอื ดรอนราํ คาญแกประชาชนในพนื้ ท่ี การแกไขปญหานํ้าทวม พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชไดพระราชทาน แนวทางแกไขปญหาน้ําทวมดวยวิธีการตาง ๆ อยางเหมาะสมในแตละพื้นท่ี เชน การกอสรางคันกั้นนํ้า การกอสรางทางผนั นา้ํ การปรับปรุงตกแตงสภาพลาํ นา้ํ เพื่อใหน ํ้าทท่ี ว มทะลกั สามารถไหลไปตามลาํ น้ําไดส ะดวก หรือชวยใหก ระแสนาํ้ ไหล เรว็ ยง่ิ ข้นึ อันเปน การบรรเทาความเสยี หายจากนาํ้ ทว มขังได นอกจากน้ี การกอ สรา ง เข่ือนเก็บกักนํ้าเปนมาตรการการปองกันนํ้าทวมที่สําคัญประการหนึ่งในการกักเก็บนํ้าท่ีไหลทวมลนในฤดู นา้ํ หลาก โดยเก็บไวทางดานเหนือเขื่อนในลักษณะอางเก็บนํ้า เพ่ือประโยชนในการเพาะปลูกของพ้ืนท่ีดาน ทา ยเข่ือนในชว งทีฝ่ นไมตกหรือฤดูแลง เข่ือนเหลาน้ีมีประโยชนดานการชลประทานเปนหลักและประโยชน อน่ื ๆ เชน การผลติ ไฟฟา การเพาะเล้ียงปลาและกงุ ในอา งเกบ็ น้ํา และการบรรเทานา้ํ ทว ม

90 นอกจากนี้ แนวพระราชดําริท่ีสําคัญในการแกไขปญหานํ้าทวมที่สําคัญโครงการหน่ึงของ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ซึ่งเปนโครงการแกไขปญหาน้ําทวมพื้นที่ในเขต กรุงเทพมหานครและปริมณฑลตามแนวพระราชดําริคือ “โครงการแกมลิงอันเนื่องมาจากพระราชดําริ” ในพ้นื ทฝี่ ง ตะวันออกและฝง ตะวนั ตกของแมนาํ้ เจา พระยา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช มีพระราชดําริในการพัฒนาทรัพยากรน้ําซ่ึงเปน เรอื่ งสาํ คญั ทส่ี ดุ จนเปนทีย่ อมรับกนั โดยทว่ั ไปในหมูป ระชาชนชาวไทยวา ทรงเปนผูเช่ียวชาญในเร่ืองนํ้า และ ถอื วา เปนงานพฒั นาท่สี ําคญั ยง่ิ ของพระองค การพัฒนาเรอ่ื งทรพั ยากรอนั เปน พระราชกรณียกจิ ทสี่ าํ คญั น้นั มเี ปน จาํ นวนมาก จนไมอาจกลาวไดอยางครบถวนและดวยพระอัจฉริยภาพดานการบริหารจัดการทรัพยากรน้ําของ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัฐบาลไทย จึงไดเทิดพระเกียรติคุณในฐานะท่ีมีพระมหา- กรุณาธิคุณในการพัฒนาทรัพยากรน้ํา โดยถวายพระราชสมัญญาวา “พระบิดาแหงการจัดการทรัพยากรนํ้า” เม่ือวนั ที่ 21 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2539 ในมหามงคลสมัยที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงครองราชยสมบัตคิ รบ 50 ป ใน พ.ศ. 2539 การจัดการทรัพยากรปา ไม พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราช หฤทัยและทรงตระหนักถึงความสําคัญของปาไมเปนอยางยิ่ง ทรงหวงในเรื่องปริมาณปาไมท่ีลดลง ไดทรง คิดคนวิธีการตาง ๆ ท่ีจะเพิ่มปริมาณปาไมใหมากขึ้น พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ป ร มิ น ท ร ม ห า ภู มิ พ ล อ ดุ ล ย เ ด ช มีพระราชดาํ ริท่ีจะอนุรักษปาไม ดวยการสรางความสํานึก ใ ห รั ก ป า ไ ม ร ว ม กั น ม า ก ก ว า วิ ธี ก า ร ใ ช อํ า น า จ บั ง คั บ ดังพระราชดําริท่ีพระราชทานใหมีการปลูกตนไม 3 ชนิด ท่ีแตกตางกนั คือ ไมผล ไมโตเร็ว และไมเศรษฐกิจ เพ่ือให เกดิ ปา ไมแ บบผสมผสานและสรางความสมดุลแกธรรมชาติ อยา งยงั่ ยนื สามารถตอบสนองความตอ งการของรัฐและวิถีประชาในชุมชน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา- ภูมพิ ลอดุลยเดชไดพระราชทานพระราชดาํ รเิ รื่องการปลูกปา หลายประการ เชน การปลกู ปาทดแทน การปลูกปา ในท่ีสูง การปลูกปาตนนํ้าที่ลําธารหรือการปลูกปาธรรมชาติ และการปลูกปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยาง ดงั พระราชดํารสั วา การปลูกปา 3 อยาง แตใหประโยชน 4 อยาง ซ่ึงไดไมผล ไมสรางบาน และไมฟนน้ัน สามารถให ประโยชนไ ดถ งึ 4 อยา งคอื นอกจากประโยชนใ นตวั เองตามชอื่ แลว ยงั สามารถใหประโยชนอันที่ 4 ซ่ึงเปนขอ สําคัญคือ สามารถชวยอนรุ กั ษดินและตนนาํ้ ลําธารดว ย และไดม ีพระราชดาํ รัสเพ่ิมเตมิ ถงึ การปลกู ปา 3 อยาง ไดประโยชน 4 อยา งวา ...การปลกู ปาถา จะใหร าษฎรมปี ระโยชนใหเขาอยูได ใหใชวิธีปลูกไม 3 อยาง แตมีประโยชน 4 อยาง คือ ไมใชสอย ไมกินได ไมเศรษฐกิจ โดยปลูกรองรับการชลประทาน ปลูกรับซับนํ้า และปลูกอุดชวงไหล ตามรอ งหว ย โดยรบั น้าํ ฝนอยา งเดียว ประโยชนอยา งท่ี 4 คือ ไดระบบอนุรักษดินและนํ้า...

91 นอกจากน้ี พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ยงั มพี ระราชดําริหลายประการในการ พัฒนาปาไม เชน การสรา งภเู ขาปา การอนุรักษและพัฒนาปาชายเลน ซ่ึงเปนการสรางวงจรของระบบนิเวศ ดว ยการอนุรกั ษแ ละขยายพันธไุ มป าชายเลน พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช มพี ระราชดาํ ริ ใหห าทางปอ งกันอนรุ กั ษแ ละขยายพนั ธุเพ่ิมขึ้น โดยเฉพาะตนโกงกาง ซ่ึงเปนไมชายเลนท่ีขยายพันธุคอนขาง ยาก นอกจากการอนุรักษและฟนฟูปาชายเลนแลว ยังมีพระราชดําริในการอนุรักษและพัฒนา “ปาพรุ” ซึ่งเปนปาไมทึบไมผลัดใบประเภทหน่ึง ซึ่งเหลืออยูเพียงผืนเดียวในภาคใตของประเทศไทย โดยมีลักษณะ เดนชัดคือ เปนปาดงดิบที่มีน้ําทวมขังทั่วบริเวณ ประเทศไทยมีพื้นที่ปาพรุที่ใหญที่สุดอยูท่ีจังหวัดนราธิวาส ทําใหมีการจัดตั้งศูนยศึกษาการพัฒนาพิกุลทองขึ้น และใหดําเนินการพัฒนาพ้ืนที่พรุใหเกิดประโยชน หลายดาน จนปจ จบุ นั ปา พรไุ ดกอ ใหเ กดิ ประโยชนอยางอเนกประสงค และชวยใหเกิดความสมดุลของระบบ นเิ วศ ตามพระราชดาํ ริของพระองค การจัดการทรัพยากรดนิ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงสนพระราชหฤทัย ในงานพัฒนาแหลงนํ้าเพื่อการเกษตรและปองกันอุทกภัย โดยทรงเริ่มต้ังแตฟนฟูท่ีภูเขาตนนํ้าโดยการ ปลูกปาเพื่อการอนุรกั ษดนิ และเพ่ิมความชุม ชน้ื ใหแกด ินและปา ไมใ นพ้นื ทตี่ า ง ๆ ทุกภูมิภาคของประเทศ ก า ร พั ฒ น า ใ น เ ร่ื อ ง ดิ น ต า ม พ ร ะ ร า ช ดํ า ริ ข อ ง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ท่ีมี ความสําคัญโครงการหน่ึง คือ การปลูกหญาแฝกปองกัน การเสอ่ื มโทรมและพังทลายของดนิ เพราะการชะลางพังทลาย ข อ ง ดิ น ก อ ใ ห เ กิ ด ก า ร สู ญ เ สี ย ห น า ดิ น ที่ ป ร ะ ก อ บ ไ ป ด ว ย สารอาหารท่ีสะสมในดิน รวมท้ังความอุดมสมบูรณจาก ธรรมชาติ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงตระหนกั ถึงปญหาสภาพปญ หาและสาเหตทุ ี่เกดิ ขึ้น โดยทรงศึกษาถึงศกั ยภาพของหญา แฝกที่มีคุณสมบัติ พเิ ศษในการชวยปองกนั การชะลางการพงั ทลายของหนา ดินและอนุรกั ษความชุม ช้ืนใตดนิ ไว วธิ กี ารปลูกงา ย ๆ เกษตรกรสามารถดําเนนิ ไดเ อง ไมต อ งดแู ลหลงั การปลกู มาก การดาํ เนนิ การปลูกหญาแฝกตามแนวพระราชดาํ ริของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ไดร บั การยอมรบั จากธนาคารโลกวา “ประเทศไทยทําไดผ ลอยางเตม็ ทแี่ ละมีประสิทธิภาพยอดเย่ยี ม” และเมื่อ วันท่ี 25 กุมภาพันธ 2536 International Erosion Control Association (IECA) ไดมีมติใหถวายรางวัล The International Erosion Control Association’s International Merit Award แดพระบาทสมเด็จ- พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ในฐานะทท่ี รงเปน แบบอยา งในการนําหญา แฝกมาใชในการอนรุ กั ษด ินและ นํา้ และเม่ือวันที่ 30 ตุลาคม 2536 ผูเชี่ยวชาญเรื่องหญาแฝกเพื่อการอนุรักษดินและนํ้าแหงธนาคารโลก ไดท ูลเกลา ฯ ถวายแผน เกยี รตบิ ตั ร เปน ภาพรากหญาแฝกชุบสําริด เปนรางวัลสดุดีพระเกียรติคุณ (Award 0f Recognition) ในฐานะที่ทรงมุงม่ันในการพัฒนาและสงเสริมการใชหญาแฝกในการอนุรักษดินและนํ้า ผลการดําเนินงานหญา แฝกในประเทศไทยไดร ับการตีพิมพเ ผยแพรไปทั่วโลก นอกจากนี้ประเทศไทยยังไดรับ