ความรู้เกี่ยวกับ โคก หนอง นา โมเดล

“โคก หนอง นา โมเดล” โคก-หนอง-นา โมเดล แนวทางทำเกษตรอินทรียแ์ ละการสร้างชวี ิตท่ยี ั่งยนื

“โคก หนอง นา โมเดล” “โคก หนอง นา โมเดล” เป็นโมเดลตน้ แบบทส่ี ถาบนั เศรษฐกิจพอเพียงและมลู นิธิกสิกรรม ธรรมชาติไดน้ ้อมนำพระราชดำรัสของในหลวงรัชกาลที่ 9 ในเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎี ใหม่มาใช้บรหิ ารจัดการน้ำและพ้ืนทที่ ำการเกษตร โดยมุ่งหวงั ทจ่ี ะสรา้ งจดุ เปลี่ยนใหก้ บั ชุมชน ซึง่ แบง่ พ้นื ท่ีเป็นสดั ส่วน 30 : 30 : 30 : 10 กล่าวคอื 30% แรกสำหรับแหล่งน้ำ ทง้ั การขุดบอ่ ทำหนองและ การขดุ คลองไส้ไกท่ ี่ช่วยระบายน้ำรอบพนื้ ที่ อีก 30 % สำหรับปลูกข้าว และอีก 30% สำหรบั ไวท้ ำ โคกหรือป่า โดยปลูกผักไวเ้ ป็นอาหาร ปลูกไมใ้ ชส้ อย ปลูกยาสมนุ ไพร ส่วน 10% ที่เหลือ สำหรบั เป็น ทอ่ี ยอู่ าศัยและเลย้ี งสัตว์ ซึ่งหากลงมือทำลกั ษณะเชน่ น้ีในหลาย ๆ จดุ ของประเทศ โคก หนอง นา โมเดล ก็จะชว่ ยไดม้ ากกว่าการบริหารจัดการน้ำและพื้นทที่ ำการเกษตร เพราะจะชว่ ยแกป้ ญั หาโลก ร้อนและลดกา๊ ซคาร์บอนไดออกไซดไ์ ด้

โคก หนอง นา โมเดล คอื อะไร โคก หนอง นา โมเดล คือ การจัดการพน้ื ทีซ่ ึง่ เหมาะกับพนื้ ที่การเกษตร ซึ่งเปน็ ผสมผสานเกษตร ทฤษฎใี หม่ เขา้ กบั ภูมปิ ัญญาพ้ืนบา้ นที่อย่อู ย่างสอดคล้องกับธรรมชาตใิ นพ้นื ท่นี น้ั ๆ โคก-หนอง-นา โมเดล เป็น การท่ีใหธ้ รรมชาติจัดการตัวมันเองโดยมี มนุษย์เปน็ สว่ นส่งเสรมิ ใหม้ นั สำเรจ็ เรว็ ข้ึน อยา่ งเปน็ ระบบ ซึ่งโคก-หนอง- นา โมเดล ซงึ่ เปน็ แนวทางทำเกษตรอินทรียแ์ ละการสร้างชวี ิตทยี่ ง่ั ยืน โดยมอี งคป์ ระกอบดงั นี้ 1. โคก: พนื้ ท่ีสูง - ดินท่ขี ุดทำหนองน้ำนั้นใหน้ ำมาทำโคก บนโคกปลกู “ป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อยา่ ง” ตามแนวทาง พระราชดำริ - ปลูกพชื ผกั สวนครัว เลย้ี งหมู เลย้ี งไก่ เลีย้ งปลา ทำใหพ้ ออยู่ พอกนิ พอใช้ พอร่มเย็น เป็นเศรษฐกจิ พอเพยี งข้ันพนื้ ฐาน ก่อนเขา้ สู่ข้นั ก้าวหนา้ คือ ทำบญุ ทำทาน เก็บรักษา ค้าขาย และเชือ่ มโยงเป็น เครือข่าย - ปลูกทอ่ี ยู่อาศยั ให้สอดคลอ้ งกับสภาพภมู ปิ ระเทศ และภูมิอากาศ 2. หนอง: หนองน้ำหรือแหลง่ นำ้ - ขุดหนองเพ่ือกักเก็บนำ้ ไว้ใชย้ ามหน้าแล้งหรือจำเป็น และเปน็ ท่ีรบั นำ้ ยามนำ้ ทว่ ม (หลมุ ขนมครก) - ขดุ “คลองไส้ไก่” หรอื คลองระบายน้ำรอบพืน้ ที่ตามภูมปิ ัญญาชาวบา้ น โดยขดุ ใหค้ ดเคี้ยวไปตาม พืน้ ทีเ่ พื่อให้น้ำกระจายเต็มพื้นท่ีเพิม่ ความชุ่มช้ืน ลดพลงั งานในการรดนำ้ ต้นไม้ - ทำ ฝายทดนำ้ เพื่อเก็บน้ำเขา้ ไวใ้ นพืน้ ท่ีใหม้ ากท่สี ดุ โดยเฉพาะเมื่อพื้นท่โี ดยรอบไมม่ กี ารกักเก็บน้ำ น้ำจะหลากลงมายังหนองน้ำ และคลองไส้ไก่ ให้ทำฝายทดนำ้ เก็บไวใ้ ช้ยามหนา้ แลง้ - พัฒนาแหลง่ นำ้ ในพื้นท่ี ท้ังการขุดลอก หนอง คู คลอง เพื่อกกั เก็บนำ้ ไวใ้ ชย้ ามหน้าแล้ง และเพิ่มการ ระบายนำ้ ยามน้ำหลาก 3. นา: - พื้นที่นานั้นใหป้ ลูกข้าวอนิ ทรียพ์ นื้ บ้าน โดยเรม่ิ จากการฟ้นื ฟูดิน ด้วยการทำเกษตรอนิ ทรีย์ยั่งยนื คนื ชีวิตเล็ก ๆ หรือจุลินทรยี ์กลบั คนื แผ่นดินใชก้ ารควบคมุ ปรมิ าณนำ้ ในนาเพื่อคมุ หญ้า ทำให้ปลอด สารเคมีได้ ปลอดภัยทง้ั คนปลูก คนกิน - ยกคันนาให้มคี วามสูงและกว้าง เพ่อื ใช้เป็นทร่ี ับน้ำยามนำ้ ท่วม ปลกู พชื อาหารตามคันนา ขอ้ มลู และแหลง่ ท่ีมา : กรมการพัฒนาชมุ ชน www.cdd.go.th / สำนกั งานสภาพัฒนาการเศรษฐกจิ และสังคม แห่งชาติ www.nesdc.go.th บรหิ ารจัดการน้ำด้วย โคก หนอง นา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร ในหลวง รชั กาลท่ี 9 พระองค์ทา่ นทรงเคยรับสงั่ ไว้ว่า ‘น้ำคือชีวิต’ ดังนัน้ สิ่งหนง่ึ ที่เปน็ ความพิเศษของโคก หนอง นา โมเดล กค็ อื การวางแผนเกบ็ น้ำไว้ใช้ตลอดท้งั ปี เพราะหากมนี ้ำใช้แล้วกจ็ ะอยู่ได้และ

ประกอบอาชีพได้ ชว่ ยลดการเคลอื่ นย้ายถน่ิ ฐานของประชากร อกี ท้งั ยงั ชว่ ยลดความแออัด ลดการ แยง่ พื้นทท่ี ำกนิ ในเมอื งใหญ่ ลดปัญหาสงั คม ปัญหายาเสพติด ปญั หาความสกปรก และปญั หาชนบท ลม่ สลาย โครงการในพระราชดำริของพระองคท์ า่ นส่วนใหญ่จงึ เปน็ โครงการเรอ่ื งนำ้ ดงั นั้น โคก หนอง นา โมเดล ก็เช่นกนั ได้มีการนำหลักคิดในเร่ืองนี้มาปรับใช้ ซ่ึงไม่เพยี งจะทำให้มีนำ้ ใชต้ ลอดท้ัง ปแี ละไม่ตอ้ งประสบปัญหาภัยแลง้ แล้ว ยังช่วยลดปริมาณนำ้ หลากทจ่ี ะเข้าท่วมพ้ืนที่ตา่ ง ๆ และลด การเกดิ ตะกอนดนิ ทบั ถม เพราะมพี น้ื ท่ีกกั เก็บน้ำเพยี งพอและมีตน้ ไมค้ อยดดู ซบั น้ำลงส่ใู ตด้ นิ ตามหลกั เกษตรทฤษฎีใหม่ของในหลวงรัชกาลที่ 9 ประกอบไปด้วยการวางแผนทีม่ คี วาม ละเอยี ดเปน็ อย่างมาก ดงั น้นั โคก หนอง นา โมเดล จงึ ใชล้ ักษณะของการคำนวณการระเหยของนำ้ การคำนวณการใช้นำ้ การคำนวณการบำบดั น้ำเสยี โดยนำ้ ท่ไี ดม้ าในแต่ละรอบจะตอ้ งนำไปวาง แผนการผลิต ท้ังในเรือ่ งของการปรับปรงุ ดินและการผลิตอาหารใหเ้ พียงพอต่อการบรโิ ภค โดยจะตอ้ ง สรา้ งงาน สร้างรายได้ให้กบั ชุมชนอย่างต่อเน่อื ง นอกจากนีย้ งั ตอ้ งมีการปรับหัวคันนาให้สงู ขึ้นถงึ 2 เมตร เพอ่ื สร้างแหล่งกกั เก็บน้ำ วางแผนปลกู ขา้ ว ปลูกพชื อายุสนั้ อายยุ าว เล้ียงปลา เลย้ี งไก่ นำ พลงั งานหมุนเวียนมาใชใ้ นพ้ืนที่ โดยเฉพาะพลงั งานชวี มวล ซ่ึงเมอื่ ทีด่ นิ ดงั กลา่ วมีแหลง่ อาหารที่ สมบรู ณแ์ ละมีแหล่งนำ้ มากเพยี งพอแลว้ เม่อื ฝนตกลงมาก็จะมีนำ้ ไหลเขา้ ไปยังหนอง สัตว์นำ้ ที่อาศยั อยูก่ จ็ ะไดว้ างไขใ่ นพน้ื ท่ีทป่ี ลอดภยั ตามธรรมชาติ ซ่ึงก็จะกอ่ ให้เกดิ ผลผลิตตามมา เปน็ ตวั สรา้ งรายได้ อีกทางหนงึ่



นอกจากนส้ี ง่ิ สำคัญของหลักเกษตรทฤษฎีใหมก่ ็คอื ต้องสรา้ งกิจกรรมทด่ี ีและเหมาะสม เพ่ือให้คนรุ่นใหมไ่ ด้เห็นว่าอาชพี เกษตรกรซึง่ เป็นผู้ที่สรา้ งอาหารใหท้ ุกคนได้บริโภค เปน็ อาชพี ทส่ี ำคญั ของโลกทมี่ ศี ักดศ์ิ รี ควรมีการทำกจิ กรรมต่าง ๆ อย่างหลากหลายทเี่ อื้ออำนวยต่อการพฒั นาพื้นทน่ี น้ั ๆ นอกจากนกี้ ารทำตามหลกั ดงั กล่าวจะต้องตอบโจทยใ์ นเรื่องของความสวยงาม โดยทำให้เหมอื นเปน็ ศิลปะของแผน่ ดิน ให้ผทู้ ี่อย่อู าศยั รสู้ ึกเสมือนไดพ้ ักผ่อนในสถานทท่ี งี่ ดงาม ซง่ึ นอกจากจะทำให้มี สภาพแวดลอ้ มทีด่ เี ช่นนีแ้ ลว้ ส่งิ ที่ไดร้ ับตามมากค็ อื การพัฒนาคน เพราะทกุ คนจะมคี วามเป็นอยู่ทด่ี ีขน้ึ สงั คมจะเกดิ ความม่ันคงทัง้ ในด้านอาหารและการเงิน ทีม่ า : การบรรยาย “การขับเคล่อื นสืบสานศาสตร์พระราชาสูเ่ ป้าหมายความยัง่ ยนื ของโลก” โดย ผศ.พิเชฐ โสวทิ ยสกุล คณบดคี ณะสถาปตั ยกรรมศาสตร์ สถาบนั เทคโนโลยีพระจอมเกลา้ เจ้าคุณ ทหารลาดกระบงั วนั ท่ี 20 กันยายน 2562 ณ หอประชมุ เกษม จาติกวณิช สำนกั งานใหญ่ กฟผ.