หน่วยที่ 1 บทนำ

หน่วยที่ 1 บทนำ ในปัจจบุ นั การเล้ียงสตั วเ์ ป็นอาชีพทางการเกษตรแขนงหน่ึง ที่ไดร้ บั ความนิยมคอ่ น ขา้ งมากเพราะเกษตรกรผูเ้ ล้ียงสตั วเ์ ขา้ ใจดีวา่ อาชีพการเล้ียงสตั วเ์ ป็ นอาชีพทดี่ ีกวา่ การปลูกพชื หลายประการคอื การเล้ียงสตั วใ์ ชพ้ น้ื ทนี่ อ้ ยไม่ตอ้ งเลือกฤดูกาล เล้ียงไดท้ กุ สภาพพน้ื ที่ ลงทุนนอ้ ย และมีตลาดท่ีแน่นอนกวา่ การปลูกพชืควำมเป็ นมำของกำรเลยี้ งสัตว์ การเล้ียงสตั วเ์ ริ่มมาต้งั แต่เมื่อใดไม่มีหลกั ฐานยนื ยนั ได้ ต่อมาเมื่อมนุษยส์ ารวจพบภาพแกะสลกัภาพวาดตามผนงั ถ้าทีม่ นุษยเ์ คยอาศยั และจากซากกระดูกทป่ี ะปนอยใู่ นหมู่บา้ นโบราณในยคุ ก่อนประวตั ศิ าสตร์ ทาใหน้ กั วชิ าการเกี่ยวกบั มนุษยส์ าขาตา่ งๆ สรุปความเห็นตรงกนั วา่ มนุษยเ์ ร่ิมมีการเล้ียงสตั ว์และเพาะปลูกพชื มานานหลายพนั ปีประโยชน์จำกกำรเลยี้ งสัตว์ o ใช้ผลผลติ เป็ นอำหำร : เช่น เล้ียงโค กระบอื แพะ และแกะ เพอ่ื ใชน้ ้านมเป็นอาหาร เล้ียงสตั ว์ปี กเพอื่ ใชไ้ ข่มาเป็นอาหาร และเล้ียงสุกรและสตั วอ์ ่ืนเพอื่ ใชเ้ น้ือเป็ นอาหาร o ใช้ผลผลติ เป็ นเคร่ืองนุ่งห่มและเคร่ืองใช้ : เช่นใชข้ นแกะ ขนแพะและขนกระต่ายทาเคร่ืองนุ่งห่ม ใชข้ นไก่มาทาไมป้ ัดฝ่นุ ใชห้ นงั โค กระบือ นกกระจอกเทศ และจระเข้ มาผลิตเป็นหมวก เส้ือเขม็ ขดั กางเกง รองเทา้ และกระเป๋ า เป็นตน้ o ใช้มลู ทำป๋ ยุ : เช่นมูลไก่ เป็ด สุกร โค และกระบือ เป็นตน้ o ใช้เป็ นอำหำรสัตว์ : เช่นเน้ือป่ น ปลาป่ น เลือดป่ น และหางนมผง เป็นตน้ o เปลยี่ นเศษอำหำรและสิ่งเหลอื ใช้จำกกำรเกษตรเป็ นผลผลติ : เช่นใชฟ้ างขา้ ว เปลือกสบั ปะรด และเปลือกขา้ วโพดฝักอ่อนนามาใชเ้ ล้ียงสตั วก์ ระเพาะรวม o ทำให้มอี ำชีพเพมิ่ ขนึ้ : เช่นอาชีพทาฟาร์มปศุสตั ว์ อาชีพแปรรูปผลิตภณั ฑจ์ ากสตั ว์ อาชีพผลิตวตั ถุดิบอาหารสตั ว์ และอาชีพคา้ ขาย ฯลฯวชิ าหลกั การเล้ียงสตั ว์ : บทนา 1

สภำพกำรเลยี้ งสัตว์ในประเทศไทย o สภำพกำรเลยี้ งโค : โคนิยมเล้ียงแพร่หลายทว่ั ทุกภาคของประเทศ โดยทวั่ ไปนิยมเล้ียงโคเน้ือและโคนม o สภำพกำรเลยี้ งกระบือ : กระบอื เป็นสตั วท์ ใี่ ชป้ ระโยชน์ไดเ้ ช่นเดียวกบั โค สามารถทางานในพน้ื ทีม่ ีน้าขงั ไดด้ ี กวา่ โค จงึ มีขอบเขตการเล้ียงจากดั กวา่ โค o สภำพกำรเลยี้ งสุกร : ในอดีตประเทศไทยนิยมเล้ียงสุกรประเภทมนั ต่อมาคา่ นิยมบริโภคน้ามนั จากสตั วล์ ดลง พนั ธุส์ ุกรจงึ ถูกปรับปรุงให้มีเน้ือมากข้นึ มีไขมนั ลดลง ในปัจจุบนั การเล้ียงสุกรกระจายไปทวั่ ทุกภาค o สภำพกำรเลยี้ งแพะ : แพะมีเล้ียงมากในพน้ื ท่ขี องภาคใตน้ ิยมเล้ียงเพอื่ ใชเ้ น้ือและน้านมเป็นอาหาร o สภำพกำรเลยี้ งไก่ : ไก่เป็นสตั วเ์ ศรษฐกิจที่เล้ียงมากทส่ี ุดในประเทศไทย โดยนิยมเล้ียงไก่เน้ือและไกไ่ ข่ o สภำพกำรเลยี้ งเป็ ด : เป็ดทีน่ ิยมเลยี้ งในประเทศไทยมอี ย่สู องประเภท คือ เป็ดเนื้อและเป็ดไข่ส่วนใหญ่นิยมเลยี้ งมากในพืน้ ทแ่ี ถบชายทะเล และพืน้ ทท่ี ม่ี นี า้ ขงั o สภำพกำรเลยี้ งนกกระทำ : นิยมเล้ียงเพอ่ื นาเน้ือและไข่มาบริโภคเป็นอาหารแนวโน้มกำรเลยี้ งสัตว์ในประเทศไทย ประเทศไทยยงั ไม่มีกฎหมายกาหนดคุณสมบตั ขิ องผปู้ ระกอบอาชีพการเล้ียงสตั วแ์ ละควบ คุมจานวนหรือปริมาณสตั วท์ ่เี ล้ียง ดงั น้นั แนวโนม้ การเล้ียงสตั วใ์ นประเทศไทยจะไปในทศิ ทางใดจะเล้ียงสตั ว์ชนิดไหนเพมิ่ ข้นึ หรือลดลงจานวนเทา่ ใดข้นึ อยกู่ บั ปัจจยั หลายประการดงั น้ี o กำรเพมิ่ ของจำนวนประชำกร : ประชากรของประเทศเพม่ิ ข้นึ ทุกปี ความตอ้ งการอาหารเพม่ิ ข้ึน ทาใหก้ ารเล้ียงสตั วเ์ พมิ่ ข้นึ ตามไปดว้ ย o กำรนบั ถือศำสนำ : เช่นมีการเล้ียงสุกรนอ้ ยในชุมชนท่ีมีชาวมุสลิมอาศยั แตใ่ นชุมชนน้นั กลบัมีการเล้ียงแพะมากกวา่ ทอ่ี ื่น เพราะชาวมุสลิมนอกจากใชเ้ น้ือและน้านมแพะเป็นอาหารแลว้ ยงั ใชใ้ นพธิ ีกรรมตา่ งๆ ดว้ ย o ประเพณแี ละเทศกำล : เช่นยอดการบริโภคเน้ือสตั วจ์ ะลดลงในเทศกาลถือศลี กินเจ และยอดความตอ้ งการเน้ือไก่จะเพม่ิ ข้ึนในเทศกาลตรุษจนี o สภำวะตลำดเนื้อสัตว์ของต่ำงประเทศ : บางคร้งั มีปัญหาเร่ืองโรคระบาด ตา่ ง ประเทศมีมาตรการเขม้ งวดในการนาเขา้ เน้ือสตั ว์ ทาใหป้ ระเทศที่ผลิตเน้ือสตั วต์ อ้ งทาลายสตั วซ์ ่ึงเป็นตน้ ตอของโรคท้งิ มีผลถึงการลดคู่แข่งทางตลาดเน้ือสตั วใ์ นตา่ งประเทศ การเล้ียงสตั วใ์ นประเทศจงึ เพมิ่ มากข้ึน2 วชิ าหลกั การเล้ียงสัตว์ : บทนา

o กำรใช้ประโยชน์จำกพนื้ ท่ี : ในอดีตการปลูกพชื มีมากกวา่ การเล้ียงสตั ว์ เม่ือพน้ื ทที่ ่ีเหมาะสมในการปลูกพชื ลดลงและคอ่ ยๆ หมดไปในท่ีสุดเกษตรกรจึงหนั มาใชพ้ ้นื ทท่ี ี่ปลูกพชื ไม่ได้ เล้ียงสตั วแ์ ทน จากตวั อยา่ งท่กี ล่าวมาแลว้ สรุปไดว้ า่ ในภาพรวมแนวโนม้ การเล้ียงสตั วใ์ นประเทศ ไทยจะเพมิ่ ข้ึนเรื่อยๆ โดยเฉพาะสตั วป์ ี กซ่ึงเป็นสตั วท์ ใี่ ชพ้ ้นื ทีแ่ ละเวลาในการเล้ียงนอ้ ย นิยม บริโภคกนั ทุกชนช้นั ศาสนาและราคาซ้ือขายในทอ้ งตลาดค่อนขา้ งแน่นอนปัจจัยสำคญั ในกำรเลยี้ งสัตว์ หวั ใจสาคญั ของการผลิตสตั วค์ ือการเล้ียงสตั วใ์ หไ้ ดค้ ุณภาพและกาไรสูงสุด การเล้ียงสตั วจ์ ะบรรลุเป้าหมายได้ ตอ้ งอาศยั ปัจจยั หลายประการคือ o คณุ สมบตั ขิ องผ้เู ลยี้ งสัตว์ : ผทู้ ี่จะเล้ียงสตั วใ์ หป้ ระสบความสาเร็จตอ้ งมีคุณสมบตั ดิ งั ต่อไปน้ีคอื มีนิสยั รัก เมตตาสตั ว์ มีนิสยั ชอบแสวงหาความรู้ ความชานาญ เป็นคนใจเยน็ สนใจในอาชีพการเล้ียงสตั ว์ มีความซ่ือตรงตอ่ ตนเองและเวลา และตอ้ งเป็นคนขยนั อดทนและไมก่ ลวั งาน o กำรเร่ิมต้นเลยี้ งสัตว์ : หลกั กำรเร่ิมต้นเลยี้ งสัตว์ควรยดึ หลกั สำคญั ดงั นี้ คือ เริ่มตน้ จากงานง่ายๆ เร่ิมตน้ เล้ียงสตั วจ์ านวนนอ้ ยก่อน และเร่ิมตน้ ดว้ ยสตั วพ์ นั ธุด์ ี o กำรเลอื กสถำนทท่ี ำฟำร์มเลยี้ งสัตว์: ตอ้ งอยหู่ ่างจากชุมชนและผเู้ ล้ียงรายอ่ืนพอสมควร ตอ้ งมีทาเลท่ีเหมาะสม สถานทีเ่ ล้ียงสตั วค์ วรปราศจากศตั รูของสตั ว์ สภาพพ้นื ทีเ่ หมาะสม และสภาพภูมิอากาศเหมาะสม o กำรวำงผงั ฟำร์มเลยี้ งสัตว์ : การวางผงั ฟาร์มจะตอ้ งคานึงถึงสภาพพ้นื ท่ี ถนน ระบบน้า ไฟฟ้าและชนิดของสตั วท์ ่ีเล้ียง โดยพจิ ารณาวางผงั ฟาร์มดงั น้ี  กำรแบ่งพืน้ ทฟี่ ำร์มออกเป็ นสองส่วน : ส่วนแรกใชเ้ ป็ นทอ่ี ยอู่ าศยั ส่วนทีส่ องเป็ นบริเวณทใี่ ชเ้ ล้ียงสตั ว์ โดยท้งั สองส่วนน้ีตอ้ งห่างกนั พอประมาณ  กำรเขียนแผนผังแสดงขอบเขตของสถำนทตี่ ้งั ฟำร์ม : ตอ้ งเขยี นใหถ้ ูกตอ้ งชดั เจน โดยวางแผนการตดั ถนนในฟาร์มใหส้ ะดวกตอ่ การปฏบิ ตั ิงานและจดุ ที่เชื่อมกบั ถนนทางหลวงแผน่ ดิน ตอ้ งอยใู่ นจดุท่เี กิดอนั ตรายนอ้ ยทส่ี ุดเมื่อนาพาหนะเขา้ ออกจากฟาร์ม  กำรจดั กล่มุ และกำรวำงตำแหน่งโรงเรือน : โดยจดั ใหอ้ ยเู่ ป็นกลุ่มตามชนิด ประเภท ขนาดและอายขุ องสตั ว์ โดยวางโรงเรือนแตล่ ะหลงั ใหห้ ่างกนั ประมาณ 30 เมตร และใหค้ วามยาวโรงเรือนวางอยู่ในแนวทิศตะวนั ตก-ตะวนั ออก ยกเวน้ โรงเรือนแพะและแกะทย่ี กพ้นื สูงตอ้ งวางโรงเรือนใหอ้ ยใู่ นแนวแสงแดดส่องเขา้ ใตพ้ ้นื โรงเรือนได้  กำรกำหนดจุดวำงถงั ประปำและระบบไฟฟ้ำภำยในฟำร์ม : การกาหนดจดุ วางถงั ประปาและระบบไฟฟ้าภายในฟาร์ม ตอ้ งคานึงถึงการประหยดั วสั ดุและพลงั งานใหม้ ากทสี่ ุดวชิ าหลกั การเล้ียงสตั ว์ : บทนา 3

 กำรวำงแผนทำร้ัวรอบฟำร์ม : โดยใหร้ ้ัวอยหู่ ่างจากโรงเรือนประมาณ 50 เมตร โดยใหม้ ีประตเู ขา้ ออกเพยี งทางเดียวเพอ่ื เป็นการจดั การสุขาภิบาล o ทนุ และแหล่งเงนิ ทุน  ทุนนอน : เป็ นทุนทม่ี ีการลงทุนคร้ังเดียวแตต่ อ้ งใชเ้ วลานานกวา่ จะคนื ทุนได้ การลงทนุประเภทน้ีไม่ควรเกินคร่ึงหน่ึงของเงินทุนท้งั หมด  ทุนหมุนเวยี น : เป็นทุนทสี่ ามารถคืนทนุ ไดใ้ นเวลาอนั รวดเร็ว o กำรตลำดและปัญหำกำรตลำด : คอื หวั ใจสาคญั ของการเล้ียงสตั วท์ ที่ าใหไ้ ดก้ าไรหรือขาดทนุ เน่ืองจากระบบการตลาดการเกษตรของประเทศไทยยงั ไม่มีระบบประกนั ราคา หรือควบคุมปริมาณการผลิตทไ่ี ดผ้ ล ผเู้ ร่ิมตน้ เล้ียงสตั วจ์ าเป็นตอ้ งศกึ ษาหาขอ้ มูลความตอ้ งการและความมนั่ คงของตลาด ตดิ ตามขา่ วสาร ภาวะความเคล่ือนไหวและแนวโนม้ ตา่ งๆ ที่เปลี่ยน แปลงของตลาดอยา่ ง o กำรจดั กำรฟำร์ม : ผจู้ ดั การฟาร์มตอ้ งมีความสามารถในการวางแผนการผลิต การควบคุมการผลิตใหเ้ ป็ นไปตามแผน การแกป้ ัญหาเฉพาะหนา้ การกลา้ ตดั สินใจ ฯลฯ การจดั การฟาร์มที่ดีทาใหก้ ารเล้ียงสตั วป์ ระสบความสาเร็จหน่วยงำนและแหล่งวิชำกำรที่เกยี่ วข้องกบั กำรเลยี้ งสัตว์ o หน่วยงำนทเ่ี กย่ี วข้องกบั กำรเลยี้ งสัตว์ : หน่วยงานทรี่ บั ผดิ ชอบเรื่องการเล้ียงสตั วโ์ ดยตรงไดแ้ ก่กรมปศุสตั ว์ ซ่ึงข้นึ อยกู่ บั กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หน่วยงานน้ีจะมีอาสาสมคั รสตั วแพทยป์ ระจาหมู่บา้ น ปศสุ ตั วอ์ าเภอ ปศุสตั วจ์ งั หวดั และปศสุ ัตวเ์ ขตรบั ผดิ ชอบในการใหค้ าแนะนาและช่วยเหลือเกษตรกร นอกจากที่กล่าวมาแลว้ กรมปศุสตั วย์ งั มีหน่วยงานที่มีหนา้ ท่รี บั ผดิ ชอบแตกตา่ งกนั กระจายอยทู่ วั่ประเทศไดแ้ ก่ ศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาอาหารสตั ว์ สถานีพฒั นาอาหารสตั ว์ ศนู ยว์ จิ ยั และบารุงพนั ธุส์ ตั ว์ สถานีวจิ ยั และทดสอบพนั ธุส์ ตั ว์ และศนู ยว์ จิ ยั การผสมเทียมและเทคโนโลยชี ีวภาพ o แหล่งวชิ ำกำรทเ่ี กย่ี วข้องกบั กำรเลยี้ งสัตว์ : สถาบนั การศึกษาต่างๆ ทวั่ ประเทศที่เป็นแหล่งขอ้ มูล ความรูท้ างวชิ าการ สามารถใหค้ าแนะนาแก่ผเู้ ล้ียงสตั ว์ ไดแ้ ก่มหาวทิ ยาลยั วทิ ยาลยั เกษตรและเทคโนโลยี และวทิ ยาลยั ประมงสรุป มนุษยม์ ีการเล้ียงสตั วม์ านานแลว้ โดยมีจุดประสงคห์ ลกั คอื การเล้ียงเพอื่ ใชเ้ ป็ นอาหาร และใช้แรงงาน คาดวา่ ในอนาคตจะมีการเล้ียงสตั วเ์ พมิ่ มากข้ึนโดยเฉพาะสตั วท์ ่ีมีช่วงการเล้ียงส้นั ใหผ้ ลผลิตเร็วและสามารถจาหน่ายไดท้ ว่ั ไปท้งั ภายในและตา่ งประเทศ นอกจากน้ีผเู้ ล้ียงสตั วต์ อ้ งมีคุณสมบตั เิ หมาะสม เริ่มตน้ไดถ้ ูกตอ้ ง เลือกสถานทีท่ าฟาร์มและวางผงั ฟาร์มไดเ้ หมาะสม เขา้ ใจถึงระบบการจดั การฟาร์ม จดั การเร่ืองตลาดไดเ้ ป็ นอยา่ งดี มีทุนเพยี งพอแก่การดาเนินการ และตอ้ งรูจ้ กั หนา้ ที่และสถานท่ีต้งั ของหน่วยงานและแหล่งวชิ าการทีเ่ ก่ียวขอ้ ง4 วชิ าหลกั การเล้ียงสตั ว์ : บทนา

แบบฝึ กหดั / คำถำมท้ำยบทคำชี้แจง : ใหน้ กั เรียนศึกษาคน้ ควา้ ขอ้ มูลเกี่ยวกบั สาระสาคญั ในหน่วยของ “บทนา” แลว้ ทาแบบฝึกหดัดา้ นล่าง โดยใหเ้ ลือกตอบขอ้ ที่ถูกตอ้ งที่สุดเพยี งขอ้ เดียว1. ในอดีตเกษตรกรไทยเล้ียงโค-กระบอื โดยมี 6. “แพะ” นิยมเล้ียงมากทีส่ ุดในภาคใดของจุดประสงคต์ ามขอ้ ใด ประเทศไทยก. ผลิตโคขนุ ก. เหนือข. รีดนม ข. ใต้ค. ใชแ้ รงงาน ค. กลาง ง. ประกวด ง. ตะวนั ออกเฉียงเหนือ2. ในอดีตเกษตรกรไทยนิยมเล้ียงไก่พนั ธุใ์ ด 7. สตั วช์ นิดใดมีประโยชนโ์ ดยใชเ้ น้ือเป็นอาหารก. พนั ธุไ์ ข่ เพยี งอยา่ งเดียวข. พนั ธุเ์ น้ือ ก. โคค. พนั ธุก์ ่ึงเน้ือก่ึงไข่ ข. แพะ ง. พนั ธุพ์ น้ื เมือง ค. สุกร3. ในปัจจบุ นั ประเทศไทยนิยมเล้ียงสตั วช์ นิดใด ง. ไก่ มากทส่ี ุด 8. น้านมจากสตั วใ์ นขอ้ ใดมีไขมนั เป็น ก. โค ส่วนประกอบสูงที่สุดข. กระบือ ก. โคค. สุกร ข. กระบอืง. ไก่ ค. แพะ4. สตั วก์ ีบชนิดใดนิยมเล้ียงมากที่สุดในปัจจบุ นั ง. แกะ ก. โค 9. เน้ือสตั วใ์ นขอ้ ใดมีโปรตีนเป็ นส่วนประกอบสูง ข. กระบอื ท่ีสุด ค. แพะ ก. เน้ือโคเน้ือแดง ง. แกะ ข. เน้ือโคเน้ือแดงปนมนั5. ทาไมเกษตรกรรายยอ่ ยมกั ไม่ประสบความสาเร็จ ค. เน้ือสุกรเน้ือแดงปนมนั ในการเล้ียงสุกร ง. เน้ือไก่กระทง ก. ขาดคา่ นิยมในการบริโภคข. เป็นโรคระบาดง่ายค. ส้ินเปลืองคา่ อาหารมากง. ราคาซ้ือขายข้นึ ลงไม่แน่นอนวชิ าหลกั การเล้ียงสตั ว์ : บทนา 5

10. เน้ือสตั วใ์ นขอ้ ใดมีไขมนั เป็นส่วนประกอบตา่ 15. “โค” นิยมเล้ียงมากท่สี ุดในภาคใดของประเทศทีส่ ุด ก. เหนือ ข. ใต้ ก. เน้ือโคเน้ือแดงปนมนั ค. ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ข. เน้ือสุกรเน้ือแดงปนมนั ง. กลาง ค. เน้ือไก่กระทง ง. เน้ือกระต่าย 16. “สุกร” นิยมเล้ียงมากท่ีสุดในภาคใดของ11. น้านมจากสตั วช์ นิดใดนิยมบริโภคมากกวา่ ชนิด ประเทศอ่ืนๆ ก. เหนือ ก. แพะ ข. ใต้ ข. โค ค. ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ค. กระบือ ง. กลาง ง. แกะ12. ผลิตผลจากสตั วต์ ่อไปน้ี ผลิตผลใดใหพ้ ลงั งาน 17. ในหวั ขอ้ ต่อไปน้ี จงั หวดั ในขอ้ ใดนิยมเล้ียงสูงสุด “ไก่” มากท่สี ุด ก. นมสด ก. นครปฐม ข. เน้ือโค ข. นครพนม ค. ไขไ่ ก่ ค. ฉะเชิงเทรา ง. เนยสด ง. เพชรบุรี13. ปลาใหป้ ระโยชนต์ ่อผเู้ ล้ียงทางดา้ นใดมากท่ีสุด ก. เป็นอาหาร 18. นกั เรียนคิดวา่ ในอนาคตเกษตรกรน่าจะเล้ียง ข. ใหค้ วามเพลิดเพลิน สตั วเ์ ศรษฐกิจกลุ่มใดมากที่สุด ค. เพอื่ เกมส์กีฬา ก. สตั วใ์ หญ่ ง. ทดลองทางวทิ ยาศาสตร์ ข. สตั วเ์ ลก็14. สตั วใ์ นขอ้ ใดนิยมเล้ียงเพอื่ เกมส์กีฬา ค. สตั วป์ ี ก ก. ไก่ , โค ง. สตั วน์ ้า ข. โค , กระตา่ ย ค. กระต่าย , สุกร ง. สุกร , ไก่2 วชิ าหลกั การเล้ียงสตั ว์ : บทนา