ພະລາສຶກສາ

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ - ຜໂູ ້ ຍນກະຕຕ້ ອ້ ງຈບັ ກະຕລ້ ກັ ສະນະຫງ່ໍຳຍມ.ື - ສຳຍຕຳຜູໂ້ ຍນຕອ້ ງແນມເບໍ່ ງິ ຜູຈ້ ະເຕະສໍ່ ງົ ລກູ ກະຕ.້ - ໃຫໂ້ ຍນກະຕໄ້ ປຍງັ ທ່ໍ ໝີ ຳຍຊໍ່ ງຶ ຜູຈ້ ະເຕະໃຫສ້ ນັ ຍຳນ. - ເວລຳໂຍນກະຕໃ້ ຫໂ້ ຢະເຂ່ໍ ຳົ ລງົ ເລກັ ນອ້ ຍ, ວຳງຕນີ ຫໍ່ ຳງກນັ ພປະມຳນ ຫື ວຳງພຽງກນັ ກໍ່ ໄດເ້ ວລຳກະຕ້ ອອກຈຳກມື ໃຫປ້ ໍ່ ອຍມຕື ຳມກະຕເ້ ພໍ່ ອື ບງັ ຄບັ ໃຫກ້ ະຕໄ້ ປຖກື ທດິ ທຳງທໍ່ ຕີ ອ້ ງກຳນ. - ຜູທ້ ໍ່ ໂີ ຍນກະຕນ້ ນັ້ ໃນຄະນະທໍ່ ໂີ ຍນລູກກະຕ້ ຕອ້ ງໄດຢ້ ືນຢໍ່ ູໃນເຄ່ໍ ງິ ວງົ ມນົ ເຂດໂຍນລູກຂອງຝ່ໍ ຳຍຕນົ ເອງ. ເມ່ໍ ອື ໂຍນແລວ້ ຈ່ໍ ງຶ ຄໍ່ ອຍອອກຈຳກວງົ ມນົ ໄດ້ ( ພຳຍຫງັ ຜູເ້ ຕະເສບີ ໄດເ້ ຕະກະຕອ້ ອກໄປ ) ແລະ ຕນີ ຜູ ້ ໂຍນກ່ໍ ບໍ່ ໃຫຍ້ ກົ ຂນຶ້ ຫວດິ ຈຳກພນຶ້ . - ຜູໂ້ ຍນລູກກະຕຈ້ ະໂຍນໃຫຜ້ ູເ້ ຕະສໍ່ ງົ ໄດ້ ພຳຍຫງັ ທໍ່ ກີ ຳມະກຳນຕດັ ສນີ ໄດປ້ ະກຳດຄະແນນແລວ້ ແລະ ຜູເ້ ສບີ ຈະຕອ້ ງເຕະສໍ່ ງົ ລກູ ກະຕໃ້ ຫຂ້ ຳ້ ມຕຳໜ່ໍ ຳງໄປທນັ ທ.ີ - ສຳລບັ ຜູທ້ ໍ່ ບີ ໍ່ ໄດໂ້ ຍນລູກທໍ່ ຢີ ່ໍ ູໃນຄະນະດຽວກນັ ກ່ໍ ຕອ້ ງໄດເ້ ຂຳົ້ ຢືນຢ່ໍ ູໃນເຄ່ໍ ງິ ວງົ ມນົ ຂອງຝໍ່ ຳຍຕນົ ເອງໃນ ຄະນະທ່ໍ ກີ ຽມໂຍນ ແລະ ເຕະລູກຂຳ້ ມຕຳໜໍ່ ຳງ (ໃຫສ້ ອງຕນີ ຕດິ ກບັ ພນື້ ບໍ່ ໃຫຍ້ ກົ ຂນຶ້ ຄກື ບັ ຜໂູ ້ ຍນລູກ). 2.2. ກຳນເຕະເພ່ໍ ອື ເສບີ ( ໄຂ ). - ຜູເ້ ສບີ ເຕະສ່ໍ ງົ ກະຕໃ້ ນເວລຳເສບີ ເຊໍ່ ງິ ຜູໂ້ ຍນລູກກະຕນ້ ນັ້ ຕອ້ ງຢືນໃຫຕ້ ນີ ໃດຕນີ ໜໍ່ ງຶ ຢ່ໍ ູໃນວງົ ມນົ ສຳລບັ ເຕະສໍ່ ງົ ລກູ ແລະ ຫຳ້ ມບ່ໍ ໃຫຕ້ ນີ ທ່ໍ ຈີ ງັ້ ພນື້ ຢ່ໍ ູໃນວງົ ມນົ ນນັ້ ຂນຶ້ ເດດັ ຂຳດ. - ໃນເວລຳຈະໃຊຕ້ ນີ ເຕະສໍ່ ງົ ລູກນນັ້ ໃຫໂ້ ຢະຫວົ ເຂ່ໍ ຳົ ທໍ່ ໃີ ຊເ້ ຕະລງົ ເລກັ ນອ້ ຍ. ຕນີ ທໍ່ ໃີ ຊຈ້ ງັ້ ເປັນຫກັ ຢ່ໍ ູໜຳ້ ແລະ ຢໍ່ ູພຳຍໃນວງົ ກມົ . - ສຳຍຕຳຜູເ້ ຕະສ່ໍ ງົ ລູກຕອ້ ງແນມເບໍ່ ງິ ກະຕຕ້ ະຫອດເວລຳ ( ຈນົ ກວ່ໍ ຳຈະເຕະສໍ່ ງົ ລູກອອກໄປ ). - ໃນເວລຳເສບີ ຜູເ້ ສບີ ຈະໃຊຂ້ ຳ້ ງຕນີ ດຳ້ ນໃນເຕະສ່ໍ ງົ ລູກຂຳ້ ມຕຳໜໍ່ ຳງໄປຍງັ ແດນຝ່ໍ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ ( ໄປຫຳ ຈດຸ ໝຳຍທໍ່ ຕີ ອ້ ງກຳນ ) ສຳລບັ ຜູຮ້ ຽນໃໝໍ່ . - ຜູເ້ ສບີ ຈະເຕະສ່ໍ ງົ ລູກໄດ້ ໃນເມໍ່ ອື ຜູໂ້ ຍນໄດໂ້ ຍນກະຕໄ້ ປໃຫ.້ ຜູເ້ ຕະສໍ່ ງົ ລູກຈະໃຊຂ້ ຳ້ ງຕນີ ດຳ້ ນໃນ, ຫງັ ຕນີ ຫື ຝຳຕນີ ກ່ໍ ໄດແ້ ລວ້ ແຕໍ່ ຖະໜດັ . - ສຳລບັ ຜູຮ້ ຽນໃໝ່ໍ ກຳນເຕະສ່ໍ ງົ ລູກອຳດຈະໃຊຂ້ ຳ້ ງຕນີ ດຳ້ ນໃນ ຫື ຫງັ ຕນີ ກ່ໍ ໄດແ້ ຕໍ່ ຜູໂ້ ຍນບ່ໍ ໃຫໂ້ ຍນສູງ ( ໂຍນຕໍ່ ຳ ) ແຕໍ່ ຕອ້ ງຮອດເປົຳ້ ໝຳຍ ( ເຖງິ ຕນີ ). ກຳນເສບີ ລູກກະຕຜ້ ູຮ້ ຽນໃໝໍ່ ຕອ້ ງໃຊຫ້ ງັ ຕນີ ກໍ່ ອນ ຫື ຂຳ້ ງຕນີ ດຳ້ ໃນຄດື ່ໍ ງັ ທ່ໍ ກີ ໍ່ ຳວມຳນນັ້ ແຕ່ໍ ສຳຄນັ ກຳນ ໂຍນລກູ ຕອ້ ງໃຫໂ້ ຍນຕໍ່ ຳ ແລະ ໃຫເ້ ຖງິ ເປົຳ້ ໝຳຍ ( ເຖງິ ຕນີ ພດີ ). ກຳນເສບີ ສູງຄຮື ູບຂຳ້ ງເທງິ ເປັນລູກທໍ່ ແີ ຮງຄຳ້ ຍຄກື ບັ ກຳນຕບົ .ລູກລກັ ສະນະນນັ້ ເປັບລູກທໍ່ ເີ ສບີ ສຳລບັ ຜູ ້ ຊຳນຳນແລວ້ . 3. ກຳນຫນິ້ ກລິ ຳກະຕ.້ ກລິ ຳກະຕຫ້ ວຳຍເປັນກລິ ຳປະເພດໜໍ່ ງຶ ທ່ໍ ເີ ຄຍີ ໄດນ້ ຳເຂຳົ້ ແຂໍ່ ງຂນັ ໃນກລິ ຳພຳກພນື້ ແຫ່ໍ ມທອງເທ່ໍ ອື ທຳອດິ ຢໍ່ ູ ( ກວົ ລຳລຳເປີ ) ປະເທດມຳເລເຊຍ 1965. ກລິ ຳປະເພດນໃີ້ ຊຜ້ ູຫ້ ນິ້ 6 ຄນົ ເຊ່ໍ ງິ ແບໍ່ ງອອກເປັນສອງຄະນະ, ແຕ່ໍ ລະຄະນະມຜີ ູຫ້ ນິ້ 3 ຄນົ ບໍ່ ຫຸດບໍ່ ເກນີ . 95

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ 3.1. ເດ່ໍ ນີ ຫນິ້ ກລິ ຳກະຕຫ້ ວຳຍ. ເດ່ໍ ນີ ຫນິ້ ສຳລບັ ກລິ ຳກະຕຫ້ ວຳຍເປັນເດ່ໍ ນີ ສໍ່ ຫີ ໍ່ ຽມຍຳວ ( ເປັນຮູບສ່ໍ ແີ ຈສຳກ ). ປະກອບດວ້ ຍເສນັ້ ຂຳ້ ງ, ເສນັ້ ຫງັ ແລະ ເສນັ້ ແບ່ໍ ງເດໍ່ ນີ , ເດໍ່ ນີ ຫນິ້ ເປັນເດ່ໍ ນີ ທ່ໍ ຮີ ຳບພຽງປັດສະຈຳກສໍ່ ງິ ກດີ ຂວຳງໃດໆແທກຈຳກພນື້ ຂນຶ້ ໄປ ຢ່ໍ ຳງໜອ້ ຍບ່ໍ ໃຫຕ້ ່ໍ ຳກວໍ່ ຳ 8 ແມດັ . ກ. ເສນັ້ ຂຳ້ ງ. ສຳລບັ ເສນັ້ ຂຳ້ ງຂອງເດ່ໍ ນີ ປະກອບມສີ ອງເສນັ້ ມຄີ ວຳມຍຳວຂຳ້ ງລະ 13.40 ແມດັ . ຄວຳມກວ້ ຳງຂອງເສນັ້ ຂຳ້ ງກ່ໍ ຄກື ບັ ເສນັ້ ອໍ່ ນື ໆມຂີ ະໜຳດ 0.04 ແມດັ . ໃຫແ້ ທກຈຳກເສນັ້ ຂຳ້ ງອອກໄປບ່ໍ ໃຫມ້ ສີ ່ໍ ງິ ກດີ ຂວຳງຢໍ່ ຳງໜອ້ ຍ ( 2.50 – 3.00 ແມດັ ) ໃນບລເິ ວນຮອບເດ່ໍ ນີ . ຂ. ເສນັ້ ຫງັ ແລະ ເສນັ້ ແບໍ່ ງແດນ. ເດ່ໍ ນີ ຫນິ້ ກະຕມ້ ເີ ສນັ້ ຫງັ ສອງເສນັ້ ມລີ ວງກວ້ ຳງຂະໜຳດ 6.10 ແມດັ , ຂະໜຳດຂອງເສນັ້ ກວ້ ຳງ 0.04 ແມດັ ( 4 ຊມ ). ໃນນນັ້ ມເີ ສນັ້ ແບ່ໍ ງເດ່ໍ ນີ ( ເສນັ້ ແບ່ໍ ງແດນ ) ທໍ່ ຢີ ່ໍ ູກອ້ ງ ( ເຄ່ໍ ງິ ) ກບັ ຕຳໜ່ໍ ຳງເຊ່ໍ ງິ ແບໍ່ ງເດໍ່ ນີ ຫນິ້ ອອກເປັນສອງແດນເທ່ໍ ຳົ ກນັ ຊໍ່ ງຶ ມລີ ວງກວ້ ຳງຂອງເດ່ໍ ນີ ແລະ ມລີ ວງຍຳວຂອງເດ່ໍ ນີ ແຕ່ໍ ລະຝໍ່ ຳຍມຂີ ະໜຳດ 6.75 ແມດັ . ຄ. ວງົ ກມົ ເຂດໂຍນລກູ ກະຕ.້ ກຳນຫນິ້ ກະຕກ້ ຳນດົ ໃຫມ້ ເີ ຂດໂຍນລູກກະຕໃ້ ຫຜ້ ູເ້ ສບີ ເຕະສໍ່ ງົ ລູກ ເຊ່ໍ ງິ ມລີ ດັ ສະໝີຂະໜຳດ 90 ຊມ. ເຊໍ່ ງິ ຂດີ ຈຳກເສນັ້ ຂຳ້ ງໄປຫຳເສນັ້ ແບໍ່ ງແດນເທໍ່ ຳົ ກບັ ¼ ຂອງວງົ ມນົ ຝໍ່ ຳຍໜ່ໍ ງຶ . ຖຳ້ ນບັ ທງັ ສອງຝໍ່ ຳຍ ( ສອງເບອື້ ງ ) ຂອງເດໍ່ ນີ ຫນິ້ ເທໍ່ ຳົ ກບັ ½ ຂອງວງົ ມນົ ( 180 ອງົ ສຳ ). ງ. ວງົ ມນົ ບໍ່ ອນເສບີ ກະຕ.້ ເດ່ໍ ນີ ຫນິ້ ນອກຈຳກກຳນດົ ເຂດໂຍນກະຕແ້ ລວ້ ຍງັ ໄດກ້ ຳນກົ ເສບີ ( ເຂດເຕະສ່ໍ ງົ ລູກ ) ອກີ ເຊໍ່ ງິ ມລີ ດັ ສະ ໝຂີ ະໜຳດ 30 ຊມ. ໃຫຂ້ ດີ ວງົ ມນົ ໃສໍ່ ເດ່ໍ ນີ ທງັ ສອງເບອື້ ງ ( ຊຳ້ ຍ ແລະ ຂວຳ ) ໂດຍຫ່ໍ ຳງຈຳກເສນັ້ ຫງັ 2.45 96

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ ແມດັ ແລະ ຫໍ່ ຳງຈຳກເສນັ້ ຂຳ້ ງ 3.05 ແມດັ . ຄວຳມກວ້ ຳງຂອງເສນັ້ 4 ຊມ ( ໂດຍແທກຈຳກຂອບນອກຂອງ ເສນັ້ ທງັ ສອງຂຳ້ ງ ). ຈ. ເສຳົ ຄງຶ ຕຳໜໍ່ ຳງ. ເສຳົ ຕຳໜໍ່ ຳງຕອ້ ງໄດໃ້ ຊສ້ ອງເສຳົ , ໃຫຍ່ໍ ພສມົ ຄວນ ແລະ ມຄີ ວຳມໝນັ້ ຄງົ ພຽງພທ່ໍ ຈີ ະຄງຶ ຕຳໜ່ໍ ຳງໃຫເ້ ຄ່ໍ ງັ ໄດ.້ ເສຳົ ທງັ ສອງຕອ້ ງເຮດັ ດວ້ ຍໄມທ້ ່ໍ ແີ ຂງແກໍ່ ນ ແລະ ຝັງໃຫຕ້ ງັ້ ສຳກກບັ ເສນັ້ ຂຳ້ ງຂອງເດໍ່ ນີ ຂຳ້ ງລະໜໍ່ ງຶ ເສຳົ ພອ້ ມ ທງັ ໃຫຊ້ ່ໍ ກື ບັ ເສນັ້ ແບໍ່ ງເດ່ໍ ນີ . ເສຳົ ທງັ ສອງຕອ້ ງຝັງຫ່ໍ ຳງຈຳກເສນັ້ ຂຳ້ ງທງັ ສອງຂຳ້ ງ 30-40 ຊມ. ຄວຳມສູງຂອງເສຳົ ຕຳໜໍ່ ຳງບໍ່ ໃຫເ້ ກນີ 1.55ແມດັ ( ແທກຈຳກພນື້ ຂນຶ້ ໄປ ). ສ. ຕຳໜ່ໍ ຳງກະຕ.້ ຕຳໜໍ່ ຳງຕອ້ ງກຳງໃຫເ້ ຄ່ໍ ງັ ແລະ ແທກຈຳກຈດຸ ເຄໍ່ ງິ ກຳງຂອງເສນັ້ ແບໍ່ ງເດ່ໍ ນີ ( ຈຳກພນື້ ) ຂນຶ້ ຫຳເຄ່ໍ ງິ ກຳງຂອງ ຕຳໜໍ່ ຳງຂອບເທງິ ບໍ່ ໃຫຫ້ ຸດ ແລະ ຫໍ່ ນື 1.52 ແມດັ . ຄວຳມຍຳວຂອງຕຳໜ່ໍ ຳງມຂີ ະໜຳດ 6.75 ແມດັ , ກວ້ ຳງ 1.22 ແມດັ . ຕຳໜ່ໍ ຳງຕອ້ ງເຮດັ ດວ້ ຍເຊອື ກນອ້ ຍເຊ່ໍ ນັ : ເຊອື ກປ, ເຊອື ກຝ້ຳຍ, ເຊອື ກຢຳງ... ຕຳຂອງຕຳໜ່ໍ ຳງ ປະມຳນ 6-8 ຊມ. ຕຳໜ່ໍ ຳງໃຫມ້ ແີ ຖບຜຳ້ ຮອ້ ຍຕດິ ກບັ ຂອບເທງິ ຂອງຕຳໜ່ໍ ຳງພອ້ ມທງັ ມແີ ຖບຂຳ້ ງຂອງຕຳໜ່ໍ ຳງ ທງັ ສອງຂຳ້ ງ. ນອກຈຳກນນັ້ ຍງັ ມເີ ສຳົ ອຳກຳດຊໍ່ ງຶ ມດັ ຕດິ ກບັ ຂອບຂຳ້ ງຂອງຕຳໜ່ໍ ຳງຊ່ໍ ກື ບັ ເສນັ້ ແບໍ່ ງເດໍ່ ນີ ແລະ ເຄງິ ກບັ ເສນັ້ ຂຳ້ ງທງັ ສອງຂຳ້ ງມຄີ ວຳມສູງຈຳກຂອບເທງິ ຕຳໜ່ໍ ຳງ 1.10 ແມດັ . ຊ. ລກູ ກະຕ.້ ກະຕຕ້ ອ້ ງເຮດັ ດວ້ ຍເສນັ້ ຫວຳຍ ຫື ເຮດັ ດວ້ ຍຢຳງ ( ຄຍື ຸກປັດຈບຸ ນັ ) ສຳນຂະໜຳດ 9-11 ເສນັ້ , ມີ 12 ປ່ໍ ອງ, ລວງຮອບຂອງກະຕບ້ ່ໍ ຕ່ໍ ຳກວໍ່ ຳ 42 ຊມ ແລະ ບໍ່ ໃຫເ້ ກນີ 44 ຊມ. ນຳ້ ໜກັ ຂອງກະຕກ້ ໍ່ ອນຫນິ້ ບໍ່ ຕ່ໍ ຳກວໍ່ ຳ 170 ກຳມ ແລະ ບ່ໍ ເກນີ 180 ກຳມ ( ຖວື ່ໍ ຳເປັນລູກທໍ່ ມີ ຳດຕະຖຳນ ). 97

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ 3.2. ລະບຽບ ແລະ ກະຕກິ ຳທໍ່ ຄີ ວນຮູ.້  ຜູຫ້ ນິ້ . ກ. ຜູຫ້ ນິ້ ໃນຄະນະໜ່ໍ ງຶ ປະກອບຜູຫ້ ນິ້ 3 ຄນົ ຜູຫ້ ນິ້ ທງັ ສຳມຄນົ ນບີ້ ່ໍ ໄດກ້ ຳນດົ ວໍ່ ຳໃຜໍ່ ຈະຢໍ່ ູຕໍ່ ຳແໜ່ໍ ງໃດແລວ້ ແຕ່ໍ ຖະ ໜດັ . ໃນກຳນຫນິ້ ໃຫສ້ ອງຄນົ ຢໍ່ ູທຳງໜຳ້ ໃກຕ້ ຳໜ່ໍ ຳງເປັນຜູຕ້ ຳ້ ນ ແລະ ບຸກຊ່ໍ ງຶ ຢ່ໍ ູຄນົ ລະຂຳ້ ງຂອງເດ່ໍ ນີ . ອກີ ຜູໜ້ ່ໍ ງຶ ຈະ ຕອ້ ງໃຫຢ້ ່ໍ ູທຳງກຳງເບອື້ ງຫງັ ເປັນຜູຖ້ ະນດັ ທໍ່ ສີ ຸດໃນກຳນຈບັ ລູກ, ລຽ້ ງລູກ ແລະ ເຕະສ່ໍ ງົ ລກູ . ຜູຫ້ ນິ້ ຢໍ່ ູທຳງນຳ້ ສອງ ຄນົ ຜູໜ້ ່ໍ ງຶ ຢ່ໍ ູທຳງຊຳ້ ຍ, ຜູໜ້ ໍ່ ງຶ ຢໍ່ ູທຳງຂວຳ ( ໜຳ້ ຊຳ້ ຍ, ໜຳ້ ຂວຳ ). ສຳລບັ ຜູຢ້ ່ໍ ູທຳງຫງັ ເອນີ້ ວ່ໍ ຳ: ແບກັ . ຂ. ກຳນປໍ່ ຽນຕວົ ຜູຫ້ ນິ້ . - ກຳນປ່ໍ ຽນຕວົ ຜູຫ້ ນິ້ ຈະຕອ້ ງປໍ່ ຽນໃນເມໍ່ ອື ຜູນ້ ຳຄະນະສະເໜຕີ ໍ່ ກຳມະກຳນຊຂີ້ ຳດ ເມອື ກະຕບ້ ໍ່ ຢ່ໍ ູໃນກຳນ ຫນິ້ ( ລກູ ຕຳຍ ). - ໃນແຕ່ໍ ລະຄະນະອະນຍຸ ຳດໃຫປ້ ໍ່ ຽນຕວົ ຜູຫ້ ນິ້ ໄດ້ 1 ຄນົ ແລະ ໄດເ້ ທໍ່ ອື ດຽວເທໍ່ ຳົ ນນັ້ . - ຖຳ້ ຜູຫ້ ນິ້ ຄນົ ໃດໍ່ ທໍ່ ຖີ ກື ໄລ່ໍ ອອກໃນເວລຳແຂ່ໍ ງຂນັ ອຳດຈະອະນຸຍຳດໃຫປ້ ່ໍ ຽນຕວົ ໄດໃ້ ນເມ່ໍ ອື ຍງັ ບ່ໍ ທນັ ໄດ້ ທຳກຳນປ່ໍ ຽນຕວົ ຈກັ ເທ່ໍ ອື . - ຜູຫ້ ນິ້ ຄນົ ໃດໄດຫ້ ນິ້ ໃນທມີ ດ່ໍ ຽວໃດໜ່ໍ ງຶ ເມ່ໍ ອື ໄດສ້ ະເໜຊີ ່ໍ ໃື ນເວລຳເລໍ່ ມີ ຕນົ້ ຫື ເປັນນກັ ກລິ ຳສຳຮອງຈະ ບ່ໍ ອະນຍຸ ຳດໃຫໄ້ ປຫນິ້ ໃນທມີ ດໍ່ ຽວອ່ໍ ນື . - ທມີ ດ່ໍ ຽວໃດມນີ ກັ ກລິ ຳໜອ້ ຍກວ່ໍ ຳ 3 ຄນົ ຈະບ່ໍ ອະນຸຍຳດໃຫສ້ ບື ຕ່ໍ ກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ແລະ ຈະເສຍຕດັ ສນິ ໃຫເ້ ສຍ. ຄ. ກຳນແຕໍ່ ງກຳຍຜູຫ້ ນິ້ . ຜູຫ້ ນິ້ ຕອ້ ງໄດນ້ ່ໍ ຸງເຄໍ່ ອື ງສນັ້ , ເສອື້ ຢືດແຂນສນັ້ , ສງົ້ ຂຳສນັ້ ແລະ ເກບີ ຜຳ້ ພນື້ ຢຳງຫຳ້ ມບ່ໍ ໃຫນ້ ໍ່ ຸງເຄໍ່ ອື ງແຕໍ່ ງ ກຳຍອ່ໍ ນື ທໍ່ ເີ ປັນອນັ ຕະລຳຍແກ່ໍ ຄ່ໍ ູແຂ່ໍ ງຂນັ ແລະ ໝ່ໍ ູຮ່ໍ ວມຄະນະ, ໃນກລະນອີ ຳກຳດໜຳວອະນຸຍຳດໃຫໃ້ ຊຊ້ ຸ ດ ຍອມໄດ.້ ສຳລບັ ເຄໍ່ ອື ງທໍ່ ຫີ ຳ້ ມໃຊໃ້ ນເວລຳແຂໍ່ ງຂນັ ເຊນັ : ເກບີ ດຸມ, ໂມງໃສ່ໍ ແຂນ, ສຳຍຄ, ແຫວນ ແລະ ອ່ໍ ນື ໆ.  ກຳນສໍ່ ຽງ ແລະ ກຳນອບົ ອ່ໍ ຸນຮ່ໍ ຳງກຳຍ. ກໍ່ ອນເລ່ໍ ມີ ກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ກຳມະກຳນຕດັ ສນີ ເປັນຜູສ້ ່ໍ ຽງ ຝໍ່ ຳຍຊະນະໃນກຳນສໍ່ ຽງມສີ ດິ ເລອື ກເປັນຜູສ້ ໍ່ ງົ ( ຜູ ້ ເສບີ ) ຫື ຈະເປັນຝ່ໍ ຳຍເລອື ກເດໍ່ ນີ ກໄດ.້ ຄະນະທໍ່ ເີ ປັນຝ່ໍ ຳຍສ່ໍ ງົ ກະຕກ້ ໍ່ ອນຈະເປັນຝ່ໍ ຳຍອບົ ອໍ່ ຸນຮ່ໍ ຳງກຳຍໃນເດ່ໍ ນີ 98

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ ກໍ່ ອນ. ໃນແຕໍ່ ລະຄະນະອະນຸຍຳດໃຫອ້ ບົ ອໍ່ ຸນໄດ້ 2 ນຳທດີ ວ້ ຍກະຕທ້ ່ໍ ໃີ ຊແ້ ຂ່ໍ ງຂນັ ແລະ ອະນຸຍຳດໃຫອ້ ບົ ອ່ໍ ຸນຢໍ່ ູ ໃນເດ່ໍ ນີ ໄດ້ 5 ນຳທ.ີ  ກຳນເລ່ໍ ມີ ຫນິ້ . - ກຳນເລໍ່ ມີ ຫນິ້ ຈະໃຫຝ້ ່ໍ ຳຍທໍ່ ເີ ລອື ກຈຳກກຳນສ່ໍ ຽງເປັນຝ່ໍ ຳຍເສບີ ກ່ໍ ອນໃນເຊດັ ທຳອດິ , ຄະນະທໍ່ ຊີ ະນະ ໃນເຊດັ ທຳອດິ ຈະເປັນຝໍ່ ຳຍເສບີ ກໍ່ ອນໃນເຊດັ ທສີ ອງ ແລະ ຄະນະທຊີ ະນະໃນເຊດັ ທສີ ອງຈະເປັນ ຝ່ໍ ຳຍເສບີ ກ່ໍ ອນໃນເຊດັ ທສີ ຳມ. ເວລຳສນິ້ ສຸ ດກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ແຕ່ໍ ລະເຊດັ ຈະຕອ້ ງໄດປ້ ່ໍ ຽນເດໍ່ ນີ ຫນິ້ ( ປ່ໍ ຽນແດນ ຫື ປໍ່ ຽນເບອື້ ງ ). - ເມ່ໍ ອື ກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ເອນີ້ ຄະແນນແລວ້ ຖວື ໍ່ ຳເປັນກຳນເລ່ໍ ມີ ຫນິ້ ຜູໂ້ ຍນຈະຕອ້ ງໂຍນກະຕອ້ ອກໄປ ໃຫຜ້ ູເ້ ສບີ ( ແບກັ ) ເຕະສ່ໍ ງົ ລູກ. ຖຳ້ ຜູໂ້ ຍນໆກໍ່ ອນກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ເອນີ້ ຄະແນນຈະຕອ້ ງໄດ້ ໂຍນໃໝໍ່ ແລະ ຕອ້ ງໄດເ້ ຕອື ນຜູໂ້ ຍນນນັ້ . - ຜູຫ້ ນິ້ ຫງັ ( ແບກັ ) ຈະເສບີ ໄດກ້ ຕໍ່ ເມໍ່ ອື ຜູໂ້ ຍນໆໄປໃຫ້ ແລະ ເຕະລູກຂຳ້ ມໄປແດນຄໍ່ ູຕ່ໍ ສູ.້ ພຳຍຫງັ ເຕະອອກໄປແລວ້ ທຸກຄນົ ສຳມຳດເຄໍ່ ອື ນໄຫວໃນແດນຂອງຄນົ ເອງໄດ.້ - ໃນກຳນເສບີ ບ່ໍ ວ່ໍ ຳວທິ ໃີ ດກໍ່ ຕຳມແຕໍ່ ຕອ້ ງໄດໃ້ ຫກ້ ະຕຂ້ ຳ້ ມຕຳໜ່ໍ ຳງໄປຍງັ ເດໍ່ ນີ ຂອງຄໍ່ ູຕ່ໍ ສູ ້ ແລະ ຕອ້ ງ ໃຫກ້ ະຕຕ້ ກົ ລງົ ໃນຂອບເຂດເດໍ່ ນີ ( ບ່ໍ ໃຫກ້ ະຕອ້ ອກນອກເຂດເດ່ໍ ນີ ຄໍ່ ູແຂ່ໍ ງຂນັ ). - ກຳນເສບີ ກະຕຂ້ ອງຜູຫ້ ນິ້ ຫງັ ( ແບກັ ) ໃນເວລຳເສບີ ຕອ້ ງໃຫຕ້ ນີ ຈງັ້ ພນື້ ຕດິ ກບັ ພນື້ ( ບ່ໍ ໃຫຍ້ ກົ ຂນຶ້ ) ແລະ ບ່ໍ ໃຫອ້ ອກນອກວງົ ມນົ ແລະ ຢຽບເສນັ້ ວງົ ມນົ ເຂດເສບີ ເດດັ ຂຳດ.  ກຳນປໍ່ ຽນເສບີ . ໃຫປ້ ່ໍ ຽນເສບີ ເມ່ໍ ອື ຝໍ່ ຳຍເສບີ ຜດິ ກະຕກິ ຳຂໃ້ ດຂໜ້ ່ໍ ງຶ ເຊນັ : ເສບີ ບ່ໍ ຂຳ້ ມຕຳໜໍ່ ຳງ, ຕຳຜູຫ້ ນິ້ ຝ່ໍ ຳຍເສບີ , ກະຕ້ ອອກນອກເຂດເດ່ໍ ນີ ຝໍ່ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ ຫື ຝໍ່ ຳຍຮບັ ບ່ໍ ສຳມຳດໂຕກ້ ບັ ຄນື ໄດ.້  ກຳນຂເວລຳນອກ. ແຕ່ໍ ລະຄະນະສຳມຳດຂເວລຳນອກໄດແ້ ຕ່ໍ ລະເຊດັ ໄດສ້ ອງເທໍ່ ອື ( ສອງຄນົ ) ເທ່ໍ ອື ລະ 30 ວນິ ຳທີ ໂດຍຜູ ້ ຮບັ ຜດິ ຊອບ ຫື ຄູເຝິກເປັນຜູສ້ ະເໜໃີ ນເວລຳກະຕຢ້ ຸດກຳນຫນິ້ ( ຕຳຍ ) ຜູຫ້ ນິ້ ໃນຄະນະຕອ້ ງຢ່ໍ ູໃນເດໍ່ ນີ ແລະ ອະນຍຸ ຳດໃຫຜ້ ູຮ້ ບັ ຜດິ ຊອບຂອງແຕໍ່ ລະຝ່ໍ ຳຍເຂຳົ້ ໄປຢ່ໍ ູທຳງຫງັ ເດໍ່ ນີ ໄດພ້ ຽງສອງຄນົ ເທ່ໍ ຳົ ນນັ້ .  ກຳນນບັ ຄະແນນ. - ຝໍ່ ຳຍເສບີ ຈະໄດຄ້ ະແນນເມ່ໍ ອື ຝໍ່ ຳຍຮບັ ບໍ່ ສຳມຳດໂຕກ້ ະຕກ້ ບັ ຄນື ໄປເຂດຂອງຝໍ່ ຳຍເສບີ ໄດ,້ ຝໍ່ ຳຍເສບີ ໄດໜ້ ໍ່ ງຶ ຄະແນນ ( 1 ຄະແນນ ). - ຄະນະທໍ່ ຊີ ະນະໃນເຊດັ ໜໍ່ ງຶ ໆຕອ້ ງໄດຄ້ ະແນນ15 ( 15 ຄະແນນ ). - ຫງັ ຈຳກແຂ່ໍ ງຂນັ ແລວ້ ແຕ່ໍ ລະເຊດັ ທງັ ສອງຄະນະຕອ້ ງໄດປ້ ່ໍ ຽນເດ່ໍ ນີ ( ປ່ໍ ຽນເຂດກນັ ). ກຳນປ່ໍ ຽນເຂດ ນນີ້ ບັ ທງັ ເຊດັ ທີ 3 ຫື ເຊດັ ທີ 5 ( ຖຳ້ ຫນິ້ 3 ເຊດັ ຫື 5 ເຊດັ ) ໃນຂະນະທໍ່ ຄີ ະນະນໃດຄະນະໜໍ່ ງຶ ໄດຄ້ ະແນນຮອດ 8 ຄະແນນກໍ່ ອນ. ໃນກຳນແຂໍ່ ງຂນັ ຍຸ ກປັດຈບຸ ນັ ( ກລິ ຳຊເີ ກມ ) ເຊດັ ສຸທຳ້ ຍຈະຫນິ້ 6 ລູກ ( 6 ຄະແນນ ) ຖຳ້ ຄະແນນ ຄະນະໃດຮອດ 6 ຄະແນນກໍ່ ອນແມ່ໍ ນຄະນະນນັ້ ຊະນະໃນກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ . 99

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ - ຖຳ້ ຫນິ້ 3 ເຊດັ ອະນຸຍຳດໃຫພ້ ກັ ເມໍ່ ອື ສນິ້ ສຸດກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ເຊດັ ທໜີ ໍ່ ງຶ 2 ນຳທີ ແລະ ພກັ ເມໍ່ ອື ສນິ້ ສຸດ ກຳນແຂໍ່ ງຂນັ ເຊດັ ທສີ ອງ 5 ນຳທີ ເພໍ່ ອື ຈະແຂ່ໍ ງຂນັ ເຊດັ ທີ 3. ຖຳ້ ແຂໍ່ ງ 5 ເຊດັ ກເຊ່ໍ ນັ ດຽວພຳຍຫງັ ແຂ່ໍ ງແລວ້ ເຊດັ ທີ 4 ອະນຍຸ ຳດໃຫພ້ ກັ 5 ນຳທເີ ພ່ໍ ອື ແຂ່ໍ ງຂນັ ເຊດັ ທີ 5. - ຄະນະທໍ່ ຊີ ະນະໃນກຳນແຂໍ່ ງຂນັ ຖຳ້ ແຂ່ໍ ງ 3 ເຊດັ ຄະນະທໍ່ ຊີ ະນະຕອ້ ງຊະນະ 2 ໃນ 3 ເຊດັ . ຖຳ້ ແຂ່ໍ ງຂນັ 5 ເຊດັ ຄະນະທໍ່ ຊີ ະນະໃນກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ຕອ້ ງຊະນະ 3 ເຊດັ ໃນ 5 ເຊດັ . - ຕຳມປົກກະຕແິ ລວ້ ກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ຢ່ໍ ູລຳວເຮຳົ ເມໍ່ ອື ທງັ ສອງຄະນະໄດຄ້ ະແນນ 13-13 ຫື 14-14 ຝ່ໍ ຳຍ ໃດໄດຄ້ ະແນນ 13 ຫື 14 ກ່ໍ ອນຈະມສີ ດິ ເລອື ກຫນິ້ ຕໍ່ ໄປອກີ 3 ຫື 5 ຄະແນນ. ຖຳ້ ບ່ໍ ຕອ້ ງກຳນ ເລອື ກຫນິ້ ກໃຫດ້ ຳເນນີ ກຳນຫນິ້ ຮອດຄະແນນ 15 ໂລດ. ຖຳ້ ຄະນະໃດຮອດກໍ່ ອນຄະນະນນັ້ ຊະນະ.  ກະຕກິ ຳກຳນຫນິ້ . ກ. ຜູຫ້ ນິ້ ຝ່ໍ ຳຍເສບີ ລະຫວໍ່ ຳງເສບີ ກະຕ.້ - ຜູຫ້ ນິ້ ຄນົ ໃດຄນົ ໜ່ໍ ງຶ ຢຽບເສນັ້ ວງົ ມນົ , ເສນັ້ ກຳງ, ເສນັ້ ຂຳ້ ງ ແລະ ເສນັ້ ວງົ ກມົ ເຂດໂຍນກະຕ.້ - ກະຕຖ້ ກື ຕຳໜ່ໍ ຳງແຕໍ່ ບ່ໍ ຂຳ້ ມຕຳໜ່ໍ ຳງ. - ກະຕລ້ ອດກອ້ ງຕຳໜ່ໍ ຳງ. - ຜູໂ້ ຍນກະຕໂ້ ຍນຫນິ້ ແລະ ເຕະຫນິ້ ຫງັ ຈຳກກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ເອນີ້ ຄະແນນ. - ກະຕຂ້ ຳ້ ມຕຳໜ່ໍ ຳງແຕໍ່ ອອກນອກເຂດເດ່ໍ ນີ . - ກະຕຖ້ ກື ຜູຫ້ ນິ້ ຝ່ໍ ຳຍເສບີ . - ຜໂູ ້ ຍນກະຕສ້ ໍ່ ງົ ໃຫແ້ ລວ້ ແຕໍ່ ຜູເ້ ສຍີ ບ່ໍ ເຕະສໍ່ ງົ . ຂ. ຝ່ໍ ຳຍຮບັ ລະຫວໍ່ ຳງເສບີ ກະຕ.້ - ຢືນຢໍ່ ູນອກເດ່ໍ ນີ ຫນິ້ . - ຍ່ໍ ຳງໄປມຳລກັ ສະນະເຢຳະເຢີຍ້ ຫື ໃຊສ້ ຽງອ່ໍ ນື ໆທ່ໍ ເີ ຮດັ ໃຫຝ້ ່ໍ ຳຍເສບີ ເສຍສະມຳທ.ິ ຄ. ອງົ ຄະນະໃນລະຫວ່ໍ ຳງກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ . - ຢຽບເສນັ້ ກຳງ ( ເສນັ້ ແບໍ່ ງແດນ ). - ກະຕຕ້ ກົ ໃນ ຫື ນອກເດໍ່ ນີ . - ກະຕຖ້ ກື ຕຳໜ່ໍ ຳງແຕໍ່ ບໍ່ ຂຳ້ ມຕຳໜໍ່ ຳງ. - ກະຕຖ້ ກື ຕຳໜໍ່ ຳງແຕ່ໍ ຂຳ້ ມຕຳໜ່ໍ ຳງ. - ກະຕຖ້ ກື ມື ຫື ແຂນ. - ສ່ໍ ວນໃດສໍ່ ວນໜ່ໍ ງຶ ຂອງຮ່ໍ ຳງກຳຍ ຫື ເຄ່ໍ ອື ງແຕ່ໍ ງກຳຍຖກື ຕຳໜໍ່ ຳງ. - ຫນິ້ (ເຕະ ) ກະຕເ້ ກນີ 3 ຄງັ້ . - ເຄ່ໍ ອື ງແຕໍ່ ງກຳຍເຊໍ່ ນັ : ເກບີ , ແພມດັ ຫວົ ຕກົ ໄປແດນຝໍ່ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ. - ກະຕກ້ ງີ້ ( ເລອື ) ຕຳມຮ່ໍ ຳງກຳຍ. - ກະຕອ້ ອກນອກຂອບເຂດແຖບຜຳ້ ( ນອກຫກັ ອງັ ແຕນ ). - ຜູຫ້ ນິ້ ຖກື ກະຕໃ້ ນແດນຝ່ໍ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ. 100

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ - ກະຕກ້ ະທບົ ກບັ ເພດຳນ, ຫງັ ຄຳ, ຕນົ້ ໄມ ້ ຫື ຜຳ້ . - ທຸກພຳກສໍ່ ວນຂອງຮໍ່ ຳງກຳຍຂອງຜູຫ້ ນິ້ ຂຳ້ ມໄປແດນຝໍ່ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ ( ໄປແດນຄ່ໍ ູຕສ້ ູ ້ ) ຍກົ ເວນັ້ ຈຳກກຳນຫນິ້ ແລວ້ ( ໃນຂະນະທ່ໍ ກີ ະຕຢ້ ຸດກຳນຫນິ້ , ຕຳຍ, ອອກ ). - ຜູຫ້ ນິ້ ຄນົ ໃດຄນົ ໜໍ່ ງຶ ເຈດຕະນຳຖ່ໍ ວງເວລຳໂດຍບໍ່ ຈຳເປັນ.  ກຳນຢຸດກຳນແຂໍ່ ງຂນັ ຊ່ໍ ວົ ຄຳວ. - ກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ມສີ ດິ ( ສຳມຳດ ) ຢຸດຕກິ ຳນແຂໍ່ ງຂນັ ຊ່ໍ ວົ ຄຳວໄດຖ້ ຳ້ ຫຳກວໍ່ ຳເກດີ ມອີ ຸປະສກັ ກດີ ຂວຳງ ຫື ອຸບດັ ຕເິ ຫດນກັ ກລິ ຳໄດຮ້ ບັ ບຳດເຈບັ ເຊໍ່ ງິ ຕອ້ ງໄດຮ້ ບັ ກຳນປະຖມົ ພະຍຳບຳນທນັ ທແີ ຕໍ່ ບ່ໍ ໃຫ້ ເກນີ ກວໍ່ ຳ 5 ນຳທ.ີ - ໃນລະຫວ່ໍ ຳງຢຸດພກັ ຊໍ່ ວົ ຄຳວນນັ້ ຫຳ້ ມບ່ໍ ໃຫນ້ ກັ ກລິ ຳທຸກຄນົ ທໍ່ ຫີ ນິ້ ຢ່ໍ ູໃນເດ່ໍ ນີ ນນັ້ ອອກຈຳກເດໍ່ ນີ ແລະ ບໍ່ ອະນຍຸ ຳດໃຫດ້ ໍ່ ມື ນຳ້ ຫື ກຳນຊໍ່ ວຍເຫອື ໃດໆຢ່ໍ ຳງເດດັ ຂຳດ.  ວໄິ ນ ແລະ ມຳລະຍຳດ. - ຜູຫ້ ນິ້ ທຸກຄນົ ຕອ້ ງປະຕບິ ດັ ຕຳມລະບຽບ ແລະ ກະຕກິ ຳທຸກຢ່ໍ ຳງໃຫເ້ ຂມັ້ ງວດ. - ໃນກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ຈະອະນຸຍຳດໃຫຫ້ ວົ ໜຳ້ ຄະນະເທ່ໍ ຳົ ນນັ້ ເປັນຜູຕ້ ດິ ຕ່ໍ ຫື ຊກັ ຖຳມຕໍ່ ກຳມະກຳນຜູ ້ ຕດັ ສນິ ໃນລກັ ສະນະສຸພຳບຮຽບຮອ້ ຍ.  ຄວຳມຜດິ ແລະ ປະຕບິ ດັ ວໄິ ນ. ຜູຫ້ ນິ້ ຫື ຜູເ້ ຂຳົ້ ຮ່ໍ ວມແຂ່ໍ ງຂນັ ຖຳ້ ມກີ ຳນກະທຳ ຫື ຄວຳມຜດິ ທຸກຢ່ໍ ຳງດ່ໍ ງັ ຕໍ່ໄປນຈີ້ ະຕອ້ ງຖກື ລງົ ໂທດມຄີ :ື 1. ເຂຳົ້ ໄປທກັ ທວ້ ງໃນລກັ ສະນະກລິ ຍິ ຳມຳລະຍຳດອນັ ບໍ່ ສມົ ຄວນຕໍ່ ກບັ ກຳນຕດັ ສນິ ໃດໆກໍ່ ຕຳມ. 2. ໃຊວ້ ຳຈຳບ່ໍ ສຸພຳບຕ່ໍ ກຳມະກຳນ, ຄໍ່ ແູ ຂໍ່ ງຂນັ ແລະ ຜູຊ້ ມົ . 3. ປະຕບິ ດັ ຕວົ ທໍ່ ບີ ໍ່ ເໝຳະສມົ ຫື ປະພດຶ ຕວົ ບ່ໍ ດີ ສະແດງອດິ ທພິ ນົ ເໜອື ນກວ່ໍ ຳກຳມະກຳນຕດັ ສນິ . 4. ເຢຳະເຢີຍ້ ແລະ ທຳ້ ທຳຍຝ່ໍ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມ ( ຄໍ່ ູແຂໍ່ ງຂນັ ). 5. ອອກນອກເຂດເດໍ່ ນີ ໂດຍບໍ່ ໄ້້ຮບັ ອະນຸຍຳດຈຳກກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ( ຍກົ ເວນັ້ ລະຫວ່ໍ ຳງເຊດັ ທີ 2 ແລະ ທີ 3 ). 6. ສໍ່ ງົ ກະຕໃ້ ຫຝ້ ່ໍ ຳຍກງົ ກນັ ຂຳ້ ມດວ້ ຍຕນີ . 7. ບ່ໍ ມນີ ຳ້ ໃຈນກັ ກລິ ຳສະແດງຄວຳມປະພດຶ ທ່ໍ ບີ ່ໍ ສຸພຳບ. 8. ບໍ່ ເຊໍ່ ອື ຟັງຄຳສ່ໍ ງັ ແລະ ບ່ໍ ປະຕບິ ດັ ຕວົ ຕຳມກດົ ກະຕກິ ຳກຳນແຂໍ່ ງຂນັ . 9. ຜູຫ້ ນິ້ ບໍ່ ເຊ່ໍ ອື ຟັງ, ບໍ່ ປະຕດິ ບດັ ຕຳມກະຕກິ ຳຂໃ້ ດຂໜ້ ໍ່ ງຶ ອຳດໄດຮ້ ບັ ກຳນຕກັ ເຕອື ນຈຳກກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ດວ້ ຍບດັ ໃດບດັ ໜ່ໍ ງຶ . - ຂນັ້ ຕກັ ເຕອື ນກຳມະກຳນຕດັ ສນິ ຈະໃຫບ້ ດັ ເຫອື ງ. - ໃຫອ້ ອກຈຳກກຳນແຂໍ່ ງຂນັ ກຳມະກຳນຈະໃຫບ້ ດັ ແດງ. ໃນກລະນໃີ ຫບ້ ດັ ແດງຕ່ໍ ເມໍ່ ອື ມກີ ຳນກະທຳ ຜດິ ໂດຍເຈດຕະນຳດໍ່ ງັ ຕ່ໍໄປນ:ີ້ 1. ຍງັ ມກີ ຳນປະພດຶ ທໍ່ ບີ ໍ່ ດຊີ ຳ້ ອກີ ຫງັ ຈຳກໄດຮ້ ບັ ກຳນຕກັ ເຕອື ນແລວ້ ຄງັ້ ໜໍ່ ງຶ . 2. ມກີ ຳນປະພດຶ ຮຳ້ ຍແຮງເຊໍ່ ນັ : ຕຄີ ໍ່ ູແຂ່ໍ ງຂນັ , ຕກີ ຳມະກຳນ, ເຕະ, ສອກ, ເຂ່ໍ ຳົ ແລະ ຖໍ່ ມົ ນຳ້ ລຳຍອ່ໍ ນື ໆ. 3. ໃຊວ້ ຳຈຳບໍ່ ສຸພຳບ ຫື ປອ້ ຍດໍ່ ຳຕ່ໍ ຳງໆນຳໆ. 101

ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປຕ ສຸນດິ ສມີ ະນຄີ ຳ 4. ຜູຫ້ ນິ້ ທໍ່ ໄີ ດຮ້ ບັ ບດັ ແດງຈະຖກື ອອກຈຳກຳນແຂ່ໍ ງຂນັ ແລະ ຈະຖກື ປະຕບິ ດັ ວໄິ ນ. ເມໍ່ ອື ຖກື ອອກເດ່ໍ ນິ ແລວ້ ຈະບໍ່ ອະນຸຍຳດໃຫລ້ ງົ ແຂ່ໍ ງຂນັ ຕໍ່ໄປອກີ ຈນົ ກວ່ໍ ຳໄດຮ້ ບັ ກຳນຕດັ ສນິ ໃສ່ໍ ວໄິ ນຕໍ່ ຄວຳມຜດິ ແລວ້ . ຄຳຖຳມຄນົ້ ຄວຳ້ : 1. ເຕກັ ນກິ ຳນຕບົ ກະຕມ້ ວີ ທິ ປີ ະຕບິ ດັ ຄແື ນວໃດ ? 2. ຈ່ໍ ງົ ອະທບິ ຳຍກຳນຫນິ້ ກລິ ຳກະຕມ້ ຳເບ່ໍ ງິ ? 102