ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

Να κατανοήσουν το βασικό σημείο της ιστορίας, την ανταλλαγή θέσης ανάμεσα στην ηλιαχτίδα και το κύμα, μέσα από ένα σύντομο παιχνίδι ρόλων και την ανταλλαγής της δικής τους θέσης με ένα πρόσωπο που θα επιλέξουν. Να παράγουν σε γραπτό λόγο έναν φανταστικό διάλογο μεταξύ της Τρελούτσικης και μιας γνωστής ηρωίδας και τροποποιημένη την ιστορία του διηγήματος προσθέτοντας ένα φανταστικό πρόσωπο της αρεσκείας τους. Να συσχετίσουν την ιστορία της ηλιαχτίδας με το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Να απεικονίσουν με οδηγό τη φαντασία τους και μέσω της ζωγραφικής την ένωση της ηλιαχτίδας και του κύματος. Ανάλυση Στόχων Να διακρίνουν τα πρόσωπα της ιστορίας, να τα κατηγοριοποιήσουν σε κύρια καιδευτερεύοντα συνειδητοποιώντας παράλληλα το ρόλο τους στην ιστορία.Ο πρώτος στόχος πραγματώνεται μέσω της 1ης δραστηριότητας στη Φάση της ΑρχικήςΑνταπόκρισης. Τα παιδιά, αρχικά, καλούνται να διακρίνουν τους ήρωες του διηγήματοςπου έχουν ενεργό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας, δηλαδή την Τρελούτσικη ηλιαχτίδα, τοσγουρό κύμα, τον ήλιο, τον αέρα και στη συνέχεια, τα δευτερεύοντα πρόσωπα που δενεμφανίζονται στους διαλόγους, όπως τα βουνά που ονειρεύονται, τις πολιτείες που μιλάνε,τα πλάσματα της φύσης που κάνουν συμβούλιο, τα ψάρια του βυθού, τα μικρά χταπόδιαπου κοιμούνται, η θάλασσα που προετοιμάζει το κύμα, τα δελφίνια και τα φεγγαρόψαρα. Να αντιληφθούν τη χρονική ακολουθία των γεγονότων της ιστορίας και να τατοποθετήσουν στη σωστή σειρά.Γίνεται μέσω της 2ης δραστηριότητας στη Φάση της Αρχικής Ανταπόκρισης όπου οιμαθητές βάζουν τις φράσεις που περικλείονται στα σχήματα στη σωστή χρονική σειράπάνω σε μία “αριθμογραμμή αφήγησης”, ώστε να ανασυστήσουν τους βασικούς άξονες τηςιστορίας. 51

Να υποθέσουν και να αφηγηθούν την εξέλιξη της ιστορίας έπειτα από την αλλαγήενός σημαντικού στοιχείου της, δίνοντας ένα διαφορετικό τέλος για το καθένα.Ο συγκεκριμένος στόχος υλοποιείται μέσω της 5ης δραστηριότητας στη Φάση της ΑρχικήςΑνταπόκρισης. Οι μαθητές προσπαθούν να φανταστούν πώς θα εξελισσόταν η ιστορία καιποιο θα ήταν το τέλος αν ένα από τα κύρια γεγονότα άλλαζε ή αν θα μπορούσε ναπραγματοποιηθεί αντικατάσταση ενός ήρωα από κάποιον διαφορετικό. Αυτό τουςπαρακινεί να σκεφτούν πάνω στις ενέργειες των ηρώων και να προσεγγίσουν σεμεγαλύτερο βαθμό τα συναισθήματά τους, καθώς θα αντιπαραβάλλουν και τα δύο αυτάστοιχεία προς τις νέες εξελίξεις που θα φανταστούν οι ίδιοι. Παράλληλα, ενεργοποιείται ηφαντασία των μαθητών, με αποτέλεσμα να μην αποδέχονται άκριτα την ιστορία που τουςδίνεται, αλλά να επεμβαίνουν ενεργά σε αυτή. Να δημιουργήσουν έναν πυρήνα λέξεων γύρω από κεντρικές λέξεις τουδιηγήματος.Σε αυτό τον στόχο αντιστοιχούν οι δραστηριότητες 3 & 4 της Αρχικής Ανταπόκρισης.Συγκεκριμένα στην πρώτη προσπαθούν να βρουν τις σωστές λέξεις για τη συμπλήρωσηενός σταυρόλεξου ενώ στη δεύτερη να βρουν μέσα από το κείμενο λέξεις σχετικές με τηθάλασσα και τον άνεμο. Ουσιαστικά αυτές οι δραστηριότητες δίνονται με σκοπό ναεξοικειωθούν οι μαθητές με το λεξιλόγιο του κειμένου, να το εμπλουτίσουν και να τοχρησιμοποιήσουν ως εργαλείο στις μετέπειτα δραστηριότητες. Να κατανοήσουν το βασικό σημείο της ιστορίας, την ανταλλαγή θέσης ανάμεσαστην ηλιαχτίδα και το κύμα, μέσα από ένα σύντομο παιχνίδι ρόλων και τηνανταλλαγής της δικής τους θέσης με ένα πρόσωπο που θα επιλέξουν.Πρόκειται για τη δραστηριότητα 2 στη Φάση της Τελειοποίησης της Ανταπόκρισης. Ο όροςπου έθεσαν τα πλάσματα της φύσης για να επιτρέψουν στην ηλιαχτίδα να φύγει από τονουρανό ήταν αν ένα πλάσμα της θάλασσας δεχόταν να πάρει τη θέση της. Αυτό θεωρώ πωςείναι το πιο κρίσιμο σημείο της αφήγησης. Μέσω αυτής της δραστηριότητας τα παιδιάέχουν την ευκαιρία να το αντιληφθούν καλύτερα βρισκόμενα τα ίδια σε παρόμοια θέση, ανδηλαδή έπαιρναν το ρόλο ενός μυθικού και υπερφυσικού πλάσματος. Επίσης, έχουν τηδυνατότητα να δημιουργήσουν τον κόσμο αυτού του πλάσματος, υποβάλλοντας το σεπεριπέτειες και προσδίδοντας στον εαυτό τους χαρακτηριστικά που θαυμάζουν ή θεωρούναστεία. Έτσι, θα δημιουργήσουν ένα δικό τους παραμύθι με ήρωα ένα εξιδανικευμένο 52

εαυτό τους. Ακόμη μέσω της συγκεκριμένης δραστηριότητας προετοιμάζονται για τημετέπειτα δραστηριότητα στην οποία τους ζητώ να απεικονίσουν μέσω της ζωγραφικής τηζωή της ηλιαχτίδας, αφού θα έχουν ήδη αξιοποιήσει δημιουργικά τη φαντασία τους μέσααπό παρόμοια σενάρια. Να παράγουν σε γραπτό λόγο έναν φανταστικό διάλογο μεταξύ της Τρελούτσικηςκαι μιας γνωστής ηρωίδας και τροποποιημένη την ιστορία του διηγήματοςπροσθέτοντας ένα φανταστικό πρόσωπο της αρεσκείας τους.Πρόκειται για την 1η και τη 2η δραστηριότητα στη Φάση της Τελειοποίησης τηςΑνταπόκρισης. Αρχικά, το φανταστικό πρόσωπο που προστίθεται είναι η Ντόρι από τηνπαιδική ταινία “Νέμο”. Πρόκειται για μία ηρωίδα των κινουμένων σχεδίων που είναιαγαπητή στα παιδιά γιατί ο ρόλος της είναι αστείος και δημιουργεί πολλές και συχνέςστιγμές γέλιου λόγω της αμνησίας που την ταλαιπωρεί ορισμένες φορές την ημέρα. Ταπαιδιά εδώ αναπτύσσουν ένα φανταστικό διάλογο ανάμεσα στα δύο πρόσωπα (Ντόρι-ηλιαχτίδα), μέσα από τον οποίο αποκαλύπτουν στοιχεία για τη ζωή της Τρελούτσικης στηθάλασσα, τις νέες της παρέες, τα όσα πρωτόγνωρα συνάντησε στο βυθό, καθώς καιεμπειρίες από τη ζωή της στον ουρανό. Μάλιστα, τα περισσότερα παιδιά θα βάλουν τηνηλιαχτίδα να αφηγηθεί πώς βρέθηκε στον βυθό της θάλασσας, σχηματίζοντας κατ’ αυτόντον τρόπο μία περίληψη της ιστορίας.Στη 2η δραστηριότητα τα παιδιά καλούνται να ανταλλάξουν τη θέση τους με ένα πλάσματης μυθολογίας ή της επιστημονικής φαντασίας και να περιγράψουν εν συντομία τη νέατους ζωή. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά ενεργοποιούν τη σκέψη τους, απελευθερώνουν τηφαντασία τους και “ξεδιπλώνουν” την αφηγηματική τους έκφραση μέσω της δημιουργικήςγραφής. Να συσχετίσουν την ιστορία της ηλιαχτίδας με το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη.Για την Φάση της Έκφρασης της Ανταπόκρισης επέλεξα το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη,«Το θαλασσινό τριφύλλι». Συνδέεται με όμορφο τρόπο με τη φύση και εισάγει το στοιχείοτης ευχής που συνήθως χρησιμοποιούν τα παιδιά σ’ αυτήν την ηλικία. Οι μαθητές, αρχικά,φαντάζονται πώς θα ήταν η ζωή τους αν το είχαν βρει τα ίδια και στη συνέχεια, πόσο θαάλλαζε τη ζωή της φωτεινής ηλιαχτίδας, η οποία, στο παρόν τουλάχιστον, δε θα είχεμεγάλη διαφορά αφού είναι ήδη ευτυχισμένη. Προσθέτει, ωστόσο, τη δύναμη της 53

παντοτινής αγάπης που είναι ικανή να αγγίξει όλα τα πλάσματα της φύσης και να τα κάνειευτυχισμένα. Να απεικονίσουν με οδηγό τη φαντασία τους και μέσω της ζωγραφικής την ένωσητης ηλιαχτίδας και του κύματος.Στα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι συνήθως πιο εύκολο να εκφράσουν μέσω τηςζωγραφικής αυτό που νοερά σκέφτονται από το να το περιγράψουν προφορικά ή γραπτά.Έτσι, στην τελευταία δραστηριότητα καλούνται να φανταστούν την καινούργια ζωή τηςηλιαχτίδας και του μικρού της φίλου. 54

Και τώρα ήρθε η ώρα για παιχνίδι. . .Ι. Προετοιμασία ΠεριβάλλοντοςΔραστηριότητα 1Παρατήρησε τις παρακάτω εικόνες: Ποιο είναι το θέμα τους; Ποια χρώματα κυριαρχούν και στις τρείς; Τι συναισθήματα και τι αναμνήσεις σου δημιουργούν; Πού συναντούμε συνήθως αυτά τα τοπία; 55

56

Δραστηριότητα 2 Τι θα μπορούσε να είναι η Τρελούτσικη; Γιατί νομίζεις ότι την ονόμασαν “Τρελούτσικη”; Περίγραψέ μας έναν “ήλιο αλμυρό”. Πώς λες να είναι; Πώς νιώθεις το φθινόπωρο που τα συννεφάκια “κλαίνε” και πώς την άνοιξη που μοσχοβολάν τα λουλούδια κι ο ήλιος είναι λαμπερός;ΙΙ. Αρχική Ανταπόκριση Γίνεται η ανάγνωση του κειμένου «Όπου η Τρελούτσικη γίνεταιένας ήλιος αρμυρός, ήλιος θαλασσινός». Ήρθε η ώρα για μια μικρή συνέντευξη. Προσπάθησε νααπαντήσεις στις ερωτήσεις που σου κάνουν οι ήρωες μας. Τι σου άρεσε περισσότερο από το κείμενο που διάβασες και τι λιγότερο; 57

Πώς φαντάζεσαι την ηλιαχτίδα; Μπορείς να μας την περιγράψεις με λίγα λόγια; Αν σου δινόταν η ευκαιρία τι θα αντάλλαζες; Γιατί; Τι γνώμη έχεις για την αρχική μου στάση; Εσύ τι θαέκανες στη θέση μου; 58

Δραστηριότητα 1 Το καράβι μας είναι έτοιμο να σαλπάρει στη θάλασσα τηςφαντασίας με πλήρωμα τους ήρωες της ιστορίας. Θυμήσου ποιοιείναι και συμπλήρωσε την παρακάτω λίστα με τα ονόματα αυτών.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 59

Ο καπετάνιος ζητάει να του αναφέρεις, αν μπορείς, ποιοι από αυτούς τους ήρωες ήταν πιο σημαντικοί έτσι ώστε να τους δώσει ένα σπουδαίο πόστο πάνω στο καράβι.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Εσύ ποιος ήρωας θα ήθελες να ήσουν σ’ αυτή την ιστορία; Γιατί; Σε μια από τις εξερευνήσεις της στο βυθό, η ηλιαχτίδαανακάλυψε τις βουλιαγμένες πολιτείες και τα πέτρινα καράβια για ταοποία της είχε μιλήσει το μικρό κύμα. Αναρωτήθηκε πώς βρέθηκανεκεί, τόσο μακριά από τη στεριά. Μπορείς να την βοηθήσεις; 60

Δραστηριότητα 2 Οι προτάσεις που είναι μέσα στα πλαίσια χάθηκαν με το φύσηματου ισχυρού ανέμου. Μπορείς να τις βάλεις στη χρονογραμμή τηςαφήγησης τοποθετώντας τες με τη σειρά εμφάνισης τους στοκείμενο; Εδώ δεν με χρειάζονταιμουρμούρισε η Τρελούτσικη. Όμορφος που ’ναι ο Μάης! της αποκρίθηκε το σγουρό κύμα. Γοργά-γοργά η θάλασσα το ’πλυνε, το στόλισε, το φίλησε και το ’στειλε στη μαγική σπηλιά που ’ναι καταμεσής στο πέλαγο. Θα νανουρίσουμε με παραμύθια τα μικρά χταπόδια.Αρχή Τέλος 61

Δραστηριότητα 3 Βρες τις σωστές λέξεις που σου ζητούνται και τοποθέτησέ τεςστα κουτάκια. Πρέπει κάθετα στην πρώτη στήλη να σχηματιστεί ηλέξη “Ηλιαχτίδα”.1. Μας ζεσταίνει το καλοκαίρι.2. Το επίθετο του ρήματος λάμπω (σε αρσενικό γένος).3. Ονομάζεται αλλιώς το ουράνιο τόξο.4. Το θαλασσινό νερό δεν είναι γλυκό αλλά ……….5. Η Τρελούτσικη και το κύμα ………..6. Η ηλιαχτίδα ήταν ……….7. Το βρίσκουμε στη θάλασσα μαζί με τα βότσαλα (αντίστροφα).8. Ο ήλιος κάθε απόγευμα ……….9. Φυσάει πολύ δυνατά στα νησιά. 62

Δραστηριότητα 4 Ο ψαράς κατάφερε σήμερα το πρωί να “ψαρέψει” μερικέςλεξούλες που έχουν σχέση με τη θάλασσα και τον άνεμο. Μπορείςνα βρεις ποιες είναι αυτές συμπληρώνοντας τους παρακάτωπίνακες; Θάλασσα Άνεμος………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………. 63

Δραστηριότητα 5 Η τρελούτσικη ηλιαχτίδα έχει κάποια ερωτήματα και προσπαθείνα βρει τις απαντήσεις. Μπορείς να τη βοηθήσεις προτείνοντας τιςδικές σου;Τι θα έκανα εάν δεν με Τι θα έκανα εάν οι φίλοιδεχόντουσαν οι κάτοικοι μου στον ουρανό δε μετης θάλασσας; άφηναν να πάω να συναντήσω το σγουρό κύμα;Στενοχωριέμαι πάρα πολύ και ανησυχώ!Άραγε τι θα απογίνει ο λατρεμένος μουφίλος εάν συνεχίσουν οι άνθρωποι νατου συμπεριφέρονται τόσο άσχημα και νατον μολύνουν; 64

ΙΙΙ. Τελειοποίηση ΑνταπόκρισηςΔραστηριότητα 1 Όπως πάντα η Ντόρι έχασε το δρόμο και δεν μπορεί ναεπιστρέψει στο φίλο της, το Νέμο. Εκεί που προσπαθούσε ναθυμηθεί προς τα που πρέπει να πάει, ξαφνικά συναντά μπροστά τηςτην τρελούτσικη ηλιαχτίδα και της ζητά βοήθεια. Προσπάθησε ναφανταστείς και να γράψεις τη συνομιλία μεταξύ των δύο ηρωίδωνμας! Παραμυθοσαλάτα …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………… 65

Δραστηριότητα 2 Η τρελούτσικη ηλιαχτίδα αντάλλαξε τη θέση της με αυτήν τουσγουρού κύματος. Εσύ με ποιο πλάσμα της μυθολογίας ή τηςεπιστημονικής φαντασίας θα ήθελες να ανταλλάξεις τη θέση σουστον κόσμο; Γράψε λίγα λόγια για το πώς θα είναι η νέα σου ζωή καισχεδίασε τη φανταστική σου μορφή. ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________ 66

IV. Έκφραση ΑνταπόκρισηςΔραστηριότητα 1 Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε “Το Θαλασσινό τριφύλλι”. Άκουσέτο και προσπάθησε να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις.Μια φορά στα χίλια χρόνια του πελάγου τα τελώνιαΜες στα σκοτεινά τα φύκια μες στα πράσινα χαλίκια Το φυτεύουνε και βγαίνει πριν ο ήλιος ανατείλει Το μαγεύουνε και βγαίνει το θαλασσινό τριφύλλι 67

Κι όποιος το 'βρει δεν πεθαίνει κι όποιος το 'βρει δεν πεθαίνει Μια φορά στα χίλια χρόνια κελαηδούν αλλιώς τ' αηδόνια Δε γελάνε μήτε κλαίνε μόνο λένε μόνο λένε: -Μια φορά στα χίλια χρόνια γίνεται η αγάπη αιώνια Να 'χεις τύχη να 'χεις τύχη κι η χρονιά να σου πετύχει Κι από τ' ουρανού τα μέρη την αγάπη να σου φέρει Το θαλασσινό τριφύλλι ποιος θα βρει να μου το στείλει Ποιος θα βρει να μου το στείλει το θαλασσινό τριφύλλι.Ερωτήσεις Σε ποιο μέρος λες να βρίσκεται το θαλασσινό τριφύλλι; Όποιος το βρει θα γίνει πολύ τυχερός. Εσύ τι θα ευχόσουν εάν το κρατούσες στα χέρια σου; Κλείσε τα μάτια σου για λίγα λεπτά και φαντάσου την εικόνα του θαλασσινού τριφυλλιού. Προσπάθησε τώρα να την αποτυπώσεις στο χαρτί χρησιμοποιώντας ότι λογιών χρώματα θέλεις! 68

69

Και τώρα ήρθε η ώρα για πραγματική διασκέδαση!!! Βγάλε πάνω στο θρανίο σου μαρκαδόρους, ξυλομπογιές, λαδοπαστέλ και ό,τι άλλο χρωματιστό μολύβι έχεις στη διάθεσησου. Έφτασε η στιγμή να μας αποδείξεις το ταλέντο σου! Προσπάθησε ναζωγραφίσεις τη ζωή της «Τρελούτσικης ηλιαχτίδας» στο βυθό και τουσγουρού κύματος στον ουρανό. Περιμένουμε με ανυπομονησία το αποτέλεσμάσου. 70

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ διδασκαλία του κειμένου «Όταν κάνουμε πόλεμο» από το Ανθολόγιο των Α΄& Β΄τάξεων πραγματοποιήθηκε, στις αρχές Δεκέμβρη του 2017, στα 2 τμήματα της Β΄ τάξηςτου Ιδιωτικού Δημοτικού Σχολείου της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς, σε ένα δίωροέκαστο. Το πρώτο τμήμα, Β1, απαρτίζεται από 15 μαθητές στο σύνολό του, 6 κορίτσιακαι 8 αγόρια, ενώ το Β2 από 19 μαθητές, 14 κορίτσια και 5 αγόρια. Η ηλικία τους είναιαπό 7-8 ετών ενώ η μέθοδος που εφαρμόστηκε είναι αυτή της άμεσης παρατήρησης.Η πρώτη εικόνα που αντίκρισα μπαίνοντας για μάθημα και στα δύο τμήματα ήτανπαιδικά ματάκια γεμάτα απορία και περιέργεια γι’ αυτό που επρόκειτο ναεπακολουθήσει. Μια αντίδραση απολύτως λογική και αναμενόμενη, κατά την άποψήμου, μιας και ήταν η πρώτη φορά που θα προσέγγιζαν ένα κείμενο από το Ανθολόγιότους με φύλλα εργασίας.Το βλέμμα της πρώτης απορίας γρήγορα αντικαταστάθηκε από αυτό του φόβου και τηςαπογοήτευσης, μόλις αντίκρισαν μπροστά τους ένα πακέτο με φωτοτυπίες. Μόνοψίθυροι ακουγόντουσαν μέσα στην αίθουσα… «Τι είναι όλα αυτά;»… «Πόσεςασκήσεις θα κάνουμε;»… «Μα η κυρία μας είπε πως θα παίζαμε και θαζωγραφίζαμε!»…Αφού τους καθησύχασα και τους έδωσα τις απαραίτητες διευκρινίσεις, ξεκινήσαμε μετην προετοιμασία του περιβάλλοντος. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης οι μαθητέςκαι των δύο τμημάτων παρόλο που ήταν διστακτικοί, έγραψαν με σχετική ευκολία τιςσκέψεις και τα συναισθήματα που τους γεννήθηκαν διαβάζοντας την πρώτη φορά τηφράση «Όταν κάνουμε πόλεμο» και βλέποντας τη δεύτερη ένα περιστέρι να κρατά ένακλαδί ελιάς.Τα συναισθήματα που κυριάρχησαν σε αυτή τη δραστηριότητα, τα οποίαπαρουσιάζονται αναλυτικά εν συνεχεία στο παράρτημα σε στατιστικούς πίνακες, ήταναυτά της στενοχώριας, της λύπης, του πόνου, του φόβου, του άγχους και του θανάτου.Εκείνο όμως που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν το γεγονός ότι οι μαθητές του Β1τμήματος ανέφεραν κατά ένα σημαντικό ποσοστό τη λέξη «Θάνατος» σε αντίθεση με 71

τα παιδιά του άλλου τμήματος που δεν την ανέφερε κανένα. Θα μπορούσαμε ωστόσονα δικαιολογήσουμε αυτή την παρατήρηση στην έντονη παρουσία κοριτσιών στο Β2τμήμα και στα γενικότερο φόβο που εκδηλώνει η γυναικεία φύση στο άκουσμα και τηναπειλή του θανάτου.Όσον αφορά τις απαντήσεις που δόθηκαν στο δεύτερο σκέλος της 1ης Δραστηριότηταςμπορούμε να πούμε πως ήταν αναμενόμενες. Ειρήνη, χαρά, ευτυχία, αγάπη και ηρεμίαήταν τα συναισθήματα που ένιωσαν τα παιδιά με την εικόνα ενός λευκού περιστεριού.Πριν συνεχίσω στο στάδιο της Αρχικής Ανταπόκρισης ζήτησα από τους μαθητές νακλείσουν τα μάτια τους και να ακούσουν το ποίημα που θα τους διάβαζα εγώ. Παρόλοπου με ρωτούσαν από την αρχή του μαθήματος ποιο κείμενο του Ανθολογίου θαδιδαχθούν, εσκεμμένα δεν τους έδινα την απάντηση καθώς ήθελα να τους οξύνω τηνπεριέργεια και την προσοχή.Αφού έγινε η ανάγνωση του ποιήματος προχωρήσαμε στην επόμενη δραστηριότητα καιστις ερωτήσεις που ως στόχο είχαν την έκφραση των πρώτων σκέψεων και εντυπώσεωντων παιδιών. Αυτό που τους τράβηξε περισσότερο την προσοχή και τα ενθουσίασε ήτανη προσωποποίηση της γης και ο πονόλαιμος που την ταλαιπωρεί. Ως εκ τούτου, θεωρώπως η επιλογή της αλληγορικής σύνδεσης και των ζευγών των παρηχήσεων βοήθησανπολύ στο να κατανοήσουν οι μαθητές γρήγορα και εύκολα τις αρνητικές συνέπειες τουπολέμου και το βασικότερο τρόπο αντιμετώπισης αυτού.Στις υπόλοιπες δραστηριότητες της φάσης της Αρχικής Ανταπόκρισης οι μαθητέςσυμμετείχαν με πολλή όρεξη μιας και ήταν αρκετά παιγνιώδεις και ελκυστικές.Χωρισμένοι σε δυάδες ή τετράδες, ανάλογα με τη διάταξη των θρανίων της αίθουσας,προσπάθησαν με θέρμη να βρουν λέξεις που τους ζητούνταν, εμπλουτίζονταςπαράλληλα το λεξιλόγιό τους. Και τα δύο τμήματα ανταποκρίθηκαν επιτυχώς σε αυτότο στάδιο, ωστόσο σημαντική υπεροχή σημείωσαν οι μαθητές του Β2, οι οποίοι μεεξέπληξαν ευχάριστα με τις απαντήσεις που μου έδωσαν.Ενδεικτικά αναφέρω τις εξής: Σιδηρόδρομος, γραμματόσημο, γατοκίνητο, ποντικότρυπα,αστερόσκονη, πεφταστέρι, τηλεσκόπιο, δισκοπότηρο, αντίδωρο, γραμματοκιβώτιο, 72

βιβλιοτετράδιο, βιβλιοφάγος, μανταρίνι, κριτσίνι, δελφίνι, βενζίνη, Κερατσίνι, σελήνη,σαΐνι, πατίνι, ώμος, χυμός, άμμος, ωμός, καημός, σεισμός, σκοτωμός.Φτάνοντας στην ώρα της Τελειοποίησης της Ανταπόκρισης και της δημιουργικήςγραφής πίστευα πως οι μαθητές θα αντιδράσουν αρνητικά και δε θα εκφράσουν μεάνεση τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Πάρα ταύτα ο ζήλος που έδειξαν μεχαροποίησε ιδιαίτερα και μου απέδειξε γι’ ακόμη μια φορά πως το σχολείο και ταμαθήματα που διδάσκουμε αποτελούν αγγαρεία για τα παιδιά, μόνο όταν αυτάπαρουσιάζονται με στείρο και όχι δημιουργικό τρόπο. Διαβάζοντας λοιπόν, τα κείμεναπου έγραψαν συνειδητοποίησα πόσο σημαντική είναι η ψυχολογική προετοιμασία τουμαθητή, η δημιουργία κατάλληλου παιδαγωγικού τμήματος και η εμπλοκή αυτών σεβιωματικές δραστηριότητες.Οι μαθητές κατάφεραν να μπουν στη θέση των παιδιών που ζουν σε μέρη που γίνεταιπόλεμος και να νιώσουν τη δυστυχία, τον πόνο και την αγωνία που βιώνουν εκείνα.Επίσης, δήλωσαν ξεκάθαρα την αποστροφή τους απέναντι σε αυτό το παγκόσμιοπρόβλημα και εξέφρασαν έντονα το φόβο και τη δυσαρέσκειά τους. Πιστεύω πως οαρχικός στόχος, δηλαδή η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, επιτεύχθηκε με τονκαλύτερο δυνατό τρόπο και βοήθησε τα παιδιά στην κοινωνικοσυναισθηματική τουςωρίμανση.Επιπροσθέτως, μέσα από τη δραστηριότητα συμπλήρωσης ενός ανολοκλήρωτουποιήματος, αναδείχθηκαν και οι ποιητικές ικανότητες των λιλιπούτιων μαθητών. Μεμαεστρία και πολλή φαντασία, χρησιμοποίησαν τις τεχνικές της ζευγαρωτήςομοιοκαταληξίας και απέδειξαν περίτρανα το πόσο δημιουργικά πλάσματα είναι. Εξ ουκαι το δυνατό χειροκρότημα που έλαβαν αφότου τα απήγγειλαν στους συμμαθητέςτους.Και για το τέλος έμεινε η πιο διασκεδαστική δραστηριότητα. Στο άκουσμα τηςζωγραφικής οι μαθητές ξετρελάθηκαν και σε κλάσματα δευτερολέπτου έβγαλαν από τιςτσάντες τους ό,τι λογιών χρώματα είχαν μαζί τους. Μαρκαδόροι, ξυλομπογιές καιλαδοπαστέλ «παρατάχθηκαν» πάνω στα θρανία των παιδιών… Πιστεύω πως αυτή ηδραστηριότητα ήταν η πιο κατάλληλη για τη λήξη της διδασκαλίας. Μέσα αυτής τα 73

παιδιά αποφορτίστηκαν, χαλάρωσαν και εξέφρασαν με τον πιο δημιουργικό τρόπο όλεςαυτές τις σκέψεις και κυρίως τα συναισθήματα που έκρυβαν στο μυαλό και την ψυχήτους.Ολοκληρώνοντας τις παρατηρήσεις μου μπορώ να πω με βεβαιότητα πως με τηνευκαιρία που μου δόθηκε να εφαρμόσω ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εργασίας στομάθημα της Λογοτεχνίας, διαπίστωσα με χαρά τις απίστευτες δυνατότητες που σουπροσφέρει το εν λόγω μάθημα. Τα οφέλη είναι πολλαπλά και η συμβολή του στηδιάπλαση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων τεράστια, αφού μπορείς να προσεγγίσειςακόμα και με μικρούς μαθητές παγκόσμια προβλήματα και να διδάξεις πανανθρώπινεςαξίες. 74

Η διδασκαλία του δεύτερου κειμένου «Όπου η τρελούτσικη ηλιαχτίδα γίνεται ήλιοςαρμυρός, ήλιος θαλασσινός» από το Ανθολόγιο των Γ΄ & Δ΄ τάξεωνπραγματοποιήθηκε, στα τέλη Δεκέμβριου του 2017, στα 2 τμήματα της Δ΄ τάξης τουίδιου ιδιωτικού δημοτικού σχολείου, σε ένα δίωρο έκαστο. Το πρώτο τμήμα, Δ1,απαρτίζεται από 20 μαθητές στο σύνολό του, 9 κορίτσια και 11 αγόρια, ενώ το Δ2 από15 μαθητές, 5 κορίτσια και 10 αγόρια. Η ηλικία τους είναι από 9-10 ετών ενώ ημέθοδος που εφαρμόστηκε είναι αυτή της άμεσης παρατήρησης.Σε αντίθεση με τα παιδιά της Β΄ Δημοτικού, οι μαθητές της Δ΄ ήταν περισσότεροεξοικειωμένοι με τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας μέσω μιας πιο δημιουργικήςδιδακτικής προσέγγισης των κειμένων. Θεωρώ πως αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στοεν λόγω σχολείο το μάθημα της Λογοτεχνίας έχει ενταχθεί στο Ωρολόγιο Πρόγραμμαως παρέκκλιση και διδάσκεται 1 ώρα την εβδομάδα. Ως εκ τούτου οι δάσκαλοι έχουνπερισσότερο χρόνο για να εμπλουτίσουν τη διδασκαλία τους με περισσότερεςδημιουργικές δραστηριότητες.Οι μαθητές και των δύο τμημάτων καθ’ όλη τη διάρκεια συμμετείχαν ενεργά,παρακολουθούσαν με προσοχή και έδειχναν έντονο ενδιαφέρον. Δε χρειάστηκε ναδώσω πολλές φορές διευκρινίσεις και οδηγίες για το τι έπρεπε να κάνουν στιςδραστηριότητες των φύλλων εργασίας, προφανώς λόγω της ηλικίας και της σαφούς καιολοκληρωμένης διατύπωσης των εκφωνήσεων.Όσον αφορά τη φάση της προετοιμασίας του περιβάλλοντος οι απαντήσεις που έλαβαήταν παρόμοιες και στα δύο τμήματα. Οι συγκεκριμένες εικόνες που χρησιμοποίησα ωςαφόρμηση προσέλκυσαν την προσοχή των μαθητών αφού τα έντονα χρώματα και τοκοινό τους θέμα «ξύπνησαν» γλυκές αναμνήσεις. Με έναυσμα την ομορφιά των τοπίωνκαι το κάλος της φύσης, οι μαθητές εξέφρασαν τα συναισθήματα και τις επιθυμίες τους,όπως: Χαρά, διασκέδαση, ενέργεια, ενθουσιασμό, ελπίδα, ελευθερία, ηρεμία… «Νακολυμπήσω στα γαλάζια νερά της θάλασσας απολαμβάνοντας τις καλοκαιρινέςδιακοπές», «Να τρέξω μέσα στο λιβάδι και να ξαπλώσω πάνω στο γρασίδι και ταλουλούδια που μοσχοβολούν», «Να σκαρφαλώσω στα χιονισμένα βουνά και να παίξωχιονοπόλεμο με τους φίλους μου» κ.ά. 75

Στη 2η δραστηριότητα της ίδιας φάσης με τις απαντήσεις που έδωσαν οι μαθητέςαπέδειξαν τη μεγάλη φαντασία των παιδιών. Ενδεικτικά αναφέρω: «Η τρελούτσικημπορεί να είναι μια ατίθαση κοπέλα που θέλει να γυρίσει και να γνωρίσει όλον τονκόσμο», «Μια πολύ δραστήρια αχτίδα που ψάχνει στη ζωή της την περιπέτεια», «Οαρμυρός ήλιος είναι χλωμός και δε λάμπει καθόλου», «Μου αρέσει πιο πολύ τοφθινόπωρο γιατί μου αρέσει η βροχή και ξεκινούν τα σχολεία και ξαναβλέπω τους φίλουςμου», «Μου αρέσει περισσότερο η άνοιξη γιατί πηγαίνουμε με τους γονείς μου στο χωριόκι έτσι βλέπουμε τη φύση που ανθίζει», «Μου αρέσει το φθινόπωρο γιατί τα βράδια πουβρέχει και ο ουρανός αστράφτει ο μπαμπάς μας διαβάζει τρομακτικές ιστορίες» κ.ά.Αφότου διάβασα το κείμενο στα παιδιά προχωρήσαμε στο στάδιο της ΑρχικήςΑνταπόκρισης. Με τις ερωτήσεις που προηγούνται της 1ης δραστηριότητας οι μαθητέςδιατύπωσαν τις απόψεις τους και συνειδητοποίησαν τον πλουραλισμό των ερμηνειώνπάνω στο ίδιο θέμα. Ενδεικτικά αναφέρω: «Η ηλιαχτίδα είναι σαν ένας λαμπερός ήλιος πουπάει παντού και φωτίζει όλον τον κόσμο», «Η ηλιαχτίδα είναι τόσο εκτυφλωτική σαν τοφλας μιας φωτογραφικής μηχανής», «Αυτό που θα άλλαζα θα ήταν η σκληρή απάντηση τουανέμου», «Εγώ θα άλλαζα τον τίτλο του κειμένου», «Εκείνο που μου άρεσε λιγότερο ήτανπου ο άνεμος «εκβίασε» την ηλιαχτίδα», «Δε μου άρεσε καθόλου το σημείο που η ηλιαχτίδααναγκάστηκε να δεχτεί τους όρους της συμφωνίας και έπρεπε να αποχωριστεί για πάντα απότο σγουρό κύμα», «Δε θα συμπεριφερόμουν όπως ο άνεμος. Θα έκοβα την ηλιαχτίδα στημέση και θα τη μοίραζα το ίδιο και στο βυθό και στον ουρανό για να μην έχεις κανέναςπαράπονο», «Θα έστελνα στον ουρανό τα φεγγαρόψαρα και όχι το σγουρό κύμα», «Ανήμουν άνεμος θα κρατούσα την ηλιαχτίδα στον ουρανό γιατί λατρεύω το φως», «Θα τηνφυλάκιζα για να μην μπορεί να φύγει από κοντά μου» κ.ά.Στις δραστηριότητες που επακολούθησαν τα παιδιά διέκριναν με επιτυχία τα πρόσωπα τηςιστορίας, και τα κατηγοριοποιήσουν σε κύρια και δευτερεύοντα συνειδητοποιώνταςπαράλληλα το ρόλο τους. Επίσης, εξίσου αποτελεσματικοί ήταν και στη δραστηριότηταπου τους ζητούνταν να τοποθετήσουν στη χρονογραμμή της αφήγησης τα γεγονότα μεσωστή χρονική ακολουθία. Εδώ φαίνεται πως κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ήτανπροσηλωμένοι και συγκεντρωμένοι αφού δε μου ζητήθηκε να επαναλάβω κανένααπόσπασμα του κειμένου. Τέλος, όσον αφορά το σταυρόλεξο η λέξη που τους δυσκόλεψε 76

και δεν κατάφεραν να βρουν γρήγορα και εύκολα ήταν η «Ίριδα», η διαφορετική σημασίατου ουράνιου τόξου.Η δραστηριότητα που αφορούσε το λεξιλόγιο με τη θάλασσα και τον άνεμο άρεσειδιαίτερα στους μαθητές. Χωρισμένοι σε ομάδες και με κίνητρο τη νίκη έδωσαν τονκαλύτερό τους εαυτό δείχνοντας πόσο πλούσιο λεξιλόγιο διαθέτουν. Ενδεικτικά αναφέρωτις εξής λέξεις: Θαλασσινός, θαλασσοταραχή, λαοθάλασσα, λιμνοθάλασσα, θαλασσόλικος,θαλασσοπούλι, θαλασσοκρατία, θαλασσόνερο, άβυσσος, κοράλλια, αλάτι, κύμα, χταπόδι,σαρδέλα, όστρακα, Τραμουντάνα, ανεμίζω, ανεμόμυλος, ανεμοστρόβιλος, ανεμοδούρα,ανεμογεννήτρια ανεμοθύελλα, Μαΐστρος, ισχυρός, ανατολικός κ.ά.Στην τελευταία δραστηριότητα της Αρχικής Ανταπόκρισης οι απαντήσεις των μαθητώνήταν αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους. Ενδεικτικά αναφέρω: «Εάν δε με δεχόντουσαν οικάτοικοι του βυθού θα ήμουν πολύ στενοχωρημένη και θα σταματούσα να λάμπω», «Θαπροσπαθούσα να τους κερδίσω με την καλοσύνη μου», «Άμα δε με άφηναν οι φίλοι μου νασυναντήσω το σγουρό κύμα, θα έφευγα ένα βράδυ από τον ουρανό κρυφά για να μη με πάρεικανείς είδηση», «Οι άνθρωποι σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους! Γι’ αυτό δε θα ξαναφώτιζατις μέρες τους! Μόνο έτσι θα καταλάβουν πόσο μεγάλο κακό κάνουν με το να μολύνουν τοπεριβάλλον» κ.ά.Πριν ολοκληρώσουμε το μάθημα, τα παιδιά κλήθηκαν να αποτυπώσουν στο χαρτί, όσοπιο δημιουργικά μπορούσαν και με σύμμαχο τη φαντασία τους, έναν διάλογο και τηνπεριγραφή της νέας ζωής που επέλεξαν. Οι απαντήσεις που έλαβα σχετικά με τη Ντόριμου προκάλεσαν γέλιο ενώ της επόμενης δραστηριότητας με ταξίδεψαν σε κόσμουςμαγικούς και άκρως ιδιαίτερους. Στο παράρτημα παρατίθενται κάποιες από τις αξιόλογεςπροσπάθειες των μαθητών.Στο τέλος της δίωρης διδασκαλίας και τη φάση της Έκφρασης της Ανταπόκρισης ταπαιδιά είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τον Οδυσσέα Ελύτη και τομελοποιημένο έργο του, «Το Θαλασσινό τριφύλλι». Στο άκουσμά του ορισμένοι μαθητέςξαφνιάστηκαν δείχνοντας με τις εκφράσεις του προσώπου τους απορία ενώ άλλοιαντέδρασαν με ευχαρίστηση και ικανοποίηση μιας και το γνώριζαν. Τελικά όλοι έδειξαν 77

ότι τους άρεσε και γι’ αυτό το λόγο μου ζήτησαν να το ακούσουν για δεύτερη φορά,παράκληση την οποία φυσικά ικανοποίησα με μεγάλη μου χαρά.Οι ερωτήσεις που επακολούθησαν ενίσχυσαν τη μετέπειτα προσπάθεια των μαθητών στονα σχεδιάσουν και να χρωματίσουν το θαλασσινό τριφύλλι, έτσι όπως το φαντάστηκαν.Τα αποτελέσματα της εν λόγω δραστηριότητας αλλά και της τελευταίας, που παρατίθενταιστο παράρτημα, είναι πράγματι καταπληκτικά και αναδεικνύουν όλον τον πλούτο τουεσωτερικού κόσμου των παιδιών μας.Συνοψίζοντας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι αντιδράσεις των μαθητών και οιαπαντήσεις που έδωσαν σε όλες τις δραστηριότητες των φύλλων εργασίας ήταν ανάλογεςτης ηλικίας τους και των ικανοτήτων τους. Η επιτυχής και άμεση ανταπόκριση στιςαπαιτήσεις της διδασκαλίας οφείλεται, κατά την άποψη μου, στο ότι στο εν λόγω σχολείοη Λογοτεχνία έχει εισαχθεί ως αυτόνομο μάθημα με ξεχωριστή θέση στο ΩρολόγιοΠρόγραμμα και με συγκεκριμένες ώρες την εβδομάδα. Τέλος, διαπίστωσα για ακόμη μιαφορά τις άπειρες δυνατότητες που προσφέρει το μάθημα της Λογοτεχνίας στονεκπαιδευτικό για ένα μάθημα δημιουργικό, παιγνιώδες και κυρίως ευχάριστο. 78

Αντί επιλόγου . . . James Jebusa Shannon, Jungle tales (1895) Ποιος άραγε δεν έχει στο μυαλό του μια τόσο γλυκιά ανάμνηση των παιδικών του χρόνων… Εκείνη… Εκείνη που μας μπόλιασε με την αγάπη και τον πόθο για το βιβλίο… Για την ονειροπόληση σε κόσμους μαγικούς, φανταστικούς, παραμυθένιους… Για μυθικά ταξίδια σε θάλασσες αλαργινές… Σ΄ ακρογιαλιές απάτητες… Σε μέρη κουρσευμένα … Γεμάτα με ΕΛΠΙΔΑ… 79

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΑ. ΕλληνόγλωσσηΑγγελοπούλου, Β. & Βασιλαράκης, Ι .Ν. (1994) Φιλαναγνωσία και ΠαιδικήΛογοτεχνία: Εισηγήσεις στο 5ο Σεμινάριο του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου. Αθήνα:Δελφίνι.Αλεξάκης, Β. (2015) Μαθήματα δημιουργικής γραφής από τον συγγραφέα ΒασίληΑλεξάκη. Ανακτήθηκε 30 Δεκεμβρίου 2017, από ιστοσελίδαhttp://archive.philenews.com/el-gr/politismos-ellada/164/236905/mathimata-dimiourgikis-grafis-apo-ton-syngrafea-vasili-alexakiΑναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1994) Γλωσσικό υλικό για το Νηπιαγωγείο: Από τη θεωρίαστην πράξη. Αθήνα: Καστανιώτης.Αναγνωστόπουλος, Β. Δ., & Δελώνης, Α. (1988) Παιδική Λογοτεχνία και σχολείο.Αθήνα: Πατάκης.Αναγνωστοπούλου, Δ. (2001) Λογοτεχνία και νηπιαγωγείο: Συγκοινωνούντα δοχείαδημιουργικότητας. Στο Ε. Κούρτη (Επιμ. Έκδ.), Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση.Τόμος Α΄. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.Ανδροτσοπούλου, Α. (1998) Η επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ωςβιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και εφαρμογές. Διαδρομές. 49, σσ. 12-17.Αποστολίδου, Β. (1999) Λογοτεχνία και Ιδεολογία: Το Ζήτημα των Αξιών κατά τηΔιδασκαλία της Λογοτεχνίας. Στο Β. Αποστολίδου, & Ε. Χοντολίδου (Επιμ. Έκδ.),Λογοτεχνία και Εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός, σσ. 335-349.Αποστολίδου, Β., & Χοντολίδου, Ε. (1999) Λογοτεχνία και Εκπαίδευση. Αθήνα:Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.Αποστολίδου, Β., Καπλάνη, Β., & Χοντολίδου, Ε. (2002) Διαβάζοντας λογοτεχνία στοσχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω. 80

Αραβανή, Ε. (2011) Τι είναι ο Κριτικός Γραμματισμός;. Ελληνική Εταιρεία Γλώσσαςκαι Γραμματισμού, 24, 3.Bloom, H. (2004) Πώς και γιατί διαβάζουμε (Μετάφραση: Κ. Ταβαρτζόγλου). Αθήνα:Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2000).Γκουργκούτα, Κ. (2003) Πάμε Βιβλιοθήκη. Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για το βιβλίο καιτις βιβλιοθήκες. Κοζάνη: Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης.Eliot, T. S. (1983) Δοκίμια για την Ποίηση και την Κριτική (1919-1961 –Επιλογή),(Επιμέλεια – Μετάφραση: Σ. Μπεκατώρος). Αθήνα: Ηριδανός.Θεοδούλου, Δ. (1988) Η Παιδική Λογοτεχνία και το μικρό παιδί. Εισηγήσεις στο Β΄Σεμινάριο του κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Αθήνα: Καστανιώτης.Καλογήρου, Τζ. (1999) Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης. Αθήνα: Εκδόσεις της Σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου.Καλογήρου, Τζ. (2004) Lector Ludens: η ανάγνωση ως παιχνίδι / παιχνίδια τηςανάγνωσης. Πρακτικά Συνεδρίου «Η Λογοτεχνία σήμερα: Όψεις, αναθεωρήσεις,προοπτικές». Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Καλογήρου, Τζ., & Λαλαγιάννη, Κ. (2005) Η Λογοτεχνία στο Σχολείο. Αθήνα:Τυπωθήτω – Γιώργιος Δαρδανός.Καρακίτσιος, Α. (2011). Φιλαναγνωσία...Φανατική Συνήθεια. Στο Ε. Αρτζανίδου, Δ.Γούλης, Σ. Γρόσδος, & Α. Καρακίτσιος (Επιμ. Έκδ.), Παιχνίδια Φιλαναγνωσίας καιΑναγνωστικές Εμψυχώσεις. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, σσ.19-53.Κατσίκη-Γκίβαλου, Ά., Πολίτης, Δ., Χαλκιαδάκη, Α., & Τσιαμπάση, Φ. (2011)Καλλιεργείται η αγάπη για το διάβασμα; Τόποι ανάγνωσης και τρόποι εκπαίδευσης.Αθήνα: Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση.Κατσίκη-Γκίβαλου, A. & Πολίτης, Δ. (2013) Καλλιεργώντας τη Φιλαναγνωσία:Πραγματικότητες & Προοπτικές. Αθήνα: Διάδραση.Κολιάδης, Εμ. (2007) Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτική πράξη: Γνωστικές θεωρίες,τόμος Γ΄. Αθήνα: Αυτοέκδοση. 81

Κουράκη, Χ., Κουρμούση, Ν., & Σαλαγιάννη, Μ. (2016) Η Κοινωνική-ΣυναισθηματικήΜάθηση μέσα από την Παιδική Λογοτεχνία και το Πρόγραμμα «Βήματα για τη Ζωή:Πρακτικός Οδηγός για εκπαιδευτικούς μαθητών πρώτης σχολικής ηλικίας (4-8). Αθήνα:ΟΜΕΡ Ελλάδος.Μαλαφάντης, Κ. (2005) Το παιδί και η ανάγνωση: Στάσεις, Προτιμήσεις, Συνήθειες.Αθήνα: Γρηγόρης.Μαραγκουδάκη, Ε. (1994) Σχολικός χρόνος, Ελεύθερος χρόνος και Φιλαναγνωσία. ΣτοΒ. Αγγελοπούλου, & Ι. Ν. Βασιλαράκης (Επιμ. Έκδ.), Φιλαναγνωσία και ΠαιδικήΛογοτεχνία: Εισηγήσεις στο 5ο Σεμινάριο του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου (σσ. 45-67).Αθήνα: Δελφίνι.Ματσαγγούρας, Η. (2003) Η διαθεματικότητα στη σχολική τάξη. Αθήνα: Γρηγόρης.Norton, D. & S. & McClure, A. (2007) Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού: Εισαγωγή στηνΠαιδική Λογοτεχνία (Επιμέλεια: Μ. Σουλιώτης – Μετάφραση: Φ. Καπτσίκη Φ. & Σ.Καζαντζή). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2003).Οικονόμου, Λ. (1993) Η λογοτεχνία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ΣύγχρονηΕκπαίδευση, 68, 91-93.Παπαδάτος, Γ. (2016) Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία: Θεωρητικές αναφορές καιπροσεγγίσεις - Δραστηριότητες. Αθήνα: Πατάκης.Παπαντωνάκης Γ. & Κωτόπουλος, Τρ. (2011) Ελληνικής Λογοτεχνίας: Τα ετεροθαλήΜελέτες για την Παιδική, τη Νεανική και τη Λογοτεχνία για Ενηλίκους. Αθήνα:Εκδοτικός όμιλος Ίων.Πατέρα, Α., & Τσιλιμένη, Τ. (2012) Φιλαναγνωσία και κοινωνικοσυναισθηματικήανάπτυξη του παιδιού: Θεωρητικές προσεγγίσεις, δραστηριότητες και παιχνίδια. Αθήνα:Επίκεντρο.Πολίτης, Δ. (1996) Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας: Ο ρόλος του αναγνώστη και ησυναλλακτική θεωρία της L. M. Rosenblatt. Αθήνα: Πατάκης.Πολίτης, Δ. (2012) Η Λογοτεχνία για παιδιά στη σχολική τάξη: Ζητήματα Θεωρίας καιΔιδακτικής. Στο Ά. Κατσίκη – Γκίβαλου, Α. Καρακίτσιος, Δ. Πολίτης, Μ. Κοντολέων,C. Raabe, & Γ. Παπαδάτος (Επιμ. Έκδ.), Καινοτόμες Δράσεις ενίσχυσης της 82

φιλαναγνωσίας των μαθητών: επιμορφωτικό υλικό: Θεωρητικές προσεγγίσεις, βασικέςέννοιες, ιδέες, πρακτικές προτάσειςΠοσλανιέκ, Κ. (1991) Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα (μτφ. Α. Στέση)Αθήνα: Καστανιώτης. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1990).Πυλαρινός, Θ. (2005) Βαθμίδες ανθολόγησης των λογοτεχνικών κειμένων: Από τηνπρωτογενή ανθολόγηση των συγγραφέων των σχολικών βιβλίων στην «ευέλικτη»ανθολόγηση του διδάσκοντος και σε μια μελλοντική «συνανθολογία» ή ανθολογία τωνμαθητών. Στο Κ. Μπαλάσκας, & Κ. Αγγελάκος (Επιμ. ΈΚδ.), Γλώσσα και Λογοτεχνίαστην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (σσ. 99-109). Αθήνα: Μεταίχμιο.Σακελλαριάδη, Ε. (1999) Ο Μυστικός κήπος: λογοτεχνική κριτική και θεωρία, η άλληδιάσταση της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας. Στο Β. Αποστολίδου, & Ε. Χοντολίδου(Επιμ. Έκδ.), Λογοτεχνία και Εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός,σσ.43-51.Smith, Fr. (1989) Ο ρόλος του δασκάλου: Βιβλιαγάπη, Αθήνα: Τυπωθήτω – ΓιώργοςΔαρδανός.Spink, J. (1990) Τα παιδιά ως αναγνώστες (Μετάφραση: Κ. Ντελόπουλος). Αθήνα:Καστανιώτης. (Έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1989).Τριλιανός Θ. Α. (2000) Μεθοδολογία της Σύγχρονής Διδασκαλίας. Τόμος Α΄. Αθήνα:Αυτοέκδοση.Verrier, J. (1985) Ανάγνωση μυθιστορημάτων. Στο Ι. Ν. Βασιλαράκης (Μετφρ.) Ηδιδασκαλία της Λογοτεχνίας: Συνέδριο του Σεριζί. Αθήνα: Επικαιρότητα, σσ. 178-189.Φραγκιαδάκη, Α. (2012) Φιλαναγνωσία και οικογένεια (Διπλωματική Εργασία).Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη.Φραγκουδάκη, Ά. (1994) Βιβλίο και εκπαίδευση. Στο Β. Κάσσος, Μ. Χαρτουλάρη, Ά.Φραγκουδάκη, Μ. Ζορμπά, Ε. Κοτζιά, Κ. Μιχαλοπούλου, Έ. Ζημαρίτου, Έ. Καββαδία -Χατζοπούλου, Κ. Καπέλλας, & Γ. Ψυχάρης (Επιμ. Έκδ.) Εθνική πολιτική βιβλίου.Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, σσ.155-171.Χατζηβασιλείου, Β. (2001) Βήματα παιδιών που μεγαλώνουν. Η διδασκαλία της ποίησηςκαι η συγκρότηση της ταυτότητας στους εφήβους. Θεσσαλονίκη: Ιανός. 83

Χριστοδούλου-Γκλιάου Ν. (2007) Φιλαναγνωσία, παιδικά έντυπα και δημιουργικότητατων Παιδιών, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.Β. ΞενόγλωσσηAppleyard, J., Α. (1990) Becoming a Reader: The Experience of Fiction fromChildhood to Adulthood. Cambridge: Cambridge University Press.Markidis, K. (2011) Social literacy in school contexts: concepts and researchinstruments: Report for the National Book Center of Greece. Athens.Perrot, J. (1999) Jeux et enjeux du livre d’ enfance et de jeunesse. Paris: Cercle de laLibrairie.Sheldrick-Ross, C., McCechnie, L. & Rothbauer, P.M. (2005) Reading Matters: Whatthe research reveals about reading, libraries and community. Oxford: LibrariesUnlimited.Γ. ΠηγέςΤσιλιμένη, Τ., Γραίκος, Ν., Καίσαρης, Λ., & Καπλάνογλου, Μ. (2016) ΑνθολόγιοΛογοτεχνικών Κειμένων Α΄ & Β΄ Δημοτικού: Το δελφίνι. Αθήνα:ΙΤΥ & Διόφαντος.Κατσίκη-Γκίβαλου, Ά., Παπαδάτος, Γ., Πάτσιου, Β., Πολίτης, Δ., & Πυλαρινός, Θ.(2016) Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ΄ & Δ΄ Δημοτικού: Στο σκολειό του κόσμου.Αθήνα: ΙΤΥ & Διόφαντος.ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2002) «Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών –Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης», τομ. Α’. Αθήνα:Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.Νόμος υπ’ αριθ. 1566, «Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιαςεκπαίδευσης και άλλες διατάξεις», Εφημερίς της Κυβερνήσεως της ΕλληνικήςΔημοκρατίας, αρ. 167, Αθήνα 1985.ΦΕΚ 20/16-12-1835 84

Δ. ΙστοσελίδεςΕ.ΚΕ.ΒΙ. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, διαθέσιμο στο:http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=138 85

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β1 86

87

Στενοχώρια/Λύπη Θάνατος Θυμός Φόβος Άσχημα/Απαισιόδοξα Γράφημα 1: Απαντήσεις των μαθητών/τριών του Β1 στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος76543210 Χαρά Ομορφιά Γλυκήτητα Καλοσύνη Ειρήνη Αγάπη Γράφημα 2: Απαντήσεις των μαθητών/τριών του Β1 στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος 88

Β289

90

Στενοχώρια/Λύπη Φόβος Πόνος Αγωνία Γράφημα 3: Απαντήσεις των μαθητών/τριών του Β2 στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος20181614121086420 Χαρά Αγάπη Περηφάνεια Ελευθερία Συγκίνηση Ειρήνη Γράφημα 4: Απαντήσεις των μαθητών/τριών του Β2 στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος 91

100%90%80%70%60% Β1 Β250%40%30%20%10%0% Φόβος Άγχος/Αγωνία Θάνατος Στενοχώρια/Λύπη Γράφημα 5: Σύγκριση απαντήσεων των μαθητών/τριών στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος100% Β1 90% Β2 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ειρήνη Χαρά Αγάπη Γράφημα 6: Σύγκριση απαντήσεων των μαθητών/τριών στην 1η Δραστηριότητα της Προετοιμασίας Περιβάλλοντος 92

Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 1η Δραστηριότητα της Τελειοποίησης Ανταπόκρισης 93

Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 1η Δραστηριότητα της Τελειοποίησης Ανταπόκρισης 94

Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 1η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 95

Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στη 2η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 96

Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στη 2η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 97

«Σ’ έναν κόσμο που επικρατεί ειρήνη…»Ενδεικτικές ζωγραφιές των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 3η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 98

«Σ’ έναν κόσμο που επικρατεί ειρήνη…»Ενδεικτικές ζωγραφιές των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 3η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 99

«Σ’ έναν κόσμο που επικρατεί ειρήνη…»Ομαδική ζωγραφιά σε μακετόχαρτο των μαθητών/τριών των Β1 & Β2 τμημάτων στην 3η Δραστηριότητα της Έκφρασης Ανταπόκρισης 100