ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: «ΑΝΑΓΝΩΣΗ, ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ» «Η Προαγωγή της Φιλαναγνωσίας στο χώρο του Σχολείου: Προτεινόμενες Δράσεις & Δραστηριότητες στα Ανθολόγια των τάξεων Α΄-Β΄ & Γ΄-Δ΄ Δημοτικού»Μπούκα ΑλεξίαΑ.Μ.: 217812Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Αραβανή Ευαγγελία 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΑντί προλόγου… ....................................................................................................................... 5Εισαγωγή.................................................................................................................................. 6Α΄ ΜΕΡΟΣ ............................................................................................................................... 8Θεωρητικό Πλαίσιο.................................................................................................................. 8ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ .............................................................................................................. 8 1.1.Η αξία της Λογοτεχνίας ................................................................................................... 8 1.2.Η συμβολή της παιδικής Λογοτεχνίας στη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού.............. 9 1.3.Η Λογοτεχνία στο Σχολείο ............................................................................................ 11 1.4.Η Λογοτεχνία στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών ................................................ 13 1.5.Ανάγνωση και τύποι αναγνωστών ................................................................................. 15 2.1. Η Φιλαναγνωσία και τα οφέλη της ............................................................................... 18 2.2. Ο σκοπός της Φιλαναγνωσίας....................................................................................... 19 2.3. Παράγοντες που επηρεάζουν την καλλιέργεια και την προώθηση της φιλαναγνωσίας20 2.3.1.Ο ρόλος της οικογένειας ............................................................................................. 21 2.3.2. Ο ρόλος του σχολείου ................................................................................................ 21 2.3.3. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ....................................................................................... 23 2.3.4. Ο ρόλος των σχολικών βιβλιοθηκών….…………...…………………………….......25Β΄ ΜΕΡΟΣ ............................................................................................................................. 28Προτεινόμενες Δράσεις και Δραστηριότητες σε κείμενα των Ανθολόγιων των τάξεων Α΄-Β΄& Γ΄-Δ΄ Δημοτικού» .......................................................................................................... 28 Όταν κάνουμε πόλεμο.......................................................................................................... 29 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 30 Γενικοί Στόχοι...................................................................................................................... 31 Ειδικοί Στόχοι ...................................................................................................................... 32 Ανάλυση των στόχων........................................................................................................... 32Ι. Προετοιμασία Περιβάλλοντος ............................................................................................. 35 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 35ΙΙ. Αρχική Ανταπόκριση .......................................................................................................... 37 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 37 Δραστηριότητα 2.................................................................................................................. 38 Δραστηριότητα 3.................................................................................................................. 39 2

Δραστηριότητα 4.................................................................................................................. 40ΙΙΙ. Τελειοποίηση Ανταπόκρισης ............................................................................................. 42 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 42IV. Έκφραση Ανταπόκρισης .................................................................................................... 43 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 43 Δραστηριότητα 2.................................................................................................................. 44 Δραστηριότητα 3.................................................................................................................. 46Όπου η τρελούτσικη ηλιαχτίδα γίνεται ένας ήλιος αρμυρός, ήλιος θαλασσινός................... 48 Εισαγωγή ............................................................................................................................. 49 Γενικοί Στόχοι...................................................................................................................... 50 Ειδικοί Στόχοι ...................................................................................................................... 50 Ανάλυση Στόχων ................................................................................................................. 51Ι. Προετοιμασία Περιβάλλοντος ............................................................................................. 55 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 55 Δραστηριότητα 2.................................................................................................................. 57ΙΙ. Αρχική Ανταπόκριση .......................................................................................................... 57 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 59 Δραστηριότητα 2.................................................................................................................. 61 Δραστηριότητα 3.................................................................................................................. 62 Δραστηριότητα 4.................................................................................................................. 63 Δραστηριότητα 5.................................................................................................................. 64ΙΙΙ. Τελειοποίηση Ανταπόκρισης ............................................................................................. 65 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 65 Δραστηριότητα 2.................................................................................................................. 66IV. Έκφραση Ανταπόκρισης .................................................................................................... 67 Δραστηριότητα 1.................................................................................................................. 67ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ........................................................... 71Αντί επιλόγου . . . .................................................................................................................... 79ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................................................................................................................... 80ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ....................................................................................................................... 86 3

Στους μαθητές μου,πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. 4

Αντί προλόγου… …Και τα βιβλία για τα παιδιά πρέπει να γράφουνται με την ίδια έγνοια και προσοχή, μα και με την ίδια λευτεριά και την αφροντισιά που γίνονται τα φτερωτά τα βιβλία τα διωρισμένα για κάθε νου και για κάθε καρδιά. Κωστής Παλαμάς (Άπαντα, Τόμος ΣΤ΄ σελ.556) 5

ΕισαγωγήΑφορμή για τη συγγραφή της παρούσας εργασίας αποτέλεσε η σπουδαία συνεισφορά τηςΛογοτεχνίας στην ολόπλευρη καλλιέργεια του αναπτυσσόμενου ανθρώπου, τόσο στογνωστικό όσο και στον κοινωνικοσυναισθηματικό τομέα. Η Λογοτεχνία μπορεί νααποτελέσει σημείο αναφοράς και να σημαδέψει καθοριστικά τη διαμόρφωση τηςπροσωπικότητας ενός παιδιού και της μετέπειτα ζωής του. Ως εκ τούτου η ένταξή της ωςδιδακτικό αντικείμενο στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και ηορθή διδασκαλία της κρίνεται αναγκαία και πλέον ως ένας από τους απαραίτητουςσκοπούς του «Νέου Σχολείου».Το Α΄ μέρος περιλαμβάνει το θεωρητικό πλαίσιο σχετικά με τη Λογοτεχνία και τηΦιλαναγνωσία, ενώ στο Β΄ μέρος παρουσιάζονται οι δραστηριότητες, σχεδιασμένες βάσειεπιλεγμένων κειμένων από τα Ανθολόγια Λογοτεχνικών Κειμένων των τάξεων Α΄- Β΄&Γ΄- Δ΄ Δημοτικού και η εφαρμογή αυτών στην τάξη με απώτερο σκοπό την προώθησητης Φιλαναγνωσίας στο Δημοτικό Σχολείο.Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο του Α΄ μέρους παρουσιάζεται η αξία τηςΛογοτεχνίας και η συμβολή αυτής στη ζωή και την ανάπτυξη του παιδιού. Στη συνέχειαγίνεται εκτενής αναφορά στο ρόλο που διαδραματίζει η Λογοτεχνία στο σχολείο και δηστο Πρόγραμμα Σπουδών, στο οποίο αποκτά έναν αναβαθμισμένο ρόλο στη διδακτικήαξιοποίησή της στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση.Το δεύτερο κεφάλαιο έχει ως βασικό θέμα την έννοια της Φιλαναγνωσίας. Αρχικά δίδεταιο ορισμός της και η ερμηνευτική της προσέγγιση ενώ έπονται τα οφέλη αυτής και ηαναγκαιότητα προώθησής της. Επίσης, παρουσιάζεται αναλυτικά ο σκοπός της και οιπαράγοντες που επηρεάζουν την καλλιέργεια της, δίνοντας έμφαση στους πιοσημαντικούς, δηλαδή τους ρόλους που διαδραματίζουν η οικογένεια, το σχολείο και οεκπαιδευτικός.Το Β΄ μέρος της εργασίας αφορά τις δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί βάσει ενόςποιήματος από το Ανθολόγιο των Α΄& Β΄ τάξεων και ενός πεζού από το Ανθολόγιο τωνΓ΄-Δ΄ τάξεων. Τα εν λόγω σχέδια εργασίας προτείνονται με στόχο την καλλιέργεια και 6

την προώθηση της Φιλαναγνωσίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Τέλος, παρατίθεταιπαράρτημα με τα αποτελέσματα της εφαρμογής των δραστηριοτήτων σε τμήματα των Β΄και Δ΄ τάξεων Δημοτικού Σχολείου. 7

Α΄ ΜΕΡΟΣ Θεωρητικό Πλαίσιο ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ1.1. Η αξία της ΛογοτεχνίαςΗ Λογοτεχνία μέσα από τη μυθοπλασία προβάλλει, θίγει, σχολιάζει φαινόμενα καικαταστάσεις, αναδεικνύει ζητήματα και προβλήματα που αφορούν τον κάθε αναγνώστηαλλά και κοινωνικά σύνολα. Προσφέρει αισθητική απόλαυση καιπροκαλεί ποικίλα συναισθήματα. Διαμορφώνει στάσεις και συμπεριφορές στουςαναγνώστες και τους ευαισθητοποιεί σε διάφορα ζητήματα. Προκαλεί το ενδιαφέρονχάρη στο στοιχείο της φαντασίας που κυριαρχεί σε κάθε μυθοπλασία, χάρη στηναφήγηση, στον πολύσημο και συμβολικό λόγο που χρησιμοποιεί. Διαδραματίζεισημαίνοντα ρόλο στην ανάπτυξη του αξιακού κόσμου των αναγνωστών καισυμβάλλει στην εξέλιξη της κριτικής τους ικανότητας (Παπαδάτος, 2009).Η Λογοτεχνία, ως μορφή τέχνης, μεταπλάθει την αντικειμενική πραγματικότητα με τηναισθητική αξία που της προσδίδει. Κάθε λογοτέχνημα μέσα από την αισθητικήανασύνθεση του κόσμου της ανάγκης, μας οδηγεί στην εσωτερικήελευθερία και συμβάλλει γενικότερα στη συγκρότηση της πνευματικής μας ζωής(Κατσίκη- Γκίβαλου, 1999).Ποικίλα συναισθήματα, πάθη, καημοί, προβλήματα ξεπροβάλλουν μέσα από τις σελίδεςενός βιβλίου, πνευματικοί ορίζοντες και ατέλειωτα πεδία κριτικού προβληματισμούξεδιπλώνονται, και μεταφράζονται από τον αναγνώστη με διαφορετικό τρόπο κάθε φοράκαι άλλες φορές πάλι καθιερώνονται και ως στάσεις ζωής. Ένα βιβλίο μπορεί ναπροσφέρει στον αναγνώστη νοήματα σχετιζόμενα με τις εμπειρίες που ζει καθημερινά. Ηανάγνωση διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαδικασία της εξεύρεσης νοημάτων. ΟBettelheim αναφέρει ότι «αν σκοπός μας είναι να ζούμε μέρα με τη μέρα αλλά με πλήρησυνείδηση της ύπαρξης μας, τότε η μεγαλύτερη ανάγκη μας και το πιο δύσκολοεπίτευγμά μας είναι να δώσουμε νόημα στη ζωή μας» (Σπινγκ, 1990). 8

Η προσφορά της Λογοτεχνίας δεν περιορίζεται μόνο στην προσφορά γνώσεων. Στηνπραγματικότητα «μας αναγκάζει να αλλάξουμε θεμελιώδεις απόψεις για τον κόσμο καιτον τρόπο ζωής». Γι’ αυτό και μία από τις κυριότερες προσφορές της είναι η«συγχώνευση νέων και παλαιών ιδεών», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Gray (Σπινγκ,1990).Μέσω της Λογοτεχνίας λοιπόν ο αναγνώστης γίνεται, έστω και για λίγο, ο σκηνοθέτηςστην παράσταση της ανάγνωσης. Εξερευνεί ένα άγνωστο κομμάτι του εαυτού του καιταξιδεύει σε κόσμους μαγικούς κι ονειρεμένους που ποτέ δε θα μπορούσε να επισκεφτεί.Είναι ένα παιχνίδι φαντασίας, ένα παιχνίδι με τις λέξεις, «ένα παιχνίδι για μεγάλαπαιδιά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο μεγάλος συγγραφέας Βασίλης Αλεξάκης(Αλεξάκης, 2015).Γι’ αυτό και το βιβλίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου,διότι ψυχαγωγεί, χαλαρώνει, περιορίζει το άγχος και συντροφεύει τις ώρες της ανίας καιτης μοναξιάς. Οι στιγμές της ανάγνωσης, εμπλουτίζουν το χρόνο μας με εμπειρίες καιμας οδηγούν σε αποκαλύψεις και συγκινήσεις μέσα από τις οποίες ακούμε τον ψίθυροτου αιώνιου (Καλογήρου, 1999).1.2. Η συμβολή της παιδικής Λογοτεχνίας στη ζωή και την ανάπτυξητου παιδιούΑπό τα πρώτα χρόνια της ζωής του το παιδί έρχεται σε επαφή με τη Λογοτεχνία η οποίαεισβάλλει στην καθημερινότητά του αποτελώντας ένα αναπόσπαστο κομμάτι αυτής.Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Bourdieu η μορφωτική συνήθεια της ανάγνωσηςαποχτιέται αδιόρατα και ανεπαίσθητα, «ωσμωτικά», με την καθημερινή και δίχωςπροτροπή επαφή με τα βιβλία (Φραγκουδάκη, 1994:157).Παιδιά από μικρή ηλικία χαίρονται με λαϊκά λεκτικά παιχνίδια, παιχνιδοτράγουδα,γλωσσοδέτες, λαχνίσματα, νανουρίσματα, ταχταρίσματα, τραγούδια, λίμερικς, αινίγματα,παροιμίες, θρύλους και παραδόσεις, μύθους, παραμύθια, μικρές ιστορίες, ποιήματα,παιχνιδόλεξα πολλαπλασιάζοντας με αυτόν τον τρόπο τις πιθανότητες να μηναντιμετωπίσουν αργότερα αναγνωστικά προβλήματα (Αναγνωστόπουλος, 1994). 9

Χαρακτηριστική εικόνα αυτού αποτελεί ένα νήπιο που κρατάει στα χεράκια του έναχρωματιστό βιβλίο και το παρατηρεί, χωρίς να αισθάνεται την επιθυμία να το σκίσει.Σύμφωνα με τον γνωστό μελετητή της Παιδικής Λογοτεχνίας, Jean Perrot (Perrot, 1999),η χαριτωμένη αυτή εικόνα σηματοδοτεί και συμπυκνώνει παραστατικά την πρώτηουσιαστική και ασυνείδητη επαφή του ανθρώπου με τον πολιτισμό.Η ανάγνωση βιβλίων φέρνει το παιδί σε επαφή με πνευματικά δημιουργήματα, αυξάνειτον πλούτο των ιδεών, προσφέρει ψυχαγωγία, βελτιώνει την εκφραστική ικανότητα,συμβάλλει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του αναγνώστη (Δ. Αναγνωστόπουλος–Αντ.Δελώνης, 1988). Γι’ αυτό και η πρόοδος και η εξέλιξη του παιδιού, είναι συνυφασμένη μετην πνευματική και ηθική εξέλιξη, με την υπευθυνότητα προς την κοινωνία και τον εαυτότου (Θεοδούλου, 1988).Η Λογοτεχνία συμβάλλει στην πολυδιάστατη καλλιέργεια του παιδιού τόσο στον τομέατης αισθητικής όσο και στην ψυχολογική, κοινωνική και γνωστική ωρίμανσή του. ΗΛογοτεχνία ανοίγει παράθυρο προς τον «κόσμο» και τον συλλαμβάνει στηνπολλαπλότητά και τη συνθετότητά του, στοχεύοντας πρωτίστως, να προκαλέσει τέρψηκαι αισθητική συγκίνηση στο μαθητή με απώτερο σκοπό να εξοικειωθεί αυτός με τοβιβλίο και να γίνει δια βίου φίλος του (Καλογήρου – Λαλαγιάννη, 2005).Λόγω της ιδιότητάς της να μιλά για όλα τα θέματα που απασχολούν τον άνθρωποπροσφέρεται και για διαθεματική προσέγγιση (Αποστολίδου, Καπλάνη & Χοντολίδου,2000), μέσα από την οποία τα παιδιά κατανοούν και εφαρμόζουν πιο εύκολα τη γνώση,γίνονται πιο δημιουργικά και ευρηματικά, ώστε να αντιμετωπίζουν με επιτυχίαπροβλήματα της καθημερινότητας (Ματσαγγούρας, 2003).Τα παιδικά βιβλία μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει βασικές έννοιες και νααναπτύξει τη σκέψη του μιας και η παιδική Λογοτεχνία είναι αποτελεσματική στηδιαμόρφωση σημαντικών λειτουργιών που σχετίζονται με τη σκέψη, όπως τηςπαρατήρησης, της σύγκρισης, της κατηγοριοποίησης, της υπόθεσης, της οργάνωσης, τηςπερίληψης, της εφαρμογής, και της κριτικής (D. Norton, 2007).Εκτός από τη συμβολή της στην γνωστική ανάπτυξη του ατόμου, η Λογοτεχνία μπορεί νααποτελέσει αρωγό στην κοινωνική ωρίμανση του ατόμου λειτουργώντας ως χρήσιμο 10

βοήθημα για την ανάπτυξη των σχέσεων των παιδιών, ενθαρρύνοντας τα ναευαισθητοποιούνται με τα συναισθήματα των άλλων (D. Norton, 2007) και ναανακαλύπτουν τη σκέψη και την πράξη άλλων ανθρώπων, αλλά και νέες ανθρώπινεςσχέσεις (Θεοδούλου, 1988).Μέσω των βιβλίων λοιπόν, δίνεται η δυνατότητα καλλιέργειας κοινωνικών δεξιοτήτωνκαθώς τα παιδιά μέσα από την ανάγνωση μπορούν να διεξάγουν συμπεράσματα για τασυναισθήματα και τις προθέσεις των άλλων, να αποκτούν ενσυναίσθηση, νααντιλαμβάνονται την ύπαρξη διαφορετικών σκέψεων και απόψεων και να αξιολογούν μεβάση την κρίση τους τις συμπεριφορές και τις πράξεις των συνανθρώπων τους.Τέλος, η παιδική Λογοτεχνία συμβάλλει στη συναισθηματική ανάπτυξη και καλλιέργειατου παιδιού. Τα βιβλία μπορούν να κατέχουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασίακαθώς βοηθούν στην εξέλιξη της ωρίμανσής του και στην πρόοδο που σημειώνει μεστόχο την διαμόρφωση των στοιχείων της προσωπικότητάς του (D. Norton, 2007). Γι’αυτό και η ανάγνωση μιας ιστορίας ενισχύει την προσπάθεια που καταβάλλει το παιδίστο να εισχωρήσει νοητικά σε ένα προστατευμένο περιβάλλον πειραματισμού σχετικά μετις διαπροσωπικές σχέσεις, στο λογοτεχνικό κόσμο της φαντασίας και της ονειροπόλησηςόπου συναντά και γνωρίζει ανθρώπους, παρακολουθεί αντιδράσεις, προβαίνει σεεικασίες, συνειδητοποιεί την πολυπλοκότητα του κόσμου και των σχέσεων(Ανδροτσοπούλου, 1998).1.3. Η Λογοτεχνία στο ΣχολείοΗ δημιουργία στενής σχέσης παιδιού και Λογοτεχνίας εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τοπεριβάλλον στο οποίο το παιδί αναπτύσσεται, δρα και μεγαλώνει. Ερευνητές, όπως οιPiaget, Thorndike, Maslow, Bruner αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στις εμπειρίες πουδέχονται τα παιδιά από το περιβάλλον τους για τη διαμόρφωση της ετοιμότητας γιαμάθηση. Έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά της μεσαίας κοινωνικής τάξης, τα οποία έχουνδεχθεί πλούσιες εμπειρίες από το περιβάλλον τους, απέκτησαν την ετοιμότητα γιαανάγνωση νωρίτερα από τα παιδιά που είχαν περιορισμένες επαφές με τον κόσμο τηςανάγνωσης (Τριλιανός, 2000). 11

Ένα από τα περιβάλλοντα λοιπόν που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προώθησηκαι την καλλιέργεια της αγάπης για τη Λογοτεχνία είναι και το σχολείο. Μέσα σε αυτό ταπαιδιά αφουγκράζονται τον εαυτό τους και τον κόσμο, δομούν την προσωπικότητά τους,διευρύνουν τα όριά τους, οικειοποιούνται το περιβάλλον τους, αναπτύσσουν τις γνώσειςτους σε σχέση με αντικείμενα, εκφράζονται και δημιουργούν (Αναγνωστοπούλου, 2001).Η προετοιμασία των παιδιών για επιτυχία στη ζωή προϋποθέτει μια ισορροπημένηεκπαίδευση που να τους εξασφαλίζει τόσο την κατάκτηση ακαδημαϊκών γνώσεων, όσοκαι την ετοιμότητα να εξελιχθούν σε υπεύθυνους και ενεργητικούς πολίτες, γι’ αυτό καιτο σχολείο, πρέπει να εφαρμόζει επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις που ναπροάγουν τη γνωστική και την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών(Κουρμούση–Σαλαγιάννη, 2016).Η αξία ωστόσο της Λογοτεχνίας και η συμβολή της μπορούν να αναδειχθούν στο χώροτου σχολείου όταν το λογοτεχνικό βιβλίο αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στην εκπαιδευτικήδιαδικασία ώστε να λειτουργήσει εξαίσια και αποτελεσματικά, μέσα από πολλέςδραστηριότητες, οι οποίες θα συνδέσουν με δημιουργικό τρόπο τους χώρους τηςφαντασίας και της πραγματικότητας (Παπαδάτος, 2009, σ. 29).Για να έχει επιτυχία η διδασκαλία της Λογοτεχνίας θα πρέπει να γίνεται με ευχάριστο καιπαιγνιώδη τρόπο σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης παίζοντας παράλληλακαθοριστικό ρόλο στην εν γένει διδακτική διαδικασία. Γι’ αυτό και η διδασκαλία τηςΛογοτεχνίας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση, ναπεριορίζεται στα στενά όρια της εκμάθησης γραμματικών τύπων, και στην απόκτηση τηςδεξιότητας ανάγνωσης και γραφής επειδή με αυτόν τον τρόπο θα ελαχιστοποιούνται οιευκαιρίες των μαθητών για ουσιαστική και γόνιμη επαφή με τα λογοτεχνικά κείμενα(Οικονόμου, 1993).Συμπερασματικά, η καθημερινή επαφή του παιδιού με τα ολοκληρωμένα λογοτεχνικάέργα κρίνεται άκρως αναγκαία καθώς μέσω αυτής ενισχύονται τόσο οι προϋποθέσεις γιατη δημιουργία μιας σταθερής σχέσης του παιδιού με το βιβλίο όσο η σύνδεση τουσχολείου με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα (Πατέρα–Τσιλιμένη, 2012). 12

1.4. Η Λογοτεχνία στα Αναλυτικά Προγράμματα ΣπουδώνΜε βάση τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, όπως διαμορφώθηκαν το2002, για πρώτη φορά η προσέγγιση ενός κειμένου ή ενός λογοτεχνικού έργου μέσα στησχολική τάξη διαφοροποιείται ριζικά σε σχέση με τις πρακτικές του παρελθόντος.Αν και τα λογοτεχνικά κείμενα προσεγγίζονται μέσα στο πλαίσιο της γλωσσικήςδιδασκαλίας και στα νέα προγράμματα, για πρώτη φορά «κρίνεται σκόπιμη η μερικήαποσύνδεση της διδασκαλίας των λογοτεχνικών κειμένων από τη διδασκαλία τουγλωσσικού μαθήματος», ενώ ταυτόχρονα προτείνεται η εφαρμογή ποικίλωνδραστηριοτήτων έτσι ώστε να επιτευχθεί η σύνδεσή της με το παιχνίδι, την ψυχαγωγία,την καλλιέργεια του συναισθήματος, το διάλογο και την απόλαυση (2002:57-58).Επομένως, με την ελευθερία του αναγνώστη – μαθητή μέσα από το παιχνίδι, τηδημιουργία και την ενεργητική συμμετοχή δίνεται η ευκαιρία να καλλιεργηθούν η κριτικήτου σκέψη και η κοινωνική του ευαισθητοποίηση.Συγκεκριμένα, «τα νέα Ανθολόγια των τριών τελευταίων τάξεων του Δημοτικούβασίζονται στις αρχές της σύγχρονης Θεωρίας της Λογοτεχνίας, θέτοντας ως στόχο τηντέρψη της ανάγνωσης και τον προσανατολισμό του αναγνώστη – μαθητή σε πιοδημιουργικά μονοπάτια στη σχέση του με τα κείμενα» (Πολίτης, 2008: 59-65). Πάραταύτα τα συγκεκριμένα σχολικά εγχειρίδια υπηρετούν και τη γνώση, κάτι που καθιστάδύσκολη την αισθητική απόλαυση των λογοτεχνικών κειμένων. «Η σύνδεση με τη γνώση,που είναι μια έννοια διδακτική, είναι αντίθετη της ελευθερίας που απαιτεί η ίδια ηΛογοτεχνία» (Πυλαρινός, 2005: 100-101).Πιο συγκεκριμένα, στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών(2002), όπου ενσωματώνονται τα προηγούμενα Προγράμματα Σπουδών (2000), ηΓλώσσα «μετατρέπεται» με τη βοήθεια της Λογοτεχνίας σε «όχημα» για την επίτευξη τηςαισθητικής καλλιέργειας (2002:3), ενώ η Λογοτεχνία, που θεωρείται ένας απότους «άξονες γνωστικού περιεχομένου» του γλωσσικού μαθήματος, έχει ωςγενικό στόχο της την εξοικείωση των μαθητών με το βιωματικό λόγο καιμε τα γλωσσικά μέσα των λογοτεχνημάτων (2002:24). 13

Στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας, που έπονται τουΔιαθεματικού Πλαισίου, ως κύριοι σκοποί της επαφής των μαθητών των δύο πρώτωντάξεων (Α΄-Β΄) με αισθητικά καταξιωμένα λογοτεχνικά κείμενααναφέρονται η εξοικείωσή τους με το εξωσχολικό βιβλίο και η ενθάρρυνσή τουςνα αναπτύξουν τη δημιουργική τους φαντασία (2002:41). Για τους μαθητές τωνμεγαλύτερων τάξεων (Γ΄-ΣΤ΄) επιδιώκεται η σταδιακή εξοικείωσή τους με τηνελληνική και με την παγκόσμια λογοτεχνία, καθώς και με τις διευρυμένεςδυνατότητες της γλώσσας (2002:42-43).Φαίνεται λοιπόν να υπάρχουν τρόποι προώθησης της ανάγνωσης βιβλίων που δεν θαείναι αποσπασματικοί αλλά συστηματικοί και θα στοχεύουν στη δημιουργία μιαςδυναμικής και δημιουργικής αγάπης για το βιβλίο και όχι περιστασιακής και παθητικής.Μια σχέση οσμωτική σε καθημερινή βάση, χωρίς προτροπή ή εξαναγκασμό αλλά ωςβιολογική κοινωνική ανάγκη.Ωστόσο, η ένταξη και η διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο σχολείο αντιμετωπίζειαντικειμενικές δυσκολίες οι οποίες αποτελούν τροχοπέδη στην ορθή αξιοποίηση της. Μίααπό αυτές είναι ο περιορισμένος αριθμός των διδακτικών ωρών που διατίθενται στοωρολόγιο πρόγραμμα γεγονός το οποίο οδηγεί στην αξιοποίηση αυτών για την κάλυψηκαι τη συμπλήρωση άλλων γνωστικών αντικειμένων (Χατζηβασιλείου, 2001).Επίσης, ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Λογοτεχνία στην ΠρωτοβάθμιαΕκπαίδευση είναι ότι συνδέονται οι όροι διδασκαλία και Λογοτεχνία, δύο όροι οι οποίοιεκ πρώτης όψεως δεν μπορούν να συνυπάρχουν. Ο όρος διδασκαλία σημαίνει μιαδιαδικασία για την άμεση μετάδοση της γνώσης, ενώ ο όρος Λογοτεχνία περιλαμβάνει τηδημιουργική έκφραση, την αισθητική απόλαυση και τη συγκίνηση που προκαλείται στοναναγνώστη. Παρόλο αυτά, η διδακτική θεωρία και η λογοτεχνική κριτική, μπορούν ναεπιτελέσουν «σε μια γόνιμη συνεύρεση με τη Λογοτεχνία στα πλαίσια της εκπαίδευσης»(Σακελλαριάδη, 1999:47).Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε ότι οι προτάσεις στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ σχετικά με τηνεισαγωγή και τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο εκπαιδευτικό σύστημα και η ηυιοθέτηση μιας αισθητικής προσέγγισης με πολλαπλές ερμηνευτικές πολυσημίες είναιαξιόλογες καθώς ανοίγουν έναν νέο δρόμο στην προώθηση αυτής και στα οφέλη που 14

μπορούν οι μαθητές να αποκομίσουν μέσα από την επαφή τους με ποικίλα και σπουδαίαλογοτεχνικά έργα.1.5. Ανάγνωση και τύποι αναγνωστώνΤο λογοτεχνικό κείμενο εξωτερικεύει την αισθητική εμπειρία του δημιουργού, ο οποίοςμε φαντασία και λόγο, εκφράζει ατομικές ψυχικές καταστάσεις, προσωπικά βιώματα,αλλά και κοινωνικούς προβληματισμούς. Αναδημιουργεί τον κόσμο και τη ζωή μέσα απότη μυθοπλασία. Με τη μετάδοση νέων εμπειριών ή την αναζωογόνηση ήδη γνωστώνδιευρύνει τη συνείδηση του αναγνώστη και εξευγενίζει την αισθαντικότητά του, όπωςγράφει ο Eliot (Μπεκατώρος, 1983: 194).Μέσα από την αναγνωστική διαδικασία που πραγματοποιείται μέσα σ’ ένα κατάλληλαπροετοιμασμένο παιδαγωγικά περιβάλλον το παιδί οικοδομεί την ταυτότητά του. Ηλογοτεχνική ανάγνωση υπέχει μια λειτουργία παιδευτική-θεραπευτική αφού μπορεί ναδράσει ως στήριγμα της κατασκευής της ταυτότητας (Αποστολίδου-Χοντολίδου, 1999:27).Κατά την αναγνωστική πράξη στη λογοτεχνία, η φαντασία μεταστοιχειώνει δραστικά τηνπραγματικότητα και αίρει τους κοσμικούς χωροχρονικούς περιορισμούς, επιτρέπονταςστο ενεργό υποκείμενο τη μεταφορά στο μυθολογικό σύμπαν του κειμένου. Στηνανάγνωση, όπως ακριβώς και στο παιχνίδι, καλλιεργείται μια ψευδαίσθηση, μιακαταβύθιση στο φανταστικό χρόνο που διαρκεί όσο και οι παραπάνω δραστηριότητες.Κοινή λογική και εμπειρίες παραμερίζουν και ο αναγνώστης είναι έτοιμος να αποδεχτείκαι τις πιο απίθανες μυθοπλαστικές περιπέτειες. Είναι αυτό ακριβώς που ο Jaussεντοπίζει στην ανάγνωση ως διαδικασία που απελευθερώνει τη συνείδηση, εκτός από τηναισθητική απόλαυση που προσφέρει (Καλογήρου, 2004).Ενώ όμως οι απαρχές μιας ηδονικής λογοτεχνικής ανάγνωσης εντοπίζονται στην παιδικήηλικία – πρόκειται για τις αποπλαισιωμένες αφηγήσεις παρελθοντικών ή φανταστικώνγεγονότων, δηλαδή για όσες αποσυναρτώνται από τις συνθήκες της επικοινωνίας, ησχολική εμπειρία της λογοτεχνικής ανάγνωσης δεν είναι συνήθως ηδονική. Η μέχρισήμερα επίμονη προσκόλληση στον κανόνα και η πρόθεση να διδαχθούν τα παιδιά 15

υψηλά νοήματα μέσω των κορυφαίων έργων της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης δελειτουργεί ελκυστικά για τα παιδιά (Παπαντωνάκης – Κωτόπουλος, 2011:29).Η ανάγνωση κατά τα σχολικά χρόνια πρέπει να καθίσταται παιγνιώδης, διασκεδαστική,ενδιαφέρουσα, κριτική και δημιουργική ενασχόληση μέσα σ’ ένα κλίμα ελεύθερηςπρόσβασης στο διάβασμα, γιατί «το ρήμα “διαβάζω” δεν παίρνει προστακτική, όπωςαναφέρει ο Ντανιέλ Πενάκ (Κατσίκη-Γκίβαλου, Πολίτης, 2013). Ένα ευχάριστοπεριβάλλον ανάγνωσης μέσα στην τάξη συνεισφέρει παράλληλα στην κοινωνικοποίησητων παιδιών, στη δημιουργία και σύσφιξη φιλικών σχέσεων, καθώς η ανάγνωση γιααπόλαυση ανήκει στους προσωπικούς χώρους που πολλές φορές τα παιδιά καθώς και οινέοι, μοιράζονται με τους αληθινούς τους φίλους (Κατσίκη-Γκίβαλου, Πολίτης,Χαλκιαδάκη, Τσιαμπάση, 2011).Συμπεραίνουμε λοιπόν, πως για να επιτευχθεί η μύηση στο λογοτεχνικό βιβλίο πρέπει ναυιοθετήσουμε στρατηγικές και πρακτικές ανάγνωσης που θα έχουν σαν κέντρο τους τοπαιχνίδι, μέσα από πολύμορφες ατομικές και συλλογικές δραστηριότητες οι οποίες θαπροξενούν ενδιαφέρον για το γραπτό μήνυμα και θα απαντούν στα κύρια ενδιαφέροντακαι τις ανάγκες των παιδιών. Έτσι η ανάγνωση θα λειτουργήσει ως ανάγκη ευχαρίστησης,απόλαυσης και δημιουργικότητας (Αποστολίδου-Χοντολίδου, 1999).Εφαρμόζοντας μια ποικιλία από εναλλακτικές και παιγνιώδεις δραστηριότητες καισυνδέοντάς τες με το λογοτεχνικό βιβλίο ο εκπαιδευτικός μπορεί να μετουσιώσει τηνανάγνωση σε δημιουργία απομακρύνοντάς την από την ξηρότητα των γλωσσικώνασκήσεων και την κανονικότητα της λογοτεχνικής ανάλυσης. Με αυτόν τον τρόπο ηανάγνωση μπορεί να αποβεί για τον αναγνώστη πνευματική τροφή και απόλαυση(Αποστολίδου-Χοντολίδου, 1999).Προκειμένου όμως να αναδείξει τα οφέλη της λογοτεχνικής ανάγνωσης και κυρίως τηντέρψη που μπορούν οι μαθητές να «γευτούν» από αυτή, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει πάντανα λαμβάνει υπόψη του κάθε φορά τους διάφορους τύπους αναγνωστών που απευθύνεται.Σύμφωνα με τις μελέτες του J. A. Appleyard (1990), υπάρχουν πέντε τύποι αναγνώστηπου εμφανίζονται εξελικτικά και συνδέονται κυρίως με την ηλικία, τις 16

εμπειρίες, τις διαθέσεις και τους διάφορους τρόπους εμπλοκής του παιδιού με τοβιβλίο.  Ο αναγνώστης ως παίκτης (reader as player) και αφορά κυρίως το παιδίπροσχολικής ηλικίας που δεν είναι ακόμα αναγνώστης, αλλά ακροατής. Σε αυτό τοστάδιο μαθαίνει να παίζει με σιγουριά σ’ έναν φανταστικό κόσμο όπουαντικατοπτρίζονται πραγματικότητες, φόβοι και επιθυμίες.  Ο αναγνώστης ως ήρωας και ηρωίδα (reader as hero and heroine) καιαφορά το παιδί στη σχολική ηλικία. Είναι ο τύπος που ταυτίζεται εύκολα με τουςπρωταγωνιστές των λογοτεχνικών αφηγήσεων εκφράζοντας την ανάγκη του για«στηρίγματα» καθώς θέλει να αντιμετωπίσει με θάρρος και αξιοπρέπεια τις δυσκολίες ήτο «κακό». Όλες αυτές οι ταυτίσεις λειτουργούν ως υποκατάστατα αναπλήρωσης καιεκπλήρωσης συγκεκριμένων επιθυμιών και αναγκών που κυριεύουν το παιδί σε αυτήντην ηλικία. Το παιδί σε αυτή την ηλικία καταφέρνει να διακρίνει την πραγματική από τηφανταστική ιστορία και αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις λογοτεχνικές συμβάσεις, τηνπλοκή και τις χωροχρονικές και αιτιολογικές σχέσεις των γεγονότων και των πράξεωντων ηρώων (Καρπόζηλου, 1999).  Ο σκεπτόμενος αναγνώστης (reader as thinker) που αφορά τον αναγνώστηστην εφηβική ηλικία όπου ο έφηβος αναζητά στις ιστορίες που διαβάζει το νόημα τηςζωής, τις αξίες και τα πιστεύω, τα ιδανικά πρότυπα που αξίζουν τη μίμηση. Η αλήθειααυτών των ιδεών και ο τρόπος ζωής είναι το κυριότερο κριτήριο για την εκτίμησή τους.  Ο αναγνώστης ως ερμηνευτή (reader as interpreter) που αφορά στημετεφηβική ηλικία.  Ο αναγνώστης ως πολυπράγμονα (pragmatic reader) που αφορά στηνώριμη ηλικία. 17

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ2.1. Η Φιλαναγνωσία και τα οφέλη τηςΟ όρος Φιλαναγνωσία αναφέρεται στη θετικά προσδιορισμένη σχέση του αναγνώστη μετο βιβλίο ως το κατεξοχήν είδος και έκφραση της γραπτής ύλης και εμπεριέχειταυτόχρονα τις εξειδικευμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες στοχεύουν στηνδιαμόρφωση αυτής της σχέσης μέσα από την ανάπτυξη αναγκαίων γνωστικών δεξιοτήτωνκυρίως αλλά και κοινωνικών δεξιοτήτων και αισθητικών κριτηρίων (Μαρκίδης, 2011).Η Φιλαναγνωσία συνιστά μια επιτυχής γλωσσική επιλογή, η οποία αναφέρεται σε έναευρύ πεδίο σημασιών, δράσεων και αξιών που συνδέονται με τις πολύπλευρες σχέσειςτου παιδιού με το βιβλίο (Καρακίτσιος, 2011). Ως όρος φαίνεται να ταυτίζεται πιο πολύμε τον περιφραστικό γαλλικό όρο aimer (αγάπη για ανάγνωση), ενώ διαφοροποιείται απότους αντίστοιχους αλλόγλωσσους όρους Literacy, Literatie.Σε ό,τι αφορά όμως την έρευνα η έννοια της Φιλαναγνωσίας συνδέεται με τον ορισμό του«κοινωνικού εγγραμματισμού». «Η Λογοτεχνία αποτελεί ένα ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφοςγια την πραγματοποίηση κριτικής ανάγνωσης των κειμένων και κατ’ επέκταση για τηνανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικού γραμματισμού. Κι’ αυτό, διότι χαρακτηρίζεται από μιαπολυφωνία, η οποία προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες γνωριμίας και εξοικείωσης μεπλήθος αξιών διαφόρων εποχών, πολιτισμών, κοινωνικών στρωμάτων και ανθρώπινωντύπων, που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά» (Αραβανή, 2011:3).Σύμφωνα με τους παραπάνω περιγραφικούς ορισμούς διαπιστώνουμε ότι η Φιλαναγνωσίααναφέρεται στη σχέση που δύναται να αναπτύξει ο μαθητής με το λογοτεχνικό βιβλίο,την αγάπη που μπορεί να καλλιεργηθεί ανάμεσα τους αλλά και τις πρακτικές πουχρησιμοποιούνται και έχουν ως στόχο την ανάπτυξη και ενδυνάμωση αυτής της σχέσης.Τα οφέλη της φιλαναγνωσίας είναι πολλαπλά στην ανάπτυξη της προσωπικότητας τουπαιδιού και στην εν γένει καλλιέργειά του. Η σημασία και η συμβολή της στη νοητική,γλωσσική, συναισθηματική ανάπτυξη και γενικά στη διαμόρφωση κριτικά και 18

δημιουργικά σκεπτόμενων ατόμων έχει αναγνωριστεί και αποτελεί κοινό τόπο καιπαραδοχή πολλών μελετητών.Επιπροσθέτως, μέσα από τη συνδιαλλαγή του με το λογοτεχνικό βιβλίο ο μαθητής έχει τηδυνατότητα να ενεργοποιήσει τη φαντασία και την εφευρετικότητά του, να εμπλουτίσειτην αισθητική του καλλιέργεια, να μυηθεί στο μαγευτικό κόσμο της τέχνης και τουπολιτισμού, να αποκτήσει επίγνωση των συναισθημάτων και να καλλιεργήσει τηγλωσσική του έκφραση.2.2. Ο σκοπός της ΦιλαναγνωσίαςΣκοπός της Φιλαναγνωσίας είναι η άμεση εξοικείωση του μαθητή με το βιβλίο και τηνανάγνωση και ειδικότερα η σταδιακή εδραίωση μιας φιλικής σχέσης του με τολογοτεχνικό βιβλίο. Μέσω αυτής της σχέσης ο μαθητής θα μπορέσει να αναπτύξει τηνκριτική και δημιουργική του σκέψη, να δραστηριοποιήσει τη φαντασία του και τηνεφευρετικότητά του, να εμπλουτίσει την αισθητική του καλλιέργεια και να δοκιμάσει τασυναισθήματά του αναπτύσσοντας έτσι τη συναισθηματική του νοημοσύνη. Επίσης, νακαλλιεργήσει τη γλωσσική του έκφραση με έμμεσο και βιωματικό τρόπο ώστε ναενισχυθεί η ικανότητά του στην κατανόηση κειμένων, στην έκφραση απόψεων και ιδεώνσυμβάλλοντας εν κατακλείδι στην ολόπλευρη συγκρότηση της προσωπικότητάς του(E.KE.BI).Μέσα όμως από τη διαδικασία της φιλαναγνωσίας επιτυγχάνονται καιεπιμέρους στόχοι, όπως:  Καλλιέργεια αναγνωστικής απόλαυσης,  Άσκηση της δεξιότητας της προσεκτικής ακρόασης και ως εκ τούτου πρόληψη φαινομένων διάσπασης προσοχής, όταν δεν οφείλεται σε παθογόνα αίτια, που είναι πολύ συχνή στις μικρές τάξεις του δημοτικού σχολείου,  Καλλιέργεια δεξιότητας αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων,  Ανάπτυξη δυνατότητας κατανόησης κειμένου,  Ανάπτυξη συνεργατικής ικανότητας,  Ανάπτυξη αφηγηματικής ικανότητας,  Εξοικείωση με τη λειτουργία ομάδων, 19

 Δημιουργία κλίματος συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, η οποία σταματά να αποτελεί ένα άθροισμα μεμονωμένων μαθητών αλλά γίνεται μια «κοινότητα αναγνωστών» (E.KE.BI).2.3. Παράγοντες που επηρεάζουν την καλλιέργεια και την προώθησητης φιλαναγνωσίας«Η φιλαναγνωσία δεν αποκτιέται ούτε με εύκολο τρόπο ούτε σε σύντομο χρονικόδιάστημα. Αντίθετα προϋποθέτει και απαιτεί τη συνεχόμενενη, συστηματική καισυνδυασμένη καθοδηγητική παρέμβαση όλων των φορέων που εμπλέκονται στηνδιαπαιδαγώγηση των παιδιών και ιδιαίτερα της οικογένειας και του σχολείου»(Αγγελοπούλου, 1994:46).Οι βασικότεροι ισχυροί παράγοντες που μπορούν να καλλιεργήσουν μία καλή σχέσηανάμεσα στο παιδί και στο βιβλίο είναι οι παρακάτω: 1. Η οικογένεια και η σχέση των μελών της με τα βιβλία, καθώς το παιδί αποκτά μία σχέση με το βιβλίο πριν το σχολείο 2. Η προσχολική εκπαίδευση 3. Το σχολείο μέσω των σχολικών βιβλιοθηκών και των σχολικών βιβλίων 4. Οι εκπαιδευτικοί και το ανθρώπινο δυναμικό που προκαλεί σχέσεις και επαφή με το βιβλίο 5. Το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο(φίλοι και συνομήλικοι) 6. Το κράτος και οι παροχές του με τις επιδοτήσεις, τις δημόσιες δανειστικές βιβλιοθήκες, την προώθηση εκθέσεων βιβλίου, τα υλικά και ηθικά κίνητρα, τη δημιουργία δημόσιων φορέων για την προαγωγή του βιβλίου 7. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, η διαφήμιση, οι εφημερίδες και τα περιοδικά, 8. Οι εκδοτικοί οίκοι και τα βιβλιοπωλεία, φορείς που παράγουν και εμπορεύονται τα βιβλία, λογοτεχνικές ημερίδες, 9. Εκθέσεις λογοτεχνικών βιβλίων και οι ετήσιες εορταστικές εκδηλώσεις για το παιδικό βιβλίο οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις-παραστάσεις, οι δημιουργικές (Φραγκιαδάκη, 2012:19 & Χριστοδούλου-Γκλιάου, 2007:171). 20

2.3.1. Ο ρόλος της οικογένειαςΗ βοήθεια της οικογένειας και η θετική της στάση απέναντι στο βιβλίο αποτελούνκαθοριστικούς παράγοντες για να υιοθετήσουν τα παιδιά αναγνωστικές συνήθειες και ναεξελιχθούν σε φιλαναγνώστες.Ο ρόλος της οικογένειας για την ενίσχυση της φιλαναγνωσίας ξεκινά από τους πρώτουςμήνες ζωής του παιδιού. Οι γονείς χρειάζεται να ασκήσουν την ακοή του παιδιού κατά τηβρεφική και νηπιακή ηλικία ώστε να αφυπνιστεί μέσα του η χαρά της γλώσσας. Ηαφήγηση δημιουργεί ατμόσφαιρα οικειότητας γύρω από τα βρέφη και επιτρέπει τηναφομοίωση των εμπειριών και τη διεύρυνση των γνωστικών τους (Κολιάδης, 2007). Οιγονείς λειτουργούν ως πρότυπα αναγνωστικής συμπεριφοράς και σ’ αυτό σημαντικό ρόλοδιαδραματίζει το γεγονός ότι η αναγνωστική στάση των γονέων σχετίζεται με τηναναγνωστική στάση των παιδιών τους (Μαλαφάντης, 2005).Ο γονιός πρέπει σε στιγμές χαλάρωσης αλλά και σκοπούμενης τακτικής να διαβάζει–ειδικά σε μικρότερες ηλικίες –μαζί με το παιδί και παράλληλα να συζητά, να κρίνει, ναπροεκτείνει και γενικά να γίνεται πρότυπο αναγνώστη. Για να το επιτύχει αυτό μπορεί γιαπαράδειγμα να διαβάζει από κοινού βιβλία, να ενθαρρύνει το παιδί να δημιουργήσουν τοβιβλίο της οικογένειας, να συζητούν με τα παιδιά για βιβλία που διάβασαν μαζί και ναπαρακολουθούν από κοινού σχετικές εκδηλώσεις, όπως τη βιβλιοπαρουσίαση.Χρήσιμο πάντως σε κάθε περίπτωση, θα είναι οι γονείς να έχουν διαβάσει πρώτα οι ίδιοιτο βιβλίο, που έχουν αποφασίσει να αφηγηθούν ή να διαβάσουν στα παιδιά(Γκουργκούτα, 2003).2.3.2. Ο ρόλος του σχολείουΗ εκπαίδευση έχει σκοπό, σύμφωνα με το Σύνταγμα, «να συμβάλει στην ολόπλευρη,αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων τωνμαθητών, ώστε, ανεξάρτητα από φύλο και καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα ναεξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά» (Νόμος υπ’αριθ. 1566, 1985). Το σχολείο, από τη μία μεταδίδει γνώσεις στους μαθητές και από την 21

άλλη συντελεί στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του κάθε μαθητή με βάση τιςισχύουσες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες, ώστε να ενταχθεί ο κάθε μαθητής ομαλάστην κοινωνία.«Ο ρόλος του σχολείου στην καλλιέργεια και την προώθηση της φιλαναγνωσίας είναικαθοριστικός καθώς αποτελεί το μοναδικό θεσμό που απευθύνεται υποχρεωτικά καιστους μη αναγνώστες» (Μαραγκουδάκη, 1994:52).Η λογοτεχνία στην εκπαιδευτική διαδικασία, με τρόπο ελκυστικό, πέρα από τον κύριοστόχο της τέρψης, της βιωματικής απόλαυσης και της συνθετικής αντιμετώπισης τηςζωής, γίνεται ένας ακόμη δίαυλος για τη γνώση και τη γνωριμία του παιδιού με την γύρωπραγματικότητα. Η συνάντηση του παιδιού με το λογοτεχνικό κείμενο δε διεγείρει μόνοτη φαντασία του αλλά του επιτρέπει να δίνει απαντήσεις και σ’ ένα πλήθος απόερωτήματα που του γεννά η περιέργειά του. Το λογοτεχνικό κείμενο, λοιπόν, κατά τηδιδασκαλία, μπορεί να ιδωθεί πολυπρισματικά και να συμβάλει στην ολόπλευρηδιαμόρφωση του μαθητή (Καλογήρου & Λαλαγιάννη, 2005).Σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών ο γενικός σκοπόςτης φιλαναγνωσίας είναι η γνωριμία του μαθητή με ποικίλες μορφές λογοτεχνικών έργωνέτσι ώστε να ευαισθητοποιηθεί και να αποζητά μόνος του τη συντροφιά του καλούλογοτεχνικού βιβλίου.Πάρα ταύτα τόσο βάσει του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών όσο και των ΣχολικώνΕγχειριδίων της Γλώσσας το εκπαιδευτικό σύστημα δίνει έμφαση στη γλωσσικήπροαγωγή των μαθητών και δευτερευόντως στην επαφή και την εξοικείωση αυτών μεεμπνευσμένες λογοτεχνικές δημιουργίες. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως ην εξοικείωση με τηλογοτεχνική πλευρά της ανάγνωσης και η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας παραμένειμετέωρη και δίνει την εντύπωση να επαφίεται στην καλή θέληση του εκπαιδευτικού(Αποστολίδου & Χοντολίδου,1999).Η φιλαναγνωσία αποτελεί συμπεριφορά, η οποία καλλιεργείται όταν το άτομο από τηνμικρή του ηλικία έρχεται σε επαφή με τον έντυπο λόγο και ως εκ τούτου δεν συνιστά μιαέμφυτη ιδιότητα. Η επιτυχία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, κυρίως, όμως από τηνέλλειψη του καταναγκασμού στην ανάγνωση βιβλίων και την εξασφάλιση του 22

ψυχαγωγικού της χαρακτήρα, με τρόπο ώστε η αναγνωστική διαδικασία να μοιάζει μεπαιχνίδι (Αγγελοπούλου, 1994).Όλοι οι ερευνητές (Atwell, Miller, Mullis, Ross et al) συμφωνούν στο ότι δε φτάνει ομικρός αναγνώστης να είναι ικανός να κάνει ανάγνωση ενός κειμένου ή βιβλίου αλλά καινα αγαπά το διάβασμα. Οι περισσότερες έρευνες συμπεραίνουν ότι οι άνθρωποι γίνονταιαναγνώστες, διαβάζοντας συχνά και εκτενώς, ενώ το σημαντικότερο κίνητρο για τονεοφώτιστο αναγνώστη είναι η απόλαυση που αυτός αντλεί από την ίδια τηναναγνωστική εμπειρία.Όταν παρέχεται χρόνος στους μαθητές για ελεύθερη και εθελοντική ανάγνωση στην τάξη,δημιουργείται η δυνατότητα να διαβάζουν οι μαθητές αυτό που πραγματικά επιθυμούν,κάτι που επιβεβαιώνει και την αξία της ανάγνωσης (Sheldrick-McKechnie & Rothbauer,2005).2.3.3. Ο ρόλος του εκπαιδευτικούΈνας από τους σημαντικότερους παράγοντες στην προώθηση της Λογοτεχνίας και τουβιβλίου στο σχολείο είναι ο εκπαιδευτικός ο οποίος καλείται να αναλάβει ποικίλουςρόλους, όπως αυτών του βοηθού «καθοδηγητή», του διευκολυντή, του συνεργάτη, τουεμψυχωτή και του διαμεσολαβητή σύμφωνα με τον Vygotsky.Οι εκπαιδευτικοί έχουν τον κυριότερο ρόλο στις αρχές της ζωής ενός αναγνώστη, καθώςη σχέση που αναπτύσσουν οι μαθητές με τα παιδικά βιβλία στο σχολείο, καθορίζει το ανθα γίνουν αναγνώστες ή όχι, γι’ αυτό πρέπει να διευκολύνουν και να προωθούν τηνέφεση του κάθε παιδιού για διάβασμα (Fr. Smith, 1989).Ως «διαμεσολαβητής» λοιπόν ανάμεσα σε ένα κείμενο και τους μαθητές θα προσπαθήσεινα επιτύχει :  το μεγαλύτερο δυνατό βαθμό βίωσης και  το μεγαλύτερο δυνατό βαθμό κατανόησης από τους μαθητές· οι δυο αυτέςεπιδιώξεις δεν είναι δυνατό να θεωρηθούν ούτε ως ξεχωριστές μια από την άλλη ούτε ωςαντιτιθέμενες, αλλά ως αλληλένδετες και συμπληρωματικές. 23

Έτσι λοιπόν ο δάσκαλος θα κλιθεί να καταστήσει το κείμενο σαφές και κατανοητό απόνοηματικής άποψης στο μαθητή. Με αυτόν μόνο τον τρόπο μπορεί ο μαθητής νακατακτήσει τη γνώση και να βιώσει το κείμενο και τα βαθύτερα νοήματά του.Ο εκπαιδευτικός ως συναναγνώστης των μαθητών του θα πρέπει να τους βοηθήσει ναδιαβάσουν με όλους τους το είναι, χωρίς προϊδεασμούς αλλά με ανθρώπινα αισθήματα σεανθρώπινη γλώσσα (Bloom, 2004). Εξάλλου και οι πιο πρόσφατες εκδοχές της Θεωρίαςτης Λογοτεχνίας επικεντρώνονται στον αποδέκτη του λογοτεχνικού κειμένου, στοναναγνώστη, και αποκαλύπτουν την προοπτική που αυτός προσδίδει σε κάθε διαδικασίαανάγνωσης και διδακτικής αξιοποίησης των λογοτεχνικών κειμένων (Πολίτης, 1996).Η πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών για την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένωνστο σχολείο επιτυγχάνεται όταν κατορθώσει ο δάσκαλος να δημιουργήσει κίνητρα στουςμαθητές, ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα θέματα ενός λογοτεχνικού βιβλίου δεν είναιξένα, αλλά ότι αφορούν την ίδια τη ζωή τους και ότι παρουσιάζονται μ’ έναν τρόποιδιαίτερα ελκυστικό (Κατσίκη–Γκίβαλου, Ε.ΚΕ.ΒΙ).Η ανάγνωση της λογοτεχνίας λοιπόν δε θα πρέπει να είναι αγγαρεία αλλά χαρά, δενπρέπει να θεωρούμε ότι μας αναγκάζουν να ασχολούμαστε με αυτή αλλά ως μιαδημιουργική απασχόληση. Και αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει όταν άνθρωπος βρίσκεται σεμικρή ηλικία, έτσι ώστε να αγαπήσει πραγματικά τη Λογοτεχνία.Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι «ο δάσκαλος είναι εκείνος που θα δημιουργήσει τοκατάλληλο κλίμα μέσα στο οποίο θα ενεργοποιηθεί ο μαθητής, για να προσεγγίσειατομικά ένα λογοτεχνικό κείμενο, δεν μπορεί να επωμιστεί μόνος του το βάρος τουεκσυγχρονισμού της «διδασκαλίας» των λογοτεχνικών κειμένων και τουεπαναπροσδιορισμού των στόχων της» (Αποστολίδου, 1999:11). Γι’ αυτό ο μαθητής θαπρέπει να έχει τη δυνατότητα αξιοποίησης της επαφής του με το λογοτεχνικό κείμενοβάσει των δικών του αναγκών και των προσωπικών του εμπειριών.Καταλήγοντας, ο εκπαιδευτικός δεν χρειάζεται να έχει ιδιαίτερα προσόντα καιεξειδικευμένες γνώσεις αισθητικής. Αυτό που χρειάζεται, κυρίως, είναι να έχειενδιαφέρον για τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η Λογοτεχνία στα παιδιά, καινα πιστέψει ότι το έργο του δεν περιορίζεται μόνο στη μετάδοση γνώσεων αλλά να 24

οδηγήσει τα παιδιά «στην απόλαυση του ωραίου και του αληθινού (Δελώνης, 1985:15).Εξάλλου δε θα πρέπει να ξεχνάμε πως ένας από τους σημαντικότερους ρόλους τουεκπαιδευτικού είναι να βοηθήσει τον κάθε μαθητή να εξάγει τα συμπεράσματα τωνπροσωπικών του αναζητήσεων (J. Verrier, 1985).2.3.4. Ο ρόλος των σχολικών βιβλιοθηκώνΟι βιβλιοθήκες στο χώρο των δημόσιων δημοτικών σχολείων είναι σχεδόν ανύπαρκτεςαπό την ίδρυση του ελληνικού κράτους, παρά το γεγονός ότι η ίδρυσή τους έχειθεσμοθετηθεί από το 1835 (ΦΕΚ 20/16-12-1835). Στο σύνολό τους οι μετέπειταεκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις δεν έδειξαν γι’ αυτό το θεσμό την πρέπουσα σημασία, ενώείναι αξιοσημείωτο το γεγονός της αδράνειας του νόμου Ν.1566/852 οποίος αναφέρεταιστην ίδρυση βιβλιοθηκών στα σχολεία της χώρας μας (Παπαδάτος, 2016).Ο ρόλος της σχολικής βιβλιοθήκης και η λειτουργικής της σημασία θεωρείται υψίστηςσημασίας καθώς συμβάλλει στη διαπαιδαγώγηση και την πολιτισμική κοινωνικοποίησητου παιδιού. Επίσης, η συνεισφορά της είναι καθοριστική στην ανάπτυξη τηςφιλαναγνωσίας αφού οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τον έντυπολόγο και να μυηθούν στον κόσμο των βιβλίων.Μέσα από τις δράσεις και τα προγράμματα που υλοποιεί, δίνει τη δυνατότητα στονμαθητή να ανακαλύπτει πως το βιβλίο δεν είναι απλά μια ευκαιρία για να περάσει τηνώρα του και για να διασκεδάσει. Γι’ αυτό και η συστηματική επίσκεψη και η ουσιαστικήεπαφή με το βιβλίο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από την πλευρά του μαθητή ως μιαδυνατότητα να εκτιμήσει τον κόσμο, να συνομιλήσει με τον εαυτό του και εν τέλει ναεκτιμήσει τη δική του θέση μέσα στο φανταστικό σύμπαν (Ποσλανιέκ, 1991).Οι στόχοι μιας σχολικής βιβλιοθήκης θα πρέπει να είναι γνωστικοί, διδακτικοί,φιλαναγνωστικοί, βιβλιοφιλικοί, πολιτιστικοί, επικοινωνιακοί και κοινωνικοί. Πιοσυγκεκριμένα θα πρέπει να:  Ανταποκρίνεται στις μορφωτικές, πληροφοριακές και ψυχαγωγικές απαιτήσεις των αναγνωστών. 25

 Ενισχύει την καλλιέργεια του προφορικού και γραπτού λόγου και της ευχέρειας στην ανάγνωση.  Προωθεί έμμεσα τη μαθησιακή διαδικασία με τα βιβλία γνώσεων.  Εξοικειώνει τα παιδιά με το «εξωσχολικό» βιβλίο.  Καλλιεργεί την αγάπη για το διάβασμα.  Να δημιουργεί θετικές στάσεις απέναντι στη γνώση και στο βιβλίο.  Καλλιεργεί την αισθητική αγωγή, τη σκέψη και τον λόγο.  Αναπτύσσει τη συναισθηματική νοημοσύνη.  Εμπεδώνει έναν δημοκρατικό τρόπο ζωής, σεβόμενο το χώρο της βιβλιοθήκης όπου τα πράγματα είναι κοινά και κοινόχρηστα.  Έρχεται σε επαφή με άλλες βιβλιοθήκες, τη γειτονιά και εν γένει την κοινωνία.  Να δημιουργεί μόνιμους, λειτουργικούς και κριτικούς αναγνώστες και όχι περιστασιακούς.Η βιβλιοθήκη δεν είναι μόνο ένας τόπος διαβάσματος αλλά ένας χώρος ουδέτερος, πουπροσφέρει στιγμές χαλάρωσης, ηρεμίας και περισυλλογής. Τα παιδιά για να αγαπήσουντα βιβλία πρέπει να αισθάνονται ότι υπάρχει ένας χώρος που είναι οικείος και φιλόξενος,που τους παρέχει τη δυνατότητα να περνούν ευχάριστα και δημιουργικά τον ελεύθερότους χρόνο εκεί. Ως εκπαιδευτικός θεσμός οφείλει να φροντίζει εξίσου και τους κακούςαναγνώστες και μαθητές, τους προικισμένους, τους ανήσυχους και τους ανασφαλείς(Σπίνγκ, 1990) και να λειτουργεί αντισταθμιστικά σε όσους προέρχονται από μηπρονομιούχα κοινωνικοοικονομικά και μορφωτικά στρώματα.Η σχολική βιβλιοθήκη του σήμερα καλείται να καλύψει την απουσία της γειτονιάς, τουπαιχνιδιού στο δρόμο, των παραμυθιών της γιαγιάς και παράλληλα να διεγείρει τοενδιαφέρον των μαθητών για το βιβλίο. Επειδή, όμως η αγάπη για το διάβασμα δεναποτελεί έμφυτη λειτουργία για κανέναν άνθρωπο αλλά αποκτάται μέσω μιαςμακροχρόνιας και συστηματικής παιδείας, θα πρέπει να εντάσσεται μεθοδολογικά καιλειτουργικά στη μαθησιακή διαδικασία και όχι να «αναλώνεται» στον παραδοσιακόδανεισμό βιβλίων.Ως εκ τούτου οι δράσεις και τα προγράμματα που σχεδιάζει και υλοποιεί καθ’ όλη τηδιάρκεια του διδακτικού έτους μία βιβλιοθήκη θα μπορούν, εκτός από τον παιγνιώδη και 26

δημιουργικό χαρακτήρα, να αγκαλιάζουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων (Παπαδάτος,2016:230-231 & Ποσλανιέκ, 1991):  Σύνδεση βιβλίων της βιβλιοθήκης με τα μαθήματα.  Επίσκεψη σε βιβλιοθήκες Δήμου, Ιδιωτικές κτλ.  Δανειστική βιβλιοθήκη.  Συχνές επισκέψεις των τάξεων στην κεντρική σχολική βιβλιοθήκη.  Η ώρα της βιβλιοθήκης.  Αφήγηση στο χώρο της βιβλιοθήκης.  Ανάγνωση στο χώρο της βιβλιοθήκης.  Κατασκευή βιβλίου.  Παιχνίδια και δράσεις, όπως το βιβλιοκρυφτό, το «αναγνωστικό» μπάνιο, τα «εκτός κειμένου», ο «κύκλος των βιβλίων», το «μπαούλο ή η βαλίτσα της ανάγνωσης».  Έκθεση εικαστικών με αφορμή κάποιο βιβλίο.  Διάφορες δραστηριότητες για βιβλία που διάβασαν οι μαθητές.  Θεματική παρουσίαση βιβλίων από τον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης.  Εκδηλώσεις πολιτιστικού περιεχομένου με κέντρο τη βιβλιοθήκη.  Λειτουργική σύνδεση και κυρίως διαδικτυακή, με άλλες βιβλιοθήκες.  Λειτουργία αυτής ως αναγνωστικού κέντρου της περιοχής.  Θέσπιση αναγνωστικής εβδομάδας. 27

Β΄ ΜΕΡΟΣ Προτεινόμενες Δράσεις και Δραστηριότητες σε κείμενα των Ανθολόγιων των τάξεων Α΄-Β΄& Γ΄-Δ΄ Δημοτικού» «Όταν κάνουμε πόλεμο»«Όπου η τρελούτσικη ηλιαχτίδα γίνεταιένας ήλιος αρμυρός, ήλιος θαλασσινός» 28

Όταν κάνουμε πόλεμο Το δελφίνιΑνθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Α’ & Β’ Δημοτικού 29

Όταν κάνουμε πόλεμο η γη έχει πονόλαιμο πονάει η καρδιά της και κλαίνε τα παιδιά της κι όλο κάνουμε πόλεμο κι άντε με τον πονόλαιμο τον άρρωστο λαιμό της από τον πόλεμό της. Ενάντια στον πονόλαιμο στον πόνο και τον πόλεμο υπάρχει μια ασπιρίνη άνθρωποι, πέστε ΕΙΡΗΝΗ.Εισαγωγή 30

Το ποίημα του Γιώργου Μαρίνου «Όταν κάνουμε πόλεμο» ανήκει στο Ανθολόγιο της Α’και Β’ Δημοτικού και εντάσσεται στην ενότητα «Ειρήνη και Φιλία». Επέλεξα αυτό τοποίημα γιατί πραγματεύεται ένα διαχρονικό θέμα που απασχολεί εδώ και χιλιάδες χρόνιατην ανθρωπότητα. Αυτό που μου κέντρισε ιδιαίτερα την προσοχή ήταν ο έξυπνος καιδιπλωματικός τρόπος με τον οποίο το προσεγγίζει προσπαθώντας παράλληλα ναμεταδώσει το αντιπολεμικό μήνυμα σε παιδιά ηλικίας 6 έως 8 ετών. Μιας και οι μαθητέςδεν έχουν βιώσει ποτέ τις ολέθριες και τραυματικές εμπειρίες ενός τέτοιου σκληρούγεγονότος, όπως αυτό του πολέμου, ο Γιώργος Μαρίνος με μαεστρία το συνδέει μ’ έναάσχημο βίωμα των παιδιών, τον πονόλαιμο. Έτσι, το σημαντικότερο στοιχείο σε αυτό τοσημείο είναι ότι αυτή η αλληγορική σύνδεση επιτυγχάνεται μέσα από έναν παιγνιώδη καιχιουμοριστικό τρόπο.Επίσης, θεωρώ ότι το ποίημα προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών γιατί βασίζεται σταζεύγη των παρηχήσεων πόλεμος-πονόλαιμος και ειρήνη-ασπιρίνη. Βάσει αυτού δίνεται,κατά τη γνώμη μου, η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να εντάξει κατά τη διάρκεια τηςδιδασκαλίας του εν λόγω ποιήματος δραστηριότητες με έντονο παιγνιώδη καιδιασκεδαστικό χαρακτήρα. Επιπλέον, τα παιδιά μπορούν μέσω των εικαστικών και τηχρήση χρωμάτων να εκφράσουν όλα όσα αισθάνονται και ίσως δεν τολμούν να πουν γιατον πόλεμο και την ειρήνη. Τέλος, μέσου αυτού οι μαθητές μπορούν να διερευνήσουνπερισσότερο την παρουσία των παρηχήσεων και της ομοιοκαταληξίας στην ποίηση.Το ποίημα έχει σχεδιαστεί να διδαχθεί σ’ ένα δίωρο.Γενικοί Στόχοι Να καλλιεργήσουν και να ενισχύσουν την δημιουργικότητα και τη φαντασία τους. Να έρθουν σε επαφή και να συνειδητοποιήσουν τη μορφή και τη δομή ενός ποιήματος. Να καλλιεργήσουν την αισθητική τους. Να έρθουν σε επαφή και να συνδέσουν το μάθημα της Λογοτεχνίας και με άλλες μορφές τέχνης, όπως τη ζωγραφική. Να δώσουν “σώμα και ψυχή” μέσω της προσωποποίησης σε αφηρημένες έννοιες όπως είναι ο πόλεμος και η ειρήνη. 31

 Να κατανοήσουν την ποιητική γλώσσα. Να εξασκηθούν στην παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου. Να αποτυπώσουν με δημιουργικό τρόπο και αξιοποιώντας τη φαντασία τους, όλα όσα αισθάνθηκαν ή σκέφτηκαν κατά τη διάρκεια επαφής τους με το ποίημα. Να δημιουργήσουν ένα ποιηματάκι εκμεταλλευόμενοι τη μουσικότητα και το ρυθμό που χαρακτηρίζει την ποίηση.Ειδικοί Στόχοι Να καλλιεργήσουν αντιπολεμική συνείδηση. Να έρθουν σε επαφή με την προσωποποίηση και την παρήχηση. Να εξοικειωθούν με την τεχνική της ομοιοκαταληξίας και συγκεκριμένα της ζευγαρωτής η οποία αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της ποίησης. Να παράγουν σύνθετες λέξεις βάσει των παραδειγμάτων που παρατίθενται στο ποίημα. Να γίνουν ποιητές φτιάχνοντας ένα δικό τους μικρό ποίημα. Να εκφράσουν ζωγραφίζοντας τις απόψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τα θέματα του πολέμου και της ειρήνης. Να υποθέσουν και να αποτυπώσουν στο χαρτί τα συναισθήματα παιδιών που βιώνουν τον πόλεμο. Να παράγουν μία ιστορία βασιζόμενοι σε εικόνα που τους δίδεται.Ανάλυση των στόχων Να καλλιεργήσουν αντιπολεμική συνείδηση.Ο πρώτος στόχος πραγματώνεται μέσω των 1ων δραστηριοτήτων στις Φάσεις τηςΠροετοιμασίας του Περιβάλλοντος και της Αρχικής Ανταπόκρισης. Στις συγκεκριμένεςδραστηριότητες ζητώ από τα παιδιά να μου καταθέσουν συναισθήματα και απόψειςσχετικά με τον πόλεμο και την ειρήνη. Με αυτόν τον τρόπο τόσο πριν την ανάγνωση του 32

ποιήματος όσο και μετά, οι μαθητές προετοιμάζονται γνωσιολογικά και ψυχολογικά, ενώ παράλληλα προσανατολίζουν το ενδιαφέρον τους στα ζητούμενα στοιχεία. . Να παράγουν σύνθετες λέξεις βάσει των παραδειγμάτων που παρατίθενται στοποίημα.Μέσω της 3ης δραστηριότητα της Αρχικής Ανταπόκρισης οι μαθητές αναζητούν καιεντοπίζουν την ύπαρξη ή μη σύνθετων λέξεων μέσα στο ποίημα. Με αυτόν τον τρόπο ταπαιδιά αρχίζουν να κατανοούν και να εμπεδώνουν τις σύνθετες λέξεις και τον τρόποπαραγωγής αυτών. Τέλος, προκειμένου να εφαρμοστεί η κατακτηθείσα γνώση οι μαθητέςκαλούνται να παράγουν σύνθετες λέξεις με βάση τις εμπειρίες από τη ζωή τους. Να εξοικειωθούν με την τεχνική της ομοιοκαταληξίας και συγκεκριμένα τηςζευγαρωτής η οποία αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της ποίησης.Πρόκειται για την 4η δραστηριότητα όπου οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να έρθουν σεεπαφή με σχήματα λόγου του ποιήματος, όπως τις παρηχήσεις, εξοικειώνονται με τηντεχνική της ζευγαρωτής ομοιοκαταληξίας και συνειδητοποιούν τον τρόπο δημιουργίας της. Να υποθέσουν και να αποτυπώσουν στο χαρτί τα συναισθήματα παιδιών πουβιώνουν τον πόλεμο.Στη δραστηριότητα της Φάσης της Τελειοποίησης της Ανταπόκρισης τα παιδιά καλλιεργούντη δεξιότητα της ενσυναίσθησης καθώς προσπαθούν να ταυτιστούν συναισθηματικά με ταπαιδιά που βιώνουν τις τραγικές συνέπειες ενός πολέμου. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν οιμαθητές ωφελούνται πολλαπλώς και μακροπρόθεσμα αφού αρχίζουν να καλλιεργούν δειλά-δειλά πολλαπλές οπτικές γωνίες σχετικά με την αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας. Να γίνουν ποιητές φτιάχνοντας ένα δικό τους μικρό ποίημα.Οι μαθητές με την 1η δραστηριότητα της Έκφρασης της Ανταπόκρισης προσπαθούν ναγίνουν ποιητές φτιάχνοντας ένα δικό τους μικρό ποίημα έχοντας για οδηγό όλα όσα έμαθανμέχρι τώρα, δηλαδή τα στοιχεία της ζευγαρωτής ομοιοκαταληξίας και των παρηχήσεων. Μεαυτόν τον τρόπο τα παιδιά αναπτύσσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους, παίζουνμε τις λέξεις και βλέπουν την ποίηση από μέσα. 33

Να παράγουν μία ιστορία βασιζόμενοι σε εικόνα που τους δίδεται.Στη 2η δραστηριότητα που έπεται οι μαθητές εξασκούνται στο γραπτό λόγο αξιοποιώνταςκατάλληλα το οπτικό υλικό που τους έχει δοθεί, ενώ παράλληλα καλλιεργούν την κριτικήτους ικανότητα. Καταθέτοντας και εκφράζοντας τις σκέψεις τους για την ειρήνη και τοναντίπαλό της, τον πόλεμο, δομούν την προσωπικότητάς του και έρχονται σε επαφή με τονπλουραλισμό των απόψεων σχετικά μ’ ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα. Να εκφράσουν ζωγραφίζοντας τις απόψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με ταθέματα του πολέμου και της ειρήνης.Στην τελευταία δραστηριότητα οι μαθητές εκφράζονται με έναν εναλλακτικό και άκρωςδημιουργικό τρόπο ενώ τοποθετούνται στα θέματα του πολέμου και της ειρήνης μέσω τηςγλώσσας των εικαστικών. Ως εκ τούτου, καλλιεργούν την αισθητική τους αγωγή, μιαδεξιότητα που τους δίνει τη δυνατότητα να ατενίζουν μ’ ένα στοχαστικό βλέμμα τον κόσμο,να οξύνουν την παρατηρητικότητά τους και να αποκτούν αυτογνωσία. . 34

Ι. Προετοιμασία ΠεριβάλλοντοςΔραστηριότητα 1 Προσπάθησε να γεμίσεις τις φουσκίτσες με σκέψεις καισυναισθήματα που σου γεννά η παρακάτω πρόταση. “Όταν κάνουμε πόλεμο” 35

Τώρα προσπάθησε να γεμίσεις τις φουσκίτσες με σκέψεις καισυναισθήματα που σου γεννά η παρακάτω εικόνα. 36

ΙΙ. Αρχική ΑνταπόκρισηΔραστηριότητα 1 Τώρα που διαβάσαμε το ποίημα μπορείς να απαντήσεις στιςερωτήσεις που έχει να σου κάνει ο μικρός Νικόλας;Τι σου άρεσε Τι σου έκανε μεγαλύτερηπερισσότερο και τι εντύπωση στο ποίημαλιγότερο στο ποίημα; και γιατί;Γιατί άραγε η γη να Εσύ όταν έχειςέχει πονόλαιμο; Πως πονόλαιμο πωςλες να αισθάνεται; αισθάνεσαι και τι κάνεις για να γίνεις καλά; 37

Δραστηριότητα 2 Μπορείς να σκεφτείς και να δώσεις και άλλους τίτλους που ναταιριάζουν με το ποίημα μας; 38

Δραστηριότητα 3 Ο ανεμοστρόβιλος μόλις πέρασε από τη χώρα των λέξεων και ταέκανε άνω κάτω. Για παράδειγμα, πήρε μαζί του τη λέξη πόνος και τηνέβαλε μαζί με τη λέξη λαιμός. Έτσι, δημιουργήθηκε ο πονόλαιμος= πόνος+ λαιμός. Προσπάθησε να βρεις εάν υπάρχουν κι άλλες λεξούλες μέσαστο κείμενο τις οποίες ανακάτεψε ο ανεμοστρόβιλος. Εάν θες μπορείς ναγράψεις κι άλλες μπερδεμένες λέξεις που γνωρίζεις. _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ 39

Δραστηριότητα 4 Η μικρή Ειρήνη φέρνει μαζί της ένα καλαθάκι με λέξεις που έχουνόμοια κατάληξη με το όνομά της (-ηνη, -ινι). Μπορείς να σκεφτείς κι εσύκι άλλες τέτοιες λέξεις για να γεμίσουμε το καλάθι της; …………….…………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ……………………………………… 40

Τώρα προσπάθησε να σκεφτείς λέξεις που να έχουν ίδιακατάληξη με τη λέξη πόλεμος, έτσι ώστε να γεμίσουμε τατρελομπαλάκια. ΠΟΛΕΜΟΣ 41

ΙΙΙ. Τελειοποίηση ΑνταπόκρισηςΔραστηριότητα 1 Όταν γίνεται πόλεμος τα παιδιά πάνω στη γη είναιδυστυχισμένα και κλαίνε. Μπορείς να φανταστείς τι σκέψεις καισυναισθήματα θα έγραφε ένα από αυτά τα παιδιά εάν “κρατούσε”ημερολόγιο; Γράψε τις ιδέες σου… Αγαπητό μου ημερολόγιο,__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 42

IV. Έκφραση ΑνταπόκρισηςΔραστηριότητα 1 Η γη αποφάσισε να γράψει και αυτή ένα ποίημα για να πείσειτους ανθρώπους να σταματήσουν τον πόλεμο. Δυστυχώς όμωςπονάει πολύ και δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για να το γράψει.Μήπως θα μπορούσες να τη βοηθήσεις εσύ; Όσο τον πόλεμο συνεχίζουν ……………………………………........... Τέρμα πια δεν πάει άλλο ………………………………………………. Τίποτα άλλο δεν ζητώ να γίνει ……………………………………………….. 43

Δραστηριότητα 2 Παρακάτω υπάρχουν κάποιες εικόνες. Παρατήρησέ τες καλάκαι προσπάθησε να δημιουργήσεις μία σύντομη ιστορία που ναπεριλαμβάνει αυτούς που δείχνουν οι εικόνες. 44

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 45

Δραστηριότητα 3 Επιτέλους! Έφτασε η ώρα να ζωγραφίσουμε!!! Προσπάθησε να ζωγραφίσεις στο πρώτο περίγραμμα έναν κόσμοόπου κυριαρχεί η ειρήνη και στο δεύτερο περίγραμμα ένα κόσμο πουγίνεται πόλεμος. Κάτω από κάθε ζωγραφιά γράψε ένα σύνθημα. Καλήεπιτυχία!!! 46

47

Όπου η τρελούτσικη ηλιαχτίδα γίνεται ένας ήλιος αρμυρός, ήλιος θαλασσινός Στο σκολειό του κόσμου Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ’ & Δ’ Δημοτικού 48

ΕισαγωγήΤο διήγημα της Ζωής Βαλάση «Όπου η Τρελούτσικη γίνεται ένας ήλιος αρμυρός, ήλιοςθαλασσινός» ανήκει στο Ανθολόγιο της Γ’ & Δ’ Δημοτικού, στην ενότητα «Κείμενα για τηφύση και την οικολογία» και αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου, «Τα μαγικά μολύβια».Ο πρώτος λόγος επιλογής του συγκεκριμένου κειμένου ήταν ο τίτλος του. Θεωρώ ότιπρόκειται για έναν πολύ εύστοχο τίτλο, καθώς εξάπτει τη φαντασία και την περιέργειαγύρω από το αληθινό πρόσωπο της “Τρελούτσικης” και σε παρακινεί να το διαβάσεις.Ωστόσο εκείνο που με ενθουσίασε περισσότερο απ’ όλα ήταν το ίδιο το κείμενο. Πιστεύωπως διαβάζοντάς το κάποιος νιώθει αμέσως την αύρα και το γλυκό αεράκι του καλοκαιριού.Σε ταξιδεύει μέσα στο πέλαγος της φαντασίας, σ’ ένα μαγικό κι ονειρεμένο κόσμο πουμόνο όμορφες εικόνες κυριαρχούν. Πετώντας πάνω στα καταγάλανα κύματα και με οδηγότο λαμπερό φως της χρυσής ηλιαχτίδας η σκέψη ενός μικρού παιδιού μπορεί να αγγίξει τομεγαλείο της φύσης και να γευτεί τη μυρωδιά και τα χρώματα της. Μέσα στα ειδυλλιακάτοπία που παρουσιάζει δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να γνωρίσει το αληθινό πρόσωπο τηςφύσης. Μιας φύσης που είναι αμόλυντη από τις επικίνδυνες και εντέλει καταστροφικέςπαραινέσεις του ανθρώπου. Δημιουργεί στο μυαλό εικόνες που πιθανόν να μην μπόρεσεέως τώρα ένα παιδί να γνωρίσει μέσα στις απρόσωπες πόλεις όπου κυριαρχούν τα σκούρακαι μελαγχολικά χρώματα.Πιστεύω πως τα παιδιά μέσα από αυτό το κείμενο μπορούν να ταυτιστούν εύκολα με τηνηρωίδα μας, γιατί θα δουν σε αυτήν τον εαυτό τους, δηλαδή ένα μικρό παιδί που αγαπά τηζωή και το παιχνίδι. Ακόμη, μπορούν δουν στο πρόσωπό της ένα γλυκό κοριτσάκι πουφροντίζει τη φύση, έχει πιστούς φίλους και μια οικογένεια που την αγαπά. Επίσης, θεωρώότι το κείμενο της Ζωής Βαλάση καταφέρνει να γεννήσει σε κάθε αναγνώστη αισθήματααγάπης και τρυφερότητας απέναντι στη “Μάνα Γη” αλλά κι ένα μεγάλο ενδιαφέρον για τηνπροστασία αυτής. Ειδικότερα, όσον αφορά τους μαθητές, συμβάλλει στην ανάπτυξηπεριβαλλοντικής συνείδησης καθώς το μήνυμα που προσπαθεί να περάσει αποτελείκινητήρια δύναμη για τη δημιουργία τέτοιων εικόνων στον πραγματικό μας κόσμο. Τέλος,θεωρώ πολύ έξυπνη κίνηση, από την πλευρά της συγγραφέας, την έμφαση στα θετικάστοιχεία της φύσης. Κι αυτό γιατί όπως όλοι θα έχουμε παρατηρήσει τα περισσότερακείμενα που έχουν οικολογικό περιεχόμενο προβάλλουν επί των πλείστων τις αρνητικές 49

συνέπειες της περιβαλλοντικής ρύπανσης, δημιουργώντας φόβο για τους επερχόμενουςκινδύνους. Αυτό όμως έχει ως συνέπεια το διδακτισμό και τη δημιουργία φόβου και άγχουςστα παιδιά για τη λανθασμένη πορεία που ακολουθεί ο κόσμο μας.Το πεζό έχει σχεδιαστεί να διδαχθεί σ’ ένα δίωρο. Γενικοί Στόχοι  Να αγαπήσουν τη φύση και να αναπτύξουν αίσθημα ευθύνης και σεβασμού προς σε αυτήν.  Να κατανοήσουν την εξέλιξη του διηγήματος.  Να έρθουν σε επαφή και να ταυτιστούν με τα πρόσωπα της ιστορίας που τους εντυπωσίασαν περισσότερο.  Να βιώσουν θετικά συναισθήματα για την αξία της φιλίας και τις αμοιβαίες υποχωρήσεις μεταξύ των φίλων.  Να ενεργοποιήσουν τη σκέψη, τη φαντασία και την αφηγηματική τους έκφραση.  Να απολαύσουν το αισθητικό αποτέλεσμα της αφήγησης. Ειδικοί Στόχοι Μετά την ολοκλήρωση της διδακτικής ώρας, στόχος είναι οι μαθητές: Να διακρίνουν τα πρόσωπα της ιστορίας, να τα κατηγοριοποιήσουν σε κύρια και δευτερεύοντα συνειδητοποιώντας παράλληλα το ρόλο τους στην ιστορία. Να αντιληφθούν τη χρονική ακολουθία των γεγονότων της ιστορίας και να τα τοποθετήσουν στη σωστή σειρά. Να υποθέσουν και να αφηγηθούν την εξέλιξη της ιστορίας έπειτα από την αλλαγή ενός σημαντικού στοιχείου της, δίνοντας ένα διαφορετικό τέλος για το καθένα. Να δημιουργήσουν έναν πυρήνα λέξεων γύρω από κεντρικές λέξεις του διηγήματος. 50