[GERPHIS] Group 2 Magazine

GERPHIS GERPHIS Y42 | GROUP 2 MULAT ABRIL 2023 MULA SA PAREHONG KUMIKINANG AT UNANG LATHALA MADIDILIM NA BAHAGI SUMASALAMIN Ang konsepto ng SA LIPUNANG Inang Bayan ayon kay GINAGALAWAN NGAYON Andres Bonifacio GERPHIS ANG KASAYSAYAN NG PILIPINAS MGA PANATA SA BAYAN Mula sa mga mag-aaral ng Pamantasang De La Salle

1 KARANGALAN AT KABATIRAN SA KASAYSAYAN: ANGTALAAN NG GULUGOD NG PAG-AARAL AT PAGKAKAKILANLAN NILALAMAN Rodrick Mykel Nolan D. Labaguis 3 AUSTRONESIANS: ANG TUNAY NA PINAGMULAN NG PILIPINO Juliane Paulyn J. Pasion 5 KALABAN O KAIBIGAN, SINO NGA BA SI MAGELLAN? Dana Angeli D. Leycano 7 PAGDALUKAT NG KASAYSAYAN: EPEKTO NG KOLONYALISMO NG ESPANYA SA PILIPINAS Danielle Janna C. Kong- Unson 9 KINALAUNAN: PAANO NAHABI NG NAKARAAN ANG KASALUKUYAN Joyce Gwyneth T. Braza 11 BUSABOS: PAGSAKOP SA PERLAS NG SILANGAN Ivy Grace P. Ganzan 12 ILUMÍNALOS, ILUSTRADOS!: PAGBABALIK-TANAW SA MGA NANGARAP PARA SA MGA MAHIHIRAP Frank Ivan Cedric V. Coronacion

TALAAN NG ANG ANAK NI INANG BAYAN 14 Dana Beatrice C. Roque NILALAMAN WELCOME! PAGSALUBONG SA MGA 16 AMERIKANONG MANANAKOP Matthew S. Yong ISANG PAGNINILAY NG PANANAKOP NG MGA 18 AMERIKANO AT HAPONES SA PILIPINAS Robert Peter Seth R. Bautista TANGLAW: PAGSILIP SA MADIDILIM NA 20 BAHAGI NG ATING KASAYSAYAN Ma. Monica L. Benitez IKALAWANG BAHAGI 22 KILALANIN ANG MGA MAY AKDA IKATLONG BAHAGI 28 MGA PANATA SA BAYAN MGA SANGGUNIAN 31

Pahina 1 Kasaysayan KARANGALAN AT KABATIRAN SA KASAYSAYAN: ANG GULUGOD NG PAG-AARAL AT PAGKAKAKILANLAN Isinulat ni: Rodrick Mykel Nolan D. Labaguis Breaking Colonial Ties Ang depinisyon ng history ayon sa pagkakahulma ng mga taga-Kanluran ay A​ ng kasaysayan ay kinapalooban ng isa sa ang masusing pagtala ng mga nangyaring mga pinakamasalimuot na mga paksang makabuluhan sa nakalipas na mga taon. pinagtagpi-tagpi ng magkaparehong Subalit, ang pagbigay kahulugan sa bansa kwento at magkatunggaling kaisipan. Ang ay taliwas ng kaunti sa depinisyon na ito. parehong pagkakatugma at pagkakakaiba ng mga paksang isinalaysay ng kasaysayan ANG KASAYSAYAN SA BANSA AY ay namamalagi sa katotohanan ng mga HINDI LAMANG TUMUTUKOY SA pangyayaring nabuo, naganap, at naitala sa kabila ng panahon. Ang katawang binubuo MASUSING PAGLALAGOM NG ng napakaraming bahagi ng impormasyon MGA PANGYAYARI, at tala ang siyang nagsisilbing gulugod ng pag-aaral at pagkakakilanlan ng bawat kung hindi pati rin isang malayang pag- Pilipino sa kasalukuyan, maging ito man ay aaral ng mga kaganapang humulma sa galing sa itinuro ng ating mga mananakop o pagkatao ng bawat indibidwal sa bansa. pantayang pananaw ng ating mga ninuno. Bukod pa rito, ang nagsisilbing pangtibay ng mga kaganapang ito ay mga talang K​ ung bibigyang diin ang kaibahan mahihinuha parehong primarya at pagdating sa kasaysayan bilang isang sekundaryang sanggunian kung saan ang konsepto, mapapansing mas malalim ang primarya ay batay sa impormasyong galing ugat ng pag-aaral nito sa bansa kung sa taong nakasaksi ng pangyayari. Ang ihahalintulad man sa kanlurang pananaw. sekundaryang sanggunian naman ay batay sa impormasyong galing sa iba, na kanilang MULAT nalaman lamang sa ibang taong nakasaksi sa pangyayari. Pahina 1

Pahina 2 Kasaysayan Subalit, nararapat ding bigyang halaga ang Sa kadahilanang ito, ang mas katotohanan na ang pag-aaral ng pinalalim na pagkatuto na kasaysayan ay kinapalolooban din ng siyang binibigyang diin ng masusing pagsusuri ng mga nahihinuhang kasaysayan ang siyang impormasyon. Kasali rito ang internal patuloy na humuhulma sa criticism – ang pagsusuri sa katotohanan malawak at malayang ng mga authenticated source na sinuri sa kaisipang umiiral sa isip at external criticism. Ang external criticism gawi ng bawat indibidwal. naman ay ang pagsusuri ng mga historyador sa katotohanan ng isang sanggunian. Sa tulong ng pagsusuring ito, nakapagbubuo ng isang impormatibong pananaw patungkol sa kasaysayan. Zeus Salazar ITO NA ANG NAGIGING Kagaya ng Pantayong Pananaw na MAKABULUHANG binigyang diin ni Zeus Salazar, ang BAHAGI NG pagkakaroon ng kamalayan patungkol sa KASAYSAYANG kasaysayan ay isang diskursong nararapat SUMASALAMIN SA bigyan ng halaga sapagkat ito ang LIPUNANG nagsisilbing gulugod ng pagkakakilanlan. GINAGALAWAN NGAYON AT NG MULAT MGA SUMUSUNOD NA HENERASYON. Pahina 2

AUSTRONESIANS: ANG TUNAY NA PINAGMULAN NG PILIPINO Isinulat ni: Juliane Paulyn J. Pasion Ang kultura ay ang mga kaisipan, kaugalian, tradisyon, at gawi ng isang lipunan. Dito nakikilala ang isang partikular na grupo batay sa kanilang lokasyon. Nakikilala rin ang kultura ayon sa iba’t ibang paniniwala, selebrasyon, at kasabihan ng mga taong kabilang sa grupo o lipunan. Sa Pilipinas, malaki ang pagpapahalaga sa kulturang Pilipino na patuloy na pinagyayaman sa kabila ng modernisasyon. Kabilang dito ang pagdiriwang ng mga pista Tabon Man sa mga bayan at simbahan, ang tradisyon ng senakulo tuwing Semana Santa, at ang isa sa Ngunit limit sa kaalaman ng karamihan, pinakamasayang tradisyon ng simbahan — matagal na itong hindi pinaniniwalaan ang Simbang Gabi tuwing buwan ng sapagkat ayon sa antropologong si Felipe Disyembre. Bukod sa mga tradisyon ay may Landa Jocano ay may mga taong nagmula mga natatanging sayaw rin tulad ng na rito sa Pilipinas. Nahukay ang mga tinikling, singkil, at cariñosa. Isa naman sa buto ng tinatawag na Tabon man, na pinapahalagahang kaugalian ay ang napag-alamang babae, mula sa Tabon paggalang sa kapwa lalo na sa nakatatanda Cave sa Palawan na tinatayang nabuhay sa pamamagitan ng paggamit ng “po” at 28,000 hanggang 7,000 na taon bago si “opo” pati na rin ang pagmamano. Bukod sa Kristo. Natagpuan din ang buto ng paa ng mga natatanging kulturang Pilipino, ating kinikilalang Callao man na sinasabing mas alamin ang pinagmulan ng ating mga matanda pa sa Tabon man. Ang mga ninuno bago pa tayo makilala sa kung sino ebidensyang ito ang sumusuporta na tayo ngayon. tayong mga Pilipino ay hindi nagmula sa Aeta, Indones, o Malay, kung hindi sa Simbang Gabi Austronesian. Noong tayo ay nasa elementarya pa lamang, Ang mga Austronesian ay kinikilalang isang konsepto na itinuturo ay ang nagpausbong ng kulturang maritimo sa pinagmulan ng mga Pilipino na nahahati sa bansa. Ang kultura ng ating mga tatlong grupo — Aeta, Indones, at Malay. Pahina 3 MULAT

Pahina 4 Ang Ating Kultura ninuno ay kilala rin sa paggamit ng Banga balangay at paraw o iba’t ibang uri ng bangka na nakilala sa kasaysayang pandagat. Bukod sa kulturang maritimo, mayroon pang limang ebidensya na nagpapatunay na ang mga Pilipino ay nanggaling sa mga Austronesians. Ang mga ito ay ang wika o cognates, mga katibayang materyal o artifacts, agrikultura, paglilibing sa banga, at paniniwala sa kaluluwa at anito. SA KASALUKUYAN KUNG SAAN TILA NAWAWALAN NG PAGKAKAISA SA PILIPINAS, MABUTING ALALAHANIN NA TAYO AY NAGMULA LAMANG SA IISANG LAHI — ANG AUSTRONESIANS. Itinuro nila na sa kabila ng pagkakahiwalay ng 7,641 na isla sa Pilipinas bilang arkipelago, pinagbubuklod pa rin tayo ng kultura at wika. Naging posible ito gawa ng paglalakbay sa katubigan gamit ang mga bangka. Mahalagang tandaan na tayo ay may sariling pagkakakilanlan at hindi lamang nagmula sa mga dayuhan. Kailangan nating pahalagahan ang sariling atin at magkaisa dahil itinuro ng ating pinagmulang Austronesians na sa kabila ng pagkakawatak ay mayroong paraan tungo sa pagkakaisa. Pagkakaisa Pahina 4 MULAT

Pahina 5 Sina Lapu-lapu at Magellan KALABAN O KAIBIGAN, SINO NGA BA SI MAGELLAN? Isinulat ni: Dana Angeli D. Leycano Noong bata ako, lagi kong pinipinta si Ferdinand Unang Misa ng Katoliko sa Limasawa Magellan bilang isang kontrabida dahil itinuturo satin noon na ang tanging ginawa niya sa Mula rito, nagkaroon ng samahan ang Pilipinas ay tangkaing sakupin tayo. Sa dinami mga ninuno natin sa mga European na dami ng taon na nakalipas, hindi na nawala sa ito kung saan nakatanggap pa sila ng aking isip na ang taong ito ay masama at walang regalo sa isa’t isa. Noon namang nagawang mabuti para sa ating mga ninuno at si Linggo ng Pagkabuhay ng Marso 31, Lapulapu ang tunay na bayani ng bansa. 1521, nagsagawa si Magellan ng unang Ngayon, napagtanto ko na hindi lamang pala misa ng Katoliko sa Limasawa Island dito umiikot ang kuwento. Maraming mga bagay sa Southern Leyte na naging tanda ng ang natuklasan pa ngayon simula noong unang pagsilang ng Katolisismo sa Pilipinas. nakarating ang mga Espanyol sa bansang Pilipinas. Alam na natin dati pa lang na ang mga Espanyol ang nagpakilala sa mga Sa paglalayag pakanluran, nakarating din si Pilipino ng Katolisismo. Isa ito sa Magellan at ang kanyang mga kasama sa masasabi kong magandang naidulot Homonhon Island noong Marso 17, 1521, isang nila bilang ako rin ay isang Katoliko. lalawigan ng Silangang Samar sa Pilipinas. Maraming Pilipino ang naging Katoliko sa pangungumbinsi ni Magellan Expedition Magellan at isa na dito ay si Rajah Humabon, pinuno ng Cebu, na siyang Nang makita sila pagkatapos ng ilang araw ang naging kaibigan nya. Sa Cebu ay ating mga ninuno, napansin nila na karamihan nakibahagi rin sya sa lokal na tipan ng sa mga ito ay may sakit, gutom at uhaw. Lingid dugo, o mas kilala bilang sandugo sa kaalaman ko noon, ang mga ninuno pala upang kaibiganin ang mga Bisaya. natin ang tumulong kayna Magellan bilang Nangako si Magellan na pagpapakita ng pakikipagkapwa tao sa proprotektahan niya ang Cebu sa pamamagitan ng pagpapakain sa kanila. kanilang mga kalaban. SINONG MAGAAKALA NA ANG DI UMANO'Y SIMPLENG PANGAKO NA ITO... MULAT Pahina 5

Pahina 6 Sina Lapu-lapu at Magellan ANG MAGUUDYOK SA MGA Ferdinand Magellan MASASAMANG PANGYAYARI SA PAGITAN Mapagtanto na hindi naman tunay na NG ATING MGA NINUNO AT masama si Magellan nang una siyang MGA ESPANYOL? umapak sa ating bansa. Nakabuo sya ng samahan sa mga ninuno natin kung Nang masangkot na si Magellan sa mga saan niya nadiskubre ang mayamang tunggalian sa pulitika nina Lapulapu, pinuno ng kultura na mayroon ang Pilipinas. Mactan Island, at Humabon, nagbago ang lahat. Marahil dahil dito ay unti-unting Dahil sa kanyang internal na motibo kung saan nabuo ang kanyang makasariling ang pangingialam nya sa pamamalakad ng ating motibo, hindi pa rin maipagkakaila ninuno at ang kanyang pagmamataas ang ang kanyang naging kontribusyon sa nangibabaw, nauwi sa patayan ang kanilang kung ano ang kinahinatnan hindi pagtatagpo. Dito na nangyari ang kilalang lamang ng Pilipinas kundi ng buong “Battle of Mactan” noong Abril 27, 1521. Natalo ni mundo sapagkat kung wala siya ay Lapulapu at ng kanyang mga tauhan ang mga hindi niya mababago ang paraan ng puwersang Espanyol, sa pamumuno ng Portuges pag-navigate o mapapatunayan na na eksplorador na si Ferdinand Magellan at ang bilog ang mundo. kanyang mga katutubong kaalyado na sina Rajah Humabon at Datu Zula. Dahil dito, kinilala si Lapulapu bilang ating unang bayani. Lapulapu Pahina 6 MULAT

Pahina 7 Ang Krus at Korona PAGDALUKAT NG KASAYSAYAN: EPEKTO NG KOLONYALISMO NG ESPANYA SA PILIPINAS Isinulat ni: Danielle Janna C. Kong-Unson Ang ika-apat na kabanata ng Kristiyanismo librong Unraveling the Past ay tumatalakay sa pagiging kolonya Sa kabila ng mga kontribusyon na ito, hindi rin dapat ng Espanya sa Pilipinas sa loob ng kalimutan ang mga masamang epekto ng kolonisasyon mahigit 300 taon. Nagkaroon ng ng Espanya sa Pilipinas. Isa sa mga ito ay ang malaking epekto ang pananakop pagsasamantala sa mga lokal na mamamayan sa ng mga Espanyol sa bansa at pamamagitan ng pag-aangkin ng mga lupa at hindi maikakaila ang mga pagpapabayad ng buwis. Dagdag pa rito ang kontribusyon nila sa kultura at pagpapalaganap ng kolonyal na kaisipan na nagdulot ng kasaysayan ng Pilipinas. kawalan ng pagkakaisa sa bansa. Kolonyalisasyon Pananakop ng Kastila sa Pilipinas Ayon sa mga pagsasaliksik, ang Hindi rin dapat kalimutan na sa panahon ng Espanyol ang nagpasimula ng kolonisasyon ng Espanya, maraming mga Pilipino ang pagpapakilala ng Kristiyanismo naging biktima ng karahasan at pang-aabuso. Naging sa bansa at nagdala ng mga unang malawak ang pagpapahirap sa mga Pilipinong hindi simbahan, mga libro, at mga sumunod sa mga alituntunin ng mga Espanyol at sa mga eskuwelahan. Sila rin ang taong lumaban sa kanila. nagpasimula ng paglikha ng mga lungsod tulad ng Manila, Cebu, at Iloilo. Bukod sa ito, nagdala rin sila ng mga bagong uri ng pananamit, pagkain, musika, at sayaw. MULAT Pahina 7

Pahina 8 Ang Krus at Korona DAPAT NATING Pananakop ng mga Espanyol sa mga Indio TINGNAN ANG PANANAKOP NG Sa kabuuan, ang pag-aaral ng ikaapat na kabanata ay ESPANYA SA nagbigay sa atin ng mas malalim na pag-unawa sa PILIPINAS BILANG kasaysayan ng Pilipinas at kung paano naging bahagi ng ISANG pananakop ng Espanya ang ating bansa. MAHALAGANG BAHAGI NG Pagmamahal sa Bayan KASAYSAYAN NG BANSA. MAHALAGA NA ISAPUSO NATIN ANG MGA Bagamat may mga NATUTUNAN NATIN negatibong epekto ito, DITO UPANG hindi rin natin dapat MAGKAROON TAYO NG kalimutan ang mga MAS MALAWAK NA positibong kontribusyon KAALAMAN AT PAG- nito sa kultura at UNAWA SA ATING kasaysayan ng bansa. Sa BANSA. ating pag-aaral ng kasaysayan ng Pilipinas, mahalaga na isaalang- alang natin ang mga ito upang mas maintindihan ang ating sariling bansa at kung paano tayo naging kung sino tayo ngayon. MULAT Pahina 8

Pahina 9 Ang Krus at Korona KINALAUNAN: PAANO NAHABI NG NAKARAAN ANG KASALUKUYAN Isinulat ni: Joyce Gwyneth T. Braza Naaalala ko na sa tuwing tatalakayin natin Isa sa mga unang tungkulin ng mga Kastila ay ang pananakop ng mga Kastila, laging ang pag isahin ang Pilipinas sa ilalim ng iisang tinatalakay ng aking mga guro ang paksang pananampalataya at sa ilalim ng isang ito sa paraang kung gaano sila pamahalaang kolonyal na ang Maynila ang nagpapasalamat sa mga Kastila dahil sila sentro. Upang mapadali ang madaling ang nagdala ng edukasyon, pati na ng pagbabalik-loob at pagpapayapa ng mga Kristiyanismo sa ating bansa. Ngunit katutubo, itinatag ang ilang institusyong nagtataka rin ako kung bakit ito tumagal ng kolonyal sa Pilipinas. Isa na rito ang reduccion. tatlong daang (300) taon – ano ba talaga ang Ang reduccion ay nagmula sa salitang reducir nangyari, paano ito nagsimula, at paano nga na nangangahulugang \"mag-resettle\" o ba binago nito ang buhay nating mga \"magbawas\". Bago dumating ang mga Europeo, Pilipino? ang mga katutubo ay nanirahan sa mga nakakalat na komunidad na walang sentral na pamahalaan. Tinangka ng planong ito na patahimikin ang mga nag-aatubili na Pilipino sa pamamagitan ng Christian indoctrination sa isang bagong settlement pattern gamit ang plaza complex. Kristiyanismo Quadricula o Plaza complex Ang mga Kastila ay namuno sa Pilipinas sa Ang mga Pilipino ay na-resettle sa mga bagong loob ng mahigit tatlong daang (300) taon, pamayanan kung saan itinayo ang isang mula nang magpasya ang eksplorador na si simbahan at ang mga ito ay nasa loob ng Miguel Lopez de Legazpi at ang kanyang distansya ng pandinig ng mga kampanilya ng puwersa na maglayag patungong Maynila simbahan. Para sa mga Kastila, ang planong ito noong 1571, hanggang sa pagpapahayag ng – reduccion, ay isang sibilisadong aparato kalayaan noong 1898. Sinasabi nila na ang upang mapasunod ang mga Pilipino sa batas ng pananakop ng mga Kastila ay may malaking mga Kastila. epekto sa ekonomiya at kultura ng Pilipinas at ang mga eto ay nagtatag ng isang malakas na presensya sa bansa– PERO PAANO NGA BA NAGSIMULA ANG LAHAT NG ITO? MULAT Pahina 9

Pahina 10 MAGAZINE TITLE Ang Krus at Korona Bukod sa reduccion, itinatag din ang ANG PANANAKOP NG MGA KASTILA sistema ng encomienda. Ang salitang AY TALAGANG NAGDULOT NG encomienda ay nagmula sa salitang MALAKING PAGBABAGO SA ATING encomendar na ang ibig sabihin ay MGA PILIPINO. \"magtiwala\". Hindi man natin ito pansin, ngunit marami sa ating mga kultura ang naghalo sa panahon ng kolonisasyon. Sa madaling sabi, malaki ang naging epekto ng pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas sa kung paano umunlad ang bansa. Ang pamana ng mga neto ay makikita sa kultura, pamahalaan, edukasyon, relihiyon, at ekonomiya ng bansa. Encomienda system Edukasyon Ito ay isang legal na framework na Gayunpaman, ang pananakop ay nagpapahintulot sa mga opisyal ng Espanya nagdulot din ng pang-aapi, na taktikal na ipamahagi ang lupa sa pagsasamantala, at diskriminasyon. kanilang mga nasasakupan. Sa ilalim ng sistemang ito, ang Spanish royal family ay SA KABILA NG MGA nagbigay ng lupa sa mga kilalang lokal na HAMON NA DALA NG Kastila, na, bilang kapalit, ay inatasan na MGA KASTILA, gawing Katoliko ang mga Pilipino at PATULOY NA mangolekta ng buwis bilang mga UMUUNLAD ANG encomendero. Ang sistemang ito ay unti- PILIPINAS AT NAGING unting inalis kalaunan. Bukod pa rito, bukod ISANG MALAYANG sa mga nabanggit na mga plano at sistema BANSA NA sa panahon ng kolonisasyon, ang iba't ibang IPINAGMAMALAKI ANG institusyong kolonyal na pang-ekonomiya NATATANGING ay itinatag din sa Pilipinas upang KULTURA AT PAMANA suportahan ang pamahalaang kolonyal at NITO. ang mga misyonerong nagtatrabaho – kabilang dito ang tributes through royal decrees, cedula personal, at polo y servicos. Bukod sa mga ito, nagdala rin ang mga Kastila ng mga ideya, teknolohiya, at pamamaraan na nagpabuti sa buhay ng mga Pilipino sa ilang mga paraan – mula sa pagtatatag ng mga institusyong pang- edukasyon hanggang sa pagpapakilala ng mga bagong pananim at palay pati na rin ang agrikultura ng plantasyon hanggang sa pagpapaunlad ng imprastraktura ng bansa. MULAT Pahina 10

Pahina 11 Ang Kolonyalismo BUSABOS: PAGSAKOP SA PERLAS NG SILANGAN Isinulat ni: Ivy Grace P. Ganzan Lingid sa ating kaalaman na ang Mga Pilipino noong Panahon ng Kastila ating bansa ay sinakop ng iba’t ibang bansa – Espanya, Estados Ilan sa mga patakaran na ipinataw ng pamahalaang Unidos, at Hapon. Subalit, bago Espanyol ay ang pangangamkam ng lupain at pa man tayo mapasailalim sa pangongolekta ng buwis o tributo sa mga Pilipino, o pamumuno at kolonyalismo ng Indio na nangangahulugang alipin. Sa ganitong paraan mga karatig bansa, mayroon na mas nagkaroon ang mga kastila ng pondo upang tayong tinatawag na sibilisasyon. mapatakbo ang kolonya at mabawi ang mga gastusin Kung saan ang ating mga ninuno mula sa pananakop nito. Ang isa pang halimbawa nito ay ay may sarili ng paniniwala, ang “Polos y servicios,” na isang uri ng paggawa na kultura, at tradisyon. Isa rin ito sa nangangakong ang mga pilipino ay makatatanggap ng naging kahinaan ng ating lahi, bayad sa kanilang serbisyo. dahil sa ating mga kinagawian mas napadali ang pagpasok ng Sa mga nagdaang taon, ang ating bansa ay dayuhan sa bansa. Dito na naimpluwensyahan ng mga sumakop rito. Natutuhan nagsimula ang pananakop sa nating umangkop sa kanilang kultura, gawi, tradisyon, at bayang sinilangan nating mga iba pa. Sa pagbabalik tanaw sa mga naganap noong pilipino. Sa loob ng tatlong daan panahong ang Pilipinas ay nasa ilalim ng pamumuno ng at tatlumpu’t tatlong taon, tayo ibang bansa, naging tulay ito upang buksan ang ating ay napasakamay ng mga kastila. isipan at simulan nating ipaglaban ang ating karapatan at May ilang pilipino ang ang ating bayan. Dito kumuha ng lakas ang ating mga tumanggap, nagaklas, at ninuno upang makamtam natin ang atin kalayaan. nanirahan sa kabundukan bilang reaksyon sa pamumuno ng Lakas Paggawa ng mga Pilipino Espanya. Karagdagan pa rito, ang ating mga ninuno ay nakaranas ng iba’t ibang baryasyon ng pangaabuso. Sa pagpapatuloy ng pananakop ng kastila sa Pilipinas, nagpatupad ang pamahalaan nila ng ilang patakaran. Kinakailangan ng mga pilipinong sumunod sa pamamahala ng mga kastila. MULAT Pahina 11

ILUMÍNALOS, ILUSTRADOS!: PAGBABALIK-TANAW SA MGA NANGARAP PARA SA MGA MAHIHIRAP Isinulat ni: Frank Ivan Cedric V. Coronacion Sa kasamaang palad, sila ay nasira na at Pagtindig sa Cavite patuloy pang sinisira ng sistema, ng pang- aapi, kasakiman, at pansariling interes ng Nang mamulat sa pagkakaiba ng mga nasa kapangyarihan. At bilang dalawang Espanya, na mayroong isang napakarami ang naka-piring at bulag sa progresibo at isang paurong, ang mga potensyal natin at ng ating Inang Bayan, Ilustradong ito ay tumindig upang modernong mga Ilustrados ang kailangan makapagpalaganap ng pagmamahal sa upang maudyok at mamulat muli ang kanilang bayan. Sila ay mga aktibista na karamihan. pumuna sa pang-aabuso ng kapangyarihan ng kolonyal na Puting Guro na Thomasites administrasyon at nangarap sila para sa mga mahihirap. Naniwala ang mga Noong ika-19 na siglo, nagkaroon ng Ilustrado sa importansiya ng edukasyon, pagbabago sa ekonomiya na nagdulot rin ng hinangad nilang buwagin ang mapang- pagbabago sa lipunan. Nagkaroon ng mga aping kolonyal na sistema, at bagong elit na ipinanganak sa isang ipinalaganap ang ideya na tayo ay dapat komportableng buhay. Sila ay ipinadala sa may sariling kultura at pagkakakilanlan. mga mahuhusay na paaralan na may kalidad na edukasyon. Sa kagustuhang Pahina 12 palawakin ang kanilang kaalaman, sila ay pumunta sa Espanya. Kaya naman, nagkaroon ng mga Pilipinong Ilustrado sa Espanya na gustong makapagaral at higit pang mamulat sa realidad. MULAT

Pahina 13 Ang Ating Kultura SA KASALUKUYAN, Pagsasama ng mga Pilipino noong EDSA Revolution MARAMING PILIPINO ANG BINULAG NG Sa pagbabalik-tanaw, makikita ang mga SISTEMA AT NG pagkakatulad na mayroon sa lipunan KASINUNGALINGANG ngayon at noon, tatlong siglo na ang IPINAPALAGANAP NITO. nakararaan. Makikita rin na tayo ay lubhang nangangailangan ng mas maraming taong Ito ay gumagapos at humahadlang sa titindig na tila bang mga Ilustrados na pagabot ng ating mga potensyal at ng humahangad ng isang makatarungan at potensyal ng ating bayan. Dagdag pa malayang lipunan. Kailangan natin ng mga rito, ang kahirapan at kakulangan ng Pilipinong magbibigay liwanag sa madilim akses sa libre at kalidad na edukasyon at tiwaling sistema, mga taong ay nagpapalawak lamang ng class kukuwestiyonin ang status quo, at struggle at “Great Cultural Divide” na magtuturo at magpapaliwanag sa kanilang nagsimula ilang siglo na ang mga kababayan. nakalilipas. Subalit tulad noon, mayroong mga Pilipinong nagkaroon ANG MGA ng oportunidad para makapagaral at PILIPINONG ITO mamulat sa realidad na kinakaharap AY NANDITO NA. ng bansa. Gamit ang kanilang boses sa mga silid-aralan, Internet, modernong social media, atbp., naiimpluwensyahan at natuturuan nila ang mga mamayan. Sila ang nagsisilibing modernong mga Ilustrados na hangad mapalaya ang bansa sa opresyon at kadenang kumukulong dito. ANG MENSAHE KO SA KANILA– ILUMINALOS, Pagrarally ILUSTRADOS! MULAT Pahina 13

Pahina 14 Ang Katipunan ANG ANAK NI INANG BAYAN Isinulat ni: Dana Beatrice C. Roque Kung bibigyan natin ng pansin ang ay nabigyang buhay na ipaglaban din ang kanyang mga pangyayari na nag tulak sa bansa sa konseptong kanyang ipinalaganap sa Katipunan upang maghimagsik Katipunan, ang Inang Bayan. laban sa mga kolonyalista, ito ay nagmula sa kilusang ginawa ng Pagtitipon ng mga Katipunero mga Ilustrado. Natuklasan ng mga Ilustrado ang pagkakaiba ng buhay ANG KONSEPTO NG INANG BAYAN AYON KAY nila bilang edukado at sa buhay na ANDRES BONIFACIO AY NAKAANGKLA SA ibinibigay lamang ng mga ATING LIKAS NA MAPAGMAHAL NA Espanyol sa mga kapwa nila KATANGIAN BILANG ISANG PILIPINO. Pilipino. Kaya naman sa kanilang paglilinang ng kaalaman sa ilalim Nakipaglaban si Bonifacio hindi dahil para sa ng mga kilalang unibersidad, pansariling interes, kundi para sa ikalalaya ng nilayon ng mga Ilustrado na kanyang bayan o mga kapwa Pilipino mula sa mga mabigyan ng patas at nararapat na Espanyol. Binuwis niya ang kanyang buhay noong pamumuhay ang kapwa nilang ika-10 ng Mayo 1897 para sa kanyang minithing mga pilipino sa pamamagitan ng kalayaan para sa Pilipinas. Kaya naman ang kanyang konseptong nación na natutunan magiting na loob ang siyang naging simbolo sa nila mula sa kanlurang mga pag- pagmamahal sa bayang ating sinilangan. aaral. Andres Bonifacio Kaya kung makapagsasalita man ang ating Inang Bayan, tiyak akong bibigyan niyang pagpugay ang Mula dito, ang isang tanyag na katapangan, kadakilaan, at pagmamahal ni Andres bayani na nagngangalang, Andres Bonifacio para sa kanya. Sapagkat Bonifacio, SIYA ANG NAGBIGAY PAKAHULUGAN SA KUNG PAPAANO PINAGLALABAN AT ITINUTURING NG ISANG PILIPINO ANG KANYANG BANSA. MULAT Pahina 14

Pahina 15 Ang Katipunan Ngunit hindi ito ibig sabihin na ang Kung tutuusin, lahat ng mga Pilipinong ibang mga bayani tulad ni Dr. Jose nagbuwis ng kanilang buhay para sa kanilang Rizal, Apolinario Mabini, Antonio mga kalayaan ay nagsilbing mga kandila ng Luna at iba pa ay hindi niya pag-asa para sa mga susunod na henerasyon. bibigyang pagpugay. Mga Katipunero May kanya kanya din naman silang Mga Katipunerong hawak ang larawan ni Dr. Jose Rizal mga kontribusyon at pagsubok na nilabanan upang makamit ang Kaya lamang sa tingin ko ay mas mananaig kalayaan para sa bansa. ang pangalan ni Bonifacio sa ating Inang Bayan, ay dahil siya ang nagbigay ng isang Ang Katipunan konsepto na TAYONG LAHAT AY MAGKAKAPATID NA NAGMAMAHAL SA IISANG INA. Tinuruan ni Bonifacio ang kanyang mga kasagi sa Katipunan, na mahalin ang Diyos higit sa lahat dahil ito ay paraan din ng pagmamahal natin sa ating kapwa at sa ating bansa. Siya ay simbolo ng ating pagka-Pilipino, ang Ama ng Himagsikan at ang naglingkod bilang anak ni Inang Bayan na hindi natin kailanmang dapat burahin sa ating isipan. MULAT Pahina 15

Pahina 16 Ang Mga Amerikano WELCOME! PAGSALUBONG SA MGA AMERIKANONG MANANAKOP Isinulat ni: Matthew S. Yong “NEGOSYO O Naging likas na sa mga Pilipino na maging KALAYAAN? BAYAN O hospitable at matulungin, ito ang ating unang SARILI? PUMILI KA!” ipinakita nang makarating si Magellan sa ating lupain. Gayundin, noong panahon ng mga Kilala ang linyang ito mula sa pelikulang Amerikano, ang mga Pilipino ay nagpakita ng Heneral Luna na kung saan ipinakita na malasakit at kooperasyon sa kanila. Sa kabila ng mayroong mga Pilipino na gustuhing mga paghihirap na dinanas ng mga Pilipino sa magpasakop sa mga Amerikano sa ilalim ng pamumuno ng mga Amerikano, sila ay batayan na ang mga Amerikano raw ang nagpakita pa rin ng kabutihan at magbibigay daan sa paglago, pagbabago, pakikipagkapwa sa pamamagitan ng pagbibigay at pagunlad ng bayang Pilipinas. Ipinakita ng mga serbisyo at pagkain sa mga Amerikano. ang katatagan ni Heneral Antonio Luna sa Binigyan nila ng maalab na pagtanggap ang mga pakikidigma sa kasarinlan ng Pilipinas. Amerikano at tinulungan sila sa kanilang mga Ngunit ano ang magiging silbi ng pangangailangan. Nagpakita rin ang mga kasarinlan ng bayan kung mawawala Pilipino ng pakikipagtulungan sa mga naman ang mga mamamayan nito. Amerikano sa pagbuo ng iba't ibang proyekto Maaaring sabihin na makasarili ang mga tulad ng pagpapatayo ng mga imprastruktura at politiko na sumapi sa mga Amerikano at pagpapalaganap ng mga programa para sa namili ng awtonomiya sa ilalim ng ikakaunlad ng bansa. pamumuno ng mga Amerikano. Pero, maaaring rin na pinili lamang nila ang SA PAMAMAGITAN NG KANILANG kapakanan at kaligtasan ng mga PAKIKIPAGTULUNGAN, NAGING mamamayang Pilipino upang matigilan na POSIBLE ANG PAGPAPALAGANAP ang giyera at mabawasan na ang mga NG MODERNONG TEKNOLOHIYA nasawi resulta ng pakikidigma. Nang AT KAALAMAN SA PILIPINAS. sumuko si Emilio Aguinaldo sa mga puwersa ng mga Amerikano, kaniyang Filipinos with American women in local dance hall (Stockton, CA) isinaad na inuna niya ang kapakanan ng mga mamamayang Pilipino na naghahangad ng kapayapaan. Idinagdag rin niya na nagtitiwala siya na sa ilalim ng administrasyon at proteksiyon ng mga Amerikano, makakamit natin ang kasarinlan. MULAT Pahina 16

Pahina 17 Ang Mga Amerikano Inauguration of Manuel L. Quezon Muli nating balikan ang katagang galing kay Luna, “Negosyo o Kalayaan? Bayan o Sarili? Kalaunan, tuluyang naipamalas ang Pumili ka!” Kung ikaw ang pagpipiliin, marahil pagtutulungan ng mga Pilipino at ang pipiliin mo ay kalayaan at ang bayan. Amerikano. Sa pamamagitan ng Schurman Commission, Taft Commission, NGUNIT TUNAY NGA BA at pagpapatupad ng mga batas tulad ng NATING PINILI ANG Cooper Act, Jones Law, at Tydings- Mcduffie Act nagbigay-daan ito sa KALAYAAN AT BAYAN? mapayapang co-existence ng dalawang lahi sa ilalim ng home rule sa pagtatag ng Kung titingnan natin, labis pa rin ang Komonwelt ng Pilipinas. impluwensiya ng mga dayuhang mananakop sa ating bansa. Mas pipiliin pa rin natin ang mga US-Filipino Joint Military Drills imported na kagamitan, tila ba na sa pamamagitan ng neo-kolonyalismo, kontrolado Nang dumating ang Pangalawang- pa rin tayo ng mga dayuhan. Isa pang kataga ni Digmaang Pandaigdig, ipinamalas ang Heneral Luna ang nagpapatunay dito, “Mga kaisahan ng dalawang nasyon sa kapatid, mayroon tayong mas malaking kaaway pakikidigma laban sa mga kampon ng tsaka sa mga Amerikano, ang ating mga sarili.”; Hapones. Mula sa hinagpis ng Bataan hindi masama na maipamalas natin ang Death March hanggang sa malugod na pagtanggap sa mga dayuhan, pakikipagtulungan ng Sandatahang Lakas ngunit kung tayo ay magmuni-muni, ating ng mga Pilipino at Amerikano sa suriin na kung hindi ba naging masyadong liberasyon ng Pilipinas, ipinakita nila ang malugod na ang ating pagtanggap sa mga kapatirang nagnanaig pa rin hanggang sa dayuhan? kasalukuyan. SA HULI, HANGGANG NANANATILI PA RIN ANG COLONIAL MENTALITY SA ATING PAG-IISIP, MARAHIL SARILI PA RIN ANG ATING UUNAHIN BAGO ANG BAYAN. MULAT Pahina 17

Pahina 18 Ang Mga Hapones ISANG PAGNINILAY NG PANANAKOP NG MGA AMERIKANO AT HAPONES SA PILIPINAS Isinulat ni: Robert Peter Seth R. Bautista Ang pananakop ng mga Hapon sa Japanese Regime over the Philippines Pilipinas noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay isang Ang pananakop ng mga Hapones ay nagkaroon ng madilim na kabanata sa malalim na epekto sa Pilipinas, sa panahon at pagkatapos kasaysayan ng bansa. Nagsimula ng digmaan. Nag-iwan ito ng malalalim na peklat sa ang pananakop noong 1942, mamamayang Pilipino at naapektuhan ang ekonomiya at matapos talunin ng hukbong imprastraktura ng bansa. Gayunpaman, malaki rin ang imperyal ng Hapon ang naging papel ng pananakop sa pakikibaka ng bansa para puwersang Amerikano at sa kalayaan, dahil naging inspirasyon nito ang maraming Pilipino. Ang mga Hapon ay Pilipino na ipaglaban ang kanilang kalayaan. Ngayon, ang malupit na mananakop, na mga alaala ng pananakop ng mga Hapones ay gumagawa ng maraming pinananatiling buhay sa pamamagitan ng mga kalupitan laban sa mamamayang monumento at museo, na nagsisilbing paalala ng Pilipino, kabilang ang mga katapangan at katatagan ng mga mamamayang Pilipino masaker, sapilitang paggawa, at sa harap ng kahirapan. sekswal na pang-aalipin. Ang trabaho ay tumagal ng tatlong Bilang isang Pilipino na sumasalamin sa pananakop ng taon, at ito ay minarkahan ng mga Hapones sa ating bansa, nararamdaman ko ang gutom, sakit, at kahirapan. kalungkutan at galit sa mga kalupitan na ginawa ng Maraming Pilipino ang napilitang hukbong imperyal ng Hapon laban sa ating mga lumikas sa kanayunan upang mamamayan. Ang mga alaala ng mga patayan, sapilitang takasan ang kalupitan ng mga paggawa, at sekswal na pang-aalipin ay nananatili pa rin, sundalong Hapones. at ang mga peklat ng pananakop ay maliwanag pa rin hanggang ngayon. Gayunpaman, nararamdaman ko rin Prisoners of War on the Bataan Death March ang pagmamalaki sa katapangan at katatagan ng ating mga mamamayan na nakipaglaban para sa ating kasarinlan at lumaban sa pananakop. Ang pananakop ng mga Hapones ay nagsisilbing paalala sa mga sakripisyo at hirap na dinanas ng ating mga ninuno sa paghahangad ng kalayaan at nagsisilbing patunay ng lakas at determinasyon ng diwang Pilipino. MULAT Pahina 18

Pahina 19 Ang Mga Hapones BILANG ISANG American Colonization over the Philippines PILIPINO Gayunpaman, sa katotohanan, ang kanilang na sumasalamin sa pananakop ng mga patakaran ay kadalasang katumbas ng mga Amerikano sa ating bansa, imperyalismong pangkultura at hindi ko maaaring balewalain ang pagsasamantala, na nagresulta sa malalim na epekto ng konsepto ng pagkamatay ng sampu-sampung libong \"pasanin ng puting tao.\" Ang Pilipino. Ang legacy ng \"white man's burden\" ideyang ito ay nagsulong ng ay may pangmatagalang epekto sa ating paniniwala na tungkulin ng mga bansa, at ang mga peklat ng imperyalismo at puting Kanluranin na \"sibilisahin\" at rasismo ay maliwanag pa rin ngayon. \"i-moderno\" ang mga di-puting Patuloy nating aalalahanin ang panahong ito lipunan, na ginamit upang bigyang- sa ating kasaysayan at katwiran ang panghihimasok ng mga Amerikano sa Pilipinas at nagsilbing katwiran para sa kanilang mga kolonyal na ambisyon. American Colonization over the Philippines MAGSUSUMIKAP PARA SA ISANG MAS MAGANDANG KINABUKASAN KUNG SAAN HINDI NA MAUULIT ANG MGA GANITONG KAWALANG- KATARUNGAN. MULAT Pahina 19

Pahina 20 Ang Martial Law TANGLAW: PAGSILIP SA MADIDILIM NA BAHAGI NG ATING KASAYSAYAN Isinulat ni: Ma. Monica L. Benitez Fragility Of Life ni Mariusz Lewandowski Ngunit hindi naman maipagkakaila na marami ang nagawa ng rehimeng Marcos. Sa tuwing naririnig ko ang pangalang Ngunit dahil din dito, nagkaroon ng Marcos, hindi ko maiwasang balikan ang kaisipan ang karamihan na ito ang panahong ako ay walang kaalam-alam sa pamantayan para maituring na epektibo kung gaano karami ang dumanak na dugo ang pamamahala ng isang presidente. upang pakintabin ang pangalang hanggang Bukod pa rito, ang kakila-kilabot na Martial sa kasalukuyan ay mainit na Law na ipinatupad ng Presidenteng pinagdedebatehan ng mga tao. Ngunit bakit Ferdinand Marcos, Sr., kung saan libo- nga ba hanggang ngayon karamihan sa libong Pilipino ang ikinulong, pinahirapan, ating mga Pilipino ay hindi pa rin at pinatay, ay nagkaroon ng magkasundo? Marahil ito sa likas na pangmatagalang epekto sa ating bansa. kabaitan ng mga Pilipino kung saan mas Hindi mabilang ang mga pamilyang pinipili nating tignan ang isang mabuting nagkawatak-watak at ang mga sugat na nagawa ng isang tao kumpara sa isang dala ng Martial Law ay patuloy na daang kamalian na kanyang nagawa. nararamdaman sa mga komunidad at mga pamilyang nawalan ng boses at mga mahal Ang Pamilyang Marcos sa buhay. MULAT Pahina 20

Pahina 21 Ang Martial Law Ang pagsasabi na malaki ang ANG MGA MADIDILIM NA PARTE NG ATING naiambag ng mga Marcos sa bansa KASAYSAYAN at ang pagsasabi na marami silang ay nagpapaalala ng mga kahihinatnan ng ating nagawang krimen para magawa ito mga pagkakamali, kabiguan, at pagkukulang. ay dalawang pangungusap na Nasasaksihan natin ang madilim na mga maaari at dapat na kabanata ng ating kasaysayan, tulad ng mga magkakasamang umiiral. Dahil digmaan, pang-aapi, at diskriminasyon, na kung patuloy tayo na mananatiling nagresulta sa matinding pagdurusa ng bulag sa katotohanan ng kanilang napakarami sa atin. Kasabay ng pagbubukas ng mga nagawa, maaaring ilang beses ating isipan ay ang pagtuklas natin sa na mauulit ang ganitong mapaminsalang epekto ng kasakiman, pangyayari sa ating kasaysayan. pagtatangi, at kamangmangan na nagpatuloy ng kawalan ng katarungan at hindi \"Lady Justice\" ni Chad Awalt pagkakapantay-pantay sa ating bansa. MULA SA MAGANDANG Ang pagbabalik-tanaw sa kumikinang na mga BAHAGI NG KASAYSAYAN, parte at ang paggalugad sa madidilim na sulok malalaman natin ang tungkol sa ng ating kasaysayan ay makapagbibigay sa atin mga kahanga-hangang tagumpay ng napakahalagang aral na maaaring gumabay at positibong kontribusyon ng sa ating mga aksyon at desisyon sa ating mga kapwa Pilipino. Makikita kasalukuyan at sa hinaharap. Ang kasaysayan natin ang mga halimbawa ng mga ay nagsisilbing malaking imbakan ng ating mga mahuhusay na pinuno na karanasan, isang talaan ng ating mga tagumpay nagbigay-inspirasyon at nanguna at kabiguan bilang tao at bilang isang bansa, at sa kanilang mga komunidad sa isang kayamanan na huhubog sa ating pananaw pag-unlad at kaunlaran. Sa sa mundo. Ang pagbabalik-tanaw hindi lamang kabilang banda naman, sa mabuti, kung hindi pati na rin sa masasamang bahagi ng kasaysayan ang MULAT tuluyang magtatanggal ng piring sa ating mga mata. Kung ating bubuksan ang ating mga tenga sa libo-libong boses mula sa iba’t-ibang panig ng iisang kwento, matutuklasan natin na ANG ATING KASAYSAYAN AY HINDI LAMANG ISANG MONOLITIKONG SALAYSAY... KUNDI AY ISANG TAPISERYANG PINALALAMUTIAN NG MAGKAKAIBANG PANANAW, IDEOLOHIYA, AT KULTURA. Pahina 21

IKALAWANG BAHAGI: KILALANIN ANG MGA MAY-AKDA

BAUTISTA AT BENITEZ Si Robert Peter Seth R. Bautista ay dalawampu't dalawang taong gulang, ikaapat na taong mag-aaral sa De La Salle University na kumukuha ng double degree sa Applied Corporate Management at Applied Economics. Mahilig siyang manood at maglaro ng sports, pati na rin ang panonood ng mga dokumentaryo tungkol sa mga teorya ng pagsasabwatan. Umaasa rin siyang patuloy na umunlad bilang isang estudyante at tao. SETH BAUTISTA MONICA BENITEZ Si Ma. Monica L. Benitez ay labing siyam na taong gulang na mag-aaral sa Unibersidad ng De La Salle - Manila. Siya ay kasalukuyang kumukuha ng kursong Accountancy at siya ay nasa kanyang ikalawang taon sa kolehiyo. Kinahihiligan niya ang magbasa ng mga libro, kumuha ng litrato ng kung ano- ano, at makinig sa mga kanta ni Taylor Swift. Kinahuhumalingan din niya ang lahat ng anyo ng sining pero higit na kanyang kinahiligan ay ang pagpipinta at pagpunta sa mga museo. Siya rin ay miyembro ng DLSU Sports kung saan siya ay nagsusulat ng mga artikulo patungkol sa isports.

BRAZA AT CORONACION Si Joyce Gwyneth T. Braza ay labing siyam na taong gulang na mag-aaral ng De La Salle University na kumukuha ng kursong Bachelor of Science in Accountancy (BSA). Hilig niyang magluto, kumuha ng mga litrato, manood ng kdrama, at makinig sa kpop. Bukod pa rito, balak niyang kumuha ng kursong Architecture pagkatapos makamit ang titulong CPA. JOYCE BRAZA Si Frank Ivan Cedric V. Coronacion ay IVAN CORONACION ipinanganak sa Quezon City noong ika-20 ng Agosto 2003. Nagtapos siya ng kanyang mataas na sekondaryang edukasyon sa De La Salle Lipa sa Lipa City, Batangas. Kasalukuyan, siya ay nasa kanyang ikalawang taon sa De La Salle University sa Manila, Philippines, at kumukuha ng Bachelor of Science degree sa Accountancy. Ang kaniyang mga kinagigiliwang libangan ay ang paglalaro ng balibol, pagluluto, at pagkuha ng mga litrato. Siya rin ay parte ng Junior Philippine Institute of Accountancy at DLSU Sports, na kung saan siya ay nagdidisenyo ng mga poster at kumukuha ng litrato ng mga atleta.

GANZAN AT KONG-UNSON Si Ivy Grace P. Ganzan ay labinwalong taong gulang at mag- aaral mula sa Unibersidad ng De La Salle sa Maynila. Sa kasalukuyan, siya ay kumukuha ng kursong Batsilyer sa Agham ng Pagtutuos, isa sa mga opisyal ng organisasyong MaFIA at miyembro ng JPIA-DLSU sa unibersidad. Ang kanyang mga kinagigiliwang gawain ay ang IVY GANZAN pagkanta, pagluto, paglikha ng tula, at marami pang iba. ELLE KONG-UNSON Si Danielle Janna C. Kong- Unson ay labing siyam na taong gulang na mag-aaral ng De La Salle University na kumukuha ng kursong Bachelor of Science in Accountancy (BSA). Ang kanyang mga kinagigiliwang gawain ay ang pagsayaw, pagtugtog ng piano, pagnood ng mga pelikula, paggala kasama nng mga kaibigan ko, at iba pa. Mayroon akong abilidad na tumugtog ng mga kanta sa piano kahit isang beses ko lamang ito narinig.

LABAGUIS AT LEYCANO NOLAN LABAGUIS Si Rodrick Mykel Nolan D. Labaguis ay dalawampu’t isang taong gulang nag mag-aaral sa De La Salle University - Manila at kumukuha ng kursong Bachelor of Science in Business Management (MGT). Siya ay nagbabalak na maging piloto pagkatapos ng kolehiyo. Mahillig siya sa basketball, video games, kotse, at relo. Si Dana Angeli D. Leycano ay dalawampung taong gulang na mag- aaral sa Unibersidad ng De La Salle - Manila. Kasalukuyan siyang kumukuha ng Bachelor of Science in Accountancy. Sa kanyang mga taon sa high school, siya ay isang miyembro ng kanyang publikasyon sa paaralan at nagsilbi bilang isang newswriter. Kasama sa kanyang mga interes ang pagtugtog ng piano, panonood ng mga serye at pelikula, pagpipinta, at ANGELI LEYCANO pag-surf sa internet. Bukod dito, gustung-gusto niyang makipag- bonding sa kanyang mga magulang sa pamamagitan ng pagkain at mga teleserye.

PASION, ROQUE, AT YONG Si Juliane Paulyn J. Pasion ay dalawampung taong gulang na mag-aaral ng De La Salle University at kumukuha ng kursong Bachelor of Science in Accountancy. Siya ay mahilig manood ng mga pelikula at serye na gawang Pinoy at Koreano. Siya rin ay tagasuporta ng kanilang musika at kalimitan ay dumadalo sa mga tugtugan at konsyerto. JULIANE PASION DANA ROQUE Si Dana Beatrice C. Roque ay labing siyam na taong gulang na mag-aaral sa Unibersidad ng De La Salle - Manila. Siya ay kumukuha ng kursong Bachelor of Science in Accountancy sa kanyang ikalawang taon sa kolehiyo. Siya ay isang introvert na mahilig manood ng mga Netflix series habang nagco-crochet. Siya ay mahilig ding sumuporta sa Koreanong grupo na BTS. Mula sa lalawigan ni Emilio Aguinaldo, si MATTHEW YONG Matthew S. Yong ay dalawampu’t-isang gulang na kabitenyo na nag-aaral sa Pamantasang De La Salle. Siya na ay nasa kaniyang ikalawang taon sa kolehiyo sa kursong Bachelor of Science in Management of Financial Institutions. Isang history buff, mahilig siya magbasa samu’t-saring artikulo at manood ng mga bidyo tungkol sa kasaysayan.

IKATLONG BAHAGI: MGA PANATA SA BAYAN Mga Pangakong PANG-AKO SAYO TAYO

-BAUTISTA- BILANG ISANG PILIPINO, IPINANGAKO KONG LAGING ISAISIP ANG MGA PANGANGAILANGAN NG MGA TAO SA AKING MGA NAKAPALIGID NA KOMUNIDAD. SISIKAPIN KONG MAGING POSITIBONG PUWERSA SA LIPUNAN NA HINDI LAMANG TITINGIN SA AKING SARILI KUNDI PATI NA RIN SA IBA, SA ANUMANG PARAAN NA KAYA KONG SUPORTAHAN. -BENITEZ- BILANG ISANG PILIPINO, AKO AY NANGANGAKONG ITATAGUYOD ANG INTEGRIDAD, PAGPAPAHALAGA NG DANGAL, AT PAGIGING MAKABAYAN. NANGANGAKO AKO NA WALANG SAWANG MAGSISIKAP PARA SA IKABUBUTI NG ATING MINAMAHAL NA BANSA, UPANG MAGBALIK-AMBAG SA ATING MGA KOMUNIDAD, AT UPANG ITAGUYOD ANG PAGKAKAISA, PAG-UNLAD, AT PAGKAKAPANTAY-PANTAY PARA SA LAHAT. -BRAZA- AKO AY PILIPINO. NANGANGAKONG KAKALINGAIN ANG BAYAN SAPAGKAT ITO ANG NAGBIBIGAY PAGKAKAKILANLAN SA AKIN. NANGANGAKONG IIBIGIN HINDI LAMANG ANG BAYAN, NGUNIT GAYON NA RIN ANG KAPWANG NAGBIBIGAY BUHAY SA BAYAN. NANGANGAKONG MAGBIBIGAY KATAPATAN SA BAYAN SA PAMAMAGITAN NG MGA PANGARAP AT ADHIKAIN MAKABUBUTI PARA SA LIPUNAN. -CORONACION- PARA SA PILIPINAS KONG MAHAL, ANG AKING PANATA AY ANG MAGING HUWARANG EHEMPLO NG ISANG MAKABAGONG PILIPINO. AKO AY NANGANGAKO NA SUPORTAHAN AT IPAGTATANGGOL KO ANG KONSTITUSYON, YAKAPIN ANG AKING PAGIGING PILIPINO, AT MAHALIN AT TULUNGAN ANG AKING MGA KABABAYAN. HIGIT SA LAHAT, AKO AY NANGANGAKO NA PANINDIGAN ANG KATOTOHANAN AT PROTEKTAHAN ANG KASAYSAYAN. -GANZAN- ANG AKING PANATA SA BAYAN AY MAGING HUWARANG INDIBIDWAL NA MAY DANGAL AT PURI. TAAS NOO KONG IPAGMAMALAKI ANG AKING BAYANG SINILANGAN. AKO AY ISANG MAMAMAYAN NA HANDANG IPAGLABAN ANG TAMA AT NARARAPAT PARA SA PILIPINAS. AKO AY NANGANGAKONG MAGING RESPONSABLE AT PRODUKTIBONG KONTRIBYUTOR SA BANSA. TUTUPAD AKO NA ANG AKING MGA KILOS, GAWA, AT SALITA AY PARA SA PAGUNLAD AT PAGKAKAISA NG MGA PILIPINO PARA SA PERLAS NG SILANGAN.

-LABAGUIS- NANGANGAKO AKO NA MAGING MABUTI AT RESPONSABLENG MAMAMAYAN NG PILIPINAS. SISIKAPIN KO NA MAGING MALAKING TULONG SA AKING BAYAN. AKO’Y MAGIGING MAPAGPAKUMBABA AT TUTULONG SA MGA NANGANGAILANGAN. AKO’Y MAGIGING BANTAY NG KARAPATANG PANTAO AT KALIKASAN. SA ANO MANG BAGAY AY MAGIGING TAGAPAGTANGGOL AKO AT MAMAHALIN KO ANG AKING BAYAN. -KONG-USON- BILANG ISANG ESTUDYANTE, MAKAKATULONG AKO SA BAYAN SA PAMAMAGITAN NG PAGIGING RESPONSABLENG MAMAMAYAN SA PAGTUPAD NG AKING MGA TUNGKULIN, PAGMAMALASAKIT SA KALIKASAN, PAGPAPAHALAGA SA KASAYSAYAN AT KULTURA NG PILIPINAS, AT PAKIKIBAHAGI SA MGA ADBOKASIYA PARA SA KABUTIHAN NG LIPUNAN. -PASION- INIIBIG KO ANG AKING BAYANG SINILANGAN AT AKING PAGPAPAHALAGAHAN ITO SAPAGKAT TUNAY NA MAIPAGMAMALAKI ANG KASAYSAYAN AT KULTURA NG BANSANG PILIPINAS. MANANATILI AKONG TAPAT SA AKING PAG-AARAL AT PROPESYON PARA SA IKAUUNLAD NG BAYAN. IPAGMAMALAKI KO NA AKO AY ISANG PILIPINO, SA PUSO AT ISIPAN, SA SALITA AT GAWA. -LEYCANO- NANUNUMPA AKO NG KATAPATAN SA WATAWAT NG PILIPINAS AT SA REPUBLIKANG KINAKATAWAN NITO: BATAY SA MGA PRINSIPYO NG KALAYAAN AT KATARUNGAN PARA SA LAHAT. GAGAWIN KO ANG AKING MGA OBLIGASYON BILANG ISANG MASUNURIN SA BATAS, MAKABAYANG MAMAMAYAN. PAGLILINGKURAN KO ANG AKING BANSA NANG BUONG TAPAT AT WALANG ANUMANG AWAYAN. SISIKAPIN KONG MAG-ISIP, KUMILOS, AT MAGSALITA TULAD NG ISANG TUNAY NA PILIPINO. -YONG- AKO'Y TAOS-PUSONG NANUNUMPA NA MAGIGING MABUTING MAMAMAYAN NG AKING BAYAN. AKING AALAHANIN NA SA GITNA NG MARAMING PAGBABAGO, MANANATILING MAHALAGA ANG PAG-AARAL SA KASAYSAYAN NG ATING BAYAN. TUTUPARIN KO ANG AKING MGA TUNGKULIN AT SA BAWAT ARAW NG AKING BUHAY, AKO AY MAGLILINGKOD SA AKING BAYAN AT SA AKING MGA KABABAYAN. -ROQUE- ANG AKING PAGKA-PILIPINO, MULA SA PAGKASILANG AT KASALUKUYAN, AY NAKAUKIT NA PARA SA BANSANG PILIPINAS. KAYA’T ANG KAHIT ANUMANG PAGDALUBHASA SA PAG-AARAL AT PAGTATRABAHO MAGING ANG PAGMAMAHAL KO SA AKING PAMILYA AT SA AKING KAPWA PILIPINO AY ANG AKING PARAANG PAGSILBI SA AKING SINILANGAN. SISIKAPIN KO ITO BUONG BUHAY KO.

https://kahimyang.com/kauswagan/articles/1372/a-small-collection- LISTAHAN NG MGA of-fernando-amorsolos-paintings - (The Making of the Philippine Flag by Fernando Amorsolo SANGGUNIAN Days End, Washing the Carabao) https://www.quora.com/What-was-the-Philippines-like-as-a-US- colony (American colonization of the Philippines) Lady Justice ni Chad Awalt (painting) https://edition.cnn.com/2022/05/11/asia/marcos-philippines- president-explainer-intl-hnk/index.htm (Ang Pamilyang Marcos) https://www.tumblr.com/jewelaes/182997994137/fragility-of-life- mariusz-lewandowski-2017 (Fragility Of Life ni Mariusz Lewandowski ) https://www.plaridel.ph/wp-content/uploads/2022/03/BANNER-min- 1024x683.png (Pagtindig sa Cavite) http://katonynabanlawkasaysayan.blogspot.com/2013/01/thomasites- ang-mga-puting-guro-at.html (Puting Guro na Thomasites) https://grottonetwork.com/make-an-impact/heal/how-to-respond- to-racial-oppression/ (Pagrarally) https://www.rappler.com/newsbreak/iq/people-power-philippines- world-bright-spot-1986/ (Pagsasama ng mga Pilipino noong EDSA Revolution) https://pineappleind.com/blogs/about-us/journey-of-the-barong- tagalog-spanish-colonial-philippines-part-11-18th-19th-century- working-class-commoners (Mga Pilipino sa Panahon ng Kastila) https://www.filcatholic.org/the-significance-and-origin-of-simbang- gabi/ (Simbang Gabi (kultura)) https://palawantreasuresblog.wordpress.com/2016/11/25/tabon-man/ (Tabon man) https://en.wikipedia.org/wiki/Paraw (Paraw) http://precolonialphilippines.blogspot.com/2013/10/08-mga-banga- ng-maitum.html (Banga) https://www.philstar.com/pilipino- starngayon/bansa/2019/10/09/1958786/pagpapasara-sa-55-lumad- schools-pagbuwag-sa-pagkakaisa-ng-katutubo-solon (Pagkakaisa ) https://i.pinimg.com/originals/cf/58/43/cf5843f8ea63a9a89987c548361 982ae.jpg (Plaza complex ) AP 22.480 Labor System – The Encomienda System | Your world, My world, Our world…Globalization (1900 to present) (mrbelloblog.com) (Encomienda system)

LISTAHAN NG MGA[#AwaNgDiyosPH] Francis’ visit jumpstarts 500-year celebration of PHL Christianity (thefilipinoconnection.net) (Kristyanismo) SANGGUNIAN Education History of Education in the Philippines timeline | Timetoast timelines https://tnhsg7asinero.wordpress.com/2014/10/25/pananakop-ng- mga-kastila-sa-pilipinas/ (Pananakop ng Kastila sa Pilipinas) https://medium.com/@joshwong.n/spanish-colonial-influences-on- filipino-culture-6859d567042d (Kristyanismo) https://uclaliwanagatdilim2015.wordpress.com/2015/03/13/bayan/ (Pagmamahal sa Bayan) https://kahimyang.com/resources/Amorsolo/along_mountain_trail. webp (Along Mountain Trail na Ipininta ni Fernando Amorsolo) https://en.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9s_Bonifacio (Andres Bonifacio) https://www.bayaniart.com/articles/andres-bonifacio- biography/katipunan/ (Pagtitipon ng mga Katipunero) https://alchetron.com/Katipunan (Mga Katipunero) https://steemit.com/filipino/@juvyjabian/bonifacio-and-the- katipunan-kkk-as-national-government (Ang Katipunan) https://www.pinterest.ph/pin/113293746853368112/ (Mga Katipunerong hawak ang larawan ni Dr. Jose Rizal) https://oxfordre.com/asianhistory/display/10.1093/acrefore/9780190 277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e- 268;jsessionid=A550A84BA757FBB409127F7F2E1EBC70 (Filipinos with American women in local dance hall (Stockton, CA)) https://en.wikipedia.org/wiki/Magellan_expedition (Magellan Expedition) https://artsandculture.google.com/asset/diorama-9-the-first-mass- in-the-philippines-1521/EwEXoruO6khlBw (Unang Misa ng Katoliko sa Limawasa) 257 × 300 (Lapu-Lapu) https://www.istockphoto.com/search/2/image? phrase=ferdinand+magellan (Ferdinand Magellan) https://www.tatlerasia.com/lifestyle/arts/learning-history-through- art (Breaking Colonial Ties) https://www.goodreads.com/author/show/6918189.Zeus_A_Salazar (Zeus Salazar)