เวลาเหลือน้อย

เหเลวอื ลนาอ้ ย พระไพศาล วสิ าโล จากงานแสดงธรรม-ปฏบิ ตั ธิ รรมเปน็ ธรรมทาน คร้ังท่ ี ๒๙ จัดโดย มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลกรงุ เทพ รว่ มกบั ชมรมกลั ยาณธรรม ณ หอประชมุ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลกรุงเทพ บพิตรพิมุข มหาเมฆ วันอาทติ ย์ท่ี ๒๗ กรกฎาคม ๒๕๕๗

เหเลวอื ลนาอ้ ย พระไพศาล วสิ าโล ชมรมกลั ยาณธรรม หนงั สือดีลำ� ดบั ที ่ ๓๐๙ สัพพทานงั  ธัมมทานัง ชนิ าติ การให้ธรรมะเป็นทาน ย่อมชนะการให้ทง้ั ปวง พมิ พ์คร้งั ที่ ๑ : ธนั วาคม ๒๕๕๗  จ�ำนวนพิมพ์ ๕,๐๐๐ เล่ม จดั พมิ พโ์ ดย ชมรมกลั ยาณธรรม ๑๐๐ ถนนประโคนชยั  ตำ� บลปากนำ้�  อำ� เภอเมอื ง จงั หวดั สมทุ รปราการ ๑๐๒๗๐ โทรศพั ท ์ ๐-๒๗๐๒-๗๓๕๓ และ ๐-๒๗๐๒-๙๖๒๔ ภาพปก/ภาพประกอบ Loluta Yee ถอดความคำ� บรรยาย ออ้ มและแอม้ ออกแบบ คนขา้ งหลงั   พสิ จู นอ์ กั ษร ทมี งานกลั ยาณธรรม พมิ พโ์ ดย บรษิ ทั  สำ� นกั พมิ พส์ ุภา จำ� กัด ๑๑๘ ซอย ๖๘ ถนนจรัญสนทิ วงศ์  เขตบางพลดั  กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร. ๐-๒๔๓๕-๘๕๓๐ www.kanlayanatam.com www.visalo.org

ค�ำปรารภ “เวลา” เป็นส่ิงมีค่าอย่างยิ่งส�ำหรับคนสมัยใหม่ เพราะใครๆ ก็  มองวา่ เปน็ ปจั จัยส�ำคัญสำ� หรับการแสวงหาเงินทอง ดังมคี �ำพูดว่า เวลาเปน็ เงนิ เปน็ ทอง เปน็ เพราะมที ศั นคตดิ งั กลา่ ว เวลาวา่ งจงึ หาย ไปจากชวี ติ ของผคู้ น เนอื่ งจากไมย่ อมปลอ่ ยเวลาใหผ้ า่ นเลยไปโดย ไม่มีเงินทองงอกเงย ทุกวันนี้ใครๆ ก็บ่นว่า ไม่มีเวลาๆ แม้จะหา เวลาเพมิ่ ขนึ้ ได้ กย็ งั รสู้ กึ วา่ ไมม่ เี วลาอกี เหมอื นเดมิ  ไมต่ า่ งจากคน ที่ได้เงนิ เทา่ ใดก็ไม่ร้สู กึ พอ 3 นอ้ ยคนตระหนกั วา่ ขณะทตี่ นมเี งนิ ทองเพม่ิ ขนึ้ นนั้  เวลาของ ตนในโลกนกี้ ลบั เหลอื นอ้ ยลงทกุ ท ี และเมอื่ ถงึ วนั ทตี่ นหมดอายขุ ยั ไปสปู่ รโลก มที รพั ยส์ มบตั มิ ากมายเพยี งใดกเ็ อาไปดว้ ยไมไ่ ด้ รา้ ย กว่านั้นก็คือการพบว่ามีหลายส่ิงหลายอย่างที่ตนควรท�ำแต่กลับ ไมไ่ ด้ท�ำ ใครทตี่ ระหนกั เช่นนี้ยอ่ มไมป่ ล่อยใหเ้ วลาของตนหมดไป กับการสะสมเงินทองหรือเพลิดเพลินในความสนุกสนาน แต่จะ ให้ความส�ำคัญกับส่ิงท่ีมีความหมายต่อจิตใจ อันน�ำมาซึ่งความ สงบเยน็ และความสขุ ใจ อาท ิ การทำ� ความด ี สรา้ งบญุ กศุ ล ใหเ้ วลา

แก่คนที่ตนรัก รวมทั้งการเข้าถึงประโยชน์สูงสุดแห่งความเป็น มนษุ ย ์ นนั่ คอื  การเปน็ อสิ ระจากความทกุ ข ์ และทจ่ี ะมองขา้ มมไิ ด้ ก็คือ การเตรียมตัวเตรียมใจพร้อมรับมือกับความตาย อันเป็น ความจริงท่ีไม่มีใครหนีพ้น คนที่หม่ันเตือนตนว่าเวลาเหลือน้อย ยอ่ มสามารถเผชญิ ความตายได้ด้วยใจสงบ หนังสือเล่มนี้มีท่ีมาจากการบรรยายของข้าพเจ้าในงาน แสดงธรรมและปฏิบัติธรรม ซ่งึ ชมรมกลั ยาณธรรม ได้จดั ขนึ้ เมอ่ื วนั ท ่ี ๒๗ กรกฎาคม ๒๕๕๗ ณ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคล กรงุ เทพฯ เพ่อื น้อมถวายเปน็ พระราชกุศลแด่องค์พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว ชมรมกัลยาณธรรมเห็นว่ามีประโยชน์ น่าพิมพ์ 4 เผยแพร่ในโอกาสข้ึนปีใหม่ ข้าพเจ้าจึงได้ปรับปรุงแก้ไขให้เหมาะ เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย แก่การจดั พมิ พ์ ขออนุโมทนาชมรมกัลยาณธรรม ท่ีมีกุศลฉันทะในการจัด งานแสดงธรรมและจัดพิมพ์หนังสือเล่มน้ีเป็นธรรมทาน หวังว่า หนงั สอื เลม่ นจี้ ะมสี ว่ นเสรมิ สรา้ งอปั มาทธรรมแกผ่ อู้ า่ นทกุ ทา่ นเพอื่ ใช้ชีวิตที่เหลืออยู่ในการสร้างสมคุณงามความดีและพัฒนาตนจน เขา้ สกู่ ระแสแหง่ พระนิพพานในปัจจบุ ันชาติ ๘ ธนั วาคม ๒๕๕๗

คำ� นำ� ของ พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ชมรมกัลยาณธรรม เราคงเคยได้ยินบ่อยๆ  กับประโยคประเภท  “ถ้าฉันรู้อย่างนี้นะ  วันนั้น ฉันคงจะ...” ลักษณะของเหตุการณ์สถานการณ์ต่างๆ ที่ 5 ทำ� ใหต้ อ้ งเกดิ คำ� พดู ทำ� นองนคี้ อื  “เสยี ดาย” ทไ่ี มส่ ามารถกลบั ไปทำ� สง่ิ นน้ั ๆ ไดแ้ ลว้  และแกไ้ ขอะไรไมไ่ ดแ้ ลว้  ซงึ่ ในชวี ติ ของเราทกุ คน คดิ วา่ คงไมม่ ใี ครเลย ทจ่ี ะไมเ่ คยพดู ประโยคทำ� นองนหี้ รอื ไมม่ ใี คร เลย ทจี่ ะไมเ่ คยพบเหตกุ ารณท์ ไ่ี มค่ าดฝนั ทจ่ี ะตอ้ งมาเสยี ดายภาย หลัง  สาเหตุส่วนหน่ึงนั้นคือ  เหตุปัจจัยภายนอกท่ีเก่ียวข้องต่างๆ ล้วนแต่แปรผัน  และอีกเหตุปัจจัยคือ  เรามักปล่อยให้สายเกินไป หรือเรามักประมาทกับเรื่องราวต่างๆ  ทั้งในส่วนตัวและในความ เกย่ี วข้องสัมพันธก์ บั ผู้อ่ืน

เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย “เวลาเหลอื นอ้ ย” เปน็ หนงั สอื ทเ่ี รยี บเรยี งจากการแสดงธรรม ของพระอาจารยไ์ พศาล วสิ าโล ในงานแสดงธรรมเปน็ ธรรมทาน ครง้ั ท ่ี ๒๙ ซงึ่ จดั ขนึ้ โดยมหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลกรงุ เทพ รว่ มกบั ชมรมกลั ยาณธรรม ณ หอ้ งประชมุ  มทร. กรงุ เทพ บพติ ร พมิ ขุ  มหาเมฆ ในวนั อาทติ ยท์  ี่ ๒๓ กรกฎาคม ๒๕๕๗ ทผ่ี า่ นมา ซง่ึ พระอาจารยไ์ ดเ้ มตตาใหข้ อ้ คดิ เกย่ี วกบั ความไมป่ ระมาทในการ ดำ� เนนิ ชวี ติ  ใหต้ ระหนกั วา่  เราตา่ งกม็ เี วลาเหลอื นอ้ ย ควรหรอื ที่ จะทุ่มเทไปกับการหาเงินหาทอง  แสวงหาลาภ  ยศ  สักการะ  ชื่อ เสยี ง จนหลงลมื ละเลยคนทเี่ ราควรใสใ่ จดแู ล และเรอ่ื งสำ� คญั ใน ชวี ติ ทเ่ี ราควรทำ� อยา่ งยง่ิ  เราควรรจู้ กั จดั การจดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั 6 ของภาระหนา้ ทต่ี า่ งๆ ใหเ้ หมาะสมตามความสำ� คญั และตามทค่ี วร เปน็  ควรรจู้ กั ใชเ้ วลาใหม้ คี ณุ คา่ ในการสรา้ งสรรคส์ ง่ิ ดงี าม ทง้ั เพอ่ื ประโยชน์ตนและประโยชน์ท่าน  ในขณะเดียวกันก็ต้อง  “ปล่อย วาง” ใหเ้ ป็นดว้ ย ในพระพทุ ธพจนก์ ม็ มี ากมายทเี่ ตอื นเรอื่ งความไมป่ ระมาท เชน่   อชั เชวะ กิจจะมาตัปปัง โก ชัญญามะระณงั สุเว ความพากเพียรในสิ่งดีงาม  เป็นกิจท่ีต้องท�ำในวันนี้,  ใคร จะร้คู วามตายแม้พรุ่งน,ี้

นะ หิ โน สงั คะรนั เตนะ มะหาเสเนนะ มจั จุนา เพราะการผัดเพ้ียนต่อมัจจุราชซึ่งมีเสนามาก,  ย่อมไม่มี สำ� หรับเรา, พระอาจารยส์ รปุ ไวว้ า่  การอยอู่ ยา่ งปลอ่ ยวางไดม้ ากเทา่ ไร พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล คอื ความพรอ้ มตาย มากเทา่ นน้ั  ในมติ อิ นื่ ๆ การทเ่ี ราตระหนกั วา่ เวลาเหลอื นอ้ ย กช็ ว่ ยเราไดใ้ นหลายแงม่ มุ  เชน่  ไมป่ ลอ่ ยใจจอ่ มจม 7 อยู่กับความทุกข์  และไม่หลงระเริงอยู่กับความสุขจนเพลิดเพลิน ทงั้ ไมป่ ระมาทในสงิ่ ทเี่ รามใี นวนั น้ี วา่ จะเปน็ เชน่ นไี้ ดต้ ลอดไป ทง้ั ในเรอื่ ง สขุ ภาพ เรอ่ื งความสมั พนั ธ ์ หนา้ ทกี่ ารงาน ทกุ อยา่ งลว้ น ต้องพิจารณาลงในความไม่เท่ียง  เป็นทุกข์  และไม่มีตัวตน  เพ่ือ ปล่อยวางความยึดติดถือม่ัน  และอยู่กับปัจจุบันอย่างสร้างสรรค์ และเปน็ ประโยชน ์ ซงึ่ ในภาวะจติ เชน่ น ี้ คณุ ธรรมทเี่ ปน็ สว่ นประกอบ ส�ำคัญก็คือความเป็น  “อิสระ”  ไม่เกี่ยวเกาะผูกพันเป็นทาส  และ “ปญั ญา” ความรคู้ วามเขา้ ใจตามความเปน็ จรงิ  ซงึ่ คณุ ธรรมสอง อย่างนแ้ี สดงออกในภาวะของจติ ทเ่ี รียกว่า “อเุ บกขา” น่นั เอง กราบขอบพระคุณพระอาจารย์ไพศาล  วิสาโล  ที่เมตตา ตรวจทานตน้ ฉบบั  ขอบคณุ ทมี งานถอดความจากพระธรรมเทศนา และขออนุโมทนา  คุณ Loluta Yee  ท่ีช่วยวาดภาพประกอบ

เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย ให้หนังสือนี้มีเสน่ห์น่าอ่าน  ซ่ึงเธอยินดีและเต็มใจอย่างย่ิง  ด้วย ความเป็นศิษย์ก้นกุฏิภูหลง  และเป็นศิษย์ก้นกุฏิพระอาจารย์ โดยแท้จริง  นับเป็นบุญของชมรมกัลยาณธรรม  ที่ได้รับความ เออ้ื เฟอ้ื จากศลิ ปนิ ซง่ึ เขา้ ใจในภาพรวมและบรรยากาศของหนงั สอื อย่างดี  และขอขอบคุณทีมจัดท�ำหนังสือของชมรมกัลยาณธรรม ท่ีช่วยสานงานธรรมท่ีมีค่านี้  ให้งามทั้งธรรม  งามท้ังงาน  เพ่ือ เหมาะสมเป็นของขวัญเตือนใจ  ในการลุสู่ศักราชใหม่  ๒๕๕๘  น้ี ด้วยเจตนารมณ์ท่ีจะมอบธรรมะเป็นปัญญาทานแด่ทุกท่าน  ของ ชมรมกลั ยาณธรรม หวงั เปน็ อยา่ งยง่ิ วา่ ทกุ ทา่ นทไี่ ดอ้ า่ น จะเขา้ ใจ สัจจธรรมและด�ำเนินชีวิตอย่างไม่ประมาท  เร่งท�ำประโยชน์ 8 เก้ือกูลแก่ชีวิตจิตวิญญาณ และใช้ชีวิตอย่างสมดุล จัดสรรลงตัว กบั การงาน ความสมั พนั ธต์ า่ งๆ รวู้ า่ อะไรส�ำคญั กวา่  และอะไรท่ี ควรวางท้ิงไป  อันสรุปได้ว่า  ใช้ชีวิตอย่างสงบเย็น  เป็นประโยชน์ ท้ังประโยชน์ตนและประโยชน์ท่าน  เราจะได้หม่ันเตือนตนว่า “เวลาเหลอื นอ้ ย” และจะเลกิ พดู คำ� วา่  “ไมม่ เี วลา” อกี ตอ่ ไป ขออนุโมทนาดว้ ยความปรารถนาดีอยา่ งยิง่ ทพญ. อจั ฉรา กลน่ิ สวุ รรณ์ ประธานชมรมกัลยาณธรรม

สารบัญ ๘ เวลาของใครเหลอื นอ้ ย... พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ๑๕ ยงิ่ ฐานะด.ี ..ยง่ิ ไมม่ เี วลา ๒๓ ใชเ้ วลาใหเ้ กดิ ประโยชนเ์ ตม็ ท่ี 9 ๒๙ ทรพั ยล์ ำ้� คา่ ประจำ� ตวั ๓๕ ทำ� ความดแี ละรจู้ กั ปลอ่ ยวาง ๔๑ จดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั ๔๙ แบบอยา่ งผไู้ มป่ ระมาทในชวี ติ ๕๗ มสี ตอิ ยกู่ บั ปจั จบุ นั ๖๕ พรอ้ มรบั ความตาย ๗๐ ประวตั ิ พระไพศาล วสิ าโล



เวลาของใครเหลือนอ้ ย... เม่ือสองสามอาทิตย์ท่ีผ่านมา  ได้มีชายหนุ่มคนหน่ึงอาย ุ ประมาณ ๓๐ ไดม้ าทว่ี ดั ปา่ สคุ ะโต เขาเคยบวชพระทนี่ น่ั เมอ่ื หลายปีก่อน  หลังจากน้ันก็ไม่ค่อยมีโอกาสกลับมาอีกเลย จนกระทั่งได้ทราบข่าวว่า  หลวงพ่อค�ำเขียน  สุวัณโณ  ซ่ึงเป็น อาจารยข์ องอาตมาและของเขาดว้ ย อาพาธดว้ ยโรคมะเรง็  และ ก�ำลังรักษาตัวอยู่ท่ีวัดป่าสุคะโต  ชายหนุ่มคนน้ีจึงรีบมาเย่ียม หลวงพ่อ  หลังจากได้เยี่ยมหลวงพ่อแล้ว  เขาได้สนทนากับเพ่ือน ท่ีวัด  เขาบอกว่าท่ีรีบมาเยี่ยมหลวงพ่อเพราะเวลาเหลือน้อย ทีแรกเพ่ือนเข้าใจว่า  เขาหมายความเวลาของหลวงพ่อเหลือ

นอ้ ยลง แตเ่ ขาบอกวา่ ไมใ่ ชห่ รอก เวลาของเขาตา่ งหากทเ่ี หลอื   น้อย  คือเขาไม่ได้กลัวว่าหลวงพ่อจะจากไปในเร็ววัน  แต่กลัว  วา่ ตวั เองอาจจากไปเสยี กอ่ น ถา้ เขาไมร่ บี มาวนั น ้ี วนั หนา้ อาจ  จะไม่มีโอกาสมา  เพราะว่าอะไรๆ ก็ไม่แน่นอน  เขาอาจมีอัน เป็นไปกอ่ นหลวงพอ่ กไ็ ด ้ ท่ีเขาพูดเช่นน้ีน่าสนใจเพราะว่าเขายังอายุไม่มาก  แต่ กลับตระหนักว่าเวลาของเขาเหลือน้อยลง ทุกวันน้ีคนที่คิด แบบน ี้ อาตมาวา่ มไี มม่ าก โดยเฉพาะคนทยี่ งั หนมุ่ ยงั สาว สว่ น 12 ใหญไ่ มไ่ ดค้ ดิ วา่ เวลาของตนเหลอื นอ้ ย แตม่ กั คดิ วา่ ตวั เองไมม่ ี เวลามากกว่า  เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย ความทกุ ขอ์ ยา่ งหนงึ่ ของผคู้ นสมยั นค้ี อื  ทกุ ขเ์ พราะไมม่ ี  เวลา  เรามักจะได้ยินค�ำพูดหรือค�ำบ่นแบบน้ีอยู่บ่อยๆ เช่น ไมม่ เี วลาไปเยยี่ มพอ่  ไมม่ เี วลาพาแมไ่ ปเทยี่ ว ไมม่ เี วลาดแู ลลกู ไมม่ เี วลาออกกำ� ลงั กาย ไมม่ เี วลาทำ� บญุ  ไมม่ เี วลาปฏบิ ตั ธิ รรม แม้กระท่ังงานการก็ไม่มีเวลาตระเตรียม  ดังน้ันทุกอย่างจึงดู เหมอื นรีบเร่งไปหมด 

ความทกุ ข์อยา่ งหนึ่งของผู้คนสมยั นค้ี อื ทุกข์เพราะไมม่ ีเวลา เรามกั จะไดย้ ินคำ� พูด หรือคำ� บ่นแบบนีอ้ ยู่บอ่ ยๆ



ยิง่ ฐานะดี...ยง่ิ ไมม่ ีเวลา เราเคยสังเกตไหมว่า  สังคมย่ิงเจริญ  เศรษฐกิจย่ิงพัฒนา  ผู้คนก็ยิ่งรู้สึกว่าไม่มีเวลา  ท้ังๆ ที่ปัจจุบันเป็นยุคที่เต็มไปด้วย เทคโนโลยี อปุ กรณน์ านาชนดิ เขา้ มาเปน็ สว่ นหนงึ่ ของชวี ติ เรา และช่วยทุ่นเวลาให้กับเรามากมาย  เริ่มต้ังแต่รถยนต์ที่ช่วย ทุ่นเวลาในการเดินทาง  หม้อไฟฟ้าช่วยทุ่นเวลาในการหุงข้าว ไมโครเวฟชว่ ยทนุ่ เวลาในการอนุ่ อาหาร ยงั ไมต่ อ้ งพดู ถงึ เครอ่ื ง ซกั ผา้  เดยี๋ วนมี้ แี มก้ ระทง่ั แปรงสฟี นั ไฟฟา้ ทช่ี ว่ ยทนุ่ เวลาในการ ทำ� ความสะอาดฟนั ของเรา แตท่ ำ� ไมผคู้ นกลบั รสู้ กึ วา่ ไมม่ เี วลา 

ทน่ี า่ คดิ กค็ อื ความรสู้ กึ วา่ ไมม่ เี วลานม้ี กั เกดิ ขน้ึ กบั สงั คม ทเ่ี จริญ ในขณะท่ีสงั คมชนบท ผ้คู นไม่คอ่ ยบ่นเทา่ ไหรว่ ่าไม่มี เวลา ทง้ั ๆ ทจ่ี ะทำ� อะไรตอ้ งใชเ้ วลาทงั้ สน้ิ  เพราะไมม่ เี ครอื่ งไม้ เครื่องมือที่ช่วยทุ่นเวลา  ที่น่าแปลกอีกอย่างหนึ่งก็คือ  คนย่ิง  รวย ย่งิ มีฐานะดี ก็ยง่ิ รู้สกึ วา่ ไม่มีเวลา  ท�ำไมถึงเป็นเช่นนั้น  เหตุผลหนึ่งก็คือ  คนย่ิงรวยมาก เทา่ ไหร ่ กย็ งิ่ รสู้ กึ วา่ เวลาเปน็ เงนิ เปน็ ทองมากเทา่ นน้ั  เวลาหนง่ึ วันของเขา  หรือหนึ่งช่ัวโมงของเขา  หมายถึงรายได้เป็นหม่ืน 16 เปน็ แสน ดงั นน้ั หากเขาอยเู่ ฉยๆ ไมท่ ำ� อะไรเลย เขาจะรสู้ กึ วา่ เงนิ เปน็ หมนื่  เปน็ แสน หรอื เปน็ ลา้ น กำ� ลงั หลดุ ลอยไป เขาทน เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย ไม่ได้ท่ีเห็นเงินจ�ำนวนมากมายขนาดน้ันหลุดลอยไป  จึงต้อง พยายามทำ� งานเพอื่ ใหม้ รี ายไดเ้ กดิ ขน้ึ  ไมย่ อมอยเู่ ปลา่ ๆ หรอื ทำ� อะไรทไี่ มไ่ ดเ้ งนิ  ทง้ั ๆ ทเ่ี งนิ ทเี่ ขามกี ม็ ากมายกา่ ยกองจนใช้ ไม่หมดอยูแ่ ล้ว กลายเปน็ วา่  ย่ิงรวยมากเทา่ ไหร ่ ก็ยง่ิ ทำ� งาน  หนกั มากเทา่ นน้ั  นน่ั คอื เหตผุ ลประการหนง่ึ ทค่ี นรวยมกั รสู้ กึ วา่   ไม่คอ่ ยมเี วลา 

อยา่ งไรกต็ ามนา่ สงั เกตวา่  คนทบ่ี น่ วา่ ไมม่ เี วลา ไมไ่ ดม้ ี พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล เฉพาะคนรวยที่ท�ำงานหนักเท่าน้ัน  มีคนรวยจ�ำนวนไม่น้อยท่ี ไมต่ อ้ งทำ� มาหากนิ  เชน่  เปน็ คณุ นาย มคี นรบั ใช ้ คนขบั รถ มี คนท�ำงานให้ทุกอย่าง  เรียกได้ว่าสามารถอยู่บ้านเฉยๆ  โดย ไมต่ อ้ งทำ� อะไรเลยกไ็ ด ้ แตค่ นเหลา่ นจ้ี ำ� นวนไมน่ อ้ ยกย็ งั บน่ วา่ ไมม่ ีเวลา  ในเมื่อเขาไม่ได้ทำ� งานอะไรเลย ทำ� ไมเขาถึงไม่มีเวลา 17 ค�ำตอบก็คือ  แม้เขาจะไม่ต้องท�ำมาหากิน  แต่เขาก็ยังมีอะไร ต่ออะไรมากมายท่ีอยากท�ำ  เช่น  ชมคอนเสิร์ต  เท่ียวห้าง สังสรรค์กับเพ่ือนฝูง  ไปอเมริกาเพื่อร่วมงานรับปริญญาของ ลกู สาว บางคนกอ็ ยากตระเวนหาซอ้ื ทด่ี นิ  ทงั้ ๆ ทม่ี อี ยแู่ ลว้ นบั รอ้ ยแปลง คนยง่ิ รวยกย็ ง่ิ มคี วามฝนั หรอื ความคดิ ทจี่ ะทำ� อะไร มากมาย ตรงขา้ มกบั คนจน ถงึ แมจ้ ะมคี วามอยาก แตเ่ ขากไ็ ด้ แตอ่ ยาก ไม่อาจทำ� อะไรไดม้ ากมาย เพราะต้องหาเชา้ กินคำ�่ คนรวยมโี อกาสหรอื ทางเลอื กทจ่ี ะทำ� สง่ิ ตา่ งๆ มากมาย อาจจะมีถึง  ๒๐-๓๐  อย่าง  แต่เวลาเขามีจ�ำกัด  มีเวลา  ๒๔ ชั่วโมงเหมือนคนอื่น  ดังนั้นเขาจึงไม่สามารถท�ำทุกอย่างตาม

ตอ้ งการได ้ จงึ รสู้ กึ วา่ มเี วลาไมพ่ อเสยี ท ี และนน่ั คอื สาเหตแุ หง่ ความทกุ ข์ของเขา นา่ สงั เกตวา่  คนยง่ิ รวยเทา่ ไหรก่ ย็ งิ่ ทกุ ขเ์ พราะไมม่ เี วลา ส่วนคนจนมีความทุกข์เพราะเรื่องน้ีน้อย  แต่ทุกข์เพราะเร่ือง อ่ืน  เช่น  ทุกข์เพราะไม่มีข้าวกิน  ทุกข์เพราะเจ็บป่วย  อันนี้ เป็นปรากฏการณ์ท่ีเกิดข้ึนทุกประเทศ  ทุกวัฒนธรรมก็ว่าได้ จนมบี างคนตง้ั ขอ้ สงั เกตวา่  ความรสู้ กึ วา่ ไมม่ เี วลา เปน็ ตวั บง่ ช้ ี ถึงสถานภาพหรือเศรษฐานะของบุคคล  ใครท่ีบ่นว่าไม่มีเวลา  แสดงวา่ เขามฐี านะด ี เปน็ คนรวย ถงึ แมว้ า่ นเ้ี ปน็ ขอ้ สรปุ สำ� หรบั 18 คนในสงั คมตะวนั ตก แตอ่ าตมาเชอื่ วา่ เราสามารถเอามาใชก้ บั เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย เมืองไทยไดด้ ้วยเช่นกัน คนชนบทจ�ำนวนน้อยมากที่บ่นว่าไม่มีเวลา  แต่คนรวย มาก โดยเฉพาะเศรษฐรี อ้ ยลา้ นพนั ลา้ นจะเปน็ ทกุ ขเ์ พราะเรอ่ื ง นี้มาก  อย่างไรก็ตามในขณะที่ผู้คนบ่นว่าไม่มีเวลา  เขากลับ ไม่ค่อยเฉลียวใจเลย ว่าเวลาของเขาเหลือน้อยลงทุกท ี คนท ่ี บ่นว่าไม่มีเวลา  ถ้าเขาหันมาตระหนักว่าเวลาเขาเหลือน้อยลง  อาตมาเช่อื ว่าชวี ติ เขาจะเปลย่ี นแปลงไป 

ทกุ วนั นมี้ สี กั กค่ี นทถ่ี ามวา่  สง่ิ ทตี่ วั เองทำ� ในแตล่ ะวนั นน้ั พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล จ�ำเป็นแค่ไหน  ส�ำคัญหรือไม่  น้อยคนท่ีถามค�ำถามน้ี  ที่เขา ไม่ถามกเ็ พราะวา่ เขาไม่ได้เฉลยี วใจเลยว่า เวลาของเขาเหลือ นอ้ ยลง แตเ่ มอ่ื ใดกต็ ามทเี่ รม่ิ ตระหนกั วา่ เวลาของตนเองเหลอื น้อยลง  ผู้คนคงไม่ท�ำอะไรต่ออะไรมากมายให้วุ่นวาย  จนไม่ เหลือเวลาใหแ้ ก่พอ่ แม ่ คนรกั  หรือท�ำสิ่งท่ีมคี ณุ ค่าตอ่ ชวี ติ ไมใ่ ชแ่ ต่เวลาของตนเท่านนั้ ท่เี หลือน้อย 19 เวลาของคนท่ตี นรักและผกู พัน กเ็ หลือนอ้ ยลงเชน่ กนั ถ้าผูค้ นตระหนักวา่ พ่อแมม่ ีเวลาเหลอื น้อยลงทกุ ที เขาจะไม่มัวทำ� มาหาเงิน หรอื เทีย่ วเตร่สนุกสนานจนลืมพ่อแม่

ถ้าเขาตระหนักว่า  เวลาท่ีลูกจะอยู่กับเขาเหลือน้อยลง อกี ไมน่ านลกู กจ็ ะไปมชี วี ติ ของตนเอง เขากจ็ ะไมม่ วั วนุ่ วายกบั เร่ืองนอกบ้าน จนทิ้งลกู ไว้กับโทรทศั นห์ รือเกมส์ออนไลน์ ถา้ เขาตระหนกั วา่  เวลาทตี่ า ห ู แขน ขา มอื  เทา้  จะ ทำ� งานไดเ้ ปน็ ปกติ เหลอื นอ้ ยลงทกุ ที เขากจ็ ะไมเ่ อาแตใ่ ชม้ นั อย่างสมบุกสมบัน  หรือใช้ในเรื่องไร้สาระ  แต่จะทะนุถนอม ดูแล และใชม้ นั ให้เกิดประโยชนอ์ ยา่ งแท้จรงิ 20 ถ้าเขาตระหนักว่า  เวลาของเขาในโลกน้ีเหลือน้อยลง ทกุ ที เขาจะไมป่ ล่อยเวลาให้หมดไปกบั การท�ำงานหาเงนิ หรือ เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย แมแ้ ตก่ ารเสพสขุ สนกุ สนาน จนละเลยสงิ่ สำ� คญั ในชวี ติ  ทค่ี วร ท�ำใหแ้ ลว้ เสร็จกอ่ นสน้ิ ลม

มบี างคนตงั้ ขอ้ สงั เกตวา่ ความรสู้ กึ วา่ ไมม่ เี วลา เปน็ ตวั บง่ ชถี้ งึ สถานภาพหรือเศรษฐานะของบคุ คล ใครทบ่ี ่นว่าไม่มีเวลา แสดงวา่ เขามฐี านะด ี เปน็ คนรวย



ใช้เวลาใหเ้ กิดประโยชน์เตม็ ท่ี ทกุ สงิ่ ยอ่ มมวี นั สน้ิ สดุ  ชวี ติ ของเรากเ็ ชน่ เดยี วกนั  สกั วนั หนง่ึ   เรากต็ อ้ งจากโลกนไ้ี ป เวลาทเ่ี ราอยใู่ นโลกนม้ี จี ำ� กดั  ในขณะท่ี ทรพั ยส์ มบตั ขิ องเรา เรายงั สามารถทจ่ี ะรกั ษาใหค้ งทไี่ ด ้ แตเ่ วลา ของเราในโลกน ี้ เราไมม่ ที างทจ่ี ะรกั ษาใหค้ งทไ่ี ดเ้ ลยเพราะมนั มีแต่จะหดหายไปทุกที  ยิ่งไปกว่านั้น  ขณะท่ีทรัพย์สมบัติของ เรา เราสามารถประมาณไดว้ า่ มเี ทา่ ไหร ่ อนั นค้ี นรวยอาจจะใช้ เวลาในการประมาณเยอะหนอ่ ย แตย่ งั ประมาณไดว้ า่ มกี ม่ี าก นอ้ ย แตเ่ วลาของเราในโลกนมี้ เี ทา่ ไหร่ และกำ� ลงั จะเหลอื อกี เท่าไหร่ไม่มีใครรู้  อาจจะเหลือ  ๔๐  ปี  ๒๐  ปี  ๑๐  ปี  หนึ่ง เดือน หรอื หนึ่งอาทติ ย ์ หรอื แมแ้ ต่หน่งึ วนั ก็ได้ 

เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ยน่ีคือความจริงท่ีเราพึงตระหนักและใส่ใจอยู่เสมอ  ถ้า หากเราตระหนักว่าเวลาของเราเหลือน้อยลง  เราจะไม่ปล่อย  เวลาให้ผ่านเลยไปอย่างไร้ประโยชน์  ขณะเดียวกันก็จะไม่มัว  ท�ำมาหากินเพื่อมีเงินมากๆ  เพราะเงินเหล่านั้นไม่สามารถจะ  ซื้อเวลาได้อย่างแท้จริงเลย  และแม้มีเงินมากเท่าไหร่  ตาย ไปแล้ว  เราก็เอาไปไม่ได้  เวลาของเรามีค่ามากกว่าเงินทอง มากมาย  เพราะฉะนั้น  จึงไม่ควรทุ่มเทเวลาไปกับการหาเงิน หาทอง หรอื แมแ้ ต่การเท่ียวเตร่สนุกสนาน  เมื่อไหร่ก็ตามท่ีเราตระหนักว่า  เวลาเราเหลือน้อยลง 24 เราจะเห็นความส�ำคัญของการใช้ประโยชน์ของเวลาและ  ลมหายใจของเราอย่างเต็มที่  เช่น  แทนที่จะหาเงินหาทอง สรา้ งสมทรพั ยส์ มบตั อิ ยา่ งหนา้ มดื ตามวั  เรากจ็ ะหนั มาใหค้ วาม ส�ำคญั กบั การสรา้ งอริยทรัพย ์ อรยิ ทรพั ยค์ อื บญุ กศุ ล คอื คณุ งามความด ี หรอื ธรรมะ ทจี่ ะชว่ ยรกั ษาใจรกั ษาชวี ติ ของเราใหเ้ จรญิ งอกงาม เราจะเหน็ ความส�ำคัญของการให้ทาน  การรักษาศีล  การช่วยเหลือ เกอื้ กลู ผอู้ นื่  และการปลกู ธรรมใหเ้ จรญิ งอกงามในใจ เพราะ นน่ั คือทีม่ าแหง่ ความสุขที่แทจ้ รงิ

ขณะเดียวกันเมื่อเรารู้ว่าเวลาเราเหลือน้อย  เราจะให้  พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ความส�ำคัญกับการท�ำหน้าที่และความรับผิดชอบท่ีมีอย ู่ อาทิ เช่น  หน้าท่ีต่อพ่อแม่  บุพการี  เราจะให้เวลากับท่านมากข้ึน ดูแลท่านก่อนที่ท่านจะไม่อยู่ให้เราดูแล  หลายคนคิดว่าเวลา ของพอ่ แมย่ งั มอี กี มาก จงึ ละเลยทจี่ ะใชเ้ วลานนั้ เพอื่ ทา่ น ทงั้ ๆ ท่ี น่ันคือโอกาสทองที่เหลือน้อยลงทุกที  สุดท้ายเม่ือท่านจากไป กม็ าเสียใจ รู้สกึ ผิดภายหลงั   หลายคนยังโชคดีที่รู้ตัวเม่ือท่านล้มป่วย  แต่ด้วยความ 25 รสู้ กึ ผดิ ทไ่ี มไ่ ดด้ แู ลทา่ นเลยในชว่ งเวลาทผ่ี า่ นมา ดงั นนั้ พยายาม ยดื ชวี ติ ของทา่ นใหน้ านทสี่ ดุ เพอื่ แสดงความกตญั ญรู คู้ ณุ  มคี น จำ� นวนไมน่ อ้ ยทเี่ มอ่ื พบวา่  พอ่ แมป่ ว่ ยหนกั และอยใู่ นระยะสดุ ทา้ ย ของชวี ติ  เขาทำ� ใจไมไ่ ดท้ จี่ ะใหท้ า่ นตายตามวถิ ธี รรมชาตหิ รอื ตามจงั หวะของสงั ขาร แตจ่ ะทำ� ทกุ วถิ ที างเพอื่ ยอื้ ชวี ติ ของทา่ น ให้ยืนยาวมากท่ีสุด  ในขณะท่ีพ่ีน้องที่ดูแลท่านมาต้ังแต่แรก โดยตลอด  รู้ดีว่าการยื้อชีวิตอย่างน้ันเป็นการทรมานคนไข้ เพราะตอ้ งเจาะคอใสท่ อ่  ใชเ้ ครอื่ งชว่ ยหายใจ ปม๊ั หวั ใจ สารพดั คนที่ดูแลพ่อแม่มาตลอดตระหนักดีว่า  หากท่านจากไปอย่าง ธรรมชาต ิ นนั่ แหละคือส่ิงทดี่ ที ่สี ดุ ส�ำหรับท่าน 

แตค่ นทไี่ มเ่ คยมเี วลาใหก้ บั พอ่ แมเ่ ลย เมอ่ื จงั หวะนม้ี าถงึ เขาจะไมย่ อมปลอ่ ยใหท้ า่ นไปอยา่ งธรรมชาต ิ แตเ่ ขาจะยอื้ เอา ไวใ้ หไ้ ดน้ านทส่ี ดุ ในนามของความกตญั ญ ู แลว้ กไ็ มไ่ ดต้ ระหนกั เลยวา่ การทำ� เชน่ นนั้  ทำ� ใหท้ า่ นทกุ ขท์ รมานอยา่ งไรบา้ ง บางที ท่านส่งสายตาวิงวอน  เพราะพูดไม่ได้  วิงวอนว่าขอให้ปล่อย ฉันไปเถิด  แต่ถึงตอนนั้นใครๆ ก็ท�ำอะไรไม่ได้แล้ว  เพราะว่า หากจะถอดทอ่ หรอื ปดิ เครอ่ื งกไ็ มม่ น่ั ใจวา่ การทำ� เชน่ นนั้ จะเปน็ ปาณาติบาตหรือไม ่ ดังนน้ั จึงต้องยื้อไปเรื่อยๆ ท้ังนีเ้ พียงเพื่อ ตอบสนองความรสู้ กึ ของลกู วา่ ไดท้ ำ� ดที ส่ี ดุ แลว้ กบั พอ่ แม ่ ทงั้ ๆ ที่ 26 ตอนทท่ี า่ นยงั สขุ สบายดอี ย ู่ ลกู กลบั ไมม่ เี วลาใหท้ า่ นเลย ครนั้ ทา่ นปว่ ยและพรอ้ มจะตายกลบั พยายามยดื ชวี ติ ทา่ น กลายเปน็ เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย การเพ่ิมหรือย้ือความทกุ ขท์ รมานของท่าน  แต่ถ้าเราท�ำหน้าท่ีที่ดีที่สุดกับท่านแล้วในขณะท่ีท่านมี สุขภาพด ี เม่ือถึงเวลาที่ท่านจากไปก็ยอมรับได ้ ครั้นท่านจาก ไปก็จะไม่รู้สึกผิด  เพราะมั่นใจว่าได้ท�ำหน้าท่ีที่สมควรท�ำต่อ ทา่ นแล้ว

หากเราตระหนักว่าเวลาของเราเหลอื นอ้ ยลง เราจะไมป่ ล่อยเวลาให้ผ่านเลยไปอยา่ งไร้ประโยชน์ ขณะเดียวกนั กจ็ ะไม่มัวทำ� มาหากนิ เพ่ือมีเงนิ มากๆ เพราะเงินเหล่าน้ันไมส่ ามารถ จะซือ้ เวลาไดอ้ ย่างแท้จรงิ เลย



ทรัพยล์ �้ำค่าประจ�ำตัว หนา้ ทตี่ อ่ ลกู กเ็ ชน่ เดยี วกนั  เมอ่ื เรารวู้ า่ เวลาเราเหลอื นอ้ ยลง  เวลาของลกู กเ็ หลอื นอ้ ยลงเชน่ เดยี วกนั  เราจะไมป่ ลอ่ ยใหเ้ วลา นน้ั สญู เปลา่  แตจ่ ะใหเ้ วลากบั ลกู อยา่ งเตม็ ทใ่ี นขณะทย่ี งั มโี อกาส ไมเ่ พยี งแต่ใหเ้ งนิ ใหท้ องเท่านน้ั เวลาเปน็ ตวั แทนแหง่ ความรกั ทดี่ ที สี่ ดุ  มบี างคนบอกวา่ ความรกั เขยี นวา่  เ-ว-ล-า ใหค้ วามรกั คอื การใหเ้ วลา ไมใ่ ชใ่ ห้ เงนิ ใหท้ อง ทกุ วนั นเ้ี รามสี ตั วเ์ ลย้ี งลกู ดว้ ยเงนิ มากมายแลว้  แต ่ สตั วท์ เ่ี ลยี้ งลกู ดว้ ยความรกั นบั วนั จะเหลอื นอ้ ยลงไปทกุ ที สว่ น หน่งึ เพราะผู้คนไม่ตระหนักวา่ เวลาเหลือน้อยลง 

นอกจากการสรา้ งอรยิ ทรพั ยค์ อื การท�ำความด ี การทำ� หนา้ ทแี่ ละความรบั ผดิ ชอบแลว้  หากเราตระหนกั วา่ เวลาเหลอื น้อยลง  เราจะรีบพัฒนาตนเพ่ือใช้ศักยภาพที่มีอยู่ให้เกิด ประโยชน์มากท่ีสุด  การที่คนเราได้เกิดมาเป็นมนุษย์น้ันเป็น  ของยากอย่างย่ิง  เราทุกคนถือว่าเป็นผู้โชคดี  ไม่ว่าจะยากดี  มีจนแค่ไหนก็คือผู้โชคดี  อาจจะหน่ึงในล้าน  หน่ึงในสิบล้าน  หน่ึงในร้อยล้านก็ได้  พระพุทธเจ้าเคยเปรียบว่า  เม็ดทรายที่ ติดปลายเล็บของพระองค์เมื่อเทียบกับทรายทั้งมวลในมหา ปฐพีนั้น  แตกต่างกันมากเหลือเกิน  เม็ดทรายท่ีติดปลายเล็บ 30 ของพระองคเ์ ปรยี บเหมอื นกบั สตั วท์ ไี่ ดเ้ กดิ มาเปน็ มนษุ ย์ แตว่ า่ เมด็ ทรายทวั่ มหาปฐพนี นั้  คอื สรรพสตั วท์ ไ่ี มม่ โี อกาสไดม้ าเกดิ เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย เป็นมนษุ ย์  เราเป็นผู้โชคดีอันน้อยนิด  จึงควรพัฒนาตนให้เข้าถึง ประโยชนส์ งู สดุ แหง่ ความเปน็ มนษุ ย ์ ไมใ่ ชเ่ พยี งแคห่ าเงนิ หาทอง ไมใ่ ชเ่ พยี งแคเ่ สพสขุ สนกุ สนานเทา่ นน้ั  นนั่ เปน็ การใชเ้ วลาและ ใชค้ วามเปน็ มนษุ ยข์ องเราอยา่ งสญู เปลา่  อยา่ งไมค่ มุ้ คา่  นบั เปน็ การ “เสยี ของ” อยา่ งยง่ิ  ถา้ เราไมใ่ ชโ้ อกาสทมี่ อี ยเู่ พอ่ื เขา้ ถงึ ประโยชนส์ ูงสุดเท่าทม่ี นุษย์จะพึงได้ 

พระพุทธเจ้าตรัสว่า  “อริยโลกุตตรธรรม  เป็นทรัพย์  พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ประจำ� ตวั ของทกุ คน” อรยิ โลกตุ ตรธรรม คอื  ภาวะทอ่ี ยเู่ หนอื โลกหรอื พน้ ทกุ ข ์ นค้ี อื ศกั ยภาพหรอื สมบตั ทิ เ่ี รามกี นั ทกุ คน แต่ คนในโลกนี้ก่ีคนที่ตระหนักว่า  น้ีคือทรัพย์ประจ�ำตัวท่ีควร น�ำมาใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างเต็มท่ี  แต่เมื่อใดก็ตามท่ีเรา ตระหนักว่าเวลาเหลือน้อยลง  เราจะเห็นความส�ำคัญของการ ใชป้ ระโยชนจ์ ากอรยิ ทรพั ยน์  ้ี เพอื่ ชว่ ยใหเ้ ราเขา้ ถงึ สภาวะแหง่ ความพน้ ทกุ ข ์ ซงึ่ เปน็ ความสขุ อยา่ งยง่ิ  นค้ี อื ศกั ยภาพอนั ลำ้� คา่ ท่สี ัตวท์ ั้งหลายไม่มเี หมือนอยา่ งเรา  แมแ้ ตเ่ ทวดาในสวรรคช์ นั้ ตา่ งๆ กไ็ มม่ ศี กั ยภาพอยา่ งนี้ 31 น้ีคือเหตุผลที่ว่าท�ำไมพระพุทธเจ้าจึงมาอุบัติในโลกมนุษย์ ไม่ใช่บนสวรรค์ชั้นใด  เพราะภาวะแห่งความเป็นมนุษย์น้ัน  เตม็ ไปดว้ ยศกั ยภาพทจี่ ะทำ� ใหป้ ถุ ชุ นไดพ้ น้ ทกุ ข ์ บรรลอุ สิ รภาพ  อย่างแท้จริง  และสามารถพัฒนาตนเป็นพระพุทธเจ้าที่อยู่  เหนอื เทวดา มาร พรหม ทง้ั หลายได้  เม่ือเราตระหนักว่าเวลาเราเหลือน้อยลง  ในด้านหนึ่ง  เราจะพยายามใช้เวลาที่มีอยู่ให้เต็มที่  ให้เกิดประโยชน์สูงสุด 

เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ยดงั ทวี่ า่ มา อกี ดา้ นหนง่ึ เราจะตระหนกั วา่  สกั วนั หนง่ึ เราตอ้ งตาย ดังน้ันจงึ ควรคดิ ถงึ การเตรียมตวั ตาย  ทกุ วันนผ้ี คู้ นสว่ นใหญ่นกึ ถึงการมชี ีวติ ที่ดี แต่จะมกี ีค่ น ที่นึกถึงเร่ืองการตายดี  คนที่คิดถึงแต่ชีวิตท่ีดี  ไม่ว่าชีวิตที่ดี ของเขาหมายถงึ อะไรกต็ าม อยา่ งนเี้ รยี กวา่ เขาเหน็ แตเ่ พยี งแค่ หน้ามือ  แต่เขาลืมหลังมือ  ชีวิตกับความตายเป็นของคู่กัน เหมือนหน้ามือกับหลังมือ  ใครท่ีคิดถึงแต่ชีวิตที่ดีโดยไม่สนใจ  เรอื่ งการตายดีเลย กเ็ หมือนกับการคิดเพยี งแค่คร่ึงเดียว 32 ท�ำไมผู้คนจึงไม่คิดเร่ืองการตายดี ก็เพราะว่าเขาไม่ ตระหนัก  ไม่เฉลียวใจว่าเวลาของตัวเหลือน้อยลง  และความ ตายเป็นส่ิงที่แน่นอน  เมื่อเราตระหนักว่าเราจะต้องตายและ ถา้ จะตายขอใหต้ ายด ี กย็ อ่ มเหน็ ความสำ� คญั ของการเตรยี มตวั เตรียมใจ  ในท�ำนองเดียวกับที่ใครก็ตามปรารถนาชีวิตท่ีดี ก็ต้องมีการเตรียมตัว  เช่น  เข้าเรียนต้ังแต่ประถม  มัธยม อุดมศกึ ษา ทัง้ หมดนี้กเ็ พอื่ นำ� ไปสชู่ ีวิตที่ด ี แตค่ ำ� ถามทล่ี ะเลย ไม่ไดก้ ค็ ือ เราให้เวลามากน้อยเพยี งใดกับการตายดี

การท่คี นเราได้เกิดมาเป็นมนุษย์นัน้ เปน็ ของยากอยา่ งยิง่ เราทกุ คนถอื ว่าเปน็ ผู้โชคดี ไม่ว่าจะยากดมี ีจนแค่ไหนก็คือผูโ้ ชคดี อาจจะหน่ึงในลา้ น  หน่ึงในสิบล้าน หน่ึงในร้อยลา้ นก็ได้



ทำ� ความดี และร้จู กั ปลอ่ ยวาง เมอื่ ใดกต็ ามทเ่ี ราตระหนกั วา่ เวลาเหลอื นอ้ ยลง เรากจ็ ะรสู้ กึ   ว่าจ�ำเป็นมากท่ีเราจะต้องเตรียมตัวเพ่ือการตายดี  ตายดีคือ อะไร ตายดีคือการตายอย่างมีสติ ไม่ทุรนทุราย ตายโดย ยอมรบั ความตายได ้ ไมป่ ฎเิ สธ ไมผ่ ลกั ไส รวมทง้ั เมอื่ ตายแลว้ กไ็ ปสคุ ต ิ ไมไ่ ปอบาย ดยี งิ่ กวา่ นนั้ กค็ อื  เหน็ ธรรมแจม่ แจง้  จน หลดุ พ้นจากวัฏฏสงสาร 

การสร้างความดี  หลีกหนีความช่ัว  เป็นการเตรียมตัว  อย่างหน่ึงท่ีช่วยให้ตายดี  ในท�ำนองเดียวกัน  การท�ำหน้าท่ี ของตนให้ครบถ้วนสมบูรณ์  รวมทั้งการพัฒนาตนเพื่อเข้าถึง ความสุขท่ีประเสริฐ  ส่ิงเหล่านี้ก็เป็นวิถีสู่การตายดีเช่นกัน พระพทุ ธเจา้ เมอื่ ครงั้ เสวยพระชาตเิ ปน็ พระโพธสิ ตั ว ์ เคยกลา่ ว ว่า  “ข้าพเจ้าไม่มีความช่ัว  ซึ่งท�ำไว้ในที่ใดเลย  ฉะน้ันข้าพเจ้า จงึ ไมห่ วน่ั เกรงความตายทจ่ี ะมาถงึ ” อกี แหง่ หนงึ่ ทา่ นกลา่ วเปน็ ภาษติ วา่  “ตง้ั อยใู่ นธรรมแลว้  ไมต่ อ้ งกลวั ปรโลก” ดงั นนั้ การ ทำ� ความด ี การดำ� เนนิ ชวี ติ บนหนทางแหง่ ธรรมะ คอื การเตรยี ม 36 ตัวสู่การตายดีอยู่แล้ว  อย่างไรก็ตาม  จะเป็นการดีย่ิงขึ้น ถา้ หากวา่ เราทำ� อกี อยา่ งหนงึ่  นน่ั กค็ อื การปลอ่ ยวาง ถา้ ปลอ่ ย เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย วางไม่ได้เมื่อความตายมาถึง  ก็จะตายอย่างทุกข์ทรมานและ อาจไปส่ทู คุ ติได ้ คนดีจ�ำนวนไม่น้อยตายด้วยอาการกระสับกระส่าย เพราะเขายังปล่อยวางไม่ได้  อาจจะมีความยึดติดในลูก  ใน คนรกั  ในพอ่ แม ่ ในทรพั ยส์ มบตั  ิ หรอื แมก้ ระทง่ั ในหนา้ ทกี่ าร งาน บางคนกระสบั กระสา่ ยไมย่ อมตายเพราะวา่ โบสถท์ ตี่ วั เอง รับปากว่าจะสร้างให้เสร็จนั้น  ยังสร้างไม่เสร็จ  บางคนใกล้

ตายแต่ก็ทุรนทุราย  เพราะนึกถึงความไม่ดีที่เคยท�ำ  ทั้งๆ  ท่ี เปน็ เรอื่ งเลก็ นอ้ ย  แมช่ คี นหนงึ่ เครง่ ศลี มาก วนั หนงึ่ ขณะทก่ี ำ� ลงั ซกั เสอื้ อยู่ พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ได้เห็นมดตายอยู่ในกะละมัง  แม่ชีรู้สึกเสียใจมาก  เป็นทุกข์ เพราะรู้สึกว่าศีลพร่อง  ศีลทะลุ  เนื่องจากได้ท�ำปาณาติบาต 37 ทจ่ี รงิ ๆ กไ็ มค่ วรคดิ เชน่ นน้ั  เพราะมนั เปน็ ความไมต่ ง้ั ใจ ไมไ่ ด้ เจตนา แตเ่ นอ่ื งจากความตดิ ยดึ ในศลี จงึ ท�ำใหร้ สู้ กึ ไมส่ บายใจ ครนุ่ คดิ เรอ่ื งนดี้ ว้ ยความหมน่ หมองอยตู่ ลอดเวลา หลงั จากนน้ั ไม่ก่ีวันก็เกิดหัวใจวายตายกระทันหัน  จิตสุดท้ายนึกถึงมด ที่ตายในกะละมังด้วยความรู้สึกเศร้าหมอง  ปล่อยวางไม่ได้ ปรากฏวา่ แม่ชีนน้ั ไปอบายเลย  ดงั นน้ั ถา้ เราอยากตายดเี รากต็ อ้ งฝกึ ใจใหร้ จู้ กั ปลอ่ ยวาง  ดว้ ย ไมใ่ ชฝ่ กึ เฉพาะตอนใกลต้ าย แตว่ า่ ตอ้ งฝกึ ในชวี ติ ประจำ� วนั   ของเราอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เมอื่ เจออะไรทก่ี ระทบใจกใ็ หร้ จู้ กั ปลอ่ ย วาง  เช่น  เงินหาย  แทนท่ีจะเสียใจ  ก็ถือเป็นแบบฝึกหัดใน การปลอ่ ยวาง โทรศพั ทห์ าย คอื โจทยท์ ดสอบวา่ เราจะผา่ นมนั ไปไดไ้ หม เมอ่ื ถกู คนตำ� หน ิ ตอ่ วา่ ดา่ ทอ เราปลอ่ ยวางไดไ้ หม

เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ยหรอื ยงั เกบ็ เอามาตอกย้�ำซำ้� เตมิ จติ ใจ จนกระทง่ั กนิ ไมไ่ ดน้ อน ไมห่ ลบั  ถา้ เรายงั ปลอ่ ยวางค�ำตฉิ นิ นนิ ทาไมไ่ ด้ เรากค็ งตายดี ไดย้ าก  การปล่อยวางไม่ใช่เรอ่ื งทค่ี ดิ เอา แต่เกดิ จากการฝกึ ฝนจิตใจท่ีเรยี กวา่ ภาวนา การเจรญิ สตปิ ัฎฐาน เป็นการภาวนาที่ช่วยให้ใจปล่อยวาง ปลอ่ ยวางทั้งอารมณ์ 38 และความรู้สกึ นกึ คดิ ท่เี กิดขน้ึ โดยเฉพาะที่ท่มิ แทงใจหรอื บบี คั้นใจใหเ้ ป็นทุกข์ เพยี งแคร่ ู้ทนั อารมณ์ทีเ่ กิดข้นึ รู้ทันความคิดท่เี กิดขน้ึ กช็ ว่ ยให้อารมณ์และความคดิ นั้นหลุดไปจากใจ ไม่ว่าจะเป็นการปล่อยวางทรัพย์สมบัติท่ีอยู่นอกตัว ปลอ่ ยวางคนรกั ทอี่ ยนู่ อกตวั  หรอื วา่ ปลอ่ ยวางอารมณค์ วามรสู้ กึ นกึ คดิ ทเี่ กดิ ขน้ึ ในใจ เหลา่ นลี้ ว้ นเปน็ สงิ่ สำ� คญั สำ� หรบั การตายดี

ยงั ไมต่ อ้ งพดู ถงึ วา่  ปลอ่ ยวางไดม้ ากเทา่ ไหร่ กพ็ รอ้ มตายมาก  เทา่ นนั้  ยง่ิ ปลอ่ ยวางความยดึ มนั่ ในตวั ตน กลา่ วคอื  ภาวนาจน มองเห็นความจริงว่า  ไม่มีตัวฉัน  เมื่อนั้นก็ไม่มีความกลัวตาย หลงเหลืออยู่  ภาวะแบบน้ีแหละที่ท่านอาจารย์พุทธทาสเรียก วา่  “ตายก่อนตาย”  ถ้าเราท�ำในสิ่งท่ีกล่าวมาข้างต้น  ไม่ว่าจะเป็นการท�ำ พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล ความด ี การทำ� หนา้ ทที่ ค่ี วรทำ� ใหส้ มบรู ณ ์ ไมม่ คี วามรบั ผดิ ชอบ ใดทค่ี ง่ั คา้ ง และฝกึ ฝนพฒั นาตนเพอ่ื เขา้ ถงึ ความสขุ อนั ประณตี 39 ทง้ั รจู้ กั ปลอ่ ยวางได ้ กจ็ ะทำ� ใหเ้ รามชี วี ติ อยา่ งเปน็ สขุ  สงบเยน็ และเม่ือถึงเวลาที่เราจะต้องตาย  เราก็ไม่กลัว ไม่หวั่นไหว เพราะเราภาคภมู ใิ จในความดที ไ่ี ดท้ ำ�  ไมม่ คี วามรสู้ กึ ผดิ ตดิ คา้ ง ใจ เพราะไดท้ �ำหนา้ ทตี่ อ่ พระศาสนา ตอ่ บพุ การี ตอ่ สว่ นรวม อยา่ งครบถว้ นไมบ่ กพรอ่ ง สงิ่ เหลา่ นเ้ี ปน็ พน้ื ฐานของการน�ำพา ไปสูช่ ีวติ ท่ีดแี ละการตายด ี แต่จะท�ำเช่นนั้นเราต้องไมผ่ ดั ผอ่ น เพราะเราตระหนักวา่ เวลาของเราเหลอื นอ้ ยลงทกุ ที



จดั ล�ำดบั ความสำ� คญั ในท�ำนองเดียวกัน  เมื่อเราเฉลียวใจหรือตระหนักอยู่เสมอ ว่าเวลาของเราในโลกนี้เหลือน้อยลงไปเรื่อยๆ แล้ว  อาตมา เชอื่ วา่ เราจะจดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั ของสงิ่ ตา่ งๆ ในชวี ติ เราใหม่ เราจะไม่เห็นเงินทองเป็นความส�ำคัญอันดับแรกที่จะต้องหา จนกระทั่งทุ่มเทเวลาท้ังหมดท่ีมีอยู่เพ่ือมัน  เราจะเห็นว่าการ ทำ� ความดแี ละการปฏบิ ตั ธิ รรมเปน็ เรอ่ื งสำ� คญั  เราจะลดละสง่ิ ทไ่ี ม่ส�ำคัญใหเ้ หลอื นอ้ ยลง 

ในชีวิตของเราแต่ละวันมีอะไรต่ออะไรที่กินเวลาเรา ไปมากมาย แต่เรามักจะไม่ค่อยจัดลำ� ดับความสำ� คัญว่าอะไร ทคี่ วรทำ� กอ่ น อะไรทคี่ วรทำ� ทหี ลงั  หลายคนรสู้ กึ วา่ ละครไทย ละครเกาหลเี ปน็ สง่ิ ส�ำคญั ทต่ี อ้ งดทู กุ คนื  ไมด่ ไู มไ่ ด้ นน่ั เพราะ เขาไม่ได้เฉลียวใจว่าเวลาเขาเหลือน้อยลง  แต่ถ้าหากเรา ตระหนักว่าเวลาของเราเหลือน้อยลงไปเร่ือยๆ  เราก็คงจะไม่ เสยี เวลาไปกบั ละครเหลา่ นน้ั  เราคงไมเ่ สยี เวลาไปกบั การเลน่ เกมส์คุกก้ีรันเป็นช่ัวโมง  การเล่นไลน์หรือเฟซบุ๊คที่หลายคน บอกว่าไม่เล่นไม่ได ้ ต้องเล่นทุกวัน จะลดความสำ� คัญลง ถึง 42 ข้ันว่าทำ� กไ็ ด ้ ไม่ท�ำกไ็ ด้ ซ่ึงก็จะทำ� ให้เรามีเวลามากขนึ้  เสียง บ่นวา่ ไม่มีเวลา ไมม่ เี วลา ก็จะลดนอ้ ยลง  เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย หลายคนถึงแม้รู้ว่าอะไรเป็นส่ิงส�ำคัญของชีวิต  แต่ก ็ ชอบผัดผ่อน  ทั้งน้ีเพราะเห็นว่ามันไม่มีเส้นตาย  ไม่มีก�ำหนด  เวลาที่แน่อน  ดังนั้นจะท�ำเมื่อไหร่ก็ได้  เช่น  การเย่ียมพ่อแม่ การให้เวลากับลูก  การปฏิบัติธรรม  การออกก�ำลังกาย  สิ่ง เหลา่ นใี้ ครๆ กร็ วู้ า่ ส�ำคญั  แตเ่ นอ่ื งจากไมม่ เี สน้ ตายวา่ ตอ้ งท�ำ วนั น ้ี วนั นน้ั  ทำ� เมอื่ ไหรก่ ไ็ ด ้ จงึ ผดั วนั ประกนั พรงุ่  เอาเวลาไป ทำ� อยา่ งอน่ื กอ่ น เชน่  การงาน เพราะมกั มเี สน้ ตาย หรอื เปน็

เรื่องเร่งดว่ น ตอ้ งรบี ทำ�  รีบสง่ แต่งานการไม่ใช่สิ่งเดียวท่ีมีเส้นตาย  สิ่งที่ไม่ส�ำคัญ พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล หลายอยา่ งกม็ เี สน้ ตาย เชน่  มดิ ไนทเ์ ซล หรอื เซลชอ็ คกระหนำ�่ มีเส้นตายว่าแค่คืนน้ีเท่าน้ัน  หรือมีแค่วันน้ีเท่าน้ัน  คอนเสิร์ต 43 ของนักร้องชื่อดัง ก็มกี �ำหนดเวลาแค่ไมก่ ีว่ นั เท่าน้ัน หลายคน จึงตัดสินใจไปช็อปหรือไปฟังคอนเสิร์ตก่อน  ส่วนเรื่องอื่น  ถึง แมส้ ำ� คญั แคไ่ หน เอาไวว้ นั หลงั  เพราะทำ� เมอ่ื ไหรก่ ไ็ ด ้ สดุ ทา้ ย เวลาของเขากห็ มดไปกบั สง่ิ ทไ่ี มส่ ำ� คญั วนั แลว้ วนั เลา่  เดอื นแลว้ เดอื นเลา่  ปแี ลว้ ปเี ลา่  จนกระทงั่ สงิ่ สำ� คญั ทคี่ วรทำ� กไ็ มไ่ ดท้ ำ�   มีพิธีกรโทรทัศน์คนหนึ่งประสบความส�ำเร็จในการ ท�ำงานมาก  เขาเห็นว่าควรใช้ประโยชน์จากช่วงขาข้ึนให้มาก ท่ีสุด  ดังน้ันจึงทุ่มเทเวลาเกือบท้ังหมดให้แก่การท�ำงาน  เขา ต้ังใจว่าจะทุ่มเทให้กับการงานสัก  ๒๐  ปี  ถึงตอนนั้นเขาก็จะ อายุ  ๕๐  เศษ  มีเงินมากพอท่ีจะดูแลครอบครัวให้มีความสุข มีชีวิตท่ีม่ันคงและได้ใช้ชีวิตตามใจอยาก  แต่ปรากฏว่าเขา ท�ำงานไดแ้ ค ่ ๑๐ ปีก็พบว่าตวั เองเป็นมะเร็ง โรคร้ายลกุ ลาม เร็วมากจนกระทั่งเขาอยู่ในระยะสุดท้าย  เมื่อถึงตอนน้ัน  เขา

จึงรู้สึกว่าตัดสินใจพลาดไป  เพราะตลอด  ๑๐  ปีท่ีผ่านมาเขา แทบไม่มเี วลาใหก้ บั ลูกเลย ตอนทา้ ยของชวี ติ  เขาไดเ้ ขยี นบนั ทกึ มขี อ้ ความตอนหนง่ึ วา่  “ผมเสยี ใจอยตู่ ลอดมาทม่ี เี วลาใหก้ บั ครอบครวั นอ้ ยเกนิ ไป อยากบอกลูกว่า  ถ้าพ่อเลือกได้  พ่อคงอยู่บ้านให้มากกว่าน้ี” แต่เวลาของเขาเหลือน้อยแล้ว  เขาไม่สามารถท�ำอย่างที่เขา ตอ้ งการได ้ เพราะหลังจากนัน้ ไมก่ ีเ่ ดือนเขากเ็ สียชีวิต 44 อาตมาเชอื่ วา่ ถา้ คนเราตระหนกั ตงั้ แตต่ น้ วา่ เวลาของตน เหลือน้อยลงไปทุกที  เราคงไม่ทุ่มเทเวลาให้กับอาชีพการงาน เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย จนแทบไม่มเี วลาใหล้ ูก การคิดว่าวันนท้ี �ำงานหนกั  แล้วพรงุ่ น ้ี คอ่ ยมเี วลาใหล้ กู เปน็ ความคดิ ทปี่ ระมาท เพราะเวลาของเราเอง  และเวลาของลกู นบั วนั จะเหลอื นอ้ ยลงไปทกุ ท ี ความตายจะมา  เมือ่ ไหรก่ ็ไม่รู ้ อาจเรว็ กวา่ ท่เี ราคดิ กไ็ ด้ มีพยาบาลคนหนึ่งเล่าว่า  เธอสนิทกับยายมาก  เพราะ ยายดูแลเธอต้ังแต่เล็ก  เนื่องจากแม่ไม่ค่อยมีเวลาดูแลเพราะ ตอ้ งทำ� งาน แตเ่ ธอกเ็ รมิ่ หา่ งเหนิ ยายเมอื่ เธอไปเรยี นพยาบาล

ในอีกจังหวัดหนึ่ง  พอเรียนจบแม้กลับมาอยู่บ้านเดียวกับยาย แต่ก็มีเวลาพบปะกันน้อยมาก เพราะงานของเธอหนักมาก กลางคนื ตอ้ งอยเู่ วรเดอื นละหลายครงั้  เธออยากพายายไปเทย่ี ว แตก่ ไ็ ม่มีเวลา จนกระทง่ั วันหนงึ่ ยายปว่ ยต้องเขา้ โรงพยาบาล แตเ่ ธอกด็ ีใจทีย่ ายมาป่วยในโรงพยาบาลของเธอ ยายเป็นคนพัทลุง  วันหนึ่งยายได้ข่าวว่าที่ทะเลน้อยมี พ ร ะ ไ พ ศ า ล  วิ ส า โ ล การสรา้ งสะพานใหม ่ ยายอยากเหน็ สะพานนน้ั  จงึ ขอใหห้ ลาน ช่วยพาไปดูหน่อย  หลานบอกว่าได้  แต่ขอเป็นอาทิตย์หน้านะ 45 เพราะเสารอ์ าทติ ยน์ เ้ี พอื่ นรบั ปรญิ ญา หนตู อ้ งไปชว่ ยงานเพอื่ น ยายกไ็ มไ่ ดว้ า่ อะไร แตห่ ลงั จากงานรบั ปรญิ ญาของเพอื่ นผา่ น พน้ ไป พอถงึ วนั จนั ทร ์ ยายปว่ ยหนกั ตอ้ งเขา้ หอ้ งไอซยี ู สดุ ทา้ ย ยายก็ไม่ออกมาอกี เลย  เธอเสียใจมากท่ีไม่สามารถท�ำตามที่ยายขอร้อง  ยาย ไม่เคยขออะไรจากเธอเลย  น่ีคือเร่ืองเดียวท่ียายขอเธอ  แต่ เธอท�ำให้ไม่ได้  และท่ีเธอเสียใจมากก็เพราะว่าทะเลน้อยห่าง จากโรงพยาบาลเพียงแค่  20  กิโลเมตร  หากเธอไม่รีรอ  พา ยายไปดูสะพานใหม่ในวันนั้นหรือวันรุ่งข้ึน  เธอก็คงไม่มีเร่ือง ติดคา้ งใจ

เธอรู้สึกว่าพลาดมหันต์  และที่พลาดก็เพราะเธอคิดว่า ยายยงั มเี วลาอกี มากมาย เธอมไิ ดต้ ระหนกั วา่ เวลาของยายนนั้ เหลือน้อยลงไปทุกที  แม้เธอจะรู้ว่าการพายายไปดูสะพาน ทะเลนอ้ ยเปน็ เรอ่ื งสำ� คญั  แตเ่ นอื่ งจากไมม่ เี สน้ ตาย เธอจงึ คดิ วา่ พายายไปอาทติ ยห์ นา้ กไ็ ด ้ ไมเ่ หมอื นกบั การรบั ปรญิ ญาของ เพ่ือน  มีก�ำหนดเส้นตายว่าเป็นอาทิตย์นี้  ดังนั้นเธอจึงเลือก ไปชว่ ยงานเพ่อื นกอ่ น สว่ นการพายายไปเทยี่ วน้ันเอาไวท้ หี ลัง มคี นเปน็ อนั มากทคี่ ดิ ไมต่ า่ งจากเธอ คอื เลอื กทจ่ี ะผดั ผอ่ น  ส่ิงส�ำคัญ  เพียงเพราะว่าไม่มีก�ำหนดเวลาที่แน่นอน  ส่วนส่ิงที่ 46 มีก�ำหนดเวลาแน่นอน  แม้ไม่ส�ำคัญเท่า  แต่ก็ท�ำก่อน  นี้เป็น เ ว ล า เ ห ลื อ น้ อ ย ตัวอย่างของการจัดล�ำดับความส�ำคัญที่ไม่ถูกต้อง  ซึ่งท�ำให้ หลายคนรู้สึกผิดในเวลาต่อมา  แต่หากเราเตือนใจอยู่เสมอว่า  เวลาของเราและของคนทเ่ี รารกั นนั้ เหลอื นอ้ ยลง เราจะจดั ลำ� ดบั   ความส�ำคัญใหม่  และตระหนักชัดว่าอะไรควรท�ำก่อน  อะไร  ควรทำ� หลัง

หลายคนถึงแม้ร้วู ่าอะไรเป็นสิ่งส�ำคญั ของชวี ิต แต่ก็ชอบผดั ผ่อน ท้ังนเ้ี พราะเหน็ ว่ามันไม่มีเส้นตาย ไมม่ ีก�ำหนดเวลาท่ีแน่อน ดงั นนั้ จะท�ำเม่ือไหรก่ ็ได้



แบบอย่าง ผู้ไม่ประมาทในชีวิต การปฏบิ ตั ธิ รรมกเ็ ชน่ เดยี วกนั  ถา้ เราตระหนกั วา่ เวลาเราเหลอื   นอ้ ยลง เรากค็ งไมค่ ดิ วา่ ปฏบิ ตั ธิ รรมเอาไวว้ นั หลงั  ปฏบิ ตั ธิ รรม นน้ั ไมม่ เี วลาทแี่ นน่ อน ทำ� เมอื่ ไหรก่ ไ็ ด ้ หลายคนจงึ คดิ วา่ เอาไว้ สิ้นปีค่อยท�ำ  ปรากฏว่าพอถึงส้ินปี  ก็ต้องเลื่อนอีก  เพราะมี อยา่ งอน่ื ทดี่ ว่ นกวา่ หรอื นา่ สนใจกวา่ มาแยง่ ชงิ เวลาไป สดุ ทา้ ย ผา่ นไป ๕ ป ี กย็ งั ไมม่ เี วลาปฏบิ ตั ธิ รรม จนกระทง่ั พบวา่ ตวั เอง เป็นมะเร็ง  แล้วก็ท�ำใจไม่ได้  เพราะไม่ได้เตรียมตัวเตรียมใจ ไว้เลย