ประเพณีตักบาตรดอกไม้

ประเพณีตกั บาตรดอกไม้ อ.พระพทุ ธบาท จ.สระบุรี พทุ ธศาสนิกชนหลงั่ ไหลกนั มาต่อแถวตกั บาตรดอกไม้ที่ วดั พระพทุ ธบาทฯ วนั เข้าพรรษา ถือเป็นอีกหน่ึงวนั สำคญั ทำงพระพุทธศำสนำ ที่พระสงฆจ์ ะอธิษฐำนวำ่ จะพกั ประจำอยทู่ ี่ใดท่ีหน่ึง ตลอดระยะเวลำฤดูฝนท่ีมีกำหนดเป็ นเวลำ 3 เดือน ตำมท่ีพระธรรมวนิ ยั บญั ญตั ิไว้ ซ่ึงกำรเขำ้ พรรษำตำมปกติจะเร่ิมนบั ต้งั แต่วนั แรม 1 ค่ำ เดือน 8 ของทุกปี (หรือเดือน 8 หลงั ถำ้ มีเดือน 8 สองหน) และสิ้นสุดลงในวนั ข้ึน 15 ค่ำ เดือน 11 ซ่ึงในแต่ละพ้ืนที่ของเมืองไทยต่ำงจดั เทศกำลงำนบุญประเพณี รับเทศกำลเขำ้ พรรษำกนั ไปตำมคติควำมเชื่อของทอ้ งถิ่นตน ส่วนใหญม่ กั จะเป็นงำนแห่เทียนเขำ้ พรรษำที่มีท้งั จดั ใหญ่จดั เล็ก ตำมแตก่ ำลงั ศรัทธำ นอกจำกน้ียงั มีอีกหน่ึงประเพณีสำคญั ที่ชำวพุทธปฏิบตั ิสืบทอดต่อๆกนั มำ ซ่ึงถือไดว้ ำ่ โดดเด่นไมน่ อ้ ยในวนั เขำ้ พรรษำ นนั่ กค็ ือ“ประเพณตี ักบาตรดอกไม้” ที่ถือเอำวนั เขำ้ พรรษำ (วนั แรม 1 ค่ำ เดือน 8) เป็นวนัตกั บำตรดอกไม้

ประเพณตี ักบาตรดอกไม้ วดั พระพทุ ธบาทฯ สระบุรี สำหรับควำมเชื่อในเร่ืองกำรตกั บำตรดอกไม้ ตำมตำนำนเล่ำวำ่ ในสมยั พทุ ธกำล พระเจำ้ พมิ พสิ ำร กษตั ริย์แห่งกรุงรำชคฤห์ ทรงโปรดปรำนดอกมะลิมำก ในแตล่ ะวนั จะรับสัง่ ใหน้ ำยสุมนมำลำกำรนำดอกมะลิสดมำถวำยวนั ละ 8 ทะนำน แต่เชำ้ ตรู่ทุกวนั เพื่อแลกกบั ทรัพยว์ นั ละ 8 กหำปณะ ตอ่ มำเชำ้ วนั หน่ึง ขณะท่ีนำยสุมนมำลำกำรกำลงั ถือดอกไมจ้ ะเขำ้ ประตูเมือง กไ็ ดพ้ บพระพทุ ธเจำ้ พร้อมดว้ ยภิกษุสงฆจ์ ำนวนหน่ึงเสดจ็ ออกบิณฑบำต นำยสุมนมำลำกำรสงั เกตเห็นพรรณรังษี ฉำยประกำย รอบ ๆพระวรกำย จึงเกิดควำมเลื่อมใสศรัทธำเป็นอยำ่ งยง่ิ พร้อมคิดหำส่ิงท่ีจะมำบูชำองคส์ มั มำสัมพุทธเจำ้ เมื่อไม่เห็นส่ิงใดจึงตดั สินใจจะถวำยดอกไมท้ ี่จะนำไปถวำยพระรำชำ พร้อมกนั น้นั ก็ต้งั จิตอธิษฐำนวำ่ ขำ้ วของทุกสิ่งที่พระเจำ้ พิมพิสำรทรงมอบใหเ้ พียงเพอ่ื ยงั ชีพในภพน้ีเทำ่ น้นั แต่กำรนำดอกไมถ้ วำยบูชำแก่พระพุทธองค์สร้ำงอำนิสงส์ไดท้ ้งั ภพน้ีและภพหนำ้ หำกถูกประหำรชีวติ เพรำะไมไ่ ดถ้ วำยดอกมะลิกย็ นิ ยอม

ดอกเข้าพรรษาสีขาวดงั น้นั นำยสุมนมำลำกำรจึงไดถ้ วำยดอกไมบ้ ูชำพระพทุ ธเจำ้ ไปท้งั 8 ทะนำน ซ่ึงดอกไมเ้ หล่ำน้นั ไดเ้ ป็นซุม้ติดตำมเสดจ็ พระพุทธองคไ์ ปทุกหนทุกแห่ง คุณควำมดีของนำยสุมนมำลำกำรไดเ้ ป็นท่ีกล่ำวขำนจนทว่ั เมืองสร้ำงควำมปล้ืมปิ ติยนิ ดีเป็ นอยำ่ งยง่ิ แต่เม่ือภรรยำของเขำทรำบขำ่ วกลบั ถูกดุด่ำและนำควำมเขำ้ กรำบทูลพระรำชำ แตพ่ ระเจำ้ พมิ พสิ ำรพระรำชำทรงเป็ นอริยบุคคลช้นั โสดำบนั จึงเรียกนำยสุมนมำลำกำรมำเขำ้ เฝ้ำแลว้ ตรัสยกยอ่ งสรรเสริญนำยสุมนมำลำกำรวำ่ เป็นมหำบุรุษ พร้อมท้งั พระรำชทำนส่ิงของตำ่ งๆ ให้ นบั แตน่ ้นั มำนำยมำลำกำรกอ็ ยอู่ ยำ่ งร่มเยน็ เป็ นสุขปรำศจำกทุกขใ์ ดท้งั ปวง ดว้ ยอำนิสงส์ของกำรนำดอกมะลิบูชำแด่องคส์ มเดจ็ พระสมั มำสัมพทุ ธเจำ้ จำกอำนิสงส์ดงั กล่ำวแต่คร้ังพทุ ธกำลทำใหช้ ำวพุทธมีควำมเชื่อวำ่ กำรตกั บำตรดอกไมเ้ ป็ นกำรสร้ำงอำนิสงส์ผลบุญที่สูงส่งยงิ่ จึงไดม้ ีกำรจดั ประเพณีตกั บำตรดอกไม้สืบทอดต่อกนั มำจนถึงในปัจจุบนั

บรรยากาศการตักบาตรดอกไม้ทว่ี ดั บวรนิเวศในบำ้ นเรำ ประเพณีตกั บำตรดอกไมท้ ่ีมีชื่อเสียงมำกท่ีสุดก็คือ ประเพณตี กั บาตรดอกไม้ วดั พระพทุ ธบาทราชวรมหาวิหาร อ.พระพทุ ธบำท จ.สระบุรี โดยจะมีกำรจดั งำนข้ึนท้งั หมด 3 วนั เร่ิมต้งั แตว่ นั ข้ึน 14 ค่ำเดือน 8 ซ่ึงเป็นวนั ทำพิธีเปิ ดงำนประเพณีตกั บำตรดอกไม้ วนั ข้ึน 15 ค่ำ เดือน 8 (วนั อำสำฬหบูชำ) และวนัแรม 1 ค่ำ เดือน 8 (วนั เขำ้ พรรษำ) ซ่ึงจะแบง่ เป็นวนั ละ 2 รอบ คือ ช่วง 10.00 น. และ 15.00 น. ดอกไมท้ ี่ใชใ้ นประเพณีตกั บำตรดอกไมข้ องที่นี่คือ ดอกเข้าพรรษา ท่ีลกั ษณะของตน้ เขำ้ พรรษำจะคลำ้ ยกบั ตน้ กระชำยหรือขมิน้ สูงประมำณ 1 คืบเศษ ลำตน้ ข้ึนเป็นกอจำกหวั หรือเหงำ้ ใตด้ ิน ข้ึนอยตู่ ำมไหล่เขำโพธ์ิลงั กำ หรือเขำสุวรรณบรรพต เทือกเขำวง และเขำพุ ใกลๆ้ กบั รอยพระพทุ ธบำท ดอกของตน้ เขำ้ พรรษำจะมีขนำดเลก็ ออกเป็นช่อส่วนยอดของลำตน้ มีสีเหลือง สีขำว และสีม่วง และจะผลิดอกเฉพำะช่วงเขำ้ พรรษำเท่ำน้นั จึงเป็นท่ีมำของช่ือตน้ เขำ้ พรรษำ โดยชำวบำ้ นมีควำมเชื่อวำ่ ถำ้ ใครออกไปเกบ็ ดอกเขำ้ พรรษำสีม่วงมำใส่บำตรได้ ก็จะไดร้ ับบุญกุศลมำกกวำ่ กำรนำดอกเขำ้ พรรษำสีอื่นมำใส่บำตร เนื่องจำกดอกเขำ้ พรรษำสีมว่ งน้นั หำไดย้ ำกกวำ่ สีอ่ืนๆ โดยชำวพระพทุ ธบำทนิยมใชด้ อกเขำ้ พรรษำสีเหลือง เน่ืองจำกหำในทอ้ งถ่ินไดไ้ ม่ยำก

ชาวพทุ ธมาตกั บาตรดอกไมก้ นั เป็ นจานวนมากทว่ี ดั บวรนเิ วศซ่ึงเมื่อเก็บดอกเขำ้ พรรษำมำแลว้ กจ็ ะนำมำมดั รวมกบั ธูป เทียน แลว้ มำต้งั แถวรอพระสงฆอ์ ยู่ 2 ขำ้ งถนนจนถึงเวลำ พระสงฆก์ จ็ ะเร่ิมออกบิณฑบำต จนเมื่อเดินบิณฑบำตมำถึงจุดใส่บำตรชำวบำ้ นท่ีต้งั แถวรอกจ็ ะอธิษฐำนแลว้ นำดอกเขำ้ พรรษำ ธูป เทียน ดอกบวั ใส่ลงไปในบำตร โดยพระภิกษุสงฆก์ จ็ ะเดินไปเรื่อยๆตำมถนนสำยต่ำงๆ ก่อนจะเวียนกลบั มำยงั บนั ไดนำค หลงั จำกน้นั ก็จะนำดอกไมเ้ ขำ้ ไปในมณฑปพระพุทธบำท เพอ่ื ใหเ้ ป็ นเครื่องสักกำระรอยพระพทุ ธบำท ซ่ึงในระหวำ่ งพระสงฆเ์ ดินเขำ้ มณฑปชำวบำ้ นกจ็ ะนำน้ำสะอำดมำลำ้ งเทำ้ พระภิกษุสงฆ์ เพอ่ื เป็นกำรชำระจิตใจของตน และชำระลำ้ งบำปไปในตวั จำกน้นั ก็จะนำเอำดอกไมม้ ำสกั กำระพระเจดียจ์ ุฬำมณี ซ่ึงเป็นเจดียท์ ี่บรรจุพระเข้ียวแกว้ จำลองขององค์สัมมำสมั พทุ ธเจำ้ และก็จะนำไปสกั กำระพระเจดียอ์ งคใ์ หญ่ ที่ชำวพทุ ธถือกนั วำ่ เป็ นเจดียท์ ่ีบรรจุพระบรมสำรีริกธำตุ แลว้ พระภิกษุสงฆก์ จ็ ะเดินเขำ้ ไปในอุโบสถเพ่ือสวดอธิษฐำนเขำ้ พรรษำ และเปล่งวำจำวำ่ จะอยู่ในอำณำเขตท่ีจำกดั ในระหวำ่ งฤดูกำลเขำ้ พรรษำกถ็ ือวำ่ เสร็จสิ้นพธิ ี

ดอกบวั หน่ึงในดอกไม้ทช่ี าวบ้านนิยมนามาตักบาตรดอกไม้เมื่อตกั บำตรดอกไมเ้ สร็จแลว้ จำกน้นั ชำวบำ้ นกจ็ ะพำกนั ข้ึนไปสักกำระรอยพระพุทธบำทท่ีประดิษฐำนอยู่บนพระมณฑปทรงปรำสำท โดยรอยพระพุทธบำทแห่งน้ีสนั นิษฐำนวำ่ เป็ นรอยพระพุทธบำทเบ้ืองซำ้ ย ถูกคน้ พบในสมยั พระเจำ้ ทรงธรรม มีควำมเชื่อกนั วำ่ หำกใครไดม้ ีโอกำสสกั กำระรอยพระพุทธบำทท่ีนี่ครบ 7คร้ัง ผลบุญจะส่งใหไ้ ดข้ ้ึนสู่สวรรคช์ ้นั ดำวดึงส์ นอกจำกท่ีวดั พระพทุ ธบำทแลว้ ในกรุงเทพฯกม็ ีประเพณีตกั บำตรดอกไมใ้ นหลำกหลำยวดั ดว้ ยเช่นกนัไมว่ ำ่ จะเป็น วดั บวรนิเวศ วดั ราชประดิษฐ์ วดั ราชบพธิ วดั เทพศิรินทร์ และวดั พระราม 9 กาญจนาภิเษก โดยสำหรับท่ี วดั บวรนิเวศ ดอกไมท้ ี่ใชใ้ นประเพณีตกั บำตรดอกไมจ้ ะมีควำมแตกต่ำงกบั ท่ีวดั พระพทุ ธบำท เพรำะที่วดั บวรนิเวศนิยมใช้ ดอกบวั ใส่บำตร อนั เนื่องมำจำกในพทุ ธประวตั ิตอนต่ำงๆ มีกำรถวำยดอกไมเ้ ป็นประจำโดยเฉพำะดอกบวั และจำกพทุ ธปำฏิหำริยม์ กั ปรำกฏดอกบวั ผุดข้ึนมำรองรับพระบำททุกยำ่ งกำ้ วท่ีพระองคเ์ สดจ็ ไป โดยเฉพำะตอนประสูติ ซ่ึงจะเห็นไดว้ ำ่ ดอกบวั มีควำมสำคญั ทำงพระพุทธศำสนำ จึงถือกนั วำ่ ดอกบวั เป็ นดอกไมป้ ระธำนของดอกไมท้ ้งั ปวง

ดอกไม้หลากหลายสีสันที่นามาใช้ในการตกั บาตรดอกไม้ในเมืองกรุง แตน่ อกจำกดอกบวั แลว้ กย็ งั มีดอกไมอ้ ื่นๆ ท่ีพทุ ธศำสนิกชนนำมำใส่บำตรดว้ ยเช่นกนั อำทิ ดอกกหุ ลำบพุทธรักษำ มะลิ กลว้ ยไม้ เบญจมำศ เป็ นตน้ ซ่ึงก็เป็ นไปตำมควำมสะดวกและศรัทธำของแตล่ ะคน และเม่ือถึงเวลำเร่ิมกำรตกั บำตรดอกไม้ พระภิกษุสงฆจ์ ะสะพำยยำ่ มคอ่ ยๆ เดินเรียงแถวมำรับบิณฑบำตดอกไม้ เม่ือพทุ ธศำสนิกชนใส่บำตรดอกไมจ้ นเตม็ ยำ่ มแลว้ กจ็ ะมีผชู้ ่วยช่วยเอำดอกไมอ้ อกมำใส่รถเขน็ หรือภำชนะที่ใหญ่รวมกนั ไวก้ ่อน เพ่อื ใหพ้ ระภิกษุสงฆส์ ำมำรถรับบิณฑบำตไดค้ รบทุกคน

พุทธศาสนิกชนมาตักบาตรดอกไม้ทว่ี ดั ราชประดิษฐ์สำหรับประเพณีตกั บำตรดอกไมท้ ี่จะมำถึงอีกไมก่ ่ีวนั ในวนั เขำ้ พรรษำน้ี ถือเป็นอีกหน่ึงประเพณีอนั ดีงำมของชำวพทุ ธท่ีเรำควรสืบทอดกนั ตอ่ ไปชว่ั ลูกชว่ั หลำน กำรท่ีไปเขำ้ ร่วมตกั บำตรดอกไมน้ อกจำกจะเป็ นกำรช่วยสืบสำนประเพณีต่อไปแลว้ กย็ งั ไดร้ ับควำมเป็นสิริมงคลแก่ตวั เองอีกดว้ ย