สุขศึกษา​ พลศึกษา​ ทช31002​

93 สลายตัวไดงายกวาปกติ นอกจากนี้ ยังพบวายาอะมิโนพัยรินและไดพัยโรน มีผลตอสวนประกอบของ เลอื ดอยา งมาก 3. ความเปนพิษตอตบั ถึงแมตับจะเปน อวยั วะท่ีมีสมรรถภาพสูงสุดในการกําจัดยา แตมันก็ถูก กับตัวยาในความเขมขนที่สูง จึงอาจเปนอันตรายจากยาดวยเหตุน้ีก็ได ยาบางขนานท่ีอาจเปนอันตรายตอ เซลลข องตบั โดยตรง เชน ยาจําพวก Chlorinated hydrocarbons ยาเม็ดคุมกําเนดิ ยาปฏิชวี นะจําพวก โพลิมกิ ซิน และวิตามินเอ ในขนานสงู มากๆ อาจทาํ ใหตบั หยอ นสมรรถภาพได 4. ความเปนพิษตอไต ไตเปนอวัยวะท่ีสําคัญท่ีสุดในการขับถายยาออกจากรา งกาย ยาจาํ พวก ซัลฟาบางขนานอาจตกตะกอนในไต ทําใหไตอักเสบเวลารับประทานยาพวกนี้จึงควรดื่มนํ้ามาก ๆ นอกจากนี้ ยังมยี าทอ่ี าจทาํ ใหเ กิดพษิ โดยตรงตอไตได เชน ยานีโอมัยซนิ เฟนาเซดิน กรดบอริก ยาจําพวก เพนิซิลลิน หรือการใหวิตามินดีในขนาดสูงมากและเปนเวลานาน อาจกอใหเกิดพิษตอไต ไตหยอน สมรรถภาพ จนถึงขัน้ เสยี ชวี ติ ได 5. ความเปนพิษตอ เสน ประสาทของหู ยาบางชนดิ เปน พษิ ตอเสนประสาทของหู ทาํ ใหอาการ หูอ้อื หตู งึ และหูหนวกได เชน ยาสเตร็ปโตมัยซิน นีโอมัยซนิ กานามัยซนิ ควินิน และยาจําพวก ซาลิซัยเลท เปน ตน 6. ความเปนพิษตอประสาทสวนกลาง ยาบางขนานทําใหมีอาการทางสมอง เชน การใช แอมเฟตามีน ทําใหสมองถูกกระตุนจนเกิดควรจนนอนไมหลับ ปวดหัว กระวนกระวาย อยูไมสุข และ ชกั ได สวนยากดประสาทจําพวกบารบิทูเรต ถาใชไปนาน ๆ จะทําใหเกิดอาการงวง ซึมเศรา จนถึงขั้น อยากฆา ตวั ตาย 7. ความเปน พษิ ตอระบบหวั ใจและการไหลเวียนเลอื ด มักเกิดจากยากระตุน หัวใจ ยาแกหอบหืด ไปทาํ ใหห ัวใจเตนเร็วผิดปกติ 8. ความเปน พษิ ตอกระเพาะอาหาร ยาบางชนิด เชน แอสไพริน เฟนลิ บิวตาโซน เพรดโซโลน อนิ โดเมธาซิน ถารับประทานตอนทองวางและรบั ประทานบอยๆ จะทาํ ใหก ระเพาะอาหารอกั เสบและเปน แผลได 9. ความเปน พษิ ตอทารกในครรภ มยี าบางชนิดที่แมไ มค วรรับประทานระหวางต้ังครรภ เชน ยาธาลโิ ดไมลช ว ยใหน อนหลับและสงบประสาท ยาฟโนบารบิตาลใชรักษาโรคลมชัก ยาไดอะซีแพมใช กลอมประสาท และยาแกคลื่นไสอาเจียน เนื่องจากอาจเปนอันตรายตอตัวมดลูกและตอทารกในครรภ เปนผลใหเด็กท่ีคลอดออกมามคี วามพกิ าร เชน บางรายอาจมอื กุด ขากุด จมูกโหว เพดานและรมิ ฝ ปากแหวง หรอื บางคนศรี ษะอาจยุบหายไปเปนบางสว น ดังนน้ั แมใ นระหวา งต้ังครรภค วรระมัดระวงั การ ใชยาเปน อยางย่ิง

94 การใชยาผดิ และการตดิ ยา (Drug Abuse and Drug Dependence) การใชยาผิด หมายถึง การใชยาท่ีไมตรงกับโรค บุคคล เวลา วิธี และขนาด ตลอดจน จดุ ประสงคของการใชย าน้ันในการรกั ษาโรค เชน การใชยาบารบ ทิ ูเรต (เหลา แหง ) เพื่อใหนอนหลบั สบาย โดยอยูภายใตก ารดูแลของแพทย ถอื วาเปน การใชย าถกู ตอ ง แตถาใชยาบารบ ิทเู รต (เหลา แหง ) จํานวนเดิม เพอ่ื ใหเคลบิ เคลมิ้ เปน สขุ (Euphoria) ถอื วา เปนการใชยาผดิ การติดยา หมายถึง การใชยาติดตอกันไปช่ัวระยะเวลาหน่ึง แลวอวัยวะของรางกายโดยเฉพาะ อยา งย่ิงระบบประสาท ไดยอมรบั ยาขนานน้นั เขา ไวเปนสิ่งหน่ึงท่ีจําเปน สําหรับเมตาบอลิซึมของอวัยวะน้ัน ๆ ซึ่งถา หากหยุดยาหรือไดร ับยาไมเพยี งพอจะเกิดอาการขาดยา หรืออาการถอนยา (Abstinence or Withdrawal Syndrome) ซึ่งแบง ไดเ ปน อาการทางกาย และอาการทางจติ ใจ สาเหตทุ ่ที าํ ใหเกดิ การใชย าผิดหรอื การตดิ ยา อาจเนอ่ื งมาจาก 1. ความเชอ่ื ทวี่ ายาน้ันสามารถแกโรคหรอื ปญหาตา งๆ ได 2. สามารถซ้อื ยาไดง ายจากแหลงตา งๆ 3. มีความพงึ พอใจในฤทธ์ขิ องยาที่ทาํ ใหร ูสกึ เคลบิ เคลิ้มเปน สขุ 4. การทําตามอยา งเพอื่ น เพอ่ื ใหเ ขากับกลุมได หรือเพ่อื ใหร สู กึ วาตนเองทันสมยั 5. ความเช่อื ทว่ี ายาน้นั ชวยใหม คี วามสามารถและสติปญ ญาดีขนึ้ 6. ความไมพ อใจในสภาพหรือสังคมท่เี ปน อยู หรอื ความรูส กึ ตอตานวัฒนธรรม 7. การหลงเชอื่ คาํ โฆษณาสรรพคณุ ของยาน้ัน การใชย าผดิ แบงตามลกั ษณะการใชโดยสังเขปไดเปน 2 ประการ คอื 1. ใชผ ิดทาง ไมเปน ไปเพ่อื การรักษาโรค เชน ใชยาปฏชิ วี นะเสมอื นหนึ่งเปน การลดไข ชาวนา ใชข ี้ผึง้ เพนิซิลลินทาแทนวาสลิน เพื่อกันผิวแตก ซ่ึงอาจทําใหเกิดอาการแพจนถึงแกชีวิตได โดยท่ัวไป แพทยจะใหน า้ํ เกลอื และยาบาํ รงุ เขา เสน ตาง ๆ เฉพาะผูท่ีปวยเทาน้ัน แตผูท่ีมีสุขภาพดีกลับนําไปใชอยาง กวา งขวาง ซ่ึงนอกจากจะไมใหป ระโยชนแลวยงั เปนอันตรายถึงชีวิตได 2. ใชพร่ําเพร่ือ เปนระยะเวลานานๆ จนติดยา เชน การใชยาลดไขแกปวด ซ่ึงมีสวนผสมของ แอสไพริน และเฟนาเซติน เพื่อรกั ษาอาการปวดเม่อื ยหรือทําใหจ ิตใจเปน สขุ ถาใชต ดิ ตอกันนาน ๆ ทําให ตดิ ยาและสขุ ภาพทรุดโทรม นอกจากนี้ การใชย านอนหลับ ยาระงบั ประสาท ยากลอมประสาท กญั ชา โคเคน แอมแฟตามีน โบรไมด การสูดกาวสารทาํ ใหเ กิดประสาทหลอนตดิ ตอ กันเปน เวลานานจะทาํ ใหต ิดยาได ขอควรระวังในการใชสมนุ ไพร เมื่อมีความจําเปน หรือความประสงคท่ีจะใชสมุนไพรไมวาจะเพ่ือประสงคอยางไรก็ตาม ใหระลกึ อยูเสมอวา ถา อยากมสี ุขภาพที่ดี หายจากการเจ็บปว ย สิง่ ที่จะนําเขาไปสูในรางกายเราก็ควรเปน สง่ิ ทีด่ ี มปี ระโยชนตอรา งกายดวย อยาใหความเช่อื แบบผิดๆ มาสง ผลเสยี กับรา งกายเพ่ิมขึ้น หลายคนอาจ เคยไดย ินขาวเกี่ยวกับหมอนอย ซ่ึงเปน เด็กอายเุ พยี ง 3 ป 7 เดอื น ท่ีเปนขา วในหนา หนังสอื พมิ พเ มื่อป 2529 ท่ีสามารถรกั ษาโรคไดทุกชนิดใชเพียงกงิ่ ไมใ บไมอ ะไรกไ็ ดแ ลวแตจ ะช้ีไป คนเอาไปตมรับประทานดวย

95 ความเช่ือ ซ่ึงความจริงการเลือกใชสมุนไพรจะตองมีวิธีการ และความรูที่ถูกตอง การใชจึงจะเกิด ประโยชน ขอควรระวงั ในการใชอยางงายๆ และเปนแนวทางในการปฏิบัติเพื่อใหเกิดความปลอดภัยใน การใชส มุนไพร คือ - ใชใหถูกตน สมุนไพรบางชนิดอาจมีลักษณะคลายกัน หรือมีช่ือพองกัน การใชผิดตน นอกจากไมเ กดิ ผลในการรักษาแลว ยงั อาจเกิดพิษข้นึ ได - ใชใหถกู สวน ในแตละสว นของพชื สมนุ ไพร เชน ใบ ราก ดอก อาจมีสรรพคุณไมเหมือนกัน และบางสวนอาจมพี ษิ เชน เมลด็ ของมะกล่ําตาหนูเพยี งเม็ดเดียว ถา เค้ียวรับประทานอาจตายได ในขณะที่ สว นของใบไมเ ปนพิษ - ใชใ หถ กู ขนาด ปรมิ าณการใชเปน สวนสาํ คัญทท่ี าํ ใหเกิดพษิ โดยเฉพาะ ถา มกี ารใชในปรมิ าณ ทม่ี ากเกินไป หรอื ถานอยเกนิ ไปก็ไมเกิดผลในการรกั ษา - ใชใ หถูกโรค สมนุ ไพรแตละชนิดมีสรรพคุณไมเ หมอื นกนั เปนโรคอะไรควรใชสมุนไพรท่ีมี สรรพคณุ รกั ษาโรคนั้นๆ และสง่ิ ที่ควรคาํ นงึ คอื อาการเจ็บปวย บางอยางมคี วามรุนแรงถึงชวี ติ ได ถา ไมได รับการรักษาทันทวงทีในกรณีเชนน้ีไมควรใชยาสมุนไพร ควรรับการรักษาจากแพทยผูเช่ียวชาญจะ เหมาะสมกวา การรับประทานยาสมุนไพรจากท่ีเตรียมเอง ปญหาท่ีพบบอยคือ ไมทราบขนาดการใชท่ี เหมาะสมวา จะใชป รมิ าณเทาใดดี ขอแนะนาํ คอื เริ่มใชแ ตนอยกอ นแลวคอ ยปรับปริมาณเพิม่ ขน้ึ ตามความ เหมาะสมทีหลัง (มีศัพทแ บบพน้ื บานวา ตามกําลงั ) ไมควรรับประทานยาตามคนอน่ื เพราะอาจทําใหรับยา มากเกินควร เพราะแตละคนจะตอบสนองตอยาไมเหมือนกัน สําหรับยาที่ซื้อจากรานควรอานฉลาก วธิ ีการใชอยา งละเอยี ดและใหเขาใจกอ นใชทุกคร้งั การหมดอายขุ องยาจากสมนุ ไพรเชนเดียวกันกับยาแผนปจจุบัน โดยทั่วไปสมุนไพรเมื่อเก็บ ไวน านๆ ยอ มมกี ารผุพัง เกดิ ความชื้น เช้อื รา หรอื มีแมลงวันมากัดกิน ทําใหอยูในสภาพท่ีไมเหมาะสมท่ี จะนําไปใช และมกี ารเส่ือมสภาพลงแตก ารจะกําหนดอายุทแี่ นน อนน้นั ทาํ ไดยาก จึงควรนบั ตั้งแตวันผลิต ยาสมุนไพรหรือยาจากสมุนไพรไมควรใชเม่ือมีอายุเกิน 2 ป ยกเวนมีการผลิตหรือเก็บบรรจุที่ดี และถา พบวา มเี ชื้อรา มกี ลนิ่ หรอื สีเปลยี่ นไปจากเดมิ ก็ไมควรใช ขอ สงั เกตในการเลือกซือ้ สมนุ ไพร และยาแผนโบราณ ดงั นัน้ ยาแตล ะชนดิ ทางกฎหมายมขี อ กําหนดท่แี ตกตางกนั ในการเลือกซอ้ื หรอื เลอื กใชจงึ ตอ ง รคู วามหมาย และขอกาํ หนดทางกฎหมายเสียกอ น จงึ จะรวู า ยาชนดิ ใด จะมคี ุณสมบัติอยางไร มีวิธีการใน การสงั เกตอยางไร เพื่อที่จะไดบอกไดวายานั้น ควรท่ีจะใชหรือนาที่จะมีความปลอดภัยตอการใช สิ่งท่ี นา จะรหู รือทําความเขา ใจ คอื ความหมายของยาชนดิ ตา ง ๆ ดังน้ี ยาสมนุ ไพร คือ ยาท่ีไดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หรอื แรธาตุ ซึ่งมไิ ดผสมปรงุ หรือแปรสภาพ

96 ยาแผนโบราณ คอื ยาท่ีมุงหมายใชในการประกอบโรคศลิ ปะแผนโบราณ ซ่ึงอยูในตํารา แผนโบราณท่รี ัฐมนตรปี ระกาศ หรือยาทไ่ี ดรับอนุญาตข้ึนทะเบียนเปน ยาแผนโบราณ หรอื ใหเ ขา ใจงายๆ คือ ยาท่ีไดจ ากสมุนไพรมาประกอบเปนตํารับตามทร่ี ะบุไวใ นตาํ รายาหรือ ทก่ี าํ หนดใหเ ปนยาแผนโบราณ ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณนั้นกําหนดวา ใหใชวิธีที่สืบทอด กนั มาแตโบราณโดยไมใ ชกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร เชน การนําสมุนไพรมาตมรับประทาน หรือทํา เปนผงละลายน้าํ รับประทาน แตใ นปจ จุบันมขี อกําหนดเพม่ิ เตมิ ใหยาแผนโบราณมีการพัฒนารูปแบบให สะดวกและทันสมยั ขึ้นเชน เดยี วกับยาแผนปจจบุ นั เชน ทําเปนเม็ด เม็ดเคลือบน้ําตาลหรือแคปซูล โดยมี ขอ สังเกตวาที่แคปซลู จะตองระบุวา ยาแผนโบราณ เรื่องท่ี 3 ความเช่อื เก่ยี วกับการใชยา ปจ จบุ นั แมวา ความกา วหนา ทางแพทยส มยั ใหมร วมท้ังวิถีชีวติ ท่ไี ดร บั อทิ ธพิ ลจากตะวนั ตก จะทํา ใหคนทั่วไปเม่อื เจ็บปว ยหนั ไปพึง่ การรกั ษาจากบุคลากรทางการแพทยซ ึง่ มงุ เนนการใชย าแผนปจจุบันใน การรกั ษาอาการเจบ็ ปว ยเปนหลกั โดยใหค วามสาํ คญั ความเชื่อถอื ในยาพน้ื บา น ยาแผนโบราณลดนอยลง ทําใหภมู ิปญญาพ้ืนบา นรวมถึงตาํ หรับยาแผนโบราณสูญหายไปเปนจํานวนมาก นอกจากนั้นยังขาดความ ตอ เนอ่ื งในการถายทอดองคความรูใ นการดูแลรกั ษาตนเองเบือ้ งตนดวยวธิ ีการและพชื ผัก สมนุ ไพร ท่ีหา ไดงา ยในทอ งถน่ิ โดยองคความรูท่ีถา ยทอดจากรนุ สูรนุ นน้ั ไดผา นการวิเคราะหและทดลองแลววาไดผลและไมเ กดิ อันตรายตอสุขภาพ อยางไรก็ตามยังคงมีความเชื่อบางประการเกี่ยวกับการใชยาเพ่ือเสริมสุขภาพ และ สมรรถภาพเฉพาะดาน ซึ่งยังไมไดรับการพิสูจนดวยกระบวนการทางวิทยาศาสตรการแพทย วามี สรรพคุณตามคําโฆษณา อวดอาง หรือบอกตอ ๆ กัน ซ่ึงอาจกอใหเกิดอันตรายหรือผลขางเคียงหากใช

97 จํานวนมากและตอ เนอ่ื งเปนเวลานาน ไดแก ยาดองเหลา ยาฟอกเลือด ยาชงสมุนไพร ยาท่ีทําจากอวัยวะ ซากพืชซากสัตว เปน ตน รวมถึงยาชุดตาง ๆ ท่มี กั มกี ารโฆษณาชวนเชื่ออวดอาง สรรพคุณเกินจริง ทําให คนบางกลุมหลงเช่ือ ซอื้ หามารบั ประทาน ยาบางชนิดมีราคาแพงเกนิ ปกติโดยอางวาทําจากผลติ ภณั ฑท่ี หายาก สรรพคุณครอบจกั รวาล สามารถรกั ษาไดส ารพดั โรค ซ่งึ สรรพคุณท่ีมักกลาวอา งเกนิ จริง อาทิเชน - กินแลวจะเจริญอาหาร ทําใหรับประทานอาหารไดมากขึ้น เชน ยาดองเหลา ยาสมุนไพร บางชนดิ - กนิ แลวจะทาํ ใหมกี าํ ลงั สามารถทาํ งานไดทนนาน - กินแลวทําใหมีพลังทางเพศเพ่ิมขึ้น เชน ยาดองเหลา ยาดองอวัยวะซากสัตว อุงตีนหมี ดงี ูเหา ฯลฯ - กินแลวจะทําใหเ ลือดลมไหลเวยี นดี นอนหลบั สบาย ผิวพรรณผอ งใส เชน ยาฟอกเลือด ยาสตรี ยาขับระดู ฯลฯ - กินแลวทําใหเ ปนหนมุ เปนสาว อวยั วะบางสวนใหญข้ึน เชน เขากวาง และกวาวเครือแดง เสริม ความหนมุ กวาวเครอื ขาวเสรมิ ทรวงอก และความสาว เปน ตน - กินแลวจะชวยชะลอความแกหรือความเสื่อมของอวัยวะ เชน รังนกซ่ึงทําจากนํ้าลายของ นกนางแอน หูฉลามหรือครีบของฉลาม หรอื โสม ซึง่ สว นใหญม ีราคาแพงไมค ุมคา กับประโยชนทรี่ า งกาย ไดรบั จริง ๆ - กนิ แลวรกั ษาอาการปวดเม่ือย ไขขอ อกั เสบเรอ้ื รงั เชน ยาชุดตาง ๆ ยาแกกระษัยไตพิการ ซ่ึงมัก ผสมสารหนู ที่เปนอันตรายตอรางกายมาก เพราะผูใชอาจมักติดยาตองรับประทานเพิ่มขึ้นจึงเกิดการ สะสมพษิ เมือ่ เกดิ อนั ตรายมกั มีอาการรุนแรงยากแกการรักษา ทง้ั น้ี การใชยาดังกลา วสวนใหญเกิดจากความเชื่อผิด ๆ หรือเช่ือในคําโฆษณาเกินจริง ที่แฝงมา ดวยภยั เงยี บที่กอใหเกดิ อนั ตรายตอ รา งกายหากใชอยางตอ เนื่องและใชใ นจํานวนมาก นอกจากน้ียังทําให เสียคา ใชจา ยคอนขางสงู แตไมเกดิ ประโยชนตอ รางกายไมมีผลในการรักษาอาการตาง ๆ ตามสรรพคุณท่ี กลาวอาง ดังน้ัน กอนจะซ้ือหายาหรือผลิตภัณฑเสริมสุขภาพมาใช ควรศึกษาสรรพคุณ สวนประกอบ แหลงผลิต วันหมดอายุ และความนาเชื่อถือของผูผลิตโดยพิจารณาจากมีเลขทะเบียนถูกตองหรือไม มตี รา อย. หรือมีใบอนุญาตการผลติ ใบประกอบโรคศลิ ปะแพทยแ ผนโบราณ เปนตน ความเชื่อและขอ ควรระวังในการใชย าชดุ ยาดองเหลา และยาชงสมนุ ไพร 1. ยาชุด ยาชดุ หมายถงึ ยาท่ผี ูข ายจดั รวมไวใหก ับผซู อ้ื สําหรับใหกินครง้ั ละ 1 ชุด รวมกันหมด โดยไม แยกวาเปนยาชนดิ ใด ควรจะกนิ เวลาไหน โดยทัว่ ไปมกั จะมียา ตัง้ แต 3 – 5 เมด็ หรืออาจมากกวาและอาจ จัดรวมไวในซองพลาสตกิ เล็กๆ พิมพฉ ลากบงบอกสรรพคุณไวเสร็จ

98 สรรพคุณทีพ่ มิ พไวบนซองยาชดุ มกั โออ วดเกนิ ความจรงิ เพ่ือใหขายไดมาก ชื่อท่ีตั้งไวจะเปน ช่ือท่ีดึงดูดความสนใจหรือโออวดสรรพคุณ เชน ยาชุดกระจายเสน ยาชุดประดงขุนแผน ยาชุดแก ไขมาลาเรีย เปนตน เนื่องจากผจู ดั ยาชุดไมม ีความรเู ร่อื งยาอยางแทจริง และมักจะมุง ผลประโยชนเปนสําคัญ ดังนั้น ผูใ ชย าชดุ จึงมโี อกาสไดรบั อันตรายจากยาสงู มาก อันตรายจากการใชยาชดุ 1. ไดรับตัวยาซํ้าซอน ทําใหไดรับตัวยาเกินขนาด เชน ในยาชุดแกปวดเมื่อย ในยาชุดหน่ึงๆ อาจมียาแกปวด 2-3 เมด็ ก็ได ซึ่งยาแกป วดนี้จะอยใู นรปู แบบตางกัน อาจเปนยาคนละสีหรือขนาดเม็ดยา ไมเทา กัน แตมีตวั ยาแกป วดเหมอื นกนั การทไี่ ดร ับยาเกินขนาดทําใหผ ูใ ชยาไดร บั พิษจากยาเพิ่มข้นึ 2. ไดร บั ยาเกนิ ความจําเปน เชน ในยาชุดแกหวัดจะมียาแกปวดลดไข ยาปฏิชีวนะยาลดน้ํามูก ยาทาํ ใหจมูกโลง ยาแกไอ แตจริงๆ แลว ยาปฏิชีวนะจะใชรักษาไมไดในอาการหวัดที่เกิดจากเช้ือไวรัส และอาการหวัดของแตล ะคนไมเ หมอื นกัน ถาไมปวดหัวเปน ไข ยาแกป วด ลดไขไ มจําเปน ไมมีอาการไอ ไมควรใชยาแกไ อ การรกั ษาหวดั ควรใชบ รรเทาเฉพาะอาการท่ีเกิดขึ้นเทานั้นไมจ ําเปนตองกินยาทุกชนิดที่ อยใู นยาชดุ 3. ในยาชุดมักมียาเส่ือมคุณภาพ หรือยาปลอมผสมอยู การเก็บรักษายาชุดที่อยูในซองพลาสติก จะไมสามารถกันความชื้น ความรอน หรือแสงไดดีเทากับท่ีอยูในขวดที่บริษัทเดิมผลิตมา ทําใหยาเส่ือม คุณภาพเรว็ นอกจากน้นั ผูจ ัดยาบางชดุ บางรายตองการกาํ ไรมากจึงเอายาปลอมมาขายดว ย ซึง่ เปนอนั ตรายมาก 4. ในยาชดุ มักใสย าอนั ตรายมากๆ ลงไปดว ย เพ่อื ใหอาการของโรคบรรเทาลงอยา งรวดเร็ว เปน ที่พอใจของผซู อื้ ทง้ั ผขู ายโดยทย่ี าจะไปบรรเทาอาการแตไมไดแกสาเหตุของโรคอยางแทจริง อาจทําให โรคเปนมากขนึ้ ยาท่ีมีอันตรายสูงมากและจัดอยูในยาชุดเกือบทุกชนิด คือ ยาสเตียรอยด หรือที่เรียกวายา ครอบจกั รวาล นิยมใสในยาชุด เพราะมีฤทธ์ิบรรเทาอาการไดมากมายหลายอยาง ทําใหอาการของโรค ทุเลาลงเรว็ แตจ ะไมรักษาโรคใหห าย ยาสเตียรอยด เชน เพรดนิโซโลน เดกซาเมธาโซน ทําใหเกดิ อนั ตราย ตอผูใชสูงมากทําใหเกิดอาการบวมนํ้า ความดันโลหิตสูง หัวใจทํางานหนัก หนาบวม กลมเหมือน พระจันทร ทาํ ใหกระดูกพรุน เปราะหักงา ย กระเพาะอาหารเปนแผล ความตานทานโรคลดลงและทําให เกดิ ความผดิ ปกตดิ านประสาทจิตใจ 5. ผทู ใ่ี ชยาชดุ จะไดยาไมค รบขนาดรกั ษาทพ่ี บบอ ยคอื การไดร ับยาปฏชิ วี นะเพราะการใชย า ปฏิชีวนะตองกนิ อยา งนอย 3-5 วนั วนั ละ 2-4 ครัง้ แลว แตชนดิ ของยา แตผซู อ้ื ยาชุดจะกนิ ยาเพียง 3-4 ชุด โดยอาจกนิ หมดในหน่งึ วนั หรือกนิ วันละชดุ ซ่งึ ทําใหไ ดร บั ยาไมครบขนาด โรคไมหายและกลับดอ้ื ยา อีกดวย

99 การใชย าชุดจึงทําใหเ สียคุณภาพ การใชย าไมถ กู โรค ทําใหโ รคไมหายเปน มากขน้ึ ผปู วยเสี่ยง อนั ตรายจากการใชย าโดยไมจ ําเปนสิน้ เปลืองเงนิ ทองในการรักษา 2. ยาดองเหลา และยาเลือด หลายคนอาจเคยเหน็ และเคยรับประทานยาชนดิ นี้มาบางแลว แตเดิมยากลมุ นจี้ ะใชใ นกลุมสตรี เพ่อื บํารงุ เลอื ด ระดูไมป กติ และใชในกลุมสตรีหลังการคลอดบุตร เพ่ือใชแทนการอยูไฟ สวนประกอบ ของตวั ยาจะมีสมนุ ไพรทีม่ รี สเผ็ดรอ นหลายชนดิ เชน รากเจตมูลเพลิงแดง กระเทียม พริกไทย เทียนขาว เปลือกอบเชยเทศ ขิง และสวนผสมอ่ืนๆ แลวแตชนิดของตํารับ มีขายทั้งที่เปนช้ินสวนสมุนไพรและท่ี ผลิตสําเรจ็ รูปเปนยาผงและยาน้าํ ขาย สวนใหญย าในกลุมนย้ี ากท่จี ะระบถุ ึงสรรพคณุ ท่แี ทจ รงิ เน่ืองจากยัง ขาดขอมูล ผลของการทดลองทางคลินิกเทาที่ทราบมีเพียงสวนประกอบของตัวยาซึ่งสวนใหญเปนสาร น้ํามันหอมระเหยและสารเผ็ดรอนหลายชนิด เม่ือรับประทานเขาสูรางกายจะรูสึกรอน กระตุนการ ไหลเวียนโลหิต สมุนไพรหลายชนิดในตํารับ เชน เจตมูลเพลิงแดง และกระเทียม มีรายงานวาสามารถ กระตุนการบบี ตวั ของกลา มเน้ือมดลูก และมีรายงานการทดลองในหนูเพศเมยี เมื่อไดรับยาจะทาํ ใหล ดการ ต้งั ครรภได จงึ เปน ขอทคี่ วรระวังในผูท่ตี ้ังครรภไ มควรรับประทานยากลุมน้ีอาจทําใหแทงได และหลาย ตํารับจะมีการดองเหลาดวย เม่ือรับประทานทําใหเจริญอาหารและอวนข้ึน การอวนมักเกิดจาก แอลกอฮอล (เหลา ) ทไ่ี ปลดการสรางพลังงานท่ีเกิดจากกรดไขมัน (Fatty acid) จึงมีการสะสมของไขมัน ในรางกาย และอาจเกดิ ตบั แขง็ ไดถ ารบั ประทานในปรมิ าณมาก ๆ และติดตอ กนั ทุกวัน นอกจากน้ีการดื่ม เหลา อาจทําใหเด็กทารกท่อี ยูในครรภเ กิดการพกิ ารได ในเร่ืองยาเลือดนี้อาจมีความเชื่อและใชกันผิดๆ คือ การนํายาเลือดสมุนไพรไปใชเปนยาทําแทง ซึ่งเปนสิ่งท่ีไมควรอยางยิ่งโดยเฉพาะเมื่อการตั้งครรภเกิน 1 เดอื น เนอ่ื งจากไมค อยไดผล และผลจากการกระตุน การบีบตัวและระคายเคืองตอผนังมดลูกท่ีเกิดจาก การใหย าอาจทาํ ใหเกิดการทาํ ลายของเยื่อบุผนังมดลูกบางสวนเปนเหตุใหทารกเกิดมาพกิ ารได 3. ยาชงสมนุ ไพร การใชยาสมุนไพรเปนทีน่ ยิ มกันในหลายประเทศ ท้ังทางประเทศยุโรปและเอเชียในประเทศ ไทยปจจุบันพบมาก มีการเพิ่มจํานวนชนิดของสมุนไพรมาทําเปนยาชงมากข้ึน เชน ยาชงดอกคําฝอย หญา หนวดแมว หญา ดอกขาว เปนตน ขอดขี องยาชงคอื มักจะใชส มนุ ไพรเดี่ยวๆ เพียงชนดิ เดยี ว เมอ่ื ใชก นิ แลวเกดิ อาการอนั ไม พึงประสงคอยางไรกต็ ามสามารถรูวาเกิดจากสมนุ ไพรชนิดใดตางกับตํารายาผสมท่เี ราไมส ามารถรูไดเลย ในตา งประเทศมรี ายงานเรือ่ งความเปน พิษทีเ่ กดิ จากยาชงสมนุ ไพรท่ีมขี ายในทอ งตลาดกนั มาก และเกดิ ได หลายอาการ สําหรับประเทศไทย รายงานดา นนยี้ ังไมพ บมากนัก เนือ่ งจากสวนใหญมีการเลือกใชสมุนไพร ทค่ี อ นขา งปลอดภยั แตท คี่ วรระวังมีชาสมนุ ไพรทีม่ สี วนผสมของใบหรือฝกมะขามแขก ใชประโยชนเ ปน ยาระบายทอ ง บางยห่ี อระบเุ ปนยาลดความอวนหรอื รบั ประทานแลว จะทาํ ใหห นุ เพรียวข้ึน อาการที่เกดิ คือ สาเหตจุ ากมะขามแขกซงึ่ เปน สารกลุมแอนทราควิโนน (Antharquinone) จะไปกระตนุ การบีบตวั ของ

100 ลําไสใ หญ ทาํ ใหเกดิ การขบั ถาย การรับประทานบอยๆ จะทําใหรางกายไดรับการกระตุนจนเคยชิน เม่ือ หยดุ รับประทานรางกายจึงไมส ามารถขับถา ยไดเ องตามปกติ มีอาการทองผูกตองกลับมาใชยาระบายอีก เรื่อย ๆ จงึ ไมค วรใชยาชนิดน้ีติดตอกันนานๆ และหากจําเปนควรเลือกยาที่ไปเพ่ิมปริมาณกากและชวย หลอ ล่นื อุจจาระโดยไมดูดซึมเขาสูรางกาย เชน สารสกัดจากหัวบุกจะปลอดภัยกวา แตการรับประทาน ตดิ ตอ กนั นาน ๆ อาจทําใหร างกายไดร บั ไขมันนอ ยกวา ความตองการก็ได เพราะรา งกายเราตองการไขมัน ตอการดํารงชีพดวย สารกลมุ แอนทราควิโนน

101 บทที่ 7 ผลกระทบจากสารเสพตดิ สาระระสาํ คัญ มีความรู ความเขาใจ สามารถวเิ คราะหป ญ หา สาเหตแุ ละผลกระทบจากการแพรระบาดของ สารเสพติดได มีสว นรว มในการปองกันส่ิงเสพตดิ ในชมุ ชน และเผยแพรความรูดา นกฎหมายทเ่ี ก่ยี วของ กบั สารเสพตดิ แกผูอ่ืนได ผลการเรยี นรทู ี่คาดหวัง 1. วเิ คราะหปญ หา สาเหตุ และผลกระทบจากการแพรร ะบาดของสารเสพติดได 2. ปฏิบัติตนในการหลกี เลยี่ งและมคี วามรวมมอื ในการปอ งกนั สงิ่ เสพติดในชุมชน 3. เผยแพรค วามรูดา นกฎหมายทเี่ กย่ี วขอ งกับส่งิ เสพตดิ แกผ อู ่นื ได ขอบขายเนอ้ื หา เร่ืองที่ 1 ปญ หาการแพรระบาดของสารเสพติดในปจ จุบนั เรื่องท่ี 2 แนวทางการปอ งกนั การแพรระบาดของสารเสพตดิ เร่ืองท่ี 3 กฎหมายทเ่ี ก่ียวของกับสารเสพติด

102 เรอ่ื งท่ี 1 ปญหาการแพรร ะบาดของสารเสพติดในปจจุบนั ปจจุบันปญ หาการแพรระบาดของสารเสพติดนับวา รุนแรงมากยงิ่ ขน้ึ โดยเฉพาะในกลุมเด็กและ เยาวชน จากสถิติของกระทรวงสาธารณสุข พบวา จํานวนผูเสพและผูติดยาเสพติดในกลุมเด็กนักเรียน เพม่ิ มากข้ึนจนหนา เปน หวง ซง่ึ การท่ีเด็กวัยเรยี นมีการเสพตดิ ยอมสงผลกระทบตอสุขภาพ สติปญญาและ สมาธิในการเรียนรูทําใหคุณภาพประชากรลดลง เปนปญหาตอการพัฒนาประเทศ และการแขงขันใน ระดับโลกตอ ไปในอนาคต ทง้ั น้ีจงึ ควรปอ งกันและแกปญหาอยา งเรงดวนทั้งในครอบครวั โรงเรียน ชุมชน และประเทศ ปจจุบันมีส่ิงเสพติดอยูมากมายหลายประเภท ซึ่งออกฤทธิ์ตอรางกายในลักษณะตาง ๆ กัน แบง ไดเปน 3 ประเภท ดังนี้ 1. ประเภทออกฤทธ์กิ ดประสาท ส่งิ เสพตดิ ประเภทน้ีจะทาํ ใหสมองอยูในสภาวะมนึ งง มีการงวงซึม ไดแ ก ฝน มอรฟ น เฮโรอนี และจาํ พวกยานอนหลบั ยากลอมประสาท เชน เหลา แหง เปน ตน 2. ประเภทออกฤทธ์ิกระตุนประสาท ส่ิงเสพติดประเภทนี้จะทําใหเกิดต่ืนเตน ประสาท ถูกกระตุน ไมใหมีอาการงวงหรือหลับใน เชน ยาบา ยาขยัน โคเคน ยามา แอมเฟตามีน กาแฟ และสาร คาเฟอีน บุหร่ี กระทอ ม และยาลดความอว น เปนตน 3. ประเภทออกฤทธิห์ ลอนประสาท สิง่ เสพตดิ ประเภทนีจ้ ะทาํ ใหเกิดประสาทหลอน ภาพลวงตา หแู วว หวาดกลัวโดยไมม สี าเหตุ อาจทาํ อันตรายตอตนเองและผูอ่ืน เชน แอล เอส ดี กวาวซีเมนต กัญชา ไอระเหยของเบนซนิ ทินเนอร กาวตา ง ๆ ฯลฯ นอกจากนี้ ปจจุบันไดมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบของสารเสพติดออกมามากมาย ทั้งท่ีเปนเม็ด เปนน้ํา และผสมในเครื่องดื่ม ขนม หรืออาหารประเภทตางๆ ซ่ึงยากที่จะติดตามตรวจสอบ จึงนับวาเปน อนั ตรายตอ เด็ก และเยาวชนเปนอยางย่งิ 1.1 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพติด ปญหาการตดิ สารเสพติดมสี าเหตุจากสามปจจยั ตอไปนี้ 1. ปจจยั ภายในตวั บคุ คล ไดแ ก วัยของบคุ คล มกั พบวา ผเู สพยาสว นใหญจะเร่มิ ตนในชว งอายุเขา สวู ัยรุน กําลังอยูใน วยั คะนอง อยากลอง อยากรู อยากเห็นในสง่ิ ทแ่ี ปลกใหม - ความรู เจตคติ และความคิดเกยี่ วกับสารเสพตดิ ความรนุ แรง เชน เชื่อวา การใชก าํ ลัง หรอื ใชคาํ พูดรนุ แรงทําใหค นอน่ื เชอื่ ฟง ทาํ ตาม การตลี กู ทําใหลกู ไดด ี ผมู ศี ักดิศ์ รีใครมาหยามตอ งตอสูกัน ใหแ พชนะ ฯลฯ - ขาดทักษะท่ีจําเปนในการอยูรวมกับผูอ่ืน เชน ทักษะการสื่อสาร การจัดการกับ อารมณและความเครยี ด การจดั การกบั ความโกรธ การแสดงออกท่ีเหมาะสม เปน ตน - การใชยาเสพติดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล ทําใหคนขาดสติยับยั้ง ควบคุมตัวเอง ไมไ ด

103 - เคยเห็นการกระทํารุนแรงหรือเคยเห็นเหย่ือกระทํารุนแรง เม่ือเกิดอารมณโกรธ ทําใหก อ ความรนุ แรงไดง าย 2. ปจจัยจากการเลย้ี งดูของครอบครวั - ขาดความรัก ความเขาใจ และการสนับสนุนจากครอบครัว เชน เม่ือมีปญหาขาด ผูใหญคอยดูแลใหค าํ แนะนําชว ยเหลอื เปนตน - เตบิ โตในบานท่ีใชความรุนแรง ทําใหเ หน็ แบบอยา ง และคิดวา ความรนุ แรงเปน เรื่อง ปกติในสงั คม - การถกู ลงโทษและเปน เด็กที่เคยถูกทําราย - มีพอ แมหรอื พนี่ อ งทม่ี พี ฤติกรรมเก่ียวขอ งกับอาชญากรรม 3. ปจจัยจากสภาพแวดลอ ม - ความไมเ ทาเทียมกันทางสงั คม เศรษฐกจิ สังคมเมือง และความแออัดทําใหค น แขงขนั สูง และเกิดความเครียด - การเจริญเติบโตทางเศรษฐกจิ อยา งรวดเร็ว และมีการวา งงานสงู ในกลุมประชากร อายุนอ ย - อิทธพิ ลจากสอ่ื เชน ภาพยนตร โทรทศั น หนงั สือพมิ พ ทแี่ สดงภาพความรนุ แรง ตา งๆ - มาตรฐานทางสงั คมทส่ี นับสนนุ พฤตกิ รรมความรุนแรง เชน การทค่ี นมีพฤตกิ รรม ความรุนแรงไมไดรับการลงโทษ ความรนุ แรงเปน เร่ืองปกติในสังคม - อยูในพน้ื ท่ที ่สี ามารถหายาเสพตดิ ไดงาย 1.2 โทษ ภัย และผลกระทบของสารเสพตดิ โทษและภยั อันเกดิ จากการใชสารเสพตดิ นอกจากจะมีผลโดยตรง กอใหเกิดตอรางกายและ จิตใจของผเู สพเองแลว ยังกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอระบบครอบครัว ระบบสังคม และประเทศชาติ ดังนี้ 1. โทษและภัยตอ ตัวผูเ สพ ฤทธ์ขิ องสารเสพตดิ จะมีผลตอระบบประสาทและระบบอวัยวะตางๆ ของรา งกาย ตลอดจนจติ ใจของผูท ่เี สพเสมอ ดังน้ัน จะพบวา สุขภาพรางกายของผูท่ีเสพยาจะทรุดโทรม ทั้งรายกายและจิตใจ เชน มีรูปรางผอม ซูบซีด ผิวคล้ํา ไมมีแรง ออนเพลียงาย สมองเสื่อมและความจํา สับสน เปนโรคติดเช้ืออ่ืน ๆ ไดงาย เชน โรคตับอักเสบ ไตอักเสบ โรคระบบทางเดินหายใจ โรคหัวใจ โรคมะเร็ง ภูมิตานทานในรางกายจะลดลง มีสภาวะทางจิตใจไมปกติ สภาพจิตใจเส่ือมลง อารมณ แปรปรวนงา ย ซึมเศรา วติ กกังวล ความรูสึกฟุงซาน ซ่งึ จากผลรายทเี่ กิดขนึ้ ดงั กลาว จะผลกั ดันใหผ เู สพ ยาเสพติดเปนบุคคลท่ีไรสมรรถภาพทั้งรางกายและจิตใจในการดําเนินชีวิตในสังคม ขาดความเชื่อม่ัน สญู เสียบคุ ลิกภาพ ไมสนใจตนเอง ไมส นใจการงานหรือการเรียน และผเู สพบางรายอาจประสบอุบัติเหตุ ถึงขั้นพกิ าร เชน พลัดตกจากท่ีสูงขณะทํางาน หกลม อันเนื่องมาจากฤทธิ์ของยาเสพติดท่ีมีผลตอระบบ ประสาทและสมอง

104 2. โทษและภยั ตอครอบครัว การตดิ สารเสพติดนอกจากจะทาํ ใหเ ส่ือมเสียชื่อเสียงของตนเอง และครอบครัวแลว ยังทําใหผูเสพกลายเปนบุคคลที่ขาดความรับผิดชอบตอครอบครัวไมหวงใยดูแล ครอบครวั ทาํ ใหครอบครวั ขาดความอบอุน ตองสญู เสียเศรษฐกิจและรายไดของครอบครัว เนื่องจากตอง นาํ เงนิ มาซือ้ สารเสพติด บางรายอาจตองสญู เสียเงินจํานวนไมนอยเพ่ือรักษาตนเองจากโรครายแรงตาง ๆ อันเกิดจากการใชสารเสพติด กลายเปนภาระของครอบครัวในท่ีสุด อีกท้ังนําไปสูปญหาครอบครัว เกดิ การทะเลาะวิวาทกันบอ ยๆ เกิดความแตกแยกภายในครอบครัว เปน ตน 3. โทษและภยั ตอ สงั คมและเศรษฐกิจ ผูที่เสพสารเสพติด นอกจากจะเปนผูที่มีความรูสึกวา ตนเองดอยโอกาสทางสังคมแลว ยังอาจมีความคิดหรือพฤติกรรมท่ีนําไปสูปญหาสังคมสวนรวมได เชน กอ ใหเกิดปญ หาอาชญากรรม เชน ปลน จ้ี ทาํ รา ยรา งกายผอู ืน่ เพ่ือชิงทรพั ย ปญหาอุบตั เิ หตุ เชน รถชน หรือตกจากที่สูง และปญหาโรคเอดส เปนตน นับวาเปนการสูญเสียทรัพยากรบุคคลอันมีคา ตลอดจน ทรพั ยสินของตนเองและสวนรวมอยางไรประโยชน ทําใหเปนภาระของสังคมสวนรวม ในการจัดสรร บคุ ลากร แรงงาน และงบประมาณในการปราบปรามและบาํ บดั รกั ษาผูตดิ สารเสพติดในทส่ี ดุ 4. โทษและภยั ตอประเทศชาติ ผูท่ีเสพสารเสพติดและตกเปนทาสของสารเสพติดอาจกลาว ไดว า เปนผูทบ่ี อ นทําลายเศรษฐกิจและความม่นั คงของชาติ เน่อื งจากผูท ีเ่ สพสารเสพติดทําใหรัฐบาลตอง สูญเสยี กาํ ลังคมและงบประมาณแผนดินจํานวนมหาศาล เพื่อใชจายในการปราบปรามและบําบัดรักษา ผูติดสารเสพติด ทําใหตองสูญเสียทรัพยากรบุคคลอันมีคา เกิดความไมสงบสุขของบานเมือง ทําให เศรษฐกิจทรุด บ่ันทอนความมั่นคงของประเทศชาติ ตองสูญเสียกําลังสําคัญของชาติอยางนาเสียดาย โดยเฉพาะถาผูที่เสพสารเสพติดเปนเยาวชน

105 เร่ืองที่ 2 แนวทางการปองกันการแพรร ะบาดของสารเสพตดิ ปญหายาเสพตดิ เกดิ ขึน้ ไดเ พราะมีสถานการณสองอยางประกอบกัน คือ มีผูตองการใชยาอยูใน สังคม (Demand) กับมียาเพื่อตอบสนองความตองการของผูใช (Supply) ซ่ึงองคประกอบทั้งสองน้ี ตางฝายตางสงเสริมสนับสนุนซึ่งกันและกันแบบลูกโซ ดังนั้น การแกไขปญหายาเสพติด จึงตอง ดาํ เนนิ การกับองคประกอบท้ังสองอยางไปพรอม ๆ กัน คือ จะตองลดปริมาณความตองการยาเสพติดลง ในขณะเดยี วกนั ก็จะตองลดปรมิ าณของยาเสพตดิ ในตลาดดวย ในทางปฏิบัติระหวางมาตรการสองอยางนี้ ดูเหมือนวา มาตรการลดความตองการจะไดรับความสนใจนอยกวา เพราะคนสวนใหญจะนึกถึงการลด ปริมาณยาในตลาดเสยี มากกวา ปญหายาเสพตดิ คือ ปญ หาท่เี กิดจากการใชยาเสพติดหรือใชย าในทางที่ผิดซึ่งเปนปญหาพฤติกรรม ของมนุษยอันเนื่องมาจากความคาดหวังที่จะไดรับประโยชนจากฤทธิ์ของยาหรือจากความคิดท่ีจะอาศัย ฤทธ์ิยาเปนที่พึ่งในสถานการณตางๆ องคประกอบสําคัญของปญหาคือ ยากับคนเปนองคประกอบหลัก โดยมีแรงจงู ใจใหใ ชย ากบั โอกาสที่เอ้อื ตอ การใชย าเปน องคประกอบเสริมถาองคประกอบอยางใดอยางหนึ่ง ขาดไปปญหายาเสพติดจะไมเกิดข้ึน มีแตคนแตไมมียา หรือมีแตยาแตไมมีคนใชยาปญหาก็จะไมเกิด หรือมคี นมยี าแตไมมแี รงจูงใจใหคนเอายามาใช ปญ หาก็จะไมเ กดิ หรือแมจ ะมีแรงจูงใจใหใ ชยา มีคนที่อยาก ใชย า และมยี าใหใ ช แตไมม โี อกาสจะใช เชน สถานที่ไมเหมาะสม ไมมีอุปกรณ มีตํารวจตรวจตราเขมงวด หรอื อยูในสายตาพอ แม ครอู าจารยการใชยาจะเกดิ ขึน้ ไมได ปญ หายาเสพตดิ ก็จะไมเ กิด ดงั น้ัน การปองกนั ปญหายาเสพติด ไดแก การปอ งกนั พฤตกิ รรมการใชยาของมนษุ ยทเ่ี กดิ จากการ คดิ พ่งึ ยาและหวงั ผลจากฤทธย์ิ านน้ั เอง ซึ่งบุคคลในขายท่ตี อ งปองกันไมใหทําพฤติกรรมใชยาเสพติดอาจ แบงออกเปน 3 กลมุ ดว ยกัน คือ 1. กลุมท่ียงั ไมเ คยใชยาและยงั ไมเรมิ่ ใชย า 2. กลุมที่เคยใชยา ซ่ึงจาํ แนกออกไดเปนพวกทเ่ี คยลองใชแลวเลิก พวกที่ใชเ ปนคร้ังคราว พวกท่ีใชบอย ๆ เปนประจาํ แตย ังไมถ ึงขั้นตดิ ยา และพวกตดิ ยาใชยาแลว 3. กลุม ท่ใี ชยาเปนประจําหรอื ตดิ ยาท่ผี านการบาํ บดั รกั ษาและเลิกใชย าตดิ ยามาแลว เนือ่ งจากบุคคลท้งั สามกลมุ ท่ีกลาวมานีม้ ีโอกาสที่จะเปน ผูใชยา และตดิ ยาในอนาคตได เชนเดียวกัน กิจกรรมของขายงานปองกันจึงจําเปนตองครอบคลุมบุคคลทั้งสามกลุม โดยที่ผูดําเนินงานปองกัน เปาหมายแตละกลุมจะตองกําหนดมาตรการและวิธีการใชแตกตางกันออกไป เพ่ือใหเหมาะสมกับ ลกั ษณะเฉพาะของเปาหมายแตล ะกลุม ลกั ษณะงานดา นปองกัน (Prevention) จึงมี 3 ระดับดว ยกัน คือ 1. การปองกนั ขนั้ พื้นฐาน (Primary Prevention) 2. การปองกนั ขัน้ ท่สี อง (Secondary Prevention) 3. การปองกันข้ันท่สี าม (Tertiary Prevention)

106 1. การปอ งกันข้ันพ้นื ฐาน (Primary Prevention) การปอ งกนั พนื้ ฐานหรือบางคนเรยี กวาการปอ งกันเบอ้ื งตน หมายถึง การดําเนินการใด ๆ เพ่ือสรางภมู ิคมุ กนั ใหเ ยาวชนปดประตูที่จะนําไปสูการใชยาเสพติดอยางถาวร ใหเยาวชนตัดสินใจดวย ตนเองท่ีจะไมใ ชย าเสพติด ไมคดิ จะเส่ียง ทดลอง เปนการมุง ปอ งกนั คนสวนใหญของแผนดนิ ไมใหเขาไป หายาเสพติด เปนการปองกันอยางถาวร งานปองกนั ขนั้ พ้นื ฐานจึงนบั เปนงานทม่ี คี วามสําคัญที่สุด และเปนกุญแจสําคัญนําไปสู ความสําเร็จของการปองกันและแกไขปญหายาเสพติดของชาติ แตในขณะเดียวกันเปนงานท่ีมีความ สลบั ซับซอ นทาํ ไดยาก เพราะเปนงานทีเ่ กีย่ วขอ งกับการวางรากฐานใหกับคนสวนใหญของประเทศ ซึ่ง ตองเร่ิมปลูกฝงตั้งแตยังเยาววัยตอเนื่องกันไปจนพนวัยเรียน โดยอาศัยความรวมมือจากหลายฝายให ชวยกนั ทํา 2. การปองกนั ข้นั ทสี่ อง (Secondary Prevention) การปองกันข้ันท่ีสองนี้ใชกันในความหมายที่แบงเปน 2 นัย นัยหน่ึง หมายถึง การปองกันโดยทางออม ซ่ึงหมายถงึ การกระทําใด ๆ ท่ีเปนการขดั ขวางไมใหยาเขาไปสูคน โดยมีจุดหมาย ท่เี รม่ิ จากตัวยาเสพตดิ ทีเ่ ปน ปญหาหลัก ซ่ึงตรงกันขา มกบั การปอ งกนั ข้นั พื้นฐานทมี่ งุ ปองกนั ไมใหค นเขา ไปหายา ดวยการมองภาพท่คี นเปนจุดตงั้ ตน ดังน้ัน การปองกันขั้นที่สอง ตามความหมายนี้จึงครอบคลุมถึงงานเกี่ยวกับ การปราบปราม ยดึ อายัด เผาทาํ ลายยาเสพตดิ การสกัดก้นั การตรวจเขม การตรวจปสสาวะหาสารเสพติด การสงเจา หนา ทีต่ าํ รวจเขา ไปประจําทาํ การสอดแนมในโรงเรยี น รวมถงึ มาตรการตรวจจับ จําแนก เพือ่ แยกผใู ชย าเสพตดิ ไปรบั การบาํ บดั รักษาฟน ฟู หรือปอ งกันไมใหผ ตู ิดยาสามารถเผยแพรยาเสพตดิ ไปสู ผูไมใ ชเสพตดิ ดว ย ส ว น อี ก นั ย ห นึ่ ง เ ป น ค ว า ม ห ม า ย ที่ มั ก ใ ช กั น ใ น ว ง ก า ร ข อ ง ผู มี อ า ชี พ แ น ะ แ น ว ในความหมายของการดําเนินการชวยเหลือใหผูที่เคยลองใชยาเสพติด หรือผูที่ใชยาเสพติดชนิดใดชนิด หนง่ึ เปนครงั้ คราวหรือใชบ อ ยๆ แตย ังไมต ิดยา ใหปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมเลกิ ใช เลิกเก่ียวขอ งกับยาเสพติด ชนิดนั้นๆ เปนมาตรการแยกคนออกจากยา หรือดึงคนติดยาออกจากยาเสพติดดวยมาตรการแนะแนว ใหค ําปรึกษาและจติ เวชบําบัด เปนการปองกันที่เนนการสกัดกั้นเพ่ือหยุดยั้งพฤติกรรมการใชยาเสพติด ของกลมุ ผูทใ่ี ชย าเสพติดหรือมีประสบการณเ กยี่ วขอ งกับยาเสพติดมาแลว 3. การปอ งกนั ข้ันทส่ี าม (Tertiary Prevention) การปอ งกันข้ันทส่ี าม คือ การปอ งกันการตดิ ซ้าํ (Relapse) เปนมาตรการทใี่ ชสาํ หรับผตู ดิ ยาเสพติดทไ่ี ดรบั การบาํ บดั รกั ษาดว ยการถอนพิษยาแลวไมใ หกลบั ไปตดิ ยาซาํ้ ใหมอ ีก เปน มาตรการเสริม ทสี่ นับสนนุ มาตรการทางการแพทย เพ่อื ใหผปู วยทไี่ ดร บั การรักษาใหห ายขาดจากยาแลว อยูอยางปลอดภัย จากยาเสพตดิ ไดย าวนานขึน้ กอนท่จี ะหวนกลบั ไปตดิ ยาอกี

107 การปองกนั ขน้ั ท่ีสามจะอาศยั มาตรการทกุ ชนิดทม่ี งุ ใหผูต ิดยาหายจากอาการตดิ ยาทางจิต ดวยมาตรการฟนฟจู ติ ใจ (Rehabilitation) ดว ยวิธีจติ เวชบาํ บดั (Psychological therapy) การใหค ําปรกึ ษา (Social counseling) กลุม บาํ บดั (Group therapy) และนนั ทนาการบําบดั (Recreational therapy) เปนตน การปอ งกนั ผตู ดิ ยาเสพติดที่บาํ บัดแลวไมใหกลับไปติดยาใหมอีก ถือเปนสวนหน่ึงของ งานดานการปองกันท่ีมุงลดความตองการยาลงดวยการสกัดก้ันไมใหกลับไปใชยาอีก ซึ่งจะเปนการ ปองกนั ไมใหพ วกเขานํายาไปเผยแพรต อ ใหค นอ่ืนไดดวย โดยสรปุ แลว การปองกันขัน้ พ้นื ฐาน นั้นเปน การปองกันมิใหมีการทดลองใชยา การใช ยาในทางท่ีผดิ หรือมใิ หมผี ูเ สพติดรายใหมๆ เกิดขึ้น การปองกันขั้นที่สองเปนการเรงรีบนําผูท่ีติดยาแลว ไปบําบดั รกั ษา และการทีจ่ ะทาํ การปองกนั การเสพติดไดอยา งมปี ระสิทธภิ าพนน้ั จาํ เปนตองมีความเขาใจ ในสาเหตุและองคประกอบของปญหาการเสพติดเสียกอน องคประกอบที่ทําใหเกิดการติดยาน้ัน ไดแก คน ยา และปจจัยที่เอ้ืออํานวยใหมีการติดยา การวางแผนแกไขและปองกัน จึงจําตองศึกษาหาสาเหตุ เฉพาะและใหการปองกันใหตรงกับสาเหตุหลัก ดังนั้น การปองกันการเสพติดท่ีเจาะจงถึงสาเหตุน้ัน มีแนวทาง 3 แนวทาง ไดแ ก 1. การปองกันในวงกวาง เปนการปองกันโดยเนนเปาหมายท่ีสังคมโดยท่ัวไปมุงสราง สังคมใหต ระหนักถึงพษิ และภัยของยา ลดความตองการของสังคม และลดการตอบสนองของยาเสพติด ซ่ึงการดําเนินงานมีหลายรูปแบบ เชน การพัฒนาสุขภาพ การสรางเสริมศีลธรรม การใชกฎหมาย การพฒั นาสงั คม ฯลฯ กลวธิ ีของการปองกนั ในแนวกวา ง ไดแก 1.1 การใหการศึกษาในการถายทอดความรู เพื่อใหเกิดการเรียนรูทักษะและ ประสบการณใ นการสรา งคณุ ภาพชวี ติ และการไมพ่งึ พายาเสพตดิ โดยเนนถึงการพัฒนาตนเองและจิตใจ ใหมีความเช่ือม่ันวา ตนเองมีคุณคา สรา งสุขนิสัย และฝก ทักษะในการประกอบอาชพี 1.2 การใหขอมูลและขาวสาร เปน การใหขอ มูลและขาวสารทีถ่ ูกตอ งของปญหา ยาเสพติด เพ่อื ใหช ุมชนไดว ิเคราะห เลือกขอ มลู และตดั สนิ ใจดว ยตนเองในการนําไปใชใหเกิดประโยชน ตอ ตนเอง 1.3 การจัดกิจกรรมทางเลือก ดวยการสงเสริมและสนับสนุนใหเกิดกิจกรรมตาง ๆ ท่เี หมาะสมกับพน้ื ฐานของบคุ คลและชุมชน เพ่ือเปน ทางเลอื กในการใชเ วลาชว ยเบยี่ งเบนความสนใจจาก พฤติกรรมทีไ่ มเ หมาะสมและเปนการชว ยพฒั นาท้งั รางกายและจิตใจ 2. การปองกันในวงแคบ มุงเนนเฉพาะบุคคลบางกลุม หรือชุมชนบางแหงที่เส่ียงตอ ปญหาการเสพติด กลวธิ ีในการดําเนนิ งาน การปอ งกนั ในวงแคบ ไดแก 2.1 การฝกอบรม เปนการฝกอบรมแกกลุมแกนนําและกลุมประชาชนใหมีความรู ดา นการปองกันการเสพติด การใชยาในทางที่ถูก โดยมจี ุดประสงคใ หก ลุมแกนนําประยุกตความรูนั้นไป ปฏบิ ัติในชมุ ชนใหสอดคลอ งกับสภาพของทองถ่ิน สวนกลุมประชาชนน้ันใหมีความรูและมีพฤติกรรม ตอ ตานการเสพตดิ โดยตรง

108 2.2 การรณรงค เปนการเผยแพรขาวสารโดยการระดมสื่อตาง ๆ ภายใตขอบเขตท่ี กําหนดไว ใหป ระชาชนเกิดการต่นื ตวั ตระหนกั ถงึ ปญหาและเขา มามสี วนรวมในการแกปญหา 2.3 การปฏบิ ตั กิ ารทางสังคม เปนวิธีการที่หวังผลของการเปล่ียนแปลงอยางรวดเร็ว เชน ขจัดแหลงม่ัวสุม กวาดลา งแหลง ผลิต ฯลฯ 3. การปอ งกนั กรณีพิเศษ เปนการปองกันท่ีเนนในวงแคบที่สุด โดยเปาหมายอยูท่ีผูคา ผูตดิ ยาเสพติด หรอื ผูท ีม่ ีความเสย่ี งสูง และครอบครัว เชน บคุ คลท่ีกาํ ลงั เผชิญกับปญหาของตนเอง บุคคล ท่คี รอบครัวแตกแยก ผตู ดิ ยาท่ีผา นการถอนพิษยามาแลว กลวธิ ใี นการปอ งกนั ในกรณพี เิ ศษน้ี ไดแก 3.1 การวเิ คราะหปญหา เพ่ือใหผ ตู ิดยาไดท ราบเกย่ี วกับพฤติกรรมและปญหาของตน ในการตดิ ยา 3.2 การใหคาํ ปรกึ ษาแนะนาํ เปน การใหแ นวทางปฏิบัติสําหรับเลือกปฏิบัติในกรณีท่ี เกิดปญ หาเพือ่ หลกี เลี่ยงการใชย าเสพติด 3.3 การใหคําปรึกษาแกครอบครัว เพ่ือลดความกดดันในครอบครัวลงและให แนวปฏิบัติแกค รอบครวั ของผตู ิดยาเสพตดิ หรอื ผทู ี่มีความเสีย่ งสูงเพอื่ ลดปญ หาของตนเอง 3.4 การใหสุขศึกษา เปนการใหความรูเรื่องยาและสุขภาพอยางถูกตอง เพื่อปองกัน การกลบั ไปใชย าในทางที่ผดิ อีก 3.5 การใหกําลังใจ เพื่อเพ่ิมกําลังใจใหแกผูติดยาในขณะที่กําลังเผชิญปญหาท่ีอาจ นําไปใชในทางที่ผิดอีก 3.6 การฝก อาชีพ เพ่อื เปน แนวทางในการดํารงชีวิตตามความสามารถและความถนัด ของตนเปนการลดความกดดันดานเศรษฐกจิ และใชเ วลาวา งใหเ ปนประโยชน กลวธิ ที ุกอยา งสามารถนาํ ไปปฏบิ ัตพิ รอ มๆ กนั ไดหลายกลวิธไี มวา จะเปน การปองกัน ในระดับไหน หรอื มวี ัตถปุ ระสงคเพ่อื ปองกนั มิใหเกดิ การใชยาในทางที่ผดิ หรือปองกันการติดซ้ําซ่ึงเปน หัวใจสําคัญของการปองกันและแกปญหาการติดสารเสพติด ทุกฝายท่ีเกี่ยวของควรเขามามีสวนรวม ดําเนินการอยางจริงจงั เรอ่ื งที่ 3 กฎหมายทเี่ กี่ยวของกบั สารเสพติด “ยาเสพตดิ เปน ภัยตอ ชวี ิต เปนพษิ ตอสงั คม” เปน คาํ กลา วทแ่ี สดงถึงภาพของยาเสพตดิ เปนอยา งดี ในปจ จบุ ันปญ หาเรือ่ งยาเสพตดิ เปนปญ หาทท่ี ุกชาตใิ หค วามสําคัญเปนอยางมากในการปอ งกนั และ ปราบปรามและถอื วาเปน ความผดิ สากลซึ่งแตละชาติสามารถจับกุมและลงโทษผกู ระทาํ ความผดิ เกยี่ วกบั ยาเสพตดิ ไดท นั ที กฎหมายเก่ียวกับยาเสพติดไดใหค วามหมายของคาํ วา ยาเสพติดไวดังน้ี “สารเคมีหรือวัตถุชนิดใด ๆ ซ่ึงเมื่อเสพเขาสูรางกายไมวาจะโดยรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทําใหเกิดผลตอ รางกายและจิตใจในลักษณะสําคัญ เชน ตองเพ่ิมขนาดการเสพข้ึนเปนลําดับ มีอาการถอนยาเมื่อขาดยา

109 มคี วามตองการเสพทั้งทางรางกายและจติ ใจอยางรนุ แรงตลอดเวลา และสุขภาพโดยทั่วไปจะทรดุ โทรมลง รวมถึงพืชหรือสวนของพืชท่ีเปนหรือใหผลผลิตเปนยาเสพติดใหโทษ หรืออาจใชผลิตเปนยาเสพติด ใหโ ทษและสารเคมที ี่ใชใ นการผลิตยาเสพติดใหโทษดวย” จากความหมายของยาเสพติดทําใหทราบวา อะไรบา งทีเ่ ขาลกั ษณะของยาเสพติด พืชอาจเปนยาเสพติดได ถาเสพแลวเกิดผลตอรางกายและจิตใจจน ขาดไมได มใิ ชเ ฉพาะแตเ ฮโรอีน ซ่งึ เปน สง่ิ สงั เคราะหเ ทาน้ันท่ีเปนยาเสพติดใหโ ทษ ประเภทของยาเสพติดและบทลงโทษตามกฎหมาย ตามกฎหมายไดแ บง ประเภทของยาเสพตดิ ใหโทษแบง ออกเปน 5 ประเภท ประเภท 1 ยาเสพตดิ ใหโทษชนิดรายแรง เชน เฮโรอีน ฝน เปน ตน หา มมใิ หผ ใู ด ผลิต จําหนา ย นาํ เขา สงออก หรอื มีไวใ นครอบครอง ซ่ึงยาเสพติดใหโทษประเภท 1 เวนแตเพ่ือประโยชนทางราชการตามที่ รมต.ฯ อนุญาตเปน หนังสือเฉพาะราย ผูฝ า ฝน ระวางโทษตงั้ แต 1 ปถึงประหารชวี ิต แลวแตจ าํ นวนยาเสพตดิ ทจี่ ําหนายหรือมไี วในครอบครอง ประเภท 2 ยาเสพตดิ ใหโทษท่วั ไป เชน มอรฟน กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออก ซึ่งยาเสพติดใหโทษประเภท 2 แตสามารถ จาํ หนา ยหรือมีไวใ นครอบครองไดเ มือ่ ไดร บั อนญุ าตจากเลขาธิการคณะกรรมการอาหารและยาหรือผูซ่ึง ไดรบั มอบหมายหรอื สาธารณสขุ จังหวัด สาํ หรับการมีไวในครอบครองท่ีไมเกินจํานวนท่ีจําเปนสําหรับ ใชรักษาโรคเฉพาะตัว โดยมีหนังสือรับรองของผูประกอบวิชาชีพเวชกรรมไมตองขออนุญาต ผูฝาฝน ระวางโทษจําคุกไมเกนิ 5 ป ถงึ จําคุกตลอดชวี ิตแลว แตความหนกั เบาของความผดิ ประเภท 3 ยาเสพติดใหโทษท่ีมียาเสพติดประเภท 2 เปนสวนผสมอยูดวย เชน ยาแกไอผสม โคเคอนี เปนตน กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออก ซ่ึงยาเสพติดใหโทษประเภท 3 เวนแตไดรับ อนุญาต ซ่ึงตองเปนรานคาที่ไดรับอนุญาตใหผลิต ขายนําหรือสงเขาในราชอาณาจักรประเภทยาแผน ปจ จบุ นั และมเี ภสชั กรประจาํ ตลอดเวลาทเ่ี ปด ทาํ การ ผูฝาฝน ระวางโทษจําคุกไมเกิน 1 ป ถงึ จาํ คกุ ไมเกิน 3 ป ประเภท 4 สารเคมีทีใ่ ชใ นการผลติ ยาเสพติดใหโทษประเภท 1 หรอื ประเภท 2 กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออกหรือมีไวในครอบครอง ซึ่งยาเสพติดใหโทษ ประเภท 4 เวน แตรฐั มนตรีอนุญาต ผูฝา ฝน ระวางโทษจําคุกตั้งแต 1 ป – 10 ป ประเภท 5 ยาเสพตดิ ใหโทษที่มไิ ดเ ขาอยใู นประเภท 1 ถงึ ประเภท 4 เชน กัญชา พืชกระทอมเปนตน กฎหมายมิใหผูใดผลิต จําหนาย นําเขา สงออก หรือมีไวในครอบครอง ซึ่งยาเสพติดใหโทษ ประเภท 5 เวน แตรฐั มนตรอี นุญาต ผูฝา ฝน ระวางโทษจําคุกตัง้ แต 2 ป – 15 ป

110 บทลงโทษเก่ียวกบั สารระเหย ตามพระราชกําหนดปองกันการใชส ารระเหย พ.ศ. 2533 กาํ หนด มาตรการควบคุมไมใหนําสาร ระเหยมาใชใ นทางที่ผิดไวห ลายประการและกาํ หนดใหผ ูฝา ฝนไมป ฏิบัตติ ามมาตรการดงั กลาว มคี วามผิด และตองรับโทษ ซ่งึ มีรายละเอียดดงั น้ี 1. กาํ หนดใหผ ผู ลิต ผนู ําเขา หรือผูขายสารระเหย ตองจัดใหมีภาพหรือขอความที่ภาชนะบรรจุ หรอื หบี หอบรรจสุ ารระเหย เพอ่ื เปน การเตือนใหระวังการใชส ารระเหยดังกลา ว ผฝู า ฝนตองรบั โทษจาํ คุก ไมเ กินสองปห รือปรบั ไมเ กนิ สองหมนื่ บาท หรอื ทง้ั จําท้ังปรับ 2. หามไมใหผูใดขายสารระเหยแกผูที่มีอายุต่ํากวาสิบแปดปบริบูรณ เวนแตเปนการขายโดย สถานศึกษาเพ่อื ใชใ นการเรียนการสอน ผฝู าฝน ตอ งรับโทษจาํ คุกไมเ กนิ หนึง่ ป หรือปรับไมเ กินหนึ่งหม่ืน บาท หรือทง้ั จาํ ทัง้ ปรับ 3. หามไมใหผ ใู ดขาย จดั หา หรือใหสารระเหยแกผูอื่นซึ่งตนรูหรือควรรูวาเปนผูติดสารระเหย ผูฝาฝน ตอ งรับโทษจาํ คกุ ไมเกนิ สองป หรือปรบั ไมเกนิ สองหมื่นบาท หรือท้งั จาํ ท้งั ปรบั 4. หามไมใหผูใดจูงใจ ชักนํา ยุยงสงเสริม หรือใชอุบายหลอกลวงใหบุคคลอ่ืนใชสารระเหย บําบดั ความตองการของรางกายหรือจิตใจ ผูฝาฝนตองรับโทษจําคุกไมเกินสองป หรือปรับไมเกินสอง หมื่นบาท หรอื ทงั้ จําท้งั ปรบั 5. หามไมใ หผ ใู ดใชสารระเหยบําบัดความตอ งการของรา งกายหรอื จิตใจ ไมวาโดยวิธีสูดดมวิธี อื่นใด ผูฝาฝน ตองรับโทษจําคุกไมเกินสองปหรอื ปรบั ไมเกนิ สองหมน่ื บาท หรือทง้ั จําทงั้ ปรับ พงึ ระลึกเสมอวา การเสพตดิ สารระเหย นอกจากจะเปนโทษตอรางกายแลว ยังเปนการกระทําที่ ผิดกฎหมายดวย ทัง้ น้ี กฎหมายทีเ่ ก่ยี วขอ งกับยาเสพตดิ ท่มี กี ารออกพระราชบญั ญตั แิ ละระเบยี บตา งๆ ใชกันอยูใน ปจจุบนั มีหลายฉบับ ซึ่งสามารถจดั เปนกลมุ ๆ ได คอื 1. กฎหมายทเี่ ก่ยี วกับตัวยา ไดแก 1.1 พระราชบัญญตั ยิ าเสพตดิ ใหโทษ พ.ศ. 2522 1.2 พระราชบัญญตั ิยาเสพตดิ ใหโ ทษ (ฉบบั ท่ี 5) พ.ศ. 2545 1.3 พระราชบญั ญัติวตั ถุทีอ่ อกฤทธิ์ตอ จติ และประสาท พ.ศ. 2528 แกไขเพม่ิ เติม พ.ศ. 2535 1.4 พระราชกาํ หนดปอ งกนั การใชสารระเหย พ.ศ. 2533 1.5 พระราชบญั ญตั ิควบคมุ โภคภณั ฑ พ.ศ. 2495 2. กฎหมายทเี่ กยี่ วกับมาตรการ ไดแ ก 2.1 พระราชบญั ญัติปองกันและปราบปรามยาเสพติด พ.ศ.2519 2.2 พระราชบญั ญัตปิ องกนั และปราบปรามยาเสพตดิ (ฉบบั ที่ 4) พ.ศ.2545 2.3 พระราชบัญญัตฟิ น ฟูสมรรภาพผตู ดิ ยาเสพติด พ.ศ.2545

111 ประชาชน นักเรียน นักศึกษาจึงควรศึกษาทําความเขาใจถึงขอกําหนดการกระทําผิดและ บทลงโทษท่ีเกย่ี วกบั ยาเสพติด เพ่ือหลีกเล่ียงการกระทําผิดพรอมทั้งควรแนะนําเผยแพรความรูดังกลาว แกเพื่อน สมาชิกในครอบครัว และประชาชนในชุมชน ใหตระหนักถึงโทษภัยของยาเสพติด รวมท้ัง รวมกนั รณรงคปองกนั การแพรระบาดสูเด็กและเยาวชนในชุมชน ตอ ไป ทัง้ น้ี การกระทําความผิดเกี่ยวกับยาเสพติดไมวาจะกระทําในหรือนอกประเทศตองรับโทษใน ประเทศ ซง่ึ ถา รับโทษจากตา งประเทศมาแลว ศาลอาจลดหยอนโทษใหต ามสมควรและตามที่กลาวไวใน ตอนตน ถงึ ความจริงจงั ในการปอ งกันและปราบปรามยาเสพติด จึงมีการกําหนดใหการกระทําบางอยาง ตองรบั โทษหนักกวากฎหมายอื่น เชน กําหนดโทษใหผูพยายามกระทําความผิดตองระวางโทษเสมือน กระทาํ ความผดิ สําเรจ็ ซึ่งตามกฎหมายอาญาผูพ ยายามกระทาํ ความผิดจะรับโทษเพียง 2 ใน 3 ของโทษมี กาํ หนดสาํ หรับความผิดน้ันเทานั้น นอกจากน้ีผูสนับสนุน ชวยเหลือ ใหความสะดวกผูกระทําความผิด ตองระวางโทษเชนเดียวกบั ผกู ระทําความผิด และทรัพยสินทีไ่ ดม าจากการกระทําความผดิ จะตองถูกศาล ส่ังริบ นอกจากพิสูจนไดวาทรัพยสินน้ันไมเก่ียวของกับการกระทําความผิด และในเรื่องการสืบทราบ การกระทําผิดเจาหนาทม่ี ีอํานาจเรียกบุคคลใดใหถ อ ยคําสงบัญชีเอกสารหรือหลักฐานใด ๆ ประกอบการ พิจารณาและมอี าํ นาจเขา ไปในเคหสถานเมือ่ ตรวจคนหลักฐานในกรณีมเี หตุอนั ควรสงสัยวามีการกระทํา ความผิดเกีย่ วกับยาเสพติด เม่อื ตรวจสอบและพบหลักฐานการกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกับยาเสพติดเจาหนาท่ี มีอํานาจจับกุมและสอบสวนผูกระทําผิดและทําสํานวนฟองศาลตอไปตามกระบวนพิจารณาของศาล ซ่ึงโทษท่ีจะไดรับสําหรับผูกระทําความผิดจะเปนโทษท่ีหนักเน่ืองจากความผิดเก่ียวกับยาเสพติดเปน ความผดิ รายแรงทแี่ ตล ะชาติไดใ หความสําคัญตามทีก่ ลาวไวในขางตน

112 บทท่ี 8 ทกั ษะชวี ิตเพ่ือสุขภาพจิต สาระสําคัญ มคี วามรู ความเขา ใจ เกยี่ วกบั ความสาํ คัญของทักษะชีวิตทั้ง 10 ประการ และสามารถนําความรู ไปประยกุ ตใ ชในชวี ติ ประจาํ วันในการทาํ งาน การแกปญหาชีวิตครอบครัวของตนเองไดอยางเหมาะสม ตลอดจนสามารถนํากระบวนการทักษะชวี ิตไปใชในการแกปญ หาแกครอบครวั ผอู น่ื ได ผลการเรียนรูท่ีคาดหวงั 1. สามารถบอกถงึ ความหมาย ความสําคัญของทกั ษะชีวติ ไดอ ยางถูกตอง 2. สามารถอธบิ ายถงึ ทกั ษะชีวิตท่จี ําเปนในชวี ติ 3 ประการไดอ ยา งถูกตอง ขอบขา ยเนอื้ หา เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของทักษะชีวิต เรื่องที่ 2 ทกั ษะการตระหนกั ในการรตู น เรอ่ื งที่ 3 ทักษะการจัดการกบั อารมณ เร่อื งท่ี 4 ทกั ษะการจัดการความเครยี ด

113 เรือ่ งท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญของทักษะชีวิต ความหมายของทกั ษะชีวติ คําวาทักษะ (Skill) หมายถึง ความจัดเจนและความชํานิชํานาญในเร่ืองใดเรื่องหนึ่ง ซึ่งบุคคล สามารถสรางขึ้นไดจากการเรียนรู ไดแก ทักษะการอาชีพ การกีฬา การทํางานรวมกับผูอื่น การอาน การสอน การจัดการ ทักษะทางคณิตศาสตร ทักษะทางภาษา ทักษะทางการใชเทคโนโลยี ฯลฯ ซึ่งเปน ทักษะภายนอกทสี่ ามารถมองเหน็ ไดชัดเจนจากการกระทํา หรือจากการปฏิบัติ ซึ่งทักษะดังกลาวนั้นเปน ทักษะที่จําเปนตอการดํารงชีวิตที่จะทําใหผูมีทักษะเหลาน้ันมีชีวิตที่ดี สามารถดํารงชีพอยูในสังคมได โดยมีโอกาสท่ีดีกวาผูไมมีทักษะดังกลาว ซ่ึงทักษะประเภทน้ีเรียกวา Livelihood Skill หรือ Skill for Living ซึง่ เปนคนละอยางกับทักษะชวี ติ ท่ีเรียกวา Life Skill ดงั นน้ั ทกั ษะชวี ติ หรือ Life Skill จึงหมายถึง คุณลักษณะหรือความสามารถเชิงสังคม จิตวิทยา (Psychosocial Competence) ท่ีเปนทักษะภายใน ท่ีจะชวยใหบุคคลสามารถเผชิญสถานการณตาง ๆ ทเ่ี กิดขึน้ ในชวี ติ ประจําวันไดอยางมีประสิทธิภาพ และเตรียมความพรอมสําหรับการปรับตัวในอนาคต ไมว าจะเปนเร่อื งการดูแลสขุ ภาพ เอดส ยาเสพติด ความปลอดภัย ส่งิ แวดลอม คณุ ธรรม จริยธรรม ฯลฯ เพอ่ื ใหส ามารถมีชวี ติ อยใู นสงั คมไดอยา งมคี วามสุขหรือจะกลา วงา ย ๆ ทกั ษะชีวิต ก็คือ ความสามารถใน การแกปญหาท่ีตองเผชิญในชีวิตประจําวัน เพ่ือใหอยูรอดปลอดภัยสามารถอยูรวมกับผูอ่ืนไดอยางมี ความสุขและเตรียมพรอ มสาํ หรับการปรับตัวในอนาคต ความสําคญั ของทกั ษะชีวิต เน่ืองจากสังคมปจจุบันมีความซับซอนในการดําเนินชีวิต เนื่องจากมีการเปล่ียนแปลงอยาง รวดเร็วในดานเศรษฐกิจ สังคม ขาวสารขอมูล และเทคโนโลยี มีการแขงขันและความขัดแยงมากขึ้น บุคคลมีความจําเปนตองปรับตัวใหทันตอความเปลี่ยนแปลง มีความสามารถในการแขงขัน สามารถสู กระแสวิกฤติตาง ๆ ไดอยางมีเหตุมีผล รูจักนําเทคโนโลยีมาใชเพื่อพัฒนาตนและพัฒนาอาชีพ มีความ เขาใจสถานการณและมีวิจารณญาณในการเลือกรับเลือกปฏิเสธ มีความสามารถควบคุมอารมณและ บริหารความขดั แยง ท่ีเกดิ ขึ้นในวิถีชีวิต และมีคุณสมบัติที่พึงประสงคในการอยูรวมกับผูอื่น จึงจะอยูใน สังคมไดอยา งมีความสขุ ทักษะชีวติ ท่ีจําเปน ทกั ษะชวี ิตจะมคี วามแตกตางกันตามวัฒนธรรมและสถานท่ี อยางไรก็ตาม มีทักษะชีวิตอยูกลุม หนึง่ ที่ถอื เปน หัวใจสาํ คัญที่ทุกคนควรมี โดยองคก ารอนามยั โลกไดกําหนดไว ดงั นี้ 1. ทักษะการตัดสินใจ (Decision Making) เปน ความสามารถในการตดั สินใจเกีย่ วกับเรื่องราวตาง ๆ ในชวี ติ ไดอยา งมรี ะบบ เชน ถา บคุ คลสามารถตดั สินใจเกีย่ วกบั การกระทําของตนเองทเี่ กย่ี วกับพฤติกรรม

114 ดานสุขภาพ หรือความปลอดภัยในชีวิต โดยประเมินทางเลือกและผลที่ไดจากการตัดสินใจเลือกทางท่ี ถกู ตอ งเหมาะสม ก็จะมผี ลตอการมสี ุขภาพที่ดที ั้งรางกายและจติ ใจ 2. ทกั ษะการแกปญหา (Problem Solving) เปนความสามารถในการจัดการกบั ปญ หาท่เี กิดข้ึนใน ชีวติ ไดอยา งมรี ะบบไมเ กดิ ความเครียดทางกายและจิตใจ จนอาจลุกลามเปน ปญ หาใหญโ ตเกนิ แกไข 3. ทักษะการคิดสรางสรรค (Creative Thinking) เปนความสามารถในการคิดทีจ่ ะเปนสว นชว ย ในการตัดสินใจและแกไขปญ หาโดยการคิดสรา งสรรค เพ่ือคนหาทางเลือกตาง ๆ รวมท้ังผลที่จะเกิดข้ึน ในแตล ะทางเลือก และสามารถนําประสบการณมาปรบั ใชใ นชวี ิตประจําวนั ไดอยางเหมาะสม 4. ทักษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) เปนความสามารถในการคิดวิเคราะห ขอ มูลตางๆ และประเมินปญหาหรอื สถานการณทอี่ ยรู อบตัวเราท่มี ผี ลตอการดาํ เนนิ ชวี ิต 5. ทกั ษะการสื่อสารอยางมปี ระสิทธิภาพ (Effective Communication) เปนความสามารถในการ ใชคําพูดและทาทางเพื่อแสดงออกถึงความรูสึกนึกคิดของตนเองไดอยางเหมาะสมกับวัฒนธรรมและ สถานการณตาง ๆ ไมวาจะเปนการแสดงความคิดเห็น การแสดงความตองการ การแสดงความชื่นชม การขอรอง การเจรจาตอ รอง การตักเตอื น การชวยเหลอื การปฏิเสธ ฯลฯ 6. ทกั ษะการสรางสมั พนั ธภาพระหวา งบุคคล (Interpersonal Relationship) เปน ความสามารถใน การสรา งความสัมพนั ธท ่ดี ีระหวางกันและกัน และสามารถรักษาสัมพนั ธภาพไวไดยนื ยาว 7. ทักษะการตระหนักรใู นตน (Self Awareness) เปน ความสามารถในการคนหา รูจักและเขาใจ ตนเอง เชน รูขอดี ขอเสียของตนเอง รูความตองการและส่ิงท่ีไมตองการของตนเอง ซึ่งจะชวยใหเรารู ตวั เองเวลาเผชิญกับความเครียดหรือสถานการณตา ง ๆ และทกั ษะนยี้ งั เปน พนื้ ฐานของการพฒั นาทกั ษะ อนื่ ๆ เชน การส่อื สาร การสรางสมั พนั ธภาพ การตดั สนิ ใจ ความเหน็ อกเหน็ ใจผูอื่น เปน ตน 8. ทกั ษะการเขา ใจและเหน็ ใจผูอ ื่น (Empathy) เปน ความสามารถในการเขาใจความเหมือนหรือ ความแตกตา งระหวางบุคคล ในดานความสามารถ เพศ วยั ระดับการศึกษา ศาสนา ความเช่ือ สีผิว อาชีพ ฯลฯ ชว ยใหส ามารถยอมรบั บคุ คลอน่ื ที่ตางจากเรา เกิดการชวยเหลอื บคุ คลอ่ืนทด่ี อยกวา หรือไดรับความ เดอื ดรอน เชน ผูต ิดยาเสพตดิ ผูต ดิ เชื้อเอดส เปนตน 9. ทกั ษะการจดั การกับอารมณ (Coping with Emotion) เปนความสามารถในการรับรอู ารมณของ ตนเองและผูอ่ืน รูวาอารมณมีผลตอ การแสดงพฤตกิ รรมอยางไร รูว ิธกี ารจดั การกบั อารมณโกรธและความ เศรา โศกท่ีสงผลทางลบตอรางกายและจติ ใจไดอ ยา งเหมาะสม 10. ทักษะการจัดการกับความเครียด (Coping with Stress) เปนความสามารถในการรับรูถึง สาเหตุของความเครียด รูว ิธผี อ นคลายความเครยี ด และแนวทางในการควบคุมระดับความเครียด เพ่ือให เกิดการเบย่ี งเบนพฤติกรรมไปในทางทถ่ี กู ตองเหมาะสมและไมเกดิ ปญ หาดา นสขุ ภาพ

115 กลวธิ ใี นการสรางทกั ษะชีวติ จากทกั ษะชีวิตทจี่ าํ เปน 10 ประการ สามารถแบง ไดเปน 2 สว น ดังน้ี 1. ทักษะชีวิตท่ัวไป คือ ความสามารถพ้ืนฐานท่ีใชเผชิญปญหาปกติในชีวิตประจําวัน เชน ความเครยี ด สุขภาพ การคบเพือ่ น การปรบั ตัว ครอบครวั แตกแยก การบรโิ ภคอาหาร ฯลฯ 2. ทกั ษะชวี ติ เฉพาะ คือ ความสามารถทจี่ าํ เปนในการเผชิญปญ หาเฉพาะ เชน ยาเสพติด โรคเอดส ไฟไหม นาํ้ ทวม การถกู ลว งละเมดิ ทางเพศ ฯลฯ เรื่องท่ี 2 ทกั ษะการตระหนกั ในการรูตน การรจู ักตนเอง เปน เรอื่ งใกลต วั ท่ดี ูเหมือนไมนาจะสําคัญอะไรท่ีเราจะตองมานั่งเรียนรูทําความ เขาใจ แตท วา กลบั มาความสาํ คญั อยา งย่งิ ยวด เปรยี บไดก ับเสนผมบงั ภเู ขาทท่ี าํ ใหคนจาํ นวนมากทแี่ ม มคี วามรมู ากมายทว มหวั แตเ อาตัวไมรอด เนอ่ื งจากส่ิงหนงึ่ ทเี่ ขาไมรูเลยนน่ั คือ การรูจักตัวตนของเขา อยา งถองแทน ั่นเอง ทัง้ ๆ ทีใ่ นความเปน จริงแลว การรจู ักตนเองนับเปน พ้ืนฐานสําคญั ท่ีเราควรเรียนรูเปนอันดับแรก สดุ ในชีวิต เน่ืองจากการรูจ ักตนเองจะนาํ ไปสกู ารมเี ปา หมายทีช่ ดั เจนในการดําเนนิ ชวี ิต เน่ืองจากรูวา ตนมี ความถนัด ความชอบ และความสามารถในดานใด ดังน้ัน จึงรูวาตนควรจะเรียนอะไร ประกอบอาชีพอะไร ควรแสวงหาความรูอะไรเพิม่ เตมิ การรจู กั วิธเี ฉพาะตัวทีต่ นถนดั ในการพฒั นาทักษะการเรียนรูในดานตางๆ ของตนเองใหเปนไป อยางมีประสิทธิภาพ อาทิ รูเทคนิคการเรียนหนังสือของตนวาควรใชวิธีใดจึงประสบผลสําเร็จ รูตัววา ความจําไมด ี จงึ ตองใชว ธิ จี ดอยางละเอยี ดและทบทวนบทเรียนอยางสมํา่ เสมอ เปนตน จุดออ นในชีวิตไดร บั การแกไ ขอยางทันทวงที อาทิ เมอื่ เรารตู ัววาเปนคนใจรอน เมอ่ื มเี หตกุ ารณที่ เรารูสาเหตุหากอยูใ นสถานการณเชน น้ีอาจนําไปสูการใชความรุนแรงได ดังน้ัน เราจึงเลือกท่ีจะแยกตัว ออกมานง่ั สงบสตอิ ารมณเพอื่ คิดหาวธิ ีการแกไ ขท่ีดที ่สี ดุ การพัฒนาทักษะการแกไ ขปญ หาทเ่ี กดิ ขึ้นในชีวติ อยางมีประสิทธิภาพ เน่ืองจากรูวาปญหานั้นมี สาเหตุมาจากตนหรอื ไม และรูวาตนเองควรปรบั อารมณเชนใด เมอ่ื ยามเผชิญปญหาและควรหาวิธีการใด ทเี่ หมาะสําหรับตนเองมากทส่ี ดุ ในการแกปญ หาใหล ุลว งไปไดด วยดี การคนพบความสุขท่ีแทจริงในสิ่งท่ีตนเลือกทํา เน่ืองจากรูวาอะไรที่ทําแลวจะทําใหตนเองมี ความสขุ ได นาํ ไปสูก ารเรยี นรูและเขาใจผอู ื่นไดม ากย่ิงข้ึน อนั เปนการลดปญหาความขัดแยงและนําไปสู มิตรภาพทด่ี ีตามมา ตรงกันขามกับผูท่ีไมรูจักตนเอง ซ่ึงมักใชชีวิตโดยปลอยไปตามกระแสสังคม เลียนแบบ ทําตามคนรอบขาง โดยขาดจุดยืนท่ีชัดเจน เชน แสวงหาความสุขในชีวิตดวยการไปเที่ยวเตรกับเพ่ือน เสพยาเสพตดิ การเลอื กคณะท่ีจะสอบเขา มหาวิทยาลัยตามคานิยมขณะนัน้ หรอื เลอื กตามเพื่อน สุดทายเขา จึงไมสามารถพบกับความสุขท่ีแทจริงในชีวิตไดและนําไปสูปญหามากมายตามมา นอกจากนี้ คนที่

116 ไมร จู กั ตนเองยามเม่ือตอ งเผชิญหนากบั ปญ หา โดยมากแลว มกั จะไมดูวา ปญ หาท่ีเกิดขึ้นน้ันมาจากตนเอง หรือไม แตม ักโทษเหตุการณห รือโทษผอู ่ืนเอาไวกอน จงึ เปนการยากทจี่ ะแกปญ หาใหล ุลวงไปไดดวยดี ทักษะการรูจักตนเองจึงเปนทักษะสําคัญที่เราทุกคนตองเรียนรูและฝกฝน เน่ืองจากการรูจัก ตนเองน้ันไมไดเ ปน เรื่องทน่ี ง่ั อยเู ฉยๆ แลวจะสามารถรูข น้ึ มาไดเ อง แตต องผา นกระบวนการบมเพาะผาน ประสบการณตา งๆ การลองผิดลองถูก ความผิดหวัง เจ็บปวด ความผิดพลาดลมเหลวตางๆ เพื่อที่จะตก เปนผลึกทางปญญาในการรูจักตนเอง รวมทั้งผานการปฏิสัมพันธกับบุคคลรอบขาง ซ่ึงถือเปนกระจก สะทอนช้ันดีใหเราไดเรียนรจู กั ตนเอง โดยยิง่ รจู ักตนเองเร็วเทาไรยงิ่ เปนการไดเปรียบในการออกสตารท ไปสเู ปาหมายชีวิตไดเ รว็ เทา น้นั รวมทง้ั ยังเปนรากฐานสําคญั ในการใชช วี ติ อยางมคี วามสขุ และ ประสบความสาํ เรจ็ ทา มกลางปญ หาและแรงกดดนั ตา ง ๆ การฝก ฝนทกั ษะการรูจกั ตนเองจงึ ควรเร่มิ ตั้งแตวัยเยาว โดยพอ แมเ ปนบคุ คลสําคญั แรกสุดในการ ชว ยลกู คน หาตนเอง โดยเริม่ จากเปดโอกาสที่หลากหลาย พอแมควรสรางโอกาสที่หลากหลายในการให ลกู ไดเรยี นรทู ดลองในสิ่งตาง ๆ ใหมากทสี่ ุด อาทิ การทํางานบาน กิจกรรมตาง ๆ ที่ลูกสนใจ โดยพอแม ทําหนาท่ีเปนผูสนับสนุน อํานวยความสะดวกในการใหลูกไดเรียนรูจากประสบการณตาง ๆ อยางไร กต็ าม กิจกรรมดังกลา วพอแมควรคัดกรองวาเปนกิจกรรมที่สรางสรรคและปลอดภัยสําหรับลูกหรือไม อาทิ การทํางานอาสาสมัครตาง ๆ การเขาคายอาสาพัฒนา การเขาคายกีฬา ไมใชตามใจลูกทุกเรื่อง เชน ลูกขอไปเกบ็ เก่ียวประสบการณจากแกงมอเตอรไซค หรือขอไปเท่ียวกลางคืนหาประสบการณทางเพศ เปนตน ซึ่งเปนกิจกรรมท่ีไมสรางสรรคและอาจเกิดอันตรายกับลูกได ใหอิสระในความคิดและ การตดั สนิ ใจ พอ แมไ มควรเปน นักเผด็จการทีค่ อยบงการชวี ติ ลูกไปทุกเรื่อง อาทิ พอแมอยากเรียนแพทย แตสอบไมตดิ จึงฝากความหวงั ไวก บั ลูก พยายามสรา งแรงกดดันและปลูกฝงความคิดใหลูกตองสอบเขา คณะแพทยใหได เพื่อทําความฝนของพอแมใหเปนจริง โดยไมคํานึงวาลูกจะชอบหรือมีความถนัด ในดานน้ีหรือไม พอแมที่ปรารถนาใหลูกรูจักตนเองจึงควรเปดโอกาสใหลูกไดสามารถตัดสินใจ ในการเลือกส่ิงตาง ๆ ไดดวยตัวเอง โดยพอแมทําหนาท่ีคอยชี้แนะอยูหาง ๆ ถึงขอดี ขอเสีย ประโยชน หรอื โทษ ท่ีลกู จะไดรับผานการตัดสินใจนั้น ๆ ซึ่งหากพอแมเห็นวาการตัดสินใจของลูกเปนไปในทาง ท่ีไมถูกตองและอาจจะนําไปสูอันตรายได พอแมสามารถใชอํานาจในการยับย้ังการกระทําดังกลาวได โดยชีแ้ จงถงึ เหตุผลใหลกู ไดเขา ใจ เปนกระจกสะทอ นใหลูกเหน็ ตนเอง พอแมต อ งทําหนาทเ่ี ปน กระจกเงา สะทอ นใหล ูกไดเหน็ ตนเองในมุมตา ง ๆ ทั้งจดุ ออ น จุดแข็ง จุดดี จุดดอย โดยหลักการสําคัญ คือ ผิดจาก ความเปนจริง หรืออาจรจู ักตนเองอยา งผดิ ๆ ผา นคาํ พดู ของคนรอบขา ง เพื่อนฝูง ครู อาจารย ซง่ึ อาจทําให ลูกมองตนเองดอ ยคา เกิดเปน ปมดอ ยในจติ ใจ โดยมีงานวิจยั ยนื ยันวาหากพอแมปลอ ยใหลูกมีความเขาใจ ทีผ่ ดิ ๆ เกยี่ วกบั ตวั เองในเรอื่ งตาง ๆ ท้งั ๆ ท่ไี มไ ดเปนความจริง และหากไมมกี ารรีบปรบั ความเขา ใจ ทผ่ี ดิ ๆ น้ันโดยเร็ว สงิ่ ท่ีลูกเขาใจเก่ียวกับตนเองผดิ ๆ น้ันจะกลับกลายเปน ความจรงิ ในท่ีสดุ

117 ตัวอยา งเชน ลกู อาจโดนครทู ่โี รงเรยี นตอ วา เรื่องผลการสอบวิชาคณิตศาสตรท ล่ี ูกสอบตก วาเปน เดก็ ไมฉ ลาด ท้งั ๆ ทีพ่ อแมเห็นลูกพยายามอยางเต็มที่แลวในวิชานี้ ในกรณีดังกลาวพอแมควรทําหนาที่ เปน กระจกสะทอนใหล ูกเห็นในมุมทถ่ี กู ตอ งและใหกาํ ลังใจวา ลกู มจี ดุ แข็งที่พอแมภาคภูมิใจในเร่ืองของ ความต้ังใจจรงิ ความขยนั หมัน่ เพยี ร แตอ ยา งไรก็ตามที่ผลการเรียนออกมาเชนน้ีอาจเพราะลูกไมถนัดใน วิชาดังกลา ว และใหลกู พยายามตอไปอยาทอ ถอย อยางไรกต็ ามหากพอแมไ มมีการปรับความเขาใจในการ มองตนเองของลูกในเร่ืองนี้ ลูกจะตอกย้ําตัวเองเสมอวาเปนคนหัวทึบ และเขาจะไมมีวันประสบ ความสําเร็จในชีวิตการเรียนไดเลย กระตุกใหลูกไดคิดวิเคราะหตนเอง โดยการหม่ันสังเกตพฤติกรรม อารมณของลกู ในสภาวะตาง ๆ หรือจากเหตุการณตาง ๆ และเริ่มตั้งคําถามกับลูกเม่ือการเรียนรูตนเอง แทนการโทษผอู น่ื หรอื โทษสถานการณ ตวั อยา งเชน เมือ่ ลูกทาํ ขอสอบไดคะแนนไมดี แลวโทษวาเพราะครสู อนไมร เู ร่อื ง หรืออางวายังมี เพอื่ นที่เรยี นแยก วา เขาอีก พอแมควรกระตุนใหลูกไดคิดวาเราไมควรไปเปรียบเทียบกับผูที่เรียนแยกวา หรือโทษวาครูสอนไมรูเร่ือง พรอมกับใหลูกวิเคราะหตัวเองถึงจุดออนจุดแข็ง เชน ลูกมีจุดออนเร่ือง ระเบียบวนิ ัย การบรหิ ารเวลาในการอานหนังสือหรือไม เพราะที่ผานมาพอแมไมเห็นวาลูกจะตั้งใจอาน หนังสือหรือทบทวนบทเรียนเลย แตมาเรงอานตอนใกลสอบ ดังน้ัน ในการสอบคร้ังตอไปลูกตองวาง แผนการเรยี นใหด แี ละขยนั ใหมากกวา นี้ เปน ตน การสอนและเตือนสติ พอแมเ ปนผูทเ่ี หน็ ชวี ติ ของลูกใกลชิดที่สุด และมีความสามารถในการเขา ใจความเปนตัวตนของเขามากทส่ี ดุ ซึง่ ในความเปนเด็กลูกเองยงั ไมสามารถท่ีจะแยกแยะทําความรูจักกับ พฤตกิ รรมหรอื อารมณตา ง ๆ ท่ตี นแสดงออกมาได โดยพฤติกรรมบางอยางของลูกหากพอแมปลอยปละ ละเลยไมส ่ังสอนเตือนสตแิ ตเ น่นิ ๆ พฤติกรรมน้ัน ๆ อาจบมเพาะเปน นิสัยแย ๆ ท่ีติดตัวลูกไปจนโต และ ยงิ่ โตยิ่งแกยาก เขา ทํานองไมออ นดัดงายไมแกดัดยาก ดังน้ัน พอแมจึงตองสั่งสอนและเตือนสติลูกทันที ในพฤตกิ รรมทไ่ี มพงึ ประสงคต า ง ๆ พรอ มช้ใี หลูกเห็นถึงความรายแรงและหาแนวทางแกไขรว มกนั ตัวอยางเชน พอแมเห็นวาลูกมีอุปนิสัยเปนคนเจาอารมณ โกรธงาย พอแมควรพูดคุยกับลูก ถึงจดุ ออ นขอนวี้ า จะสง ผลเสียอยา งไรกบั ชีวิตของเขาในระยะยาว พรอมทั้งหาวธิ ีการรว มกันในการฝกฝน ใหลูกรูเทาทันอารมณของตน ไมตอบสนองตอเหตุการณตาง ๆ อยางผิด ๆ โดยใชอารมณความรูสึก นําหนา อาทิ สอนใหลูกหลีกเลี่ยงตอสถานการณที่มากระตุนอารมณโกรธ สอนลูกใหตอบสนองอยาง ถูกตองเม่ือโกรธ โดยการเดินไปหาที่เงียบ ๆ สงบสติอารมณกอนแลวคอยมาพูดคุยกัน ทาทายลูกให ทําลายสถิติตนเองใหโกรธชาลง เชน แตเดิมเม่ือพบเหตุการณที่ไมสบอารมณจะโกรธขึ้นมาทันที ครั้ง ตอ ไปควรฝก ใหโกรธชาลง เปนตน การเรียนรจู ักตนเองอยางถองแท นับเปนกระบวนการเรียนรูที่สําคัญมากยิ่งกวาการเรียนรูใด ๆ การเรียนรูจ กั ตนเองเปนกระบวนการเรยี นรูระยะยาวตลอดท้งั ชวี ติ อันนํามาซ่ึงความสุขและเปนรากฐาน ของความสําเร็จในชวี ิต โดยพอแมเปน บคุ คลสําคัญ ผูเปดโอกาสใหล ูกไดเ รยี นรจู ักตนเองและเปนกระจก บานแรกทสี่ ะทอนใหล ูกไดเ หน็ อยา งถูกตอ งวา ตวั ตนทีแ่ ทจ ริงของเขานั้นเปน เชน ไร

118 เร่อื งที่ 3 ทกั ษะการจดั การกับอารมณ อารมณเปนพลังที่ทรงอํานาจอยางหน่ึงของมนุษย อารมณอาจเปนตนเหตุของสงคราม อาชญากรรม ความขัดแยงเรื่องเชื้อชาติ และความขัดแยงอ่ืน ๆ อีกหลายชนิดระหวางมนุษยดวยกัน ในทางตรงกันขามอารมณเปนนํ้าทิพยของชีวิต ทําใหทุกส่ิงทุกอยางสวยงามและนาอภิรมย ความรัก ความสนุกสนาน ความเพลิดเพลิน ความพอใจ หรือความตลกขบขัน ลวนแตทําใหชีวิตมีคุณคาและ ความหมายทัง้ ส้ิน อารมณมีความสําคัญเชนเดียวกับการจูงใจดังไดกลาวแลว อารมณ คือ หลายส่ิงหลายอยาง ในทศั นะหน่งึ อารมณ คือ สภาวะของรา งกายซึง่ ถูกยัว่ ยุ จนเกดิ มีการเปลีย่ นแปลงทางสรีระวิทยาหลาย ๆ อยา ง เชน ใจสน่ั ชพี จรตนเร็ว การหายใจเร็วและแรงข้ึน หนาแดง เปนตน ในอีกทัศนะหน่ึง อารมณ คือ ความรสู กึ ซึ่งเกิดขน้ึ เพยี งบางสวนจากสภาวะของรางกายท่ถี กู ยัว่ ยุ อาจเปน ความรูสึกพอใจหรือไมพ อใจ กไ็ ด อามรณย งั เปนส่ิงท่ีคนเราแสดงออกมาดว ยนํ้าเสยี ง คาํ พูด สหี นา หรอื ทา ทาง วธิ จี ัดการกับอารมณ 1. มองโลกในแงด ี เม่อื เรามคี วามคดิ ทีท่ าํ ใหซมึ เศรา เชน “ฉันทําวิชาคณิตศาสตรไมได” ใหคิด ใหมว า “ถาฉนั ไดร บั ความชวยเหลอื ท่ถี ูกตองฉันกจ็ ะทําได” แลวไปหาครู ครูพิเศษ หรือใหเพ่ือนชวยติว ให 2. หาสมุดบันทึกสักเลมไวเขียนกอนเขานอนทุกวัน ในสมุดบันทึกเลมนี้ หามเขียนเร่ืองไมดี จงเขียนแตเรื่องดี ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในวนั น้นั ตอนแรกอาจจะยากหนอย แตใหเขียน เชน มีคนแปลกหนายิ้มให ถาไดล องต้ังใจทาํ มันจะเปล่ียนความคิดใหเ รามองหาแตเร่ืองดี ๆ จากการศึกษาพบวา คนทค่ี ดิ ฆา ตัวตายมี อาการดขี นึ้ หลงั จากเรม่ิ เขยี นบันทกึ เรื่องดี ๆ ไดเพียงสองสปั ดาห 3. ใชเ วลาอยกู บั คนทีท่ ําใหเ ธอหัวเราะได 4. ใสใ จกบั ความรสู กึ ของตนเองในเวลาแตล ะชวงวัน การตระหนกั รถู ึงอารมณของตัวเองจะทํา ใหเราจับคงู านทีเ่ ราตอ งทํากับระดับพลงั งานในตัวไดอยา งเหมาะสม เชน ถา เรารูสึกดีท่ีสุดตอนเชา แสดง วาตอนเชา คอื เวลาจัดการกับงานเครียด ๆ เชน ไปเจอเพ่อื นทที่ าํ รา ยจติ ใจเรา หรือคุยกับครูที่เราคิดวาให

119 เกรดเราผิด ถาปกติเราหมดแรงตอนบา ย ใหเกบ็ เวลาชวงนนั้ เอาไวทํากิจกรรมทไี่ มต อ งใชพ ลังทางอารมณ มาก เชน อานหนงั สอื หรืออยูก ับเพ่อื น อยาทําอะไรเครยี ดๆ เวลาเหนอ่ื ยหรอื เครียด 5. สังเกตอารมณตัวเองในเวลาชวงตาง ๆ ของเดือน ผูหญิงบางคนพบวา ชวงเวลาที่ตัวเอง อารมณไ มดสี ัมพนั ธก ับรอบเดอื น 6. ออกกําลังกาย การออกกําลังกายชวยใหเราแข็งแรงท้ังรางกายและจิตใจ การออกกําลังกาย อยางนอ ยแคว ันละ 20 นาที สามารถทําใหรูสึกสงบและมีความสุขได การออกกําลังกายจะชวยเพ่ิมการ ผลิตเอนดอรฟนของรา งกายดว ย เอนดอรฟ นเปนสารเคมใี นรา งกายท่ีทาํ ใหเกดิ ความรสู กึ ดแี ละมีความสุข ตามธรรมชาติ โดยไมตองพงึ่ ยาเสพตดิ 7. รจู ักไตรต รอง แยกแยะ 8. ฟง เพลง งานวิจัยชน้ิ หนง่ึ พบวา จงั หวะของเสยี งเพลงชว ยจัดระเบียบความคิดและความรูสึก มัน่ คงภายในจิตใจ และชว ยลดความตึงเครียดของกลามเน้อื 9. โทรหาเพอ่ื น การขอความชว ยเหลือทําใหคนเรารสู ึกผกู พนั กบั คนอื่นและรสู ึกโดดเด่ยี วนอ ยลง 10. การโอบกอดชวยใหรางกายหล่ังฮอรโมนที่ทําใหรูสึกดีออกมา ซึ่งจะชวยใหเรารับมือกับ อารมณไ ด อยูทา มกลางคนทมี่ คี วามสุข อารมณดเี ปน โรคตดิ ตอ แนวทางในการจัดการกบั อารมณทางเพศของวัยรุน การจัดการกับอารมณท างเพศของวยั รนุ มแี นวทางการปฏบิ ตั ิทส่ี าํ คญั อยู 2 ลกั ษณะ ประกอบดวย แนวทางการปฏิบตั ิเพ่ือระงับอารมณท างเพศ และแนวทางการปฏบิ ัติเพ่ือผอนคลายความตอ งการทางเพศ แนวทางการปฏบิ ตั เิ พอื่ ระงับอารมณทางเพศ แนวทางการปฏบิ ัตเิ พื่อระงับอารมณทางเพศ หมายถึง ความพยายามในการที่จะหลีกเลี่ยงตอส่ิง เราภายนอกที่มากระตุนใหเ กิดอารมณท างเพศท่เี พม่ิ มากขน้ึ 1. หลกี เลี่ยงการดหู นังสอื หรอื ภาพยนตรห รอื สอื่ Internet ท่ีมีภาพหรอื ขอ ความที่แสดงออกทาง เพศ ซงึ่ เปนการยวั่ ยใุ หเกิดอารมณท างเพศ 2. หลกี เลีย่ งการปฏิบัติหรือทําตัวปลอยวางใหความสบายเกินไป เชน การนอนเลน ๆ โดยไม หลับ การนั่งฝน กลางวนั หรอื นง่ั จินตนาการที่เกย่ี วขอ งกับเรื่องเพศ 3. หลีกเลี่ยงสถานการณท่กี อใหเ กดิ โอกาสการถกู สมั ผัสในลกั ษณะตาง ๆ กบั เพศตรงขาม 4. ซ่ึงการกระทาํ ดังกลา วมักกอใหเ กิดอารมณท างเพศได เชน การจบั มอื ถอื แขน (10%) การกอด จบู (60%) การลบู คลํา (80%) การเลาโลม (100%) 5. หลกี เลย่ี งและรจู ักปฏเิ สธเมื่อถูกชกั ชวนใหเ ที่ยวเตรพกั ผอ นในแนวทางกระตุน ใหเกดิ อารมณ ทางเพศ เชน สถานท่ีทองเทย่ี วกลางคืน การดม่ื แอลกอฮอล เคร่ืองด่ืมมึนเมาตาง ๆ ซ่ึงสามารถนําพาไปสู การเกิดอารมณทางเพศได

120 เร่ืองที่ 4 ทักษะการจดั การความเครยี ด ความเครียดคือ การหดตัวของกลามเน้ือสวนใดสวนหน่ึงหรือหลายสวนของรางกายน่ันเอง ซ่งึ ทุกคนจําเปนตองมีอยูเสมอในการดํารงชีวิต เชน การทรงตัวเคลื่อนไหวทั่ว ๆ ไป มีการศึกษาพบวา ทุกคร้ังที่เราคิดหรือมีอารมณบางอยางเกิดข้ึนจะตองมีการหดตัว เคล่ือนไหวของกลามเนื้อแหงใด แหง หน่งึ ในรา งกายเกิดข้นึ ควบคูเ สมอ ความเครียดมีท้ังประโยชนและโทษ แตความเครียดที่เปนโทษน้ัน เปนความเครียดชนิดที่เกิน ความจําเปน แทนทจ่ี ะเปนประโยชนกลับกลายเปนอุปสรรคและอันตรายตอชีวิต เมื่อคนเราอยูในภาวะ ตงึ เครียดรางกายจะเกดิ ความเตรยี มพรอมที่จะ “สู” หรอื “หนี” โดยท่รี า งกายมกี ารเปลี่ยนแปลงตา ง ๆ เชน หวั ใจเตนแรงและเร็วขึ้น เพ่ือฉีดเลือดซึ่งจะนําออกซิเจนและสารอาหารตาง ๆ ไปเลี้ยงเซลลทั่วรางกาย พรอมกับขจัดของเสียออกจากกระแสเลือดอยางเร็ว การหายใจดีขึ้น แตเปนการหายใจต้ืน ๆ มีการขับ อดรนี าลีนและฮอรโมนอื่น ๆ เขาสูกระแสเลือด มานตาขยายเพ่ือใหไดรับแสงมากขึ้น กลามเนื้อหดเกร็ง เพอ่ื เตรียมการเคลอ่ื นไหว เสนเลือดบริเวณอวยั วะยอยอาหารหดตัว เหง่อื ออก เพราะมกี ารเผาผลาญอาหาร มากขึ้น ทําใหอุณหภูมิของรางกายเพิ่มขึ้น เมื่อวิกฤติการณผานพนไปรางกายจะกลับสูสภาวะปกติ แตความเครยี ดที่เปน อันตราย คอื ความเครยี ดทีเ่ กิดข้ึนมากเกินความจําเปน เมื่อเกิดแลวคงอยูเปนประจํา ไมล ดหรือหายไปตามปกติ หรอื เกิดขน้ึ โดยไมมีเหตกุ ารณทเี่ ปนการคกุ คามจรงิ ๆ

121 ผลของความเครยี ดตอ ชวี ติ ผลตอสขุ ภาพทางกาย ไดแ ก อาการไมส บายทางกายตา ง ๆ เชน ปวดหัว ปวดเมื่อยตามสวนตาง ๆ ของรางกาย ความผดิ ปกตขิ องหัวใจ ความดันโลหติ สูง โรคกระเพาะ อาการทอ งผูกทอ งเสยี บอย นอนไมห ลบั หอบหืด เสอื่ มสมรรถภาพทางเพศ ฯลฯ ผลตอสุขภาพจิตใจ นําไปสูความวิตกกังวล ซึมเศรา กลัวอยางไรเหตุผล อารมณไมมั่นคง เปลี่ยนแปลงงายหรอื โรคประสาทบางอยา ง สาเหตุของความเครียด - สภาพแวดลอมทวั่ ไป เชน มลภาวะ ไดแก เสียงดังเกินไปจากเครื่องจักร เครื่องยนต อากาศ เสยี จากควันทอ ไอเสยี นํ้าเสีย ฝุนละออง ยาฆา แมลง การอยูก ันอยา งเบียดเสยี ดยดั เยยี ด เปน ตน - สภาพเศรษฐกจิ ที่ไมนา พอใจ เชน รายไดนอยกวารายจา ย เปนตน - สภาพแวดลอมทางสังคม เชน การสอบแขงขันเขาเรียน เขาทํางาน เลื่อนข้ัน เล่ือนตําแหนง เปนตน - มสี มั พนั ธภาพกบั คนอืน่ ๆ ทีไ่ มร าบรน่ื มักมขี อ ขดั แยง ทะเลาะเบาะแวงกับคนอ่ืนเปน ปกติวสิ ัย - ความรูสกึ ตนเองต่ําตอ ยกวา คนอืน่ ตอ งพยายามตอสเู อาชนะ - ตอ งการมีอาํ นาจเหนือผูอ่ืน วิธลี ดความเครียด มหี ลายวิธี 1. วิธีแกไขที่ปลายเหตุ ไดแก การใชยา เชน ยาหมอง ยาดม ยาแกปวด ยาลดกรดในกระเพาะ ยากลอ มประสาท แตว ธิ กี ารดังกลา วไมไดแ กไ ขความเครียดทต่ี นเหตุ อาจทําใหค วามเครยี ดนัน้ เกิดขึ้นไดอ กี 2. วธิ แี กไขทต่ี นเหตุ ไดแก แกไ ขเปลีย่ นแปลงวถิ ชี วี ิตท่ีเอ้อื อาํ นวยตอการกอ ใหเกิดความเครียด เชน หางานอดิเรกทช่ี อบทาํ ฝกออกกาํ ลงั กาย บริหารรา งกายแบบงาย ๆ เปนตน 3. เปลี่ยนแปลงนิสัยและทัศนคติตอการดําเนินชีวิต เชน ลดการแขงขัน ผอนปรน ลดความ เขม งวดในเรอ่ื งตา งๆ 4. หาความรูความเขาใจเกีย่ วกับโภชนาการ 5. สํารวจและเปลยี่ นแปลงทศั นคติตอตัวเองและผูอ่ืน เชน มองตัวเองในแงดี มองผูอื่นในแงดี เปน ตน 6. สาํ รวจและปรบั ปรุงสัมพันธภาพตอ คนในครอบครวั และสังคมภายนอก 7. ฝก ผอนคลายโดยตรง เชน การฝกหายใจใหถ กู วิธี การฝก สมาธิ การออกกําลังกายแบบงายๆ การฝกผอ นคลายกลามเน้อื การนวด การสาํ รวจทา นั่ง นอน ยนื เดนิ การใชจ ิตนาการ นกึ ภาพทรี่ นื่ รมย เม่อื เกดิ ความเครียดข้ึนมา ลองพยายามนึกทบทวนดูวา เกิดจากสาเหตุอะไร และเลือกใชวิธีลด ความเครียดดังกลาวท่ีกลาวมาวิธีใดวิธีหนึ่งหรือหลายวิธีรวมกัน อาจทําใหความเครียดผอนคลายหรือ ไมเครยี ดเลยกไ็ ด

122 กจิ กรรม เขียนตอบคาํ ถามดานลางในกระดาษและนําเสนอในชัน้ เรียน 1. ความสาํ คญั ในการตระหนกั รูในตนเองมีผลตอ การดาํ เนนิ ชีวิตอยา งไร 2. เราสามารถจดั การกบั อารมณโ กรธไดอยางไร 3. ความเครยี ดสง ผลตอสุขภาพอยางไร และเราสามารถจดั การกับความเครยี ดทาํ ไดอยา งไร

123 บทท่ี 9 อาชีพจําหนา ยอาหารสําเร็จรปู ตามหลกั สุขาภิบาล ประเทศไทยมีผลผลิตจาการเกษตรกรรมประเภทอาหารท่ีหลากหลาย ซ่ึงขึ้นอยูกับศักยภาพ แตล ะภูมิภาคทีแ่ ตกตา งกันไป การนําผลผลติ จาการเกษตรมาแปรรูปเปนผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูป แลว กระจายสินคา สูตลาดผบู รโิ ภคตลาดภายในประเทศ ตลาดอาเซียน และตลาดในภูมภิ าคอ่นื ท่วั โลก เปนอกี ชองทางหน่งึ ทที่ ําใหเ กดิ อาชีพสาํ หรับผทู สี่ นใจ การถนอมอาหารในปจ จุบันใชว ิวัฒนาการทางเทคโนโลยเี พอ่ื แปรรปู วตั ถดุ บิ จาํ นวนมากพรอม ๆ กนั เปน ผลติ ภณั ฑอ าหารสําเรจ็ รปู หรือก่งึ สําเรจ็ รปู หรอื ปรบั ปรุงกรรมวิธกี ารถนอมอาหารสมัยโบราณให ไดผ ลติ ภัณฑท ม่ี คี ุณภาพดขี ึ้น ทัง้ ในดา นความสะอาด สี กล่ิน รส เนื้อสัมผสั และเพื่อยืดอายุการเก็บอาหาร นน้ั ใหไดนาน เทคโนโลยีการถนอมผลิตผลการเกษตรตองอาศัยความรูทางวิทยาศาสตรพ้ืนฐาน ความรู พื้นฐานทางสงั คมธรุ กจิ และการจดั การควบคูกับความรูใ นการแปรรปู ผลติ ผลการเกษตร ใหเปน ผลิตภัณฑ ชนดิ ใหม หรอื ปรบั ปรุงของเดิมใหดียิ่งขึ้นท้ังในลักษณะท่ีมองเห็นหรือสัมผัสได เชน สี กล่ิน ความนุม ความเหนยี ว เปน ตน รวมท้ังสิง่ ท่ีมองไมเ หน็ เชน คณุ คาทางโภชนาการ เปน ตน ผลิตภัณฑอาหารสาํ เรจ็ รูป หมายถึง อาหารท่ีไดผ า นข้ันตอนการหงุ ตม หรือกระบวนการ แปรรูป ผลิตผลการเกษตรโดยใชเทคโนโลยีเพอ่ื ใหอาหารน้ันสามารถเก็บไดเปน เวลานานพอสมควรโดยไม เนาเสีย สามารถดื่มหรือรับประทานไดทันทีเมื่อตองการจะอุนหรือไมอุนใหรอนกอนรับประทานก็ได ผลิตภณั ฑประเภทนท้ี ี่รูจกั กันแพรหลาย คอื อาหารบรรจุกระปอ ง เชน สับปะรดกระปอ ง หรอื บรรจุกลอง เชน นมสด เปนตน ผลิตภัณฑอาหารกึ่งสําเร็จรูป หมายถึง อาหารท่ีไดผานขั้นตอนการหุงตมหรือกระบวนการ แปรรูปแลว และสามารถเก็บไวไดน านเชน เดยี วกัน จะตองนาํ ไปหุงตม และปรุงรสหรอื ปรงุ แตงกอนจึงจะ รับประทานได เชน นาํ้ ผลไมเขม ขน ซงึ่ ตอ งผสมนาํ้ กอ นดม่ื นาํ้ พรกิ แกง เปน ตน การแปรรูปหรือการถนอมอาหาร โดยหลักใหญ คือ การทําลายหรือฆาเช้ือจุลินทรียท่ีมีอยูหรือ อาจเกิดข้ึนในอาหาร และทําใหเกิดการเนาเสียใหหมดไป ปจจุบันผลิตผลการเกษตรมีมากข้ึน และ ประชากรมากข้ึนจึงไดมีการศึกษาคนควาและทดลองใชเทคโนโลยี เพ่ือถนอมผลิตผลการเกษตรให สามารถเก็บไวไ ดนาน เชน การใชความรอ นจากไอนาํ้ เพื่อฆาเช้ือจุลินทรียในการทําอาหารกระปอง การ ใชร งั สแี กมมา เพอ่ื ยับยั้งหรือทําลายปฏิกิริยาของเอนไซมท ําใหการเปล่ียนแปลงทางเคมีชาลง และยังเปน การทาํ ลายการเจริญเติบโตของจลุ ินทรยี อ ีกดว ย ในที่นี้จะกลาวถึงกรรมวิธีการถนอมอาหารทใ่ี ชก นั มากใน ปจจบุ ัน คือ  การถอมอาหารโดยใชค วามรอ นสงู เชน ผลิตภัณฑอ าหารกระปอ ง เปน ตน  การถนอมอาหารโดยใชความเยน็ เชน ผลติ ภณั ฑอาหารเยอื กแขง็ เปนตน  การถนอมอาหารโดยการทําใหแหง เชน ปลาหยอง กาแฟผง เปน ตน

124  การถนอมอาหารโดยการหมกั ดอง เชน ซีอ้วิ นํ้าสมสายชู เปนตน  การถนอมอาหารโดยใชรงั สี เชน หอมหัวใหญอ าบรงั สี เปนตน เร่อื งท่ี 1 การถนอมอาหารโดยใชความรอนสงู ภาชนะบรรจไุ ดมีการปรับปรุงพัฒนามาโดยเฉพาะอยางย่ิงที่ทําจากดีบุก ตอมาดีบุกหายากและ แพงขึน้ จงึ ใชก ระปอ งทท่ี ําดวยแผนเหลก็ เคลอื บผิวทงั้ สองดานดว ยดบี กุ ทําใหป ระหยดั ปรมิ าณของดีบุกที่ ใชไดมาก ขณะเดียวกันก็ไดมีการใชกระปองที่ทําจากอลูมิเนียมซ่ึงน้ําหนักเบาแตมีขอเสีย คือ บุบงาย สว นมากจึงใชท ํากระปองเพอ่ื บรรจุนา้ํ ผลไม หรอื เครื่องด่ืม หรือ นมสด แตการใชก ระปองอลูมเิ นยี ม ไมแ พรห ลายเทา กับกระปองทีท่ ําจากแผน เหลก็ เคลอื บดีบกุ นอกเหนือจากภาชนะจะเปนสวนประกอบท่ี สํ า คั ญ ใ น ก า ร ถ น อม ผ ลิ ต ผ ล ก า ร เ ก ษ ต ร แ ล ว ป ร ะ เ ภ ท ข อ ง อา ห า ร ก็ มี ค ว า ม สํ า คั ญ ม า ก รวมถึงการใชความรอนก็มีความสําคัญซ่ึงตองรู วาจะใชความรอนสูงเทาใดในการฆาเชื้อจุลินทรียใน อาหารท่ีตอ งการเกบ็ รักษา เนื่องจากการถนอมผลิตผลทางการเกษตร โดยความรอนจะเปล่ียนสภาพของ อาหารจากสดเปนอาหารสุกท่ีพรอมจะรับประทานได ดังน้ัน จึงมีการเติมเคร่ืองปรุงตาง ๆ หรือเปล่ียน สภาพเปน ผลิตภณั ฑอาหารชนดิ ใหม ซ่ึงในปจจุบนั เรียกวา \"การแปรรปู อาหาร\" สวนประกอบอาจจะมีทั้ง เน้ือสัตว ผักและเครื่องเทศ สําหรับอาหารคาวหรือถาเปนอาหารหวาน เชน ผลไมบรรจุในนํ้าเช่ือม เปนตน กรรมวิธกี ารผลิตอาหารกระปอ งหรืออาหารในขวดแกว จาํ เปน ตอ งใชความรอ น เพือ่ ทาํ ใหอ าหาร ท่ีบรรจุภายในสุก และเพอื่ ทาํ ลายเช้ือจลุ ลินทรีย ความรอนท่ีใชจะตองสัมพันธกันเพราะถาใชความรอน สงู เกินไป อาจจะทาํ ใหอาหารที่บรรจุในกระปอง/ขวดน่ิมและไมนารับประทาน ถาความรอนต่ําเกินไป อาจจะมจี ลุ ินทรียหลงเหลืออยซู งึ่ จะทาํ ใหอาหารนั้นเสยี เกดิ กระปอ งบวมและระเบดิ ไดในท่ีสุด การถนอม อาหารโดยใชความรอ น หมายถงึ การฆาเชอ้ื ในอาหารที่บรรจุในภาชนะท่ีปดสนิท เพื่อปองกันการเสื่อม สลายหรอื เนาเสียทีเ่ กดิ จากเช้อื จลุ ินทรียห รอื จากการปฏิกิรยิ าของเอ็นไซมในอาหาร การฆาเช้ือโดยความ รอนมี 3 ระดับ คือ การฆาเชื้อ (Sterilization) การฆาเชื้อระดับการคา (Commercially sterilization) และ การฆาเชือ้ แบบปาสเตอร (Pasteurization) การฆา เชือ้ หมายถงึ การถนอมอาหารโดยใชค วามรอนสงู ภายใตค วามดัน เพื่อใหจุลินทรียท่ีมีอยู ทง้ั หมดถกู ทําลาย การฆาเช้ือระดับการคา หมายถึง การถนอมอาหารโดยใชค วามรอ นสูงเพ่ือทําลายจุลินทรียท่ีมีอยู ในอาหารเกือบทัง้ หมด เพ่อื ใหอ าหารนั้น ๆ สามารถบรโิ ภคไดโดยไมเ ปน อนั ตราย และสามารถเก็บไวได นานโดยไมเนาเสียในภาวะปกติ การฆาเช้อื แบบปาสเตอร หมายถึง การถนอมอาหารโดยใชความรอ นตา่ํ กวาอณุ หภูมขิ องนํ้าเดือด (ตํ่ากวา 100o C) เพ่ือทําลายจุลนิ ทรียบางสวน แตทั้งนีต้ อ งดาํ เนินควบคกู บั สภาวะอยา งอื่น เชน ควรเก็บใน ตูเยน็ ภายหลงั การผลิตแลว หรอื อาหารน้ันมี พเี อชตํา่ หรอื มปี รมิ าณนาํ้ ตาล หรือเกลือสูง

125 นกั วทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยีการอาหาร ไดแบงกลุมอาหารท่ีบรรจุในภาชนะท่ีปดสนิทเปน กลมุ ใหญ ๆ ไว 2 กลุม คอื \\ 1. กลมุ อาหารท่ีเปนกรด (Acid foods) คือ อาหารท่ีมีคา PH ต่ํากวา 4.5 สวนมากเปนพวกผลไม เชน สบั ปะรด สม หรือผักท่มี ีรสเปรี้ยว เชน มะเขือเทศ กระเจี๊ยบแดง เปน ตน 2. กลุม อาหารทีเ่ ปน กรดตาํ่ (Low acid foods) คอื อาหารที่มคี า พีเอช 4.5 หรือสูงกวา สว นมากจะ เปน อาหารจําพวกเนื้อสัตวแ ละผักตาง ๆ เชน เนือ้ หมู ปลา ขา วโพดฝก ออ นและหนอ ไมฝร่งั เปน ตน กระปอ งใชบรรจุ โรงงานทําสบั ปะรดกระปอง

126 ตัวอยา งขั้นตอนการทําอาหารกระปอง 1. รบั ซอื้ วัตถดุ ิบ 2. ลา ง ตัดแตง 3. คดั เลอื กขนาด, จัดระดบั 4. ลวก 5. บรรจกุ ระปอ ง/ขวด 6. เติมน้ําบรรจุลงในกระปอ ง/ขวด <----- เตรียมเครอ่ื งปรงุ หรอื นํา้ บรรจุ 7. ไลอ ากาศ 8. ปด ผนึก 9. ฆา เชื้อดวยความรอ น 10. ทาํ ใหก ระปองเยน็ 11. ปดฉลาก 12. บรรจุหบี /กลอ ง 13. หอ งเก็บ 14. สง ขาย 15. ผูบริโภค 1.1 เคร่อื งมอื ทใ่ี ชเ กยี่ วกบั การผลติ โดยท่ัวไปเคร่ืองมือเครื่องใชและเครื่องจักรเก่ียวกับกรรมวิธีการผลิตอาหารกระปองตองไมเปน อนั ตรายตอ สุขภาพ และตอ งอยูในสภาพท่สี ะอาดเสมอ ภาชนะท่ใี ชไดหลายครงั้ ตอ งทําดวยวัสดุที่ไมเปนพิษ และออกแบบใหทําความสะอาดไดงายเพ่ือปองกันมิใหมีส่ิงสกปรกตกคางอยู วัสดุที่ใชทําภาชนะตาง ๆ ควรเปนวัสดุท่มี ีผิวเรยี บ ไมม รี อยแตกหรือกะเทาะลอ น ไมเปนพิษ ไมทําปฏิกิริยากับอาหาร ควรเปนวัสดุที่ ลางและทาํ ความสะอาดไดงาย ไมเ ปน วัสดทุ ีด่ ูดซึมงาย ยกเวนเพ่ือวัตถุประสงคบางประการที่จําเปนตองใช เชน ถังไมใ นการหมกั ไวน ในสถานท่ีผลิตอาหารสาํ เร็จรูปจะมีเครอื่ งมือ เครอื่ งใชแ ละเครื่องจักรแตกตางกัน ออกไปแลวแตประเภทและชนดิ ของผลิตภัณฑ แตส ว นใหญแ ลวแบง ออกไดเปน 3 ประเภท คือ  เครือ่ งมือ เคร่ืองใชท จ่ี ําเปนในกรรมวิธีการผลติ  เครื่องมอื เครือ่ งจกั รตามข้ันตอนของการผลติ  เครอื่ งมือ เคร่ืองจักรตามประเภทของผลิตภัณฑ 1.1.1 เคร่อื งมอื เครอื่ งใชท ่จี ําเปน ในกรรมวิธกี ารผลติ เครื่องมอื เครื่องใชน ้เี ปน สงิ่ จําเปน ของผูป ระกอบกิจการการอุตสาหกรรมแปรรปู อาหารไมวา ขนาดเล็กหรอื ขนาดใหญ โดยเฉพาะอยา งย่งิ การผลิตอาหารกระปอ ง 1) เครอ่ื งชั่ง ตวง วัด ใชใ นการชง่ั นํา้ หนกั หรือปริมาตรของสิ่งตา ง ๆ เชน วตั ถุดิบ เครือ่ งปรงุ อาหาร เครื่องชั่ง ตวง วัด ควรจะมีหลาย ๆ ขนาด

127 2) เคร่อื งวดั อุณหภูมิ เปนของจาํ เปน มากในการผลิต จะตองมีการควบคุมและตรวจสอบ อณุ หภูมิตามขนั้ ตอนตา ง ๆ ระหวา งผลิตอยตู ลอดเวลา 3) เคร่ืองมอื วัดปรมิ าณเกลอื 4) เครอื่ งมือวดั ปรมิ าณนํา้ ตาล 5) เครื่องมือวัดความเปนกรด-ดา ง 6) เคร่ืองมือวัดความรอนของอาหารที่บรรจุในกระปอง (Heat penetration equipment) เพอื่ คํานวณหาเวลาทจี่ ะตองใชใ นการฆา เชอ้ื หลงั จากบรรจแุ ละปด ฝากระปอ งแลว เคร่ืองมือท่ีใชในการน้ี เรียกวา เทอรม อคัปเปล (Thermocouples) ซึ่งใชวดั อุณหภมู ิ ณ จดุ ทคี่ วามรอนเขา ถงึ ชา ทีส่ ดุ ของกระปอง 7) เคร่อื งมอื วดั ขนาดของตะเขบ็ กระปอ ง ลกั ษณะของการเก่ียวกันระหวางขอฝา (Cover hook) และขอของตวั กระปอง (Body hook) เปน ส่งิ สําคัญมาก ถา ไมเปนไปตามมาตรฐาน อาจจะทําใหกระปอง รวั่ ได 8) เครื่องมือตรวจความดันในกระปอ ง ทดสอบวา กระปอ งจะรวั่ หรือไม โดยสูบลมอัดเขา ไปในกระปองจนไดเปลงความดันที่ตองการแลวจุมกระปองลงในนํ้า ถากระปองรั่วจะมีฟองอากาศผุด ออกมาตามรอยตะเขบ็ ซึง่ จะตอ งทาํ การปรับเครอื่ งปดฝากระปอ งใหเ ขาท่ี 1.1.2 เครอ่ื งมอื เครอื่ งจักรตามขั้นตอนของการผลิต เครอื่ งมอื เครอื่ งจักรท่ีใชใ นการทาํ อาหารกระปองแบง ออกตามขั้นตอนของการผลิต ประกอบดว ย  การลาง เตรียม และตดั แตง วัตถุดิบ  การลวก  การหงุ ตม  การบรรจุ  การไลอ ากาศ  การปดฝา  การทาํ ลายเช้อื จลุ ินทรีย 1.1.3 เครอ่ื งมือเครอื่ งจกั รตามประเภทของผลิตภัณฑ เครื่องมอื เครื่องจักรอาจแตกตา งกันไปตาม ประเภทของอาหารที่จะผลิต เชน เคร่ืองมือ เคร่ืองจักรสําหรับทําสับปะรดกระปองยอมจะแตกตางกับ เคร่ืองมอื เคร่ืองจกั รของโรงงานทาํ ปลากระปอง 1.2 การทําความสะอาดสถานทผ่ี ลิตอาหาร ในแงของ \"สขุ ลักษณะ\" จะตองคํานึงถึงเช้ือจุลินทรียมากที่สุดเพราะจะทําใหเกิดอันตรายอยาง มากตอสขุ ภาพของผบู รโิ ภค จงึ ตองมีการควบคมุ ปรมิ าณจลุ นิ ทรยี ซ่ึงตอ งทาํ ทั้งกับคนและเคร่อื งมือ คอื 1) ปอ งกันมิใหส ัตวและแมลงมโี อกาสสมั ผสั กับอาหาร 2) ควรใสเสื้อกันเปอน ซ่ึงเสื้อนี้จะปองกันส่ิงสกปรกตาง ๆ จากเส้ือผาหรือตัวผูทําอาหารหรือ เสิรฟ อาหาร และสวมหมวกหรือมีผา คลุมผมเพ่อื ปอ งกนั ไมใหผ มหลนลงในอาหาร

128 3) รักษาเครื่องจักร เครื่องมือ โตะเตรียมอาหาร อางน้ํา หองเตรียมอาหารใหสะอาดอยูเสมอ เพอ่ื ปอ งกันเศษอาหารหลงเหลอื อยู ซง่ึ จะเปนอาหารเลี้ยงเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ใหเ จริญเติบโตได 4) เศษอาหารควรทง้ิ ทกุ วนั 5) หอ งเก็บวัตถดุ บิ หอ งเก็บของ ตูเยน็ หองเยน็ ควรจะสะอาด 6) เคร่อื งจกั ร และเคร่ืองมือตา ง ๆ ควรวางหรอื เกบ็ ใหเปนที่เพอื่ จะทาํ งานสะดวกและปองกันการ เสยี หาย 7) มหี องนํา้ พอเพยี งเพ่อื ปองกันความสกปรกของคนงาน 8) ตรวจสขุ ภาพของคนงานเปนประจําทุกป 9) ผูผลิตควรจะรวมมือกับ \"ผูตรวจสอบ\" ของรัฐบาล เพอื่ คําแนะนาํ และความรว มมอื ท่ีดี 10) ควรจะแกไขจดุ ตาง ๆ ตามที่ \"ผูตรวจสอบ\" แนะนาํ 1.3 การทาํ ลายเศษอาหาร กาก และสว นท่เี หลอื จากโรงงาน การระบายนาํ้ เสยี นนั้ เปนเรอื่ งทส่ี าํ คญั มาก เพราะนํ้าเสยี ยอมจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสยี ไดสองแง คือ 1) ความสะอาดและความปลอดภัยในการประกอบกิจ เพราะถาสิ่งแวดลอมสกปรกยอมจะเกิด การเจอื ปนขึน้ ไดงา ย 2) ความปลอดภัยสาํ หรบั ผูอ ยูใกลเคียง การระบายน้ําและมีเศษอาหารอยยู อมเปน ท่ีรบกวนแก ผูอาศัยใกลเ คียงได โดยเฉพาะการปลอยของเสียลงในน้ํายอมกอใหเกิดความลําบาก และยุงยากตอผูอยู ปลายทาง เรอื่ งที่ 2 การถนอมอาหารโดยใชค วามเยน็ การใหค วามเยน็ (Refrigeration) หมายถงึ กรรมวิธีการกาํ จดั ความรอ นออกจากสงิ่ ของหรือพื้นท่ี ที่ตอ งการทําใหเ ย็นหรอื ตองการใหม อี ุณหภูมิลดลง ซงึ่ การทําใหเยน็ ลงนี้ แบงออกเปน 2 ลกั ษณะ คือ การแชเ ยน็ (Chilling) หมายถึงการทําใหอุณหภูมิของส่ิงของนั้นลดลง แตอยูเหนือจุดเยือกแข็ง ของสงิ่ น้ัน โดยของสงิ่ น้ันยังคงสภาพเดิมอยู เชน การแชเ ยน็ อาหารจะเปน การลดอณุ หภูมิของอาหารต่ําลง แมที่ -1o C แตต อ งไมทาํ ใหน้าํ หรือองคประกอบในอาหารนน้ั แปรสภาพหรือแขง็ เปน นํ้าแขง็ การแชแข็ง (Freezing) หมายถึงการทําใหอณุ หภมู ิของสงิ่ ของนน้ั ลดตา่ํ ลงกวา จดุ เยือกแขง็ ของ สิ่งนัน้ (-1 ถึง -40o C) การแชแขง็ จะทาํ ใหเ กดิ การเปลีย่ นสภาพขององคประกอบในส่งิ ของ เชน ในกรณีท่ี เปนอาหาร ความเย็นจัดจะทําใหน้ําในเน้ือเยื่อของอาหารแปรสภาพเปนนํ้าแข็ง ทําใหจุลินทรียไมอาจ นําไปใชไ ด แตค วามเยน็ จดั ไมไดทาํ ลายจุลินทรยี ใหตาย จุดเยือกแข็ง (Freezing point) คือ อุณหภูมิท่ีเกิดภาวะสมดุลระหวางของแข็งกับของเหลว ณ ความกดมาตรฐาน 1 บรรยากาศ หรอื อุณหภูมทิ ีข่ องเหลวเปลย่ี นสถานะเปน ของแขง็ ณ ความกดมาตรฐาน 1 บรรยากาศ

129 การถนอมอาหารดว ยความเยน็ มหี ลายวธิ ี 1) การใชน ้าํ แขง็ ความเยน็ ของนาํ้ แข็งที่ใชใ นการแชอ าหารจะลดอณุ หภมู ขิ องอาหารไดเรว็ และ ถา มปี ริมาณนาํ้ แข็งเพียงพอกจ็ ะทําใหอ าหารนนั้ เยน็ ลงจนมอี ณุ หภมู ิใกลเ คียงกบั 0o C 2) การใชส ารผสมแชแ ข็ง การใชน ํ้าแข็งผสมเกลือแกงหรือเกลืออนินทรยี อ่ืน ๆ จะทาํ ใหได สารผสมทีม่ ีอณุ หภูมิต่าํ กวา 0o C 3) การใชน ํ้าแข็งแหง นา้ํ แข็งแหง คอื คารบ อนไดออกไซดท เี่ ย็นจนแข็ง มอี ุณหภูมิ ประมาณ 80o C ใชในการเกบ็ รักษาอาหารทผี่ านการแชแขง็ มาแลว เหมาะสําหรับการขนสงในระยะเวลา 2-3 วนั 4) การใชไ นโตรเจนเหลว ไนโตรเจนเหลวที่ความดันปกตจิ ะระเหยกลายเปน ไอที่ อุณหภูมิ 196o C ณ อุณหภูมินี้เปนอุณหภูมิตํ่าสุดที่สามารถทําใหอาหารเย็นลงไดอยางรวดเร็ว และ เน่ืองจากไนโตรเจนเปน แกสเฉือ่ ย ไมเ ปนอันตรายกบั อาหารและผูบริโภค 5) การใชเ คร่ืองทาํ ความเยน็ เครอ่ื งทาํ ความเย็นทใ่ี ชก นั โดยท่ัวไป โดยเฉพาะตามบา นเรอื น คอื ตเู ยน็ เรื่องที่ 3 การถนอมอาหารโดยการทาํ แหง หลักการในการทําแหง มหี ลายวิธี คือ 1) ใชก ระแสลมรอ นสัมผสั กับอาหาร เชน ตูอ บแสงอาทิตย ตอู บลมรอน (Hot air dryer) เปน ตน 2) พนอาหารท่เี ปนของเหลวไปในลมรอน เครอ่ื งมือทใ่ี ชค อื เครอ่ื งอบแหง แบบพนฝอย (Spray dryer)

130 3) ใหอาหารขน สมั ผัสผวิ หนาของลกู กล้ิงรอ น เครื่องมอื ทใี่ ชค อื เครอื่ งอบแหงแบบลกู กล้ิง (Drum dryer หรอื Roller dryer) 4) กําจัดความชื้นในอาหารในสภาพที่ทําน้ําใหเปนน้ําแข็งแลวกลายเปนไอในหองสุญญากาศ ซง่ึ เปนการทําใหอาหารแหงแบบเยอื กแขง็ โดยเคร่อื งอบแหง แบบเยอื กแขง็ (Freeze dryer) 5) ลดความชืน้ ในอาหารโดยใชไ มโครเวฟ (Microwave) หลกั ในการทําอาหารใหแหง คือ จะตองไลนํ้าหรือความช้ืนที่มีอยูในผลิตผลการเกษตรออกไป แตจ ะยังมีความชื้นเหลืออยูในผลิตภณั ฑม ากนอ ยแลวแตชนิดของอาหาร การถา ยเทความรอน จะเกดิ ตรงจุดท่ีมีความแตกตา งของอณุ หภูมิ คือ อุณหภูมิของเครื่องมือที่ใช ในการอบ และอาหารท่ตี องการทําใหแ หง การถายเทความรอ นมี 3 แบบ คือ 1) การนําความรอ น เปนการถายเทความรอนจากโมเลกุลหนึ่งไปยงั อีกโมเลกุลหนึง่ ท่ีอยูขางเคียง ซ่ึงจะเกดิ กบั อาหารท่ีมลี ักษณะเปน ของแขง็ 2) การพาความรอน จะเกดิ กบั อาหารท่ีเปน ของเหลว โดยกระแสความรอ นจะถูกพาผานชอ งวางที่ เปนอากาศหรอื แกสจากของเหลวชนิดหนึ่งไปยังของเหลวอกี ชนิดหนึ่ง 3) การแผร งั สี เปนการถา ยเทความรอนโดยการแผร งั สคี วามรอนไปยงั อาหารซง่ึ จะเกดิ ขึ้นในกรณี อบอาหารในสญุ ญากาศ และการอบแหงแบบเยือกแขง็ ในทางปฏบิ ตั ิ การถายเทความรอนในการอบแหง อาจเกดิ ขึ้นพรอ มกันทงั้ 2 หรือ 3 แบบกไ็ ด ทง้ั น้ี ขึน้ อยกู บั ลักษณะของอาหารทีน่ ําไปอบแหง การเคล่อื นที่ของน้ําในอาหาร น้าํ หรือความชนื้ จะเคลือ่ นท่ีมาทผี่ ิวหนา ของอาหารเม่ือไดรับความ รอนในระหวางการอบ เครอ่ื งอบแหง เครื่องมอื ท่ีใชในการอบอาหารจาํ นวนมากในคราวเดียวกันใหแ หง น้ันมหี ลายแบบ แตละแบบก็มี หลายขนาด 1) ตูอบหรือโรงอบท่ีใชความรอนจากแสงอาทิตย โดยมีหลักการทํางานคือ ตูหรือโรงอบ ประกอบดวยแผงรบั แสงอาทิตย ซึง่ ทาํ ดวยวัสดุใส เมอ่ื แสงอาทติ ยซึง่ สวนใหญเปนรงั สคี ล่นื ส้ัน ตกลงบน แผงรับแสงน้ีแลว จะทะลผุ า นไปยงั วสั ดุสดี ํา ภายในตูและเปล่ียนเปนรังสีความรอน ซ่ึงความรอนนี้จะไป กระทบกับอาหารทําใหน ํา้ ในอาหารระเหยออกมา และผานออกไปทางชองระบายอากาศของตูอบ หรือ โรงอบ มผี ลทาํ ใหอ าหารแหง ในระหวางการอบควรกลบั ผลติ ภณั ฑน ้นั วนั ละ 1-2 ครัง้ เพือ่ ใหผิวหนา ของ ผลติ ภัณฑทกุ สว นไดสัมผสั กบั ความรอน ทาํ ใหแหง เร็วและสมา่ํ เสมอ สวนมากตอู บแสงอาทิตยนี้จะใชก บั พวกผกั ผลไม และธญั พืช ขอดีสําหรับการใชตอู บที่ใชค วามรอ นจากแสงอาทติ ย คือ (1) ไดผ ลิตภณั ฑส ีสวย และสมา่ํ เสมอ (2) สะอาดเพราะสามารถควบคุมไมใ หฝ ุนละอองหรอื แมลงเขา ไปได

131 (3) ใชเวลานอยกวาการตากแดดตามธรรมชาติทําใหประหยัดเวลาในการตากได ประมาณหน่ึงในสาม (4) ประหยดั พ้ืนทีใ่ นการตาก เพราะในตอู บสามารถวางถาดที่จะใสผลผลิตไดหลายถาด หรอื หลายชั้น (5) ประหยัดแรงงาน เพราะไมตองเก็บอาหารท่ีกําลังตากเขาที่รมในตอนเย็นและ เอาออกตากในตอนเชา เหมอื นสมัยกอ น ซ่ึงมีผลทําใหต นทุนในการผลติ อาหารแหง ลดลง เครื่องอบแหง แบบลูกกลิ้ง เคร่ืองอบแหงดว ยลมรอ นแบบตหู รือถาด 2) เครอ่ื งอบแหงทีใ่ ชค วามรอ นจากแหลง อ่ืน ความรอนท่ีใชกับเครือ่ งอบประเภทน้สี วนมากจะได จากกระแสไฟฟา หรือแกส สว นมากใชในระดับอตุ สาหกรรมซึ่งมีหลายแบบหลายขนาด โดยใชหลักการ ทีแ่ ตกตา งกันแลวแตป ระโยชนข องการใชส อย เชน (1) เครื่องอบแหง ดว ยลมรอนแบบตูหรือถาด ตูอบบุดวยวัสดุที่เปนฉนวนมีถาดสําหรับ วางอาหารทีจ่ ะอบ เคร่อื งมอื ชนดิ นีจ้ ะใชอ บอาหารท่มี ปี รมิ าณนอ ย หรือสาํ หรับงานทดลอง (2) เคร่ืองอบแหงดวยลมรอนแบบตอเนื่อง มีลักษณะคลายอุโมงค นําอาหารที่ตองการ อบแหงวางบนสายพานท่ีเคลื่อนผานลมรอนในอุโมงค เม่ืออาหารเคล่ือนออกจากอุโมงคก็จะแหงพอดี ตัวอยา งอาหาร เชน ผัก หรอื ผลไมอบแหง เปน ตน (3) เคร่ืองอบแหงแบบพนฝอย การทํางานของเคร่ืองอบแบบนี้ คือ ตองฉีดของเหลวที่ ตองการทาํ ใหแ หงพนเปน ละอองเขาไปในตทู ่มี ลี มรอ นผา นเขามา เชน กาแฟผงสําเร็จรูป ไขผง นํ้าผลไม ผง ซบุ ผง เปน ตน (4) เคร่ืองอบแหงแบบลูกกลิ้งเคร่ืองทําแหงแบบนี้ใหความรอนแบบนําความรอน ซ่งึ ประกอบดว ยลกู กลิ้งทาํ ดวยเหล็กปลอดสนิม อาหารที่จะทําแหงตองมีลักษณะขนและปอนเขาเครื่อง ตรงผิวนอกของลกู กลงิ้ เปนแผน ฟล มบาง ๆ ความรอ นจะถา ยเทจากลูกกล้งิ ไปยงั อาหาร (5) เครื่องอบแหง แบบเยอื กแขง็ ประกอบดว ยเครื่องที่ทําใหอาหารเย็นจัด (freezer) แผน ใหความรอนและตูสุญญากาศ หลักการในการทําแหงแบบน้ี คือ การไลน้ําจากอาหารออกไปในสภาพ

132 สุญญากาศ การถา ยเทความรอนเปนแบบการนําความรอน ตัวอยางผลิตภัณฑที่ประสบความสําเร็จมาก ทส่ี ดุ คือ กาแฟผงสําเร็จรปู (6) ตูอบแหงแบบท่ีใชไมโครเวฟ ขณะน้ีไดมีการใชไมโครเวฟคลื่นความถ่ี 13x106 ไซเกลิ เพื่อลดความชื้นของผกั เชน กะหล่าํ ปลแี ละผลติ ภณั ฑทไี่ ดจะมีคณุ ภาพดี สสี วย ตัวอยางผลิตภัณฑ ท่ีใชตูอบแหงแบบไมโครเวฟรวมกับการใชสุญญากาศ คือ ผลิตภัณฑนํ้าสมผง ซ่ึงยังคงคุณภาพของ สี กลน่ิ และรสของสม ไว เร่ืองท่ี 4 การถนอมอาหารโดยการหมกั ดอง ปจจบุ นั ความกา วหนา ทางเทคโนโลยใี นดา นจุลชีววิทยามีมากข้ึน สามารถใชกระบวนการหมัก เพื่อผลิตผลิตภัณฑใหม ๆ ไดมากข้ึน และมีการใชจุลินทรียบริสุทธ์ิและสายพันธุที่มีประสิทธิภาพให ผลผลิตสูงสุด ซีอ้ิวและเตาเจี้ยว ผลิตภัณฑท้ัง 2 ชนิดนี้ มักจะผลิตพรอมกัน เนื่องจากใชวัตถุดิบอยาง เดียวกัน ในปจจุบนั มีการใชสปอรเ ชอ้ื รา แอสเพอรจ ิลลัส ฟลาวสั โคลมั นารสิ เพอ่ื ผลติ ซีอ้ิว ทําใหไดซีอิ้ว ท่มี ีคณุ ภาพสม่าํ เสมอตลอดป ซง่ึ เดิมเคยมีปญหาเร่อื งการปนเปอ นจากเชอื้ ราชนิดอ่ืน ๆ ในฤดฝู น ทําใหได ซีอิ้วทมี่ ีคุณภาพไมด เี ทา ทีค่ วร และทส่ี ําคัญยง่ิ คือ สปอรเ ช้ือราท่ใี ชต อ งไมส รางสารอฟลาทอกซิน ซ่ึงเปน สารกอมะเร็ง เรอื่ งท่ี 5 การถนอมอาหารโดยใชรงั สี รังสี หมายถึง คลื่นแสงหรือคลายกับแสง ซ่ึงมีความยาวคล่ืนทั้งสั้นและยาว การแผรังสีของ สารกัมมันตภาพมลี ักษณะคลา ยสายน้าํ ของอนุภาค หรอื คลนื่ ซ่งึ มาจากหนว ยเลก็ ท่สี ุดของสสารคือปรมาณู ธาตุชนิดหนึ่งประกอบดว ยปรมาณูชนดิ ตาง ๆ ซึง่ มลี กั ษณะทางเคมเี หมอื นกันแตม นี ้าํ หนกั ตางกนั ปรมาณู ชนิดตาง ๆ ของธาตุเดยี วกนั แตมีน้ําหนักแตกตา งกันน้เี รียกวา ไอโซโทป รงั สีทใ่ี ชใ นการถนอมอาหารนัน้ อาจใชรงั สีใดรงั สหี นึง่ ดงั น้ี 1) รังสีแกมมา เปนรังสีที่นิยมใชมากในการถนอมอาหาร สารที่เปนตนกําเนิดรังสีน้ี คือ โคบอล-60 หรือซเี ซียม-137 2) รงั สีเอกซ ไดจ ากเคร่อื งผลติ รงั สเี อกซท ีท่ ํางานดวยระดับพลังงานท่ีตํ่ากวา หรือ เทากับ 5 ลาน อเิ ลก็ ตรอนโวลต 3) รังสีอิเล็กตรอน ไดจากเครื่องผลิตรังสีอิเล็กตรอนที่ทํางานดวยระดับพลังงานท่ีตํ่ากวาหรือ เทากับ 10 ลา น อิเล็กตรอนโวลต 5.1 หลกั การถนอมอาหารดวยรงั สี รังสีท่ีฉายลงไปในอาหารจะไปทําลายหรือยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรียหรือทําใหการ เปลยี่ นแปลงทางเคมีลดลง ซงึ่ มีผลทําใหการเก็บรักษาอาหารน้ันมีอายุยืนนานโดยไมเนาเสีย ทั้งน้ีข้ึนอยู กบั ชนดิ ของอาหารและปรมิ าณรงั สีท่อี าหารไดร ับและวตั ถุประสงคในการฉายรงั สี ซ่งึ พอจะสรุปไดดังนี้

133 1) ควบคุมการงอกของพืชผักในระหวางการเก็บรักษา ปริมาณรังสีท่ีฉายบนอาหาร ประมาณ 0.05-0.12 กโิ ลเกรย ซ่ึงกระทรวงสาธารณสุขอนุญาตใหอาหารนั้นมีปริมาณรังสีเฉลี่ยสูงสุดได ถงึ 0.15 กโิ ลเกรย เชน กระเทียม หอมใหญ มนั ฝรง่ั เปนตน ซงึ่ สามารถควบคุมการงอกและลดการสูญเสีย น้ําหนกั ในระหวา งการเกบ็ ในหอ งเย็นไดน านกวา 6 เดือน 2) การควบคุมการแพรพันธุของแมลงในระหวางการเก็บรักษา ปริมาณรังสีท่ีฉายบน อาหารประเภทนป้ี ระมาณ 0.2-0.7 กิโลเกรย และกระทรวงสาธารณสุขอนุญาตใหอาหารน้นั มปี ริมาณรังสี เฉลย่ี สูงสุดได 1 กโิ ลเกรย เชน ขาว ถวั่ เครื่องเทศ ปลาแหง เปน ตน ซง่ึ รงั สีจะทําลายไขแมลงและควบคุม การแพรพ ันธขุ องแมลงและตวั หนอนในระหวางการเก็บรักษา หรอื ระหวา งรอการจาํ หนาย 3) ยดื อายกุ ารเกบ็ รักษาอาหารสด การฉายรังสีอาหารทะเลและเนอื้ สตั วดว ยรงั สีประมาณ 1-3 กโิ ลเกรย จะชวยลดปริมาณแบคทีเรียลงไดมาก ทาํ ใหสามารถเก็บรกั ษาไดนานข้ึน แตทั้งนี้ตองบรรจุ ในภาชนะและเก็บในหองเย็น สวนผลไม เชน มะมวง กลวย ถาฉายรังสีดวยปริมาณ 0.3-1 กิโลเกรย จะชะลอการสุกและควบคุมการแพรพันธุของแมลงในระหวางการเก็บรักษา ทําใหอายุการเก็บนานข้ึน สวนสตรอเบอร่ี ถาฉายรังสีดวยประมาณ 3 กิโลเกรย จะชวยทาํ ลายจลุ นิ ทรียท่ีเปนสาเหตุทําใหเนาเสียลง บางสว น ทาํ ใหย ดื อายกุ ารเกบ็ รักษาหรอื ในระหวางการจําหนายและการฉายรังสี ประมาณ 1-2 กิโลเกรย จะสามารถชะลอการบานของเห็ด ทําใหก ารจาํ หนา ยมรี ะยะนานข้นึ 4) ทําลายเชื้อโรคและพยาธิในอาหาร ผลิตภัณฑที่ทําจากเนื้อสัตวอาจมีพยาธิหรือเชื้อ โรคติดอยูได เชน พยาธิใบไมตับที่มีในปลาดิบ สามารถทําลายไดดวยรังสีต่ําประมาณ 0.15 กิโลเกรย แหนมซึง่ เปนผลิตภณั ฑจ ากหมูทค่ี นไทยนิยมรบั ประทานดิบ ๆ ถาฉายรังสีในประมาณ 2-3 กิโลเกรย จะ เพยี งพอทจ่ี ะทําลายเชอื้ ซาลโมเนลลา ซงึ่ เปนสาเหตุทําใหเกิดทองรวงและทําลายพยาธิท่ีอาจจะติดมากับ เนือ้ หมูกอ นทําแหนมก็ได 5.2 กระบวนการฉายรงั สี ในประเทศไทยการฉายรังสีอาหาร ควบคุม และดําเนินการโดย สํานักงานพลังงานปรมาณูเพ่ือ สนั ติ กระทรวงวทิ ยาศาสตรเทคโนโลยแี ละการพลังงาน สวนมาตรฐานเก่ียวกับปริมาณของรังสีที่ใชและ ความปลอดภัยตอ งเปนไปตามประกาศของกระทรวงสาธารณสขุ อาหารที่จะผานกระบวนการฉายรังสีมี ท้ังผลผลติ การเกษตรหลงั การเก็บเกี่ยว และผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูปและกึ่งสําเร็จรูป ดังน้ัน การบรรจุ หีบหออาจมคี วามจําเปนตามชนดิ ของผลติ ภณั ฑ เชน แหนม หมูยอ ซึ่งหอหุมดวยใบตอง สวนหอมใหญ มันฝรัง่ ไมม ีสงิ่ หอหมุ เปน ตน ในการฉายรงั สผี ลิตผลเหลาน้ีตองบรรจุในภาชนะหรือหีบหอท่ีเหมาะสม นําไปผานพลังงานคลื่นไฟฟาในรูปของรังสี ซ่ึงอยูในตึกแยกหางจากตึกกําเนิดรังสีและไดรับการ ออกแบบใหม่ันคงแข็งแรงไดมาตรฐานดานความปลอดภัย เปนหลักประกันวาจะไมเปนอันตรายหรือ กอใหเกดิ ปญหาส่ิงแวดลอมตอ ชมุ ชนได

134 5.3 ปริมาณรังสที ี่ใชใ นการถนอมอาหาร หนว ยของรงั สีเรยี กวา เกรย อาหารใดกต็ ามเมอื่ ผานการฉายรงั สแี ลว รังสไี ดคายหรอื ถา ยพลังงาน ใหเทา กับ 1 จลู ตอ อาหารจาํ นวน 1 กิโลกรัม เรยี กวา 1 เกรย หนวยของรังสีวัดเปนแรด ซง่ึ 100 แรดเทา กับ 1 เกรย และ 1,000 เกรยเทากับ 1 กิโลเกรย องคการอนามัยโลก และทบวงการพลังงานปรมาณูระหวาง ประเทศ ไดสรปุ วา การฉายรังสีอาหารใดก็ตามดวยระดับรงั สี ไมเ กิน 10 กโิ ลเกรย จะมีความปลอดภัยใน การบรโิ ภค และไมทําใหคุณคา ทางโภชนาการเปลย่ี นแปลงไป แตอ ยา งไรก็ตามปริมาณของรังสีที่อาหาร ไดรับตองเปนไปตามประกาศของกระทรวงสาธารณสุข ซ่ึงแตกตางกันตามชนิดของอาหารและตาม วัตถุประสงควา ดว ยการถนอมอาหารในระดับตาง ๆ 5.4 การแสดงฉลาก อาหารอาบรังสตี อ งมฉี ลากแสดงขอ ความเพ่ือใหผ บู รโิ ภคไดรบั ทราบขอ มูล ซึง่ เปนประโยชนใน การเลือกซอื้ อาหารมาบรโิ ภค โดยในฉลากจะตองระบุรายละเอียดดังตอ ไปนี้ 1) ชอื่ และทีต่ ้ังของสาํ นกั งานใหญของผผู ลิตและผูฉ ายรังสี 2) วัตถปุ ระสงคใ นการฉายรงั สี โดยแสดงขอ ความวา \"อาหารที่ไดผ านการฉายรงั สเี พื่อ........แลว\" (ความทีเ่ วน ไวใ หร ะบวุ ตั ถุประสงคข องการฉายรังส)ี 3) วนั เดือนและปท ี่ทําการฉายรังสี 4) แสดงเครื่องหมายวาอาหารนัน้ ๆ ไดผ านการฉายรังสีแลว อาหารสําเร็จรูป หมายถึง อาหารท่ีผูขายปรุงไวเรียบรอยแลว ผูซื้อสามารถนําไปอุนหรือ รับประทานไดท ันที อาหารสาํ เร็จรปู นร้ี วมถึงอาหารทผี่ บู รโิ ภคส่ังใหประกอบหรือปรุงใหม การเลือกซ้ือ ควรสงั เกตสถานที่ขายสะอาด ภาชนะใสอาหารมสี ่งิ ปกปด กันแมลงและฝุนละออง ผูขายแตงกายสะอาด ถกู หลกั สุขาภบิ าลอาหาร อาหารสําเร็จรูปที่พรอมบริโภคทันที หมายถึง อาหารท่ีผลิตเรียบรอยพรอมบริโภคที่บรรจุใน ภาชนะพรอมจําหนา ยไดท นั ที เชน น้ําพริกสําเร็จรปู (นาํ้ พริกเผา นํา้ พรกิ สวรรค น้าํ พริกตาแดง แจวบอง) ขนมตาง ๆ (ขนมรังแตน ขาวแตน กระยาสารท ทองมวน ทองตัน ทองพับ กรอบเค็ม กระหรี่ปป ขา วเกรียบทีท่ อดแลว ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ขนมปงกรอบ คุกกี้ เอแคร ขนมอบกรอบ ขนมขบ เค้ยี ว) พืชผักและผลไมแ ปรรูป (กลวยตาก กลวยฉาบ กลวยอบเนย กลวยกวน สับปะรดกวน มะมวงดอง ฝร่ังดอง มะยมหยี มะมวงหยี ฝรั่งหยี มะดันแชอิ่ม มะมวงแชอ่ิม) ผลิตภัณฑจากสัตว (ไขเค็มตมสุก หมู หยอง หมูทุบ หมแู ผน หมสู วรรค ปลาแผน หมูแผน เนอื้ สวรรค ฯลฯ) อาหารพรอ มปรงุ หมายถงึ อาหารที่ผูขายจัดเตรียมวัตถุดิบ พรอมเคร่ืองปรุงไวเปนชุดผูบริโภค สามารถซอ้ื แลวนําไปประกอบเองท่บี าน ควรสงั เกตวนั เดือน ป ทผ่ี ลิตหรอื วันหมดอายเุ พราะลักษณะของ อาหารยงั ไมไดผ า นความรอ น มโี อกาสบดู เสียหรอื เสือ่ มคุณภาพไดมากทีส่ ุด

135 เรื่องท่ี 6 อาชพี จําหนายอาหารสําเรจ็ รูปตามหลักสุขาภบิ าล อาชพี จําหนายอาหารสําเรจ็ รปู คอื กระบวนการเคล่ือนยา ยผลิตภัณฑจากผูผลิตอาหารสําเร็จรูป ไปยงั ผบู รโิ ภค โดยคาํ นึงหลักสขุ าภิบาล ตั้งแตขั้นตอนการผลิต การบรรจุหีบหอ บรรจุภัณฑ การขนสง และการจัดเก็บเพ่อื รอจาํ หนา ย กระทง่ั ผลติ ภัณฑถ ึงผบู ริโภค ดังรูป กระบวนการผลิต การขนสงและ ผูบ ริโภค และบรรจุภณั ฑ เก็บรักษา ชองทางการจัดจําหนาย ประกอบดวย ผูผลิต คนกลาง และผูบริโภค ซึ่งอาจจะใชชองทางตรง จากผผู ลิตไปยังผูบ รโิ ภค และใชช อ งทางออ ม จากผผู ลิต ผา นคนกลาง ไปยงั ผูบ รโิ ภค ดงั รปู ผผู ลิต ผบู รโิ ภค ผูผ ลติ คนกลาง ผูบรโิ ภค ตลาดผลติ ภัณฑอ าหารสาํ เร็จรูป 1. ตลาดภายในประเทศ 2. ตลาดระหวางประเทศระดับอาเซยี น 3. ตลาดระหวา งประเทศระดบั ภูมภิ าคอ่นื ทว่ั โลก สวนประสมทางการตลาดสําหรับผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูป หมายถึง การดําเนินงานเก่ียวกับ การผลิต การจําหนาย การกาํ หนดราคา และการสงเสรมิ การขายไดส ดั สวนกัน เหมาะสมกบั ความตองการ ของลูกคา สภาพการแขงขนั และสอดคลอ งกับความตอ งการของสงั คม (หรอื เรียกวา 4Ps)

136 1. Product หมายถึง ผลติ ภณั ฑอาหารสําเร็จรปู ถูกหลักสขุ าภบิ าลและตรงตามความตอ งการของ ลูกคา 2. Price หมายถึง ราคามคี วามเหมาะสม ลูกคา พึงพอใจและยอมรับ 3. Place หมายถงึ การจดั จาํ หนายโดยพจิ ารณาชองทางการจําหนาย หรือขายผานคนกลาง หรือ พจิ ารณาการขนสง วามบี ทบาทในการแจกตวั อยา งสินคา ไดอ ยา งไร หรอื ขัน้ ตอนการเก็บรกั ษาเพอื่ รอ จําหนาย ทัง้ น้ีตอ งคาํ นงึ ถึงหลกั สขุ าภิบาล 4. Promotion หมายถึง การสงเสริมการตลาด การใชสื่อตาง ๆ ใหเหมาะสมกับตลาดเปาหมาย หรือการสอื่ สารใหล ูกคาไดท ราบสถานท่จี ดั จาํ หนายสินคา ราคา ซ่งึ ประกอบดวยกระบวนการ คือ การขายโดยใชพนกั งานขาย การสงเสริมการขายดว ยวธิ ีการแจกของตัวอยาง แจกคูปอง ของแถม การใช แสตมปเ พ่ือแลกสนิ คา ตลอดจนการใหรางวลั ตาง ๆ และการประชาสมั พันธ รูปแบบการขาย 1. การขายสง หมายถงึ การขายสนิ คา ใหกบั ผูซ้อื โดยการขายแตละคร้ังจะมีปริมาณ จํานวนมาก เพ่อื ใหร าคาสนิ คา มีราคาถูกมากพอท่ีจะนําไปขายตอ ได 2. การขายปลีก หมายถงึ การขายสินคาและบริการแกลูกคาที่ซื้อสินคาและบริการไปใชสนอง ความตองการของตนเองโดยตรง มิใชเพือ่ ธุรกจิ การขายตอ 3. การขายตรง หมายถึง การทําตลาดสินคาหรือบริการในลักษณะของการนําเสนอขายตอ ผูบริโภคโดยตรง ณ ท่ีอยูอาศัยหรือสถานท่ีทํางานของผูบริโภคหรือของผูอ่ืน หรือสถานท่ีอ่ืนท่ีมิใช สถานทป่ี ระกอบการคาเปนปกติธุระ โดยผา นตวั แทนขายตรงหรือผจู าํ หนา ยอสิ ระชน้ั เดยี วหรอื หลายช้นั การเลือกทําเลสาํ หรับการประกอบอาชีพ สิ่งแรกที่ตองทํากอนคือ การหาทําเลที่ดี เหมาะสมกับ ธรุ กิจ โดยจะตอ งคาํ นึงถงึ แหลง ประกอบการหรอื ผผู ลติ ปริมาณลกู คา และการคมนาคมท่ีสะดวก เร่อื งท่ี 7 การจัดตกแตง รานและการจดั วางสินคา อาหารสาํ เร็จรูปตามหลักสขุ าภบิ าล การจัดตกแตงรา นคา มคี วามสาํ คัญตอ งคํานงึ ถึงสิ่งตอไปน้ี 1. แสงสวางภายในราน แสงสวางธรรมชาติมักไมเพียงพอและแสงแดดมักทําความเสียหาย ใหแกสินคา การใชแ สงไฟฟา แมจ ะมคี า ใชจา ยสูงแตก็จงู ใจลูกคา ใหเขา มาซื้อสนิ คาไดม ากกวา รานท่ี ดมู ว่ั ซั่ว ในรา นควรเลือกใชแ สงจากหลอดฟลอู อเรสเซนต กอนตัดสนิ ใจเร่อื งแสงสวา งควรรูวาคาไฟฟา จะเปนสักเทา ใด และตอ งใชจ าํ นวนกด่ี วงถึงจะคุมคา กบั การขายสนิ คา ดว ย 2. การตกแตงสีภายนอกและภายในราน นอกจากการทาสีรานคาใหสดใสสวาง สวยงามแลว สีของหบี หอ และตัวสนิ คาก็สามารถนํามาตกแตงใหรานคาดูดีขึ้นจะตองใหผูคนเห็นสินคา ชัดเจนและ สวยงาม

137 3. การจัดวางสินคาบริเวณทางเขาราน ใกล ๆ ทางเขาราน เปนที่เหมาะสําหรับจัดวางสินคาท่ี ตอ งการเสนอขายเปนพิเศษ เพราะเปน ทที่ ีล่ ูกคา ทุกคนตอ งเดินผา นเขา ออก จงึ ตอ งจดั สินคา ไวบ รเิ วณนใี้ ห เตะตาจริง ๆ โดยเฉพาะบริเวณโตะชําระเงินที่ลูกคาเขาแถวรอท่ีจะชําระเงิน ควรหาของเล็ก ๆ นอย ๆ ท่ลี กู คา อาจลมื ซ้อื มาจัดวางไว 4. การจัดหมวดหมูของสินคา สินคาท่ีมีลักษณะคลายคลึงกัน หรือใชรวมกันจะตองจัดวางไว ดว ยกนั เชน นา้ํ ดืม่ เครอ่ื งด่มื ประเภทนาํ้ อัดลม ประเภทขนมปง สดและเบเกอรี่ ขนมขบเคีย้ ว เปนตน 5. การติดปายบอกประเภทของสินคา เพ่ือใหรูวาสินคาอยูที่ใด เปนการติดปายบอกชนิดของ สนิ คาตามทจี่ ัดไว เปน หมวดหมแู ลวเพือ่ สะดวกในการคนหาสินคา ตามทลี่ กู คาตองการ อาจจะติดไวตาม ผนังหอง และกึ่งกลางเหนือช้ันวางของ สินคาใดวาง ณ จุดใด ควรวางอยูเปนประจํา และไมควร เปลยี่ นแปลงท่ีวางสนิ คาบอยเกินไป เพราะจะทาํ ใหลูกคา ตอ งเสียเวลาคนหาในคร้ังตอไปท่ีแวะเขามาซ้ือ สนิ คาทีร่ า น 6. การตดิ ปายราคาสนิ คา ปจ จบุ ันลูกคาสวนใหญมักสนใจในรายละเอียดของสินคาเพิ่มมากขึ้น ท้ังรูปแบบของบรรจุภัณฑ ชื่อสินคา คําแนะนําการใชผลิตภัณฑน้ันๆ วันผลิตและวันหมดอายุ ดังน้ัน จะตองตดิ ปา ยบอกราคาเพ่ิมใหก ับตวั สนิ คา ซง่ึ เปน สิ่งสําคญั ท่สี ดุ ลงไปดว ย คือ ตองติดราคาบอกไวบนตัว สนิ คา ทุกชิน้ ให ชัดเจนพอที่ลูกคาและพนักงานเก็บเงินจะอานได หรือ สินคาบางประเภทที่ขายกันเปน จาํ นวนมาก อาจจะตดิ ราคาในรูปของแผนปา ยหรือโปสเตอร จะเปน การชว ยประหยดั แรงงานและเวลาได หากเปนสินคาชนิดเดียวกันแตตางย่ีหอกัน อาจจะติดราคาไวท่ีชั้นวางสินคาจะชวยใหลูกคาเห็นและ เปรียบเทียบราคากันได ถึงแมวาจะตองใชเวลาและแรงงานในการติดราคากันใหม เมื่อสินคามีราคา เปล่ียนแปลงใหม แตก็เปนการใหประโยชนและรายละเอียดเพ่ิมเติมรวมถึงความสะดวกกับลูกคา ทัง้ ยงั เปน การสะดวกในการเรียกเก็บเงินคา สินคาอกี ดวย

138 การจัดวางสนิ คา มคี วามสําคญั ตอการจูงใจลูกคาใหเลือกซ้ือสินคา เพื่อใหสะดวกและเกิดความ พงึ พอใจควรคาํ นึงถึงสง่ิ ตอไปนี้ 1. ความพึงพอใจของลกู คา 2. จดั สนิ คาไวในบริเวณทีเ่ ราจะขาย 3. จดั สินคา ไวในระดบั สายตาใหมากที่สุด 4. จดั สินคาดา นหนาบนช้นั ใหเ ตม็ อยูเสมอ 5. ช้นั ปรับระดับไดต ามขนาดของสินคาจะเปน การดี 6. การใชก ลองหนุนสินคา ใหด ูงดงามแมจ ะมีสินคาไมมากนกั 7. ความเปนระเบียบเรียบรอย สินคาบางชนิด มีหลายแบบ หลายขนาด ควรจัดใหเปนระเบียบ สะดวกในการเปรียบเทียบของลูกคา ดังนั้น สินคาที่เหมือน ๆ กันควรเอาไวดวยกัน และควรจัดตาม แนวนอนอยูใ นระดบั เดยี วกนั หรือจะจดั ในแนวดิง่ ดว ยกไ็ ด 8. สินคา มากอ นตองขายกอน เราตอ งขายสินคาเกา กอนสินคาใหมเสมอ พยายามวางสินคา มากอ น ไวแถวหนา เสมอ ควรทําสนิ คาทมี่ ากอนใหดูสดใสสะอาดเหมอื นสินคาใหม 9. ปองกนั หลีกเลี่ยงการรวั่ ไหลของสนิ คา โดยการจดั วางผังทางเดนิ ภายในรานใหล ูกคา เดินไปมา ไดส ะดวก คือ หยบิ กง็ าย หายก็รู สนิ คาบบุ ชํารุด ใกลห มดอายุควรจัดเปนสินคาลดราคาพิเศษ ลางสต็อก ดวยการจัดแยกขายไวตา งหาก การจัดการและดูแลคลงั สินคาตามหลักสขุ าภบิ าล การจัดการคลังสินคา เปนการจัดการในการรับ การจัดเก็บ หมายถึง การจัดสงสินคาใหผูรับ เพื่อกิจกรรมการขาย เปาหมายหลักในการบริหาร ดําเนินธุรกิจ ในสวนที่เกี่ยวของกับคลังสินคา ก็เพ่ือใหเ กิดการดําเนินการเปน ระบบใหค ุม กบั การลงทนุ การควบคมุ คุณภาพของการเก็บ การหยิบสินคา การปอ งกนั ลดการสูญเสียจากการดาํ เนนิ งานเพือ่ ใหต น ทุนการดําเนินงานต่ําที่สุด และการใชประโยชน เต็มทีจ่ ากพนื้ ที่ คุณลักษณะเพอื่ ความเปนเลิศในงานขาย การบรกิ ารท่ดี จี ะเกดิ ขึ้นจากตัวบคุ คล โดยอาศัยทักษะ ประสบการณ เทคนิคตาง ๆ ที่จะทําให ผรู ับบรกิ ารเกดิ ความพงึ พอใจ และอยากกลับเขา มาใชบรกิ ารอกี มีดงั ตอไปน้ี  ตองมีจิตใจรักในงานดานบริการ (Service Mind) ผูใหบริการตองมีความสมัครใจทุมเทท้ัง แรงกายและแรงใจ มีความเสยี สละ ผทู จี่ ะปฏบิ ัตหิ นาทไ่ี ดต อ งมใี จรกั และชอบในงานบริการ  ตอ งมคี วามรูใ นงานท่ใี หบริการ (Knowledge) ผูใหบริการตองมคี วามรูใ นงานทีต่ นรบั ผิดชอบ ที่สามารถตอบขอซักถามจากผูรับบริการไดอยางถูกตองและแมนยํา ในเรื่องของสินคาท่ีนําเสนอ เพื่อมิใหเกิดความผิดพลาด เสียหายและตองขวนขวายหาความรูจาก เทคโนโลยีใหม ๆ เพ่ิมข้ึนอยาง สมํา่ เสมอ

139  มีความชางสังเกต (Observe) ผูทํางานบริการจะตองมีลักษณะเฉพาะตัวเปนคนมีความชาง สังเกต เพราะหากมกี ารรบั รูวาบริการอยา งไรจึงจะเปนท่ีพอใจของผรู ับบรกิ ารกจ็ ะพยายามนํามา คิดสรางสรรค ใหเกิดบริการที่ดียิ่งขึ้น เกิดความพอใจและตอบสนองความตองการของลูกคาหรือ ผรู ับบรกิ ารได มากยิง่ ขึน้  ตองมีความกระตอื รือรน (Enthusiasm) พฤตกิ รรมความกระตือรือรน จะแสดงถึงความมจี ติ ใจ ในการตอนรบั ใหชวยเหลือแสดงความหว งใย จะทําใหเกดิ ภาพลกั ษณท ่ดี ี ในการชว ยเหลือผรู บั บริการ  ตองมีกิริยาวาจาสภุ าพ (Manner) กิรยิ าวาจาเปนสิ่งที่แสดงออกจากความคิด ความรูสึกและ สง ผลใหเ กิดบุคลกิ ภาพท่ีดี ดังนัน้ เพ่อื ใหลูกคาหรือผรู ับบรกิ ารมีความสบายใจทีจ่ ะตดิ ตอ ขอรบั บริการ  ตอ งมคี วามคิดรเิ รม่ิ สรา งสรรค (Creative) ผูใ หบ รกิ ารควรมีความคิดใหม ๆ ไมควรยึดติดกับ ประสบการณหรือบริการท่ีทําอยู เคยปฏิบัติมาอยางไรก็ทําไปอยางนั้นไมมีการปรับเปล่ียนวิธีการ ใหบ ริการ จึงควรมีความคิดใหม ๆ ในการปฏิรูปงานบริการใหด ีขึ้น  ตอ งสามารถควบคุมอารมณได (Emotional control) งานบริการเปนงานที่ใหความชวยเหลือ จากผูอ่ืน ตอ งพบปะผูคนมากมายหลายชนชน้ั มีการศกึ ษาทีต่ างกัน ดังน้ัน กิริยามารยาทจากผูรับบริการ จะแตกตา งกนั เมอ่ื ผูรับบรกิ ารไมไดด ังใจ อาจจะถูกตําหนิ พูดจากาวรา ว กิริยามารยาทไมดี ซงึ่ ผใู หบ รกิ าร ตอ งสามารถควบคุมสตอิ ารมณไ ดเ ปน อยางดี  ตองมีสติในการแกปญหาท่ีเกิดข้ึน (Calmness) ผูรับบริการสวนใหญจะติดตอขอความ ชวยเหลือตามปกติ แตบ างกรณีลูกคาทม่ี ปี ญหาเรงดวน ผใู หบ รกิ ารจะตองสามารถวเิ คราะหถึงสาเหตุและ คิดหาวธิ ีในการแกไขปญหาอยา งมสี ติ อาจจะเลอื กทางเลอื กท่ีดีที่สุดจากหลายทางเลือกในการใหบริการ แกลูกคา  มที ศั นคติตองานบรกิ ารดี (Attitude) การบรกิ ารเปน การชว ยเหลอื ผูทํางานบริการเปนผูให จึงตองมีความคิดความรูสึกตองานบริการในทางท่ีชอบ และเต็มใจที่จะใหบริการ ถาผูใดมีความคิด ความรูส กึ ไมชอบงานบริการ แมจ ะพอใจในการรบั บริการจากผูอ นื่ กไ็ มอาจจะทํางานบริการใหเปนผลดี ได ถาบุคคลใดมีทัศนคติตองานบริการดี ก็จะใหความสําคัญตองานบริการ และปฏิบัติงานอยางเต็มที่ เปนผลใหงานบรกิ ารมคี ณุ คา และนําไปสูความเปน เลิศ  มีความรับผิดชอบตอลูกคาหรือผูรับบริการ (Responsibility) ในดานงานทางการตลาด และ การขาย และงานบริการ การปลกู ฝง ทศั นคติใหเ หน็ ความสําคัญของลกู คา หรือผูรับบริการดวยการยกยอง วา “ลูกคาคือบุคคลท่ีสําคัญท่ีสุด” และ “ลูกคาเปนฝายถูกเสมอ” ท้ังนี้ก็เพื่อใหผูใหบริการมีความ รบั ผดิ ชอบตอลกู คาอยางดีทส่ี ุด

140 เรอ่ื งท่ี 8 พฤตกิ รรมผบู รโิ ภคกบั ชองทางการจําหนา ยอาหารสาํ เร็จรปู พฤติกรรมของผูบริโภค (Consumer behavior) หมายถึง การแสดงออกรวมทั้งกระบวนการในการ ตัดสนิ ใจของแตละบุคคลทเ่ี กีย่ วขอ งโดยตรงกับการใชส ินคาและบรกิ าร ประโยชนข องการศกึ ษาพฤตกิ รรมผูบรโิ ภค 1. ชวยใหน กั การตลาดเขา ใจถึงปจ จัยที่มีอิทธิพลตอ การตัดสนิ ใจซ้อื สนิ คาของผบู รโิ ภค 2. ชวยใหผูเก่ยี วของสามารถหาหนทางแกไ ขพฤตกิ รรมในการตดั สนิ ใจซ้ือสินคาของผูบรโิ ภคใน สังคมไดถ ูกตอ งและสอดคลอ งกับความสามารถในการตอบสนองของธรุ กจิ มากยง่ิ ข้นึ 3. ชวยใหก ารพฒั นาตลาดและการพฒั นาผลิตภัณฑส ามารถทําไดดีขนึ้ 4. เพือ่ ประโยชนในการแบง สวนตลาด เพ่อื การตอบสนองความตอ งการของผูบริโภค ใหตรงกับ ชนิดของสินคาทตี่ อ งการ 5. ชวยในการปรบั ปรุงกลยุทธก ารตลาดของธุรกจิ ตาง ๆ เพอ่ื ความไดเปรยี บคแู ขงขัน การประเมนิ ความพึงพอใจของผบู ริโภค ความพึงพอใจ หมายถงึ ความรูสกึ ภายในจติ ใจของมนษุ ยซึ่งจะไมเหมือนกัน ซ่ึงข้ึนอยูกับแตละ บคุ คลวา จะคาดหมายกบั สิ่งหน่ึงสิ่งใด ถา คาดหวังหรือมคี วามตงั้ ใจมากเมื่อไดรบั การตอบสนองดว ยดีจะมี ความพึงพอใจมาก แตในทางตรงขา มอาจผดิ หวงั หรือไมพ ึงพอใจเปนอยางยง่ิ เม่ือไมไดรับการตอบสนอง ตามทค่ี าดหวังไวห รือไดร ับนอยกวา ทค่ี าดหวังไว ทัง้ นีข้ น้ึ อยกู บั สิ่งท่ีตั้งใจไวว าจะมีมากหรือมีนอย ปจ จัยสําคญั เพื่อประเมนิ คณุ ภาพของการบริการ 1. ความสะดวก หมายถึง ความสะดวกในการเขาพบหรือติดตอกับผูใหบริการ ซึ่งครอบคลุม ทั้งเวลาที่เปดดําเนินการ สถานที่ต้ังและวิธีการท่ีจะสามารถอํานวยความสะดวกใหแกผูบริโภคในการ เขาพบหรอื ตดิ ตอกบั ผใู หบ ริการ เชน สถานทีใ่ หบรกิ ารต้ังอยใู นทที่ ส่ี ะดวกแกก ารไปตดิ ตอ เปน ตน 2. การตดิ ตอ สอ่ื สาร หมายถงึ การส่ือสารและใหข อมูลแกลูกคาดวยภาษาท่ีงายตอการเขาใจและ การรับฟงความคิดเห็น ตลอดจนขอเสนอแนะ หรือคําติชมของลูกคาในเร่ืองตาง ๆ ท่ีเก่ียวของกับการ ใหบริการขององคก าร 3. ความสามารถ หมายถึง การท่ีผูใหบริการมีความรูความสามารถและทักษะที่จะปฏิบัติงาน บรกิ ารไดเปนอยา งดี เชน ความรูแ ละทักษะใหข อมูลผลติ ภณั ฑ เปนตน 4. ความสุภาพ หมายถึง การท่ีผูใหบริการมีความสุภาพเรียบรอย มีความนับถือในตัวลูกคา รอบคอบ และเปนมิตรตอผูบริโภค เชน การใหบริการดวยใบหนาท่ีย้ิมแยมแจมใสและการสื่อสารดวย ความสุภาพ เปน ตน 5. ความนาเช่ือถือ หมายถึง ความเชื่อถือไดและความซ่ือสัตยของผูใหบริการ ช่ือเสียงและ ภาพลักษณที่ดี 6. ความคงเสนคงวา หมายถึง ความสามารถในการปฏิบัติงานท่ีไดสัญญาไวอยางแนนอนและ แมนยาํ เชน การใหบริการตามท่ีไดแจงไวก ับแกลกู คา เปน ตน

141 7. การตอบสนองอยา งรวดเร็ว หมายถึง ความเต็มใจของผูใหบริการที่จะใหบริการอยางรวดเร็ว เชน การใหบรกิ ารแกผ รู บั บรกิ าร ณ เคานเ ตอรจ ายเงิน แบบทนั ทีทันใด เปนตน การสาํ รวจความพงึ พอใจ การสาํ รวจความพึงพอใจลกู คาเปนเครื่องมือทสี่ าํ คัญและมบี ทบาทในการพฒั นาและปรับปรุงการ ทาํ งานในองคก ารอยางมาก ขอ มูลทีไ่ ดจ ากการสาํ รวจเปน ขอมลู ปอนกลับไปสูหนวยงานท่ีแสดงใหเห็น ถงึ พฤตกิ รรมและความตอ งการของลกู คา เชน พฤติกรรมการเลือกซ้ือ/ใชบริการ และเปนตัวช้ีวัดผลการ ปฏิบัติงานขององคการที่แมนยํา เทคนิคการวัดความพึงพอใจ อาจเร่ิมจาก การสังเกต การสัมภาษณ แบบสอบถาม จนถงึ กระบวนการทําวิจยั มหาตมะ คานธีกลา วไวว า “ลูกคา คือ แขกคนสําคัญท่ีสุด ที่ไดมาเยือนเรา ณ สถานท่ีแหงนี้ เขามิไดมาเพ่ือพึ่งพิงเรา เรา ตา งหาก ท่ีตอ งพ่งึ พาอาศัยเขา เขามใิ ชบ ุคคลท่มี าขดั จงั หวะการปฏบิ ตั ิงานของพวกเรา หากแตวา การรับใช เขาคอื วตั ถปุ ระสงคแ หงงานของพวกเรา เขามิใชบ คุ คลแปลกหนาแตเขา คือ สวนหน่ึงของสถานท่ีแหงน้ี บรกิ ารจากพวกเรา มิใชก ารสงเคราะหเขา เขาตา งหากทกี่ ําลงั สงเคราะหพวกเรา ดว ยการยอมใหพวกเรามี โอกาสไดร บั ใชเ ขา” การสงเสริมการขาย การสงเสรมิ การขายเปน กิจกรรมทก่ี ระตุนการตัดสนิ ใจซือ้ สินคา หรือบรกิ าร โดยการจัดกิจกรรม การตลาดและสงเสริมการขายตา ง ๆ เชน การเสนอของแถม การแสดงสนิ คา และการจัดวางสินคา การลด ราคา การตลาดทางไกล การตลาดทางไปรษณีย และวธิ กี ารอื่น ๆ เพ่อื ชวยกระตุนยอดขาย วิธีการสง เสรมิ การขาย  การสง เสริมการขายดานลดราคาสว นใหญเปนการลดราคาสินคา โดยอาจจะลดจากราคาขาย ปกติ เชน การจัดโปรโมช่นั ตาง ๆ เปน ชวงเวลา การลดราคา 25% ทกุ วนั พธุ เปน ตน หรอื การเพ่ิมปริมาณ สินคา โดยขายราคาเทา เดิม เชน แลกตาซอย เอ็กตรา 300 เพ่ิมปริมาณแตไมเพิ่มราคา เปนตน ยอดขายที่ เพิม่ ข้นึ จากการลดราคานี้ จะมตี นทนุ จากกาํ ไรทลี่ ดลง การตดั สินใจใชก ลยุทธน้ีจึงควรตองพิจารณาอยาง รอบคอบ และควรคาํ นงึ ถึงผลกระทบตอ ชอ่ื เสียงของตราสนิ คาดวย  การสง เสรมิ การขายโดยการใชคปู อง คูปอง เปน อกี วิธกี ารหนงึ่ ในการลดราคา วัตถุประสงคห ลกั ของการใชก ารสงเสรมิ การขายโดย ใชคูปอง คือ การกระตุนใหลูกคาใชค ูปองใหมากทส่ี ดุ โดยมีเทคนิคการแจกคูปองหลายอยาง ตัวอยางเชน - การตดิ คูปองไวบนบรรจภุ ณั ฑเพื่อกระตุนการซื้อซ้าํ - การแจกคปู องในหนงั สือพิมพ หรือนติ ยสารเพื่อใหผ บู รโิ ภคไปใชซ ื้อสนิ คา  การสงเสริมการขายโดยการใหของแถมเปนวิธีท่ีมีใชกันมาก โดยลูกคาจะไดรับของแถม เมอื่ ซ้ือครบตามท่กี ําหนด เชน ซอื้ สนิ คาครบสิบชน้ิ ก็จะไดร ับของแถมหน่งึ ชนิ้ เปนตน

142  การสงเสริมการขายโดยการแขงขันและใหรางวัลเปนอีกวิธีหนึ่งที่มีใชกันมากในปจจุบัน โดยเฉพาะตามงานแสดงสนิ คา ตาง ๆ ก็จะมสี าวสวย (Pretty) แตง ตัวนารัก มากลาวแนะนาํ ถงึ สรรพคณุ ทีด่ ี ของสนิ คา และจดั เกมสต อบคาํ ถามงา ย ๆ พรอมของรางวลั เล็ก ๆ นอ ย ๆ เพือ่ เรยี กรองความสนใจของลูกคา ทเ่ี ดินผานไปมาและมกี ารแจกของชาํ รว ยเลก็ ใหกบั ผูท ่ีเขา รวมกจิ กรรมและตอบคําถามไดถ กู ตอ ง เปนตน  การสงเสรมิ การขายโดยการชิงโชค ซ่งึ วิธนี ้กี ็อาจจะมีหลายวิธี แตท่ีนิยมกันก็คือ การแนบใบ ลนุ รางวลั มาพรอ มกับสินคา หรือใหตัดชิน้ สวน หรือ ปายฉลาก สต๊ิกเกอร อยางใดอยางหน่ึง สงไปรวม ชงิ โชค ซง่ึ วธิ ีการน้ีก็จะตองระมดั ระวังเร่อื งความสะดวกในการทีจ่ ะสงชิ้นสว น หรือชิ้นสวนจะตองไมถ กู แอบแกะอานดูกอ นท่ีผซู อ้ื จะเปน ผแู กะคนแรก  การสงเสรมิ การขายสาํ หรับลกู คาประจํา เปนการกระตุนใหลูกคาประจํามาซื้อสินคาหรือใช บริการบอย ๆ เชน สายการบิน มีการสะสมไมลเพื่อแลกเปนตั๋วเคร่ืองบินฟรี เมื่อสะสมไมลได ตามท่กี าํ หนด หรือรานอาหารญปี่ นุ ฟูจิ หรอื เซน มกี ารประทับตราเม่ือรับประทานอาหารครบทุก 300 บาท และนาํ มาแลกเปนบัตรสวนลด หรืออาหาร 1 จานเมื่อครบตามที่กําหนด เปนการกระตุนใหลูกคามาซื้อ สนิ คา หรอื ใชบ รกิ ารบอย ๆ หรือปม น้ํามนั มีการทําบตั รสมาชิกแลว ใหส วนลดพิเศษสาํ หรับสมาชิก เปนตน  การสง เสรมิ การขาย ณ จุดวางสินคามีผลการวิจยั พฤติกรรมผูบริโภคในรานคาปลีกออกมาวา ยอดขายจะเพิ่มข้ึนถาลูกคาสามารถเห็นสินคา ณ จุดวางสินคา การจัดวางสินคาที่นาสนใจ ใหขอมูล เหมาะสม และวางในตําแหนงที่สังเกตไดงาย จะชวยใหลูกคาซ้ือสินคามากข้ึน ในปจจุบันจะเห็นไดวา สนิ คา อุปโภคบรโิ ภคท่ีวางจําหนายในซุปเปอรม ารเกต็ มกี ารจดั เรียงเปนแถวอยางเปน ระเบยี บ ถาตองการ ใหส ินคาเปน ทีส่ งั เกตไดง า ย พ้ืนทีว่ างสินคาตอ งอยใู นระดับสายตา และตั้งวางสินคาเปนแถวอยางชัดเจน และเปนระเบยี บ  การสง เสรมิ การขายโดยการแจกสนิ คา ตวั อยางใหท ดลองใช วิธนี ี้ใหลูกคาไดทดลองใชสินคา ดูกอน กอนท่ีจะตัดสินใจซ้ือ ซึ่งวิธีนี้ก็อาจสามารถดึงลูกคาท่ีใชสินคาของคูแขงอยูใหหันมาทดลอง ของใหมโ ดยท่ไี มต องเสยี เงินซื้อ เพราะบางคร้ังลูกคามีความคิดวาของท่ีใชอยูเดิมก็ดีท่ีสุดอยูแลว ทําไม ตองไปเสยี เงินซอื้ สนิ คาอื่นมาทดลองใช อยา งไรก็ตาม การสงเสรมิ การขาย ควรยึดหลักทวี่ า ทาํ สิ่งทงี่ า ย ๆ ทไี่ มใหลกู คา รสู กึ ยงุ ยาก ในการทีจ่ ะเขารวมกิจกรรมทเ่ี ราวางไว เทคโนโลยเี พิม่ ชองทางการจําหนา ย E-Commerce การพาณิชยอิเลก็ ทรอนิกส คือ การดําเนินธุรกิจการคาหรือการซ้ือขายบนระบบ เครือขายอินเทอรเนต โดยผูซ้ือ (Customer) สามารถดําเนินการ เลือกสินคา คํานวนเงิน ตัดสินใจซื้อ สินคา โดยใชว งเงนิ ในบัตรเครดิต ไดโดยอตั โนมัติ ผูขาย (Business) สามารถนําเสนอสินคา ตรวจสอบ วงเงินบตั รเครดิตของลกู คา รับเงนิ ชาํ ระคา สินคา ตัดสินคา จากคลงั สินคา และประสานงานไปยังผูจัดสง สนิ คา โดยอัตโนมตั ิ กระบวนการดงั กลาวจะดาํ เนนิ การเสร็จสน้ิ บนระบบเครอื ขา ย Internet