สุขศึกษา พลศึกษา

93 โรคอวน (Obesity) โรคอว นเปน สภาวะทีร่ า งกายมีไขมนั สะสมตามสว นตา งๆ ของรางกายมากเกินกวา เกณฑป กติ ซงึ่ ตามหลักสากลกําหนดวาผูชายไมควรมีปริมาณของไขมันในตัวเกินกวา 12-15% ของน้ําหนักตัว ผูหญิงไมควรมีปริมาณของไขมนั ในตวั เกินกวา 18-20% ของนา้ํ หนักตวั ซึ่งการตรวจนหี้ ากจะใหไดผ ล แนน อนควรไดร ับการตรวจจากหองปฏิบัติการ แตน กั เรยี นอาจประเมินวาเปน โรคอวนหรือไมดวยวิธี งายๆ ดวยวธิ ีตรวจสอบกบั ตารางนํา้ หนักและสว นสงู ของกรมอนามยั ดงั ตารางท่ีเรยี นมาแลว สําหรับในผใู หญอ าจประเมินไดจ าก การหาคาดัชนีมวลกาย (Body Mass Index) ไดจากสูตร ดังนี้ BMI = นํ้าหนัก (กโิ ลกรัม) สวนสงู 2(เมตร) คาทไ่ี ดอยูระหวาง 18.5-24.9 ถอื วาอยใู นเกณฑป กติ ไมอว นหรือผอมเกนิ ไป สาเหตุ 1. กรรมพนั ธุ 2. การรับประทานอาหารเกินความตองการของรางกาย และมีพฤติกรรมการรับประทาน อาหารทีไ่ มดี เชน กนิ จุบจิบ 3. ขาดการออกกําลงั กาย 4. สภาวะทางจติ และอารมณ เชน บางคนเมือ่ เกดิ ความเครียดก็จะหันไปรับประทานอาหาร มากจนเกนิ ไป 5. ผลขางเคียงจากการไดรับฮอรโมนและการรับประทานยาบางชนิด เชน ยาคุมกําเนิด ฮอรโมนสเตยี รอยด เปนตน อาการ มีไขมนั สะสมอยูในรา งกายจํานวนมาก ทาํ ใหมรี ปู รา งเปล่ียนแปลงโดยการขยายขนาดขึ้นและ มีนา้ํ หนักตวั มากขึ้น การปองกนั 1. กรรมพันธุ หากพบวามีประวัติของบุคคลในครอบครัวเปนโรคอวน ควรตองเพิ่มความ ระมัดระวงั โดยมพี ฤติกรรมสขุ ภาพในเร่อื งตางๆ ทีเ่ กยี่ วขอ งกบั โรคอว นอยา งเหมาะสม 2. รับประทานอาหารแตพอสมควรโดยเลือกรับประทานอาหารท่ีมีประโยชน หลีกเล่ียง อาหารรสหวานและอาหารทีม่ ีไขมันสงู รับประทานผักและผลไมมากๆ และหลากหลาย

94 3. ออกกาํ ลังกายสมํา่ เสมออยางนอยสปั ดาหล ะ 3 วนั วันละ 30 นาที 4. หาวธิ กี ารควบคมุ และจดั การความเครยี ดอยางเหมาะสม พักผอ นใหเ พียงพอ 5. การใชย าบางชนดิ ท่ีอาจมผี ลขางเคยี ง ควรปรึกษาแพทย และใชยาตามที่แพทยแนะนําอยาง เครง ครัด การดแู ลสขุ ภาพและมีพฤติกรรมบริโภคทถ่ี กู ตอ ง “ไมตามใจปากและไมต ามใจอยาก” โรคอว นกอ็ าจไมมาเยือน การลดความอว นกไ็ มจ าํ เปน

95 บทที่ 5 โรคระบาด สาระสําคัญ การมีความรูค วามเขา ใจเกยี่ วกับสาเหตุ อาการ การปองกัน และการรักษาโรคตดิ ตอ ท่ี แพรระบาดและเปนปญหาตอสุขภาพของประชาชนในชุมชน จะชวยใหรูวิธีปองกันตนเองและ ครอบครวั และรวมมอื ปอ งกนั การแพรก ระจายเช้อื โรคไปสูบุคคลอื่น อันจะเปนแนวทางสาธารณสุข ของประเทศได ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง เพอ่ื ใหผูเ รยี นสามารถ 1. บอกความหมาย ความสาํ คญั และการแพรก ระจายของเชื้อโรคได 2. อธบิ ายสาเหตุ อาการ การปอ งกนั และการรกั ษาโรคตดิ ตอทแี่ พรร ะบาดและเปน ปญ หาสาธารณสขุ ได ขอบขายเน้อื หา เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคญั และการแพรกระจายของเช้อื โรค เรอื่ งท่ี 2 โรคท่เี ปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ

96 เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และการแพรก ระจายของเช้ือโรค ความหมายและความสาํ คญั โรคตดิ ตอ จัดเปน ปญหาสาธารณสขุ ทีส่ ําคัญของประเทศ เมอ่ื เกิดการระบาดจะนํามาซึ่งความ สูญเสียสขุ ภาพ ชวี ติ และมีผลกระทบตอ เศรษฐกจิ ของประเทศอยางมาก เพราะขณะเจ็บปวยบุคคลนั้น ไมสามารถเรียนหรอื ทํางานไดต ามปกติ ซ่ึงจะทาํ ใหเสยี การเรยี นและรายไดตามทีเ่ คยไดรับ นอกจากนี้ ในขณะเจ็บปว ยก็จะเปนภาระของบคุ คลใกลชิดหรอื คนในครอบครวั ในการดูแลผูปวย รวมท้ังเสียเงิน ในการรักษาพยาบาล ซ่ึงในระดับชาติ ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการดูแลรักษาผูปวย คา เวชภัณฑ คาบคุ ลากร รวมถงึ ตอ งสรา งอาคารสถานทใี่ นการดูแลผูปวย ซึ่งเปนการสูญเสียทรัพยากรท่ี จะสามารถนาํ ไปใชพ ัฒนาประเทศดานอื่น ๆ ได โรคติดตอสวนใหญสามารถปองกันได หากทุกคน เหน็ ความสําคญั ตระหนกั ถงึ อนั ตรายของโรคและมีสวนรวมในการปองกันแกไขปญหาโรคติดตอที่ เกิดข้ึน 1.1 ความหมายของโรคตดิ ตอ โรคติดตอ หมายถึง โรคทีเ่ กดิ จากเชือ้ โรคแลวสามารถติดตอ จากคนไปสูบุคคลอนื่ ได หรอื อาจติดตอระหวา งคนสูคน หรือสัตวสูคนได หรือติดตอระหวางสัตวดวยกันเองได โดยมีพาหะ เชน คน สตั ว หรอื มตี ัวกลางนาํ เชอ้ื โรค เปนตน โรคระบาดเปนโรคติดตอท่ีแพรกระจายไปยังคนอ่ืน ๆ ไดรวดเร็ว บางโรคตองใช เวลาในการรักษาเปนเวลายาวนานและใชวิธีรักษาท่ีซับซอน ส้ินเปล้ืองคาใชจายในการรักษาเปน จํานวนมาก โดยโรคท่เี ปน สาเหตุของการเจ็บปวยและเสียชีวิตท่ีนับวาสําคัญ ไดแก ไขมาลาเรีย โรค ไขห วัดนก โรคซารส โรคอหวิ าตกโรค และโรคไขห วดั ใหญส ายพนั ธุใหม 2009 ลกั ษณะของโรคติดตอ 1. เช้ือโรคสามารถแพรกระจายไปยงั บคุ คลอื่นไดอ ยางรวดเรว็ 2. การแพรกระจายของโรคมักเกิดจากพฤติกรรมของบุคคลหรือปญหาสุขาภิบาล สง่ิ แวดลอ ม 3. มอี ตั ราการเจ็บปว ยคอ นขา งสงู และโอกาสทจ่ี ะเกิดโรคเปนไดท กุ เพศทุกวยั โรคตดิ ตอทค่ี วรทราบและตอ งแจง ความ โรคติดตอ ท่ีควรทราบมี 14 โรค ไดแก ไขทรพิษ กาฬโรค ไขเหลอื ง โรคอหิวาตกโรค โรคบาดทะยักในเด็กเกิดใหม โรคคอตีบ โรคโปลิโอ โรคพิษสุนัขบา โรคไขสมองอักเสบ ไขรากสาด ใหญ โรคแอนแทรกซ โรคทรคิ ิโนซสี โรคไขกาฬหลังแอน โรคคดุ ทะราดระยะตดิ ตอ

97 1.2 ชนดิ ของเชือ้ โรค เช้อื โรคที่ติดตอ ไดแ บง ออกเปน 5 ชนดิ คือ แบคทเี รีย ไวร ัส ริกเกตเซยี รา ปรสติ แบคทเี รีย จดั อยใู นจําพวกพืชเซลลเ ดียว มขี นาดเล็กมากตองใชก ลองจลุ ทรรศนข ยาย จงึ จะมองเหน็ ได สามารถดาํ รงชีวติ อยไู ดในสภาวะแวดลอ มแทบทุกอยาง ไวรสั ไมสามารถมองเหน็ ดว ยตาเปลา ตอ งดูดวยกลองจุลทรรศนชนิดพิเศษ เช้ือไวรัส จะมอี ยูท่วั ไปในอากาศโรคท่เี กดิ จากเชือ้ ไวรัสมีหลายโรค เชน ไขหวัด หดั ไขทรพษิ คางทูม ไขเลือดออก อสี กุ อใี ส เปน ตน ริกเกตเซยี มีขนาดเล็กกวาแบคทีเรีย สามารถมองเห็นดวยกลองจุลทรรศนมักอาศัยอยู รวมกบั สงิ่ มีชวี ติ อนื่ ๆ เชน เห็บ หมัด เหา พยาธิไสเดือน เปนตน โรคทีเกิดจากเชื้อโรคชนิดน้ีไดแก ไข รากสาดใหญ รา เปน เชอ้ื โรคทจี่ ดั อยใู นจําพวกพืช สามารถมองเหน็ ไดดวยกลอ งจุลทรรศน เชน ยีสต สามารถนาํ มาใชใ นการทาํ ขนมปง แตส ว นใหญทําใหเ กดิ โรคผวิ หนงั ตาง ๆ เชน กลาก เกลือ้ น นา้ํ กัดเทา ปรสิต จดั อยูในจําพวกสัตว มีขนาดใหญกวาชนิดอ่ืน ๆ มีทั้งพวกเซลลเดียวและพวก หลายเซลล เชน เช้ือบิด พยาธใิ บไม พยาธิปากขอ พยาธติ วั ตดื 1.3 การแพรกระจายของเชื้อโรค มี 2 ลักษณะคอื 1. การสัมผัสโดยตรง หมายถึง การแพรจากแหลงหน่ึงไปยังแหลงหน่ึง โดยไมมี พาหะเปนตัวนาํ สมั ผสั โดยตรงจากผปู ว ย หรอื นํา้ ลาย น้ําเหลอื ง หนอง เลือด เช้ือโรคเขาสูรางกายแลว ทําใหเ กดิ โรคได 2. การสัมผัสทางออม หมายถึง การแพรโดยมีพาหะเปนตัวนํา เชน หากเช้ือโรค ปะปนอยใู นน้ํา อาหาร เมื่อเรารับประทานอาหาร ดม่ื นํา้ หรือยงุ กดั เชอื้ โรคก็จะเขาสูร า งกายได การเขาสรู า งกายของเช้ือโรค การเขา สูรางกายของเชื้อโรคสามารถเขาสรู างกายได 6 ทางดว ยกนั คือ 1. ระบบทางเดินหายใจ เม่ือเราหายใจเอาเชือ้ โรคที่ลอยอยใู นอากาศเขาสูร างกายทํา ใหเกิดโรคได เชน ปอดบวม ไขหวัด ไขหวัดใหญ วัณโรค เปนตน เม่ือไอหรือจามควรปดปาก ปด จมูก นอกจากน้กี ารบว นนํา้ ลายหรอื เสมหะสามารถทาํ ใหเชื้อโรคแพรกระจายเขา สรู างกายได 2. ระบบทางเดินอาหาร เชื้อโรคบางชนิดอาศัยอยูในนํ้าและอาหาร เม่ือเรา รบั ประทานน้ําหรืออาหารที่มีเชื้อโรคเขาไปเชื้อโรคจะปนเปอนเขาสูรางกายทําใหเกิดโรคติดตอได เชน อหิวาตกโรค บิด อุจจาระรวง 3. ผิวหนัง เชอ้ื โรคบางชนิดสามารถเขาสูร างกายโดยผานผวิ หนงั ไดโ ดยวธิ กี ารตาง ๆ เชน

98 1) จากการรบั เลือดหรือฉีดยา เชน โรคเอดส โรคตับอักเสบชนิดบี 2) โดยการสมั ผสั เชน โรคกลาก โรคเกลอื้ น 3) ถูกสัตวห รือแมลงกดั เชน ไขเลอื ดออก ไขม าลาเรีย 4) เขา ทางรอยขดี ขว นหรือบาดแผล เชน บาดทะยัก 5) โดยการไชทะลผุ า นทางผิวหนัง เชน พยาธปิ ากขอ 4. ทางเพศสัมพนั ธ ติดตอ โดยการรวมประเวณกี ับผปู วยทําใหติดโรคได เชน โรค เอดส กามโรค 5. ทางสายสะดือ โรคท่ีติดตอไดทางสายสะดือโดยติดตอจากมารดาสูลูกท่ีอยูใน ครรภ คือ ซิฟล ิส หัดเยอรมัน 6. ทางเย่อื บุตาง ๆ เชอ้ื โรคบางชนดิ สามารถเขา สูทางเย่อื บตุ าง ๆ ได เชน เยื่อบุปาก เยื่อบุตา ทําใหเกดิ โรคเช้ือราในชอ งปาก โรคตาแดง เร่ืองที่ 2 โรคที่เปน ปญหาสาธารณสุขของประเทศ ปจจุบันมีโรคติดตอท่ีแพรระบาดจากคนสูคน และจากสัตวสูคน ซ่ึงทําใหเกิดการ เจ็บปว ยและเสียชวี ิตแกประชาชนจํานวนมาก โดยมกี ารแพรกระจายเชื้อโรคอยางรวดเร็ว จากชุมชน ไปสูเมือง และจากเมืองแพรกระจายไปยังประเทศตาง ๆ เน่ืองจากการเดินทางติดตอระหวางกัน สามารถทําไดง า ยและสะดวกรวดเร็ว ทาํ ใหการแพรก ระจายโรคเปนไปอยางรวดเร็วดวยเชนกัน โรค ระบาดซ่ึงเปนปญหาสาธารณสุขสําคัญของประเทศในปจจุบันไดแก โรคซารส โรคไขหวัดนก โรค มาลาเรยี โรคอหวิ าตกโรค โรคชคิ นุ กุนยา โรคไขห วัดใหญและไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 เปน ตน โรคซารส โรคซารส เกิดขึ้นคร้ังแรกในประเทศจีน เมื่อเดือนพฤศจิกายน ป พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) และเร่มิ แพรระบาดไปทั่วโลกในตนป พ.ศ. 2546 (ค.ศ.2003) องคก ารอนามยั โลก (WHO) ไดร ับ รายงานเก่ียวกบั ผทู ่สี งสยั วา จะปวยเปนโรคซารสมากกวา 2500 ราย จากเกอื บ 20 ประเทศทั่วโลก โดย ผูปวย สวนใหญเปนผูท่ีเคยเดินทางไปยังพ้ืนท่ีที่มีการระบาดของโรคในชวง 10 วัน กอนเร่ิมแสดง อาการ และเปนผูท อ่ี ยใู กลช ิดกบั ผูที่สงสยั วาจะปวยเปนโรคซารส จํานวนผูเสียชีวิตทั้งหมดท่ีรายงาน ท่ัวโลกในเดือนเมษายน ป 2546 มมี ากกวา 100 ราย เชื้อไวรัสซารส หองปฏิบัติการขององคการอนามัยโลก (WHO) ไดตรวจพบเชื้อ ไวรัสชนิดใหมในผูปวยโรคซารส เรียกวา เชื้อโคโรนาไวรัส เช้ือไวรัสซารสมีการกลายพันธุไดเร็ว

99 ปจ จุบันพบวา มีอยางนอ ย 19 สายพนั ธุ เช้ือทก่ี ลายพันธุอาจมีการกออันตรายรุนแรงข้ึนหรืออาจออน ตัวลง แตส ามารถอยูใ นคนเราไดย าวนาน ระยะฟกตัว องคก ารอนามยั โลกกําหนดระยะฟกตัวของเชื้อไวรัสซารสอยูในระยะ 2-7 วนั ไมเ กิน 10 วนั จึงมีการกักบรเิ วณผตู ดิ เชอื้ เพอ่ื เฝาดอู าการเปนระยะเวลา 10-14 วนั อาการ อาการสําคัญของผูปวยโรคซารส ไดแก มีไขตัวรอน หนาวส่ัน ปวดเม่ือย กลามเนอื้ ไอ ปวดศรี ษะ และหายใจลําบาก สวนอาการอ่ืนท่ีอาจพบไดมีทองเดิน ไอมีเสมหะ นํ้ามูก ไหล คลื่นไสอ าเจยี นผูปวยท่ีสงสัยวา จะเปนโรคซารส ผูปวยมีอาการปวยเกี่ยวกับโรคทางเดินหายใจ และสงสยั วาจะเปน โรคซารส ตองมีอาการตามเกณฑท่ี WHO กําหนดไวคือ มีไขสูงเกิน 30 C หรือ 100.4 F และมอี าการไอ หายใจตดิ ขดั และในชวง 10 วนั กอ นมอี าการ เคยไปหรืออาศยั อยูใ นพนื้ ท่ีท่มี ี การระบาดของโรค หรอื ใกลช ิดกบั ผทู ่มี ีอาการปวยเกยี่ วกับโรคทางเดนิ หายใจซง่ึ เดินทางไปในพ้นื ท่ีท่ี มกี ารระบาดของโรค หรือผทู ส่ี งสัยวาจะเปน โรคซารสแมวา ผูปว ยทม่ี ีอาการขางตนและมีอาการคลาย กับปอดบวมหรือปอดอักเสบปรากฏในฟล มเอ็กซเรย ก็ไมไดแสดงวาจะตองเปนโรคซารส นอกจาก ตรวจพบเชื้อไวรัสโคโรนาชนดิ ใหมเทานั้นจงึ จะสรปุ ไดว าเปน โรคซารส การแพรกระจายของเช้ือโรค เช้ือโรคซารส ติดตอ ไดทางระบบหายใจ และอาจติดตอทางอาหารการกินไดอีกดวย เนือ่ งจากมกี ารศึกษาพบวา เชือ้ น้มี ีอยูในนาํ้ เหลอื ง อุจจาระและปสสาวะของผูปวย เม่ืออาการปวยยาง เขา สปั ดาหท ี่ 3 การปองกนั และรักษา โรคนี้ตดิ ตอไดโดยการสัมผสั ละอองนาํ้ ลาย เสมหะ เขาทางปากและจมูก แตเดิมเช่ือ วา เชือ้ ไวรสั โคโรนา จะมีชีวติ อยนู อกรา งกายมนษุ ยไ ดไ มเกิน 3 ชว่ั โมง แตจากขอมูลการศึกษาใหม ๆ พบวา เชอื้ นอ้ี ยไู ดนานกวา 1 วัน โดยเฉพาะในอุจจาระและปสสาวะจะอยูไดน านหลายวัน การปองกัน ท่ดี ที สี่ ุดไดแก การลางมอื การปฏิบตั ิตามหลักสขุ อนามัยอยา งเครงครดั และการใสห นากากอนามัย ในการปองกันโรคซารส นน้ั มขี อ แนะนาํ ดังน้ี 1. รักษาสุขภาพใหแข็งแรงอยูเสมอดวยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน ออกกําลังกายสม่าํ เสมอ พกั ผอ นใหเ พยี งพอ พยายามลดความเครียด และไมเสพสารเสพตดิ

100 2. ใชผาปดปากปดจมูกทุกคร้ังเม่ือไอหรือจาม ขณะที่เปนหวัดควรใชหนากาก อนามยั อยูเสมอ 3. รักษาความสะอาดของมอื อยเู สมอ ดว ยการลางมือบอ ย ๆ ดวยนํา้ สบู 4. ไมค วรใชม ือขยี้ตา แคะจมกู แคะฟน หากมีความจําเปนตองลางมือใหสะอาดทั้ง กอ นและหลงั การกระทําดงั กลาว 5. อยา ใชผา เช็ดตวั หรอื ผาเช็ดหนา รว มกบั ผูอ ่ืน ถา ใชก ระดาษเช็ดน้ํามูกควรท้ิงในถัง ขยะมีฝาปด 6. ใชชอ นกลางเมือ่ รับประทานอาหารรว มกับผอู ื่น 7. รักษาความสะอาดของบา นเรอื น ของใชในบาน เชน โทรศัพทควรเช็ดดวยผาชุบ น้าํ สะอาดบดิ หมาดหรือแอลกอฮอล 8. เปด ประตหู นา ตางใหอากาศภายในบา นถา ยเทไดสะดวก 9. หากมีอาการไข ไอ หรือจาม ควรหลีกเลี่ยงสถานทท่ี ่ีมีคนหนาแนนหรอื การระบาย อากาศไมดี และควรไปพบแพทยทนั ที 10. ในขณะเดินทางอยูบนรถโดยสารไมค วรอยูใกลช ิดผทู เ่ี ปน ไข ไอ หรือจาม 11. หลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิดกับผูปวย และผูท่ีเดินทางมาจากประเทศที่มีการ ระบาด 12. งดหรือหลีกเล่ียงการเดินทางไปตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศท่ีมีการแพร ระบาดของโรคน้ี การรกั ษา สว นใหญจ ะเปน การรักษาตามอาการและใชอุปกรณชวยการหายใจ (ใน รายทม่ี ภี าวะหายใจลมเหลว) ไดมกี ารทดลองใชเ ซรมุ จากผปู วยทห่ี ายจากโรค ซง่ึ พบวาจะไดผลหากให เซรมุ ในระยะสัปดาหแ รกของโรคในปจ จบุ ันมกี ารทดลองผลิตยาตา นไวรัสซารสโดยเฉพาะ ซ่ึงอยูใน ระหวางการพัฒนาและคาดวาจะสามารถนํามาใชไ ดใ นอนาคตอนั ใกล โรคไขม าลาเรยี (Malaria) ไขมาลาเรียหรือไขจับส่ัน เปนโรคติดตอท่ีเกิดจากเช้ือปรสิตจําพวกโปรโตซัว ชื่อ พลาสโมเดยี ม (Plasmodium) ซึง่ เกดิ จากยงุ กน ปลอ งเปนพาหะนาํ โรคมาสูคน และเปน โรคท่ีมีสถติ กิ าร ระบาดสงู มาก โดยเฉพาะในภาคใตและในจังหวัดที่เปนปา เขาทีม่ ฝี นตกชุกอยูบอ ย ๆ สาเหตุ ยุงกน ปลอ งเปน พาหะนาํ โรคเม่อื ยงุ กดั คนท่เี ปนไขม าลาเรยี แลว ไปกัดคนอนื่ ก็จะแพร เชือ้ ใหกบั คนอ่นื ๆ ตอ ไป

101 อาการ ผูท่ีไดรับเช้ือไขมาลาเรียจะมีอาการวิงเวียนศีรษะ ออนเพลีย มีไขสูง หนาวสั่น อาเจียน และมีเหงือ่ มาก บางรายทเ่ี ปนชนดิ รุนแรงมีไขสูงข้ึนสมอง อาจมีอาการเพอ ชัก หมดสติหรือ ตายในทส่ี ดุ บางรายไมตายแตเพอคล่งั เสยี สติ และความจาํ เส่อื ม การติดตอ ตดิ ตอ โดยยุงกนปลองตัวเมียไปกัดและกินเลือดคนที่เปนไขมาลาเรียแลวไดรับเชื้อ มาลาเรยี มาจากคนที่เปนไข เชือ้ นน้ั จะเจริญในตวั ยงุ ประมาณ 10 วัน กจ็ ะมอี าการไขม าลาเรีย การปอ งกนั 1. นอนในมุงอยา ใหยงุ กัดได 2. ทําลายแหลงเพาะพนั ธยุ งุ เชน ภาชนะทีม่ ีนํ้าขงั ใหห มดไป 3. เมอื่ เขาปา หรอื แหลงทม่ี ไี ขมาลาเรยี ระบาด ระวงั อยา ใหยงุ กดั โดยใชย ากนั ยงุ ทา 4. ผูอยูในพ้นื ทแ่ี หลงไขมาลาเรยี ระบาดควรปลูกตน ตะไครหอมไวก นั ยุง 5. ถาสงสัยวาเปนไขมาลาเรีย ควรไปรับการตรวจเลือด และรับการรักษาเพ่ือ ปองกันการแพรต อไปยงั ผอู ่นื การรกั ษามาลาเรยี เนอื่ งจากในปจจบุ ันพบเชื้อมาลาเรยี ที่ดอ้ื ตอยา และอาจมโี รคแทรกซอ นรา ยแรง (เชน มาลาเรยี ขึ้นสมอง) โดยเฉพาะอยา งยิ่งสําหรบั ผูท่ีอยใู นเมือง ซงึ่ ไมม ีภูมติ านทานโรคน้ี ดงั นั้น ถา หากมอี าการนา สงสัย เชน มีไขหลังกลับจากเขตปาเขาหรือเขตมาลาเรีย ก็ ควรรบี ไปหาหมอเพือ่ ตรวจหาเช้ือ โรคไขห วดั นก (Avian Influenza หรอื Bird Flu) เมอ่ื 20 ปที่ผา นมา ไดเ กดิ โรคระบาดที่เกดิ จากเชอ้ื ไวรัสชนิด H5N1 ท่ีเรียกวาไขหวัด นกและระบาดไปท่วั โลก เดิมเช้ือไขหวดั นกเปน เชอื้ ไวรัสโดยธรรมชาติจะติดตอในนกเทานั้น โดยเฉพาะนก ปา นกเปด นาํ้ จะเปนพาหะของโรค เชื้อจะอยูในลําไสนก โดยที่ตัวนกไมมีอาการ แตเม่ือนกเหลาน้ี อพยพไปตามแหลงตาง ๆ ทั่วโลก ก็จะนําเชื้อน้ันไปดวย เม่ือสัตวอ่ืน เชน ไก เปด หมู หรือสัตวเล้ียง อ่ืน ๆ ไดร ับเชื้อไขห วดั นกกจ็ ะเกิดอาการ 2 แบบ คือ 1. หากไดร ับเชือ้ ชนดิ ไมร นุ แรงสัตวเล้ยี งนั้นอาจจะมีอาการไมม ากและหายไดเ อง 2. หากเชอื้ ที่ไดรบั มอี าการรนุ แรงมากกจ็ ะทาํ ใหสตั วเลย้ี งตายไดภายใน 2 วนั ปจ จุบันมีการระบาดของไขหวัดมากกลับมาอีกครั้ง โดยเชื้อโรคไดแพรไปท่ัวโลก เกิดการระบาดของเช้ือไขหวดั นกชนิด H5N1 ในไกแ ละแพรก ระจายสคู นทําใหม ผี ูเสียชีวติ จาํ นวนมาก ทัว่ ไป จนมกี ารเฝาระวงั โดยหากทราบวา มีไกต ายดวยเชอ้ื ไขหวัดนก จะตองรีบแจงเจาหนาที่รัฐและมี

102 การควบคมุ การแพรเ ชอ้ื โรคดวยการทําลายไกในพื้นทน่ี น้ั ๆ ทันที เชน การฝงกลบและฉีดพนสารฆา เชือ้ เพื่อตดั วงจรการแพรระบาดสูคนตอไป โรคไขห วัดนก เปน โรคติดตอของสัตวปก ตามปกติโรคนี้ตดิ ตอ มายังคนไดไมงา ยนกั แตค นท่สี ัมผัสใกลช ดิ กับสัตวท่เี ปนโรคอาจติดเชอ้ื ได สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดเอ็ชไฟวเอ็นวัน (H5N1) พบในนก ซึ่งเปนแหลงเชื้อโรคใน ธรรมชาติ โรคอาจแพรมายังสัตวปกตาง ๆ ได เชน ไกท่ีเล้ียงอยูในฟารม เล้ียงตามบานและไกชน รวมทงั้ เปดไลทุงดว ย ระยะฟก ตัว ระยะฟกตัวในคน 1 ถึง 8 วัน อาการ ผูปวยมีอาการคลายไขหวัดใหญ ไขสูง หนาวส่ัน ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยกลามเน้ือ ออนเพลยี เจบ็ คอ ไอ ผูปวยเด็กเลก็ ผสู งู อายุ หรือผูที่มโี รคประจําตัว หากมภี มู คิ มุ กันไมดี อาจมีอาการ รนุ แรงได โดยจะมอี าการหอบ หายใจลาํ บาก เน่ืองจากปอดอักเสบรุนแรง การตดิ ตอ โดยการสัมผัสซากสตั วปก ทีป่ วยหรอื ตาย เช้อื ท่ีอยใู นน้ํามูก น้ําลาย และมูลสัตวปวย อาจตดิ มากบั มอื และเขาสรู า งกายทางเย่ือบขุ องจมูกและตา ผูท เ่ี สี่ยงตอโรคไขห วดั นก ไดแ ก ผทู ่ีทํางาน ในฟารม สตั วป ก ผทู ีฆ่ าหรอื ชาํ แหละสตั วป ก ผเู ลี้ยงสัตวปก ในพน้ื ที่ท่เี กิดโรคไขหวัดนกระบาด การปองกัน 1. รับประทานอาหารประเภทไกและไขที่ปรุงสุกเทานั้น โดยเฉพาะชวงท่ีมีการ ระบาด ของโรค 2. ควรเลอื กซือ้ ไกส ดทีไ่ มม ีลกั ษณะบง ชวี้ าอาจตายดวยโรคตดิ เชอ้ื เชน เน้ือมีสีคลํ้ามี จุดเลือดออก สําหรับไข ควรเลือกฟองที่ไมมีมูลไกติดเปอนท่ีเปลือกไข กอนปรุงควรนํามาลางให สะอาด 3. ไมเลนคลุกคลีหรือสัมผัสตัวสัตว นาํ้ มูก น้ําลาย มลู ของไกและสตั วป ก โดยเฉพาะ สัตวท่ีปว ยหรอื ตาย รวมทงั้ บรเิ วณทเ่ี ล้ยี งสัตวป ก ดว ย

103 4. อาบนาํ้ ใหสะอาดและเปลีย่ นเส้ือผาทุกครั้งหลังสัมผัสหรือคลุกคลีกับสัตวปกทุก ชนดิ 5. หามนาํ สัตวป ก ที่ปว ยหรอื ตายมารับประทาน หรอื ปรุงเปนอาหารอยา งเด็ดขาด 6. รักษาความสะอาดในบา น ในสถานประกอบการ และบริเวณรอบ ๆ ใหสะอาดอยู เสมอ 7. กําจดั สัตวท ่ปี วยหรอื ตายผิดปกติ ดวยการเผาหรอื ฝงอยางถูกวิธีและราดดวยนํ้ายา ฆาเชื้อโรคหรอื โรยดวยปนู ขาว 8. หากพบไก เปด หรือสัตวปกตายจํานวนมากผิดปกติใหรีบแจงเจาหนาที่ ผูนํา ชุมชน ทันที ผลกระทบเมือ่ มีการระบาดของไขหวดั นก 1. เมื่อเกิดการระบาดของไขหวัดนกจากคนสูคน เช้ือจะติดตอโดยการจามหรือไอ จากน้ันคนที่ไดร บั เช้อื อาจจะแพรเ ชอื้ โดยทีย่ งั ไมมอี าการ ทาํ ใหเชอื้ ระบาดไปทัว่ โลกไดอยางรวดเร็ว 2. ประมาณวาจะมีประชากรโลกติดเชอ้ื รอ ยละ 25-30 โดยคาดวา จะมคี นเสยี ชวี ิตจาก การติดเชื้อน้ีประมาณ 2 – 7.4 ลา นคนท่วั โลก ซงึ่ หากเช้อื มีความรุนแรงก็อาจจะมีคนเสียชีวิตมากกวานี้ 3. จํานวนเตียงของโรงพยาบาลจะไมเพียงพอ ทําใหขาดบุคลากรดานการ รักษาพยาบาล รวมทงั้ การดแู ลรกั ษาจะไมทวั่ ถึง 4. จะขาดแคลนเวชภัณฑ ยาปฏิชีวนะหรอื วคั ซนี ท่ใี ชใ นการรกั ษา 5. เกดิ ปญ หาตอเศรษฐกจิ และสงั คมของประเทศน้ัน ๆ 6. การชวยเหลือจากนานาชาติอาจทําไดนอยลง เน่ืองจากแตละประเทศก็ตองดูแล และหว งใยประชาชนของตนเอง สรปุ คนตดิ เชือ้ โรคไขหวัดนกไดอ ยางไร

104 เม่ือนกน้ําอพยพไปอาศัยท่ีใดก็จะถายอุจจาระที่มีเชื้อโรค สัตวเล้ียง เชน ไก เมื่อ ไดรับเช้ือโรคก็จะเกิดการติดเชื้อ ซ่ึงสามารถแพรสูคนได เม่ือไกตายหรือปวย อาจมีการสัมผัสไก เหลานั้นหรือนําไปบริโภคโดยท่ีไมไดทําใหสุกเสียกอน ก็จะทําใหคนติดเชื้อไขหวัดนกจากไก นอกจากนก้ี ารติดตออาจเกดิ ขณะทาํ การเชือดไก ถอนขนไกหรอื ทาํ ความสะอาดเครอื่ งในไกไ ด อยางไรกต็ าม โรคไขหวดั นกเปนโรคติดตอ ของสตั วปก ตามปกติ เช้ือโรคน้ีจะติดตอ มายังคนไดไ มงา ยนกั หากมกี ารระมัดระวังไมสัมผัสไกปวย ไกตายหรือไกที่มีเชื้อโรคโดยตรง หรือ รับประทานไกท ่ปี รงุ สุกในอุณหภูมิ 70 C ขนึ้ ไปกจ็ ะปลอดภัยจากโรคไขหวดั นกได อหวิ าตกโรค อหวิ าตกโรค (Cholera) คือ โรคระบาดชนิดหนึ่งมีอาการทองรวง อาเจียน รางกายจะ ขบั น้ําออกมาเปน จํานวนมาก อหิวาตกโรคเปนโรคในระบบทางเดินอาหารที่เกิดข้ึนเฉียบพลัน เกิดจากเช้ือ แบคทีเรียใน สายพันธุเฉพาะช่ือ ไวบริโอ คอเลอรี (Vibrio cholerae) โดยทั่วไปมีอาการไมมาก แต ประมาณ 1 ใน 10 ราย อาจเกิดอาการทอ งเสียอยางรุนแรง อาเจียน และเปนตะคริวที่ขาได เปนผลไม เกิดการสูญเสยี น้าํ และเกลอื แรอ ยางรวดเรว็ เกดิ ภาวะขาดนํ้าและหมดสติ ถาไมไดรับการรักษาอาจถึง แกช ีวติ การตดิ ตอ และแพรก ระจายของเชอ้ื โรค อหิวาตกโรคติดตอ ไดจากการรับประทานอาหารหรือด่ืมนํ้าที่ปนเปอนอุจจาระหรือ อาเจียนของผูติดเชื้อหรือโดยการรับประทานหอยดิบ ๆ จากแหลงน้ําท่ีมีเช้ือนี้ แตไมติดตอโดยการ สัมผัสผวิ เผินกบั ผตู ดิ เชือ้ การระบาดมักเกิดในบริเวณที่มีระบบทอระบายอุจจาระและแหลงน้ําสะอาดไม เพียงพอ ไมก่ีปมาน้ีโรคอหิวาตกโรคเกิดระบาดตอเนื่องกันหลายครั้งในพื้นท่ีบางแหงของทวีป แอฟริกา เอเชีย อเมริกาใต และอเมริกากลาง (แมตามปกติจะมีแหลงน้ําสะอาดพอเพียง แต อหวิ าตกโรคก็อาจเกดิ ขนึ้ หลงั จากมีภยั ธรรมชาติ เชน แผน ดินไหวหรือนํ้าทวมได) อยางไรก็ดี ผูท่ีเขา ไปในบริเวณแพรร ะบาด ของโรค แตระมัดระวงั เร่อื งการกินอาหารกม็ ีความเสี่ยงท่จี ะติดเชอื้ นอย ระยะเวลาฟก ตัว ผทู ีไ่ ดร ับเชอื้ จะเกิดอาการไดตัง้ แต 24 ชั่วโมง ถึง 5 วัน แตโดยเฉล่ียแลว จะเกิดอาการ ภายใน 1-2 วัน

105 อาการ 1. เปนอยางไมรุนแรง พวกนี้มักหายภายใน 1 วัน หรืออยางชา 5 วัน มีอาการถาย อจุ จาระเหลวเปน น้ํา วันละหลายครงั้ แตจาํ นวนอจุ จาระไมเกินวันละ 1 ลิตร ในผูใหญอาจมีปวดทอง หรอื คล่ืนไสอาเจยี นได 2. เปนอยางรุนแรง อาการระยะแรก มีทองเดิน มีเนื้ออุจจาระมาก ตอมามีลักษณะ เปนน้ําซาวขาว เพราะวามีมูกมาก มีกลิ่นเหม็นคาว ถายอุจจาระไดโดยไมมีอาการปวดทอง บางคร้ัง ไหลพุงออกมาโดยไมรูสึกตัว มีอาการอาเจียนโดยไมคล่ืนไส อุจจาระออกมากถึง 1 ลิตรตอช่ัวโมง และจะหยดุ เองใน 1-6 วัน ถาไดน้ําและเกลอื แรช ดเชยอยา งเพียงพอ แตถ าไดน้ําและเกลอื แรทดแทนไม ทันกับท่ีเสยี ไป จะมีอาการขาดน้ําอยางมาก ลกุ น่ังไมไหว ปส สาวะนอย หรือไมมีเลย อาจมีอาการเปน ลม หนา มืด จนถงึ ชอ็ ก ซงึ่ เปนอนั ตรายถงึ ชวี ติ ได ขอ ควรปฏบิ ตั ิเมอื่ เกิดอาการทองเสยี 1. งดอาหารที่มรี สจดั หรือเผ็ดรอน หรือของหมักดอง 2. ดืม่ น้าํ ชาแกแทนนาํ้ บางรายตองงดอาหารชว่ั คราว เพ่อื ลดการระคายเคอื งในลาํ ไส 3. ดื่มนา้ํ เกลือผง สลับกบั นํา้ ตมสุก ถา เปนเดก็ เล็กควรปรึกษาแพทย 4. ถา ทอ งเสยี อยางรุนแรง ตอ งรบี นําสงแพทยดว น การปอ งกัน 1. รบั ประทานอาหารท่ีปรุงสุกใหม ๆ และด่ืมน้ําสะอาด เชน นํ้าตมสุก ภาชนะท่ีใส อาหารควรลางสะอาดทุกครง้ั กอ นใช หลีกเล่ยี งอาหารหมกั ดอง สกุ ๆ ดิบ ๆ อาหารท่ีปรุงท้ิงไวนาน ๆ อาหารทีม่ ีแมลงวันตอม 2. ลางมือฟอกสบูใหสะอาดทุกครั้งกอนกินอาหารหรือกอนปรุงอาหารและหลัง เขา สว ม 3. ไมเทอจุ จาระ ปส สาวะและสิง่ ปฏิกูลลงในแมนาํ้ ลําคลอง หรือทิ้งเร่ียราด ตองถาย ลงในสว มท่ีถูกสขุ ลักษณะและกาํ จดั สิง่ ปฏิกูลโดยการเผาหรอื ฝงดนิ เพอื่ ปองกันการแพรของเชือ้ โรค 4. ระวังไมใหน าํ้ เขา ปาก เมื่อลงเลน หรอื อาบนํ้าในลาํ คลอง 5. หลกี เลีย่ งการสมั ผสั ผูป วยทีเ่ ปน อหวิ าตกโรค 6. สําหรับผูท ี่สมั ผสั โรคนี้ ควรรบั ประทานยาทแ่ี พทยใหจนครบ การรักษาทางการแพทย การรักษาฉุกเฉิน คือ การรักษาภาวะขาดน้ําโดยดวน ดวยการใหน้ําและเกลือแร ทดแทนการสูญเสียทางอุจจาระ ถาผูปวยอยูในภาวะขาดน้ํารุนแรง ตองใหน้ําทางเสนโลหิตอยาง เรงดว น จนกวาปริมาณน้าํ ในรา งกาย ความดันโลหติ และชพี จรจะกลับสูภาวะปกติ

106 สําหรับผูปวยในระดับปานกลางท่ัวไป การใหดื่มนํ้าเกลือแรทดแทนจะใหผลดี สว นผสมของนา้ํ เกลอื แรส ตู รมาตรฐานไดแ ก กลโู คส 20 ก. โซเดียมคลอไรด 3.5 ก. โปแตสเซียม 1.5 ก. และโตรโซเดยี มซเิ ทรต 2.9 ก. หรือโซเดยี มไบคารบอเนต 2.5 ก. ตอ น้ําสะอาด 1 ลิตร โรคชคิ ุนกนุ ยา (Chikungunya) การตดิ เชื้อ Chikungunya virus เดิมมรี กรากอยใู นทวปี อาฟริกา ในประเทศไทยมีการ ตรวจพบครงั้ แรกพรอมกับที่มไี ขเ ลือดออกระบาดและเปน ครั้งแรกในทวีปเอเชีย เมื่อ พ.ศ. 2501 โดย Prof.W McD Hamnon แยกเชื้อชคิ นุ กนุ ยา ไดจ ากผูป วยโรงพยาบาลเด็ก กรุงเทพมหานคร ลักษณะโรค โรคชิคนุ กนุ ยา เปน โรคติดเช้ือไวรัสชิคุนกุนยาที่มียุงลายเปนพาหะนําโรค มีอาการ คลายไขแ ดง แตตางกันท่ีไมมีการร่วั ของพลาสมาออกนอกเสนเลือด จึงไมพบผูปวยท่ีมีอาการรุนแรง มากจนถงึ มีอาการช็อก สาเหตุ เกดิ จากเชอื้ ไวรัสชิคนุ กนุ ยา (Chikungunya virus) โดยมียุงลาย เปน พาหะนาํ โรค วธิ กี ารตดิ ตอ ติดตอ กันไดโ ดยมียุงลาย Aedes aegypti เปนพาหะนําโรคที่สําคัญ เม่ือยุงลายตัวเมีย กดั และดูดเลือดผูปวยที่อยูในระยะไขสูง ซ่ึงเปนระยะที่มีไวรัสอยูในกระแสเลือด เชื้อไวรัสจะเขาสู กระเพาะยุง และเพมิ่ จาํ นวนมากขน้ึ แลวเดินทางเขา สูตอมนํ้าลาย เมอ่ื ยุงทีม่ เี ช้ือไวรัสชิคุนกุนยาไปกัด คนอื่นกจ็ ะปลอ ยเชอื้ ไปยังคนทถี่ กู กดั ทําใหคนนนั้ เกิดอาการของโรคได ระยะฟก ตัว โดยทวั่ ไปประมาณ 1-12 วัน แตท่พี บบอ ยประมาณ 2-3 วนั ระยะติดตอ ระยะไขสงู ประมาณวันท่ี 2-4 เปนระยะท่มี ไี วรสั อยูในกระแสเลอื ดมาก อาการและอาการแสดง ผปู วยจะมอี าการไขสูงอยา งฉับพลัน มีผืน่ แดงขน้ึ ตามรา งกายและอาจมอี าการคนั รวม ดวย พบตาแดง (conjunctiva injection) แตไ มคอยพบจดุ เลอื ดออกในตาขาว สว นใหญแลวในเด็กจะมี อาการไมร นุ แรงเทาในผใู หญ ในผใู หญอ าการทเี่ ดน ชัดคืออาการปวดขอ ซงึ่ อาจพบขออักเสบได สวน ใหญจ ะเปน ทีข่ อ เลก็ ๆ เชน ขอมอื ขอเทา อาการปวดขอจะพบไดห ลาย ๆ ขอ เปลี่ยนตําแหนงไปเรื่อย ๆ อาการจะรุนแรงมากจนบางครั้งขยับขอไมไ ด อาการจะหายภายใน 1-12 สปั ดาห ผูป ว ยบางรายอาจมี

107 อาการปวดขอเกิดข้ึนไดอ ีกภายใน 2-3 สปั ดาหตอมา และบางรายอาการปวดขอจะอยไู ดน านเปน เดือน หรอื เปนป ไมพ บผปู ว ยทมี่ ีอาการรนุ แรงถึงช็อก ซ่ึงแตกตางจากโรคไขเลอื ดออก โรคน้จี ะพบมากในฤดฝู น เมื่อประชากรยงุ เพ่ิมขนึ้ และมีการติดเช้ือในยุงลายมากขึ้น พบโรคนีไ้ ดใ นทกุ กลุมอายุ ซึ่งตางจากไขเ ลอื ดออกและหดั เยอรมนั ทส่ี วนมากพบในผูอายุนอยกวา 15 ป ในประเทศไทยพบมีการระบาดของโรคชิคุนกุนยา 6 ครั้ง ในป พ.ศ. 2531 ท่ีจังหวัดสุรินทร พ.ศ. 2534 ที่จังหวัดขอนแกนและปราจีนบุรี ในป พ.ศ. 2536 มีการระบาด 3 ครั้ง ท่ีจังหวัดเลย นครศรีธรรมราช และหนองคาย และกลับมาระบาดอกี ในป พ.ศ. 2551 การรักษา ไมมีการรักษาท่ีจําเพาะเจาะจง (specific treatment) การรักษาเปนการรักษาแบบ ประคับประคอง (supportive treatment) เชน ใหยาลดอาการไข ปวดขอ และการพักผอน การปองกนั การปองกันทดี่ ีควรปฏบิ ตั ิเชน เดียวกับการปองกันโรคไขเลือดออก คือ ทําลายแหลง เพาะพันธุยุงลาย และนอนกางมุง หรือนอนในหองท่ีมีมุงลวด หากตองออกไปในท่ีมียุงชุกชุม ควร ทายากนั ยุงปองกันทกุ คร้งั โรคไขหวดั ใหญแ ละไขห วัดใหญส ายพันธใุ หม 2009 โรคไขห วดั ใหญ โรคไขหวดั ใหญ เปน โรคตดิ เชื้อระบบทางเดินหายใจ เกดิ จากเชือ้ ไวรัส พบไดท ั้งเด็ก และผใู หญ สามารถตดิ ตอ กันไดงา ยจะมอี าการรนุ แรงกวาโรคหวดั ธรรมดา ผูปว ยจะมไี ขสงู ปวดศีรษะ ปวดเมอ่ื ยกลามเนือ้ ออนเพลยี คดั จมูก นาํ้ มูกไหล ตาแดง ไอ จาม บางรายอาจมีอาการคลื่นไส อาเจียน เบ่ืออาหาร ทองเดิน และอาจมีโรคแทรกซอนได เชน หลอดลมอักเสบ กลามเน้ือหัวใจอักเสบ ปวดบวม ตอมทอนซิลอักเสบ เปนตน ซึ่งภาวะแทรกซอน เหลา นีม้ กั เกดิ ในเดก็ เลก็ คนสงู อายุ ผปู ว ยเบาหวาน คนทส่ี บู บุหรีจ่ ดั หรือผปู วยทีเ่ ปน โรคปอดเรอ้ื รงั ถาปวยเปน โรคไขห วัดใหญควรไปรับการตรวจรักษาจากแพทย เพราะจะไมหายงาย ๆ เหมอื นโรคหวัดธรรมดา สาํ หรับการปฏบิ ัติตนหลังการตรวจรักษาก็ควรพักผอนมาก ๆ งดการทํางาน หนกั หรอื การออกกาํ ลังกาย สวมเส้อื ผาใหร า งกายอบอนุ อยาอาบน้ําเย็น ดื่มน้ําอุนมาก ๆ เพ่ือชวยลด ไข รบั ประทานอาหารออน ๆ ใชผ า ชุบน้ําธรรมดาเช็ดตัวเม่ือเวลามีไข และรับประทานยาตามแพทยส่งั ในการปองกันโรคนี้ก็เหมือนกับการปองกันโรคหวัดธรรมดาและในปจจุบันน้ีก็มี วคั ซีนปองกนั โรคไขหวดั ใหญ ซึ่งผูที่ควรไดรบั วัคซีนปองกันโรคไขหวัดใหญ ไดแก ผูสูงอายุ ผูปวย ดว ยโรคเร้อื รัง

108 ตาง ๆ เชน โรคเบาหวาน โรคหอบหดื โรคไต โรคเลือด โรคหัวใจ โรคปอด เปนตน ผูปวยติดเชื้อเอช ไอวี เด็กที่มีโรคเรือ้ รังเก่ยี วกบั ระบบทางเดินหายใจ ผทู กี่ ําลงั จะเดินทางไปตางประเทศและผูที่ทํางาน บรกิ ารสาธารณชน โรคไขหวดั ใหญ ติดตอเฉยี บพลันของระบบทางเดินหายใจไดรวดเร็ว มักระบาดใน ฤดฝู น ไขหวดั ใหญมหี ลายชนดิ บางชนดิ รนุ แรงทาํ ใหผูปว ยเสียชีวติ ได สาเหตุ เกดิ จากเชื้อไวรัส มีอยู 3 ชนิด คือ ชนิดเอ ชนิดบี และชนิดซี บางครั้งใชช่ือ ตามเมอื งที่ระบาด เชน ไขหวดั ฮองกง หรอื ไขห วัดใหญ 2009 เปนตน การตดิ ตอ เหมอื นกบั ไขห วดั ธรรมดา ติดตอ โดยการสัมผัสโดยตรง ดว ยการไอหรือ จามรดกันหายใจเอาเชอ้ื โรคท่ปี ะปนอยูในอากาศและติดตอทางออมโดยการใชสิ่งของ เสื้อผา ปะปน กับผูป วย ระยะฟก ตวั ของโรค ประมาณ 1-3 วัน สําหรับเด็กเล็กอาจแพรเ ชื้อไดน านถงึ 7 วนั อาการ มอี าการรนุ แรงมากกวา ไขหวัดธรรมดา มักเกิดขึ้นทันทีทันใด ดวยการปวด ศีรษะ หนาวสั่น มีไข ปวดเมอ่ื ยกลา มเน้ือ ออ นเพลยี เบอื่ อาหาร การรักษาพยาบาล ไขหวัดใหญไมมียารักษา ตองรักษาตามอาการของโรคและ ปองกันการเกดิ โรคแทรกซอน การปฏิบัติตน เมอื่ มีอาการโรค ควรรักษาตามอาการของโรค โดยปรึกษาแพทยและ รับประทานยาตามแพทยสั่ง พักผอนใหมาก ๆ รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู ควรทําใหรางกาย อบอุน เชน การนอนหมผา เวลาไอหรอื จามควรใชผาหรอื กระดาษปด ปากปด จมกู เพ่อื ปองกันเชื้อโรค ไมใหแ พรกระจายไปสผู ูอ ่นื การปองกันและควบคุมโรค ควรปฏบิ ัตดิ งั นี้ 1. ไมค วรคลุกคลกี ับผูปวย ควรแยกใหอยตู า งหาก 2. ไมใ ชข องใชร วมกับผูปวย 3. เวลาไอหรอื จามควรปด ปาก ปดจมูก 4. รกั ษารา งกายใหแขง็ แรงอยเู สมอ โรคไขห วดั ใหญส ายพันธุใหม 2009 ไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 หรือไขหวัดใหญสายพันธุใหมชนิดเอ (H1N1) ท่ี แพรระบาดเปนปญหาสาธารณสุขของประเทศไทยอยูในขณะน้ี ทําใหมีผูเสียชีวิตแลวหลายสิบราย และมผี ูติดเช้อื กวาพันราย (ขอมูลเดอื นสิงหาคม 2552) ปจจุบันการแพรระบาดของโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนิดเอ (H1 N1) กําลัง ขยายตัวไปท่ัวโลก และขณะน้ีประเทศไทยพบการระบาดภายในประเทศแลว โดยเฉพาะอยางย่ิง สถานศึกษาและสถานประกอบการ ซึ่งอาจแพรระบาดอยางรวดเร็ว ไขหวัดใหญสายพันธุใหมนี้มี

109 อาการคลา ยกับไขหวดั หรอื ไขห วดั ใหญธ รรมดา สวนใหญมีอาการนอยและหายไดโดยไมตองรับการ รักษาท่โี รงพยาบาล สําหรับผูปวยจํานวนไมมากในตางประเทศที่เสียชีวิต มักเปนผูท่ีมีโรคประจําตัว เรื้อรงั เชน โรคปอด หอบหืด โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด เบาหวาน เปนตน ผูมีภูมิตานทานตํ่า โรค อว น ผสู ูงอายุมากกวา 65 ป เด็กอายุต่าํ กวา 5 ป และหญิงมคี รรภ สําหรับวิธีการติดตอและวิธีการปองกันโรค จะคลายกับไขหวัดใหญธรรมดา กระทรวงสาธารณสุขจึงขอใหคําแนะนําในการปองกันและควบคุมโรคไขหวัดใหญสายพันธุใหม ชนดิ เอ (เอช1 เอ็น1) ดงั ตอไปน้ี คาํ แนะนาํ สาํ หรับประชาชนทั่วไป 1. ลางมือบอ ย ๆ ดว ยน้ําและสบู หรือใชแอลกอฮอลเ จลทําความสะอาดมือ 2. ไมใชแกวนา้ํ หลอดดูดน้าํ ชอ นอาหาร ผาเชด็ มอื ผาเช็ดหนา ผา เชด็ ตัว รวมกับ ผูอ ่นื 3. ไมค วรคลกุ คลใี กลช ิดกับผปู ว ยทม่ี ีอาการไขห วัด 4. รกั ษาสุขภาพใหแขง็ แรง ดว ยการกินอาหารที่มีคณุ คาทางโภชนาการ ดื่มน้ํามาก ๆ นอนหลบั พกั ผอนใหเพยี งพอ และออกกําลงั กายอยางสม่ําเสมอ 5. ควรหลกี เลย่ี งการอยูในสถานที่ท่ีมีผูค นแออดั และอากาศถายเทไมดีเปนเวลานาน โดยไมจาํ เปน 6. ติดตามคาํ แนะนําอนื่ ๆ ของกระทรวงสาธารณสุขอยางใกลชดิ คําแนะนําสาํ หรบั ผูป ว ยไขห วัดหรอื ไขหวัดใหญ 1. หากมีอาการปวยไมรุนแรง เชน ไขไมสูง ไมซึม และรับประทานอาหารได สามารถรกั ษาตามอาการดว ยตนเองทีบ่ านได ไมจาํ เปนตองไปโรงพยาบาล ควรใชพาราเซตามอลเพื่อ ลดไข (หามใชย าแอสไพรนิ ) นอนหลับพกั ผอนใหเพียงพอ และด่มื นาํ้ มาก ๆ 2. ควรหยุดเรียน หยดุ งาน จนกวา จะหายเปนปกติ และหลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกลชิด หรือใชสง่ิ ของรว มกบั ผูอ่ืน 3. สวมหนากากอนามัยเม่ือจําเปนตองอยูกับผูอ่ืน หรือใชกระดาษทิชชู ผาเช็ดหนา ปดปากและจมูกทกุ ครง้ั ทีไ่ อ จาม 4. ลางมือบอย ๆ ดวยนํ้าและสบู หรือใชแอลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ โดยเฉพาะหลงั การไอ จาม 5. หากมีอาการรุนแรง เชน หายใจลําบาก หอบเหน่ือย อาเจียนมาก ซึม ควรรีบไป พบแพทย

110 คาํ แนะนําสําหรบั สถานศึกษา 1. แนะนาํ ใหผ ูเรยี นท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบานหรือหอพัก หากมอี าการปว ยรนุ แรง ควรรีบไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนผูเรียนท่ีขาดเรียนในแตละวัน หากพบขาดเรียนผิดปกติ หรือ ต้ังแต 3 คนข้ึนไปในหองเรียนเดียวกัน และสงสัยวาปวยเปนไขหวัดใหญใหแจงตอเจาหนาที่ สาธารณสุขในพ้นื ที่ เพื่อสอบสวนและควบคมุ โรค 3. แนะนําใหผเู รยี นทเี่ ดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเองเปน เวลา 7 วัน ถามีอาการปว ยใหห ยดุ พกั รกั ษาตัวทบี่ า น 4. หากสถานศึกษาสามารถใหผูเรียนที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญทุกคน หยดุ เรยี นไดกจ็ ะปอ งกันการแพรกระจายเชื้อไดดี และไมจาํ เปน ตอ งปด สถานศกึ ษา แตหากจะพจิ ารณา เปด สถานศึกษา ควรหารอื รวมกนั ระหวางสถานศกึ ษากับเจาหนา ท่ีสาธารณสุขในพนื้ ที่ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เครื่องใชท่ีมีผูสัมผัสจํานวนมาก เชน โตะ เรียน ลกู บดิ ประตู โทรศพั ท ราวบนั ได คอมพิวเตอร ฯลฯ โดยการใชน ้าํ ผงซักฟอกเชด็ ทาํ ความสะอาด อยางนอ ยวนั ละ 1-2 ครงั้ จดั ใหม ีอางลา งมอื นา้ํ และสบอู ยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตูหนาตาง ใหอากาศถา ยเทไดสะดวก และแสงแดดสองไดท วั่ ถึง คําแนะนําสาํ หรบั สถานประกอบการและสถานท่ีทํางาน 1. แนะนําใหพนักงานท่ีมีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวที่บาน หากมี อาการปวยรนุ แรง ควรรบี ไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนพนักงานท่ีขาดงานในแตละวัน หากพบขาดงานผิดปกติ หรือ ต้งั แต 3 คนขึน้ ไปในแผนกเดยี วกนั และสงสัยวา ปว ยเปนไขหวัดใหญ ใหแ จงตอเจา หนา ทีส่ าธารณสุข ในพนื้ ที่ เพื่อสอบสวนและควบคมุ โรค 3. แนะนําใหพนักงานท่ีเดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเอง เปน เวลา 7 วนั ถามีอาการปวยใหห ยดุ พกั รักษาตวั ท่บี าน 4. ในสถานการณปจ จุบัน ยังไมแนะนําใหปดสถานประกอบการหรือสถานท่ีทํางาน เพอ่ื การปอ งกันการระบาดของโรคไขห วัดใหญ 5. ควรทําความสะอาดอุปกรณ ส่ิงของ เคร่ืองใช ที่มีผูสัมผัสจํานวนมาก เชนโตะ ทํางาน ลูกบดิ ประตู โทรศพั ท ราวบันได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชน ํา้ ผงซกั ฟอกท่วั ไปเช็ดทําความ สะอาดอยางนอยวันละ 1-2 คร้ัง จดั ใหมีอางลางมือ นํ้าและสบูอยางเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตู หนาตาง ใหอ ากาศถา ยเทไดส ะดวก และแสงแดดสองไดทั่วถึง 6. ควรจัดทําแผนการประคองกิจการในสถานประกอบการและสถานที่ทํางาน เพอื่ ใหส ามารถดําเนนิ กจิ การตอไปไดอ ยางตอ เน่อื ง หากเกดิ การระบาดใหญ

111 แหลง ขอ มลู การติดตอเพ่อื ปรกึ ษากบั เจา หนาทส่ี าธารณสขุ ในพ้ืนที่ 1. กรุงเทพมหานคร ติดตอไดที่ กองควบคุมโรค สํานักอนามัย กรุงเทพมหานคร โทรศพั ท 0-2245-8106, 0-2246-0358 และ 0-2354-1836 2. ตางจงั หวัด ตดิ ตอไดท่ี สาํ นักงานสาธารณสขุ จังหวดั ทุกแหง ติ ด ต า ม ข อ มู ล แ ล ะ ร า ย ล ะ เ อี ย ด เ พ่ิ ม เ ติ ม ไ ด ที่ เ ว็ บ ไ ซ ต ก ร ะ ท ร ว ง ส า ธ า ร ณ สุ ข www.moph.go.th และหากมีขอสงสัย สามารถติดตอไดท่ี ศูนยปฏิบัติการ กรมควบคุมโรค หมายเลข โทรศัพท 0-2590-3333 และศูนยบ ริการขอ มลู ออนไลน กระทรวงสาธารณสุข หมายเลขโทรศัพท 0- 2590-1994 ตลอด 24 ชว่ั โมง กจิ กรรม ใหผ เู รียนศกึ ษาและรวบรวมขอ มูลการเจ็บปว ยดวยโรคตดิ ตอที่ระบาดอยูใ นชว งเวลา ปจ จุบัน พรอมบอกวธิ ีการปองกนั และแกป ญหาในชุมชน ชอื่ โรค.....................................................................................  อาการ ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………  เช้ือโรคและพาหะนาํ โรค ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

112  การปอ งกนั และการรกั ษา ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………  การแกปญ หาการแพรร ะบาดในชุมชน โดยวธิ ี ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

113 บทท่ี 6 ยาแผนโบราณและยาสมุนไพร สาระสาํ คญั ปจ จุบนั ประชาชนหนั มานิยมใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรกนั มากข้ึน การศึกษา ถงึ สรรพคณุ และวธิ ีการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่ถูกตองจะชวยใหประชาชนรูจักการดูแล รักษาสขุ ภาพดว ยตนเองอยางมีประสทิ ธิภาพและปลอดภยั ผลการเรียนรทู ่คี าดหวงั เพ่อื ใหผ ูเรยี นสามารถ 1. บอกสรรพคุณและวธิ กี ารใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรท่สี าํ คัญได 2. อธบิ ายอันตรายทอี่ าจเกดิ ขนึ้ จากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรได ขอบขายเนอื้ หา เร่อื งท่ี 1 หลกั และวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร เรอื่ งท่ี 2 อันตรายจากการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร

114 เรอ่ื งท่ี 1 หลักและวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร ปจ จบุ นั มกี ารสนับสนุนใหใช “สมุนไพร” ในการรักษาโรคตาง ๆ และมีผลิตภัณฑ สมุนไพรออกมามากจนเกดิ การสบั สนระหวาง “สมุนไพร” และ “ยาแผนโบราณ” ซึ่ง “ยาสมุนไพร” น้นั จะหมายถึง ยาที่ไดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หรือแร ซ่งึ มิไดผ สมปรุงหรือแปรสภาพในขณะที่ “ยาแผน โบราณ” เปน การนําเอาสมุนไพรมาแปรรูปแลวอาจจะอยูในรูปยาน้ํา ยาเม็ด หรือแคปซูล ซ่ึงยาแผน โบราณนี้ การจะผลติ หรือนําสั่งเขา มาจะตองไดรับอนญุ าตจาก อย. กอน รวมท้งั การขายยาแผนโบราณ ตอ งขายเฉพาะในรา นขายยาแผนโบราณหรอื ในรา นขายยาแผนปจ จุบนั เทา น้ัน 1.1 หลักและวิธกี ารใชย าแผนโบราณ ความหมายของยาแผนโบราณ ตามพระราชบัญญัติ พ.ศ. 2510 ไดแบงออกเปน 2 แบบ คือ ยาแผนปจจุบันและยา แผนโบราณ “ยาแผนโบราณ” คอื ยาที่มงุ หมายสําหรับใชในการประกอบโรคศิลปแ ผนโบราณ ซึ่งเปน ยาทีอ่ าศัยความรูจ ากตาํ ราหรือเรียนสืบตอกันมา อันมิใชการศึกษาตามหลักวิทยาศาสตร และยาแผน โบราณ ที่ยอมรับของกฎหมายยาจะตองปรากฏในตํารายาที่รัฐมนตรีประกาศหรือเปนยาที่รัฐมนตรี ประกาศหรอื รบั ข้ึนทะเบียนเทาน้นั การควบคุมยาแผนโบราณตามกฎหมายท่ีควรรู 1. การผลิต นําเขา และการขายยาแผนโบราณ จะตองไดรับอนุญาตจากสํานักงาน คณะกรรมการอาหารและยา หรือสาํ นักงานสาธารณสุขจงั หวัด และตอ งจัดใหผูประกอบโรคศลิ ปแผน โบราณเปน ผูมหี นา ทปี่ ฏบิ ตั ิการประจาํ อยตู ลอดเวลาทเี่ ปด ทาํ การ 2. หามมิใหผูรับอนุญาตผลิตยา ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณนอกสถานที่ท่ีได กําหนดไวใ นใบอนญุ าต เวน แตเปนการขายสงตรงตอผูรับอนุญาตขายยาแผนโบราณ 3. ตํารับยาแผนโบราณท่ีผลิตหรือนําเขาอยางถูกตองตามกฎหมาย จะตองขอขึ้น ทะเบียนตาํ รบั ยาและไดเลขทะเบยี นจงึ จะผลติ หรอื นําเขาได

115 4. ยาแผนโบราณที่รับขึ้นทะเบียน ตองเปนยาที่มีสรรพคุณเปนท่ีเชื่อถือไดและ ปลอดภัยในการใช 5. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนุญาต จะมีความผิดตอง ระวางโทษจําคกุ ไมเ กิน 3 ป และปรับไมเกนิ 5,000 บาท (หาพันบาท) 6. ผูผลิต ขาย หรือนําเขายาท่ีไมไดข้ึนทะเบียน จะมีความผิดตองระวางโทษจําคุก ไมเกิน 3 ป หรอื ปรับไมเกิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทงั้ จาํ ท้งั ปรับ 7. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกตั้งแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรับตง้ั แต 10,000 บาท – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถึงหา หม่นื บาท) 8. ผูท่ีขายยาปลอมจะมีความผิด ตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 1 ป – 20 ป และปรับ ตั้งแต 2,000 – 10,000 บาท (สองพันถึงหนงึ่ หม่นื บาท) 9. ผทู โี่ ฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมาย ตองระวางโทษ ปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนึง่ แสนบาท) รายละเอียดจะกลา วตอ ไป ปญหายาแผนโบราณที่พบในปจ จบุ ัน แมวาจะมีกฎหมายและหนวยงานท่ีคอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อ คมุ ครองใหผ ูบรโิ ภคปลอดภยั จากการใชยาแผนโบราณ แตก็ไมสามารถที่จะขจัดปญหาตาง ๆ ที่เกิดขึ้น ได ไมวาจะเปนการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไมไดขออนุญาตผลิตและขายจาก สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด การขายยาแผนโบราณท่ี ไมไดข ้ึนทะเบียนหรือยาปลอม อนั ตรายจากการรับประทานยาแผนโบราณทีไ่ มไ ดขึ้นทะเบียนหรอื ยาปลอม ในปจจุบันพบวา มียาแผนโบราณที่ไมไดขึ้นทะเบียนหรือยาปลอมกอใหเกิดอันตรายตอ ผูบริโภคได เชน มีการปนเปอนของจุลินทรียที่กอใหเกิดโรค หรือการนําสารเคมีท่ีไมปลอดภัยตอ ผบู ริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสยาแกปวด แผนปจจุบัน เชน อินโดเมทาซนิ หรอื แมแตการนํายาเฟนิลบิวตาโวนและสเตียรอยด ซ่ึงเปนยาควบคุมพิเศษ ซ่ึงมี ผลขางเคยี งสงู ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่อื ใหเกิดผลในการรักษาท่ีรวดเร็ว แตจะทําใหเกิดอันตราย ตอ ผบู รโิ ภค คอื ทําใหเกิดโรคกระดกู ผุ โรคความดนั โลหิตสูง โรคเบาหวาน และโรคกระเพาะได เปน ตน

116 การเลอื กซ้อื ยาแผนโบราณ เพื่อความปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาขอ แนะนาํ วธิ กี ารเลือกซอ้ื ยาแผนโบราณ ดังน้ี 1. ควรซ้ือยาแผนโบราณจากรา นขายยาท่มี ใี บอนุญาตและมีเลขทะเบยี นตํารบั ยา 2. ไมค วรซ้ือยาแผนโบราณจากรถเรขาย เพราะอาจไดรับยาที่ผลิตขึ้นโดยผูผลิตที่ ไมไดมาตรฐาน ซ่ึงอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิตอาจทําใหเกิดอันตรายตอ ผบู ริโภคได 3. กอนซื้อยาแผนโบราณ ควรตรวจดูฉลากยาทกุ ครง้ั วา มีขอความดงั กลา วน้ีหรอื ไม  ชื่อยาเลขทหี่ รอื รหัสใบสาํ คัญการข้ึนทะเบียนยา ปริมาณของยาท่ีบรรจุ เลขท่ีหรอื อกั ษรแสดงคร้งั ทีผ่ ลติ  ชื่อผูผลิตและจงั หวัดท่ีตั้งสถานที่ผลิตยาวัน เดือน ป ท่ีผลิตยา คําวา“ยา แผนโบราณ” ใหเหน็ ไดช ดั เจน  คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะที่” แลวแตกรณี ดวยอักษรสี แดงเหน็ ไดชัดเจน ในกรณีเปนยาใชภายนอกหรือยาใชเฉพาะที่ คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณี เปน ยาสามัญประจําบา น คําวา “ยาสําหรบั สัตว” ในกรณเี ปน ยาสําหรบั สตั ว วิธีสังเกตเลขทะเบยี นตาํ รบั ยาแผนโบราณ มดี ังน้ี 1. หากเปนยาแผนโบราณท่ีผลิตในประเทศ จะขึ้นตนดวยอักษร G ตามดวยเลข ลําดับทีอ่ นญุ าต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบียน G20/42 2. หากเปน ยาแผนโบราณทีน่ าํ เขา จากตา งประเทศ จะข้ึนตนดวยอักษร K ตามดวย เลขลาํ ดบั ทอี่ นญุ าต/ป พ.ศ. เชนเลขทะเบยี น D15/42 สาํ หรบั การโฆษณายาทุกชนิดไมว าจะเปนยาแผน โบราณหรอื แผนปจจบุ ัน ตามพระราชบัญญัตยิ า พ.ศ. 2510 มาตรา 88 โดยสรปุ คอื หามโฆษณาโออวด สรรพคุณวา สามารถบําบัด บรรเทา รักษาหรือปองกันไดอยางศักดิ์สิทธิ์หรือหาย นอกจากน้ียังหาม โฆษณาเปนเท็จหรือเกิดความจริง หามโฆษณาสรรพคุณยาวาสามารถบําบัดบรรเทา รักษาหรือปองกัน โรคหรอื อาการของโรคทรี่ ฐั มนตรีประกาศตามมาตรา 77 ไดแก โรคเบาหวาน มะเร็ง อัมพาต วัณโรค โรคเร้ือน โรคหรืออาการโรคของสมอง หัวใจ ปอด ตับ มาม และไต (เวนแตจะเปนการโฆษณา โดยตรงตอ ผปู ระกอบโรคศลิ ป ผูประกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตว) ผูใด โฆษณา ขายยาโดยฝาฝน มาตรา 88 ตอ งระวางโทษปรับไมเ กนิ หน่ึงแสนบาท ดงั น้นั ถาผบู รโิ ภคพบ เห็นการโฆษณาโออ วดดงั กลา ว สามารถแจง รอ งเรยี นไดทสี่ ํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ ทีส่ าํ นักงานสาธารณสุขจงั หวดั ทุกแหง การซือ้ ยาแผนโบราณคร้ังใดควรเลือกยาที่มีเลขทะเบียนตํารับยาและซื้อจากรานที่มี ใบอนุญาตเทา นน้ั จงึ จะปลอดภยั ในการใชยาแผนโบราณ

117 1.2 หลักและวธิ กี ารใชยาสมนุ ไพร ในปจจุบันคาใชจายทางดานสุขภาพของคนไทยเพิ่มขึ้นตามลําดับ ในแตละป ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการสั่งซื้อยา และเวชภัณฑจากตางประเทศเปนจํานวนมาก กระทรวงสาธารณสุขไดพยายามหากลวิธีในการใชทรัพยากรและภูมิปญญาทองถิ่น เพ่ือการปองกัน สงเสริมสุขภาพและรักษาโรค สมุนไพรไทยและการแพทยแผนไทยนับเปนทางเลือกหนึ่งของ ประชาชนซึ่งกําลังไดรับความนิยมอยางแพรหลาย เพราะเปนการใชทรัพยากรและภูมิปญญาไทยที่ นอกจากมคี วามปลอดภัยแลว ยงั เปน การประหยัดเงนิ ตราของประเทศอีกดว ย สมนุ ไพรตามพระราชบญั ญตั ิยา หมายถงึ ยาทีไ่ ดจากพชื สตั ว หรอื แรธ าตุ ซ่ึงยังไมได ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูกดัดแปลงสภาพไป เชน ห่ันเปนช้ินใหเล็กลง บด เปนผงใหละเอยี ด นาํ ผงที่บดมาอดั เปนเม็ดหรือนํามาใสแ คปซูล ในปจจบุ นั ไดมกี ารนําสมุนไพรมาใชอยา งกวา งขวาง เชน ใชเปนอาหาร อาหารเสริม เคร่ืองดื่ม ยารักษาโรค เครือ่ งสาํ อาง สวนประกอบในเครือ่ งสําอาง ใชแ ตงกล่ินและสีอาหาร ตลอดจน ใชเปน ยาฆาแมลง สว นของพชื ทน่ี าํ มาใชเ ปนสมนุ ไพร สว นของพชื ที่เรานาํ มาใชเปนยาน้ันมีหลายสวนขึ้นอยูกับตัวยาวาใชสวนใดของพืช ซ่งึ สว นของพืชทนี่ ํามาใชเ ปนสมนุ ไพร มดี ังนี้ 1. ราก (Root) รากของพชื จะมี 2 แบบ คอื แบบที่มีรากแกวและรากฝอย ซึ่งสามารถ นํามาใชทําเปนยาไดทง้ั 2 แบบ 2. ลาํ ตน (Stem) สามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คอื

118 ลาํ ตนเหนือดิน (Aerial Stem) ไดแก พืชที่มีลําตนอยูเหนือดินท้ังหลาย มีท้ังตน ใหญและตน เลก็ อาจนําเปลอื กหรอื เนื้อไมม าทาํ เปนยาได ลําตนใตดิน (Underground Stem) จะมีลักษณะคลายราก แตจะมีขนาดใหญ มี รปู รา งตา ง ๆ ซึ่งเราเรยี กสว นท่อี ยูใตดนิ วา “หัว” หรือ “เหงา” 3. ใบ (Leaf) ใบของพชื จะมรี ูปรา งแตกตา งกันไป เชน รูปเรียวยาว รูปรี รูปไข รูป ใบหอก รูปหัวใจ รปู ไต รปู โล เปนตน 4. ดอก (Flower) ดอกไมจะประกอบดวย กลบี เลี้ยง กลีบดอก เกสรตัวผู และเกสร ตวั เมยี ซงึ่ จะติดอยบู นฐานรองดอก 5. ผล (Fruit) อาจเรียกเปนผลหรอื เปนฝก กไ็ ด สมนุ ไพรไทยที่ควรรูจกั สมุนไพรไทยทจี่ ะกลาวในท่นี จ้ี ะกลาวเฉพาะชื่อของพืชที่สามารถนํามาใชเปนยาใน การรักษา ปองกัน และเสริมสรา งสขุ ภาพได ซ่ึงสมนุ ไพรไทยนัน้ มจี ํานวนมากมายมหาศาล ตอไปนี้จะ กลาวเฉพาะที่เราไดพบเห็นกันอยูบอย ๆ บางครั้งอาจคิดไมถึงวาเปนสมุนไพร พอจะยกตัวอยางได ดงั น้ี กระเทียม หอม กระชาย กะเพรา กระวานไทย กานพลู ขา ขิง ขมิ้นชัน ดีปลี ตะไคร พริกไทย มะละกอ สบั ปะรด กลวยนาํ้ วา ข้ีเหล็ก ฝกคูน ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย มะขาม มะขามเทศ มะขามปอ ม หญาคา หญา หนวดแมว หญาปก กิ่ง วานหางจระเข ใบบวั บก ใบพลบั พลงึ ใบแมงลัก เพชรสังฆาต ฝร่งั ทบั ทิม มงั คุด ฟาทะลายโจร ยอ ผักคราดหัวแหวน บอระเพ็ด ชิงชา ลาลี ยานาง กระเจ๊ียบแดง ขลู ออยแดง มะกรูด มะนาว แวงเครือ เพกา มะแวง ตนไพล พลู ชองระอา หญา ปลองทอง วา นมหากาฬ ผกั บงุ ทะเล สาบเสอื กะเม็ง วานหางชาง เหงือกปลาหมอ

119 ทองพนั ช่ัง ประคําดคี วาย พญาไรใ บ นอ ยหนา สม ปอย เอ็นออน วานชักมดลูก หนุมานประสาน กาย วานนํ้า แกน ขนุน ชะลดู เปราะหอม วานนางคํา วิธใี ชส มุนไพร สมุนไพรที่มกี ารนํามาใชในปจจบุ นั นี้มักนํามาปรุงเปนยาเพื่อใชรักษา ปองกัน และ สรา งเสรมิ สุขภาพ แตส ว นมากจะเปน การรักษาโรค ท่ีพบมากมีดังน้ี 1. ยาตม อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลาย ๆ ชนิดก็ไดที่นํามาตม เพื่อให สาระสําคญั ท่ีมีในสมุนไพรละลายออกมาในนํ้า วธิ ีเตรียมทําโดยนําสมุนไพรมาใสลงในหมอ ซึ่งอาจ เปน หมอ ดินหรอื หมอ ท่เี ปนอะลมู ิเนียม สแตนเลสกไ็ ด แลว ใสน้ําลงไปใหทว มสมุนไพร แลวจึงนําไป ตั้งบนเตาไฟ ตมใหเดือดแลวเค่ียวตออีกเล็กนอย วิธีรับประทานใหรินนํ้าสมุนไพรใสถวยหรือแกว หรอื จะใชถ วยหรอื แกว ตกั เฉพาะน้าํ ข้ึนมาในปริมาณพอสมควร หรอื ศกึ ษาจากผูข ายยาบอก ยาตมบาง ชนดิ สามารถใชไดเ กนิ กวา 1 คร้งั ดวยการเติมนํ้าลงไปแลวนาํ มาตมแลวเคี่ยวอีกจนกวารสยาจะจืดจึง เลิกใช เรามักเรยี กยาน้วี า “ยาหมอ” จะมีรสชาติและกล่ินที่ไมนารับประทาน นํ้าหนักของสมุนไพรท่ี นํามาตมนั้น แตละชนิดมักจะชงั่ ซงึ่ มีหนว ยนํ้าหนกั เปน บาท ตามรา นที่ขายจะมีเครื่องช่ังชนิดนี้ แตถา หมอที่จายยาไมชั่งก็จะใชวิธีกะปริมาณเอง ในการตมยานี้ถาเปนสมุนไพรสดจะออกฤทธ์ิดีกวา สมนุ ไพรแหง แตตามรานขายยาสมนุ ไพรมกั เปน สมุนไพรแหง เพราะจะเก็บไวไดนานกวา 2. ยาผง เปนสมนุ ไพรทนี่ ํามาบดใหเ ปนผง ซ่ึงตามรานขายยาสมุนไพรจะมีเคร่ือง บด โดยคิดคาบดเพ่มิ อกี เลก็ นอย อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลายชนิดก็ไดท่ีนํามาบดใหเปนผง แลว นํามาใสก ลอง ขวด หรอื ถุง วธิ รี ับประทานจะละลายในนํ้าแลวใชดื่มก็ได หรือจะตักใสปากแลว ดืม่ น้าํ ตามใหละลายในปากได ปจจุบันมีการนํามาใสแคปซูล เพื่อสะดวกในการรับประทาน พกพา และจาํ หนา ย 3. ยาชง วิธเี ตรยี มจะงายและสะดวกกวา ยาตม มกั มีกลนิ่ หอม เตรยี มโดยหนั่ เปน ชิ้น เล็ก ๆ ตากหรอื อบใหแ หงแลว นํามาชงนํ้าดื่มเหมือนกับการชงนํ้าชา ปจจุบันมีสมุนไพรหลายอยางท่ี นาํ มาชงดม่ื มกั เปน สมนุ ไพรชนดิ เดยี ว เชน ตะไคร หญา หนวดแมว ชาเขยี วใบหมอ น หญาปกก่ิง เปน ตน ในปจ จบุ นั มกี ารนาํ สมนุ ไพรมาบดเปน ผงแลวใสซองมีเชือกผกู ติดซอง ใชชงในนาํ้ รอนบางชนิดมี การผสมนา้ํ ตาลทรายแดงเพ่ือใหม ีรสชาตดิ ขี ึน้ แลว นํามาชงกับนํา้ รอนดื่ม ซึ่งทง้ั สองรูปแบบน้ีมีขายอยู ทั่วไป 4. ยาลกู กลอน เปนการนํายาผงมาผสมกับน้ําหรือน้ําผึ้งแลวปนเปนลูกกลม ๆ เล็ก ๆ วธิ รี บั ประทานโดยการนาํ ยาลกู กลอนใสป าก ดื่มนํา้ ตาม

120 5. ยาเม็ด ปจจุบันมีการนํายาผงมาผสมนํ้าหรือน้ําผ้ึงแลวมาใสเครื่องอัดเปนเม็ด เครอ่ื งมือนี้หาซอื้ ไดงาย มีราคาไมแพง ใชม อื กดได ไมตองใชเครื่องจักร ตามสถานที่ปรุงยาสมุนไพร หรอื วดั ท่ีมกี ารปรงุ ยาสมุนไพรมักจะซอ้ื เครือ่ งมือชนิดน้ีมาใช 6. ยาดองเหลา ไดจากการนําสมุนไพรมาใสโหลแลวใสเหลาขาวลงไปใหทวม สมนุ ไพร ปดฝาทิง้ ไวประมาณ 1-6 สัปดาห แลว รนิ เอานาํ้ มาดม่ื เปนยา ปจจุบนั มีการจําหนายเปน “ซุม ยาดอง” ซง่ึ มใี หพบเหน็ อยูบาง 7. นํามาใชสด ๆ อาจนํามาใชทาบาดแผล หรือใชทาแกพิษ เชน วานหางจระเข ผกั บุงทะเล เปนตน นาํ มาตําใหแ หลกแลวพอติดไวที่แผล เชน หญาคา ใบชุมเห็ด เปนตน นํามายาง ไฟแลวประคบ เชน ใบพลับพลงึ เปน ตน หรือนํามาใชเ ปน อาหาร เชน หอม กระเทียม กลวยนํ้าวา ขา ขิง ใบบัวบก เปน ตน

121 เรอื่ งที่ 2 อันตรายจากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพร อันตรายจากยาแผนโบราณ จากปญหาของยาแผนโบราณในสังคมไทย สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) รวมกบั สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) ไดมีการติดตามตรวจสอบและเฝาระวังการแพร ระบาดของยาสมนุ ไพรที่ไมไดข้ึนทะเบียนตํารับยาแผนโบราณ ซึ่งเปนยาปลอมอยางสม่ําเสมอ และ จากผลการตรวจวเิ คราะหยาปลอมเหลา นนั้ พบวา มีการปนเปอนของจุลนิ ทรยี ทกี่ อใหเกิดโรคหรอื การ ลักลอบนําสารเคมีท่ีไมปลอดภัยตอผูบริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธทิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสย าแกปวดแผนปจ จุบนั เชน อินโดเมทาซิน หรือแมแตการลักลอบนํายาเฟนิลบิว ตาโซน และสเตียรอยด ซ่งึ เปนยาควบคุมพิเศษทมี่ ีผลขา งเคยี งตอรางกายสูง ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่ือใหเกดิ ผลในการรักษาที่รวดเร็ว ซ่ึงลวนแตเปนอนั ตรายตอผูบริโภคได โดยเฉพาะสารสเตียรอยด มักจะพบเพรดนิโซโลนและเดกซามีธาโซน (Prednisolone) และ (Dexamethasone) ผสมอยูใน สมุนไพรแผนโบราณท่ีไมไ ดขึ้นทะเบยี น สารสเตียรอยดท่ีผสมอยูในยาแผนโบราณกอใหเกิดอันตรายตอรางกายไดมากมาย เชน - ทําใหเกิดแผลในกระเพาะอาหาร อาจถึงขั้นทําใหกระเพาะทะลุ ซ่ึงพบในผูที่ รับประทานยากลมุ นี้หลายรายที่กระเพาะอาหารทะลุ ทําใหหนามืด หมดสติ และอาจอันตรายถึงชีวิต ได โดยเฉพาะในผูสงู อายุ หรือผูท่มี ีโรคประจาํ ตัวอยแู ลว - ทําใหเ กิดการบวม (ตึง) ทไ่ี มใชอวน - ทาํ ใหกระดกู ผกุ รอ น และเปราะงาย นําไปสูความทพุ พลภาพได - ทาํ ใหค วามดันโลหติ สงู และระดับนํ้าตาลในเลือดสูงพบในบางรายท่ีสูงจนถึงขั้น เปนอันตรายมาก - ทาํ ใหภ มู คิ มุ กนั รางกายต่าํ มโี อกาสตดิ เช้อื ไดง าย นําไปสูความเสย่ี งที่จะติดเช้ือและ อาจรุนแรงถึงขนั้ เสยี ชวี ติ ได บทกําหนดโทษตามกฎหมาย บทกาํ หนดโทษตามกฎหมายสาํ หรับผูกระทําความผิดฝาฝนกฎหมายในเรื่องของยา แผนโบราณ มดี งั น้ี ฝาฝน กฎหมายบทกาํ หนดโทษ 1. ผูผลิต ขาย หรือนาํ เขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนญุ าตผูฝาฝนตองระวางโทษ จําคกุ ไมเ กนิ 3 ป และปรับไมเ กนิ 5,000 บาท (หาพันบาท)

122 2. ผผู ลิต ขาย หรือนาํ เขา ยาทไี่ มไดข นึ้ ทะเบียนตํารับยาจะมีความผิดตองระวางโทษ จําคกุ ไมเกิน 3 ป หรอื ปรับไมเ กิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรอื ทง้ั จําทั้งปรับ 3. ผูที่ผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรบั ตั้งแต 10,000 – 50,000 บาท (หน่ึงหมน่ื ถงึ หา หมน่ื บาท) 4. ผูท ่ขี ายยาปลอมจะมีความผดิ ตอ งระวางโทษจําคุกตั้งแต 1 ป – 20 ป และปรับตั้ง แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพนั ถงึ หนึ่งหม่นื บาท) 5. ผูท่ีโฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมายตองระวางโทษปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนึง่ แสนบาท) หลกี เล่ยี งการซ้อื ยาแผนโบราณทีอ่ าจนาํ มาซึง่ อันตรายเพื่อความปลอดภยั ในการใชยา แผนโบราณ มีคาถาทเ่ี ปนขอ หา มซึง่ ทานควรทอ งจําไวใ หข นึ้ ใจ 1. หา มซื้อยาแผนโบราณจากรถเรขายตามวัดหรือตามตลาดนัดโดยเด็ดขาด เพราะ อาจไดรบั ยาที่ผลิตข้นึ โดยผูผลิตท่ีไมไดม าตรฐาน ไมไ ดร บั อนุญาตใหผลติ ยา ไมไดขอข้ึนทะเบยี นตาม ตํารบั ยา เพราะยาอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิต หรือมีการลักลอบผสมยาแผน ปจ จุบนั อาทิ สารสเตยี รอยด ฯลฯ เพอื่ เรงผลการรกั ษาใหเ รว็ ข้ึน นํามาซ่ึงอันตรายตอ ผบู รโิ ภคได 2. หามซอ้ื ยาแผนโบราณตามคาํ โฆษณาชวนเชื่อวา ยาแผนโบราณนั้นสามารถรักษา โรคตา ง ๆ ไดครอบจกั รวาล เชน แกปวดเมอ่ื ย เบ่อื อาหาร นอนไมห ลับ โรคตบั โรคไต โรคหวั ใจ หรอื โฆษณาวา รักษาโรคมะเร็ง โรคเอดสได เพราะลวนเปน การโฆษณาที่โออวดเกินจริง ไมไดรับอนุญาต ใหท าํ การโฆษณา 3. หามใชยาท่มี ีผูอ่ืนมาเชิญชวนใหลองใชโดยอางวาเขาเคยใชมาแลวไดผล อาการ เจบ็ ปว ยหายทันที หรอื อาการเจบ็ ปวยหายขาด เลอื กซือ้ ยาแผนโบราณอยา งไรจงึ ปลอดภยั หากทานมีอาการเจบ็ ปว ย และมคี วามจาํ เปน ทีจ่ ะตอ งซอ้ื ยาแผนโบราณมาใชโ ปรด 1. ซ้อื ยาจากรานขายยาทมี่ ใี บอนุญาตขายยาเทา นน้ั 2. สงั เกตฉลากยาแผนโบราณทต่ี อ งการซอ้ื (จากรานขายยาท่มี ใี บอนุญาตขายยา) ท่ีฉลากตองมีขอ ความสาํ คัญตาง ๆ ดงั นี้ - ชอ่ื ยา - เลขทห่ี รือรหัสใบสําคัญการขนึ้ ทะเบียนยา ซง่ึ ก็คอื เลขทะเบียนตํารับยานนั่ เอง - ปรมิ าณของยาทีบ่ รรจุ - เลขท่ีหรืออกั ษรแสดงครง้ั ที่ผลติ - ชอื่ ผผู ลติ และจังหวดั ท่ตี ัง้ สถานท่ีผลิตยา - วัน เดอื น ป ท่ผี ลิตยา

123 - คําวา “ยาแผนโบราณ” ใหเหน็ ชัดเจน - คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะท่ี” แลวแตกรณีดวยอักษรสีแดง เห็นไดชดั เจน ในกรณที ่ีเปน ยาใชภ ายนอก หรอื ยาใชเฉพาะที่ - คําวา “ยาสามัญประจําบาน” ในกรณีเปน ยาสามัญประจําบาน - คาํ วา “ยาสาํ หรบั สตั ว” ในกรณีเปน ยาสาํ หรบั สัตว อยางไรก็ตามในกรณีที่ฉลากบนภาชนะบรรจุยาแผนโบราณมีขนาดเล็กต้ังแต 3 ตารางนว้ิ ลงมาผผู ลติ จะไดรับการยกเวนใหไมต องแสดงบางขอ ความทีก่ ลาวขางตน อยางไรกต็ าม ฉลากยาแผน โบราณอยางนอยจะตองแสดงขอความ ช่ือยา เลขทะเบียนตํารับยา วันเดือนปท่ีผลิตใหผูบริโภค รบั ทราบ วิธีสังเกตเลขทะเบยี นตาํ รับยาแผนโบราณ มดี งั นี้ 1. หากเปนยาแผนโบราณท่ผี ลติ ในประเทศ จะขน้ึ ตนดวยอักษร G ตามดว ยเลขลําดับ ท่อี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน G20/42 2. หากเปนยาแผนโบราณที่นําเขาจากตางประเทศ จะขึน้ ตน ดว ยตัวอักษร K ตามดัวย เลขลําดับทอ่ี นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบยี น K15/42 3. หากเปนยาแผนโบราณทแี่ บงบรรจุ จะขนึ้ ตนดว ยตัวอกั ษร H ตามดวยเลขลําดับท่ี อนญุ าต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน H999/45 พบปญ หาหรอื มขี อ สงสัยเกี่ยวกับยาแผนโบราณติดตอที่ใด 1. พบยาแผนโบราณทีไ่ มม ีเลขทะเบียนตาํ รับ 2. พบการขายยาจากรถเรข าย การขายยาตามวดั แผงลอยและตลาดนัด และสงสัยวา เปน ยาปลอม 3. พบการโฆษณายาแผนโบราณทโ่ี ออ วดสรรพคุณวาสามารถบําบัด บรรเทา รักษา หรอื ปอ งกันโรคไดอ ยา งศกั ด์สิ ิทธห์ิ รอื หายขาด 4. สงสัยเก่ียวกับยาแผนโบราณทานสามารถติดตอไปไดที่สํานักงานสาธารณสุข จงั หวัดทกุ แหง หรอื สํานักงานคณะกรรมการอาหารและโปรดอยาลืม....... ซื้อยาแผนโบราณครั้งใด ตอ งซ้ือจากรานขายยาที่มีใบอนุญาตเทานั้น และตรวจสอบฉลากใหรอบคอบกอนซ้ือ วายานั้นมีเลข ทะเบียนตาํ รบั ยาที่ถกู ตอ ง

124 2.2 อันตรายจากการใชย าสมนุ ไพร การใชสมุนไพรเพ่ือการบํารุงสุขภาพและรักษาโรคไดสืบทอดมาชานาน ปจจุบัน ไดรับความนิยมมากขึ้น และไดรับการสนับสนุนจากกระทรวงสาธารณสุข โดยมีการศึกษาคนควา อยางจริงจงั เชน การสง เสรมิ ใหใ ชยาสมนุ ไพรและการบริการทางการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล ท่ัวไป ผลิตภณั ฑส มุนไพรทวั่ ไปจดั อยใู นจาํ พวกอาหารหรือสว นประกอบอาหารที่ฉลากไม ตองระบุสรรพคณุ ทางการแพทยหรือขนาดรบั ประทาน ดงั นัน้ ผูใชผ ลติ ภณั ฑส มนุ ไพรสว นมากจงึ ตอ ง ศึกษาจากหนงั สอื หรือขอคาํ ปรึกษาจากผรู ูห รอื แพทยท างเลอื ก เชน แพทยแ ผนไทย แพทยแผนจีน เปน ตน สําหรับสมนุ ไพรท่ีใชเ ปนยาสวนมากจะทําในรูปชา สําหรับใชชงดื่ม ซ่ึงมักมีรสขม หรอื มีรสเฝอ น ทั้งนไ้ี มค วรหลงเช่อื ชาสมนุ ไพรรสดีทมี่ ีขายทั่วไป เพราะมักมียาสมุนไพรผสมอยูนอย มาก นอกจากน้ียาสมุนไพรที่อยใู นรปู ของยาชงดมื่ แลว ยังมียาตม ยาดอง ยาผง ยาลูกกลอน และยาใช ภายนอกดว ย เปนยากพอกหรือยาประคบ ขอควรระวังในการใชยาสมุนไพร 1. พืชสมนุ ไพรหลายชนิดมีพษิ โดยเฉพาะถาใชไมถูกสวน เชน ฟาทะลายโจร ควร ใชสวนใบออน แตไมควรใชกานหรือลําตน เพราะมีสารไซยาไนตประกอบอยู ดังน้ันกอนใชยา สมุนไพรตอ งแนใจวา มอี ะไรเปนสว นประกอบบาง 2. กอนใชยาสมนุ ไพรกบั เด็กและสตรมี คี รรภ ตอ งปรกึ ษาแพทยกอ นทกุ ครั้ง 3. การรบั ประทานยาสมนุ ไพรควรรับประทานตามปริมาณและระยะเวลาที่แพทย แนะนํา หากใชใ นปริมาณที่เกนิ ขนาดอาจเกิดผลขา งเคียงทเี่ ปน อันตรายมาก 4. ตองสังเกตเสมอวา เมื่อใชแลวมีผลขางเคียงอะไรหรือไม หากมีอาการผิดปกติ เชน ผื่นคนั เวยี นศีรษะ หายใจไมสะดวก หรอื มอี าการถา ยรนุ แรง ควรรีบปรกึ ษาแพทยโ ดยเรว็ สรุป ยาทุกประเภทมีท้ังคุณและโทษ การใชยาโดยขาดความรูความเขาใจหรือใชไม ถูกกับโรค ไมถูกวิธี นอกจากไมเกิดประโยชนในการรักษาแลว ยังอาจกอใหเกิดอันตรายได โดยเฉพาะยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรท่ีมขี ายอยทู ่ัวไป มีจํานวนไมม ากนักท่ผี านกระบวนการผลิต ทีไ่ ดมาตรฐาน ดงั นั้น การเลือกใชยาดังกลาวจึงตองคัดเลือกยาท่ีไดรับมาตรฐานอาหารและยา (อย.) ตลอดจนตองทราบสรรพคุณและวิธกี ารใชท ่ีถูกกับสภาพและอาการเจบ็ ปว ยของแตละบคุ คล จึงจะเกิด ประโยชนตอ สขุ ภาพอยา งแทจรงิ ทัง้ นี้ กอนใชย าทกุ ประเภทควรคาํ นึงถึงหลกั การใชยาทั่วไป โดยอา น ฉลากยาใหล ะเอียดและใชอ ยา งระมัดระวัง ดังนี้

125 ถูกขนาด หมายถึง ใชย าในปรมิ าณทีไ่ ดผ ลในการรกั ษา ไมใชในปรมิ าณที่มาก หรือนอ ยเกินไป ถูกเวลา หมายถึง ใชยาใหถ ูกตอ งตามวธิ กี ารใชท่ีระบใุ นฉลากยา ถูกวิธี หมายถึง ใชย าใหถกู ตอ งตามเวลาที่ระบุในฉลาก เชน - ยากอ นอาหาร ควรรับประทานกอนมอ้ื อาหารอยาง นอยครึง่ ชัว่ โมง - ยาหลงั อาหาร ควรรบั ประทานหลังอาหารไปแลว อยา งนอ ย 15 นาที - ยากอ นอาหาร ควรปรับประทานหลงั อาหารม้อื เย็น ประมาณ 3-4 ชว่ั โมง ถูกโรค หมายถงึ ใชยาใหถกู กับอาการเจบ็ ปวยหรือโรคทเ่ี ปน ซง่ึ จะตอ ง ไดร บั การวินิจฉยั จากแพทยหรอื ผูร เู ฉพาะดานอยา งถูกตอง เสียกอ น กิจกรรม ใหผูเรียนรวบรวมขอมูลตํารับยาแผนโบราณและยาสมุนไพรที่มีในทองถิ่นอยางนอย 2 ชนิด พรอมบอกสรรพคุณ วิธีการใช สวนประกอบสาํ คัญ และผลขา งเคียงหรือขอควรระวังในการใช ดงั น้ี ยาแผนโบราณ  ชื่อยา  สรรพคุณ  สว นประกอบสาํ คญั  วธิ กี ารใช  ขอ ควรระวัง ยาสมุนไพร  ชอ่ื ยา  สรรพคณุ  สว นประกอบสาํ คญั  วธิ ีการใช  ขอ ควรระวงั

126 บทท่ี 7 การปองกนั สารเสพติด สาระสําคญั ความรูความเขาใจเก่ียวกับปญหา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด ตลอดจนลกั ษณะอาการของผตู ิดสารเสพตดิ และสามารถรวู ิธีการปอ งกนั และหลีกเล่ยี งพฤติกรรมเสยี่ ง ตอสารเสพตดิ ได ผลการเรียนรทู ีค่ าดหวัง เพือ่ ใหผ ูเรยี นสามารถ 1. อธบิ ายและบอกประเภทและอนั ตรายของสารเสพตดิ ได 2. อธิบายและบอกลกั ษณะอาหารของผูตดิ สารเสพติดได 3. อธบิ ายถงึ วิธกี ารปอ งกันและหลกี เลย่ี งพฤติกรรมเสย่ี งตอ สารเสพตดิ ได ขอบขา ยเนือ้ หา เรอ่ื งที่ 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด เรอ่ื งที่ 2 ลักษณะอาการของผูต ดิ ยาเสพตดิ เรือ่ งที่ 3 การปองกันและหลีกเล่ียงการตดิ สารเสพติด

127 เร่อื งท่ี 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอนั ตรายของสารเสพติด สถานการณป จ จุบนั พบวา ภาวการณแ พรระบาดของการใชสารเสพติดไดแพรระบาด เขาไปถึงทุกเพศทกุ วยั ทกุ กลุมอายุ สงผลกระทบตอ สขุ ภาพพลานามัยของบคุ คลกลุม น้ัน ๆ โดยเฉพาะ การใชย าเสพตดิ ในทางท่ผี ดิ ของกลมุ เยาวชนทีก่ าํ ลังศึกษาเลาเรียนในสถานศึกษา หรอื นอกสถานศกึ ษา หรือกลมุ เยาวชนนอกระบบการศกึ ษา สารเสพติด หมายถงึ ยาเสพตดิ วัตถอุ อกฤทธิ์ และสารระเหย ยาเสพติด ท่ีจะกลาวในท่ีนี้คือ ยาเสพติดใหโทษ ตามพระราชบัญญัติยาเสพติดให โทษ พ.ศ. 2522 (ฉบบั ท่ี 2 พ.ศ. 2528 และฉบับท่ี 3 พ.ศ. 2530) ซึ่งหมายถึงสารเคมีวัตถุชนิดใด ๆ ซึ่ง เม่ือเสพเขาสูรางกายไมวาจะรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทําใหเกิดผลตอ รา งกายและจติ ใจในลักษณะสําคัญ เชน ตองเพิม่ ขนาดการเสพขึน้ เปนลาํ ดบั มกี ารถอนยาเมื่อขาดยา มี ความตอ งการเสพท้ังทางรา งกายและจติ ใจอยางรนุ แรงตลอดเวลา และสุขภาพโดยท่ัวไปจะทรุดโทรม ลงกบั ใหร วมตลอดถงึ พชื หรอื สวนของพชื ที่เปน หรอื ใหผ ลผลิตเปนยาเสพตดิ ใหโทษ หรืออาจใชผลิต เปนยาเสพตดิ ใหโ ทษ และสารเคมที ีใ่ ชในการผลติ ยาเสพติดใหโ ทษดวย ทง้ั นตี้ ามที่รัฐมนตรีประกาศใน ราชกจิ จานุเบกษา แตไ มหมายความถงึ ยาสามัญประจาํ บานบางตําราตามกฎหมายวา ดวยยาทีม่ ียาเสพตดิ ใหโทษผสมอยู 1.3 ประเภทของสารเสพตดิ ยาเสพติดใหโทษแบงได 5 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 135 (พ.ศ. 2539) เรื่องระบุชื่อและประเภทยาเสพติดใหโทษตามพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522] ดงั น้ี 1. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 1 เชน เฮโรอีน เมทแอมเฟตามีน เอ็มดีเอ็มเอ (ยาอี) ยา เสพตดิ ใหโทษประเภทนี้ไมใชประโยชนทางการแพทย 2. ยาเสพติดใหโทษประเภท 2 เชน มอรฟน โคเคอีน เพทิดีน เมทาโดน และฝน ยา เสพติดใหโทษประเภทน้ีมีประโยชนทางการแพทย แตก็มีโทษมาก ดังนั้นจึงตองใชภายใตความ ควบคมุ ของแพทย และใชเฉพาะในกรณที ่จี าํ เปน เทานน้ั 3. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 3 เปนยาสาํ เร็จรูปที่ผลิตข้ึนตามทะเบียนตํารับ ที่ไดรับ อนญุ าตจากกระทรวงสาธารณสขุ แลว มจี าํ หนายตามรานขายยา ไดแ ก ยาแกไอ ที่มตี วั ยาโคเคอีน หรือ ยาแกทอ งเสยี ท่มี ีตวั ยาไดเฟนอกซิน เปนตน ยาเสพติดใหโทษประเภท 3 มีประโยชนทางการแพทย และมโี ทษนอ ยกวา ยาเสพตดิ ใหโ ทษอ่นื ๆ 4. ยาเสพตดิ ใหโทษประเภท 4 เปน นาํ้ ยาเคมีท่ีนาํ มาใชในการผลิตยาเสพติดใหโทษ ประเภท 1 ไดแก น้ํายาเคมี อาซติ กิ แอนไฮไดรด อาซติ ลิ คลอไรด เอทลิ ิดนี ไดอาเซเตท สารเออรโกเมทรีน

128 และคลอซูโดอีเฟดรีน ยาเสพติดใหโทษประเภทน้ีสวนใหญไมมีการนํามาใชประโยชนในการ บาํ บัดรกั ษาอาการของโรคแตอ ยา งใด 5. ยาเสพติดใหโทษประเภท 5 ไดแก พืชกัญชา พืชกระทอม พืชฝน และพืชเห็ด ขี้ควาย ยาเสพตดิ ใหโทษประเภทนไ้ี มม ีประโยชนท างการแพทย พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ กําหนดบทลงโทษสําหรับผูทําการผลิต นําเขา สง ออก จาํ หนาย มไี วค รอบครอง และการเสพยาเสพติดใหโ ทษประเภท 1, 2, 3 และ 5 นอกจากนี้ยังมี บทลงโทษสําหรับผยู ุยง หรอื สงเสริม หรอื กระทาํ การใด ๆ อนั เปน การชว ยเหลอื หรือใหความสะดวก ในการท่ผี ูอ ่นื เสพยาเสพตดิ ใหโ ทษ การเสพ หมายถึง การรับยาเสพติดใหโทษเขาสูรางกายไมวาดวยวิธีการใด ๆ เชน รบั ประทาน สูดดม ฉดี ผูติดยาเสพติดใหโ ทษ ถาสมัครเขารับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลท่ีกระทรวง สาธารณสุขกําหนดเปนสถานพยาบาลสําหรับบําบัดรักษาผูติดยา กอนท่ีความผิดจะปรากฏและได ปฏิบัติครบถวนตามระเบยี บของสถานพยาบาลแลว กฎหมายจะเวน โทษสาํ หรับการเสพยา วัตถุออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท หรือวัตถุออกฤทธ์ิ ตามพระราชบัญญัติวัตถุท่ีออก ฤทธิ์ตอ จติ และประสาท พ.ศ. 2518 ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2528) ฉบับท่ี 3 (พ.ศ. 2535) หมายถึง “วัตถุที่ออกฤทธิ์ ตอ จิตและประสาทที่เปนสง่ิ ธรรมชาติหรอื ไดจากสิ่งธรรมชาติ หรอื วตั ถทุ ี่ออกฤทธิ์ตอจติ และประสาท ทเ่ี ปน วตั ถุสงเคราะห ท้งั น้ีตามทรี่ ัฐมนตรปี ระกาศในราชกจิ จานุเบกษา” วัตถุออกฤทธ์ิแบงได 4 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับท่ี 97 (พ.ศ. 2539) เร่อื งระบชุ ือ่ และจดั แบงประเภทวัตถอุ อกฤทธต์ิ ามความในพระราชบญั ญัตวิ ตั ถทุ อ่ี อกฤทธิ์ตอ จิต และประสาท พ.ศ. 2518] ดังนี้ 1. วัตถุออกฤทธ์ิประเภท 1 มีความรุนแรงในการออกฤทธ์ิมาก ทําใหเกิดอาการ ประสาทหลอน ไมม ีประโยชนใ นการบําบัดรักษาอาการของโรค ไดแก ไซโลไซบนั และเมสคาลีน 2. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 2 เชน ยากระตุนระบบประสาท เชน อเี ฟดรนี เฟเนทิลลีน เพโมลนี และยาสงบประสาท เชน ฟลูไนตราซีแพม มิดาโซแลม ไนตราซีแพม วัตถุประเภทนี้มีการ นําไปใชใ นทางทีผ่ ดิ เชน ใชเ ปน ยาแกงวง ยาขยัน หรอื เพอื่ ใชมอมเมาผอู ่ืน 3. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 3 ใชในรูปยารักษาอาการของโรค สวนใหญเปนยากด ระบบประสาทสวนกลาง เชน เมโพรบาเมต อะโมบารบิตาล และยาแกปวด เพตาโซซีน การใชยา จําพวกนีจ้ ําเปนตอ งอยูในความควบคุมดูแลของแพทย 4. วัตถุออกฤทธิ์ประเภท 4 ไดแก ยาสงบประสาท/ยานอนหลับในกลุมของบารบิ ตูเรต เชน ฟโนบารบิตาล และเบ็นโซไดอาซีปนส เชน อัลปราโซแลม ไดอาซีแพม สวนใหญมีการ นํามาใชอ ยา งกวางขวาง ทั้งน้ีเพื่อบําบัดรักษาอาการของโรค และการนํามาใชในทางที่ผิด การใชยา วัตถุออกฤทธิ์ประเภทน้ีตอ งอยภู ายใตก ารควบคมุ ของแพทยเชน เดยี วกับการใชวัตถอุ อกฤทธป์ิ ระเภท3

129 สารระเหย ตามพระราชกําหนดปองกันการใชสารระเหย พ.ศ. 2533 หมายถึง “สารเคมี หรอื ผลติ ภัณฑทร่ี ัฐมนตรปี ระกาศวา เปนสารระเหย” สารระเหย เปนสารเคมี 14 ชนิด และผลิตภัณฑ 5 ชนิด [ประกาศกระทรวง สาธารณสุข กระทรวงอตุ สาหกรรม ฉบับท่ี 14 (พ.ศ. 2538) เร่ืองกําหนดชื่อ ประเภท ชนิด หรือขนาด บรรจขุ องสารเคมี หรือผลติ ภัณฑเปน สารระเหย] สารเคมี 14 ชนิด ไดแ ก อาซโี ทน เอทิลอาซีเตท โทลอู นี เซลโลโซลฟ ฯลฯ ผลิตภัณฑ 5 ชนิด ไดแก ทินเนอร แลคเกอร กาวอินทรียสังเคราะห กาวอินทรีย ธรรมชาติ ลกู โปง วิทยาศาสตร การติดยากบั การเสพยา องคก ารอนามยั โลกไดใหการนยิ ามของภาวะทเ่ี กีย่ วขอ งกับยาเสพติดไว ดงั น้ี 1. การใชย าในทางทีผ่ ิด (Harmful use, abuse) หมายถึง การใชยาเสพติดในลักษณะ อนั ตรายตอสุขภาพ ท้ังทางดานรา งกายและดา นจติ ใจ เชน ภาวะซมึ เศราจากการด่มื สรุ าอยางหนกั 2. การติดสารเสพติด (Depenedence syndrome) หมายถึง ภาวะผิดปกติทางดาน ปญ ญา ความคิดอาน และระบบสรีระรา งกายซึ่งเกิดภายหลังจากการใชสารเสพติดซ้ํา ๆ และมีอาการ ตา ง ๆ ดังตอไปนี้รวมดวย 1) มีความตอ งการอยา งรนุ แรงทจี่ ะใชสารตัวนั้น ๆ 2) มคี วามยากลาํ บากในการควบคุมการใชท ง้ั ปรมิ าณและความถี่ 3) ยงั คงใชส ารนัน้ ตอ ไปทงั้ ๆ ท่ีรูวา จะเปนอันตรายตอรางกาย 4) หมกมุนอยกู ับการใชสารเสพติดมากกวาการทํากิจกรรมอืน่ ที่สาํ คัญกวา 5) มอี าการด้ือยา คอื ตองเพ่มิ ปริมาณการใช เพื่อใหไดผ ลเทา เดมิ 6) เมื่อหยุดการใชยาจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาทางรางกาย (Physical with)

130 1.4 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพตดิ 1. สาเหตทุ เ่ี กิดจากความรเู ทา ไมถงึ การณ 1) อยากทดลอง เกดิ จากความอยากรูอยากเห็นซงึ่ เปน นิสัยของคนโดยทว่ั ไป และโดยทไ่ี มคิดวา ตนจะตดิ สงิ่ เสพตดิ นไ้ี ด จึงทาํ การทดลองใชส งิ่ เสพตดิ นนั้ ในการทดลองใชค รง้ั แรก ๆ อาจมีความรสู กึ ดีหรือไมด ีก็ตาม ถายงั ไมต ดิ ส่ิงเสพตดิ น้นั กอ็ าจประมาท ไปทดลองใชในส่ิงเสพติด น้ันอกี จนในที่สุดกต็ ดิ สงิ่ เสพติดนน้ั หรือถาไปทดลองใชส่ิงเสพติดบางชนิด เชน เฮโรอีน แมจะเสพ เพยี งคร้งั เดยี วกอ็ าจทําใหติดได 2) ความคกึ คะนอง คนบางคนมีความคึกคะนอง ชอบพูดอวดเกงเปนนิสัย โดยเฉพาะวยั รุนมักจะมีนิสยั ดังกลา ว คนพวกนอ้ี าจแสดงความเกงกลาของตน ในกลุมเพ่ือนโดยการ แสดงการใชสิ่งเสพติดใหเพื่อนฝูงยอมรับวาตนเกง โดยมิไดคํานึงถึงผลเสียหายหรืออันตรายที่จะ เกิดขึ้นภายหลงั แตอ ยา งไร ในที่สุดตนเองก็กลายเปนคนติดสิ่งเสพติดนัน้ 3) การชักชวนของคนอ่ืน อาจเกิดจากการเช่ือตามคําชักชวนโฆษณาของ ผูขายสนิ คาท่ีเปนสิ่งเสพติดบางชนิด เชน ยากระตุนประสาทตาง ๆ ยาขยัน ยาบา เปนตน โดยผูขาย โฆษณาสรรพคุณของสิ่งเสพติดนั้นวามีคุณภาพดีสารพัดอยางเชน ทําใหมีกําลังวังชา ทําใหมีจิตใจ แจม ใส ทาํ ใหม ีสขุ ภาพดี ทําใหม ีสติปญ ญาดี สามารถรกั ษาโรคไดบางชนิด เปนตน ผูท่ีเช่ือคําชักชวน โฆษณาดังกลาวจึงไปซื้อตามคําชักชวนของเพ่ือนฝูง ซ่ึงโดยมากเปนพวกที่ติดสิ่งเสพติดน้ันอยูแลว ดวยความเกรงใจเพือ่ น หรอื เชอื่ เพื่อน หรือตองการแสดงวา ตวั เปนพวกเดียวกับเพ่ือน จึงใชสิ่งเสพติด นน้ั 2. สาเหตทุ เี่ กิดจากการถูกหลอกลวง ปจจุบันนม้ี ผี ขู ายสินคา ประเภทอาหาร ขนม หรือเครื่องดื่มบางรายใชสิ่งเสพติด ผสมลงในสินคา ทขี่ าย เพือ่ ใหผ ซู อ้ื สินคานนั้ ไปรับประทานเกิดการติด อยากมาซื้อไปรับประทานอีก ซ่ึงในกรณีนี้ ผูซอื้ อาหารนนั้ มารับประทาน จะไมร สู ึกวา ตนเองเกดิ การตดิ ส่งิ เสพติดข้ึนแลว รูแตเพียง วาอยากรับประทานอาหาร ขนม หรือเคร่ืองดมื่ ท่ีซื้อจากรา นนน้ั ๆ กวาจะทราบก็ตอเมอ่ื ตนเองรูสึกผิด สังเกตตอความตองการ จะซื้ออาหารจากรานน้ันมารับประทาน หรือตอเมื่อมีอาการเสพติดรุนแรง และมีสขุ ภาพเสอื่ มลง 3. สาเหตทุ ่ีเกิดจากความเจ็บปวย 1) คนที่มีอาการเจ็บปวยทางกายเกิดขึ้นเพราะสาเหตุตาง ๆ เชน ไดรับ บาดเจ็บรุนแรง เปนแผลเรอื้ รัง มคี วามเจ็บปวดอยูเปน ประจาํ เปนโรคประจําตัวบางอยาง เปนตน ทํา ใหไดร บั ทุกขท รมานนน้ั ซ่งึ วิธหี น่งึ ทท่ี าํ ไดงา ยคอื การรบั ประทานยาทมี่ ีฤทธ์ิระงับอาการเจ็บปวดนั้น ได ซึง่ ไมใ ชเ ปนการรักษาทีเ่ ปน ตน เหตุของความเจ็บปว ย เพียงแตร ะงับอาการเจ็บปวดใหหมดไปหรือ ลดนอยลงไดช ่ัวขณะ เม่ือฤทธิย์ าหมดไปกจ็ ะกลบั เจบ็ ปวดใหม ผปู วยกจ็ ะใชยาน้ันอีก เมื่อทําเชนนี้ไป นาน ๆ เกิดอาการติดยาน้ันข้ึน

131 2) ผทู มี่ จี ิตใจไมเ ปน ปกติ เชน มีความวติ ก กังวล เครียด มีความผิดหวังใน ชวี ิต มคี วามเศราสลด เสยี ใจ เปนตน ทาํ ใหสภาวะจิตไมเปน ปกตจิ นเกิดการปวยทางจติ ข้นึ จึงพยายาม หายาหรือส่ิงเสพติดที่มีฤทธิ์สามารถคลายความเครียดจากทางจิตไดช่ัวขณะหน่ึงมารับประทาน แต ไมไดรกั ษาที่ตนเหตุเมื่อยาหมดฤทธ์ิ จิตใจก็จะกลับมาเครียดอีก และผูปวยก็จะเสพส่ิงเสพติด ถาทํา เชน นีไ้ ปเรอื่ ย ๆ ก็จะทําใหผนู ัน้ ตดิ ยาเสพติดในท่สี ดุ 3) การไปซือ้ ยามารบั ประทานเองโดยไมทราบสรรพคุณยาที่แทจริง ขนาด ยาทีค่ วรรับประทาน การรับประทานยาเกินจํานวนกวาท่ีแพทยไดส่ังไว การรับประทานยาบางชนิด มากเกนิ ขนาด หรอื รับประทานติดตอกนั นาน ๆ บางครงั้ อาจมอี าการถึงตายได หรือบางครั้งทําใหเกิด การเสพติดยานั้นได 4. สาเหตอุ ่นื ๆ การอยใู กลแ หลง ขายหรอื ใกลแหลงผลติ หรอื เปนผูข ายหรือผูผลิตเอง จึงทําใหมี โอกาสตดิ สงิ่ เสพตดิ ใหโ ทษนนั้ มากกวาคนทั่วไปเม่ือมีเพ่ือนสนิทหรือพ่ีนองท่ีติดสิ่งเสพติดอยู ผูน้ัน ยอ มไดเ หน็ วธิ กี ารเสพของผูทีอ่ ยใู กลชิด รวมท้งั ใจเหน็ พฤติกรรมตา ง ๆ ของเขาดวย และยังอาจไดรับ คําแนะนาํ หรือชักชวนจาก ผเู สพดว ย จงึ มีโอกาสตดิ ได 1) คนบางคนอยใู นสภาพทมี่ ปี ญ หา เชน วา งงาน ยากจน คาใชจายเพิ่มโดย มรี ายไดลดลง หรือคงที่ มีหน้สี ินมาก ฯลฯ เมื่อแกปญหาตาง ๆ เหลานี้ไมไดก็หันไปใชส่ิงเสพติดชวย ผอ นคลายความรสู ึกในความทกุ ขย ากตา ง ๆ เหลานี้ แมจ ะรวู า เปนชวั่ ครชู ัว่ ยามกต็ าม เชน กลมุ ใจท่ีเปน หนคี้ นอน่ื ก็ไปกนิ เหลา หรือสูบกัญชาใหเ มาเพอื่ ท่ีจะไดลืมเรื่องหนี้สิน บางคนตองการรายไดเพ่ิมข้ึน โดยพยายามทาํ งานใหหนักและมากขนึ้ ท้ัง ๆ ท่ีรา งกายออนเพลียมากจงึ รับประทานยากระตนุ ประสาท เพ่ือใหส ามารถทํางานตอไปได เปนตน ถา ทาํ อยูเปนประจําทําใหตดิ ส่งิ เสพติดนน้ั ได 2) การเลยี นแบบ การท่ีไปเห็นผทู ่ตี นสนทิ สนมรักใครหรือเพื่อน จึงเห็นวา เปนส่งิ นาลอง เปนสิง่ โกเ ก เปน ส่ิงแสดงความเปนพวกเดียวกนั จึงไปทดลองใชส ิ่งเสพตดิ นั้นจนตดิ 3) คนบางคนมีความผดิ หวงั ในชีวติ ตนเอง ผิดหวังในชีวิตครอบครัว หรือ ผิดหวงั ในชีวติ สังคม เพอ่ื เปน การประชดตนเองหรือคนอ่ืน จึงไปใชสิ่งเสพติดจนติดทั้ง ๆ ที่ทราบวา เปนส่งิ ไมดกี ็ตาม

132 1.5 อันตรายและโทษของสารเสพตดิ สารเสพตดิ ใหโทษมหี ลายชนิดไดแพรร ะบาดเขามาในประเทศไทย จะพบในหมูเด็ก และเยาวชนเปนสวนมาก นับวาเปนเรื่องรายแรงเปนอันตรายตอผูเสพและประเทศชาติเปนอยางย่ิง ผเู รยี นควรทราบอนั ตรายจากสารเสพติดในแตล ะชนิด ดงั น้ี 1. ฝน (Opium) ฝน จะมฤี ทธก์ิ ดประสาท ทาํ ใหนอนหลบั เคลบิ เคลมิ้ ผูท ีต่ ิดฝน จะมี ความคดิ อานชาลง การทํางานของสมอง หัวใจ และการหายใจชาลง นอกจากนี้ ยังพบวาฝนทําใหตับ เสื่อมสมรรถภาพปลายประสาทและกลามเนื้อหัวใจอักเสบ ระบบยอยอาหารเสื่อมสมรรถภาพ เบื่อ อาหาร ทองผูก ระบบฮอรโมนเปลี่ยนแปลง ผูหญิงอาจเกิดการขาดประจําเดือน ผูชายอาจหมด สมรรถภาพทางเพศ และรา งกายทรดุ โทรม อาการขาดยา จะเรมิ่ หลังจากไดรับยาครั้งสุดทาย 4-10 ช่ัวโมง แลวไมสามารถ หายาเสพไดอ ีก จะมอี าการกระวนกระวาย หงดุ หงิด โกรธงา ย ตื่นเตน ตกใจงาย หาวนอนบอ ย ๆ นาํ้ มกู นาํ้ ตา นํ้าลาย และเหงื่อออกมาก ขนลกุ กลามเนอ้ื กระตุก ตัวสนั่ มานตาขยาย ปวดหลังและขามาก ปวด ทอ ง อาเจียน ทองเดนิ บางรายมอี าการรนุ แรงถงึ ขนาดถา ยเปนเลือด ที่ภาษาชาวบานเรียกวา “ลงแดง” ผู ติดยาจะมีความตอ งการยาอยางรุนแรงจนขาดเหตุผลที่ถูกตอง อาการขาดยานี้จะเพ่ิมข้ึนในระยะ 24 ชั่วโมงแรก และจะเกดิ มากทสี่ ุดภายใน 48-72 ช่ัวโมง หลงั จากนั้นอาการจะคอย ๆ ลดลง 2. มอรฟน (Morphine) เปนแอลคาลอยดจากฝนดิบ มีฤทธ์ิท้ังกดและกระตุน ระบบประสาทสวนกลาง ทําใหศ นู ยประสาทรับความรสู ึกชา อาการเจ็บปวดตาง ๆ หมดไป กลามเนื้อ คลายตวั มคี วามรสู ึกสบายหายกังวล นอกจากนี้ยังมีฤทธ์ิกดศูนยการไอทําใหระงับอาการไอ กดศูนย ควบคุมการหายใจ ทําใหรางกายหายใจชาลง เกิดอันตรายถึงแกชีวิตได สวนฤทธ์ิกระตุนระบบ ประสาทสวนกลางจะทําใหคลื่นไส อาเจียน มานตาหร่ี บางรายมีอาการตื่นเตนดวย กระเพาะอาหาร และลําไสท าํ งานนอยลง หูรดู ตาง ๆ หดตวั เล็กลง จึงทาํ ใหมีอาการทองผกู และปส สาวะลาํ บาก 3. เฮโรอีน (Heroin) สกัดไดจากมอรฟนโดยกรรมวิธีทางเคมี ซึ่งเกิดปฏิกิริยา ระหวา งมอรฟ นและนา้ํ ยาอะซิตคิ แอนไฮไดรด เปนยาเสพติดท่ีติดไดงายมาก เลิกไดยาก มีความแรง สงู กวามอรฟ น ประมาณ 5-8 เทา แรงกวาฝน 80 เทา และถาทําใหบริสุทธ์ิจะมีฤทธิ์แรงกวาฝนถึง 100 เทา ตวั เฮโรอนี เปนยาเสพติดใหโทษที่รายแรงท่ีสุด ใชไดทั้งวิธีสูบฉีดเขากลามเนื้อหรือเสนเลือดดํา ละลายไดดใี นน้าํ เฮโรอนี มีฤทธิ์ทําใหงวงนอน งนุ งง คล่นื ไส อาเจียน เบอ่ื อาหาร รา งกายผอมลงอยาง รวดเร็ว ออ นเพลยี ไมก ระตือรอื รน ไมอยากทาํ งาน หงุดหงิด โกรธงา ย มกั กอ อาชญากรรมไดเสมอ มัก ตายดว ยมโี รคแทรกซอ น หรือใชย าเกินขนาด 4. บารบ ิทูเรต (Barbiturates) ยาที่จัดอยูใ นพวกสงบประสาทใชเปนยานอนหลับ ระงับความวิตกกงั วล ระงบั อาการชักหรือปอ งกนั การชัก ทีใ่ ชกันแพรห ลายไดแ ก เซดคบารบิตาลออก ฤทธก์ิ ดสมอง ทําใหสมองทํางานนอยลง ใชยาเกินขนาดทําใหมีฤทธิ์กดสมองอยางรุนแรง ถึงขนาด

133 หมดความรสู กึ และเสยี ชีวิต จะมีอาการมึนงงในคอหงุดหงิด เล่ือนลอย ขาดความรับผิดชอบ มีความ กลา อยา งบาบิน่ ชอบทะเลาะววิ าท กาวรา ว ทํารายตนเอง คลุมคลัง พูดไมชัด เดินโซเซคลายกับคนเมาสุรา ขาดความอาย อาทิ สามารถเปลื้อง เส้อื ผาเพ่อื เตนโชวไ ด 5. ยากลอ มประสาท (Tranquilizers) เปนยาที่มีฤทธิ์กดสมอง ทําใหจิตใจสงบหาย กังวล แตฤทธิ์ไมร นุ แรงถงึ ขนั้ ทาํ ใหห มดสติหรอื กดการหายใจ การใชยาเปน เวลานาน จะทาํ ใหร างกาย เกิดความตา นทานตอยาและเกิดการเสพติดไดและมีแนวโนมจะปวยดวยโรคความดันโลหิตตํ่า โรค กระเพาะ โรคทางเดนิ อาหาร ฯลฯ 6. แอมเฟตามนี (Amphetamine) มีชือ่ ท่บี ุคคลทัว่ ไปรูจัก คือ ยาบา หรือยาขยันเปน ยาท่มี ีฤทธกิ์ ระตุน ประสาทสวนกลาง และระบบประสาทสว นปลาย ทําใหมีอาการต่ืนตัว หายงวง พูด มาก ทําใหหลอดเลอื ดตบี เลก็ ลง หัวใจเตน เร็วข้นึ ความดันเลือดสูง มือส่ันใจส่ัน หลอดลมขยาย มาน ตาขยาย เหงื่อออกมาก ปากแหง เบื่ออาหาร ถาใชเกินขนาดจะทําใหเวียนศีรษะนอนไมหลับ ตัวสั่น ตกใจงา ย ประสาทตงึ เครียด โกรธงาย จติ ใจสบั สน คลื่นไส อาเจยี น ทองเดินและปวดทอ งอยางรุนแรง มอี าการชกั หมดสติ และตายเนอ่ื งจากหลอดเลือดในสมองแตกหรอื หัวใจวาย 7. กัญชา (Cannabis) เปนพชื ลมลกุ ชนดิ หน่ึง ขนึ้ ไดง า ยในเขตรอน อาทิ ไทย อินเดีย เม็กซิโก ผลที่เกิดข้ึนตอรางกายจะปรากฏหลังจากสูบ 2-3 นาที หรือหลังจากรับประทานคร่ึงถึง 1 ช่ัวโมง ทําใหมีอาการต่นื เตน ชางพูด หัวเราะสงเสยี งดัง กลามเนื้อแขนขาออ นเปล้ียคลา ยคนเมาสรุ า ถา ไดรบั ในขนาดสงู ความรูสกึ นึกคดิ และการตัดสินใจเสียไป ความจําเส่ือม ประสาทหลอน หวาดระแวง ความคิดสับสน ไมสนใจสิ่งแวดลอม การสูบกัญชา ยังทําใหเกิดหลอดลมอักเสบเรื้อรัง โรคหืด หลอดลม มะเร็งที่ปอด บางรายมีอาการทองเดิน อาเจียน มือส่ันเปนตะคริว หลอดเลือดอุดตัน หัว ใจเตน เรว็ ความรูสึกทางเพศลดลงหรือหมดไป และเปนหนทางนําไปสูการเสพติดยาชนดิ อืน่ ๆ ไดงาย 8. ยาหลอนประสาท (Hallucinogen) เปนยาท่ีทําใหประสาทการเรียนรูผิดไปจาก ธรรมดา ยาที่แพรหลายในปจ จบุ ัน ไดแก แอลเอสดี ดีเอ็มที เอสทีพี เมสคาลีน เห็ดข้ีควาย ตนลําโพง หัวใจเตนเร็วข้ึน ความดันเลือดสูง มานตาขยาย มือเทาสั่น เหง่ือออกมากท่ีฝามือ บางรายคลื่นไส อาเจยี น สงผลตอจติ ใจ คอื มอี ารมณออนไหวงาย ประสาทรับความรูสึกแปรรวน ไมสามารถควบคุม สติได ทายสดุ ผเู สพมกั ปว ยเปนโรคจิต 9. สารระเหย สารระเหยจะถกู ดูดซมึ ผานปอด เขาสูกระแสโลหิต แลวเขาสูเน้ือเย่ือ ตาง ๆ ของรางกาย เกดิ พษิ ซ่ึงแบง ไดเ ปน 2 ระยะ คือ พษิ ระยะเฉียบพลัน ตอนแรกจะรูสึกเปนสขุ ราเริง ควบคุมตัวเองไมได คลายกับ คนเมาสุรา ระคายเคอื งเยอ่ื บุภายในปากและจมูก น้ําลายไหลมาก ตอ มามีฤทธ์ิกดทําใหง ว งซมึ หมดสติ ถาเสพในปรมิ าณมากจะไปกดศนู ยห ายใจทําใหตายได

134 พษิ ระยะเร้ือรงั หากสดู ดมสารระเหยเปนระยะเวลานานติดตอกัน จะเกิดอาการ ทางระบบประสาท วิเวียนศีรษะ เดินโซเซ ความคิดสับสน หัวใจเตนผิดปกติ เกิดการอักเสบของ หลอดลม ถายทอดทางพันธกุ รรม เปนเหตใุ หเ ด็กทเ่ี กิดมามคี วามพิการได เซลลสมองจะถูกทําลายจน สมองฝอ จะเปน โรคสมองเสอื่ มไปตลอดชวี ติ 10. ยาบา เปนชื่อท่ีใชเรียกยาเสพติดที่มีสวนของสารเคมีประเภทแอมเฟตามีน (Amphetamine) สารประเภทนี้แพรร ะบาดอยู 3 รปู แบบดวยกนั คอื 1) แอมเฟตามนี ซัลเฟต (Amphetamine Sulfate) 2) เมทแอมเฟตามนี (Methamphetamine) 3) เมทแอมเฟตามีนไฮโดรคลอไรด (Methamphetamine Hydrochloride) ซ่งึ จากผลการตรวจพิสูจนย าบา ปจจบุ ันทีพ่ บอยใู นประเทศไทยมักพบวา เกอื บทั้งหมดมีเมทแอมเฟตามีน ไฮโดรคลอไรด ผสมอยู ยาบา จัดอยูในกลุมยาเสพติดที่ออกฤทธ์ิกระตุนประสาท มีลักษณะเปนยาเม็ด กลมแบนขนาดเล็ก เสนผานศูนยกลางประมาณ 6-8 มิลลิเมตร ความหนาประมาณ 3 มิลลิเมตร น้ําหนักเม็ดยาประมาณ 80-100 มลิ ลิกรมั มีสีตางๆ กัน เชน สสี ม สนี ํ้าตาลสีมวง สีเทา สีเหลือง และสี เขียว มีสัญลักษณท่ีปรากฏบนเม็ดยา เชน ฬ, M, PG, WY สัญลักษณรูปดาว, รูปพระจันทรเสี้ยว, 99 หรือ อาจเปนลักษณะของเสนแบงคร่ึงเม็ด ซึ่งลักษณะเหลานี้อาจปรากฏบนเม็ดยาดานหนึ่งหรือท้ัง สองดา นหรือ อาจเปน เม็ดเรียบทั้งสองดา นก็ได อาการผูเ สพ เมื่อเสพเขา สูรางกาย ในระยะแรกจะออกฤทธิ์ทําใหรางกายตื่นตัว หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ใจส่ัน ประสาทตึงเครียด แตเม่ือหมดฤทธิ์ยา จะรูสึกออนเพลียมากกวาปกติ ประสาทลา ทําใหก ารตดั สนิ ใจชา และผดิ พลาด เปน เหตุใหเกดิ อุบัติเหตรุ า ยแรงได ถาใชติดตอกันเปน เวลานาน จะทําใหส มองเสอ่ื ม เกดิ อาการประสาทหลอน เห็นภาพลวงตา หวาดระแวงคลุม คลั่ง เสียสติ เปนบาอาจทํารายตนเองและผูอื่นได หรือในกรณีที่ไดรับยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกด ประสาทและระบบการหายใจทาํ ใหห มดสติ และถงึ แกค วามตายได อนั ตรายท่ีไดรับ การเสพยาบากอใหเ กดิ ผลรายหลายประการ ดังน้ี 1. ผลตอจิตใจ เม่ือเสพยาบาเปน ระยะเวลานานหรอื ใชเปน จํานวนมาก จะทาํ ใหผู เสพมคี วามผดิ ปกติทางดา นจติ ใจกลายเปน โรคจิตชนดิ หวาดระแวง สง ผลใหม พี ฤตกิ รรมเปลี่ยนแปลง ไป เชน เกิดอาการหวาดหว่ัน หวาดกลัว ประสาทหลอน ซ่ึงโรคน้ีหากเกิดขึ้นแลว อาการจะคงอยู ตลอดไป แมในชว งเวลาท่ีไมไดเ สพยากต็ าม 2. ผลตอระบบประสาท ในระยะแรกจะออกฤทธิ์กระตุนประสาท ทําให ประสาทตงึ เครียด แตเม่ือหมดฤทธย์ิ าจะมีอาการประสาทลา ทาํ ใหการตัดสินใจในเร่ืองตาง ๆ ชา และ

135 ผิดพลาด และหากใชติดตอกันเปนเวลานานจะทําใหสมองเส่ือม หรือกรณีที่ใชยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกดประสาทและระบบการหายใจ ทาํ ใหหมดสตแิ ละถึงแกความตายได 3. ผลตอพฤติกรรม ฤทธข์ิ องยาจะกระตนุ สมองสว นทค่ี วบคมุ ความกา วราว และ ความกระวนกระวายใจ ดงั น้ันเมอ่ื เสพยาบาไปนาน ๆ จะกอ ใหเ กิดพฤติกรรมท่ีเปลี่ยนแปลงไป คือ ผู เสพจะมีความกา วราวเพิ่มข้นึ และหากยงั ใชต อไปจะมีโอกาสเปน โรคจิตชนิดหวาดระแวง เกรงวาจะมี คนมาทาํ รา ยตนเอง จึงตองทาํ รายผูอื่นกอน 11. ยาอ,ี ยาเลิฟ ยาอี ยาเลิฟ เอค็ ซต าซี (Ecstasy) เปน ยาเสพตดิ กลุมเดียวกนั จะแตกตางกันบางใน ดา นโครงสรา งทางเคมี ลักษณะของยาอี มีทั้งท่ีเปนแคปซูลและเปนเม็ดยาสีตางๆ แตท่ีพบในประเทศ ไทย สวนใหญมีลักษณะเปนเม็ดกลมแบน เสนผาศูนยกลาง 0.8-1.2 ซม. หนา 0.3-0.4 ซม. ผิวเรียบ และปรากฏสัญลกั ษณบนเมด็ ยา เปนรูปตา งๆ เชน กระตาย, คา วคาว, นก, ดวงอาทติ ย, PT ฯลฯ เสพโดยการรับประทานเปนเม็ด จะออกฤทธ์ภิ ายในเวลา 45 นาที และฤทธ์ิยาจะ อยใู นรางกายไดนานประมาณ 6-8 ซม. ยาอี ยาเลฟิ เอค็ ซตาซี เปนยาท่ีแพรระบาดในกลมุ วัยรนุ ทีช่ อบเท่ียวกลางคืนออก ฤทธ์ิใน 2 ลกั ษณะ คอื ออกฤทธ์ิกระตุนระบบประสาท ในระยะสั้นๆ หลักจากน้ัน จะออกฤทธ์ิหลอก ประสาทอยางรนุ แรง ฤทธิข์ องยาจะทาํ ใหผเู สพรูส กึ รอน เหง่ือออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิต สูง การไดยินเสียง และการมองเห็นแสงสีตาง ๆ ผิดไป จากความเปนจริง เคลิบเคล้ิม ไมสามารถ ควบคุมอารมณของตนเองได อันเปนสาเหตุท่ีจะนําไปสูพฤติกรรมเส่ือมเสียตาง ๆ และจากการ คนควาวิจัยของแพทย และนักวิทยาศาสตรหลายทาน พบวา ยาชนิดนี้มีอันตรายรายแรง แมจะเสพ เพยี ง 1-2 คร้ัง กส็ ามารถทําลายระบบภูมิคุมกันของรางกาย สงผลใหผูเสพมีโอกาสติดเชื้อโรคตาง ๆ ไดง า ย และยังทําลายเซลลส มองสวนที่ทําหนาที่สงสารซีโรโทนิน (Serotonin) ซ่ึงเปนสาระสําคัญใน การควบคมุ อารมณใ หมีความสขุ ซง่ึ ผลจากการทาํ ลายดังกลาว จะทําใหผเู สพเขาสูสภาวะของอารมณท ี่ เศรา หมองหดหูอยางมาก และมแี นวโนมการฆาตวั ตายสงู กวาปกติ อาการผเู สพ เหงอื่ ออกมาก หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ระบบประสาทการรับรูเกิดการ เปลีย่ นแปลงทง้ั หมด (Psychedelic) ทําใหการไดยินเสยี งและการมองเห็นแสงสีตางๆ ผิดไปจากความ เปนจรงิ เคลบิ เคล้ิม ควบคุมอารมณไ มได

136 อันตรายท่ีไดรบั การเสพยาอี กอใหเกิดผลรา ยหลายประการดังน้ี 1. ผลตอ อารมณ เมื่อเร่ิมเสพในระยะแรกยาอีจะออกฤทธ์ิกระตุนประสาทใหผู เสพรูสึกต่ืนตัวตลอดเวลา ไมสามารถควบคุมอารมณของตนเองได เปนสาเหตุใหเกิดพฤติกรรมสํา สอนทางเพศ 2. ผลตอการรสู ึก การรบั รูจะเปลี่ยนแปลงไปจากความเปนจรงิ 3. ผลตอ ระบบประสาท ยาอีจะทําลายระบบประสาท ทําใหเซลลสมองสวนท่ี ทําหนาทหี่ ล่งั สารซีโรโทนิน (Serotonin) ซงึ่ เปนสาระสาํ คญั ในการควบคมุ อารมณน น้ั ทํางานผิดปกติ กลาวคือ เมื่อยาอีเขาสูสมองแลว จะทําใหเกิดการหล่ังสาร “ซีโรโทนิน” ออกมามากเกินกวาปกติ สงผลใหจิตใจสดช่ืนเบิกบาน แตเม่ือระยะเวลาผานไปสารดังกลาวจะลดนอยลง ทําใหเกิดอาการ ซึมเศราหดหูอยางมาก อาจกลายเปนโรคจิต ประเภทซมึ เศรา (Depression) และอาจเกดิ สภาวะอยากฆา ตัวตาย นอกจากนี้การทสี่ ารซโี รโทนนิ ลดลง ยังทาํ ใหธ รรมชาตขิ องการหลบั นอนผิดปกติ จาํ นวนเวลา ของการหลบั ลดลง นอนหลับไมสนิท จึงเกิดอาการออนเพลียขาดสมาธิในการเรียน และการทํางาน ออนเพลียขาดสมาธใิ นการเรียน และการทาํ งาน 4. ผลตอสภาวะการตายขณะเสพ มักเกิดเมื่อผูเสพสูญเสียเหง่ือมาก ทําใหเกิด สภาวะขาดน้ําอยา งฉับพลัน หรอื กรณีที่เสพยาอีพรอมกับดื่มแอลกอฮอลเขาไปมาก หรือผูท่ีปวยเปน โรคหัวใจ จะทาํ ใหเกิดอาการชอ็ กและเสยี ชวี ติ ได สรุป สารเสพติดมีหลายชนิด มีฤทธิ์รายแรงทําลายสุขภาพ มีผลตอระบบประสาทเปน อยางมาก ผูเ สพจะมีอาการในลักษณะท่ีควบคมุ ตนเองไมคอยได เปนไปตามฤทธิ์ของยาเสพติดแตละ ชนิดเม่ือเสพติดตอกันไประยะหนึ่ง จะทําใหมีความตองการโดยขาดไมได และจะมีความตองการ เพ่ิมข้ึนเรื่อย ๆ ในที่สุดรางกายจะทรุดโทรมลงและเสียชีวิตในที่สุด ยาเสพติดเหลานี้ไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอีน ยากลอมประสาท กัญชา ยาอี ฯลฯผเู รียนไมควรริลอง เพราะจะทําใหเกิดการเสพติดโดยงาย ทําใหเสียการเรยี น เสียอนาคตในทสี่ ุด

137 เร่ืองที่ 2 ลกั ษณะอาการของผตู ิดสารเสพตดิ ลักษณะการติดยาเสพติด ยาเสพติดบางชนดิ กอใหเ กดิ การตดิ ไดท ั้งทางรา งกายและจติ ใจ แตย าเสพติดบางชนิด ก็กอ ใหเกิดการติดทางดา นจิตใจเพยี งอยางเดยี ว ลักษณะทว่ั ไป 1. ตาโรยขาดความกระปร้ีกระเปรา น้ํามูกไหล นํ้าตาไหล ริมฝปากเขียวคลํ้าแหง แตก (เสพโดยการสบู ) 2. เหงอื่ ออกมาก กลิน่ ตัวแรง พดู จาไมส ัมพันธก ับความจริง 3. บริเวณแขนตามแนวเสนโลหติ มีรอ งรอยการเสพยาโดยการฉดี ใหเ ห็น 4. ท่ที องแขนมีรอยแผลเปน โดยกรีดดวยของมีคมตามขวาง (ติดเหลาแหง ยากลอม ประสาท ยาระงับประสาท) 5. ใสแ วนตากรอบแสงเขม เปนประจาํ เพราะมานตาขยายและเพือ่ ปด นยั นต าสีแดงกํ่า 6. มักสวมเสื้อแขนยาวปกปดรอยฉีดยา โปรดหลีกใหพนจากบุคคลท่ีมีลักษณะ ดงั กลาว ชีวติ จะสขุ สันตต ลอดกาล 7. มคี วามตอ งการอยางแรงกลา ท่จี ะเสพยาน้นั ตอ ไปอกี เร่อื ย ๆ 8. มีความโนม เอยี งท่จี ะเพ่ิมปริมาณของส่งิ เสพตดิ ใหมากข้ึนทุกขณะ 9. ถาถึงเวลาที่เกิดความตองการแลวไมไดเสพจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาโดย แสดงออกมาในลักษณะอาการตา ง ๆ เชน หาว อาเจียน น้ํามูกน้ําตาไหล ทุรนทุราย คลุมคล่ัง ขาดสติ โมโห ฉุนเฉยี ว ฯลฯ 10. สง่ิ เสพติดน้นั หากเสพอยูเสมอ ๆ และเปนเวลานานจะทําลายสุขภาพของผูเสพ ทงั้ ทางรา งกายและจิตใจ 11. ทําใหรางกายซูบผอมมีโรคแทรกซอน และทําใหเกิดอาการทางโรคประสาท และจติ ไมปกติ การตดิ ยาทางกาย เปน การติดยาเสพติดทผ่ี เู สพมีความตอ งการเสพอยา งรุนแรง ทง้ั ทางรางกายและจิตใจ เมอื่ ถึงเวลาอยากเสพแลว ไมไดเ สพ จะเกดิ อาการผิดปกติอยา งมาก ท้งั ทางรางกายและจิตใจ ซึ่งเรียกวา “อาการขาดยา” เชน การตดิ ฝน มอรฟ น เฮโรอนี เมอื่ ขาดยาจะมกี ารคลนื่ ไส อาเจียน หาว น้ํามูก นํ้าตา ไหล นอนไมหลับ เจบ็ ปวดทว่ั รางกาย เปน ตน

138 การตดิ ยาทางใจ เปนการตดิ ยาเสพติดเพราะจิตใจเกิดความตองการหรือเกิดการตดิ เปน นสิ ยั หากไมได เสพรางกายก็จะไมเกิดอาการผิดปกติ หรือทุรนทุรายแตอยางใด จะมีบางก็เพียงเกิดอาการหงุดหงิด หรอื กระวนกระวาย วิธสี ังเกตอาการผูติดยาเสพติด จะสงั เกตวาผูใดใชหรือเสพยาเสพติด ใหสังเกตจากอาการและการเปลี่ยนแปลงทั้ง ทางรางกายและจติ ใจตอ ไปน้ี ทอ งแขน 1. การเปล่ียนแปลงทางรา งกาย จะสังเกตไดจาก - สุขภาพรา งกายทรุดโทรม ซูบผอม ไมม แี รง ออ นเพลีย - ริมฝปากเขยี วคล้าํ แหง และตก - รา งกายสกปรก เหงอื่ ออกมาก กลิน่ ตวั แรงเพราะไมช อบอาบนํา้ - ผิวหนังหยาบกราน เปนแผลพุพอง อาจมีหนองหรือน้ําเหลือง คลายโรค ผวิ หนงั - มีรอยกรีดดวยของมีคม เปนรอยแผลเปนปรากฏที่บริเวณแขน และ/หรือ - ชอบใสเสือ้ แขนยาว กางเกงขายาว และสวมแวนตาดําเพ่อื ปดบงั มานตาที่ขยาย 2. การเปล่ยี นแปลงทางจิต ความประพฤติและบุคลิกภาพ สงั เกตไดจ าก - เปน คนเจาอารมณ หงุดหงิดงาย เอาแตใจตนเอง ขาดเหตุผล - ขาดความรับผิดชอบตอ หนา ที่ - ขาดความเชอื่ ม่นั ในตนเอง - พดู จากา วราว แมแ ตบ ดิ ามารดา ครู อาจารย ของตนเอง - ชอบแยกตวั อยคู นเดียว ไมเ ขาหนาผอู ื่น ทาํ ตัวลึกลับ - ชอบเขา หอ งนํ้านาน ๆ - ใชเงนิ เปลืองผิดปกติ ทรัพยสนิ ในบา นสูญหายบอ ย - พบอปุ กรณเก่ยี วกบั ยาเสพติด เชน หลอดฉีดยา เขม็ ฉีดยา กระดาษตะกั่ว - ม่ัวสมุ กบั คนทีม่ ีพฤติกรรมเกยี่ วกบั ยาเสพตดิ - ไมส นใจความเปน อยขู องตนเอง แตงกายสกปรก ไมเรยี บรอย ไมคอยอาบนํ้า - ชอบออกนอกบา นเสมอ ๆ และกลับบานผิดเวลา - ไมช อบทํางาน เกียจครา น ชอบนอนตนื่ สาย - อาการวติ กกงั วล เศราซมึ สีหนาหมองคลํา้

139 3. การสังเกตอาการขาดยา ดงั ตอ ไปนี้ - นาํ้ มูกน้าํ ตาไหล หาวบอ ย - กระสบั กระสาย กระวนกระวาย หายใจถี่ ปวดทอง คล่นื ไส อาเจยี น เบอื่ อาหาร นํ้าหนักลด อาจมีอจุ จาระเปน เลือด - ขนลกุ เหง่ือออกมากผิดปกติ - ปวดเม่อื ยตามรา งกาย ปวดเสียวในกระดูก - มานตาขยายโตขึน้ ตาพราไมส แู ดด - มีการสน่ั ชัก เกร็ง ไขข้ึนสงู ความดันโลหิตสงู - เปน ตะคริว - นอนไมหลบั - เพอ คลมุ คลง่ั อาละวาด ควบคุมตนเองไมไ ด เร่อื งท่ี 3 การปอ งกันและหลีกเล่ยี งการติดสารเสพตดิ การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จําเปนตองสรางใหกลุมเปาหมายมี “ภูมิคุมกัน” เกดิ ขน้ึ กับตัวเอง มีทักษะชวี ิต (Life Skill) เพยี งพอท่จี ะไมใหตนเองตองติดยาเสพติดและสามารถเฝา ระวังพฤติกรรมเสยี่ ง ปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมเสี่ยง เพ่อื ปอ งกันมใิ หบคุ คลทตี่ นรกั เพ่อื นสนทิ ฯลฯ ตดิ ยา เสพติดได โดยสามารถดําเนนิ การไดด งั น้ี 1. ปองกนั ตนเอง ไมใ ชยาโดยมไิ ดร บั คาํ แนะนําจากแพทย และจงอยาทดลองเสพ ยาเสพติดทกุ ชนิดโดยเดด็ ขาด เพราะติดงายหายยาก 2. ปองกันครอบครัว ควรสอดสองดูแลเด็กและบุคคลในครอบครัวหรือท่ีอยู รว มกนั อยา ใหเ ก่ยี วขอ งกบั ยาเสพติด ตอ งคอยอบรมสั่งสอนใหรูส กึ โทษและภัยของยาเสพติด หากมีผู เสพยาเสพตดิ ในครอบครัว จงจัดการใหเ ขา รกั ษาตวั ท่โี รงพยาบาล ใหห ายเดด็ ขาด การรกั ษาแตแ รกเรม่ิ ติดยาเสพตดิ มีโอกาสหายไดเร็วกวาทีป่ ลอ ยไวนาน ๆ 3. ปอ งกันเพ่อื นบาน โดยชวยชแ้ี จงใหเ พอ่ื นบา นเขา ใจถึงโทษและภยั ของยาเสพตดิ โดยมิใหเ พื่อนบานรเู ทาไมถ ึงการณ ตองถูกหลอกลวง และหากพบวาเพ่ือนบานติดยาเสพติด จงชวย แนะนาํ ใหไ ปรักษาตวั ที่โรงพยาบาล 4. ปองกนั โดยใหค วามรว มมอื กับทางราชการ เมื่อทราบวาบานใด ตําบลใด มียาเสพ ตดิ แพรร ะบาดขอใหแ จงเจาหนาที่ตํารวจทุกแหงทุกทองที่ทราบ หรือที่ศูนยปราบปรามยาเสพติดให โทษ สํานักงานตํารวจแหงชาติ (ศปส.ตร.) โทร. 0-2252-7962, 0-2252-5932 และที่สํานักงาน คณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามยาเสพตดิ (สาํ นักงาน ป.ป.ส.) สํานกั นายกรฐั มนตรี โทร. 0-2245-9350-9

140 การปองกันและหลกี เลยี่ งสารเสพตดิ ในชุมชน มแี นวทางดังน้ี 1. ปองกนั ตนเอง ทําไดโดย  ศึกษาหาความรูเ พ่อื ใหร ูเทาทันโทษพิษภัยของยาเสพติด  ไมท ดลองใชยาเสพติดทกุ ชนิดและปฏิเสธเมื่อถูกชักชวน  ระมดั ระวังเรอ่ื งการใชย า เพราะยาบางชนิดอาจทาํ ใหเสพตดิ ได  ใชเ วลาวางใหเปน ประโยชน  เลือกคบเพ่อื นดี ทชี่ ักชวนกันไปในทางสรางสรรค  เม่อื มปี ญ หาชวี ติ ควรหาหนทางแกไ ขที่ไมข องเก่ยี กับยาเสพตดิ หากแกไ ขไมไ ด ควรปรกึ ษาผใู หญ 2. ปองกนั ครอบครวั ทาํ ไดโดย  สรา งความรัก ความอบอนุ และความสมั พันธอ นั ดรี ะหวางสมาชิกในครอบครัว  รแู ละปฏบิ ัติตามบทบาทหนาที่ของตนเอง  ดแู ลสมาชกิ ในครอบครวั ไมใหขอ งเกยี่ วกับยาเสพตดิ  ใหก าํ ลังใจและหาทางแกไ ข หากพบวาสมาชกิ ในครอบครวั ตดิ ยาเสพตดิ 3. ปองกันชมุ ชน ทําไดโดย  ชว ยชุมชนในการตอ ตา นยาเสพตดิ  เม่ือทราบแหลงเสพ แหลงคา หรือผลิตยาเสพติด ควรแจงใหเจาหนาท่ีทราบ ทนั ทที ่ี - สํานกั งาน ป.ป.ส. โทร. 0-2245-9414 หรือ 0-2247-0901-19 ตอ 258 โทรสาร 0-2246-8526 - ศูนยร บั แจง ขาวยาเสพตดิ สํานักงานตํารวจแหงชาติ โทร. 1688 สรุป สารเสพติดไดแพรระบาดเขาไปถึงกลุมคนทุกกลุม สงผลกระทบตอสุขภาพ ของกลุมคนเหลาน้ัน และมีผลตอประเทศชาติในที่สุด การดําเนินงานปองกันสารเสพติด จึงควรให ภูมิคุมกนั แกกลมุ เปา หมาย โดยมีหลักการ รปู แบบกจิ กรรมเพื่อปอ งกนั สารเสพติดใหโ ทษที่ชัดเจน

141 กิจกรรมท่ี 1 ใหผ เู รยี นอธบิ ายตามประเดน็ ดงั ตอ ไปนี้ 1. ถา ผูเ รยี นทราบแหลงซอ้ื ขายยาอี ยาบา ผเู รียนจะดําเนินการอยา งไร ........................................................................................................... ....................................... .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. 2. ถามีเพ่อื นชกั ชวนไปเสพสารเสพติด ผเู รยี นจะปฏิบัติอยา งไร ...................................................................................................................... ............................ .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. 3. ผเู รยี นมวี ิธชี ว ยเหลอื อยางไร เมื่อมเี พอ่ื นสนทิ ตดิ สารเสพติด ............................................................................................................................. ..................... .................................................................................................... .............................................. .................................................................................................... .............................................. กิจกรรมที่ 2 ใหผ ูเ รียนเลาประสบการณก ารมสี วนรว มในการปองกนั และแกปญหาสารเสพติดทั้ง ในสถานศกึ ษา สถานท่ที ํางาน และในชุมชน .................................................................................................... .................................................... ......................................................................................................................................................... .................................................................................................... .................................................... ...................................................................................................................... ..................................

142 บทท่ี 8 อันตรายจากการประกอบอาชพี สาระสําคัญ ความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับอันตรายท่ีอาจเกิดข้ึนในการประกอบอาชีพตลอดจน วิธกี ารปองกันแกไขและวธิ ปี ฐมพยาบาลเมอ่ื เกดิ อันตรายจากการประกอบอาชีพได ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั 1. สามารถอธิบายถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในการประกอบอาชีพตลอดจนแนว ทางการปอ งกนั แกไ ขได 2. สามารถอธบิ ายถึงวิธีการปฐมพยาบาลเม่อื เกิดอนั ตรายจากการประกอบอาชีพได ขอบขา ยเนอื้ หา เรอื่ งท่ี 1 การปองกันอันตรายจากการประกอบอาชพี เรอ่ื งท่ี 2 การปฐมพยาบาลเบอื้ งตน