kทักษะการเป็นวิทยากร

ทกั ษะการเปน็ วิทยากร วทิ ยากรหรอื ผ้สู อนมีบทบาทสาคญั ในการเป็นผถู้ ่ายทอดความรู้ต่างๆ มีทกั ษะในการถ่ายทอดที่หลากหลายทีเ่ ป็นบทบาทสาคญั ของความเป็นวิทยากร การจะใชท้ ักษะใดมากนอ้ ยนั้นขึน้ อยู่กับวตั ถปุ ระสงค์เปา้ หมายในการเรยี นรคู้ รง้ั น้ันๆ เป็นสาคญั หากกล่าวได้วา่ ความเปน็วิทยากร ควรมที กั ษะสาคญั ๆ ดังน้ี๑.ทกั ษะความคิด  มีความยดื หยนุ่ ทางความคดิ  มีความคดิ รเิ ร่ิมสร้างสรรค์สูง  มีความคดิ เชงิ ระบบ/องค์รวม  มคี วามคิดเชิงเหตผุ ล  มีความสามารถจบั ประเดน็ ความคิด  มคี วามสามารถเชอื่ มโยงความคิด  มคี วามสามารถในการสรุป๒.ทักษะการใชค้ าถาม  เตรียมคาถามล่วงหน้า  ตรงประเด็น  ใชภ้ าษาชัดเจน กระชบั  ไม่ซับซ้อน  ถามจากเน้อื หาง่ายเน้อื หายาก/เฉพาะเจาะจง  คาถามปลายเปิดเพอ่ื แสดงความคดิ เหน็ ถามให้คดิ  ท้ิงเวลารอคอยคาถาม (ให้เวลาเขาคิดบา้ ง)  ถามแล้วตอบไมไ่ ด้ เปลี่ยนคาถามหรืออธบิ ายเพม่ิ เตมิ  กระจายคาถามให้ทวั่ ถงึ ทุกคนไดต้ อบ

๓.ทักษะการสรา้ งบรรยากาศ  สรา้ งบรรยากาศเปน็ กันเอง ระหว่างสมาชิกกลมุ่ ดว้ ยกนั เองและสมาชิกกลมุ่ กับ วทิ ยากร  จดั กจิ กรรมนันทนาการเพอ่ื ละลายพฤติกรรม สร้างสัมพันธภาพ ความสนกุ สนาน  การใชเ้ กม เพลง นทิ าน กอ่ นการเชื่อมโยงเข้าสเู่ นือ้ หา หรอื คนั่ เมื่อบรรยากาศตึง เครยี ด  มีการเคลื่อนไหว หรือเปลีย่ นสถานท่ี เชน่ จากในหอ้ งออกไปสู่สถานท่โี ลง่ ๆ มี ธรรมชาตแิ วดล้อม๔.ทกั ษะการสื่อสาร การใช้ภาษาพูด การใช้ภาษากาย (วจนภาษา) (อวจนภาษา) สื่อใหช้ ดั เจน ไม่กากวมคลุมเครอื เข้าใจ  การวางตัว กริ ิยาเคลอื่ นไหว ง่าย  การแสดงสหี นา้ แววตา ยม้ิ การประสาน นา้ เสยี งออ่ นโยน นุ่มนวล เนน้ สูงต่า สบตา หนักเบา  การวางตัวสบายๆ แสดงความเปน็ พดู กระตนุ้ ให้คดิ เป็นระยะๆพดู คยุ สร้าง กนั เอง บรรยากาศกรณเี ห็นว่าเรมิ่ เครียด  การจัดสถานที่ ส่งิ แวดล้อมเก้าอ้ีใหม้ ี ทบทวนขอ้ ความท่ีจะสอ่ื ออกไปก่อน ความใกล้ชดิ คุ้นเคย เป็นกันเอง เสมอ คิดก่อนพูด หากผรู้ บั ไมเ่ ขา้ ใจหรอื ทาท่าไม่เข้าใจ ตอ้ งขยายความให้ชดั เจนขนึ้ พดู ซ้าหรอื ใช้คาถามชว่ ย หากมกี ารตอบสนองทางลบจากผรู้ บั สื่อ อย่าแสดงอาการตอบโต้ พยายามทา ความเขา้ ใจมีอะไรเข้าใจผิดหรอื ไม่ โดย การใชค้ าถามเพอื่ ใหเ้ กิดความชดั เจน

๕.ทักษะการฟงั  สนใจ ใส่ใจ ต่อสมาชกิ ทกุ คน  ถามเพือ่ ใหเ้ กิดความกระจ่าง  ไม่เสนอแนะตราบทีย่ งั อยใู่ นฐานะผู้รบั ขอ้ มลู  อยา่ ด่วนสรุปเรื่องราวต่างๆ อยา่ งง่ายดาย  ตอ้ งเกดิ ใจยอมรบั ความคดิ เห็นทห่ี ลากหลาย  ต้องพยายามทาความเข้าใจสมาชกิ ทุกคน และใจความสาคญั ในการอภปิ ราย๖.ทักษะการสงั เกต  ผสู้ ังเกตตอ้ งเปิดใจกวา้ งเป็นกลาง  คน้ หาขอ้ มูล ทศั นคติ ความสนใจ ขอ้ เสนอแนะ ปฏิกิริยาโตต้ อบ ทแี่ สดงอาการ กริ ิยาตา่ งๆเข้าใจ สนใจ  ไม่ดว่ นสรุปเหตกุ ารณ์ จากกิริยาที่เหน็ ต้องประกอบกับขอ้ มลู ชอ่ งทางอนื่ ด้วย๗.ทกั ษะการเร้าความสนใจ การเรา้ ความสนใจ หมายถึง การกระตุ้นให้ผเู้ รียนหรือกลมุ่ เปา้ หมายเกิดความสนใจ ไม่เบอื่ หน่าย ผสู้ อนหรอื วิทยากรจะต้องใช้เทคนิคต่างๆมาช่วยกระตุ้นและควบคุมความสนใจของกลุ่มเปา้ หมายใหอ้ ยูก่ ับเนอื้ หาและกระบวนการเรยี นรตู้ ลอดเวลาทักษะของการเร้าความสนใจ  การเคล่ือนที่ของวทิ ยากร อาจจะเปน็ การเดนิ จากทหี่ นง่ึ ไปที่หน่ึงอยา่ งมจี ดุ หมายไมใ่ ช่ เคลอื่ นไปอยา่ งเล่อื นลอย เช่น เดินไปดูกลุ่มเป้าหมายขณะทากจิ กรรมต่างๆ  การใช้ทา่ ทางประกอบ ไดแ้ ก่ การแสดงท่าทางดว้ ยมือ รา่ งกาย หรือศรี ษะ เพอื่ ประกอบการพดู ให้เห็นภาพ เช่น ใชม้ ือทาท่าท่างบอกขนาด บอกจานวนของเนือ้ หาทก่ี าลงั อธิบาย

 การเปลี่ยนลีลาในการพูด พูดจงั หวะเรว็ ช้า สงู ต่า หนักเบา เนน้ คา วลี หรือหยดุ การพดู ชวั่ ครู่  การเปล่ียนประสาทสัมผัส ไดแ้ ก่ การแปรเปลี่ยนประสาทการรับร้ขู องผู้เรยี น เช่น เปลย่ี น จากฟังเป็นดู จากอ่านเป็นเขียน จากอภปิ รายเปน็ ลงมือทา หรือดูวีดีทัศน์ ภาพยนตร์ สไลด์  ผู้เรยี นมีส่วนร่วมพูด เปดิ โอกาสใหผ้ ู้เรยี นเป็นผู้พูดบ้าง ถามหรอื ตอบ แสดงความคดิ เห็น เสนอแนะ  ให้ผเู้ รยี นเคล่อื นที่ ได้แก่การจดั กจิ กรรมใหผ้ เู้ รยี นปฏบิ ตั ิ เช่น เล่นละคร แสดงบทบาท สมมตุ ิ ไปหาข้อมูลจากจุดทก่ี าหนด แบ่งกลมุ่ ทางาน๘.ทักษะการใชก้ ระดาน/บอรด์  ทุกครัง้ ที่ใช้กระดาน/บอร์ด ควรทาความสะอาดกระดาน/บอร์ด ให้สะอาด  ข้อความทเี่ ขียนตอ้ งเขียนให้อ่านง่าย ชดั เจน  ควรฝกึ เขียนกระดาน/บอร์ด โดยเอยี งตวั เข้าหากระดานบอรด์ จะไดไ้ มบ่ งั คับ ข้อความทีเ่ ขียนไวแ้ ล้ว  หากมีขอ้ ความทส่ี าคญั หรือต้องการเนน้ หวั ข้อสาคญั ควรขีดเสน้ ใตห้ รอื ทา เคร่อื งหมายวงกลมลอ้ มรอบ หรือใชป้ ากกา/ชอลก์ สีทีแ่ ตกตา่ งกัน เพอ่ื เนน้ ให้เหน็ ความสาคญั  วิทยากรควรพยายามฝกึ การใชภ้ าพการต์ นู ลายเส้น หรอื เทคนิคอืน่ ๆท่ีทาให้ ข้อความนา่ สนใจมากข้ึน  เปดิ โอกาสให้ผูเ้ รยี นมีสว่ นร่วมออกมาเขียนกระดาษ/บอรด์  เม่ือหมดเวลาแล้ว ควรลบกระดาน/บอร์ดให้สะอาดเรยี บรอ้ ย  ไม่ควรใชส้ ีหลากหลายเกนิ ไป

๙.ทกั ษะการเล่าเรื่อง การเลา่ เร่ือง หมายถงึ ทักษะท่ีผู้สอน/วทิ ยากรนาเอาเรอ่ื งราว เช่น นทิ าน เรือ่ งราวในประวัติศาสตร์ พงศวดาร เหตกุ ารณ์ เรื่องจริง เร่ืองแตง่ หรอื อ่นื ๆ ทเี่ ปน็ เรอื่ งราวมาเล่าให้กลมุ่ เปา้ หมายฟงั เพื่อจุดประสงคต์ า่ งๆ เช่น เพือ่ ใหว้ ิเคราะห์ ใหป้ ระเมนิ เพื่อให้ได้คติ เพื่อให้เกิดความซาบซงึ้ เพลิดเพลนิการเตรียมการเล่าเรอ่ื ง  เลอื กเรอื่ งที่จะนามาเล่า อา่ นใหต้ ลอด และจับจุดสาคัญของเร่อื งให้ได้  ควรลาดับเรื่องต้ังแตต่ ้นจนจบอย่างย่อๆ และพยายามหาข้อปลีกย่อยเพมิ่ เติม เพอ่ื ให้เกดิ ความเขา้ ใจยงิ่ ขึ้น เช่น ยกตวั อยา่ งประกอบนาสุภาษิต และคาพงั เพยมา ยกตวั อยา่ งเพิม่ เตมิ  ทาความเขา้ ใจเกย่ี วกับสานวน โวหาร และคาศพั ท์ต่างๆกอ่ นจะเลา่ เรื่อง  เตรียมวัสดุ/อุปกรณ์ ไวใ้ ช้ใหเ้ หมาะสมกบั เร่ืองราวน้นั ๆ  ถ้าเปน็ เรือ่ งราวท่แี ตง่ ข้ึนเอง ควรใชภ้ าษาง่ายๆ เนื้อเรอื่ งไมส่ บั สน ควรให้ความรู้ ข้อคิด หรือคติ สอดแทรกในเรื่องทีแ่ ต่งขึ้นด้วย  เรอื่ งทเี่ ลา่ ควรสอดคลอ้ งกบั เนื้อหา โยงเข้าสู่บทเรยี นและสอดคลอ้ งกบั กลุ่มผูเ้ รียนเทคนิคในการเลา่ เร่ือง  ใช้ทา่ ทางประกอบการเลา่ เชน่ ใชแ้ ขนสื่อความหมาย การเคลือ่ นไหวตวั ของผู้เล่า แสดงท่าทางไปตามบทบาท ความร้สู ึก การโกรธ เกลยี ด รัก โศก พอใจ เสยี ใจ  การใช้ภาษาและนา้ เสียง ภาษาทใ่ี ชไ้ ด้แก่ภาษาของผู้เล่า และภาษาของตัวละครใน เรอื่ งภาษาที่ใช้จะตอ้ งเหมาะกบั ระดบั ของผฟู้ งั น้าเสียงเนน้ หนักเบา สงู ตา่ ตาม เนอื้ เรื่องของตัวละคร  แสดงออกทางสหี น้าอารมณ์ เชน่ การพยกั หนา้ สา่ ยหน้า ย้ิมแย้ม บง้ึ ตงึ  การใช้อุปกรณ์ประกอบการเลา่ เร่อื ง เพื่อเรา้ ใจ หรอื ใหร้ วดเรว็ ข้ึน เชน่ ภาพประกอบแผนที่ เครอื่ งบนั ทกึ เสยี งท่บี นั ทกึ เร่ืองราวต่างๆไวแ้ ล้ว

 ให้ผ้ฟู ังเกดิ ความคิดหรอื จนิ ตนาการ เช่น เลา่ เรือ่ งใหค้ ้างไว้ ให้คิดตอ่ ตั้งคาถามให้ คดิ ตอ่ หรอื แบ่งกลุ่มอภปิ รายหลังฟังเร่ืองจนจบ๑๐.ทกั ษะการยกตัวอย่าง ทักษะการยกตวั อยา่ ง หมายถงึ ทกั ษะที่ผสู้ อน/วิทยากร ใชต้ ัวอยา่ งเพอ่ื ให้เกิดความเขา้ ใจ หรือไดแ้ นวคดิ ในสิ่งที่เป็นนามธรรมตวั อย่างทดี่ ีควรมีลกั ษณะ ดงั น้ี  เร่มิ จากตัวอย่างท่ีงา่ ยๆ ไปหาตัวอยา่ งทีย่ ากขน้ึ ตามหลกั การสอนใหเ้ กิดความคดิ รวบยอด แกผ่ ู้เรยี น  คานงึ ประสบการณแ์ ละความรขู้ องผเู้ รยี น ผูส้ อนรจู้ กั ผเู้ รยี นมากขนึ้ เพียงใด กจ็ ะสามารถ เลอื กตวั อย่างไดเ้ หมาะสมมากขน้ึ  ตรวจสอบความเขา้ ใจของผูเ้ รยี น อาจให้ผู้เรยี นเปน็ ฝา่ ยยกตัวอย่างเพ่มิ เติมเพราะหาก ผเู้ รียนยกตวั อย่างได้ถูกตอ้ ง กต็ ีความได้ว่าเกดิ ความเข้าใจ หากยกตัวอย่างไม่ไดห้ รือ ผิด ผูส้ อนตอ้ งเข้าใจ ปรบั บทเรยี นใหม่

๑๑.ทกั ษะการเสริมกาลงั ใจ ทกั ษะการเสริมกาลังใจ หมายถงึ ความสามารถในการใช้ท่าทางและคาพดูเพื่อกระตุ้นใหผ้ เู้ รียนเต็มใจในการเรียนรู้การเสริมกาลังใจด้วยวาจา ประเภทของการเสริมกาลังใจ การเสรมิ กาลังใจด้วยการให้ การเสริมกาลังใจดว้ ยท่าทาง รางวัล/สญั ลักษณ์ต่างๆ - เก่งมาก - ชัดเจนดี - ตั้งใจฟงั - การให้ส่งิ ของ - ดีมาก - การพยกั หน้า - การให้เครอื่ งหมายดีเด่น - เป็นข้อสงั เกตทีด่ ี - แสดงการตอบรบั ระหวา่ ง - การติดประกาศผลงาน - ใช้ได้ - การติดประกาศรายชอ่ื - นา่ สนใจ ทผ่ี ู้เรียนพูด - เปน็ ความคดิ ที่ดี - การยม้ิ - การเขียนคาตอบของ ผู้เรียนบนกระดาน/ บอร์ด/แผน่ ใสหลักในการเสริมกาลงั ใจ  ควรเสรมิ กาลังใจทันที ทีแ่ สดงพฤติกรรมทพี่ งึ ปรารถนา  ควรเลอื กวิธีเสรมิ กาลังใจ ให้เหมาะสมกับผู้เรียนแต่ละคน  ไมค่ วรเสริมกาลังใจบางประเภทบ่อยเกนิ ไป  พยายามหาโอกาสเสริมกาลงั ใจให้ทัว่ ถงึ กัน  การเสริมกาลงั ใจไมค่ วรมาจากผสู้ อนฝ่ายเดยี ว ควรมาจากผเู้ รียนด้วยกนั บา้ ง เชน่ การปรบมือใหเ้ พ่อื ตัดสินผลงาน  ไมค่ วรพูดเกินความจริง พดู ตรงไปตรงมาตามพฤตกิ รรมทผ่ี ้เู รียนแสดงออกมา เชน่ ถา้ ตอบถูกหมดกบ็ อกวา่ ดีมาก ถ้าถูกบางส่วนกว็ ่าใช้ได้  ควรเสรมิ กาลงั ใจดว้ ยท่าทางจรงิ จงั และตั้งใจให้กบั ผู้เรยี น  ควรใช้การเสรมิ กาลังใจ ด้วยวาจา ท่าทาง ประกอบกันไป  หากผูเ้ รียนตอบผดิ ควรใหค้ ดิ ใหม่ หรือใชค้ าถามงา่ ยข้นึ จะไดไ้ มเ่ สยี กาลังใจ

๑๒.ทักษะการสรปุ บทเรียน ทักษะการสรุปบทเรยี น หมายถึงการประมวลสาระสาคัญๆ ของบทเรียน เนื้อหา แต่ละครงั้ ทีไ่ ดเ้ รยี นจบลง เพื่อใหผ้ ู้เรยี นได้แนวคดิ ทถ่ี กู ตอ้ งเหมาะสมในบทเรียนนนั้ และ เชื่อมโยงไปสูก่ ารเรยี นรใู้ นเนื้อหาต่อไปการสรุปบทเรยี นกระทาเม่ือใด? o สรุปใจความสาคัญแต่ละตอนในระหวา่ งบทเรยี น o สรุปเมอ่ื จบบทเรียน (กรณสี รุปแล้วมผี ูแ้ สดงความคิดเห็น สงสัยหรือโตแ้ ยง้ ควร อธบิ ายเพ่มิ เติมและสรุปอีกครง้ั ) o เม่อื ผู้เรียนอภปิ ราย หรอื ฝกึ ปฏบิ ตั จิ บลงวธิ ีการสรุปบทเรยี นอาจทาไดห้ ลายวธิ ี  การสรปุ ทบทวน ผ้สู อนไมจ่ าเป็นตอ้ งทบทวนสรุปเองทัง้ หมด ควรให้ผเู้ รยี นมสี ่วน รว่ ม โดยผสู้ อนจะใชค้ าถามและพยายามใหม้ ีแต่สาระสาคัญ และเรียบเรียงอยา่ ง เหมาะสม  สรุปจากการปฏบิ ตั ิ เชน่ ใหผ้ เู้ รียนสงั เกตการสาธติ การทดลองและพยายาม ช้ใี ห้เหน็ ความสัมพนั ธ์ของวิชาความร้เู ดิม บทเรยี นท่ีเพง่ิ เรยี นจบกับบทเรยี นที่จะ เรยี นตอ่ ไป  สรุปผลการสรา้ งสถานการณ์ โดยผสู้ อนสรา้ งสถานการณ์ใหส้ อดคล้องกบั บทเรยี น และให้ผู้เรยี นแสดงความคิดเห็นออกมาข้อควรคานงึ ถงึ ในการสรุปบทเรียน  การสรปุ ทบทวน โดยการใช้คาถามตอ้ งสัมพนั ธก์ ับเนอ้ื หา และจดุ ประสงค์ของ บทเรยี น  การสรปุ ตอ้ งเช่อื มโยงระหว่างสง่ิ ท่ีผู้เรียนรู้แล้วไปยงั สง่ิ ท่ยี ังไม่รู้  การสรุปต้องสามารถใชป้ ระเมินบทเรยี น วา่ มีสาระและผลต่อการเรียนรูข้ องผู้เรยี น ได้  วิธกี ารสรปุ ตอ้ งสอดคลอ้ งกบั ความสนใจของความสามารถของผู้เรียน

 การสรปุ ต้องเปน็ การแนะนาแนวการเรยี นหรอื เชื่อมโยงกบั บทเรียนท่จี ะเรียนตอ่ ไป