ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Β΄ Αρσάκειο - Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης B’ Arsakeio - Tositseio Junior High School, Ekali Καταδύσεις στα νερά της Μεσογείου Diving in the Mediterranean Sea Αθήνα / Athens 2016

Το έντυπο Καταδύσεις στα νερά της Μεσογείου The printed edition Diving in the Mediterranean Sea δημιουργήθηκε από το Β΄ Αρσάκειο - Τοσίτσειο was created by B’ Arsakeio - Tositseio Junior High School, Γυμνάσιο Εκάλης σε συνεργασία με το Ενυδρείο Κρήτης. Ekali, in cooperation with CretAquarium. Είναι μια συνθετική διεπιστημονική εργασία μαθητών It is a students’ project of B’ Arsakeio-Tositseio Junior του Β΄ Αρσακείου - Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης, High School, Ekali, which was created as part of the που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού educational environmental programme entitled “The περιβαλλοντικού προγράμματος, σχολικού έτους 2015- natural wealth of Crete, the horn of plenty” during the 2016, με θέμα «Ο φυσικός πλούτος της Μεγαλονήσου, school year 2015-2016. το κέρας της Αμαλθείας». The editorial team were third grade students of B’ Τη συντακτική ομάδα αποτελούν οι μαθητές της Arsakeio - Tositseio Junior High School, Ekali : Nikolaos Γ΄τάξης του Β΄ Αρσακείου - Τοσιτσείου Γυμνασίου Angouridakis, Evangelia Athanasopoulou, Petros- Εκάλης: Νικόλαος Αγγουριδάκης, Ευαγγελία Theofanis Arapakis, Dimitrios Georgantopoulos, Antonios Αθανασοπούλου, Πέτρος-Θεοφάνης Αραπάκης, Giannopoulos, Paraskevi Driva, Sofia-Maria Efstratiadou, Δημήτριος Γεωργαντόπουλος, Αντώνιος Γιαννόπουλος, Ariadni-Sotiria Zampopoulou, Christina Katsampa, Παρασκευή Δρίβα, Σοφία-Μαρία Ευστρατιάδου, Marina-Styliani Kefaliniadi, Elisavet Kourtesi, Aikaterini Αριάδνη-Σωτηρία Ζαμποπούλου, Χριστίνα Κατσάμπα, Kirmizoglou. Μαρίνα-Στυλιανή Κεφαλληνιάδη, Ελισάβετ Κουρτέση, Αικατερίνη Κυρμιζόγλου. Design and editing Athina Garbola, English language and literature teacher, Σχεδιασμός της εργασίας και επεξεργασία όλου B’ Arsakeio - Tositseio Junior High School, Ekali του υλικού Αθηνά Γκαρμπολά, καθηγήτρια Αγγλικής γλώσσας Scientific editing στο Β΄ Αρσάκειο - Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης. Thalia Polychronaki, responsible for educational programmes in CretAquarium Επιστημονική επιμέλεια Michalis Fourgialakis, biologist in CretAquarium Θάλεια Πολυχρονάκη, υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ενυδρείου Κρήτης. Photos Μιχάλης Φουργιαλάκης, βιολόγος του Ενυδρείου Κρήτης. CretAquarium (all the photos, except for the photos of the striped dolphin and the Mediterranean monk seal) Φωτογραφίες MOm/ The Hellenic Society for the Study and Protection of the Monk Seal (the photos of the Mediterranean monk Ενυδρείο Κρήτης (όλες οι φωτογραφίες του εντύπου, seal) εκτός από αυτές της μεσογειακής φώκιας και του Pelagos Cetacean Research Institute (the photos of the ζωνοδέλφινου) striped dolphin) MOm/ Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (φωτογραφίες μεσογειακής Supervision φώκιας) Evdokia Giannikopoulou, principal, B’ Arsakeio - Tositseio Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος Junior High School, Ekali (φωτογραφίες ζωνοδέλφινου) Graphic design - printing Γενική επιμέλεια Charis Kardamakis Ευδοκία Γιαννικοπούλου, φιλόλογος, διευθύντρια του Β΄ Αρσακείου - Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης. Δημιουργικό και παραγωγή εντύπου Χάρης Καρδαμάκης

(SOCIETYΚαταδύσειςEARNING) στα νερά της Μεσογείου Diving in the Mediterranean Sea 180 χρόνιαΑΦΡΣΙΛΑΕΚΚΕΠΙΑΑ-Ι∆ΤΕΟΥΣΤΙΤΙΚΣΗΕΙΕΑΤΣΑΧΙΟΡΛΕΕΙΑΙΑ παιδείας 18(18036y-2e01a6)rs education FOR TAHREFSIPALRKEOKEMIPAAO-ITDTIOOENFSTIOTIFKSEEI DIEAUTASCCIARHTEIOOIAONLASND L



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TABLE OF CONTENTS Πρόλογος Preface ................................................................. 6 Μαυρογωβιός Black Goby .................................................. 31 Μαυροχειλού Brown wrasse............................................... 31 Eισαγωγικά Introduction ...................................................... 8 Μεγαλοδράκαινα Greater weever ...................................... 31 Μέδουσα Moon Jellyfish ..................................................... 32 Καταδύσεις στα νερά της Μεσογείου Μελανούρι Saddled seabream ............................................ 32 Diving in the Mediterranean Sea Μουρμούρα Striped seabream ........................................... 34 Ανεμώνη θαλάσσια Snakelocks anemone ......................... 10 Μπαρμπούνι Striped red mullet .......................................... 34 Ανεμώνη ντομάτα Beadlet anemone ................................. 11 Μύδι Μεσογείου Mediterranean mussel ............................ 35 Aστακός αγκαθωτός Common spiny lobster ...................... 12 Μυτάκι Sharpsnout seabream ............................................ 35 Αστερίας αγκαθωτός Spiny starfish ................................... 13 Πέρκα Painted comber ....................................................... 35 Αχινός Purple sea urchin ..................................................... 14 Πίνα Noble pen shell ............................................................ 36 Βαλιστής Grey triggerfish .................................................. 14 Ροφός Dusky Grouper ........................................................ 36 Βασιλομεδουσοφάγος Imperial blackfish .......................... 15 Σαργός White seabread ..................................................... 36 Βλάχος Atlantic wreckfish ................................................... 15 Σηκιός Brown meagre ......................................................... 37 Βατοτρυγόνα Common stingray ......................................... 16 Σκαθάρι Black seabream .................................................... 37 Γαϊτανούρι Ornate wrasse ................................................. 17 Σκάρος Parrot fish .............................................................. 37 Γερμανός Dusky spinefoot .................................................. 18 Σκορπίνα Red scorpionfish .................................................. 38 Γλώσσα Sole ....................................................................... 18 Σμέρνα Mediterranean moray eel ....................................... 38 Γύλος Mediterranean rainbow wrasse ................................. 19 Σουπιά Cuttlefish ................................................................ 39 Ζωνοδέλφινο Striped dolphin ........................................... 20 Σπάρος Annular seabream ................................................. 39 Ιππόκαμπος Short-snouted seahorse ................................. 21 Συναγρίδα Common dentex ................................................ 40 Καβούρι μπλε Blue crab .................................................... 22 Σφυρίδα White grouper ...................................................... 40 Καλογρίτσα Damselfish ...................................................... 22 Τσιπούρα Gilt-head seabream ........................................... 40 Καπόνι Tub gurnard ............................................................ 22 Φαγκρί Couch’s sea bream ................................................. 41 Καραβίδα Crayfish .............................................................. 23 Φώκια μεσογειακή Mediterranean monk seal ................... 42 Καρακούκος Mediterranean slipper lobster ........................ 23 Χέλι ευρωπαϊκό European eel ........................................... 42 Καρχαρίας - Σταχτοκαρχαρίας Sandbar shark .................. 24 Χελιδονόψαρο Flying gurnard ........................................... 43 Καρχαρίας - Ταυροκαρχαρίας Sand tiger shark ................. 25 Χελώνα καρέτα-καρέτα Loggerhead sea turtle .................. 44 Κατσούλα Pearly Razorfish ................................................. 26 Χελώνα πράσινη Green sea turtle ...................................... 46 Κέφαλος Flathead gray mullet ............................................ 26 Χταπόδι Common octopus .................................................. 47 Κόμπια Cobia ...................................................................... 26 Κοράλλι κόκκινο Mediterranean red coral .......................... 27 Πέρα από τη Μεσόγειο... Κουτσομούρα Striped mullet .............................................. 28 Beyond the Mediterrenean Sea... Λαβράκι European seabass ................................................ 28 Αγγελόψαρο Emperor angelfish ......................................... 48 Λαγοκέφαλος Silver-cheeked toadfish ................................ 29 Μπαλονόψαρο αγκαθωτό Long-spine porcupinefish ........ 49 Λειψός Blackbelly rosefish .................................................. 29 Ψάρι κλόουν τρίζωνο Clownfish ........................................ 50 Λύχνος Star-gazer .............................................................. 30 Μαγιάτικο Greater amberjack ........................................... 30 Πηγές Reference list ............................................................ 53

6 The fundamental aim of school education is to promote the full spiritual, moral, social and cultural development of its students to its full potential and to raise their cultural and environmental aware- ness. To this purpose, B’ Arsakeio-Tositseio Junior High School, Ekali, plans a variety of school activi- ties to ardently involve students in the pursuit of knowledge and to make learning an experimental, collaborative, creative and interesting process. The implementation of the environmental programme entitled “The natural wealth of Crete, the horn of plenty” was a school activity which took place during the school year 2015-2016. As part of this programme, students of the third grade of our Junior High School worked together on a school project about the marine life that surrounds the island of Crete. With the guidance of their teacher, Athina Garbola, they sought information and images for a wide range of ma- rine species, experimented on methods for gathering and evaluating the credibility of their sources, conducted a school project and experimented with the English translation of the text. The results of this effort is this printed edition entitled Diving in the Mediterranean Sea which contains information about some marine species in the Mediterranean sea and was composed in accordance with the interests and capabilities of the students. We congratu- late the students of our school who participated enthusiastically in this collective research process. We would also like to extend our congratulations to the supervising English lan- guage and literature teacher Athina Garbola who motivated the students, guided them, corrected their work and edited the bilingual version of this printed edition. The attempt of Junior High School students to create a school project dealing with the marine ecosystem, a matter that requires specific scientific knowledge, was realised thanks to our cooperation with the Hellenic Centre for Marine Research (HCMR), and especially CretAquarium. The head of CretAquarium, Michalis Papadakis and his colleagues, Thalia Polychronaki who is responsible for the educational programmes of CretAquarium and Michalis Fourgialakis who is a biologist in CretAquarium, showed great interest and embraced our school effort from the beginning. They were responsible for the scientific editing of this printed edition and provided us with photos. We express, therefore, our warmest thanks to the chairman of the board of directors and director of HCMR Professor Spyridon Mavrakos. In addition, we would like to express our gratitude to the head of CretAquarium and all the scientists of CretAquarium for their cooperation and valuable assistance, without which it would have been impossible to create this printed edition. We would also like to thank MOm/The Hellenic Society for the Study and Protection of the Monk Seal and Pelagos Cetacean Research Institute for providing us with the photos of the Mediterranean monk seal and the striped dolphin. Finally, we would like to express many thanks to the graphic designer Charis Kardamakis, who was responsible for the design of this edition. . Evdokia I. Giannikopoulou Principal, B’ Arsakeio-Tositseio Junior High School, Ekali

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ PREFACE Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού του έργου, το Β΄ Αρσάκειο-Τοσίτσειο Γυμνάσιο Εκάλης επιδιώκει την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών του, γνωστική, ηθική, κοινωνική, και τη γενικότερη καλλιέργεια και ευαισθητοποίησή τους σε θέματα φυσικού, πολιτισμικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Για τον σκοπό αυτό σχεδιάζει ποικίλες σχολικές δραστηριότητες, με τις οποίες εμπλέκει ενεργά τους μαθητές στην αναζήτηση της γνώσης και καθιστά τη μάθηση μια βιωματική, συνεργατική, δημιουργική και ενδιαφέρουσα διαδικασία. Μια τέτοια δραστηριότητα, κατά το σχολικό έτος 2015-2016, ήταν η υλοποίηση του περιβαλλοντικού προγράμματος με θέμα «Ο φυσικός πλούτος της Μεγαλονήσου, το κέρας της Αμαλθείας». Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, μαθητές της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου μας, εργαζόμενοι ομαδικά, ανέλαβαν να μελετήσουν τη θαλάσσια ζωή που περιβάλλει την Κρήτη και να συντάξουν εργασία. Με την καθοδήγηση της καθηγήτριάς τους, Αθηνάς Γκαρμπολά, αναζήτησαν πληροφορίες και εικόνες για διάφορα θαλάσσια είδη, γνώρισαν τις μεθόδους συγκέντρωσης και αξιολόγησης του υλικού, εξοικειώθηκαν με τον τρόπο σύνταξης μιας συνθετικής εργασίας και πειραματίστηκαν με την αγγλική μετάφραση των κειμένων τους. Καρπός αυτής της προσπάθειας αποτελεί η παρούσα συνθετική και διεπιστημονική εργασία, με τίτλο Καταδύσεις στα νερά της Μεσογείου, στην οποία καταγράφηκαν, με κριτήριο τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες των παιδιών, χαρακτηριστικές πληροφορίες για κάποια θαλάσσια είδη της Μεσογείου. Συγχαίρoυμε, λοιπόν, τους μαθητές του Σχολείου μας που συμμετείχαν με ενθουσιασμό σε αυτή τη συλλογική ερευνητική διαδικασία. Και βέβαια, κατεξοχήν συγχαίρουμε την καθηγήτρια της Αγγλικής Γλώσσας στο Σχολείο μας, Αθηνά Γκαρμπολά, γιατί σχεδίασε και επέβλεψε την εκπόνηση της συγκεκριμένης εργασίας, κινητοποίησε και ενθάρρυνε τα παιδιά, τα καθοδήγησε, διόρθωσε την εργασία τους και επιμελήθηκε τη δίγλωσση έκδοσή της. Την ευχαριστούμε θερμά. Το τολμηρό για τις δυνατότητες ενός Γυμνασίου εγχείρημα της ενασχόλησης με το θαλάσσιο οικοσύστημα, ένα θέμα που απαιτεί ειδικές επιστημονικές γνώσεις, τελεσφόρησε χάρη στη συνεργασία μας με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), και συγκεκριμένα με το Ενυδρείο Κρήτης. Ο προϊστάμενος του Ενυδρείου Κρήτης, Μιχάλης Παπαδάκης, και οι συνεργάτες του, ιδιαιτέρως η υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων Θάλεια Πολυχρονάκη και ο βιολόγος Μιχάλης Φουργιαλάκης, έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον και αγκάλιασαν εξ αρχής τη σχολική μας προσπάθεια, επιμελήθηκαν επιστημονικά το παρόν έντυπο και μας χορήγησαν τις φωτογραφίες. Εκφράζουμε, λοιπόν, τις πιο θερμές ευχαριστίες μας στον πρόεδρο Δ.Σ. και διευθυντή του ΕΛΚΕΘΕ καθηγητή Σπυρίδωνα Μαυράκο, καθώς και στον προϊστάμενο και όλους τους επιστήμονες του Ενυδρείου Κρήτης, για τη συνεργασία και την πολύτιμη αρωγή τους, χωρίς την οποία θα ήταν ανέφικτη η δημιουργία του παρόντος εντύπου. Ευχαριστίες οφείλονται, επίσης, στη MOm/Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, καθώς και στο Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος, για τις φω- τογραφίες της μεσογειακής φώκιας και του ζωνοδέλφινου που ευγενώς μας παραχώρησαν. Τέλος, ευχαριστούμε πολύ και τον γραφίστα Χάρη Καρδαμάκη, ο οποίος επιμελήθηκε την αισθητική εμφάνιση του εντύπου. Ευδοκία Ι. Γιαννικοπούλου Διευθύντρια του Β΄ Αρσακείου-Τοσιτσείου Γυμνασίου Εκάλης

8 Η Μεσόγειος θάλασσα Παράκτια ζώνη Η Μεσόγειος, η μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα της Γης, είναι Η μεσογειακή παράκτια ζώνη χαρακτηρίζεται από μεγάλη µια από τις πλουσιότερες θάλασσες ως προς τον αριθµό των ποικιλία ειδών (χλωρίδας και πανίδας), γεωμορφολογικών ζώων και των φυτών που απαντώνται στα νερά της. Αν και κα- χαρακτηριστικών και παραγωγικών οικοσυστημάτων. Έχει ταλαμβάνει το 1% περίπου της επιφάνειας των ωκεανών του σκληρούς αλλά και μαλακούς πυθμένες (από λάσπη, άμμο ή πλανήτη, συντηρεί μια μεγάλη ποικιλότητα ειδών που μπορεί χαλίκια), περιοχές με θαλάσσια φυτά, καθώς επίσης πολλά να φθάνει το 10% της παγκόσμιας θαλάσσιας βιοποικιλότητας, σπήλαια και βραχώδεις επιφάνειες. Οι παράκτιες περιοχές ενώ 28% των ειδών της είναι ενδημικά. Στο βυθό της, πέρα αποτελούν ένα από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα στον από ψάρια, ζουν θηλαστικά (όπως δελφίνια, φάλαινες, φώκι- κόσμο. Η φωτοσύνθεση είναι έντονη στις περιοχές αυτές, διότι ες), καρκινοειδή (όπως καβούρια, γαρίδες), θαλάσσια ερπετά εκεί υπάρχουν οι απαιτούμενες συνθήκες για τη βασική αυτή (όπως η χελώνα καρέτα καρέτα), μαλάκια (όπως χταπόδια, διαδικασία της ζωής, όπως θρεπτικά άλατα και φως. σουπιές), πανέμορφες ανεμώνες της θάλασσας, χιλιάδες κο- ράλλια και πολλά άλλα ζώα και φυτά. Coastal area The Mediterrenean Sea The coastal areas of the Mediterranean Sea have a wide variety of flora and fauna, geomorphological characteristics and pro- The Mediterranean Sea, which is the largest enclosed sea in the ductive ecosystems. It has hard and soft sea bottoms (ranging world, supports a rich variety of plant and animal marine life. from mud to sand or gravel), areas with marine plants, as well The Mediterranean Sea, although it makes up less than 1% of as many caves and rocky surfaces. The coastal areas are among the global ocean surface, it supports a great diversity of species the most productive ecosystems in the world. Photosynthesis that can reach 10% of global marine biodiversity, while 28% of takes place in such areas. This happens because coastal areas its species are endemic. Mammals (like dolphins, whales, seals), have nutrients and light which are the necessary conditions for crustaceans (like crabs, shrimps), marine reptiles (like careta this fundamental process of life. careta turtle), mollusks (like octopuses, cuttlefish), beautiful anemones, thousands of corals, of course fish and many more sea animals and plants are found in the Mediterranean Sea.

9 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ INTRODUCTION Πλαγκτόν Λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) Με τον όρο πλαγκτόν χαρακτηρίζεται γενικά το σύνολο έμβιων οργανισμών (φυτών και ζώων) που αναπτύσσονται σε υδάτινα Η ποσειδωνία είναι ένα είδος υδρόβιου φυτού. Αξίζει να σημει- περιβάλλοντα και που δεν έχουν τη δύναμη να αντισταθούν ωθεί ότι δεν είναι φύκος. Ανήκει στα εξελικτικά ανώτερα φυτά στα θαλάσσια ρεύματα αλλά παρασύρονται από αυτά. Η λέξη (αγγειόσπερμα) που προέρχονται από την ξηρά και έχουν εδώ «πλαγκτός» σημαίνει «πλανώμενος». Το πλαγκτόν αποτελεί τη και εκατομμύρια χρόνια επιστρέψει στη θάλασσα και προσαρ- βάση του τροφικού πλέγματος στη θάλασσα και επηρεάζει τη μοστεί στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Οι εκτάσεις του βυθού ζωή στον πλανήτη μας. που καλύπτονται από φυτά ποσειδωνίας σε πυκνή βλάστηση ονομάζονται λιβάδια ποσειδωνίας. Βρίσκονται μόνο στη Με- Plankton σόγειο και στη Μαύρη θάλασσα. Αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά και σίγουρα το πιο χαρακτηριστικό οικοσύστημα Plankton consists of microscopic plants and animals whose των βυθών της Μεσογείου. Σε αυτά γεννιούνται, μεγαλώνουν, movements are largely dependent upon currents because they τρέφονται και προστατεύονται πολυάριθμα είδη ζώων και ση- are unable to resist them. The word plankton originates from μαντικά εμπορικά είδη ψαριών. Τα λιβάδια ποσειδωνίας παί- the Greek word for \"wandering\". Plankton is the foundation of ζουν σημαντικό ρόλο στον κύκλο του άνθρακα και θεωρούνται the marine food web which affects life on our planet. τα πνευμόνια της Μεσογείου. Posidonia oceanica meadows Posidonia oceanica is a kind of aquatic plant. It is not algae. It is a type of a flowering plant (angiosperm) which came into existence million years ago first on land and then in the sea and adapted to the specific environment. The seabed areas covered with posidonia oceanica plants in dense vegetation are called posidonia oceanica meadows. They are found only in the Mediterranean and the Black Sea. They are one of the most im- portant and certainly the most characteristic ecosystem of the Mediterranean seabed. Many species of fish are born, grown, fed and protected there. Posidonia oceanica meadows play a significant role in the regulation of the global carbon cycle and are considered the lungs of the Mediterranean Sea.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 10 Ανεμώνη θαλάσσια (Anemonia viridis) Η θαλάσσια ανεμώνη, όταν βρίσκεται στον βυθό της θάλασσας, με τα πλοκάμια της να αιωρούνται, μοιάζει με λουλούδι. Ωστόσο, δεν είναι φυτό, είναι ζώο και μάλιστα αρπακτικό. Ανήκει στην κατηγορία των ασπόνδυλων ζώων. Πρόκειται για ένα ασπόνδυλο της ομάδας των κνιδοζώων, όπως οι μέδουσες και τα κοράλλια. Τα πλοκάμια της φέρουν ειδικά κύτταρα, τα κνιδοκύτταρα. Αυτά εκτοξεύουν μικροσκοπικά «καμάκια», τα οποία περιέχουν μία τοξίνη που προκαλεί παράλυση σε μικρού μεγέθους οργανισμούς. Όποιο ψάρι ακουμπήσει τα πλοκάμια της παραλύει και ακινητοποιείται. Τότε, με μια αιφνίδια κίνηση, η ανεμώνη το αρπάζει και το οδηγεί στο στόμα της. Τρέφεται με μικρά ψάρια και καρκινοει- δή. Είναι ικανή να συρρικνώνεται όταν δεν βρίσκει αρκετή τροφή. Η θαλάσσια ανεμώνη ζει πάνω σε βράχια κοντά στις ακτές. Μπορεί να μοιά- ζει μόνιμα κολλημένη στο υπόστρωμά της, αλλά στην πραγματικότητα μετακινείται ανάλογα με τις ανάγκες της, όμως με πολύ μικρή ταχύ- τητα. Η μέγιστη ταχύτητά της δεν υπερβαίνει τα λίγα εκατοστά την ώρα. Ωστόσο, όταν οι τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες είναι πολύ δυσμενείς ή και επικίνδυνες, τότε η θαλάσσια ανεμώνη ξεκολλάει από το υπόστρωμά της και αφήνεται να παρασυρθεί από τα κύματα και τα ρεύματα, ελπίζοντας ότι θα βρεθεί σε κάποιο καλύτερο περιβάλλον.

11 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Snakelocks anemone The sea anemone looks like a flower when it is on the seabed. However, it is not a flower but a predatory animal. It belongs to the class of invertebrates. It is an in- vertebrate which belongs to the group Cnidaria, like jellyfish and corals. The skin of the sea anemone’s tentacles is covered with millions of microscopic harpoon-like projectiles that are triggered by touch. Each one contains poison that paralyses their victim. The animal that will be stung by these tentacles becomes paralysed. The un- fortunate animal is then moved by the tentacles to its mouth, where it is swallowed whole. It feeds on small fish and crustaceans. It has the ability to shrink in times of famine. The sea anemone is attached on rocks close to the shore. It may seem permanently stuck to the substrate, but it actually moves according to its needs, but very slowly. The maximum speed is of not more than a few centimetres per hour. However, when the environmental conditions of the area are bad or dangerous, the sea anemone releases itself from its substrate and is swept away by waves and currents in the hope of finding a better environment. Ανεμώνη ντομάτα (Actinia equina) Ένα είδος θαλάσσιας ανεμώνης είναι η ανεμώνη ντομάτα. Αυτή έχει μέχρι 192 πλοκάμια, διατεταγμένα σε έξι δακτυλίους γύρω από ένα κεντρικό άνοιγμα, το οποίο λειτουργεί ως στόμα. Beadlet anemone One type of sea anemone is the beadlet anemone. It has up to 192 tentacles arranged in six rings around a central opening which functions as the mouth.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 12 Αστακός αγκαθωτός (Palinurus elephas) Όπως όλα τα καρκινοειδή δεκάποδα (καβούρια, γαρίδες, καραβίδες, αστακοί), έτσι και ο αγκαθωτός αστα- κός έχει δέκα πόδια. Το σώμα του χωρίζεται σε δύο μέρη: στον κεφαλοθώρακα και στην κοιλιά. Zει σε βραχώδεις βυθούς και κινείται σχετικά αργά. Την ημέρα κρύβεται στις εσοχές των βράχων και τη νύχτα μετακινείται αναζητώντας την τροφή του. Είναι παμφάγος, αλλά φαίνεται να προτιμάει μαλάκια, καρ- κινοειδή, αχινούς και λιγότερο τα ψάρια. Ο αγκαθωτός αστερίας έχει μπροστά δύο μεγάλες κεραίες, σε αντίθεση με τη συγγενική αστα- κοκαραβίδα η οποία έχει δύο μεγάλες δαγκάνες. Με αυτές τις μεγάλες κεραίες ο αστακός εξε- ρευνά το περιβάλλον, επικοινωνεί με τους άλλους αστακούς και εκφοβίζει τους εχθρούς του. Common spiny lobster The common spiny lobster like all decapods (crabs, prawns, crayfish, lobsters) has 10 walking legs. Its body is divided into two parts: the cephalotho- rax and the abdomen. It lives and moves rather slowly on rocky bottoms. It is found hiding in crevices and holes during the day, and hunting at night. It will eat almost anything but shows preference for mollusks, crustaceans and urchins rather than for fish. The common spiny lobster has two pairs of large antenna as opposed to its rela- tive, the European lobster, that has two large claws. With these large antennas, the lobster explores its environment, communicates with other lobsters and intimi- dates its enemies.

13 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Αστερίας αγκαθωτός (Marthasterias glasialis) Τα διάφορα είδη αστερία αποτελούν την ομοταξία των αστεροειδών και ανή- κουν στη συνομοταξία των εχινόδερμων. Οι αστερίες αποτελούνται από έναν κεντρικό κυκλικό δίσκο, ο οποίος φέρει βραχίονες σε πεντακτινωτή συμ- μετρία. Υπάρχουν περίπου 1.500 είδη αστερία στον βυθό της θάλασσας σε όλους τους ωκεανούς του κόσμου. Ένα από τα είδη αυτά είναι ο αγκαθωτός αστερίας. Ο αγκαθωτός αστερίας (όπως όλοι οι αστερίες) μπορεί να αναγεννηθεί ολόκληρος από έναν μόνο βραχίονά του, αρκεί να έχει ένα πέμπτο του κεντρικού δίσκου του. Έχει τη δυνατότητα λοιπόν να ξεφεύγει από εχθρούς του αφήνοντας πίσω ένα ή περισσότερα από τα μέλη του, από τα οποία αναγεννιέται. Τρέφεται με μαλάκια, καρκινοειδή και μικρά ψάρια. Spiny starfish The starfish is an echinoderm which belongs to the class Asteroidea. It typically has a central disc and five arms in pentamerous radial symmetry. About 1,500 species of starfish occur on the seabed in all the world’s oceans. One of the starfish species is the spiny starfish. The spiny starfish (like all the starfish) can regenerate its entire body from a single arm as long as it has the one fifth of its central disc. It escapes from its enemies leaving behind one or more of its limbs which grow back later. It feeds on mollusks, crustaceans and small fish.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 14 Αχινός (Paracentrotus lividus) Ο αχινός ανήκει σε ένα παρακλάδι των θαλάσσιων ασπόνδυλων, τα εχινό- δερμα, στο οποίο ανήκει και ο αστερίας. Βρίσκεται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου, σε βράχια ή σε ρηχά μέρη με φύκια. Αποτελείται από ένα ασβεστολιθικό σφαιρικό κέλυφος που φέρει αγκάθια, τα οποία χρησιμο- ποιεί για να κινείται. Για την κίνησή του χρησιμοποιεί επίσης τους βαδι- στικούς ποδίσκους (σε σχήμα σωλήνα) που διαθέτει, οι οποίοι του επιτρέ- πουν επιπλέον να προσκολλάται στα βράχια. Κινείται πολύ αργά. Υπάρχουν γύρω στα 700 είδη αχινών. Το χρώμα τους εξαρτάται από το είδος τους. Στην πλειονότητά τους είναι μαύροι, καφέ, μοβ, κόκκινοι ή πράσινοι. Το συγκεκριμένος είδος αχινού (Paracentrotus lividus) είναι συ- νήθως μοβ, αλλά κάποιες φορές απαντάται και σε άλλα χρώματα, όπως σκούρο ή ανοιχτό καφέ και λαδί πράσινο. Τρέφεται κυρίως με φύκια που ξύνει από τα βράχια και κάποιες φορές με σφουγγάρια. Εκτιμάται ότι μπορεί να ζήσει περίπου 15 χρόνια. Ο κόκκινος αχινός (Mesocentrotus franciscanus) είναι από τα μακροβιότερα θαλάσσια πλάσματα, αφού φτά- νει έως και τα 200 χρόνια ζωής. Purple sea urchin The sea urchin belongs to a marine invertebrate group, the echinoderms, which also includes the starfish. It is found in all seas of the world in rocks or in shallow waters with seaweed. It has a round shell surrounded by spines, which it uses to move around. It also has feet shaped like a tube which also help it to move and to stick to the rocks. It moves very slowly . There are around 700 species of sea urchins. Their colour depends on the species. Common colours include black, brown, purple, red or green. This specific species (Paracentrotus lividus) is usually purple but it is occasionally other colours too including dark brown, light brown and olive green. It primarily feeds on algae which it scrapes off of rocks and sometimes on sponges. It can live up to 15 years.The red sea urchin (Mesocentrotus franciscanus) has the longest lifespan from all sea creatures, since it can live up to 200 years. Βαλιστής (Balistes capriscus) Ο βαλιστής ζει σε τροπικές θάλασσες, αλλά και στη Μεσόγειο, σε βάθη από 10 έως 50 μέτρα. Tο μήκος του φθάνει έως 40 εκατοστά και το βάρος του τα 4 κιλά. Το δέρμα του είναι πολύ σκληρό. Τρέφεται με μαλάκια, σκουλήκια και εχινόδερμα. Για να προστατευτεί από τους εχθρούς του, ορθώνει τα ραχιαία αγκάθια του δείχνοντας μεγάλος και απειλητικός. Grey triggerfish The grey triggerfish lives in tropical seas and in the Mediterranean Sea at depths about 10-50 metres. It can be up to 40 centimetres long and weigh about 4 kilos. It feeds on mollusks, worms and echinoderms. It can erect the first two dorsal spines as a protection against predators.

15 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Βασιλομεδουσοφάγος (Schedophilus ovalis) Ο βασιλομεδουσοφάγος απαντάται κυρίως στον ανατολικό Ατλαντικό ωκεανό και στη Μεσόγειο θάλασσα, σε βάθη μεταξύ 70 και 700 μέτρων, κοντά στον βυθό. Οι νεαροί βασιλομεδουσοφάγοι ζουν κοντά στην επιφάνεια, συχνά κρυμμένοι κάτω από μέδουσες, όπου χώνονται ανάμεσα στα δη- λητηριώδη πλοκάμια τους και κλέβουν τα θηράματα που αυτές αιχμαλωτίζουν. Ο βασιλομεδουσοφάγος ως προς το μήκος μπορεί να φτάσει και το 1 μέτρο. Τρέφεται με ψάρια και καλαμάρια. Imperial blackfish The imperial blackfish is found in the eastern Atlantic Ocean and the Mediterranean Sea, at depths of between 70 and 700 metres near the seabed. The young imperial blackfish are found close to the surface of the sea hidden under the jellyfish’s poisonous tentacles and steal their prey. The imperial blackfish is up to 1 metre long. It feeds on fish and squid . Βλάχος (Polyprion americanus) Ο βλάχος είναι ψάρι που ζει στον βυθό της θάλασσας, σε βάθη μεταξύ 40 και 600 μέτρων. Ζει μοναχικά μέσα σε σπηλιές και ναυάγια πλοίων. Το μήκος του μπορεί να ξεπεράσει τα 2 μέτρα, ενώ το βάρος του μπορεί να φτάσει τα 100 κιλά. Τρέφεται με ψάρια και καλαμάρια. Atlantic wreckfish The Atlantic wreckfish is a deep-water fish found on the ocean bottom at depths between 40 and 600 metres. It inhabits caves and shipwrecks. It can be more than 2 metres in length and it can reach a weight of about 100 kilos. It feeds on fish and squid.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 16 Βατοτρυγόνα (Dasyatis pastinaca) Η βατοτρυγόνα είναι είδος σαλαχιού. Συναντάται στον βόρειο-ανατολικό Ατλαντικό ωκεανό και στη Μεσόγειο θάλασσα. Όπως όλα τα σαλάχια, έτσι και η βατοτρυγόνα, έχει πεπλα- τυσμένο σώμα και φέρει μεγάλα πτε- ρύγια που τη βοηθούν με διάφορες κυματοειδείς κινήσεις να κολυμπά και να ελίσσεται πολύ γρήγορα. Το μήκος της κυμαίνεται συνήθως από 50 μέχρι 60 εκατοστά. Είναι σαρκοφάγο ζώο και τρέφεται με μαλάκια, καρκινοειδή και μικρά ψάρια.

17 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Η βατοτρυγόνα συνήθως κατοικεί σε περιοχές με αμμώδες ή λασπώδες υπόστρωμα. Προτιμά τα ήρεμα νερά παράκτιων ρη- χών περιοχών, αλλά μπορεί να φτάσει και στα 200 μέτρα βάθος. Η μακριά ουρά της είναι εξοπλισμένη με ένα δηλητηριώδες κεντρί, το οποίο χρησιμοποιεί μόνο για να αμυνθεί σε περίπτωση απειλής. Για τον άνθρωπο αυτό το κεντρί είναι επικίνδυνο. Μπορεί να προκαλέσει σοβαρό τραυματισμό, ακόμα και τοπική παράλυση. Η βατοτρυγόνα είναι ωοζωοτόκο είδος. Κρατάει, δηλαδή, τα αυγά της μέσα στο σώμα της μέχρι να εκκολαφθούν και τελικά γεννά ζωντανά μικρά. Common stingray The common stingray is a kind of stingray. It is found in the northeastern Atlantic Ocean and the Mediterranean Sea. Like all the stingrays, the common stingray has a flattened body and large fins that helps it to swim and to maneuver very quickly with different wave movements. Its length varies between 50 and 60 centimetres. It is carnivorous and feeds on mollusks, crustaceans and small fish. The common stingray usually resides in areas with sandy or muddy substrate. It prefers calm coastal waters but it can even be found at depths of 200 metres. Its long tail is equipped with a poisonous sting, which is used only for self-defence. The sting from the venomous spines of a stingray can inflict serious injuries to humans and can even cause paralysis. The common stingray is an ovoviviparous species. This means females give birth to live young that have hatched from egg cases inside the uterus. Γαΐτανούρι (Thalassoma pavo) Το γαΐτανούρι είναι ένα από τα πιο πολύχρωμα ψάρια της Μεσογείου. Έχει εντυπωσιακά χρώματα, τα οποία διαφέρουν από αρσενικό σε θηλυκό. Ζει κοντά σε βράχια και σε λιβάδια ποσειδωνίας. Προτιμά τα ρηχά νερά. Κινείται στον βυθό και συχνά σχηματίζει μικρά κοπάδια, όπου ένα κυρίαρχο αρσενικό διαφεντεύει 2-10 θηλυκά. Διαθέτει πυκνά και μυτερά δόντια. Τρώει διάφορα μικρά μαλάκια και καρκινοειδή. Τα νεαρά άτομα τρέφονται με παράσιτα από μεγαλύτερα ψάρια. Ornate wrasse The ornate wrasse is one of the most colourful fish in the Mediterrenaean Sea. It is a fish with different colourings depending on whether it is male or female. It is found near rocks and posidonia oceanica meadows. It prefers shallow waters. It is usually on the seabed and it can sometimes form small schools where a group of 2-10 female fish are dominated by a single male. It has thick and pointy teeth. It feeds on small mollusks and crustaceans. The younger fish feed on external parasites of larger fish.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 18 Γερμανός (Siganus luridus) Ο γερμανός είναι τροπικό ψάρι, αλλά συναντάται πια και στη Μεσόγειο θάλασσα. Ανήκει στα θαλάσσια είδη που ονομάζονται «λεσεψιανοί μετανάστες», γιατί ήρθε από την Ερυθρά θάλασσα, μετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, και εγκαταστά- θηκε στη Μεσόγειο. Τα μεταναστευτικά αυτά είδη οφείλουν το όνομά τους «λεσεψιανά» στον δημιουργό της διώρυγας Φερντινάν ντε Λεσέπς. Ο γερμανός προτιμά τα παράκτια νερά και ζει κοντά στον βυθό, σε βάθος όχι περισσότερο από 40 Dusky spinefoot μέτρα, σε μικρές ομάδες. Είναι εξοπλισμένος με The dusky spinefoot is a κοφτερά δόντια και tropical fish. Nowadays, it lives αποκλειστικά φυτο- in the Mediterranean Sea as well. It φάγος. Προτιμάει belongs to the “lessepsian species” which τα φαιοφύκη, have migrated to the Mediterranean Sea after δηλαδή τα καφέ the opening of the Suez Canal. They are named φύκη. Οι ακτί- after Ferdinand de Lesseps who was in charge of the νες του ραχιαί- canal’s construction. ου πτερυγίου The dusky spinefoot prefers coastal waters and it lives close to του γερμανού the bottom in depths not more than 40 metres in small schools. περιέχουν μια It is an herbivorous fish with sharp teeth that feeds mainly on τοξίνη, που δεν είναι θανατηφόρα για τη ζωή του ανθρώπου, αλλά προκαλεί μικρό οίδημα. brown algae. Its dorsal fin spines contain venom that is not life-threatening to humans but causes only little swelling. Γλώσσα (Solea species) Η γλώσσα έχει λεπτό πεπλατυσμένο σώμα. Απαντάται σε αμμώδη σημεία του βυθού και συνήθως κολυμπά πολύ κοντά στον βυθό, ώστε είναι σχετικά δύσκολο να την εντοπίσει κανείς. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι, ανάλογα με τον χώρο που κρύβε- ται η γλώσσα, «χρωματίζεται» και το δέρμα της, ώστε να περνάει απαρατήρητη. Είναι περισσότερο δραστήρια τη νύχτα, οπότε κυνηγά την τροφή της. Τρέφεται με μικρά καρκινοειδή, σκουλήκια, μαλά- κια, ακόμη και μικρά ψαράκια. Η γλώσσα γεννιέται έχοντας ένα μάτι σε κάθε πλευρά του σώματός της όπως γεννιούνται συνήθως τα ψάρια. Καθώς όμως μεγαλώνει, αρχίζει να γέρνει από τη μια πλευρά και να ακουμπάει στον βυθό. Ταυτόχρονα το αριστερό της μάτι αρχίζει να μετακινείται προς τη δεξιά πλευρά του κεφαλιού της και έτσι τα μάτια της τελικά βρίσκονται στη δεξιά πλευρά του σώματός της.

19 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Γύλος (Coris julis) Ο γύλος ζει κοντά στις ακτές, στα βράχια και στα λιβάδια από θαλάσσια φυτά. Το βάρος του γύλου, συνήθως, φθάνει τα 150 γραμμάρια. Το μήκος του φθάνει τα 20 με 25 εκατοστά. Την τροφή του αποτελούν διάφορα ασπόνδυλα, όπως μικρές γαρίδες, αλλά και μικρότερα ψάρια. Οι γύλοι παρουσιάζουν μια καλά οργανωμένη κοινωνική ζωή. Οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος, με τα πιο εντυπωσιακά χρώματα, εί- ναι τα κυρίαρχα αρσενικά, τα οποία γεννήθηκαν θηλυκά και μετατράπηκαν σε αρσενικά, δηλαδή έιναι πρωτόγυνα ερμαφρόδιτα. Υπάρχουν και νεαρά αρσενικά, τα οποία έχουν γεννηθεί αρσενικά, και τα οποία ζουν αρμονικά με τα κυρίαρχα αρσενικά ως πιστοί ακόλουθοί τους. Mediterranean rainbow wrasse The Mediterranean rainbow wrasse lives near the coast, the cliffs and meadows of marine plants. It can weigh up to 150 grams and it is 20-25 centimetres long. It feeds on various invertebrates, like shrimp, as well as smaller fish. The rainbow wrasse are known for their well-organized social structure. The largest, brightest coloured individuals are the dominant males that result from transformation of females. This makes them protogynous hermaphrodites; that means the fish is born as a female, and then changes to a male. There are also young males that have been born males and live peacefully with the dominant males as their loyal attendants.. Sole The sole is a flatfish. It is found in sandy areas of the seabed and usually swims very close to the seabed, which makes it hard to detect. The upper side of the common sole varies in colour according to the seabed where it lies. During the night it is more active and chases its food which consists of small crustaceans, worms, mollusks, and small fish. The sole when first born, it looks like a normal fish with one eye at each side. But as it matures, one of its eyes begins to migrate from one side until it’s very close to the other eye. Finally, both eyes are on the right side of its body.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 20 Ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba) Οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν διάφορα είδη δελφινιών, όπως το ζωνοδέλφινο, το ρινοδέλφινο, το σταχτοδέλφινο και το κοινό δελφίνι. Το δελφίνι είναι αγαπημένο θαλάσσιο θηλαστικό, που από την αρχαιότητα αναφέρεται συχνά σε μύθους και παρα- δόσεις του λαού μας. Το ζωνοδέλφινο είναι το είδος δελφινιού που απαντάται πιο συχνά στις ελληνικές θάλασσες. Πήρε το όνομά του από τη μαύρη γραμμή (ζώνη) που ξεκινάει από το μάτι και κατευθύνεται προς την κοιλιά του. Παρατηρείται συνήθως σε μεγάλα βάθη και σπάνια κοντά σε ακτές. Απαντάται στο ανοιχτό Αιγαίο, στο Ιόνιο και στη νότια Κρήτη. Ζει γύρω στα 55-60 χρόνια. Τρέφεται κυρίως με ψάρια και καλαμάρια. Το ζωνοδέλφινο, όπως και τα άλλα δελφίνια, παρουσιά- ζει τα εξής χαρακτηριστικά. Ζει σε κοπάδια. Πραγματο- ποιεί συχνά άλματα έξω από το νερό μέχρι και 7 μέτρα ύψος. Είναι ιδιαίτερα φιλικό με τον άνθρωπο και το συναντάμε συχνά να ακολουθεί καράβια. Κολυµπά πολύ γρήγορα µε ταχύτητες που φτάνουν τα 60 χιλιόµετρα την ώρα. Εκπέμπει διάφορους ήχους, για να επικοινωνεί, για να κυνηγά την τροφή του και για να προσανατολίζεται στον ωκεανό. Αξιοσημείωτο είναι ότι το δελφίνι, ελεύθερο στη φύση, κοιμάται με έναν ιδιαίτερο τρόπο, κοινώς «λαγοκοιμάται». Ξεκουράζει εναλ- λάξ τα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου του, ώστε, όταν το ένα αναπαύεται, το άλλο να παραμένει σε επαγρύπνηση. Έτσι το δελφίνι εξασφαλίζει την αναπνοή του και προστατεύεται από πνιγμό, αλλά και από πιθανούς εχθρούς. Σε προστατευμένες συνθήκες (π.χ. δεξαμενές, δελφινάρια) το δελφίνι μπαίνει σε πλήρη κατάσταση ύπνου κλείνοντας και τα δυο του μάτια. Striped dolphin There are various species of dolphins found in the Greek seas: the striped dolphin, the bottlenose dolphin, the risso’s dolphin and the common dolphin. Dolphins have been the people’s favourite marine mammals since ancient times and they have often been mentioned in greek myths and legends. The striped dolphin is the species which is mostly found in the Greek seas. It took its name from the distinctive stripe which encircles the eye and then widens and runs back to the anus. It can usually be seen at deeper waters and is rarely close to the shore. It lives in the Aegean Sea, the Ionian Sea and southern Crete. It lives about 55-60 years. It feeds mainly on fish and squid. The striped dolphin, like other dolphins, presents the following characteristics. It lives in flocks. It often jumps out of the water up to 7 metres high. It is particularly friendly to humans and it often swims near boats. It swims very fast with speeds reaching 60 kilometres per hour. It produces signals to communicate, to hunt for food and to navigate in the ocean. It is noteworthy that the dolphin has an interesting sleep pattern in its natural habitat. It relaxes both hemispheres of the brain alternatively, so that, when one hemisphere is resting, the other hemisphere remains alert. In this way, the dolphin handles the breathing behaviour and it is protected from drowning, even from other potential enemies. In protected condi- tions (for example tanks, dolphinariums), the dolphin seems to fully enter into a sleeping mode where both eyes are closed.

21 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Ιππόκαμπος Short-snouted seahorse (Hippocampus hippocampus) The short-snouted seahorse has its name because it has a head shaped like a horse. Ο ιππόκαμπος, το κοινώς λεγόμενο αλογάκι της θάλασ- σας, πήρε το όνομά του από το χαρακτηριστικό κεφάλι There are about 54 species of seahorses worldwide. του που μοιάζει με αλόγου. The short-snouted seahorse is mainly found in the eastern Υπάρχουν περίπου 54 είδη του σε όλο τον κόσμο. Atlantic Ocean and in the Mediterranean Sea. It lives in shallow waters, close to the coast, in Ο ιππόκαμπος απαντάται κυρίως στον ανατολικό Ατλα- sandy seabeds, near rocks and beds of sea- ντικό ωκεανό και στη Μεσόγειο θάλασσα. Ζει σε σχε- grass. τικά ρηχά νερά, κοντά στην ακτή, σε αμμώδεις βυ- θούς, κοντά σε βράχια και θαλάσσια βλάστηση. It can change colour very quickly and match any surrounding. One of its charac- Έχει τη δυνατότητα να αλλάζει χρώμα, ώστε να teristic is its upright position. προσαρμόζεται στο χρώμα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει. Κυριότερο γνώρισμά του είναι It can reach a length of up to 15 centimetres. It η όρθια στάση του. has a long tail which it uses to grip onto grass and other seaweeds so as not to be washed Το μήκος του μπορεί να φτάσει μέχρι τα 15 εκατοστά. Έχει μακριά ουρά, την οποία χρη- away by strong currents and waves since σιμοποιεί για να γαντζώνεται σε φύκια και στη it is not a good swimmer. It has excellent θαλάσσια βλάστηση, ώστε να μην παρασύρεται eyesight and its eyes are able to work από τα ρεύματα της θάλασσας, καθότι είναι ένα independently on either side of their head. ψάρι που δεν διακρίνεται για τις κολυμβητικές It can look forwards and backwards at the του ικανότητες. Έχει καλή όραση και τα μάτια same time which means it can search for food του κινούνται ανεξάρτητα μεταξύ τους. Μπορεί and simultaneously stalk its predators. να κοιτάζει ταυτοχρόνως πάνω και κάτω. Έτσι μπο- ρεί την ίδια στιγμή να ψάχνει για τροφή και να πα- The process of seahorse reproduction is very ρακολουθεί ενδεχόμενους θηρευτές του. interesting. The male short-snouted seahorse will carry the eggs, which the female has deposited Ενδιαφέρουσα είναι η αναπαραγωγική του διαδικα- in a special pouch on its stomach, and protect them σία. Το αρσενικό κρατάει τα αυγά, τα οποία παράγει until they hatch. το θηλυκό, σε έναν ειδικά διαμορφωμένο σάκο, σαν μάρσιπο, που έχει στην κοιλιά του, προστα- τεύοντάς τα μέχρι να εκκολαφθούν.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 22 Kαβούρι μπλε Καλογρίτσα (Chromis chromis) (Callinectes sapidus) Η καλογρίτσα ζει σε κοπάδια, κοντά σε βραχώδεις ακτές. Κατοικεί σε ρηχά νερά, σε βάθος μέχρι 40 μέ- Το μπλε καβούρι έχει κοφτερές τρα. Το μήκος της μπορεί τα φτάσει τα 12 εκατοστά. δαγκάνες και χρησιμοποιεί τα πίσω Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ουραίο πτερύγιό της που πόδια του ως κουπιά, για να μπορεί είναι διάφανο στο κέντρο και μοιάζει σαν να έχει σχή- να κολυμπά. Το καβούκι του μπο- μα ψαλιδιού ή ουράς χελιδονιού. ρεί να φτάσει τα 12-17 εκατοστά σε μήκος. Όπως όλα τα καβούρια, Damselfish το μπλε καβούρι παρουσιάζει φυ- λετικό διμορφισμό. Το αρσενικό The damselfish lives in schools near rocky shores. It is διαφοροποιείται από το θηλυκό ως found in swallow waters in depths up to 40 metres. It can προς το σχήμα της κοιλιάς του και reach 12 centimetres in length. It has a distinctive cau- το χρώμα που έχουν οι δαγκάνες dal (tail) fin which is transparent in the centre so that it του. Είναι παμφάγο. Τρέφεται και looks like a scissor-shaped tail or that of a swallow. με φυτά και με ζώα. Blue crab The blue crab has sharp claws and uses its hind legs as paddles to swim. Its shell is between 12-17 centimetres long. It exhibits sexual dimorphism. Males and females are easily distinguished by the shape of the abdomen and by colour differences in the claws. It is omnivores and it feeds on both plants and animals. Καπόνι (Trigla lucerna) Το καπόνι είναι είδος που συναντάται σε βάθη μέχρι 170 μέτρα. Ζει κοντά στο υπόστρωμα, σκαλίζοντας την άμμο για την εύρεση της τροφής του, η οποία αποτελείται συνήθως από μικρά ασπόνδυλα. Το μήκος του, κατά κανόνα, κυμαίνεται από 12 έως 20 εκατο- στά, αν και μπορεί να ξεπεράσει τα 40 εκατοστά. Όταν νιώσει ότι απειλείται, το καπόνι ξεδιπλώνει τα μεγάλα πολύχρωμα θωρακικά του πτερύγια, με αποτέλεσμα να φαίνεται πιο εντυπωσιακό και να αποτρέπει ενδεχόμενες επιθέσεις από επίδοξους θηρευτές του. Tub gurnard The tub gurnard is a benthic species and is found at depths up to 170 metres. It lives close to the sea bed and digs in the sand to find its food which mainly consists of small invertebrates. Its length typically ranges from 12 to 20 centimetres, although it may exceed 40 centimetres. It feeds exclusively on small invertebrates. When it feels threatened, the longfin gurnard unfolds its large colourful pectoral fins to look more impressive and possibly to deter imminent predators from attacking.

23 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Καραβίδα (Νephrops norvegicus) Η καραβίδα είναι καρκινοειδές, όπως ο αστακός, τα κα- βούρια και οι γαρίδες. Έχει ωχρό πορτοκαλί χρώμα. Το μήκος της μπορεί να φτάσει τα 25 εκατοστά, συμπεριλαμ- βανομένων των ποδιών και της ουράς. Συνήθως κυμαίνε- ται ανάμεσα στα 18-20 εκατοστά. Αναπνέει με βράγχια, τα οποία μοιάζουν με φτερά. Η καραβίδα είναι ευκαιριακά σαρκοφάγο είδος και τρέφεται με οργανισμούς που ανακα- λύπτει εξερευνώντας τον πυθμένα. Τα μικρά καρκινοειδή και τα μαλάκια αποτελούν την αγαπημένη της λεία. Crayfish The crayfish is a crustacean like the lobster, the crabs and the shrimps, and its colour is pale orange. It grows to a maximum total length of 25 centimetres (including the tail and clawed legs). It is usually 18-20 centimetres long. It breathes through feather-like gills. It feeds on shellfish, small fish and sea urchins. The crayfish are opportunistic feeders and feed on organisms which they scavenge on the sea bottom. Small crustaceans and mollusks are their favourite prey. Καρακούκος (Scyllarides latus) Ο καρακούκος είναι ένα είδος καρκινοειδούς, συγγενικό με τον αστακό. Ζυγίζει 1,5 κιλό και φτάνει τα 45 εκατοστά ως ενήλικας. Συνηθίζει να κρύβεται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ζει στη Μεσόγειο, στη Μαύρη θάλασσα, καθώς και στον ανατολικό και βόρειο Ατλαντικό ωκεανό. Τρέφεται με ασπόνδυλα, όπως πεταλίδες και στρείδια, αλλά και με μαλάκια, όπως τα καλαμάρια. Είναι νυκτόβιος, δηλαδή εξορμά από σπήλαια και άλλα καταφύγια, κατά τη διάρκεια της νύχτας. Mediterranean slipper lobster The Mediterranean slipper lobster is a species of crustaceans which looks like the common lobster. It weighs 1.5 kilos and it reaches 45 centimetres as an adult. It usually hides during the day. It lives in the Mediterranean Sea, in the Black Sea and in the eastern and northern Atlantic Ocean. It feeds on invertebrates such as barnacles, oysters and mollusks such as squids. It is nocturnal and exits its caves and other shelters during the night.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 24 Καρχαρίας Σταχτοκαρχαρίας (Carcharhinus plumbeus) Ο σταχτοκαρχαρίας είναι ένα είδος καρχαρία που ανήκει στην οικογένεια των καρχαρινιδών. Μπορεί να ζυγίζει ως ενήλικας από 45 μέχρι και 90 κιλά. Ο θη- λυκός σταχτοκαρχαρίας έχει μήκος από 2 μέχρι 2,8 μέτρα και ο αρσενικός μέχρι περίπου 1,8 μέτρα. Ζει σε ζεστές και τροπικές θάλασσες, καθώς και στη Μεσόγειο. Τρέφεται με οστεϊχθύες, μικρούς καρχαρίες, κεφαλόποδα και γαρίδες. Είναι ζωοτόκος και μπορεί να ζήσει μέχρι 41 χρόνια. Sandbar shark The sandbar shark is a kind of shark which belongs to the Carcharhinidae family. It can weigh between 45-90 kilos. Females have a length of 2 to 2.8 metres and males up to 1.8 metres. It lives in warm, tropical seas and the Mediterranean Sea. It feeds on bony fish, small sharks, cephalopods and shrimps. It is viviparous and lives up to 41 years.

25 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Καρχαρίας Ταυροκαρχαρίας (Carcharias taurus) Ο ταυροκαρχαρίας είναι γρήγορο και ευκίνητο αρπακτικό. Ο μέσος όρος ηλικίας του στη φύση είναι 30-35 χρόνια. Φτάνει σε μήκος συνήθως μέχρι τα 3,2 μέτρα, ενώ το μέγιστο βάρος ενήλικα ταυροκαρχαρία που έχει καταγραφεί είναι τα 158 κιλά. Ζει σε παράκτιες περιοχές, σε υποτροπικές και εύκρατες θά- λασσες, εκτός από τον ανατολικό Ειρηνικό ωκεανό. Είναι παμ- φάγο είδος, τρέφεται με ψάρια, καλαμάρια, αστακούς, σαλά- χια, ακόμη και άλλους καρχαρίες. Sand tiger shark The sand tiger shark is a fast and agile predator. It can live in nature for about 30-35 years. It can reach a length of 3.2 metres and the maximum weigh ever recorded of an adult sand tiger shark was 158 kilos. It lives in coastal areas, in warm or temperate waters and in the eastern Atlantic Ocean. It's an omnivore and feeds on fish, squid, lobsters, stingrays, even other sharks.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 26 Κατσούλα (Xyrichtys novacula) Η κατσούλα κατοικεί σε ρηχές, παράκτιες περιοχές με αμμώδη ή λασπώδη βυθό. Όταν νιώσει απειλή, σκάβει γρήγορα μέσα στην άμμο, για να προστατευθεί. Τρέφεται κυρί- ως με μαλάκια, αλλά και με καβούρια και γαρίδες. Η κατσούλα εμφανίζει φυλετικό διμορφισμό.Το θηλυκό είναι ανοιχτόχρωμο ρόδινο ή πορτοκαλί, ενώ το αρσενικό είναι έντονα κόκκινο ή πρασινωπό. Τα νεαρά άτομα, πάντως, παρουσιάζουν διάφορες χρωματικές παραλλαγές. Pearly Razorfish The pearly razorfish lives in shallow, coastal areas with sandy or muddy bottom. When it feels threatened, it digs quickly through the sand to protect itself. It feeds mainly on mollusks, but also on crabs and shrimps. The pearly razorfish shows sexual dimorphism. The female ones have a reddish or orange colour body and the males have a bright red or green body. The juvenile ones have a variety in their body colours. Κέφαλος (Mugil cephalus) Ο κέφαλος είναι ψάρι των ρηχών παράκτιων νερών, που κινείται σε μεγάλα κοπάδια, κυρίως πάνω από αμμώδεις ή λασπώδεις βυθούς. Συναντάται σε κάθε λιμάνι, λιμνοθάλασσα και εκβολή ποταμού, ακό- μη και στα γλυκά νερά. Συχνάζει επίσης σε νερά στάσιμα ή και μολυσμένα. Ο κέφαλος έχει μήκος από 30 εκατοστά έως και 1 μέτρο. Κύρια τροφή του είναι τα μαλάκια, τα μικρά καρκινοειδή, καθώς και τα σκουλήκια που βρίσκονται σε φύκια ή κοντά σε πέτρες. Flathead grey mullet The flathead mullet is a fish of shallow coastal waters, which moves in large herds mainly over sandy or muddy bottoms. It is often found in harbors, marinas, estuaries and sheltered natural coves and bays. It lives in still waters which can even be contaminated. The mullet fish is from 30 centimetres to 1 metre long. Its main food is mollusks, small crustaceans and worms found in algae and near rocks. Κόμπια (Rachycentrodon Canadum) Συναντάται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές και είναι ανεκτικό σε διάφορες θερμοκρασίες. Μπορεί να μεταναστεύει κατά εποχές. Στη Μεσόγειο πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του‘80, όταν εντοπίστηκε ένα άτομο στις ακτές του Ισραήλ. Πιθανόν πέρασε από τη διώρυγα του Σουέζ. Έτσι, καταχωρίστηκε και αυτό στη λίστα των «λεσεψιανών» ψαριών. Ζει σε κοπάδια και τρέφεται με καρ- κινοειδή, ψάρια και μαλάκια. Είναι δεινός κυνηγός. Συνήθως έχει μήκος 50-120 εκατοστά, αλλά παρουσιάζει μια εκπληκτικά γρήγορη ανάπτυξη και μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 2 μέτρα. Τα μεγάλα θωρακικά του πτερύγια, που συνήθως στέκονται οριζόντια, το κάνουν να μοιάζει με καρχαρία. Το πρώτο ραχιαίο πτερύγιό του έχει 6 έως 9 ανεξάρτητα, αιχμηρά αγκάθια. Cobia The cobia is found in tropical and subtropical waters and it is tolerant to different sea temperatures. It can migrate seasonally. In the Mediterranean Sea, it first appeared in the 1980s along the Israel coast. It probably came from the Suez Canal. This is why it was also included in the Lessepsian fish list. The cobia forms schools and it feeds on crustaceans, fish and mollusks. It is a keen hunter. Its usual length is 50-120 centimetres but it can reach even the 2 metres since it has a fast growing rate. The large pectoral fins are normally carried horizontally which makes it look like a shark. The first dorsal fin has 6 to 9 independent sharp spines.

27 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Κοράλλι κόκκινο Μεσογείου (Corallium rubrum) Τα κοράλλια είναι αποικίες μικρών ζωικών οργανισμών που μοιάζουν με ανεμώνες. Είναι πολύποδες υποστηριζόμενοι από ασβεστολιθικό σκελετό. Ο κάθε πολύποδας τρέφεται με μικροπλαγκτόν και αιωρούμενα οργανικά σωματίδια που βρίσκονται στο νερό. Όταν οι πολύποδες διαστέλλονται μέσα στο νερό, αυτό σημαίνει ότι έχουν προβάλει από το καταφύγιό τους για να τραφούν. Όταν αναπαύονται, οι πολύποδες αυτοί μαζεύονται στο εσωτερικό του ασβεστολιθικού σκελετού τους και διακρίνο- νται με δυσκολία. Κοράλλια υπάρχουν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου και σε ποικίλα βάθη. Ωστόσο, στις τροπικές περιοχές, τα κοράλλια δια- μορφώνουν υφάλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Μεγάλο Κοραλλιογενές Φράγμα, στην Αυστραλία, του οποίου το μήκος είναι σχεδόν 2.000 χιλιόμετρα. Ένα είδος κοραλλιού που βρίσκεται στις ελληνικές θάλασσες είναι το κόκκινο κοράλλι. Το κόκκινο κοράλλι της Μεσογείου απαντάται σε σκιερά σημεία, ακόμα και σε 5 μέτρα βάθος. Κατά κανόνα όμως ζει σε βάθος μεταξύ 30-80 μέτρων, αλλά μπορεί και σε αρκετές εκατοντάδες μέτρα βαθύτερα. Ο κόκκινος ασβεστολιθικός σκελετός του δεν χάνει το χρώμα του, όταν το ζώο έχει πεθάνει, όπως συμβαίνει στα περισσότερα κοράλλια, τα οποία γίνονται άσπρα. Για αυτόν τον λόγο, το κόκκινο κοράλλι έχει γίνει διάσημο στην κοσμηματοποιία. Mediterranean red coral The corals are colonies of numerous small organisms similar in structure to anemones. They are polyps with a stone-like calcium skeleton. Every coral polyp feeds on plankton and other floating organic material in the water. Coral polyps extend their tentacles to capture food. When they sleep, the polyps cannot be seen. Corals are found in all oceans of the world and at all depths. Therefore, the corals make reefs in tropical waters. The Great Barrier Reef in Australia is the world’s largest coral reef system stretching for about 2,000 kilometres. One species of coral which is found in the Greek seas is the red coral. The Mediterranean red coral is found in shady areas, even at depths of about 5 metres. It is mainly found at depths of 30 to 80 metres but also much deeper. Its hard calcium carbonate skeleton does not lose its colour when the animal dies, like the other corals which become white. Thus, the red coral is used for making jewellery.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 28 Κουτσομούρα (Mullus barbatus) Λαβράκι (Dicentrarchus labrax) H κουτσομούρα είναι ψάρι συγγενικό με το μπαρμπούνι. Το λαβράκι είναι είδος που απαντάται σε όλες τις ελληνικές θά- λασσες. Ζει σε παραλιακά ύδατα, σε βάθος μέχρι 100 μέτρα. Εί- Έχει μεγάλο κεφάλι και τα μάτια της βρίσκονται στην κορυφή ναι κυρίως ψάρι της ανοικτής θάλασσας. Ωστόσο, πλησιάζει και του. Το στόμα της είναι μικρό, ενώ από το πηγούνι της κρέμο- σε υφάλμυρα και γλυκά νερά, όπως λιμνοθάλασσες και εκβολές νται δυο προεξοχές σάρκινες σαν «μουστάκια». Αυτές της χρη- ποταμών. σιμεύουν για να ψάχνει στον βυθό και να ξετρυπώνει την τροφή της. Τρέφεται με μικρά μαλάκια, σκουλήκια και καρκινοειδή. Έχει σύνηθες μήκος από 40 εκατοστά έως 1 μέτρο, ενώ το βά- ρος του μπορεί να φτάσει τα 12 κιλά. Μπορεί να ζήσει μέχρι 15 Η κουτσομούρα έχει συνήθως μήκος περίπου 20 εκατοστά, με χρόνια. Διαθέτει καλή όραση. Βλέπει καθαρά και στο σκοτάδι, μέγιστο καταγεγραμμένο τα 33 εκατοστά. Ζει κυρίως σε αμ- γεγονός που του επιτρέπει να κυνηγάει και κατά τη διάρκεια της μώδεις ή λασπώδεις βυθούς, και σε βάθη που φτάνουν τα 300 νύχτας. Είναι αδηφάγος και σαρκοφάγος θηρευτής. Τρέφεται μέτρα. κυρίως με καρκινοειδή, μαλάκια και άλλα ψάρια. Striped mullet European seabass The striped mullet is a fish that is related to the striped red mullet. The European seabass is a species that is found in all Greek seas. It lives in coastal waters to a depth of 100 metres. It is mainly fish It has a large head and its eyes are on the top. Its mouth is small of the open seas, but sometimes it is found in brackish and fresh and it has two long sensory whiskers like barbels protruding waters, such as lagoons and estuaries. from underneath the head. They are used to search for food in in the seafloor. The red mullet feeds on crustaceans, mollusks and It can be from 40 centimetres to 1 metre long and it can weigh worms. up to 12 kilos. It can live up to 15 years. It is considered to have good eyesight and it can see clearly in the dark, when it usual- It usually has a length 20 centimetres, with a maximum recorded ly hunts. The seabass is a carnivorous and voracious predator. It length of 33 centimetres. It is mainly found in sandy or muddy feeds mainly on crustaceans, mollusks and other fish. bottoms at depths of 300 metres.

29 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus) Λειψός Ο λαγοκέφαλος είναι τροπικό ψάρι που ζει στον Ινδικό και στον (Helicolenus dactylopterus) Ειρηνικό ωκεανό. Ωστόσο, ζει τελευταία και στη Μεσόγειο θά- Ο λειψός είναι ψάρι που συναντάται λασσα, όπου έχει σημειώσει μεγάλη εξάπλωση. Ανήκει στα ψά- στα βαθιά καθαρά νερά του ανατολι- ρια που ονομάζονται «λεσεψιανοί μετανάστες», τα οποία, μετά κού Αιγαίου, σε βάθη συνήθως 150-600 την κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ, διέσχισαν το κανάλι και, μέτρα. Φτάνει σε μήκος τα 45 εκατοστά, οδηγούμενα από τα ρεύματα, εγκαταστάθηκαν στη Μεσόγειο. ενώ το μέγιστο βάρος του μπορεί να φτάσει το 1,5 κιλό. Έχει Τα μεταναστευτικά αυτά είδη ονομάζονται «λεσεψιανά» από το αρκετές ομοιότητες με τη σκορπίνα. Στην πλάτη του, οι αγκα- όνομα του δημιουργού της διώρυγας Φερντινάν Ντε Λεσέπς. θωτές ακτίνες του ραχιαίου πτερυγίου του φέρουν δηλητήριο και, σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν προκαλέσει τραυματι- Ο λαγοκέφαλος δεν έχει λέπια. Διαθέτει δυο δυνατά δόντια σε σμούς σε ανθρώπους. Ωστόσο, ο λειψός δεν αποτελεί επιθετικό κάθε γνάθο, τα οποία του δίνουν την όψη λαγού, εξ ου και το ψάρι, όσο επώδυνο και αν είναι το τσίμπημά του.Τα αγκάθια του όνομά του. Το μέγεθός του μπορεί να φτάσει τα 110 εκατοστά έχουν ρόλο αμυντικού εργαλείου απέναντι στους εχθρούς του. και το βάρος του μέχρι τα 7 κιλά. Μπορεί να καταπίνει νερό και να φουσκώνει το σώμα του, ώστε να εμφανίζεται μεγαλύτερο Για να συλλάβει τη λεία του, παραμένει ακίνητος στον πυθμένα στα αρπακτικά. Τρέφεται κυρίως με μαλάκια, καρκινοειδή και υπομονετικά μέχρι να περάσει κάποιο θήραμα από κοντά του. ψάρια. Όταν συμβεί αυτό, ορμά αστραπιαία κατά πάνω του, χωρίς να του αφήνει δυνατότητα αντίδρασης και το καταβροχθίζει. Το Ο λαγοκέφαλος είναι επικίνδυνο να καταναλωθεί από τον άν- πολύ μεγάλο, σε σχέση με το σώμα του, κεφάλι τού επιτρέπει να θρωπο, εξαιτίας μιας επικίνδυνης τοξίνης που παράγει και η αρπάζει με μιας το θήραμά του, το οποίο καταπίνει ολοζώντανο. οποία μπορεί να προκαλέσει μυϊκή παράλυση, διαταραχές του αναπνευστικού ή κυκλοφορικού συστήματος έως και θάνατο. Blackbelly rosefish Silver-cheeked toadfish The blackbelly rosefish is a fish that we find in the deep clear waters of the eastern Aegean Sea, in depths of 150-600 metres. The silver-cheeked toadfish is a tropical fish that lives in the Indi- It reaches a length of 45 centimetres and a maximum weight of an and the Pacific Ocean. Nowadays, it lives in the Mediterranean 1.5 kilos. The blackbelly rosefish has many similarities with the Sea as well, where it has exhibited a remarkable expansion. It scorpionfish. The spines of the blackbelly rosefish contain toxic belongs to the “lessepsian species” which have migrated to the venom and have reportedly caused injuries to humans. However, Mediterranean Sea after the opening of the Suez Canal. They are the blackbelly rosefish is not an aggressive fish although its sting named after Ferdinand de Lesseps who was in charge of the ca- is painful. Its thorns have the role of a defensive tool against its nal’s construction. enemies. The silver-cheeked toadfish’s body is not covered with scales and In order to capture its prey, it remains motionless at the bottom its characteristic feature is that it has in each jaw two strong teeth. waiting patiently for its prey to pass by. When this is done, it in- It can reach 110 centimetres and weight up to 7 kilos. It is capable stantly rushes in on him and eats it. The very large body com- of inflating its body by swallowing water in order to appear larger pared to its head permits grabbing the prey immediately and to predators. It feeds mostly on mollusks, crustaceans and fish. eating it alive. Fish poisoning by consumption of the silver-cheeked toadfish is extremely serious because it can cause paralysis, breathing and circulatory disorders which may even lead to death because of the Tetradoxin poison that it contains.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 30 Λύχνος (Uranoscopus scaber) Μαγιάτικο (Seriola dumerili) Ο λύχνος είναι δηλητηριώδες ψάρι. Έχει δύο μεγάλα δηλητηρι- Το μαγιάτικο είναι ένα γρήγορο, επιθετικό και αδηφάγο ψάρι. ώδη αγκάθια που βρίσκονται δίπλα από το βραγχιακό κάλυμμα. Ζει μεσοπέλαγα, συνήθως μακριά από τις ακτές και σε βάθος Το μήκος του δεν ξεπερνάει τα 20-25 εκατοστά. Το στόμα του από 5 έως 50 μέτρα, αν και μπορεί να απαντηθεί μέχρι και στα μοιάζει με λυχνάρι εξαιτίας μιας απόφυσης που φέρει, η οποία 360 μέτρα. μοιάζει με φυτίλι και την οποία χρησιμοποιεί ως δόλωμα για τη λεία του. Γι αυτό και ονομάζεται λύχνος. Βρίσκεται σε ρηχά Προτιμά να περιφέρεται γύρω από βραχώδεις υφάλους αναζη- νερά με αμμώδεις βυθούς. Μπορεί να προσαρμόζεται τέλεια τώντας την τροφή του. στον βυθό, γι’ αυτό είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Του αρέσει να Τρέφεται κυρίως με ψάρια, σουπιές και άλλα ασπόνδυλα. θάβεται στην άμμο και να μένει θαμμένος ώρες. Αφήνει μόνο τα μάτια του έξω περιμένοντας υπομονετικά έως ότου επιτεθεί, Greater amberjack την κατάλληλη στιγμή, στο ανυποψίαστο θήραμά του. H λεία του αποτελείται κυρίως από ψάρια και ασπόνδυλα. The amberjack is a quick, aggressive and voracious fish. It lives in the ocean and not near the coast in depths ranging from Star-gazer 5 to 50 metres but it can also be found in depths up to 360 metres. It prefers rocky reefs where it searches for its food, which is mainly The stargazer is venomous; it has two large venomous spines fish, cuttlefish and invertebrates. situated above its pectoral fins next to the operculum. Its length does not exceed 20 to 25 centimetres. The name stargazer is from its upward-pointing eyes on top of its head. It is found in shallow waters with sandy bottoms. It perfectly adapts to the bottom of the sea and it is diffi- cult to spot. It likes to bury itself in the sand and remains buried for hours. It will leave only its eyes unburied waiting patiently un- til the right moment arrives to attack its unsuspecting prey. Its prey primarily consist of benthic fish and in- vertebrates.

31 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Μαυρογωβιός (Gobius niger) Μεγαλοδράκαινα (Trachinus Draco) Ο μαυρογωβιός ή κοκωβιός είναι ένα από τα συνηθισμένα ψάρια Η μεγαλοδράκαινα συναντάται σε βάθη από 1 έως 150 μέτρα. των ελληνικών θαλασσών. Όπως όλοι οι γωβιοί, έτσι και ο μαυ- Έχει μήκος έως και 50 εκατοστά και βάρος μέχρι 2 κιλά. ρογωβιός, είναι μικρό ψάρι της παράκτιας ζώνης, που συχνάζει κυρίως σε βραχώδεις βυθούς και περιοχές με θαλάσσια φυτά. Η μεγαλοδράκαινα μένει θαμμένη στον βυθό, κατά το μεγαλύτε- Δεν είναι καλός κολυμβητής και συνήθως δεν αποχωρίζεται τον ρο μέρος του χρόνου της, αφήνοντας να διακρίνεται πάνω στην πυθμένα. Ζει σε βάθος 1-75 μέτρα. Tρέφεται με ασπόνδυλα και αμμώδη επιφάνεια μόνο το δηλητηριώδες ραχιαίο πτερύγιο και μικρά ψάρια. τα μάτια της. Black Goby Κυνηγάει μικρότερα ψάρια, συνήθως τη νύχτα, και τρέφεται με αυτά. Για να αμύνεται και μόνο, η δράκαινα έχει δηλητήριο στο The black goby is among the most common fish in the Greek seas. ραχιαίο πτερύγιο και στα αγκάθια που βρίσκονται στα βραγχια- Like all the gobies, it is a small coastal fish which is mainly found κά της καλύμματα. Το δηλητήριο αυτό, αν και δεν είναι θανατη- on rocky sea bottoms and sea grass meadows. It is not a good φόρο, μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνο για τους ανθρώπους σε swimmer and it is seen hovering just above the bottom of the sea μεγάλη ποσότητα. floor. It is generally found at depths of 1 to 75 metres. It feeds on invertebrates and small fish. Greater weever Μαυροχειλού (Labrus merula) The greater weever can be found at depths of 1-150 metres. It is up to 50 centimetres long and it weighs up to 2 kilos. Η μαυροχειλού είναι ψάρι σε χρώμα που κυμαίνεται από καφετί έως πράσινο - λαδί. Το χρώμα της ποικίλλει ανάλογα με την ηλι- The greater weever spends most of its time buried in the sea- κία της ή την περιοχή στην οποία ζει. Η μαυροχειλού κινείται συ- bed and only its poisonous νήθως μοναχικά, καμιά φορά όμως σχηματίζει μικρά κοπάδια. dorsal fin and its eyes are Απαντάται σε βραχώδεις κυρίως βυθούς, καθώς και σε λιβάδια standing out on the sandy ποσειδωνίας. Τρέφεται με διάφορα ασπόνδυλα ζώα, όπως αχι- surface. νούς, σκουλήκια του βυθού, μαλάκια και καβούρια. It chases small fish usual- Brown wrasse ly at night, and feeds on them. The weever’s poison- The brown brasse’s colour ranges from brown to dark green de- ous dorsal spine is a defence pending on the age of the fish or the region in which it lives. It can against potential attackers. be found roaming alone or in small schools. It is mostly found near The venom, which does not rocky bottoms and posidonia oceanica meadows. It feeds on various have a fatal effect for hu- invertebrates such as sea urchins, worms, live shells and crabs. mans, can be very danger- ous in large quantities.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 32 Μελανούρι (Oblada melanura) Το μελανούρι είναι μικρό ψάρι με μέγιστο μήκος 34 εκατοστά. Κάποιες φορές το βάρος του μπορεί να ξεπεράσει τα 700 γραμμάρια. Παρά το μικρό μέγεθός του, το μελανούρι μπορεί να ζήσει 14 χρόνια. Έχει πελαγική συμπεριφορά, δηλαδή κυκλοφορεί σε όλα τα στρώματα του νερού, από την επιφάνεια έως τον βυθό, μέχρι και σε 30 μέτρα βάθος. Συναντάται σε μικρά κοπάδια, κυρίως μέσα σε φυκιάδες ή σε αμμώδεις βυθούς, αλλά και σε βραχώδεις ακτές. Τo μελανούρι είναι παμφάγο. Τρέφεται με καρκινοειδή, μικρά ασπόν- δυλα, με κάποια είδη ζωοπλαγκτού, αλλά και με φυτά. Saddled seabream The saddled seabream is a small fish with a maximum length of 34 centimetres. Sometimes its weight can exceed 700 grams. Despite its small size, the saddled seabream can live up to 14 years. Its behavior is pelagic, which means that it circulates in all layers of the water, from the surface to the sea bottom up to 30 metres deep. It is found in small schools above sandy or rocky sea bottoms and sea- grass meadows near the shore. The saddled seabream is omnivorous. It feeds on crustaceans, on small invertebrates, on some species of zooplankton, but also with plants.

33 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Μέδουσα (Aurelia aurita) Η μέδουσα συχνά συναντάται σε μεγάλες ομάδες στη θάλασσα.Το σώμα της έχει σχήμα καμπά- νας και αποτελείται από μια ζελατινώδη ουσία. Στην περιφέρεια έχει πλοκάμια και αισθητήρια όργανα. Μπορεί εύκολα να την αναγνωρίσει κανείς από τα τέσσερα ημικυκλικά σημάδια σε σχήμα πε- τάλου που βρίσκονται στο κέντρο του σώματός της και τα οποία αποτελούν τις γονάδες της, δηλαδή τα αναπαραγωγικά της όργανα. Στο αρσενικό τα ημικυκλικά σημάδια έχουν χρώμα λευκό-κίτρινο, ενώ στο θηλυκό ροζ. Τα πλοκάμια της μέδουσας είναι δηλητηριώδη για τα μικρά θαλάσσια ζώα. Στον άνθρωπο το τσίμπημα της μέδουσας μπορεί να προκαλέσει κνησμό (δηλαδή φαγούρα) έως και έντονο ερε- θισμό. Αν και στερείται βασικών αισθητηρίων οργάνων και δεν έχει εγκέφαλο, η μέδουσα διαθέτει νευρικό σύστημα που της επιτρέπει να αντιλαμβάνεται το φως καθώς και διάφορες διαλυμένες ουσίες. Όπως και όλα τα κνιδόζωα, μπορεί να ανιχνεύει χημικές ουσίες στο περιβάλλον της και να αντιδρά ανάλογα, παρουσιάζει δηλαδή χημειοτακτισμό. Η μέδουσα, αν και είναι ικανή να κάνει τη χαρακτηριστική ρυθμική κίνηση με το άνοιγμα και κλείσιμο του σώματός της, δεν είναι καλή κολυμβήτρια και η κίνησή της εξαρτάται από την παρουσία θαλάσσιων ρευμάτων. Ανήκει δηλαδή σε μια μεγάλη κατηγορία οργανισμών που ονομάζονται πλαγκτόν. Η κίνησή της τη βοηθάει να αντιδρά σε διάφορα ερεθίσματα και να συλλαμβάνει τη λεία της που αποτελείται από άλλα είδη ζωοπλαγκτού. Moon Jellyfish The moon jellyfish consists of a gelatinous umbrella-shaped bell and trailing tentacles. The bell can pulsate for locomotion, while stinging tentacles can be used to capture its prey. You can easily identify them by their four moon-shaped formations in the middle. These are the reproductive organs. Males have white-yellow formations and females have pink formations. The tentacles of the moon jellyfish are poisonous for small marine animals but for the humans a jellyfish’ sting can cause rash, itching or pain. Although they do not have basic sensory organs or a brain, their nervous system enables them to perceive stimuli, such as light and odour and enable them to respond quickly. Most jellyfish move by rhythmically opening and closing their bell-like body. They are passive drifters and slow swimmers as their movement depends on the sea currents. So, jellyfish are a type of zooplankton that drift in the ocean. They move so as to create a current forcing the prey within reach of their tentacles.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 34 Μουρμούρα (Lithognathus mormyrus) Η μουρμούρα είναι ένα μεσογειακό ψάρι που ανήκει στα σπαροειδή. Ζει σε ρηχά νερά, σε βάθη που δεν ξεπερνούν τα 50 μέτρα, κοντά σε ακτές, αμμώδεις ή/και λασπώδεις βυθούς και φυκιάδες. Συναντάται σε μικρά κοπάδια. Είναι ψάρι σαρκοφάγο. Βγαίνει τη νύχτα για να αναζητήσει την τροφή της, η οποία αποτελείται από μικρά ψάρια και διάφορα ασπόνδυλα. Η μουρμούρα χρησιμοποιεί μια πολύ ιδιαίτερη τεχνική για να συλλέξει την τροφή της από την άμμο. Αρχικά, βυθίζει το κεφάλι της μέσα στο υπόστρωμα. Στη συνέχεια, αφού το αποσύρει με γεμάτο το στόμα, ξεχωρίζει τα ευρήματά της κρατώντας με τα μπροστινά της δόντια τα ενδιαφέροντα θηράματα, όπως καρκινοειδή, μαλάκια, σκουλήκια και εχινόδερμα, ενώ φτύνει την άμμο και τα διάφορα φυτικά υπολείμματα. Έπειτα, με τα μεγάλα πίσω δόντια της συνθλίβει τα διάφορα κοχύλια και καβούκια. Striped seabream The striped seabream is a Mediterranean fish that belongs to the Sparidae fami- ly. It is found in shallow waters at depths that do not exceed the 50 metres, near the coast, in sandy and/or muddy sea beds and seagrass meadows. It is found in small schools. It is a carnivorous fish. During the night it searches for its food, which are small fish and crustaceans. The striped seabream uses a very special technique to obtain the food from the sand. Initially, it uses its large mouth to scoop sand from the seabed and then it keeps the food such as crustaceans, mollusks, worms and echinoderms and spits the sand and various plants. Then, with the large back teeth, it crushes the various shells. Μπαρμπούνι (Mullus surmuletus) Το μπαρμπούνι ζει σε πολλές θάλασσες των εύ- κρατων περιοχών του πλανήτη, σε βάθη από 3 έως100 μέτρα. Το μήκος του φθάνει τα 25-35 εκατοστά. Χαρακτηριστικό του είναι ένα ζευ- γάρι «μουστακιών», με τα οποία σκάβει ανα- ζητώντας την τροφή του. Συναντάται κυρίως μέσα σε φυκιάδες ή σε αμμώδεις και λασπώδεις βυθούς. Striped red mullet The striped red mullet lives in many seas of the temperate regions of the planet in depths of 3 to 100 metres. It can reach a length of 25-35 centi- metres. A distinctive characteristic of the striped red mullet are the long chin whisker like barbels, which it uses to locate food. It is found mainly in seaweed, or sandy and muddy bottoms .

35 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Μύδι Μεσογείου (Mytilus galloprovincialis) Το μεσογειακό μύδι απαντάται συνήθως σε βραχώδεις περιοχές, όπου προσκολλάται στα βράχια. Είναι διηθηματοφάγος οργανισμός. Είναι δηλαδή οργανισμός που τρέφεται φιλτράροντας διαρκώς το νερό και κατακρατώ- ντας διάφορες θρεπτικές ουσίες που περιέχονται σε αυτό. Mediterranean mussel The Mediterranean mussel can be found attached on the hard surfaces of the rocky shores along the coast. It is a filter feeder organism. It feeds on particles or small organisms filtered from the water that it circulates through its system. Μυτάκι (Diplodus puntazzo) Το μυτάκι ανήκει στην οικογένεια των σπαροει- δών. Το μήκος του μπορεί να φτάσει τα 50 εκα- τοστά και το βάρος του τα 2 κιλά. Πρόκειται για βενθοπελαγικό είδος, δηλαδή ψάρι που ζει κοντά στον βυθό σε ανοιχτά νερά, σε πετρώδεις κυρίως πυθμένες, και σε βάθη έως 150 μέτρα. Είναι αρ- κετά κοινωνικό είδος, αφού σχηματίζει κοπάδια ή μικρές ομάδες. Ωστόσο, συχνά συναντάται και μόνο του, κυρίως όταν μεγαλώνει σε ηλικία. Τρέφεται με φύκια, σκουλήκια, μικρά μαλάκια και γαρίδες. Sharpsnout seabream The sharpsnout sea bream belongs to the Sparidae family. It can reach a length of up to 50 centimetres and weight of up to 2 kilos. This demersal species lives near the sea bottom in the open waters, mainly in rocky bottoms at depths up to 150 metres. It’s a social species as it forms schools, but it is often also found alone or in smaller groups. It feeds on seaweed, worms, small mollusks and shrimps. Πέρκα (Serranus scriba) Η πέρκα συναντάται κυρίως κοντά σε βραχώδεις βυθούς και σε λιβάδια πο- σειδωνίας, αλλά και σε περιοχές με πολλά φύκη. Το μήκος της φτάνει τα 30 εκατοστά, ενώ το βάρος της τα 500 περίπου γραμμάρια. Ζει συνήθως μονα- χικά, αλλά και σε μικρές ομάδες. Τρέφεται με μικρά ψάρια και ασπόνδυλα. Έχει σώμα καφέ-πορτοκαλί με χαρακτηριστικές σκούρες καφέ κάθετες ρίγες, κιτρινωπά πτερύγια, τα χαρακτηριστικά ακανόνιστα λευκογάλαζα σχήματα στο κεφάλι της και τις χαρακτηριστικές μπλε κηλίδες στα πλαϊνά του σώματός της. Painted comber The painted comber is often found near rocky bottoms and posidonia oceanica meadows, but also among seaweed. It reaches 30 centime- tres in length and about 500 grams in weight. It is usually solitary, but it also lives in small groups. It feeds on small fish and invertebrates. The painted comber is brown-orange in colour with dark brown vertical stripes, yellow dorsal fins, characteristic white-blue shapes on its head and distinctive blue patches on its side.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 36 Πίνα (Pinna nobilis) Η πίνα ζει στις εύκρατες και στις θερμές θάλασσες. Το μήκος της φτάνει το 1 μέτρο. Μοιάζει με τεράστιο μύδι και, όπως σε κάθε δίθυρο, το όστρακό της αποτελείται από 2 κοχύλια, τα οποία εί- ναι ενωμένα στη βάση τους, ώστε να ανοιγοκλείνουν. Τα κοχύλια της πίνας συγκεκριμένα είναι λεπτά και πλατιά. Όπως και άλλα δίθυρα, έτσι και η πίνα μπορεί να σχηματίσει ένα είδος «μαργαρι- ταριού» αλλά χωρίς καμία εμπορική αξία. Noble pen shell The noble pen shell lives in temperate and warm seas. It can be up to 1 metre long. It looks like a giant mussel. Its shell consists of two thin and wide plates (valves), which are joined at their top to open and close. Its shells are thin and wide. Like in all bivalves, the «pearls», which can sometimes be found in it, are not valuable. Ροφός (Epinephelus marginatus) Σαργός (Diplodus sargus) Ο ροφός είναι κοινό ψάρι της Μεσογείου, ενώ εμφανίζεται και Ο σαργός είναι μικρό ψάρι. Το μήκος του φτάνει τα 45 εκατο- σε εκτεταμένες παράκτιες ζώνες του Ατλαντι- στά, ενώ το βάρος του μπορεί να φτάσει και να ξεπεράσει τα 2 κού ωκεανού. Ζει μοναχικά σε βραχώδεις κιλά. Μπορεί να ζήσει έως και 10 χρόνια. βυθούς, κοντά στην ακτή και σε βάθη μέχρι τα 300 μέτρα. Έχει χοντρό σώμα Ο σαργός σχηματίζει κοπάδια και απαντάται σε βραχώδεις ή και μεγάλο κεφάλι, το οποίο καταλαμ- και αμμώδεις βυθούς, καθώς επίσης και σε λιβάδια ποσειδωνί- βάνει το 1/3 του σώματός του. Παρά το ας (κυρίως τα νεαρά άτομα). Ο σαργός αρέσκεται να φωλιάζει ατάραχο βλέμμα του, είναι τρομακτικός σε τρύπες και σχισμές βράχων κοντά στις ακτές. Είναι παμφά- κυνηγός. Τρέφεται κυρίως με μαλάκια, καρκινοειδή και μικρό- γο ψάρι. Τρέφεται με μικρά καρκινοειδή, μαλάκια και σκουλή- τερα ψάρια. κια της θάλασσας, αλλά και φυτά. Dusky Grouper White seabread The dusky grouper is a common fish of the Mediterranean Sea, The white seabread is a small fish with length and occurs in the vast coastal areas of the Atlantic Ocean. It lives up to 45 centimetres, while its weight can reach alone under big rocks near the coast and at depths up to 300 and exceed 2 kilos. It can live up to 10 years. metres. It has a large body and a very large head which occupies 1/3 of its body. Despite its undisturbed look, it is a scary hunter. The white seabread moves in schools at rocky or It feeds on mollusks, crustaceans and smaller fish. sandy bottoms, as well as in posidonia oceanica meadows (es- pecially the young ones). The white seabread likes to nest in holes and crevices near the coasts. It is omnivorous. It feeds on small crustaceans, mollusks, marine worms and plants.

Σηκιός (Sciaena umbra) 37 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Σκαθάρι (Spondyliosoma cantharus) Ο σηκιός συναντάται στον ανατολικό Ατλαντικό ωκεανό, στη Το σκαθάρι είναι ψάρι με μήκος έως 60 εκατοστά. Το βάρος Μεσόγειο και στη Μαύρη θάλασσα, σε βάθη έως και 200 μέ- του φτάνει και ξεπερνάει κάποιες φορές τα 2 τρα. Το βάρος του είναι 1,5 κιλό, ενώ το μήκος του κυμαίνεται κιλά. μέχρι 35-40 εκατοστά. Ζει σε μικρές ομάδες. Είναι ψάρι πιο δραστήριο τη νύχτα, ενώ κατά τη διάρκεια της μέρας μπορεί Είναι λαίμαργο ψάρι. Τρέφεται κυρίως κανείς να το συναντήσει σε λιβάδια ποσειδωνίας, σε βραχώδεις με μικρά καρκινοειδή, οστρακοειδή και πυθμένες, κοντά σε σπηλιές ή σε μεγάλες ρωγμές, στις οποίες μικρές γαρίδες, αλλά και φυτά. βρίσκει καταφύγιο. Τρέφεται με μικρά ψάρια, καρκινοειδή και οστρακοειδή. Το σκαθάρι είναι ερμαφρόδιτο, γεννιέται ως θηλυκό και στη συνέχεια γίνεται αρσενικό. Brown meagre Black seabream The brown meagre is found in the Atlantic Ocean, the Mediter- ranean Sea and the Black Sea at depths up to 200 metres. It can The black seabream is a fish with length up to 60 centimetres. It weigh about 1.5 kilos and it can be up to 35-40 centimetres weighs up to 2 kilos. It is a greedy fish. long. It lives in small groups. The brown meagre is a fish which is more active during the night but it can sometimes be seen It feeds mainly on small crustaceans, shellfish and shrimps. during the day among posidonia oceanica meadows, on rocky bottoms close to caves or large crevices in which it finds shelter. The black seabream is hermaphrodite, which means it is born as It feeds on small fish, crustaceans or shellfish. female and then becomes male. Σκάρος (Sparisoma cretense) Γνωστότερο είδος σκάρου στην Ελλάδα είναι ο σκάρος ο κρητικός. Έχει μήκος που φτάνει έως 50 εκατοστά. Είναι παμφάγο ψάρι και τρέφεται με φύκια, καβουράκια και πεταλίδες. Σχηματίζει κοπάδια κοντά σε ξέρες και φυκιάδες. Το πάνω σαγόνι του προεξέχει και μοιάζει με ράμφος παπαγάλου, γι’αυτό τον λένε και παπαγαλόψαρο. Parrot fish The most known species in Greece is the Cretan parrotfish. It has a length of up to 50 centimetres. It is an omnivorous fish and its food consists of fine seaweed, crabs and barnacles. It lives in small groups near reefs and seaweed. It has fused teeth that form beaklike plates that make it look like a parrot which is why it is named \"parrot fish\".

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 38 Σκορπίνα (Scorpaena Scrofa) Η σκορπίνα είναι μοναχικό είδος και είναι συνήθως κρυμμένη ανάμεσα στα βράχια. Της αρέσουν οι αμμώδεις και οι λασπώ- δεις πυθμένες. Είναι ένα από τα δηλητηριώδη ψάρια. Ωστόσο, δεν χρησιμοποιεί το δηλητήριό της, για να κυνηγήσει την τρο- φή της, παρά μόνο για την άμυνά της. Είναι ψάρι αδηφάγο. Αναζητά την τροφή της, κατά τη νύχτα, ως εξής: παραμένει ακίνητη, καμουφλαρισμένη σαν μια πέτρα γεμάτη φύκη, μέχρι να εντοπίσει το θήραμά της, οπότε του επιτίθεται αστραπιαία. Προτιμά τα καρκινοειδή, τα μαλάκια και τα μικρά ψάρια. Red scorpionfish The scorpionfish is a solitary species and it usually hidden in crevices. It likes sandy and muddy bottoms. It is a poisonous fish. They don’t use their venom to hunt for their prey, but only to de- fend themselves. It is a voracious fish. At night it goes out of its shelter to search for food. It remains patiently camouflaged as a stone full of seaweed until the appropriate time comes to at- tack its prey as fast as lightning. It prefers crustaceans, mollusks and small fish. Σμέρνα (Muraena helena) Η σμέρνα ζει κοντά σε ακτές, μέσα σε κοιλότητες βράχων. Από το δέρμα της εκκρίνει μία βλέν- να, που καλύπτει το σώμα της, και ενεργεί ως προστατευτική. Η βλέννα ορισμένων ειδών σμέρ- νας περιέχει τοξίνες. Η σμέρνα περνάει τον περισσότερο χρόνο της κρυμμένη στις σπηλιές και σχισμές βράχων, στον πυθμένα της θάλασσας. Κρύβεται έτσι από τα αρπακτικά ζώα, ενώ στήνει ενέδρες για τα ανυ- ποψίαστα θηράματά της. H σμέρνα διακρίνεται για τον αρπακτικό της χαρακτήρα. H τρομακτική της όμως όψη δεν πρέ- πει να ξεγελάει. Όπως και τα περισσότερα ζώα, δεν επιτίθεται σε ανθρώπους εκτός αν νιώσει ότι απειλείται. Της αρέσει να τρώει ψάρια, μαλάκια (χταπόδια, καλαμάρια, σουπιές) και καβούρια. Mediterranean moray eel The Mediterranean moray lives near coasts, in rock cavities. It produces a slippery substance, acting as protective mucus, which covers its body. Mucus of some species contains toxins. It spends most of its time hidden in the caves and rock crevices on the bottom of the sea. It remains hidden from predators and is also able to ambush any unsuspecting prey that passes. Although it is often one of the most dominant predators within its environment, yet it does not attack people unless it feels threatened. It likes to eat fish, mollusk (octopuses, squid, cuttlefish) and crabs.

39 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Σουπιά (Sepia officinalis) Η σουπιά είναι μαλάκιο που συναντάται στις εύκρατες και ζεστές θάλασσες. Η κύρια τροφή της είναι μικρά ψάρια αλλά και γαρίδες. Ζει σε βάθος μέχρι 100 μέτρα. Το μήκος της μπορεί να φτάσει τα 40 εκατοστά. Έχει σώμα ωοειδές, που περιβάλλε- ται από έναν μανδύα. Στο κεφάλι της έχει δύο μεγάλα μάτια σε πλευρική θέση, ενώ στο εμπρόσθιο τμήμα του κεφαλιού φέρει δέκα πλοκάμια. Η σουπιά διαθέτει ειδικά κύτταρα στο δέρμα της που της επιτρέπουν να αλλάζει χρώμα, για να προστατευθεί από επίδοξους θηρευτές, αλλά και για να βρει ζευγάρι κατά την περίοδο της αναπα- ραγωγής. Όπως τα καλαμάρια και τα χταπόδια, η σουπιά διαθέτει έναν σάκο μελάνης και εκτο- ξεύει μελάνι, για να ξεφύγει από τους εχθρούς της. Cuttlefish Another mollusk of our seas is the cuttlefish which is found in temperate and warm seas. Its main food is small fish and shrimp. It lives in depth up to 100 metres. The length of the cuttlefish can reach 40 centimetres. It has an oval body, surrounded by a mantle. There are two large eyes in a lateral position on its head and the front of the head carries ten tentacles. The cuttlefish has pigmented organs which allow the creature to change its colour to blend into its environment in order to protect from predators and to find a mate. In the same way as squid and octopuses, the cuttlefish also has an ink sack which ejects ink in order to fool oncoming predators. Σπάρος (Diplodus annularis) Ο σπάρος είναι ψάρι που ανήκει στην οικογένεια των σπαροειδών. Το μήκος του δεν ξεπερνά τα 25 εκατο- στά. Ζει σε κοπάδια, κυρίως σε ρηχά νερά, σε βυθούς από 2 έως 20 μέτρα που έχουν πέτρες, φυκιάδες και λάσπη. Κύρια τροφή του αποτελούν τα φυτά, τα μικρά μαλάκια και τα καρκινοειδή. Annular seabream The annual seabream is a fish that belongs to the Sparidae family. Its length is not more than 25 centimetres. It lives in herds mainly in shallow wa- ters at depths of 2-20 metres. It prefers rocky or muddy sea bottoms or the sea- grass meadows. It feeds on plants, small shellfish and crustaceans.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 40 Συναγρίδα (Dentex dentex) Η συναγρίδα είναι ψάρι της ανοιχτής θάλασσας. Συνήθως συνα- ντάται σε βάθη μέχρι 50 μέτρα αλλά μπορεί να καταδυθεί και στα 200 μέτρα. Το σύνηθες βάρος της είναι τα 8 κιλά και το μή- κος της τα 50 εκατοστά. Είναι ένα σαρκοφάγο και λαίμαργο ψάρι που κατασπαράζει τη λεία της με μιας, χάρη στους πανίσχυρους κυνόδοντές της. Τρέφεται με μαλάκια και κυρίως κεφαλόποδα (χταπόδια, σουπιές), καθώς και άλλα ψάρια μικρότερου μεγέ- θους. Common dentex The common dentex lives in open sea waters on depths up to 50 metres but it can also be found at 200 metres deep. Its weight can reach 8 kilos and it can be up to 50 centimetres long. It is a car- nivore and greedy fish, which devours its prey at once, thanks to its powerful fangs. It feeds on mollusks and mainly cephalopods (octopuses, cuttlefish) and other smaller fish. Σφυρίδα (Epinephelus aeneus) Η σφυρίδα απαντάται σε λασπώδεις βυθούς και σε βάθος από 20 έως 200 μέτρα περίπου. Το καλοκαίρι συνήθως βρίσκεται σε βαθιά νερά, ενώ τον χειμώνα σε πιο ρηχά. Τρέφεται κυρίως με ψάρια, κεφαλόποδα (χταπόδια, σουπιές, καλαμάρια) και καρ- κινοειδή (καβούρια, γαρίδες). Η σφυρίδα είναι ερμαφρόδιτο πρωτόγυνο είδος. Ξεκινάει, δηλαδή, ως θηλυκό και μεταβάλλε- ται σε αρσενικό κοντά στην ηλικία των 10 χρόνων. White grouper The white grouper is found in muddy seabottoms at a depth of 20 to 200 metres. In the summer it is usually found in deep waters, but in the winter it is found in more shallow ones. It feeds mainly on fish, cephalopods (octopus, cuttlefish, squid) and crustaceans (crab, shrimp). The grouper is a protogynous hermaphrodite species. Ιt starts as a female and changes to male around the age of 10. Τσιπούρα (Sparus aurata) Η τσιπούρα είναι ψάρι της οικογένειας των σπαροειδών που βρίσκε- ται στη Μεσόγειο. Κινείται μερικές φορές μοναχικά ή σε μικρά κοπά- δια, σε αμμώδεις και βραχώδεις βυθούς. Συχνά βρίσκει καταφύγιο σε λιβάδια ποσειδωνίας. Είναι παμφάγο ψάρι και τρέφεται κυρίως με μαλάκια, σκουλήκια της θάλασσας και καρκινοειδή. Η τσιπούρα είναι πρώτανδρο ερμαφρόδιτο είδος, δηλαδή γεννιέται πρώτα ως αρσενι- κό και μετά το πέρας περίπου 3 χρόνων γίνεται θηλυκό.

41 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Φαγκρί (Pagrus pagrus) Το φαγκρί είναι ψάρι που ανήκει στην οικογένεια των σπαροει- δών. Ζει κοντά στον βυθό και σε ανοιχτή θάλασσα. Απαντάται σε διαφορετικούς τύπους βυθών, βραχώδεις και αμμώδεις, και σε λιβάδια ποσειδωνίας. Ζει σε βάθη συνήθως μέχρι τα 100 μέτρα. Το μήκος του συνήθως κυμαίνεται στα 30-35 εκατοστά. Είναι σαρκοφάγο ψάρι και τρέφεται με ψάρια, μαλάκια και καρκινο- ειδή. Έχει ποικίλες διατροφικές συνήθειες και συμπεριφέρεται τόσο ως αρπακτικό όσο και ως ψάρι που σκαλίζει τον βυθό. Ψά- χνει για τροφή και την ημέρα και τη νύχτα. Couch’s sea bream The couch’s sea bream is a fish which belongs to the Sparidae family. It lives near the seabed as well as in the open waters. It is found on different types of seabeds (rocky and sandy) and in po- sidonia oceanica meadows. It lives in depths up to 100 metres. It can reach a length of 30-35 centimetres. It is carnivorous and eats fish, mollusks and crustaceans. This fish has varied eating habits and behaves both as predator and as a fish digging the bottom of the sea. It looks for food all day and all night. Gilt-head seabream The gilt-head seabread is a fish of the family Sparidae found in the Mediterranean Sea. It moves sometimes solitary or in small schools near sandy and rocky bottoms. It often finds shelter in the meadows of posidonia oceanica. It is omnivorous and feeds mainly on mollusks, sea worms and crustaceans. The gilt-head seabread is protandrous hermaphrodite fish, which means that it is first born as male and after about three years it changes sex to female.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 42 Φώκια μεσογειακή (Monachus monachus) παράκτιων περιοχών. Γεννά, πάντοτε στη στεριά, κάθε δύο χρόνια ή και κάθε χρόνο. Γεννά ένα συνήθως μικρό, το οποίο Η μεσογειακή φώκια είναι ζώο που απειλείται στις μέρες θηλάζει, φροντίζει και εκπαιδεύει για 3-4 μήνες. μας με εξαφάνιση. Ο μεγαλύτερος σήμερα πληθυσμός της ζει στην ανατολική Μεσόγειο. Ένας μικρός αριθμός Το επιστημονικό όνομα της μεσογειακής φώκιας Monachus ζει επίσης στον Ατλαντικό ωκεανό, συγκεκριμένα στο monachus προέρχεται από την ελληνική λέξη «μοναχός». νησιωτικό σύμπλεγμα της Μαδέρας και σε κάποιες ακτές Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, αυτό σχετίζεται με της Μαυριτανίας. Η μεσογειακή φώκια μπορεί να φτάσει σε την εμφάνιση της φώκιας, οφείλεται δηλαδή στις πτυχές που μήκος τα 2,8 μέτρα και σε βάρος τα 300 κιλά. Έχει στιλπνό σχηματίζονται στο δέρμα της και θυμίζουν ράσο μοναχών. τρίχωμα στο σώμα της, ενώ διαθέτει ανεπτυγμένη ακοή και όραση. Θεωρείται ότι έχει και πολύ καλή όσφρηση. Τρέφεται με μια μεγάλη ποικιλία ψαριών, κεφαλόποδα και καρκινοειδή. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μεσογειακή φώκια, όταν είναι στη στεριά, έχει τα μάτια δακρυσμένα και δίνει την εντύπωση ότι κλαίει. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχει δακρυϊκό πόρο, που οδηγεί τα δάκρυα από τα μάτια προς τη μύτη. Ως θαλάσσιο θηλαστικό, αναπνέει με πνεύμονες. Για την αναπαραγωγή καταφεύγει συνήθως σε σπηλιές ερημικών, Χέλι ευρωπαϊκό (Anguilla anguilla) Το ευρωπαϊκό χέλι συνήθως συναντάται κάτω από χαλίκια ή λάσπη, αλλά και σε σχισμές βράχων. Ζει σε γλυκά, υφάλμυρα και θαλασσινά νερά, σε μικρά βάθη μέχρι τα 5 μέτρα. Βρίσκεται σε κάθε τύπο νερού. Ιδιαίτερα τα νεαρά άτομα, εκτός από τη θάλασσα, απαντώνται και σε εκβολές ποταμών, λίμνες και ποτάμια, μέχρι λιμνοθάλασσες και έλη. Τα νεαρά χέλια ζουν συνήθως σε μικρά ρέματα, κάτω από πέτρες ή μέσα στην υδρόβια βλάστηση, ενώ τα μεγάλα προτιμούν μαλακούς αμμώ- δεις πυθμένες. Το χέλι είναι σαρκοφάγο. Τρέφεται με μεγάλη ποικιλία υδρόβιων ζώων, όπως ψάρια, καρκινοειδή, σκουλή- κια και μαλάκια. European eel The European eel burrows into sand, mud, or amongst rocks, but also in rock crevices. It can be found in freshwater and brackish aquatic environments at shallow depths of up to 5 metres. It lives in every type of water in the sea, near estuaries, in lakes and rivers, but also in lagoons and swamps. The young eels usually live in small streams, under rocks or into the aquatic vegetation while the larger ones prefer soft sandy bottoms. The European eel is a carnivorous fish. It feeds on all kinds of aquatic animals such as fish, mollusks, worms and snails.

43 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Mediterranean monk seal The Mediterranean monk seal is a mammal threatened with extinction nowadays. The largest population today lives in the eastern Mediterranean Sea. A small number can also be found in the Atlantic Ocean, especially on the island of Madeira and on some coasts of Mauritania. It can reach the 2, 8 metres in length, while it can weigh up to 300 kilos. Its body is covered from short and glossy hair and it has exceptionally well developed senses of hearing, vision and smell. It feeds on a wide variety of fish, cephalopods and crustaceans. The Mediterranean monk seal always has watery eyes, because it does not have the lacrimal duct that leads the tears from the edge of the eye in the nose, as most mammals have and so it always looks like it is crying. Like all marine mammals, it breathes air through a pair of lungs. To reproduce, it usually pre- fers deserted caves and coastal areas. It always gives birth to a baby every two years or even every year. It is a loving mother, nursing, teaching and caring for its young up to 4 months. The scientific name of the Mediterranean monk seal Monachus monachus is derived from the Greek word ' μοναχός (monachós, i.e. monk) due to the resemblance of the monk seal’s skin to the cloak of a monk. Χελιδονόψαρο (Dactylopterus volitans) Το χελιδονόψαρο απαντάται στον Ατλαντικό ωκεανό και στη Μεσόγειο θάλασσα. Είναι είδος που ζει στον θαλάσσιο βυθό. Το μήκος του φτάνει συνήθως τα 35-40 εκατοστά. Ιδιαίτερο γνώρισμά του αποτελούν τα τεράστια πλευρικά του πτερύγια. Όταν τα ανοίγει, μπορεί να πλανάται μέσα στο νερό αλλά ακόμη και πάνω από την επιφάνειά του. Συγχρόνως έτσι εντυπωσιάζει τους αντιπάλους του, καθώς φαίνεται πολύ μεγαλύτερο από ό,τι είναι. Τρέφεται με καρκινοειδή, κυρίως μικρά καβούρια, μαλάκια και μικρά ψάρια. Flying gurnard The flying gurnard lives in the Atlantic Ocean and the Mediterranean Sea. It is found on the sea bottom. It reaches up to 35-40 centimetres in length. Its most distinctive feature is its huge pectoral fins for gliding in the water and even above the surface too. It can also use them to impress its enemies by seeming much larger than it really is. It feeds on crustaceans, mainly small crabs, mollusks and small fish.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 44 Χελώνα θαλάσσια καρέτα-καρέτα (Caretta caretta) Η καρέτα - καρέτα είναι είδος θαλάσσιας χελώνας, που απειλείται στις μέρες μας με εξαφάνιση. Ζει στον Ατλαντικό, στον Ειρηνικό και στον Ινδικό ωκεανό, καθώς και στη Μεσόγειο θάλασσα. Είναι θαλάσσιο ερπετό και έχει πνεύμονες. Για αυτό και ανεβαίνει στην επιφάνεια της θάλασσας για να αναπνεύσει. Έχει διάρκεια ζωής περίπου 80 χρόνια. Κατά μέσο όρο, έχει μήκος 90 εκατοστά, όταν αναπτυ- χθεί πλήρως. Η ενήλικη χελώνα ζυγίζει περίπου 135 κιλά. Είναι παμφάγο ζώο. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα (μέδουσες, σπόγγους, μαλάκια ή καρκινοειδή των οποίων τα κογχύλια σπάει με το δυνατό της ράμφος). Όταν οι χελώνες καρέτα - καρέτα πρόκειται να γεννήσουν, όπως κάθε θαλάσσια χελώνα, έτσι και αυτές βγαίνουν ομαδικά σε μια έρημη αμμουδερή παραλία. Κάθε θηλυκό ανοίγει μια τρύπα στην άμμο. Εκεί τοποθετεί πολλές δεκάδες αυγά και καλύπτει την τρύπα με άμμο. Μετά από 7-10 εβδομάδες, ανάλογα με τη θερμοκρασία της άμμου, τα αυγά εκκολάπτονται και τα μικρά χελω- νάκια κινούνται γρήγορα προς τη θάλασσα. Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, οι θηλυκές χελώνες καρέτα - καρέτα ξαναγυρίζουν στην παραλία όπου γεννήθηκαν και οι ίδιες, για να αφή- σουν τα αυγά τους. Η επιστροφή τους αυτή στην ίδια παραλία καταδεικνύει τη σημασία που έχει η σωστή διαχείριση και προστασία των παραλιών ωοτοκίας και γενικά των οικοσυστημάτων για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη.

45 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Loggerhead sea turtle The loggerhead turtle (caretta caretta) is a sea turtle species, which is threatened by extinction. It lives in the Atlantic, Pacific and Indian Ocean, and the Mediterranean Sea. It is a marine reptile and it has lungs to breathe. For this reason, it comes to the sea surface to breathe. The caretta caretta lives up to 80 years. Turtles can be 90 centimetres long when fully grown. The adult turtle weighs about 135 kilos. The caretta caretta turtle is an omnivorous animal. It feeds mainly on invertebrates (mollusks, jellyfish or crustaceans whose shell it can easily crush with its powerful jaws). Female loggerhead sea turtles, like all sea turtles, will come ashore to lay their eggs on sandy beaches during the nesting season. They will first dig a hole. Then they will lay their eggs in it and cover the nest with sand, in order to ensure their eggs’ protection. The baby turtles hatch out of the sand about 7-10 weeks later according to the sand’s temperature. The turtles return to the exact spot where they were born to lay their own eggs. Their return to the same beach, confirms the importance of conservation and protection of ecosystems and nesting beaches.

ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ 46 Χελώνα θαλάσσια πράσινη (Chelonia mydas) H πράσινη χελώνα είναι μια από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες χελώνες, με σκληρό καβούκι αλλά σχετικά μικρό κεφάλι. Ενώ οι νεοσσοί της έχουν μήκος μονάχα 45 χιλιοστών, η ενήλικη πράσινη χελώνα μπορεί να φτάσει και τα 122 εκατοστά σε μήκος, ενώ το βάρος της κυμαίνεται από 110 μέχρι 190 κιλά. Τρέφεται κυρίως με φύκια, θαλάσσια φυτά και ασπόνδυλα. Το όνομα‘’πράσινη χελώνα’’δεν προέρχεται από το χρώμα που έχει το καβούκι της, το οποίο δεν είναι πάντα πράσινο, αλλά από το χρώμα του λίπους της, το οποίο είναι πράσινο και θεωρείται ότι οφείλεται στη διατροφή της. Γενικά οι θαλάσσιες χελώνες ωοτοκούν κάθε 2-4 χρόνια. Κατά τη διάρκεια μιας αναπαραγωγικής περιόδου μια θηλυκή θα- λάσσια χελώνα κάνει συνήθως 2-4 φωλιές. Γεννά 50-240 αυγά τα οποία θάβει αμέσως στην άμμο. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 7-10 εβδομάδες, ανάλογα με τη θερμοκρασία της άμμου. Green sea turtle The green turtle is one of the largest sea turtle that exists, with a hard shell but a relatively small head. While the young green turtles are only fifty millimetres long, the adults can reach up to 122 centimetres in length and they can weigh about 110-190 kilos. It feeds mainly on algae, seaweed and marine invertebrates. The name «green turtle» is not derived from the turtle's shell colour, which is not always green, but from the colour of the fat under its shell, which is green from the food it eats. The female green turtle lays eggs every 2-4 years. During the re- productive period, the female makes 2-4 nests. It lays about 50- 240 eggs which she immediately buries in the sand. The buried eggs hatch in 7-10 weeks depending on the temperature of the sand.

47 DIVING IN THE MEDITERRANEAN SEA Χταπόδι (Octopus vulgaris) Το χταπόδι είναι μαλάκιο, με οκτώ πλοκάμια. Ο εγκέφαλός του είναι αρκετά περίπλοκος. Αποτελείται από 3 διαφορετικά κέντρα: τον κεντρικό εγκέφαλο, τον οπτικό λοβό και το κέντρο που ελέγχει τα πλοκάμια. Τα δύο τελευταία βρίσκονται εκτός κεντρικού εγκεφάλου και μπορούν να χαρακτηριστούν ως αυτόνομα τμήματα. Το νευρικό κέντρο που ελέγχει τα πλοκάμια μπορεί και επεξεργάζεται τα ερε- θίσματα (κυρίως χημικά) που φτάνουν σε αυτό από εκατομμύρια αισθητήρια κύτταρα στα πλοκάμια και στις βεντούζες. Το κέντρο αυτό ελέγχει όλες τις κινήσεις, ακόμα και τις αντανακλαστικές. Τα μάτια του χταποδιού επίσης είναι πολύ ανεπτυγμένα και μοιάζουν στη δομή αρκετά με τα ανθρώπινα μάτια. Εκτός από το ανεπτυγμένο οπτικό σύστημα, το χταπόδι παρουσιάζει κάποια μαθησιακή και μνημονική ικανότητα. Γενικά, έχει ένα πολύ ανεπτυγμένο και πολύπλοκο νευρικό σύστημα καθώς και αισθητήρια όργανα. Για τον λόγο αυτό θεω- ρείται από τα πιο «έξυπνα» ασπόνδυλα. Το χταπόδι τρέφεται κυρίως με μικρά ψάρια, καρκινοειδή και μαλάκια μεταξύ των οποίων και κεφαλόποδα, ακόμα και του ίδιου είδους. Αμύνεται με διάφορους τρό- πους: κρύβεται, καμουφλάρεται, απελευθερώνει μελάνι. Τρέπεται, επίσης, σε φυγή, κινούμενο γρήγορα χάρη στο σύστημα του σίφωνα που φέρει στη βάση του κεφαλιού του. Εκτοξεύοντας δηλαδή δέσμη νερού με δύναμη προς μια κατεύθυνση, προωθείται προς την αντίθετη, σαν ένα είδος τζετ. Καταφεύγει, τέλος, όπως και άλλα ζώα, στην αυτοτομία, Κόβει, δηλαδή, όταν βρεθεί σε κίνδυνο, από μόνο του ορισμένα μέρη του σώματός του, τα οποία έχει την ικανότητα να αναγεννήσει. Το χταπόδι έχει, ανάλογα με το είδος του, σχετικά μικρή διάρκεια ζωής. Πολλά είδη έχουν μέσο όρο ζωής περίπου 6 μήνες. Το κοινό χταπόδι ζει συνήθως 12-18 μήνες. Common octopus The octopus is a mollusk with eight arms. Its brain is quite complicated. It is divided into three parts: the central brain, the optic lobe and the nervous system of the arms. The last two parts of the nervous system are situated outside the brain capsule and may be defined as autonomous systems. The suckers on the arms of octopuses contain a variety of sensory cells that allow the animal to collect mechanical and chemical information from the immediate environment and to appropriately react to the stimuli. The octopus has keen eyesight. There are structural similarities between human and octopus eyes. Apart from its advanced visual system, the octopus exhibits some learning and mne- monic capability. It has a highly developed and complex nervous system and sensory organs. For this reason, it is considered the most “intelligent” invertebrate. The octopus feeds mainly on small fish, crustaceans and mol- lusks (cephalopods included). It has many defensive mecha- nisms: hiding, camouflage and releasing ink. In order to escape from enemies, an octopus also moves by “jet propulsion”, sucking water into a muscular sac in the mantle cavity surrounding its body and quickly expelling it out a narrow siphon. Another way of defense is to autonomise its limbs (a phenomenon observed in various animals to cut their limbs, when in danger) which it can later regrow. The octopus has a relatively short life expectancy depending on the octopus’ species. Some species live for as little as 6 months. The common octopus usually lives12-18 months.

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 48 Αγγελόψαρο (Pomacanthus imperator) Το αγγελόψαρο είναι ένα όμορφο τροπικό ψάρι. Είναι γνωστό για τα φωτεινά χρώματα και σχήματα στο σώμα του, τα οποία ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία του ψαριού. Το μήκος του μπορεί να φτάσει τα 40 περίπου εκατοστά. Τρέφεται κυρίως με μικρότερα ψάρια και ασπόνδυλα καθώς και με σωματίδια τροφών που βρί- σκονται στο νερό. Emperor angelfish The emperor angelfish is a stunning tropical fish. It is best known for its bright colours and patterns on its body which vary over a fish’s life cycle. It reaches the final length of about 40 centimetres. It feeds mainly on smaller fish and invertebrates and with food particles in the water.

49 ΒΕΥΟΝD THE MEDITERRANEAN SEA Μπαλονόψαρο αγκαθωτό (Diodon holocanthus) Το αγκαθωτό μπαλονόψαρο ζει σε τροπι- κές και υποτροπικές θάλασσες κοντά σε υφάλους, πάνω από λασπώδη βυθό με φύκη, σε βάθος 2-35 μέτρα, αν και μπορεί να βρεθεί και σε 200 μέτρα βάθος. Πρόκειται για έναν νυκτόβιο θηρευτή. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κρύβεται σε σχι- σμές βράχων. Το σώμα του καλύπτεται από μακριά, αιχ- μηρά αγκάθια, τα οποία υψώνονται, όταν το ψάρι φουσκώνει καταπίνοντας νερό ή αέρα. Συνήθως φουσκώνει όταν απειλείται. Τρέφεται με μαλάκια, αχινούς και καβούρια. Long-spine porcupinefish The long-spine porcupinefish lives in tropical and subtropical waters near reefs, over muddy sea bottoms with seaweed at a depth of 2-35 metres although it can also be found at depths of 200 metres. It is a nocturnal predator. During the day, it hides in rock crevices. Its body is covered in long, sharp spines that lay backwards and extend when the fish inflates by swallowing water or air. It usually inflates when it is threatened. It feeds on mollusks, sea urchins and crabs.

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ 50 Ψάρι κλόουν τρίζωνο (Amphiprion ocellaris) Το τρίζωνο ψάρι κλόουν απαντάται στα ζεστά νερά των τροπικών ωκεανών και θαλασσών και κινείται σε βάθη από 1 μέτρο έως 15 μέτρα. Το σώμα του έχει πορτοκαλί χρώμα με τρεις λευκές ράβδους, μία στο κεφάλι, μία στη μέση και μία στην ουρά, οι οποίες έχουν μαύρο περίγραμμα. Το μήκος του κυμαίνεται από 10 έως 18 εκατοστά. Τρέφεται με φύκια και ζωοπλαγκτόν. Το ψάρι κλόουν συνήθως ζει στα πλοκάμια τριών ειδών θαλάσσιας ανεμώνης. Τα πλοκάμια της ανεμώνης σκοτώνουν τα άλλα ψάρια εκτός από το ψάρι κλόουν. Η ανεμώνη προστατεύει το ψάρι κλόουν από τους περισσότερους εχθρούς του και εκείνο με τη σειρά του συμβάλλει στον καθαρισμό της, τρώγοντας τα υπολείμματα που δεν χώνεψε η ανεμώνη. Επίσης, απομακρύνει εχθρούς της ανεμώνης που μπορούν να φάνε τα πλοκάμια της χωρίς να υποστούν βλάβη.