Μέλισσα ο « Επιμελ(ι)ητής της Φύσης»

Μέλισσα, Ο επιμελ(ι)ητής της φύσης ΣΤ΄ τάξη- 5ο Δημοτικό Σχολείο Χίου Σχολικό έτος 2017-2018 Δάσκαλοι: Συμεών Βυζανιάρης & Μανώλης Τσαγκάτος«Αν κάποτε οι μέλισσες αφανιστούν από προσώπου γης, δεν θα απομείνουν στον άνθρωπο παραπάνω από τέσσερα χρόνια ζωής» (Άλμπερτ Αϊνστάιν)

ΠεριεχόμεναΤο αμυντικό σύστημα της μέλισσας :…………………………………….. σελ. 2Η συνεισφορά των μελισσών στο περιβάλλον: ……………………..……. σελ.3Η εκμετάλλευση του μελιού και των άλλων προϊόντων τηςμέλισσας……………………………………………………………………… σελ. 4Εχθροί των μελισσών: ……………………………………………………….σελ. 5Μείωση του πληθυσμού μελισσών και συνέπειες: ………………………σελ. 8Οι θεραπευτικές ιδιότητες του μελιού: …………………………………..σελ. 9Ιδιότητες του κεριού και της γύρης: ………………………………….….σελ. 11Μέλισσα και παιδικό τραγούδι - παιχνίδι: ………………………………σελ. 12Παιχνίδια με θέμα τη μέλισσα: ……………………………………………σελ. 15Σπιτικές συνταγές με μέλι: ……………………………………….……….σελ. 17Μύθοι – Τραγούδια – Ποιήματα για τις μέλισσες: ……………………...σελ. 23Παροιμίες γύρω από το μέλι: : ……………………………………………..σελ. 29Τραγούδια : ………………………………………………….…………….…σελ. 30Επιστολή για την παγκόσμια ημέρα των μελισσών (20η Μαΐου): …….σελ. 31Ιστορία της μελισσοκομίας: ……………………………………….……….σελ. 36Μελισσοκομικά Φυτά : …………………………………………….……….σελ. 39Ο βιολογικός κύκλος της μέλισσας: ………………………………………σελ. 42Κυψέλη: ………………………………………………………………………σελ. 52Μέλισσες: Επικοινωνία και συμπεριφορά: ………………………………σελ. 53«Ειδικότητες Μελισσών» : ………………………………………………….σελ .55Κηρύθρες : ……………………………………………………………………σελ. 56Οι μέλισσες και ο ρόλος τους στην αποικία τους : ………….…………..σελ. 59Οι Εχθροί των μελισσών : ………………………………….……………….σελ 66Οι ασθένειες των μελισσών: ………………………………………………..σελ. 67Οι Μέλισσες στην θρησκεία: ………………………………….……………σελ 69Αναζήτηση και επιλογή φωλιάς – Αναζήτηση και επιλογή τροφής: …: σελ 70Η μέλισσα είναι έντομο από την τάξη υμενόπτερα, που θεωρείται από όλατα έντομα το πιο σπουδαίο από οικονομικής άποψης για τον άνθρωπο. 1

ΤΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ1) Ένα μελίσσι που έχει μεγάλη προσβολή από βαρρόα είναι πολύ νευρικό. Όταν μέρα νύχτα οι μέλισσες προσπαθούν να πετάξουν από πάνω τους τις ψείρες είναι πολύ φυσικό να είναι πολύ εκνευρισμένες και να επιτί- θενται με το παραμικρό.2) Ένα μελίσσι, ή ένα μελισσοκομείο που πάσχει από κάποια ασθένεια ιδίως εντερικής φύσεως, όπως Νοζεμίαση ή διάρροια μπορεί να γίνει πολύ νευρικό και ευέξαπτο.3) Ο κακός καιρός είναι πολύ σημαντικός παράγοντας σε ότι αφορά την νευρικότητα των μελισσών. Οι μέλισσες ειδικά αν υπάρχει ανθοφορία και δεν μπορούν να συλλέξουν προμήθειες είναι πολύ τσαντισμένες. Οι μέλισσες έχουν την δυνατότητα να προβλέπουν τον καιρό. Γνωρίζουν αν ο καιρός θα χαλάσει ή αν θα βρέξει σε λίγες ώρες και αυτό τις κάνει πολύ νευρικές γιατί νιώθουν ότι θα στερηθούν την χαρά της εργασίας με τον παλιόκαιρο. Οι μέλισσες γνωρίζουν τον καιρό καθώς έ- χουν την δυνατότητα να βλέπουν σε άλλο φάσμα χρώματός, μπορούν δη- λαδή να δουν και πέρα από το υπεριώδες. Πιθανότατα όταν είναι να χα- λάσει ο καιρός τα χρώματα στο μπλε του ουρανού να αλλάζουν αλλά το ανθρώπινο μάτι να μην μπορεί να τα διακρίνει. Οι μέλισσες όμως που έχουν την δυνατότητα να βλέπουν και πέρα από το βαθύ μπλε ίσως αντι- λαμβάνονται την διαφορά.4) Και η δηλητηρίαση από φυτοφάρμακα επηρεάζει την συμπεριφορά των μελισσών. Ασφαλώς οι πόνοι στην κοιλιά τους θα είναι έντονοι, οπό- τε όλα τους φταίνε και επιτίθoνται με το παραμικρό.Το κέντρισμα της μέλισσας αντιμετωπίζεται με διάφορες αλοιφές πουπεριέχουν αναλγητικές ή αντιισταμινικές ιδιότητες άλλα και με πολλούςάλλους τρόπους όπως :να προσπαθήσουμε να βγάλουμε το κεντρί με το νύχιή με ένα τσιμπιδάκι.Επίδραση του κεντρίσματος στον ανθρώπινο οργανισμόΦυσιολογική αντίδραση : Άμα σε τσιμπήσει η μέλισσα βγάζεις απλά σπυράκιεκεί που σε τσίμπησε.Αλλεργική αντίδραση: Αν σε τσιμπήσει μια μέλισσα και είσαι αλλεργικόςπρήζεσαι όπου σε τσίμπησε. 2

Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ(Ξενοφώντας Σινάγκης)Η εξαφάνιση των μελισσών είναι φαινόμενο της εποχής μας μεανυπολόγιστες συνέπειες για τον πλανήτη.Τι επιπτώσεις όμως μπορεί να έχει η μείωση των πληθυσμών ενός τόσομικρού εντόμου; Κάποιος μπορεί να πει ότι το μέλι και τα υπόλοιπαπροϊόντα της μέλισσας δεν είναι είδη πρώτης ανάγκης, απαραίτητα για τηνεπιβίωση του ανθρώπου.Η συμβολή της μέλισσας στο περιβάλλον και στην αγροτική παραγωγή είναιέμμεση αλλά καθοριστική.Η επίσκεψη των μελισσών στα άνθη των φυτών γίνεται μεν για συλλογήτροφής (μέλι, γύρη), όμως έχει ως αποτέλεσμα μια πολύ σημαντική για ταφυτά διεργασία: την επικονίαση.Με απλά λόγια, τα περισσότερα φυτά, καλλιεργούμενα και αυτοφυή είναισταυροεπικονιαζόμενα, δηλαδή για να γονιμοποιηθούν πρέπει ναμεταφερθεί γύρη από φυτό σε φυτό, ενώ η γύρη από το ίδιο φυτό δενγονιμοποιεί τα άνθη τους. Χωρίς γονιμοποίηση των ανθέων δενπαράγονται καρποί και χωρίς καρπούς δεν υπάρχει αγροτικήπαραγωγή. Και ποιος μεταφέρει τη γύρη από φυτό σε φυτό, ποιος δηλαδήεπικονιάζει τα άνθη: οι μέλισσες! Πάνω από το 90% τωνκαλλιεργούμενων φυτών είναι σταυροεπικονιαζόμενα και η αξίατης επικονίασης που παρέχει η μέλισσα στα φυτά αυτά υπολογίζεται ότιείναι 150 φορές μεγαλύτερη από την αξία των παραγόμενωνμελισσοκομικών προϊόντων!Δεν θα πρέπει ακόμη να παραβλέψουμε τη συνεισφορά της μέλισσας μέσωτης επικονίασης στην διατήρηση της αυτοφυούς βλάστησης και τηςβιοποικιλότητας του πλανήτη. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αυτοφυώνφυτών είναι σταυροεπικονιαζόμενα, συνεπώς χρειάζονται τις μέλισσες γιανα γονιμοποιηθούν και να παράγουν καρπούς και σπέρματα. Χωρίς μέλισσεςδεν θα παραχθεί τίποτα από τα δύο άρα τα φυτά δεν θα μπορέσουν ναπολλαπλασιαστούν και θα κινδυνέψουν με εξαφάνιση.Επιπλέον τα φυτοφάγα ζώα που βασίζονται στους καρπούς αυτών τωνφυτών για τη διατροφή τους θα εξαφανιστούν και θα τα ακολουθήσουν τασαρκοφάγα. Είναι εμφανές ότι χωρίς τις μέλισσες το οικοσύστημαείναι καταδικασμένο να καταρρεύσει και οι συνέπειες θα είναιανυπολόγιστες για όλο τον πλανήτη.Κι όμως η σημασία της μέλισσας, που λίγο ως πολύ είναι σε όλους γνωστή,δεν μπορούμε να πούμε ότι αναγνωρίζεται και στην πράξη. Στην 3

πραγματικότητα οι μέλισσες είναι υπό διωγμό! Ας αναλογιστούμε πόσοιψεκασμοί με επικίνδυνα για τις μέλισσες φυτοφάρμακα γίνονται, ακόμη καισε ανθισμένα φυτά. Πόσες φορές δεν ακούσαμε για διενέξεις μελισσοκόμωνμε αγρότες, κτηνοτρόφους αλλά ακόμη και ξενοδόχους καθώς φαίνεται ότιτα μελίσσια ενοχλούν τους τουρίστες! Και να σκεφτεί κανείς ότι σε άλλεςχώρες οι αγρότες πληρώνουν τους μελισσοκόμους για να τοποθετούν ταμελίσσια τους κοντά στις καλλιέργειές τους!Η περίφημη «οικολογική συνείδηση» μένει τις περισσότερες φορές σταλόγια ενώ οι πράξεις είναι που μπορούν να σώσουν το περιβάλλον. Εάνλοιπόν θέλουμε να προστατεύσουμε το ήδη εύθραυστο οικοσύστημα τουπλανήτη μας, ας ξεκινήσουμε προστατεύοντας τις μέλισσες και τουςανθρώπους που ζουν μαζί τους, τους μελισσοκόμους. Πρέπει να θυμόμαστεπάντα ότι όσα κι αν είναι τα οφέλη των μελισσοκόμων από τη μελισσοκομία,πολλαπλάσια είναι η προσφορά τους στην αγροτική παραγωγή και στοφυσικό περιβάλλον, και η προσφορά αυτή πρέπει επιτέλους να αρχίσει νααναγνωρίζεται.Πηγή: www.openmellon.grΗ ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ(Γιάννης & Κώστας Παϊδούσης)ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΩΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥ-ΙΞΩΔΕΣΤο ιξώδες του μελιού αφορά την ρευστότητά του. Το μέλι είναι παχύρευστοκολλώδες προϊόν αποτέλεσμα της περιεκτικότητας του σε διάφορες ουσίεςόπως είναι τα ζάχαρα, οι πρωτεΐνες, οι δεξτρίνες, τα οργανικά οξέα, οιγυρεόκοκκοι κ.α. Το ιξώδες του μελιού διαφέρει από μέλι σε μέλι ανάλογαμε τη φυτική του προέλευση, τη χημική του σύνθεση, την περιεκτικότητάτου σε υγρασία και τη θερμοκρασία διατήρησης.Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥΤο μέλι έχει μηδενικό ποσοστό λίπους. Μια κουταλιά της σούπας μέλι έχειαντίστοιχη θερμιδική αξία με ένα φρούτο. Στα πλαίσια μια ισορροπημένηςδιατροφής το μέλι ενισχύει το μεταβολισμό, βελτιώνει την καρδιά και τοκυκλοφορικό, μειώνει την οξύτητα του στομάχου, προλαμβάνει τηδυσκοιλιότητα, είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά , έχει αντισηπτικέςιδιότητες. Συνεπώς ως φυσικό προϊόν μπορούμε να το καταναλώνουμεάφοβα. 4

ΓΥΡΗΗ γύρη δεν αποτελεί βασικό συστατικό μόνο των μελισσών αλλά και τωνανθρώπων , αφού τα οφέλη της είναι πολλά και σημαντικά. Είναι πλούσιασε πρωτεΐνη, προσφέρει ενέργεια , τονώνει το ανοσοποιητικό. Στο εμπόριουπάρχει σε τρεις μορφές. Νωπή, αποξηραμένη και σε ταμπλέτες.ΠΡΟΠΟΛΗΗ πρόπολη είναι μία κολλώδης ουσία που παράγουν οι μέλισσες, πουπροκύπτει από τη συλλογή φυτικών εκκρίσεων από τους φλοιούς φυτών καιτην εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες. Τηχρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και να απολυμάνουν το εσωτερικότης κυψέλης. ¨Έχει ευεργετικές ιδιότητες σε καλλυντική και φαρμακευτικήχρήση.ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣΟ βασιλικός πολτός είναι κρεμώδης ουσία που παράγεται από τις μέλισσεςως τροφή για τη μελλοντική βασίλισσα. Έχει ευεργετική επίδραση στονάνθρωπο. Ωστόσο έχουν παρατηρηθεί και παρενέργειες στη χρήση τουειδικά σε άτομα που έχουν αλλεργίες.ΚΕΡΙ ΜΕΛΙΣΣΑΣΤο φυσικό κερί μέλισσας παράγεται απ' τις εργάτριες μέλισσες καιχρησιμοποιείται για την κατασκευή των κηρυθρών. Αποτελεί έναθαυματουργό προϊόν της μέλισσας και χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική,κοσμετολογία και αλλού. Έχει αντισηπτικές , αντιφλεγμονώδεις,μαλακτικές, επουλωτικές ιδιότητες και βοηθά το δέρμα να αποκτήσει απαλήκαι ελαστική δομή.ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣΤο κεντρί της μέλισσας και το δηλητήριο-φάρμακο που διοχετεύεται μέσωαυτού χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία. Συναντάται σε δύο μορφές:1. Υγρό όπως βγαίνει από το κεντρί. 2. Αποξηραμένο μετά τη συλλογή τουμε ειδικές συσκευές. Το αποξηραμένο δηλητήριο αν προστατευτεί από τηνυγρασία, διατηρείται για μερικά χρόνια.ΕΧΘΡΟΙ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ(Μάριος Χατζηλίδης)Οι κυριότεροι εχθροί της είναι:1. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΗΡΟΣΚΟΡΟΣ: 5

Είναι νυκτόβιο έντομο σαν πεταλούδα, που ανάλογα με τις καιρικές συνθή-κες ζει 30 μέρες και τα θηλυκά γεννούν 300-600 αυγά, σε χαραμάδες τωνκυψελών. Αυτά εκκολάπτονται σε 3-10 μέρες, ανάλογα με τη θερμοκρασίακαι διασκορπίζονται στην κυψέλη, ανοίγοντας στοές στις κηρήθρες, αφήνο-ντας ένα μεταξένιο νήμα, που πλέκεται σε κουκούλια και σ’ αυτά μεταμορ-φώνονται σε νύμφες. Όταν ωριμάσουν βγαίνουν στην κυψέλη για να ξανα-πολλαπλασιαστούν. Στην κυψέλη τρέφονται με γύρη, μέλι και κερί. Οι ζη-μιές που προκαλούν στα μελίσσια είναι μεγάλες, αφού καταστρέφουν τελεί-ως τις κηρήθρες. Προκαλούν ενόχληση σε αδύνατα μελίσσια, που μερικέςφορές αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την κυψέλη τους.2. Ο ΜΙΚΡΟΣ ΚΗΡΟΣΚΟΡΟΣ Ο μικρός κηρόσπορος είναι τηςίδιας οικογένειας των λεπιδόπτερων, αλλά μικρότερου μεγέθους. Γεννά 100-200 αυγά και ο βιολογικός κύκλος του είναι 2-3 μήνες.. Τα μεταξένια νήμα-τά τους εμποδίζουν την έξοδο από τα κελιά τους, των ενήλικων μελισσών,σαν να τις πνίγουν με το κεφάλι τεντωμένο έξω. Το φαινόμενο αυτό λέγεταιγκαλερίαση.3. ΤΟ ΣΚΑΘΑΡΙ (Aethina tumida)Είναι το μικρό σκαθάρι κυψέλης σε μελίσσια της ευρωπαϊκής μέλισσας ΑπίςΜιλφέρφερα. εμφανίστηκε από το 1998, στη Φλόριντα των ΗΠΑ. 6

4. ΑΡΚΟΥΔΕΣΕπισκέπτονται τα μελισσοκομεία για να φάνε μέλι και γόνο προκαλώνταςμεγάλες ζημιές.5. ΠΟΥΛΙΑΤο πιο συνηθισμένο, είναι το πουλί μελισσοφάγος.Έρχεται στην Ελλάδα τον Απρίλιο για να αναπαραχθεί και φεύγει τον Σε-πτέμβριο με προορισμό θερμότερα κλίματα. Ως εντομοφάγο πτηνό τρέφεταιμε μεγάλα έντομα και μέλισσες τις οποίες πιάνει σε μεγάλους αριθμούς κατάτην περίοδο της σμηνουργίας ενώ πετάει. Το μακρύ ράμφος του το βοηθάεινα αποφεύγει τα τσιμπήματα από τις μέλισσες. Ταυτόχρονα, έχει αναπτύξειμηχανισμούς απομάκρυνσης του κεντριού σκουπίζοντας το στα κλαδιά τωνδέντρων.6. ΧΕΛΙΔΟΝΙΑΔραστηριοποιούνται κατά των κηφήνων και των βασιλισσών στις πτήσειςγονιμοποίησης.7. ΜΥΡΜΗΓΚΙΑΕίναι σημαντικός εχθρός και βρίσκονται κοντά στις κυψέλες και προκαλούνζημιές. Δαγκώνουν και θανατώνουν τις μέλισσες.8. ΣΦΗΚΕΣ μεγάλες και μικρές κίτρινεςΟι σφήκες επιτίθενται και θανατώνουν τις μέλισσες , για να τις χρησιμο-ποιήσουν για την εκτροφή του γόνου τους.9. ΠΟΝΤΙΚΙΑΤα ποντίκια εισέρχονται μέσα στην κυψέλη για να προστατευτούν τοχειμώνα, καταστρέφοντας τις κηρήθρες και προκαλούν αναστάτωση στομελίσσι.. Εδώ υπάγονται οι ασβοί, τα ποντίκια και η αρκούδα στις ορεινέςπεριοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας. Τα ποντίκια κάνουν ζημιέςκαι μολύνουν μέσα στις κυψέλες κατά την διάρκεια του χειμώνα για ναεγκαταστήσουν τη φωλιά τους, ενώ τρέφονται με μέλι, γύρη και μέλισσες.Επιπλέον η καφέ αρκούδα προξενεί συχνά ζημιές σε μελισσοκομείακαταστρέφοντας κυψέλες και τρώγοντας μέλι και γόνο. 7

10. ΑΧΕΡΩΝΤΙΑ Ή ΝΕΚΡΟΚΕΦΑΛΗ Είναι μια νυκτόβια πεταλούδα που κλέβει το μέλι από την κυψέλη, ανα- στατώνοντας τις μέλισσες.11. ΜΕΛΙΣΣΟΨΕΙΡΑBraula coeca, ή κοινώς µελισσόψειρα. Παρασιτεί κατά προτίμηση στηβασίλισσα, που πολύ σπάνια προκαλεί το θάνατο της, και στις νέες µέλισσεςπαραµάνες, που τρέφουν το γόνο. Καταπολεμάται όπως και η ΒαρροϊκήΑκαρίαση.ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣΥπολογίζεται ότι σχεδόν 35% των επικονιαστών ασπόνδυλων, ιδιαίτερα τωνμελισσών και των πεταλούδων, και περίπου 17% των επικονιαστών σπονδυ-λωτών, όπως οι νυχτερίδες, αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση παγκοσμίως. Κύ-ριες αιτίες είναι οι εντατικές γεωργικές πρακτικές, οι αλλαγές στη χρήσητης γης, τα παρασιτοκτόνα (συμπεριλαμβανομένων των νεονικοτινοειδώνεντομοκτόνων), οι ασθένειες, τα παράσιτα και η κλιματική αλλαγή.Από την επικονίαση εξαρτώνται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό 75% τωνκαλλιεργειών τροφίμων και 90% των φυτών ανθοφορίας, παγκοσμίως. Οι ε-πικονιαστές , όπως οι μέλισσες, οι πεταλούδες, τα πουλιά, οι σκώροι, τα σκα-θάρια, ακόμη και οι νυχτερίδες, βοηθούν τα φυτά να αναπαραχθούν και οιμέλισσες είναι ο βασικός λόγος που έχουμε ποικιλία σπόρων, καρπών, φρού-των και ορισμένων λαχανικών.Πολλά από τα πολύ θρεπτικά τρόφιμα, όπως τα φρούτα, ορισμένα λαχανικά,σπόροι, καρύδια και έλαια, θα εξαφανιστούν χωρίς επικονιαστές. Ένας κό-σμος χωρίς επικονιαστές είναι ένας κόσμος χωρίς κάποια από τα τρόφιμαπου αγαπάμε (όπως κακάο, καφές) και τα οποία εξασφαλίζουν σωστή διατρο-φή (φράουλες, μήλα, κεράσια, αμύγδαλα και πολλά άλλα).Πηγή: Παγκόσμια Ημέρα των Μελισσών: Είναι μικρές, αλλά κάνουν σπουδαία δου-λειά! - iPaideia.gr 8

ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥΤο μέλι αποτελεί εδώ και χιλιετίες ένα σπουδαίο φάρμακο της φύσης και οικυψέλες είναι ένα από τα πλέον θαυματουργά φαρμακευτικά εργαστήρια.Από την αρχαιότητα οι Αιγύπτιοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Σύριοικαι οι Χετταίοι είχαν εντάξει το μέλι στη διατροφή τους ως θεραπευτικό μέ-σο. Ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι οι άνθρωποι που τρώνε μέλι αποκτούν πιοζωηρό χρώμα, ενώ ο Πυθαγόρας διαπίστωσε ότι το μέλι εξαφανίζει τη σωμα-τική κόπωση. Ο Δημόκριτος, ο οποίος έζησε μέχρι τα βαθιά γεράματα, απέ-δωσε τη μακροβιότητά του στο μέλι λέγοντας ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικίαάνθρωποι που το τρώνε διατηρούν το νεανικό σφρίγος τους.Τόσο οι αρχαίοι Ελληνες όσο και οι Ρωμαίοι βουτούσαν το μέλι σε ζωικό λί-πος για να φτιάξουν φάρμακο για τη θεραπεία μολυσμένων πληγών. Αλλώ-στε, τόσο ο Αριστοτέλης όσο και ο Διοσκουρίδης το θεωρούσαν εξαιρετικόφάρμακο για τον σκοπό αυτό.Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, τέλος, το μέλι χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα απότους τραυματίες του ρωσικού στρατού για την επούλωση των πληγών τους.Με το πέρασμα των ετών και την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας επιβε-βαιώθηκε ότι το μέλι έχει σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες.Αν και σε καμία περίπτωση τα προϊόντα της μέλισσας δεν είναι φάρμακα,ούτε μπορούν να τα υποκαταστήσουν, έχουν τη δυνατότητα να δράσουν συ-μπληρωματικά βοηθώντας τον οργανισμό να καταπολεμήσει την ασθένειαπου τον ταλαιπωρεί.ΑΝΤΙΜΙΚΡΟΒΙΑΚΟΑρχικά, το μέλι έχει σημαντική αντιμικροβιακή δράση. Η ιδιότητά του αυ-τή έχει καταγραφεί σε αρκετές επιστημονικές μελέτες.Δεν είναι όλα τα μέλια ίδια σε ό,τι αφορά την αντιμικροβιακή τους δράση.Αυτά που έχουν χαμηλές συγκεντρώσεις σε φαινολικά συστατικά καθυστε-ρούν περισσότερο την ανάπτυξη των μικροβίων, ενώ όσο αυξάνεται η συγκέ-ντρωση των συστατικών αυτών τα μικρόβια θανατώνονται.Πρέπει να επισημανθεί επίσης ότι, λόγω της χαμηλής του περιεκτικότηταςσε νερό, το μέλι αναστέλλει την ανάπτυξη βακτηρίων και μυκήτων. Όταντοποθετείται σε πληγές βοηθά τον μολυσμένο ιστό να αφυδατωθεί αποτρέ-ποντας την ανάπτυξη μολυσματικών παραγόντων. 9

ΕΠΟΥΛΩΤΙΚΗ - ΑΝΑΠΛΑΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΔΕΡΜΑ - ΔΕΡΜΑΤΙ-ΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣΌπως προαναφέρθηκε, η αναλγητική, επουλωτική και αντιφλεγμονώδηςδράση του μελιού ήταν γνωστή στους αρχαίους, οι οποίοι το χρησιμοποιού-σαν για να θεραπεύσουν κάθε είδους τραύμα είτε από ασθένεια είτε απότραυματισμό.Από τη δεκαετία του 1930 έχουν παρουσιαστεί έρευνες οι οποίες δείχνουνότι η επάλειψη μελιού ήταν επιτυχής σε ασθενείς που έπασχαν, μεταξύ άλ-λων, από αποστήματα, πληγές κατάκλισης, έλκη, φλύκταινες, λέπρα κ.λπ.Τα τελευταία χρόνια, το μέλι «manuka» («ιατρικό» μέλι), το οποίο προέρχε-ται από το φυτό Scoparium leptospermum, χρησιμοποιείται σε χειρουργι-κές γάζες για την επούλωση πληγών από πλαστικές επεμβάσεις.ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΕΣΗ φλεγμονή αποτελεί φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε κάθε πλη-γή. Αν, ωστόσο, είναι εκτεταμένη ή παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστη-μα μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές στην υγεία.Το μέλι καταπολεμά τις φλεγμονές χωρίς να προκαλεί παρενέργειες στονοργανισμό. Η αντιφλεγμονώδης δράση του έχει αποδειχθεί με βιοχημικέςαναλύσεις, έρευνες σε πειραματόζωα και κλινικές έρευνες. Με την επάλει-ψη των πληγών με μέλι παρατηρείται υποχώρηση της φλεγμονής, υποχώρη-ση του οιδήματος γύρω από την πληγή και μεγάλη ελάττωση του πόνου.ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΤο επιστημονικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται, τα τελευταία χρόνια, στην ε-πίδραση που έχουν στον οργανισμό οι ελεύθερες ρίζες. Από την έρευνα έχειπροκύψει ότι αυτές παίζουν ρόλο στην εκδήλωση σοβαρών ασθενειών όπως οκαρκίνος, οι καρδιοπάθειες, η αρθρίτιδα και άλλες.Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει σύστημα άμυνας το οποίο αποτελείται απόαντιοξειδωτικές ουσίες, ένζυμα και άλλες, που περιορίζουν ή εκμηδενίζουντη δράση των ελεύθερων ριζών. Το μέλι περιέχει μεγάλο αριθμό συστατικώνμε ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Η ποσότητα και το είδος τους εξαρτάταιαπό τη φυτική και γεωγραφική προέλευση του μελιού.Σε γενικές γραμμές, πάντως, τα μέλια με πιο σκούρο χρώμα περιέχουν με-γαλύτερες ποσότητες αντιοξειδωτικών ουσιών.Πηγή: https://www.organiclife.gr/ 10

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΥΡΗΣ(Ειρήνη Ζήρα)ΚερίΤο κερί μπορεί να χαρακτηριστεί ως το δεύτερο πιο σημαντικό παράγωγοτης κυψέλης που γνωρίζει ευρεία εφαρμογή σε πολλούς τομείς της σύγχρο-νης ζωής. Η χρήση του συναντάται ευρέως στις βιομηχανίες καλλυντικών,κεριών και μελισσοκομικών βιομηχανιών για την παραγωγή φύλλων κηρή-θρας κτλ.Η πολλαπλή χρησιμότητα του κεριού αποδεικνύεται και από την εφαρμογήτου στην Ιατρική επιστήμη όπου χρησιμοποιούμενο σαν φαρμακευτική ου-σία έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα σε προβλήματα χρόνιας μαστίτιδας, τοέκζεμα, τα εγκαύματα, τις διάφορες πληγές και δερματικές παθήσεις γενι-κότερα (δερματίτιδα, ακμή, θυλακίτιδα).Το κερί της μέλισσας χρησιμοποιείται για την μεταφορά και σταδιακή απο-δέσμευση αιθέριων ελαίων στον οργανισμό και στα καλλυντικά, βελτιώνο-ντας τις ιδιότητες και την σταθερότητα τους.Χρησιμοποιείται στη θεραπεία της αρθρίτιδας, στις ωτίτιδες, στις φλεγμονέςτης ρινικής περιοχής, στις δερματοπάθειες και στο βρογχικό άσθμα. Φαίνε-ται, επίσης, να έχει ισχυρές αντιμικροβιακές ιδιότητες κατά ορισμένων βα-κτηριδίων, όπως η σαλμονέλα.Στην κοσμητολογία χρησιμοποιείται μέσα σε κρέμες προσώπου, αλοιφές καικραγιόν, καθώς βοηθάει στη φροντίδα του ταλαιπωρημένου από τον ήλιο, τησκόνη και τη ρύπανση δέρματος, προστατεύοντάς το από την πρόωρη γήραν-ση. Συνιστάται για την επούλωση πληγών και ελκών και χρησιμοποιείται ωςέμπλαστρο στις ρευματοπάθειες και στις νευραλγίες και ως αντιφλεγμονώ-δες.Το κερί της μέλισσας έχει ιδιότητες μαλακτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιση-πτικές, επουλωτικές και βοηθά το δέρμα να έχει μια απαλή και ελαστικήδομή.ΓύρηΤα οφέλη της υγείας από την γύρη μελισσών είναι πολλά και καλά τεκμη-ριωμένα. Συγκριτικά με άλλα φυσικά προϊόντα η γύρη έχει τα πιο πολλά 11

θρεπτικά συστατικά και τις πιο πολλές ιαματικές ιδιότητες. Η γύρη είναιτροφή αποδεδειγμένα υψηλής διατροφικής αξίας.Περιέχει μεγάλο αριθμό θρεπτικών συστατικών όπως, μέταλλα, πρωτεΐνες,22 αμινοξέα (στα οποία περιλαμβάνονται και τα 8 απαραίτητα αμινοξέα), έν-ζυμα, συνένζυμα, βιταμίνες C, D, E, K, R -η βιταμίνη της μακροζωίας-, βι-ταμίνες του συμπλέγματος Β, β-καροτένιο, υδατάνθρακες και λιπαρά οξέαφυτικής προέλευσης.Τονώνει και αναζωογονεί τον οργανισμό, ενισχύει τον μεταβολισμό και επι-δρά καταπραϋντικά στο νευρικό σύστημα. Έχει αντιβιοτική δράση η οποίαβοηθάει την λειτουργία του στομάχου και του πεπτικού συστήματος.Ενισχύει σημαντικά την υγεία του κυκλοφορικού μας και το ανοσοποιητικόμας σύστημα. Υπάρχουν αναφορές σε έγγραφα ανά τους αιώνες που στηρί-ζουν τους ισχυρισμούς για τα οφέλη της υγείας από την γύρη μελισσών πουχρονολογούνται από το 2735 π.Χ.Πηγή: http://www.aloeverachangeslives.comΜΕΛΙΣΣΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ-ΤΡΑΓΟΥΔΙΤραγούδια με θέμα την μέλισσα:Η ΜΕΛΙΣΣΑΖουμ, ζουμ, ζουμμέλισσα πετά,στα δεντράκια τ’ ανθισμέναστα λουλούδια τ’ ανοιγμέναζουμ, ζουμ, ζουμ,σέλισσα πετά.Ζουμ, ζουμ, ζουμέλα εδώ κοντάδε σε πιάνω μελισσάκι, πέταξε στο λουλουδάκι,ζουμ, ζουμ, ζουμέλα εδώ κοντά.Ζουμ, ζουμ, ζουμ 12

σκύβει και ρουφάκαι γυρίζει στην κυψέληφορτωμένη με το μέλιζουμ, ζουμ, ζουμγύρισε ξανά.(Καψάσκη – Μακρή Αγγελική, Τα πρώτα μου τραγούδια, ΑνθολογίαΠαιδικών Τραγουδιών, εκδ. Καψάσκη, Αθήνα, 2002, σελ. 59)ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΕΝΝΙΑ: ΟΙ ΕΝΝΈΑ ΜΕΛΙΣΣΟΥΛΕΣΖουζούνιαΣε μια κυψέλη ζούσανεεννέα μελισσούλεςπου ήτανε καλέςκαι τακτικές νοικοκυρούλεςκαι μια και δυο και τρειςκαι τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΌλη τη μέρα δούλευανοι εννέα μελισσούλεςμελάκι φτιάχνανε γλυκόμες τις μικρές τρυπούλεςκαι μια και δυο και τρειςκαι τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΟχτώ και ένα κάνει εννιάεφτά και δύο κάνει εννιάέξι και τρία κάνει εννιάπέντε και τέσσερα εννιάμελισσούλες αγκαλιάΜια αρκουδίτσα είδετις εννέα μελισσούλεςκι οι αρκουδίτσες ξέρετεείναι πολύ λιχούδεςκαι μια και δυο και τρεις 13

και τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΗ αρκουδίτσα έφαγετο μέλι απ' την κηρήθρακι οι μελισσούλες θύμωσανπάρα πολύ στ' αλήθειακαι μια και δυο και τρειςκαι τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΚυνήγι άρχισε τρελόμες το μεγάλο δάσοςκι η αρκουδίτσα φώναξεσυγνώμη έκανα λάθοςκαι μια και δυο και τρειςκαι τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΟι μελισσούλες τ' άκουσανκαι χάρηκαν πολύμε την αρκούδα έγινανφίλοι κολλητοίκαι μια και δυο και τρειςκαι τέσσερις και πέντε και έξικι εφτά κι οχτώ κι εννιάμελισσούλες αγκαλιάΟχτώ και ένα κάνει εννιάεφτά και δύο κάνει εννιάέξι και τρία κάνει εννιάπέντε και τέσσερα εννιάμελισσούλες αγκαλιά ] 2xΜουσική/Στίχοι: Πλέσσας Μίμης/Παπαδόπουλος Λευτέρης 14

ΠΕΡΝΑ ΠΕΡΝΑ Η ΜΕΛΙΣΣΑΠερνά περνά η µέλισσαµε τα µελισσόπουλακαι µε τα παιδόπουλα. (2)Tι θέλεις;Tο κόκκινο τριαντάφυλλοή το άσπρο γιασεµί;Tο κόκκινο τριαντάφυλλο.Πήγαινε από 'κεί.Περνά περνά η µέλισσαµε τα µελισσόπουλακαι µε τα παιδόπουλα. (2)Tι θέλεις;Tο κόκκινο τριαντάφυλλοή το άσπρο γιασεµί;Tο άσπρο γιασεµί.Έλα από 'δώ.Περνά περνά η µέλισσαµε τα µελισσόπουλακαι µε τα παιδόπουλα. (2)ΠΑΙΧΝΊΔΙΑ ΜΕ ΘΈΜΑ ΤΗΝ ΜΈΛΙΣΣΑ(Καλλιόπη Βασιλάκη)Ομαδικό παιχνίδι που παίζεται σε ανοιχτό χώρο από πολλά παιδιά.Δύο παιδιά που είναι οι «μάνες», στέκονται αντιμέτωπες με σηκωμένα χέριακαι πλεγμένα δάχτυλα σχηματίζοντας μια «καμάρα». Χτυπούν τις παλάμεςτους ρυθμικά και τραγουδούν:Περνά-περνά η μέλισσα με τα μελισσόπουλα,με τα μελισσόπουλα και με τα παιδόπουλα.Τα άλλα παιδιά σχηματίζουν μια ουρά και περνούν κάτω από την καμάρα.Όταν το τραγούδι σταματήσει, οι «μάνες» πιάνουν το τελευταίο παιδί της 15

σειράς ανάμεσα στα χέρια τους και το ρωτούν χαμηλόφωνα, ώστε να μηνακούσουν τα άλλα παιδιά, «τι θέλεις; τριαντάφυλλο ή γιασεμί ;» ή «κόκκινοή άσπρο ;» κτλ. Οι «μάνες», πριν ακόμα ξεκινήσει το παιχνίδι, έχουνδιαλέξει μία από τις δύο επιλογές. Όποιο παιδί πει ότι θέλει μήλο, πηγαίνειπίσω από τη μάνα που έχει το μήλο και όποιο παιδί πει το πορτοκάλιπηγαίνει πίσω από τη μάνα που έχει διαλέξει το πορτοκάλι.Το παιχνίδι αρχίζει ξανά από την αρχή και η διαδικασία γίνεται μέχρι νατελειώσουν όλα τα παιδιά. Στο τέλος σχηματίζονται δύο ομάδες παιδιώνκαθεμιά με τη δική της μάνα. Οι ομάδες αυτές, τις περισσότερες φορές, δενέχουν ίσο αριθμό παιδιών.Στο σημείο αυτό, τα παιδιά γίνονται δύο αλυσίδες αγκαλιάζοντας τις μάνες.Οι δύο μάνες πιάνονται από τα χέρια ή πιάνονται από ένα μικρό ραβδί καιτραβιούνται απο τα πίσω παιδιά. Όποια ομάδα τραβήξει την άλλη προς τομέρος της κερδίζει. Έπειτα αλλάζουν οι μάνες και το παιχνίδι αρχίζει απότην αρχή.Πηγή: https://paramythades.org 16

ΣΠΙΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΜΕ ΜΕΛΙ (Αριάδνη Βατάκη) ΚΕΪΚ ΜΕ ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΚΑΝΕΛΑΥλικά:2 φλ. αλεύρι11/2 φλ. ζάχαρη1 φλ. ελαιόλαδο1 βανίλια4 αυγά2 κ.γ. κανέλα2 κ.σ μέλι3 κ.γ μπέικιν πάουντερΓια το σιρόπι:1 1/2 φλ. νερό1 1/2 φλ. ζάχαρηξύσμα από μισό λεμόνιΕκτέλεση:Βάζετε στο μίξερ τη ζάχαρη, τα αυγά και το λάδι και τα χτυπάτε. Έπειταπροσθέστε σιγά-σιγά το αλεύρι με το μπέικιν πάουντερ, τη βανίλια, τηνκανέλα και το μέλι, το οποίο έχετε χτυπήσει από πριν σε ένα ποτήρι με νερό[νερό στα ¾ του ποτηριού].Βουτυρώνετε ένα ταψάκι και βάζετε μέσα τον χυλό. Ψήνετε σεπροθερμασμένο φούρνο για 25-30 λεπτά [ανάλογα τον φούρνο στους 1800].Ετοιμάζετε το σιρόπι βράζοντας τα υλικά του σε κατσαρόλα για 5 λεπτά.Όταν ψηθεί το κέικ το αφήνετε να κρυώσει λίγο, το κόβετε σε κομματάκιακαι το σιροπιάζετε!!! 17

ΠΑΓΩΤΟ ΣΕΜΙΦΡΕΝΤΟ ΜΕ ΜΕΛΙΥλικά:3 αυγά150 γραμ. ανθόμελο1 λίτρο κρέμα γάλακτος1 κ.τ.γ. ανθόνεροΕκτέλεση:Ξεχωρίζετε τα ασπράδια από τους κρόκους. Βάζετε τους κρόκους και το μέλισε μεταλλικό μπολ και αυτό με τη σειρά του πάνω από κατσαρόλα με νερόπου βράζει [μπεν μαρί].Μαγειρεύετε για 8΄-10’ ανακατεύοντας συνέχεια,ώστε τα παραπάνω να γίνουν ένα ομοιόμορφο μείγμα!Αποσύρετε την κρέμα από τη φωτιά, τη μεταφέρετε σε άλλο μπολ και μόλιςκρυώσει, ρίχνετε το ανθόνερο και με τη βοήθεια ενός μίξερ χτυπάτε καλά τομείγμα, μέχρι να γίνει αφράτο!!!Σε άλλο μπολ χτυπάτε τα ασπράδια και την κρέμα γάλακτος ώσπου ναγίνουν σαντιγί .Αναμειγνύετε την κρέμα και τη σαντιγί και μοιράζετε τομείγμα σε ατομικά φορμάκια!! Τα σκεπάζετε με διάφανη μεμβράνη και ταβάζετε στην κατάψυξη για όλη τη νύχτα!!Για να ξεφορμάρετε το παγωτό εύκολα, βουτάτε τα φορμάκια σε ζεστό νερόγια μερικά δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια, τα γυρίζετε ανάποδα και σερβίρετεσε ένα πιάτο!!Tip: Το σεμιφρέντο με μέλι ταιριάζει ιδανικά με τριμμένα καβουρδισμένααμύγδαλα! Προσθέστε τα είτε στο τέλος είτε στο μείγμα της κρέμας!!! 18

ΚΡΕΜΑ ΦΟΥΡΝΟΥ ΜΕ ΜΕΛΙΥλικά:400 γρ. κρέμα γάλακτος 35% λιπαρά300 γρ. γάλα130 γρ. μέλι2 αυγά, κατά προτίμηση βιολογικά3 κρόκοι αυγώνλίγη τριμμένη λεβάνταΓια τη σος μελιού:200 γρ. μέλι75 γρ. νερόΕκτέλεση:Για τη σος μελιού: Βράζετε το μέλι με το νερό για 3 λεπτά [μετράτε από τηνώρα που θα αρχίσει να βράζει το μείγμα]. Αφήνετε τη σος να κρυώσει!Για την κρέμα: Σε μια κατσαρόλα βάζετε το γάλα, την κρέμα γάλακτος, τομέλι και τη λεβάντα!!! Λίγο πριν βράσει το μείγμα, το αποσύρετε από τηφωτιά και το αφήνετε στην άκρη για 10 λεπτά. Σουρώνετε σε ψιλόσουρωτήρι. Σ’ ένα μπολ ανακατεύετε τους κρόκους με τα αυγά καιπροσθέτετε σιγά-σιγά, ανακατεύοντας, το σουρωμένο, αρωματισμένο μείγμα.Προθερμαίνετε τον φούρνο στους 1700 CΓεμίζετε 8 ατομικά πυρίμαχα μπολ και τα βάζετε σε ένα ταψί, στο οποίορίχνετε νερό τόσο ώστε η στάθμη του να φτάσει τα 2/3 του ύψους των μπολ[μπεν μαρί]!Ψήνετε για 30-40 λεπτά .Ξεφουρνίζετε, αφήνετε τις κρέμες να κρυώσουνκαι τις σερβίρετε με τη σος μελιού!!!! 19

ΚΕΚΑΚΙΑ ΜΕ ΒΡΩΜΗ ΚΑΙ ΜΕΛΙΥλικά:1 φλ. αλεύρι που φουσκώνει μόνο του2 φλ. νιφάδες βρώμης4 αυγά1 φλ. γάλα125 γραμ. βούτυρο σε θερμοκρασία περιβάλλοντος1 φλ. τριμμένα καρύδια [προαιρετικά]½ - 1φλ. μέλι1 φακελάκι βανίλια σκόνηβούτυρο και αλεύρι για τις φόρμες των μάφινς, λίγη κανέλαΕκτέλεση:Χτυπήστε το βούτυρο με το μέλι και όταν το μείγμα γίνει αφράτο, ρίξτε έναένα τα αυγά και το γάλα! Ανακατέψτε και ρίξτε τη βανίλια, τις νιφάδεςβρώμης, τα καρύδια και τέλος το αλεύρι και την κανέλα. Μοιράστε τομείγμα σε 12 φόρμες αλευρωμένες και βουτυρωμένες θήκες για μάφινς!Ψήστε τα σε προθερμασμένο φούρνο στους 1800 C για περίπου 30 λεπτά!! 20

ΓΛΥΚΙΑ ΚΟΛΟΚΥΘΟΠΙΤΑ ΜΕ ΜΕΛΙΥλικά:2 ½ κιλά γλυκιά κολοκύθα¾ του φλ. βούτυρο ή λάδι¾ του φλ. μέλι2 κ.σ κοπανισμένο παξιμάδι1/2-1 κ.τ.γλ. ξύσμα πορτοκαλιού1 κ.τ.γλ. κανέλα160 γρ. καρυδόψιχαλίγη μαύρη σταφίδα [προαιρετικά]320 γρ. φύλλο160 γρ. αμυγδαλόψιχαΓια το σιρόπι:1 κούπα μέλι1 κούπα ζάχαρη1 κούπα νερόΕκτέλεση:Κόβετε την κολοκύθα και τη βράζετε σε ελάχιστο νερό.Βάζετε τα κομμάτια της τουλπάνι για να στραγγίσει τελείως από το νερότης. Ρίχνετε σε κατσαρόλα τον πολτό της κολοκύθας, το βούτυρο ή το λάδικαι το μέλι. Ανακατεύετε το μείγμα σε σιγανή φωτιά και προσθέτετε τοπαξιμάδι, λίγο ξύσμα πορτοκαλιού, την κανέλα, την καρυδόψιχα και λίγεςσταφίδες [προαιρετικά].Στρώνετε σε μέτρια ταψί τα μισά φύλλα ως εξής: Αλείφετε το ταψί μελιωμένο βούτυρο ή λάδι και στρώνετε δύο φύλλα. Αλείφετε το δεύτεροφύλλο με λίγο λάδι ή βούτυρο και το πασπαλίζετε με λίγη αμυγδαλόψιχα.Επαναλαμβάνετε έως ότου στρωθούν τα φύλλα!! Κατόπιν απλώνετε επάνω τομείγμα της κολοκύθας και το σκεπάζετε με τα υπόλοιπα φύλλα ενώ αλείφετε 21

κάθε δεύτερο φύλλο και πασπαλίζετε με αμυγδαλόψιχα, όπως κάνατε στηναρχή!!!!Χαράζετε την πίτα << μπακλαβαδωτά >> και την ψήνετε σε προθερμασμένοφούρνο στους 180C επί 30’-40’.Για το σιρόπι: Βράζετε για 5΄ το μέλι, τη ζάχαρη και το νερό και ρίχνετετο σιρόπι στην πίτα όταν αυτή μισοκρυώσει!! Τη σερβίρετε κρύα!!ΛουκουμάδεςΥλικά:3 & ¼ κούπες αλεύρι.2 φακελάκια μαγιά σε σκόνη1 κουταλάκι αλάτι1 κουταλάκι ζάχαρη4 κουταλιές λάδι1 κούπα γάλα (40ο)1 κούπα νερό (40ο)Εκτέλεση 1) Χτυπάμε το μίγμα 1-2 λεπτά. Το αφήνουμε 1 ώρα να φουσκώσει (σκε- πασμένη η λεκάνη σε ζεστό μέρος). 2) Βάζουμε μισό ελαιόλαδο και μισό καλαμποκέλαιο για τηγάνισμα (οι λουκουμάδες πρέπει να κολυμπάνε στο λάδι) και το ζεσταίνουμε καλά ώστε να κάψει. 3) Βουτάμε το κουταλάκι στο νερό και τηγανίζουμε μπουκίτσες.Τρόποι για σερβίρισμαΜπορούμε να καβουρδίσουμε σουσάμι, να το αλέσουμε στο μπλέντερ και νατο ρίξουμε στους λουκουμάδες μαζί με κανέλα και μέλι.Μπορούμε να αραιώσουμε το μέλι με νερό (βάζουμε στο μπρίκι 1 μέρος νερόκαι 2 μέρη μέλι, το ζεσταίνουμε και το ρίχνουμε στις λουκουμάδες). 22

ΠαστέλιΥλικά:½ κιλό σουσάμι¼ φιστίκι (ψημένο, καθαρισμένο, ανάλατο)½ κούπα μέλι2 κ.σ. χυμό λεμονιού½ κούπα ζάχαρηΕκτέλεσηΚαβουρντίζουμε το σουσάμι με τη ζάχαρη και στο τέλος ρίχνουμε ταφιστίκια. Βράζουμε το μέλι με το λεμόνι και το ρίχνουμε μέσα στο σουσάμι.Το αφήνουμε για λίγο στη φωτιά και μετά το κατεβάζουμε. Στρώνουμε τομίγμα πάνω σε λαδόκολλα μέσα σε ορθογώνιο μικρό ταψάκι. Το πατάμεκαλά με το ειδικό εργαλείο (ρολάκι ξύλινο).ΜΥΘΟΙ – ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ – ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΕΣ(Αθηνά Κολλιάρου)Η χρησιμότητα και το όφελος της μέλισσας προς τον άνθρωπο έχειαναγνωριστεί από πολλούς αρχαίους πολιτισμούς. Ιδιαίτερες αναφορές προςτην Μέλισσα υπάρχουν σε διάφορους μύθους της αρχαίας Ελλάδας.Μέλισσα, η τροφός του ΔίαΟ Δίας και οι τροφοί του – Nicolas Poussin (1638)Σύμφωνα με έναν αρκετά διαδεδομένο μύθο, η Ρέα αποφάσισε μετά απόσυμβουλή της Γαίας και του Ουρανού να γεννήσει τον Δία μακριά από τονΚρόνο, ώστε να μην τον καταβροχθίσει όπως έκανε και με τα πέντεπροηγούμενα παιδιά τους. 23

Η Ρέα γέννησε τον Δία στο Δικταίο Άντρο, σπήλαιο στην οροσειρά Δίκτη τηςΚρήτης. Έπειτα ανέθεσε την προστασία και την ανατροφή του βρέφουςστους Κουρήτες (χθόνιοι δαίμονες) και τις Δικταίες Νύμφες (Ορεάδεςνύμφες της Δίκτης).Οι νύμφες Αμάλθεια και Μέλισσα, κόρες του Μελισσέα που ήταν Βασιλιάςτης Κρήτης, γηραιότερος και αρχηγός των Κουρητών, τάιζαν τον Δία μεγάλα, και μέλι.Η Μέλισσα ανέθρεψε τον Δία με ιδιαίτερη φροντίδα και ταΐζοντας τον μέλιώστε να μεγαλώσει γρηγορότερα και να διεκδικήσει την θέση του ανάμεσαστους Θεούς. Ο Δίας αγάπησε το μέλι και μάλιστα ένα από τα ονόματά τουείναι «Μελιττεύς» προς τιμήν της τροφού του Μέλισσας. Λέγεται μάλισταπως οι μέλισσες εναπόθεταν μέλι απευθείας στο στόμα του Δία με την χάρητης Μέλισσας, και από αυτή ονομάστηκε το γνωστό σε όλους μας έντομο,καθώς και όλες οι νύμφες τροφοί του Δία που την διαδέχτηκαν.Όταν ο Κρόνος αντιλήφθηκε τον ρόλο της Μέλισσας στην διάσωση του Δία,εξοργίστηκε και την μεταμόρφωσε σε γεοσκώληκα. Ο Δίας την λυπήθηκε καιτην μεταμόρφωσε ξανά, αυτή την φορά σε μέλισσα.Μέλισσες, οι ιέρειες της θεάς ΔήμητραςΔήμητρα και Μετανείρα – απεικόνιση σε Ελευσίνια υδρία.Σύμφωνα με τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πορφύριο οι ιέρειες της χθόνιαςΔήμητρας αποκαλούνταν Μέλισσες. Κάποτε η ίδια η θεά αποφάσισε ναμυήσει προσωπικά στα μυστικά της μια από τις πλέον ευλαβείς ιέρειες της,την γηραιά Μέλισσα. Κάποιες γυναίκες προσπάθησαν να μάθουν τα μυστικάτης μυήσεως της Μέλισσας, αλλά αυτή παρέμεινε πιστή στην Δήμητρα καιδεν αποκάλυψε τίποτε.Έξαλλες από την ζήλια, δολοφόνησαν την Μέλισσα, διαμελίζοντας την.Όταν το αντιλήφθηκε η Δήμητρα έστειλε λοιμό στις φόνισσες, και από τιςσάρκες της Μέλισσας εξαπέλυσε σμήνη μελισσών. 24

Στις θυσίες προς τιμήν της θεάς Δήμητρας, προσέφεραν ταύρους, βόδια, καιμέλι.Οι Θεές και η ΜέλισσαΕκτός από την Δήμητρα, και άλλες θεές ή θεότητες της αρχαίας Ελλάδαςονόμαζαν τις ιέρειες τους Μέλισσες. Η μέλισσα ήταν ένα από τα εμβλήματατης λατρείας της Πότνιας. Πότνια θηρών – Ακρωτήρι Θήρας1630π.Χ.Πότνια (Κυρά, Δέσποινα) ήταν ένας τίτλος που έδιναν σε διάφορες θεές όπωςη Αθηνά, η Δήμητρα, η Άρτεμις και η Περσεφόνη στον Μινωικό και στονΜυκηναϊκό πολιτισμό. Η «Πότνια Θηρών» (κυρά των ζώων), αρχαίατοιχογραφία της οποίας έχει βρεθεί στην Σαντορίνη, είναι η Άρτεμις, οιιέρειες της οποίας ονομάζονταν «Μέλισσαι». Την ίδια ονομασία είχαν και οιιέρειες της Περσεφόνης αλλά και της Κυβέλης που ήταν η Φρυγικήλατρευτική αντιστοίχιση της Ρέας. Θεά της γονιμότητας, και τηςαναγέννησης της φύσης.Μνασέας ο ΠατρεύςΟ Μνασέας μας διηγείται τον μύθο πως η νύμφη Μέλισσα πρώτη βρήκε στοδάσος μια κηρήθρα και αφού την γεύτηκε την έβαλε σε νερό και έφτιαξε έναποτό. Μοιράστηκε την ανακάλυψή της με τους ανθρώπους και έτσι έγινεπροστάτιδα της μέλισσας και οι άνθρωποι έδωσαν στο έντομο το όνομα τηςνύμφης η οποία τους δίδαξε να τρώνε το μέλι. Σε μια εποχή που οι άνθρωποισυμπεριφέρονταν σαν αγρίμια και αλληλοσπαράζονταν, η Μέλισσαεξευγένισε το πνεύμα τους και τους δίδαξε ταπεινοφροσύνη.Ο ρόλος των νυμφών όπως η Μέλισσα στην μυθολογία και τους λαϊκούςμύθους ήταν πολύ σημαντικός. Στις νύμφες αποδίδονταν σημαντικέςανακαλύψεις που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού,όπως η εξημέρωση των ζώων. Η διάδοση αυτών τον μύθων βοήθησε στηνδιάδοση και διατήρηση των ανακαλύψεων και των αξιών που πρεσβευότανμέσω αυτών. Λέγεται μάλιστα πως οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίεςανθρώπων εμπνεύστηκαν από την κοινωνία της μέλισσας, διατηρώντας για 25

πολύ καιρό την ιερότητα της μέλισσας και προσδίδοντας σε αυτή ιδιαίτερηαξία.Χρυσές πλάκες με την Θεά Μέλισσα (ίσως η Άρτεμις), Κάμειρος – Ρόδος (7οςπ.Χ αιώνας)(Πηγή: http://www.meliforos.com)Μέλισσα, χελώνα, αράχνη και σκαντζόχοιρος.Ήταν κάποτε μια μάνα που είχε τρεις κόρες κι ένα γιο.Χήρα έμεινε από νωρίς κι έτσι η καημένη ανάθρεψε τα παιδιά της μοναχήτης. Σαν ήρθε ο καιρός να παντρευτεί η πρώτη της κόρη, τη ζήτησε έναπαλικάρι καλοφτιαγμένο και καλόκαρδο, μα ήταν το χωριό του μακριά,ίσαμε δυο μέρες δρόμο με το γαϊδαράκο, εκείνη την εποχή, που η μάνα ηκαψερή τρόμαξε!-Πώς θα έρχεσαι, κόρη μου, να με βλέπεις όταν σε χρειάζομαι;-Θα έρχομαι, μάνα, στέλνε εσύ να με φωνάζουν κι εγώ θα παρατώ ό,τι κι ανκάνω και θα σου έρχομαι.-Την ευχή μου. λέει κι η μάνα και το κορίτσι φεύγει.Περνάει ο καιρός και ζητάνε και τη δεύτερη κόρη σε γάμο μ'ένα παλικάριπου ήτανε και το δικό του χωριό μακριά.-Μη στεναχωριέσαι, μανούλα μου, λέει κι αυτή. Όταν υπάρχει ανάγκη εγώθα έρχομαι πάντα. Ησύχασε πάλι η μάνα κι έδωσε την ευχή της και στηνάλλη της κόρη.Μα ύστερα από κάμποσο καιρό ήρθε κι η σειρά του παλικαριού.-Μάνα», λέει κι ο γιος, εδώ στο χωριό δουλειές δεν έχει. Να φύγω πρέπει γιατην πόλη, να προσπαθήσω εκεί να βρω καλύτερη τύχη.Η μόνα η καημένη ούτε που ήθελε να ακούσει τέτοιο πράγμα.-Αχ, παιδί μου! Πού θα μας αφήσεις εμένα και την αδερφή σου τη μικρή;Και πώς θα αφήσεις τον τόπο σου; Ένα κομμάτι ψωμί το βγάζουμε κι εδώ με 26

άνεση και καλά να είμαστε, να έχουμε την υγειά μας. Άμα μου φύγεις κιεσύ, εγώ η έρημη ποιον θα έχω για στήριγμα;-Μη σκας, μάνα, και την πήρα την απόφαση μου! Κι έπειτα δεν είναι τόσομακριά η πολιτεία! Άμα μου μηνύσεις πως συντρέχει λόγος σοβαρός, εγώαμέσως θα τρέξω! Θα σε φροντίσω, μάνα, όπως με φρόντιζες κι εσύ τόσαχρόνια. Μη στεναχωριέσαι.Έτσι έφυγε κι ο γιος κι έμεινε η μάνα με τη μικρή κόρη. Ένα πονετικόκορίτσι που φρόντιζε στοργικά τη μητέρα της κι όταν ήρθε ο καιρός ναπαντρευτεί διάλεξε ένα παλικάρι που το σπίτι του ήταν στο χωριό για ναμπορεί να φροντίζει και τη μάνα της όποτε τη χρειαζόταν.Κύλησαν τα χρόνια κι η μάνα γέρασε και δύσκολα τα έφερνε βόλτα μοναχήτης. Άνοιξη ήτανε και θέλησε να βάλει πλύση στα χαλιά και στα σκουτιά τουσπιτιού, δουλειά δύσκολη γιατί έπρεπε να κατέβει να τα πλύνει στο ποτάμι.Έστειλε τότε να φωνάξουν τη μεγάλη κόρη, που ήταν γυναίκα δυνατή, να τηβοηθήσει. Μα αυτός που πήγε το μήνυμα γύρισε με τούτη την απάντηση:-Να πεις της μάνας δεν αδειάζω τώρα. Πλένω κι εγώ κι άμα τελειώσω καιμπορέσω.Πικράθηκε η γριούλα σαν άκουσε τα λόγια της κόρης.-Ε,,και δε μένει με τη σκάφη της αφού την αγαπάει πιότερο. είπε.Τότε γύρισε η σκάφη και κόλλησε στην πλάτη της κοπέλας κι άλλαξε αυτήκαι γίνηκε... η χελώνα!Στέλνει τότε και στη δεύτερη κόρη μήνυμα η γριά για βοήθεια.-Ουφ! κάνει κι αυτή. Τώρα έχω το υφαντό στη μέση. Να υφάνω το πανί μου,να τελειώσω τη δουλειά μου και βλέπουμε.-Καλά... είπε η μάνα πάλι, ας μείνει με το υφαντό της όσο θέλει τότε.Μα πιάστηκαν πάλι τα λόγια της κι η κοπέλα άλλαξε και γίνηκε... αράχνη,κι από τότε πραγματικά όλο υφαίνει τον ιστό της κι όλο της τον χαλάνε.Πέρασε ο καιρός, ήρθε ο χειμώνας και άρχισε βαρύς, κι η γριούλα δεν ταέβγαζε πέρα. Φώναξε το γιο της.-Έλα, γιε μου», του μήνυσε. Ξύλα έχω για κόψιμο, το σπίτι θέλει επισκευέςγια να βγάλω το χειμώνα». Αλλά ήρθε το μήνυμα ακόμα πιο σκληρό:-Πού να τρέχω εγώ τώρα στο χωριό. Πνίγομαι στη δουλειά. Τώρα άρχισατο φράχτη γύρω από το σπίτι, μέχρι να τελειώσω... Ας πάρει κάποιον από τοχωριό να τη βοηθήσει.Όταν τ' άκουσε η μάνα όλα αυτά δάκρυσε.-Ε! είπε μοναχά, αφού αγαπά το φράχτη του πιότερο από τη μάνα του! Κιεκεί που μαστόρευε ο γιος, άλλαξε ξαφνικά και τα παλούκια του φράχτηγίνηκαν αγκάθια και κόλλησαν στην πλάτη του και γίνηκε... σκαντζόχοιρος!Αποκούμπι της έμεινε η κόρη η μικρή. Γλυκιά και στοργική και πονετικήπάντα, φρόντιζε τη μάνα της ως τα βαθιά της γεράματα. Και μια ημέρα πουη μάνα έστειλε τη γειτόνισσα να τη φωνάξει βιαστικά, έτρεξε η κόρη με το 27

αλεύρι ακόμα στα χέρια της καθώς έφτιαχνε πίτα... -Κορούλα μου! είπε ημάνα, πάντα έτσι με γλυκά πράγματα να καταπιάνεσαι και να σε αγαπούν οιάνθρωποι και να σε τιμούν για τα καλά που φέρνεις! Ακούστηκε τότε τηςμάνας η ευχή κι άλλαξε και η μικρή κόρη κι έγινε... μέλισσα.Τη μέλισσα, από τότε, όλοι την αγαπούν και την τιμούν και τη φροντίζουν,γιατί δίνει το μέλι το χρυσό, τη θρεπτικότερη τροφή του κόσμου.(Πηγή: Μύθος Αισώπου)Ο μύθος της Αγιάς Σοφιάς και η μέλισσαΟ μύθος θέλει τον Aρχιμηχανικό να βρίσκει μέσασε μια κυψέλη το σχέδιο της Αγίας Σοφίας και ναεμπνέεται.Πέραν του μύθου υπάρχει όμως μια μεγάληαλήθεια. Ναι. Τα έργα προχωρούσαν και η δουλειάέφτανε στο μεγάλο τρούλο.Μεγάλος ο προβληματισμός….Μεγάλη η διάμετρος – δύσκολος ο τρόπος στήριξης λόγω του μεγάλουβάρους και πάνω εκεί στα δύσκολα και στο μεγάλο προβληματισμό να σου ημέλισσα και τσακ δίνει τη λύση. Επισκέπτεται ο μηχανικός τα λίγαμελισσάκια του και εκεί που τα επιθεωρεί πιάνει στα χέρια του μιαφρεσκοχτισμένη κερήθρα.Εντυπωσιάζεται….Πανάλαφρη - ανθεκτική - θα σηκώσει αρκετό μέλι με αρκετόβάρος.To μυαλό του παίρνει στροφές και τρέχει πανευτυχής στουςσυνεργάτες του.Του ήρθε η έμπνευση. Αποφασίζουν λοιπόν μα αντιγράψουν την κατασκευήτης μέλισσας και για πρώτη φορά κατασκευάζεται τρύπιο τούβλο.Μέχρι τότε υπήρχε μόνο το συμπαγές ρωμαϊκό.Τρύπιο τούβλο = λιγότερο υλικό άρα λιγότερο βάρος και πιοανθεκτικό λόγω των νεύρων. Μεγάλη επιτυχία. Λύθηκε τοπρόβλημα του μεγάλου τρούλου από άποψη βάρους και αντοχής.Και για την ιστορία:Τότε δόθηκε εντολή στα κεραμοποιεία της Ρόδου και κατασκευάστηκαν για 28

πρώτη φορά τα τρύπια τούβλα (για να δημιουργηθούν οι τρύπες βάζανε μέσαστον πυλό καλάμια όταν τον πλάθανε και όταν ψηνόταν στα καμίνια τακαλάμια καίγονταν και σχηματίζονταν οι τρύπες). Με τα καράβια ταμετέφεραν στην Πόλη και τέλειωσε το μεγάλο έργο που μένει στην ιστορίαγια αιώνες.ΠΗΓΗ: Κόκκινη Μέλισσα Παροιμίες γύρω από το μέλι:· \"Αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι!\" \"Να σε κάψω Γιάννη, να σ’αλείψω μέλι.\"· \"Ξύδι χάρισμα, γλυκό σαν μέλι.\"· \"Τσάμπα ξύδι γλυκό σα μέλι.\"· \"Η ζωή είναι ένα λουλούδι και ο ερωτάς το μέλι του.\"· \"Αν έκαναν και οι μπάμπουροι μέλι θα έτρωγαν και οι κατσίβελοι.\"· \"Αν γίνεις όλος μέλι θα σε φάνε οι μύγες.\"· \"Αν δεν σε κεντρίσει η μέλισσα, μέλι δεν τρως.\"· \"Είναι μεγάλος κηφήνας.\"· \"Μια η βασίλισσα πολλές οι μέλισσες.\"· \"Μια μέλισσα δεν κάνει μέλι.\"· \"Όποιος γίνεται μέλι τον τρώνε οι μύγες.\"· \"Χωρίς κηφήνες μελίσσι δεν υπάρχει.\"· \"Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι.\"· \"Ποιός έχει το δάχτυλο στο μέλι και δεν το γλύφει?\"· \"Ολα έγιναν μέλι-γάλα.\"· \"Τα κάστανα θέλουν κρασί και τα καρύδια μέλι.\"· \"Το ψωμί το τρωνε με το μελι.\"· \"Αν έκαναν όλες οι μέλισσες μέλι θα έκαναν και τα σερσέγκια.\"· \"Το κάστανο θέλει κρασί και το καρύδι μέλι και το κορίτσι φίλημα πρωί και μεσημέρι.\"· \"O άνθρωπος είναι γλυκός σαν μέλι και βαρύς σαν αλάτι.\"· \"Πριν να πεις σε κάποιον την πικρή αλήθεια, άλειψε την άκρη της γλώσσας σου με μέλι.\" Αραβική παροιμία.· \" Ένα Χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη και μία μέλισσα δεν κάνει μέλι\" Αρχαία παροιμία. \"Στην ξένη γυναίκα ο διάβολος βάζει ένα κουταλάκι μέλι.\" Κινέζικη παροιμία.· \"Η γλώσσα στάζει μέλι, η καρδιά δηλητήριο.\" Νεπαλική παροιμία· \"Στόμα από μέλι, καρδιά από χολή.\" Αφρικανική παροιμία.(Πηγή: http://www.melissoktima.gr) 29

Ποίημα: ΜΕΛΙΣΣΑΚΙ \"Μελισσάκι ευλογημένο στα λουλούδια τριγυρνάς και το βράδυ φορτωμένο στη κυψέλη σου γυρνάς. Το μελάκι που έχεις φέρει στη κηρήθρα σου το πας όταν πιάσει ο χειμώνας και χιονίζει, να το φας.\"(Πηγή: vrefonipiagwgos.blogspot.gr)Τραγούδια: • Περνά – περνά η μέλισσα • Εννέα μελισσούλεςΗ ΜΕΛΙΣΣΑΖουμ, ζουμ, ζουμμέλισσα πετά,στα δεντράκια τ’ ανθισμέναστα λουλούδια τ’ ανοιγμέναζουμ, ζουμ, ζουμ,σέλισσα πετά.Ζουμ, ζουμ, ζουμέλα εδώ κοντάδε σε πιάνω μελισσάκι, πέταξε στο λουλουδάκι,ζουμ, ζουμ, ζουμέλα εδώ κοντά.Ζουμ, ζουμ, ζουμσκύβει και ρουφάκαι γυρίζει στην κυψέληφορτωμένη με το μέλιζουμ, ζουμ, ζουμγύρισε ξανά.(Καψάσκη – Μακρή Αγγελική, Τα πρώτα μου τραγούδια, ΑνθολογίαΠαιδικών Τραγουδιών, εκδ. Καψάσκη, Αθήνα, 2002, σελ. 59)(Πηγή: http://www.env-edu.gr) 30

Αχ μελισσούλαΑχ μελισσούλα μελισσάκιμε το σπασμένο το φτερόαχ μελισσούλα μελισσάκιπρέπει να πας στο γιατρόΝα στο κολλήσει με ζυμάρινα ξαναρχίσεις να πετάςκι από λουλούδι σε λουλούδινα ζουζουνίζεις χαρωπάΑχ μελισσούλα μελισσάκιαπό το χάραμα δουλειάκι απ’ την πολλή την κούρασή σουέχεις μπλεχτεί μες στα κλαδιάΤώρα θα μείνεις στην κυψέλημε τους κηφήνες τους χοντρούςμέχρι να γιάνει το φτερό σουθα βαρεθείς να τους ακούς(Πηγή: http://www.greeklyrics.gr)ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΜΕΛΙΣΣΩΝ (20ηΜαΐου)Είναι ακούραστες εργάτριες και με την καθημερινή τους δραστηριότητα, ανκαι μικρές φροντίζουν για κάτι σπουδαίο: την αναπαραγωγή των περισσότε-ρων φυτών. Επακόλουθο αυτής της δραστηριότητας, δεν είναι μόνον το μέλιπου παράγουν, αλλά η συμβολή τους στη διατήρηση της βιοποικιλότητας,στην αύξηση της παραγωγής τροφίμων και της επισιτιστικής ασφάλειας, α-κόμη και στο να γίνονται τα φρούτα και τα λαχανικά μεγαλύτερα και νοστι-μότερα!Πρόκειται, βέβαια, για τις μέλισσες, τον ρόλο και τη σημασία των οποίωναναγνώρισε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, κηρύσσοντας την 20ή ΜαΐουΠαγκόσμια Ημέρα των Μελισσών. Στο Ψήφισμα της 20ής Δεκεμβρίου 2017,τονίζεται η επείγουσα ανάγκη να προστατευθούν οι μέλισσες και οι άλλοι 31

επικονιαστές και επισημαίνονται οι κίνδυνοι που συνεπάγεται ενδεχόμενηεξαφάνισή τους.Σημειώνεται ότι καθώς ένας αυξανόμενος αριθμός ειδών επικονιαστών πα-γκοσμίως οδηγούνται προς εξαφάνιση από διάφορες πιέσεις, πολλές από τιςοποίες προκαλούνται από ανθρώπους, απειλούνται εκατομμύρια πόροι δια-βίωσης και ποσότητες τροφίμων αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολα-ρίων.Υπολογίζεται ότι σχεδόν 35% των επικονιαστών ασπόνδυλων, ιδιαίτερα τωνμελισσών και των πεταλούδων, και περίπου 17% των επικονιαστών σπονδυ-λωτών, όπως οι νυχτερίδες, αντιμετωπίζουν την εξαφάνιση παγκοσμίως. Κύ-ριες αιτίες είναι οι εντατικές γεωργικές πρακτικές, οι αλλαγές στη χρήσητης γης, τα παρασιτοκτόνα (συμπεριλαμβανομένων των νεονικοτινοειδώνεντομοκτόνων), οι ασθένειες, τα παράσιτα και η κλιματική αλλαγή.Σύμφωνα με την πρώτη παγκόσμια έρευνα για τους επικονιαστές που διε-νήργησε η Διακυβερνητική Πλατφόρμα για την Επιστήμη και την Πολιτι-κή, για την Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων (IPBES), ηετήσια αξία παγκόσμιων καλλιεργειών που επηρεάζονται άμεσα από επικο-νιαστές, κυμαίνεται μεταξύ 235 και 577 δισ. δολ. Υπολογίζει επίσης σε300% την αύξηση του όγκου της γεωργικής παραγωγής που εξαρτάται απότην επικονίαση, τα τελευταία 50 χρόνια.Από την επικονίαση εξαρτώνται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό 75% τωνκαλλιεργειών τροφίμων και 90% των φυτών ανθοφορίας, παγκοσμίως. Οι ε-πικονιαστές , όπως οι μέλισσες, οι πεταλούδες, τα πουλιά, οι σκώροι, τα σκα-θάρια, ακόμη και οι νυχτερίδες, βοηθούν τα φυτά να αναπαραχθούν και οιμέλισσες είναι ο βασικός λόγος που έχουμε ποικιλία σπόρων, καρπών, φρού-των και ορισμένων λαχανικών.Όμως τι ακριβώς προσφέρουν οι επικονιαστές και ειδικότερα οι μέλισσες καιτι μπορούμε να κάνουμε για να τους βοηθήσουμε; Με αφορμή την Παγκό-σμια Ημέρα των Μελισσών ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕπαραθέτει έξι λόγους για τους οποίους πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γιατους επικονιαστές, αλλά και συμβουλές για το πώς μπορούμε αυτό να τουςτο ανταποδώσουμε:1. Βελτιώνουν τη διατροφή μας παρέχοντας τροφές πλούσιες σεθρεπτικά συστατικά. Δεν είναι όλες οι καλλιέργειες τροφίμων που χρειά-ζονται επικονίαση. Το ρύζι, το σιτάρι και οι πατάτες, για παράδειγμα, θαεπιβίωναν ακόμη και αν δεν υπήρχαν οι επικονιαστές. Ωστόσο, πολλά απότα πολύ θρεπτικά τρόφιμα, όπως τα φρούτα, ορισμένα λαχανικά, σπόροι, κα- 32

ρύδια και έλαια, θα εξαφανιστούν χωρίς επικονιαστές. Ένας κόσμος χωρίςεπικονιαστές είναι ένας κόσμος χωρίς κάποια από τα τρόφιμα που αγαπάμε(όπως κακάο, καφές) και τα οποία εξασφαλίζουν σωστή διατροφή (φράουλες,μήλα κεράσια, αμύγδαλα και πολλά άλλα).Συμβουλή: Ανταποδώστε! Προσφέρετε στις μέλισσες τρόφιμα που τουςαρέσουν, αυξάνοντας τα φυτά στον κήπο σας. Τα φυτά και οι επικονιαστέςέχουν μια αμοιβαία επωφελή σχέση συμβίωσης. Χρειάζονται ο ένας τον άλ-λον για να επιβιώσουν και ως εκ τούτου έχουν εξελιχθεί με αυτό τον τρόπο.Η φύτευση ενός ποικίλου συνόλου ιθαγενών φυτών και λουλουδιών σε δια-φορετικές περιόδους του έτους μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά για τουςεπικονιαστές.2. Μας δίνουν μέλι! Από περίπου 20.000 είδη μελισσών μόνο 7 παράγουνμέλι. Οι δυτικές μέλισσες παράγουν 1,6 εκατ. τόνους μελιού ετησίως! Αυτότο υπέροχο προϊόν είναι ένα φυσικό γλυκαντικό που έχει επίσης αντιβα-κτηριακές και αντισηπτικές ιδιότητες. Το μέλι είναι μέρος του ανθρώπινουπολιτισμού για χιλιετίες. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν μέλι γιαιατρικούς σκοπούς και το κερί για να βαλσαμώνουν τους νεκρούς, αλλά καινα παράγουν τεχνητό φως. Σήμερα, το μέλι, το κερί, ο βασιλικός πολτός καιη πρόπολη, παρέχουν πρόσθετο εισόδημα στις αγροτικές οικογένειες.Συμβουλή: Αγοράστε μέλι από τους τοπικούς αγρότες. Πολλοί τοπικοί μι-κροκαλλιεργητές και δασικές κοινότητες διατηρούν βιώσιμες πρακτικές με-λισσοκομίας. Μπορείτε να υποστηρίξετε την αγορά ανεπεξέργαστου μελιού,κεριού ή άλλων προϊόντων μελισσών, απευθείας από αυτούς.3. Έχουν μεγάλη «επαγγελματική» ηθική. Μια μεμονωμένη μέλισσασυνήθως επισκέπτεται περίπου 7.000 λουλούδια την ημέρα και χρειάζεται 4εκατομμύρια επισκέψεις σε λουλούδια για να παραγάγει ένα κιλό μέλι. Κά-θε μεμονωμένη μέλισσα αποτελεί μέρος μιας ομάδας που εργάζεται ακούρα-στα για να στηρίξει την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα της κυψέλης,συγκεντρώνοντας όσο το δυνατόν περισσότερη γύρη, ενώ παράλληλα επικο-νιάζει πολλά φυτικά είδη.Συμβουλή: Επιβραβεύστε αυτά τα πολυάσχολα έντομα, προσφέροντάς τουςνερό, το οποίο χρειάζονται έπειτα από το πέταγμά τους όλη την ημέρα. Έναςκαλός τρόπος για να δώσετε στις μέλισσες ένα σημείο ανάπαυσης και ανανέ-ωσης, είναι να αφήσετε ένα καθαρό, ρηχό μπολ με νερό, με πέτρες ή ράβδουςμέσα σε αυτό, ώστε οι μέλισσες να το προσεγγίσουν χωρίς να κινδυνεύουν ναπνιγούν. 33

4. Κάνουν πιο νόστιμα τα τρόφιμά μας. Καλά γονιμοποιημένα φυτάπαράγουν μεγαλύτερα, πιο ομοιόμορφα και πιο γευστικά φρούτα και λαχα-νικά. Τα φυτά υπολογίζουν πόση προσπάθεια απαιτείται για την παραγωγήτων καρπών τους. Αν ένα φρούτο ή λαχανικό δεν έχει καλά γονιμοποιηθεί,τα φυτά δεν θα επενδύουν απαραίτητα τους πόρους ομοιόμορφα στην παρα-γωγή τους, με αποτέλεσμα παραμορφωμένα ή μικρά και άνοστα φρούτα καιλαχανικά. Ένα παραμορφωμένο μήλο, για παράδειγμα, θα μπορούσε να ση-μαίνει ότι το φυτό είχε ανεπαρκή ή μη ισορροπημένη επικονίαση!Συμβουλή: Αποφύγετε τα φυτοφάρμακα, τα μυκητοκτόνα ή τα ζιζανιοκτό-να στους κήπους σας. Μπορούν να σκοτώσουν τους επικονιαστές και να δη-λητηριάσουν τις κυψέλες με μολυσμένο νέκταρ ή γύρη που έφεραν οι μέ-λισσες από τα φυτά. Προσπαθήστε να βρείτε φυσικές λύσεις για τα παράσιτατων φυτών στον κήπο σας.5. Αυξάνουν την παραγωγή τροφίμων και την επισιτιστική ασφά-λεια. Σε μία μελέτη, στη διάρκεια της οποίας η γονιμοποίηση ήταν καλάδιαχειριζόμενη σε μικρές, ποικίλες, εκμεταλλεύσεις, οι καλλιεργητικές α-ποδόσεις αυξήθηκαν κατά ένα σημαντικό μέσον όρο 24%! Οι μέλισσες καιάλλα επικονιαστικά έντομα βελτιώνουν την παραγωγή τροφίμων σε 2 δισε-κατομμύρια μικρούς αγρότες παγκοσμίως, συμβάλλοντας στη διασφάλισητης επισιτιστικής ασφάλειας για τον παγκόσμιο πληθυσμό. Το κυνήγι με-λιού των αποικιών των άγριων μελισσών παραμένει επίσης ένα σημαντικόμέρος των μέσων διαβίωσης των ανθρώπων που εξαρτώνται από τα δάση σεπολλές αναπτυσσόμενες χώρες.Συμβουλή για τους αγρότες: Δημιουργήστε έναν καλό βιότοπο για τιςμέλισσες για να εξασφαλίσετε την επικονίαση. Αφήστε ορισμένες περιοχέςτου αγροκτήματος ως φυσικό οικότοπο. Δημιουργήστε επίσης φράκτες μεφυσικά φυτά που ανθίζουν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά τη διάρ-κεια του έτους και φυτέψτε ελκυστικές καλλιέργειες και οπωροφόρα δέ-ντρα. Μειώστε τη χρήση φυτοφαρμάκων και αφήστε ανέγγιχτες τις περιοχέςφωλεοποίησης.6. Διατηρούν τη βιοποικιλότητα. Η επικονίαση είναι μία από τις σημα-ντικότερες διαδικασίες της φύσης που συμβάλλουν στη βιοποικιλότητα.Βοηθά στην παραγωγή μεγάλης ποικιλίας φυτών, πολλά από τα οποία κατα-ναλώνονται από τους ανθρώπους. Και αν και συχνά παραβλέπεται, οι μέλισ-σες και η μελισσοκομία των δασών συμβάλλουν επίσης στη διατήρηση τωνδασικών οικοσυστημάτων, καθώς η επικονίαση βοηθά στην αναγέννηση τωνδέντρων, γεγονός που με τη σειρά του συμβάλλει στη διατήρηση της δασικήςβιοποικιλότητας. 34

Συμβουλή: Μάθετε περισσότερα για τις μέλισσες και ξεπεράστε τον ενδε-χόμενο φόβο σας. Εξετάζοντας αυτά τα πλάσματα, θα δείτε ότι οι μέλισσεςδεν είναι γενικά επικίνδυνες. Δεν τσιμπούν όλες οι μέλισσες και εκείνεςπου το κάνουν, έχουν κάποιον λόγο. Κατανοώντας καλύτερα αυτά τα πλά-σματα, μπορεί κανείς να τα σεβαστεί και να μάθει να ζει ειρηνικά μαζί τους.Βοηθώντας να διατηρήσουμε τους επικονιαστές ασφαλείς υποστηρίζουμετην παραγωγή τροφίμων, τα εισοδήματα των αγροτών και το ευρύτερο περι-βάλλον.Πληροφορία: Η 20ή Μαΐου δεν επιλέχθηκε τυχαία ως Παγκόσμια ΗμέραΜελισσών, καθώς συμπίπτει με τα γενέθλια του Anton Janša, ο οποίος τον18ο αιώνα πρωτοστάτησε στις σύγχρονες τεχνικές μελισσοκομίας στην πα-τρίδα του τη Σλοβενία και απολάμβανε τις μέλισσες για την ικανότητά τουςνα εργάζονται τόσο σκληρά, ενώ χρειάζονται τόσο λίγη προσοχή.Πηγή: http://www.alfavita.gr/arthron/koinonia/einai-akoyrastes-ergatries-kai-prosferoyn-polla-perissotera-ap-oti-fantazeste#ixzz5G8ZE9LSw 35

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ ( ΦΩΚΙΑΝΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ )ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΑΣ….Η μελισσοκομία στην Ελλάδα αρχίζει πολύ παλιά, σε εποχές πουσυναντώνται η ιστορία με τη μυθολογία. Το αρχαιότερο πρόσωπο το οποίοεμφανίζεται στο χώρο της μελισσοκομίας είναι ο Αρισταίος. Πρόκειται γιαμία από τις πλέον αινιγματικές μορφές της αρχαίας ελληνικής λαϊκήςθρησκείας και υπήρξε η κυριότερη μορφή του μυθολογικού κύκλου τηςΚέας.Καρπός της ένωσης του Απόλλωνα με την νύμφη Κυρήνη, ο Αρισταίος είδετο φως στην Αφρική, στα παλάτια της Λιβύης. Μόλις γεννήθηκε, ο Ερμήςτον παρέδωσε στην Γαία και στις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Και ήταναυτές που έσταζαν στα χείλη του βρέφους νέκταρ και αμβροσία κάνοντάς τοναθάνατο.( Η διαδικασία αυτή της θεοποίησης θυμίζει καταπληκτικά τηδιαδικασία με την οποία μια μέλισσα γίνεται από εργάτρια βασίλισσα, ηδιατροφή κάνει τη διαφορά!).Όταν μεγάλωσε ο Αρισταίος οι Μούσες τον δίδαξαν την μαντική και τηνιατρική. Από τις Νύμφες διδάχθηκε την καλλιέργεια του αμπελιού, τηςελιάς, αλλά και τη μελισσοκομία, τέχνη που θα τον χαρακτήριζε στο εξήςπερισσότερο από κάθε άλλη.Πρώτος σταθμός του Αρισταίου θεωρείται η Κέα όπου δίδαξε τους κατοίκουςτου νησιού και τη μελισσοκομία. Έτσι ο Αρισταίος υπήρξε για τουςανθρώπους και μάλιστα για τους νησιώτες κατοίκους της Κέας, ο πρώτοςεφευρέτης μιας σειράς από χρήσιμες τέχνες κυριότερη από τις οποίες ήταν η 36

εκτροφή των μελισσών. Ο Αρισταίος και η μέλισσα θα γίνουν τα βασικάσύμβολα του νησιού και θα απεικονισθούν στα νομίσματα της Τουλίδας, τηςΚαρθαίας και της Κορησίας.O μύθος του Αρισταίου μαρτυρεί την ύπαρξη εντατικής μελισσοκομίας στηναρχαιότητα. Περισσότερες όμως αποδείξεις βρίσκουμε όσο προχωρούμε προςτους ιστορικούς χρόνους.Στην Κρήτη κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό βρέθηκαν πήλινες κυψέλεςτης Μινωικής εποχής (3.400 π.Χ.) πολύ αρχαιότερης της Ομηρικής. Στηνίδια εποχή ανήκει επίσης το χρυσό κόσμημα που παριστάνει σύμπλεγμα δύομελισσών, οι οποίες βαστάζουν κηρήθρα προερχόμενη από την πήλινηκυψέλη σωλήνα, όπως και άλλο χρυσό κόσμημα σε σχήμα μέλισσας, πουβρέθηκε στις ανασκαφές της Κνωσού.Στην αρχαία πόλη της Κνωσού βρέθηκε επίσης πινακίδα με την επιγραφή:«Πάσι Θεοίς Μέλι: ΑΜΦΟΡΕΥΣ 1» δηλαδή: «Προσφέρεται σε όλους τουςθεούς μέλι: ένας αμφορέας». Η φράση είναι γραμμένη στο συλλαβικόαλφάβητο της Γραμμικής Β’ τον 14ο αιώνα π.Χ. και μεταφράστηκε από τονΒρετανό αρχιτέκτονα Μιχαήλ Βέντρ (Michael Ventris) το 1952.Στην Οδύσσεια (στίχος, Κ-519) αναφέρεται το «Μελίκρατον» που ήτανκράμα μελιού και γάλακτος το οποίον έπιναν ως εκλεκτό ποτό καθώς επίσης(στίχος, Υ-168) ότι οι ορφανές κόρες του Πίνδαρου τρέφονταν από την ΘεάΑφροδίτη με τυρί, μέλι και οίνο. Με την ίδια τροφή η μάγισσα Κίρκησαγήνευσε τους συντρόφους του Οδυσσέα (στίχος, Κ-213).Ο Ησίοδος αναφέρει τους «Σίμβλους», όνομα που έδιναν στις κυψέλες τηςεποχής εκείνης. Αν και δεν είναι απόλυτα γνωστό το είδος των κυψελώναυτών, είναι βέβαιο πως ήταν κατασκευασμένες από ανθρώπους για τηνεκτροφή των μελισσών.Επιπλέον, τα συγγράμματα του Αριστοτέλη (322 π.Χ.) αποτέλεσαν σπουδαίοσταθμό για τη μελισσοκομία τόσο της αρχαίας Ελλάδας αλλά και όλου τουτότε πολιτισμένου κόσμου.Η ύπαρξη όμως μελισσοκομικών επιχειρήσεων μαρτυρείται και κατά τηνπροαριστοτελική περίοδο κατά την οποία η μελισσοκομία είχε ήδησυστηματοποιηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.Ο μεγάλος νομοθέτης των Αθηναίων, Σόλων (640-558 π.Χ.) θέσπισε διάφορανομοθετικά μέτρα για την μελισσοκομία της εποχής εκείνης. Ένα μέτρο τοοποίο αποδεικνύει την ύπαρξη μελισσοκομικών επιχειρήσεων και το οποίορυθμίζει και καθορίζει τις αποστάσεις μεταξύ των μελισσοκομείων είναι τοεξής: «Μελισσών σμήνη καθιστάμενα απέχειν των υφ’ ετέρου πρότερονιδρυμένων πόδας τριακοσίους» [Πλουτάρχου: Βίος Σόλωνος].Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (462-352 π.Χ.) συνιστούσε το μέλι σεόλους τους ανθρώπους αλλά ιδιαίτερα στους ασθενείς.Ο Δημόκριτος, όταν ρωτήθηκε πώς είναι δυνατόν να διατηρηθούν οιάνθρωποι υγιείς και μακροβιότεροι απάντησε: «Ει τα μεν έξωθεν ελαίω του 37

σώματος τα δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο».Ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του είχαν το μέλι ως κύρια τροφή.Η πρόοδος της μελισσοκομίας δεν περιοριζόταν μόνο στην Αττική αλλά σεόλη σχεδόν την Ελλάδα: στερεά, νησιωτική ακόμα και στις αποικίες. Οπρώτος όμως που μελέτησε επιστημονικά την μέλισσα ήταν ο Αριστοτέλης.Η κυψέλη με τα κινητά πλαίσια χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελλάδα.Στα Κύθηρα οι αρχαίοι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούσαν το αδονάκι που είναιο πρόδρομος της σύγχρονης ευρωπαϊκής κυψέλης με το κινητό πλαίσιο,ανακάλυψη του Αμερικανού Lorenzo Lorraine Langstroth.……ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΜΑΣ !Το 1903, σύμφωνα με τις στατιστικές, υπήρχαν 201.314 παραδοσιακέςκυψέλες στην Ελλάδα και μόνο 412 ευρωπαϊκές. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοικαι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι καθυστέρησαν αρκετά την ανάπτυξη τηςμελισσοκομίας. Αλλά τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά τώρα!Σήμερα, υπάρχουν περίπου 1.400.000 μελισσοσμήνη σε κυψέλεςLangstroth στην Ελλάδα (ένας αριθμός που αντιπροσωπεύει το 10.8% τουσυνόλου των ευρωπαϊκών μελισσοσμηνών, δεύτεροι σε μελισσοσμήνη μετάαπό την Ισπανία) εκτρεφόμενα από σχεδόν 23.000 μελισσοκόμους, με 5.000τους επαγγελματίες. Η πλειοψηφία τους ασκεί νομαδική μελισσοκομίαμετακινώντας τα μελίσσια κατά μέσον όρο 5 φορές ετησίως και μόνο έναπολύ μικρό ποσοστό, κυρίως στα νησιά, ασκεί στατική μελισσοκομία.Η μελισσοκομική πυκνότητα είναι ένα παγκόσμιο ρεκόρ με 11.1μελισσοσμήνη ανά τετρ. χιλιόμετρο. Και οι μέλισσες και οι μελισσοκόμοιπρέπει να δουλέψουν σκληρά για να παραγάγουν περίπου 20 χιλιάδεςτόνους μελιού άριστης ποιότητας ετησίως.Περίπου 40 συνεταιριστικές μελισσοκομικές οργανώσεις αναπτύσσουνδραστηριότητα στην Ελλάδα και μια ΚοινοπραξίαΜελισσοκομικών Συνεταιρισμών, η «ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑΣ».Περίπου 60 μελισσοκομικοί σύλλογοι εκπροσωπούνται στην Ο.Μ.Σ.Ε., τηνΟμοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος και πρόσφατα ιδρύθηκε ηΕθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Μελιού και Λοιπών ΠροϊόντωνΚυψέλης από τυποποιητές μελιού, μελισσοκομικούς συνεταιρισμούς, τηνΚοινοπραξία και την Ο.Μ.Σ.Ε.Πηγή: Ο.Μ.Σ.Ε 38

Μελισσοκομικά ΦυτάΤο δενδρολίβανο παρουσιάζει μεγάλη ανθεκτικότητα στις δυσμενείς καιρι-κές συνθήκες του χειμώνα, ενώ τα άνθη του δεν επηρεάζονται από τους ανέ-μους ή τις χαμηλές θερμοκρασίες. Ακόμη και το χιόνι και οι βροχές αλλάκαι ο παγετός ελάχιστα το επηρεάζουν καθώς όταν βγει και πάλι ο ήλιοςπροσφέρει απλόχερα τη γύρη του. Γι αυτό που είναι γνωστό όμως είναι κυ-ρίως για το πλούσιο νέκταρ του, το οποίο δίνει ένα χρυσοκίτρινο εκλεκτόμέλι με χαρακτηριστικό άρωμα.Θυμάρι 39

• Μελισσοκομικό ενδιαφέρον : 3• Ανθοφορία : 15/5-15/8• Χρ. Γύρης : Πράσινο-καφέ• Γύρη : 200-250 kg/στρέμμα• Νέκταρ : 50-150 kg/στρέμμα• Προπόλη : όχι• Μελίτωμα : οχιΈλατο• Μελισσοκομικό ενδιαφέρον : 2• Ανθοφορία : 15/5-15/7• Χρ. Γύρης : Κίτρινο ανοιχτό• Γύρη :1• Νέκταρ : 0• Προπόλη : όχι• Μελίτωμα : ναί 40

Ηλιοτρόπιο• Μάζα Ανθοφ.: 20Χ1.000.000 άνθη/στρ.• Ανθοφορία : 30/3-15/5• Διάρκεια : 3-4 εβδομάδες• Γύρη : 0,4-1,2mg/άνθος• Νέκταρ : 0,1-0,6mg/άνθος/ημέρα• Σάχαρα : 30-50%Ρίγανη• Μελισσοκομικό ενδιαφέρον : 2• Ανθοφορία : 1/7-15/9• Χρ. Γύρης : καφέ• Γύρη :1• Νέκταρ : 2• Προπόλη : όχιΟ βιολογικός κύκλος της μέλισσας 41

Ο ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ(Φωτεινή Ζάφτη) 42

Ο Βιολογικός κύκλος της μέλισσας – Στάδια ανάπτυξης από αυγό σεπρονύμφη και νύμφη ανά ημέρα.(Πηγή: http://melissokomianet.gr)Η μέλισσα είναι έντομο με πλήρη στάδια μεταμορφώσεων. Αυτό σημαίνει ότιυπάρχουν 4 διαφορετικά στάδια μεταμορφώσεων στον κύκλο ζωής της. 43

αναπτύσσονται μέσα στα κελιά της κερήθρας και αναφέρονται γενικώς σανγόνος. Τα αυγά και οι κάμπιες υπάρχουν σε ανοικτά κελιά και ταφροντίζουν οι εργάτριες. Τα στάδια αυτά ονομάζονται γενικώς ανοικτός ήασφράγιστος γόνος.Μόλις γίνει η εκκόλαψη του αυγού, οι εργάτριες τρέφουν συνεχώς τηναναπτυσσόμενη κάμπια. Όταν η κάμπια είναι πλέον στο τέλος αυτού τουσταδίου, καταβροχθίζει την τροφή που παρέχουν οι εργάτριες και οιεργάτριες σφραγίζουν το κελί. Αυτό το στάδιο ονομάζεται κλειστός ήσφραγισμένος γόνος.Μετά το σφράγισμα του κελιού, η κάμπια περνάει στο στάδιο τηςχρυσαλλίδας. Δεν ταΐζεται σε αυτό το στάδιο. Η χρυσαλλίδα μεταμορφώνεταιμέσα στο κελί σε ενήλικη μέλισσα και βγαίνει μόνη της από το κελί. 44

Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο και υπάρχουν τρείς διαφορετικοίτύποι εντόμων σε μια κυψέλη (κοινωνία-αποικία). Η βασίλισσα, οιεργάτριες και οι κηφήνες. Κάθε τύπος (τάξη) έχει διαφορετική λειτουργίαστην αποικία. Η βασίλισσα και οι εργάτριες είναι θηλυκά έντομα και οικηφήνες αρσενικά.Κάθε τάξη έχει διαφορετικό χρόνο ανάπτυξης μέσα σε διαφορετικού τύπουκελιά. Ο χρόνος ανάπτυξης της βασίλισσας είναι 16 ημέρες και είναι οσυντομότερος. Αναπτύσσεται σε ένα πολύ ιδιαίτερης κατασκευής κελί, τοβασιλικό κελί. Τα βασιλικά κελιά μοιάζουν με ανεστραμμένους κώνους καικρέμονται από την επιφάνεια της κηρήθρας. Βρίσκονται συνήθως περίπουστις άκρες της κηρήθρας αλλά μπορεί να υπάρχουν σε όλο το πλάτος της. Ηαποικία κατασκευάζει βασιλικά κελιά όταν υπάρχει ανάγκη αντικατάστασηςτης βασίλισσας αλλά μερικές φορές αρχίζουν της κατασκευή και τοεγκαταλείπουν. Αυτά τα βασιλικά κελιά ονομάζονται \"ψεύτικα\" βασιλικάκελιά. Η αναπτυσσόμενη βασιλική κάμπια συνεχώς περιβάλλεται μεβασιλικό πολτό, μία ειδική τροφή, υψηλής θρεπτικής αξίας που παράγεταιαπό τους αδένες των εργατριών. Αυτό το διατροφικό πρόγραμμα ονομάζεται\"μαζική - διατροφή\" και συνεχίζεται καθ' όλη την διάρκεια της ανάπτυξηςτης βασίλισσας.Όλες οι νεαρές κάμπιες οι οποίες έχουν ηλικία μικρότερη 2 ημερώντρέφονται με το ίδιο διατροφικό πρόγραμμα της μαζικής διατροφής. Μετάόμως την 2η ημέρα, οι κάμπιες των εργατριών στρέφονται βαθμιαία σε έναδιατροφικό σχήμα με ένα μίγμα από βασιλικό πολτό, μέλι και γύρη. Μεαυτό το σχήμα τρέφονται περιοδικώς επειδή η επάρκεια τροφής δεν είναιπάντοτε προσβάσιμη. Αυτό το διαφορετικό διατροφικό σχήμα, είναι αυτό 45

που καθορίζει την τάξη της ενήλικης θηλυκής μέλισσας. Έτσι κάθε αυγό ήκάμπια νεότερη των 2 ημερών, έχει την δυνατότητα ανάλογα με τηνδιατροφή της να εξελιχθεί σε βασίλισσα ή εργάτρια.μέλισσα βγαίνει από το κελί μετά την πλήρη μεταμόρφωσή της σε 21 ημέρεςαπό την εναπόθεση του αυγού.Η περίοδος ανάπτυξης των κηφήνων είναι 23 ημέρες. Οι κηφήνεςαναπτύσσονται μέσα σε ίδιου σχήματος κελλιά με αυτά των εργατριών, όμωςλίγο μεγαλύτερα. Το σκέπασμα των κελιών αυτών είναι θόλος. Η ακόλουθηδιάταξη περιγράφει τους χρόνους ανάπτυξης των τάξεων, αρχίζοντας απότην στιγμή της εναπόθεσης του αυγού. Τα στοιχεία μπορεί να διαφέρουνστον πραγματικό χρόνο κατά 1 ημέρα ή 2 και αυτό εξαρτάται από το είδοςτης μέλισσας, τις καιρικές συνθήκες και την εποχή του χρόνου.Η βασίλισσα είναι το μοναδικό θηλυκό που έχει αναπτύξει πλήρωςσεξουαλικά όργανα. Είναι το αποτέλεσμα της ειδικής διατροφής με βασιλικόπολτό σε όλη την διάρκεια της ανάπτυξής της. Διακρίνεται εύκολα από τηνμεγαλύτερη φιγούρα και την επιμήκη κοιλιά της. Διαθέτει κεντρί χωρίςακίδα. Βρίσκεται και περιφέρεται ανάμεσα στα κελιά του γόνου. Περίπου 5ημέρες μετά την έξοδο από το κελί της, η παρθένα βασίλισσα αρχίζει ναπραγματοποιεί σύντομες πτήσεις για μια περίοδο ζευγαρώματος περίπου 2 ή3 ημερών και μπορεί να ζευγαρώσει με διαφορετικούς 10 ή παραπάνωκηφήνες. Το σπέρμα τους αποθηκεύεται σε ένα ειδικό όργανο τηνσπερματοθήκη, και η βασίλισσα δεν ζευγαρώνει ποτέ ξανά σε όλη τηνδιάρκεια της ζωής της.Περίπου 5 ημέρες μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα αρχίζει να γεννά.Ανάλογα την περίοδο, μια καλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει πάνω από 46

1500 αυγά την ημέρα! Παράγοντες που επηρεάζουν τον ρυθμό γέννας, είναιο καιρός, το νέκταρ και η γύρη που υπάρχουν διαθέσιμα, το μέγεθος τηςβασίλισσας και η κατάσταση της κυψέλης - αποικίας. Ο αριθμός των αυγώνεξαρτάται επίσης από τον ετήσιο εποχικό κύκλο. Μεγάλες ποσότητεςδιαθέσιμης τροφής, διεγείρουν τις εργάτριες οι οποίες με την σειρά τουςδίνουν περισσότερη τροφή στην βασίλισσα με σκοπό την διέγερσή της καιτην αύξηση της γέννας.Αδένες της βασίλισσας παράγουν επίσης ένα μίγμα ουσιών το οποίοονομάζεται βασιλική ουσία και διανέμεται από τις εργάτριες που είναιυπεύθυνες για την διατροφή της βασίλισσας σε όλη την αποικία στις άλλεςεργάτριες. Η βασιλική ουσία είναι ένα μίγμα ορμονών από φερομόνες,ουσίες οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς τηςαποικίας. Οι φερομόνες παράγονται εκτός από την βασίλισσα και από άλλαάτομα της αποικίας με σκοπό τον αρμονικό συγχρονισμό της συμπεριφοράςόλης της συγκεκριμένης κοινωνίας.Κανονικά υπάρχει μόνο 1 βασίλισσα σε κάθε αποικία, αλλά μερικές φορέςυπάρχουν ταυτόχρονα 2 βασίλισσες, όταν η γερασμένη πλέον βασίλισσα δενείναι αρκετά παραγωγική. Η βασίλισσα μπορεί να ζήσει έως και 4 χρόνια,αλλά σε ζεστά κλίματα όπου η περίοδος αναπαραγωγής είναι μεγάλη, η ζωήτης είναι μικρότερη. Γηραιότερες βασίλισσες δεν έχουν την αναπαραγωγικήικανότητα των νεότερων, για τον λόγο αυτό προτιμώνται οι νεαρέςβασίλισσες από τους μελισσοκόμους και αντικαθίστανται οι παλιές κάθε 2χρόνια.Οι κηφήνες, τα αρσενικά άτομα της αποικίας, προέρχονται απόαγονιμοποίητα αυγά. Η βασίλισσα μπορεί να ελέγχει ποιο αυγό θαγονιμοποιηθεί πριν το γεννήσει. Το σώμα των κηφήνων είναι μεγαλύτεροαπό αυτό των εργατριών και της βασίλισσας. Τα μάτια τους είναι μεγάλα καισχεδόν καλύπτουν όλο το κεφάλι. η κοιλιά τους είναι πιο στρογγυλή(τερματίζεται απότομα) και καλύπτεται από μια τούφα από μικρές τρίχες.Οι κηφήνες δεν μπορούν να κεντρίσουν επειδή δεν έχουν κεντρί το οποίοείναι όργανο των θηλυκών ατόμων. Επίσης δεν έχουν κατάλληλα όργανα γιαπερισυλλογή νέκταρος ή γύρης.Μια δυνατή αποικία έχει περίπου 300 κηφήνες. Αλλά κατά την διάρκειατης εποχής που η τροφή είναι λίγη, οι εργάτριες σπρώχνουν τους κηφήνεςέξω από την αποικία. Εκεί πεθαίνουν λόγω του οτι δεν είναι ικανοί γιασυλλογή τροφής. Η μοναδική λειτουργία των κηφήνων είναι ναγονιμοποιούν την βασίλισσα. Το ζευγάρωμα γίνεται στον αέρα (πτήση) καιμακριά από την κυψέλη. Όταν ο καιρός είναι καλός, μερικοί δυνατοίκηφήνες αφήνουν την κυψέλη και απομακρύνονται περιμένοντας κάποιατυχαία παρθένα βασίλισσα να επιχειρεί την πτήση ζευγαρώματος. Κηφήνεςμερικές φορές επισκέπτονται αποικίες που έχουν παρθένα βασίλισσα.Τέτοιες αποικίες δέχονται κηφήνες από ξένες αποικίες και έτσι έχουνμεγάλο πληθυσμό κηφήνων να θρέψουν όσο η βασίλισσά τους είναιπαρθένα. Όμως μετά το ζευγάρωμά της καταδιώκουν τους κηφήνες έξω απότην κυψέλη.Εργάτριες είναι τα θηλυκά που δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν πλήρως τασεξουαλικά τους όργανα. Κάνουν όλες τις δουλειές στην αποικία ώστε όλανα βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Οι εργάτριες έχουν ειδικευμένα όργανα 47

ανάλογα με τα ειδικά καθήκοντά τους στην αποικία.Τα καθήκοντα εργασιών των ενήλικων εργατριών, αλλάζουν με την ηλικία.Σχετίζονται με τηνφυσιολογική ανάπτυξη των διαφόρων οργάνων και αδένων. Σε κάθεπερίπτωση όμως, αυτό δεν είναι κανόνας. Οι εργάτριες μπορεί να αλλάξουνκαθήκοντα ανάλογα με τις ανάγκες της αποικίας.Η διάρκεια ζωής των εργατριών, ποικίλει ανάλογα με την εποχή του χρόνου.Στην περίοδο όπου η αποικία είναι σχεδόν χωρίς δραστηριότητες(χειμώνας), οι εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και τρεις μήνες, αλλά ότανείναι σε περίοδο που υπάρχει έντονη δραστηριότητα, μερικές εργάτριεςμπορεί να ζήσουν έως και 6 εβδομάδες. Σε αυτές τις ενεργές περιόδους, τις 3εβδομάδες τις περνάει σαν εργάτρια της κυψέλης και τις υπόλοιπες σανμεταφορέας τροφών.Σε περίπτωση που η αποικία για κάποιο λόγο χάσει την βασίλισσα και δενυπάρχουν θηλυκά αυγά ή νεαρές κάμπιες οι οποίες θα μπορούσαν ναεξελιχθούν σε νέες βασίλισσες, μερικές εργάτριες μπορούν να γεννήσουν.Αυτό συμβαίνει διότι η απουσία βασίλισσας και των ανάλογων ουσιών -φερομονών της, αναγκάζει μερικές εργάτριες να γεννήσουν αυγά. Αλλάεπειδή οι εργάτριες δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένα σεξουαλικά όργανα καιέτσι δεν μπορούν να γεννήσουν γονιμοποιημένα αυγά, παράγονται από αυτάτα αυγά μόνο κηφήνες.Έτσι εάν σε προσεκτικό έλεγχο της αποικίας, διαπιστωθεί μεγάλος αριθμός 48

κηφήνων, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα οτι υπάρχουν εργάτριες πουγεννούν. Για να το διαπιστώσουμε αυτό, θα ψάχνουμε για κελλιά εργατριώνμε θολωτό σκέπασμα και κελλιά με περισσότερα του ενός αυγά σε τυχαίαδιάταξη μέσα στο κελλί. Μια καλή βασίλισσα γεννά μόνο ένα αυγό σε κάθεκελλί και το τοποθετεί στο κέντρο του.Αυγά βασίλισσας - Αυγά εργάτριαςΠΟΡΟΙ της ΑΠΟΙΚΙΑΣΟι μεταφορείς εργάτριες μπορεί να απομακρυνθούν έως και 3 χιλιόμετρααπό την αποικία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τους αναγκαίουςπόρους για την κυψέλη. Το προτιμότερο ασφαλώς είναι οι πόροι ναβρίσκονται πλησιέστερα, διότι κάθε χιλιόμετρο παραπάνω πουαναγκάζονται να διανύουν, είναι σπατάλη ενέργειας. Οι τέσσερις βασικέςουσίες οι οποίες συλλέγονται από τις εργάτριες μεταφορείς είναι:ΝέκταρΓύρηΠρόπολιςΝερόΤο νέκταρ είναι μια ζαχαρώδης ουσία των φυτών. Είναι ευρέως γνωστό ότιτο νέκταρ σχετίζεται με τα άνθη των φυτών, όμως μερικά φυτά έχουν νέκταρστα φύλλα ή στους μίσχους. Το νέκταρ είναι ένα μίγμα ζαχαρωδών καιάλλων ουσιών με 70 - 80% περιεκτικότητα σε νερό. Μεγαλύτερηπεριεκτικότητα σε νερό έχει στις υγρές εποχές με πολλές βροχές. Το νέκταρείναι η τροφή που δίνει ενέργεια στις μέλισσες.Οι μεταφορείς εργάτριες συλλέγουν νέκταρ και το μεταφέρουν στην κυψέλημέσα στο στομάχι τους. Όταν φτάσουν εκεί, το δίνουν στις νεαρές εργάτριεςοι οποίες το μετατρέπουν σε μέλι, το μεταφέρουν και το αποθηκεύουν σταειδικά για μέλι κελλιά. Η μετατροπή σε μέλι γίνεται με εξάτμιση του νερούπου περιέχει ώστε πλέον η περιεκτικότητα σε νερό να είναι μόνο έως 20%και με την μίξη του με ουσίες-ένζυμα που βρίσκονται στο στομάχι τωνεργατριών. Οι νεαρές αυτές εργάτριες συνεχώς βγάζουν από την προβοσκίδατους σταγόνες από το νέκταρ που έχουν στο στομάχι τους, μεγαλώνονταςέτσι την επιφάνεια της σταγόνας και επιτυγχάνοντας την γρήγορη εξάτμισητου νερού που περιέχει. Η συνεχής αυτή ροή από το στομάχι στηνπροβοσκίδα αναμιγνύει και τα ένζυμα του στομάχου με το νέκταρ, τα οποίαμε τη σειρά τους διασπούν τα πολύπλοκα σάκχαρα του νέκταρος σε πιοαπλά.Οι μέλισσες επίσης συλλέγουν στην κατάλληλη εποχή, το μελίτωμα, μιαέκκριση ορισμένων παρασίτων των ρητινωδών φυτών, το οποίο μεταφέρουνστην κυψέλη και αυτό μετατρέπεται σε μέλι το οποίο έχει δυνατή γεύση καισκούρο χρώμα.Στην κυψέλη το μέλι αποθηκεύεται πάντοτε πάνω και γύρω από τηνπεριοχή του γόνου σε κάθε κηρήθρα ή σε κηρήθρες οι οποίες έχουν μόνομέλι και οι οποίες πάντα βρίσκονται στις άκρες της κυψέλης. Ενήλικες 49