คู่มือสำหรับผู้ป่วยบาดเจ็บไขสันหลัง

Aĉ)?52;3+9\"$AĊ#Ą/* \":DK\"=LH 29!3-9 \"\"9 #+9\"#+@ +9M L= 5 5(<!: F/!< 8 ((:://<<::DD//00::22++'č 'č ēă!ăē!''A A 88EE&&**00::22++č č ))33:://<<**::--*9 *9 DD*= *= GG33))ĉ ĉ

คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วย บาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั (ฉบบั ปรับปรงุ ครัง้ ท่ี 5) ISBN 978-616-361-775-0 อภชิ นา โฆวนิ ทะ, พ.บ., อ.ว. (เวชศาสตรฟ์ ้ื นฟ)ู ภาควชิ าเวชศาสตรฟ์ ื้ นฟู คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่

ฉบบั ปรบั ปรงุ ครง้ั ที่ 5 กรกฎาคม 2557 จำ� นวนทพ่ี มิ พ ์ 3,000 เลม่ สงวนลขิ สทิ ธ์ิ อภชิ นา โฆวนิ ทะ คู่มือสําหรับผูป้ ่ วยบาดเจ็บที่ไขสันหลัง / อภชิ นา โฆวนิ ทะ. - - ฉบบั ปรับปรงุ ครัง้ ท่ี 5.- - เชยี งใหม่ : ภาควชิ า เวชศาสตรฟ์ ้ืนฟู คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม,่ 2557 ISBN 978-616-361-775-0 128 หนา้ : ภาพประกอบ, ตาราง มบี รรณานุกรมและดรรชนปี ระกอบ [DNLM: 1. Spinal Cord Injuries -- Rehabilitation -- Handbooks 2. Spinal Injuries -- Rehabilitation – Handbooks 3. Movement WL 403] I. มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม.่ คณะแพทยศาสตร.์ ภาควชิ าเวชศาสตรฟ์ ้ืนฟู พมิ พท์ ่ี สทุ นิ การพมิ พ์ (2524) 297 ถ.มลู เมอื ง ต.ศรภี มู ิ อ.เมอื ง จ.เชยี งใหม่ โทร. 08-1672-3498

คำ� นยิ ม การใหค้ วามรแู ้ กผ่ ปู ้ ่ วย เป็ นกระบวนการส�ำคญั ของการดแู ล รกั ษาและฟ้ืนสภาพผปู ้ ่ วย โดยเฉพาะผทู ้ มี่ คี วามพกิ าร ทตี่ อ้ งมคี วาม เขา้ ใจทถี่ กู ตอ้ งเกยี่ วกบั สภาพรา่ งกายทเ่ี ปลย่ี นแปลงไป หนังสอื คมู่ อื ผปู ้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลัง ฉบับปรับปรงุ ครัง้ ท่ี 5 นี้ รศ. พญ. อภชิ นา โฆวนิ ทะ ไดเ้ รยี บเรยี งจากประสบการณ์ มานานมากกวา่ 30 ปี และรอ้ ยเรยี งดว้ ยภาษาและรปู ภาพทเ่ี ขา้ ใจ ง่าย เชอ่ื ม่ันวา่ หนังสอื เลม่ นี้จะท�ำใหผ้ อู ้ า่ นมคี วามรูเ้ กย่ี วกับการ ดูแลสุขภาพ ตลอดจนวธิ ีการและเป้ าหมายของกระบวนการ ฟ้ื นสภาพ ทจี่ ะสง่ ผลใหท้ กุ คนมที ัศนคตทิ ถ่ี กู ตอ้ ง ยอมรับปัญหา มใี จสู ้ สามารถเอาชนะและกา้ วขา้ มปัญหาตา่ ง ๆ ได ้ และในทสี่ ดุ สามารถด�ำเนินชีวติ ร่วมกันกับครอบครัวและชุมชนไดอ้ ย่างมี ความสขุ ศ. เกยี รตคิ ณุ นพ. อาวธุ ศรสี กุ รี ประธานกรรมการ มลู นธิ สิ งเคราะหค์ นพกิ ารเชยี งใหม่ ในพระราชปู ถมั ภข์ องสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ รี ก

คำ� น�ำ คมู่ อื ส�ำหรับผปู ้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั (ฉบบั ปรับปรงุ ครัง้ ท่ี 5) น้ี ถกู เขยี นขน้ึ ใหมท่ งั้ เลม่ ตา่ งจากฉบบั ปรับปรงุ ครัง้ ท่ี 4 ที่ จัดพมิ พจ์ �ำนวน 5,000 เลม่ ตงั้ แตพ่ ฤษภาคม พ.ศ. 2549 และถกู แจกจา่ ยเป็ นวทิ ยาทานไปทว่ั ประเทศ ฉบบั ปรบั ปรงุ ครงั้ ที่ 5 นี้ ผเู ้ ขยี นไดเ้ รยี บเรยี งเสมอื นเป็ นการ เล่าเรื่องใหผ้ ูป้ ่ วยและครอบครัวฟัง เรมิ่ ตัง้ แต่บาดเจ็บท่ีสภาพ รา่ งกายมกี ารเปลยี่ นแปลงไป การรักษาระยะเฉยี บพลนั การรับมอื กบั ปัญหาทไี่ มค่ าดคดิ ตอ่ ดว้ ยกระบวนการฟื้นสภาพทชี่ ว่ ยพัฒนา ขดี ความสามารถทจี่ �ำเป็ นตอ่ การด�ำรงชวี ติ เชน่ กายบรหิ ารเพอ่ื ให ้ กลา้ มเนอ้ื แขง็ แรงขนึ้ การฝึกหดั ยนื เดนิ การฝึกเคลอื่ นทดี่ ว้ ยวลี แชร์ หรอื เกา้ อลี้ อ้ รวมทงั้ การฝึกใชม้ อื และแขน การฝึกดแู ลตนเอง การ ควบคมุ การถา่ ยปัสสาวะ-อจุ จาระ การดแู ลผวิ หนัง และการป้องกนั ภาวะแทรกซอ้ น ล�ำดบั ถดั ไปคอื การปรับสภาพบา้ น และสงิ่ แวดลอ้ มใหเ้ ออื้ ตอ่ ความเป็ นอยู่ เชน่ สมั พนั ธภาพในครอบครวั การใชช้ วี ติ ในชมุ ชน และสงั คม และสดุ ทา้ ยคอื การน�ำกฬี ามาใชเ้ ป็ นเครอ่ื งมอื ในการ ฟ้ืนสภาพ ท�ำใหผ้ ทู ้ ม่ี คี วามพกิ ารเหน็ ความสามารถของตนเอง และ กลบั เขา้ สสู่ งั คมอยา่ งเต็มภาคภมู ิ อนงึ่ คมู่ อื ส�ำหรับผปู ้ ่ วยบาดเจ็บไขสนั หลงั เลม่ นี้ ใชภ้ าษา ทเี่ ขา้ ใจงา่ ย สนั้ กระชบั หลกี เลย่ี งค�ำศพั ทแ์ พทยท์ ไ่ี มจ่ �ำเป็ น ยกเวน้ ทบั ศพั ทบ์ างค�ำทร่ี จู ้ กั และใชก้ นั ทวั่ ไปเชน่ วลี แชร์ และแทรกรปู ภาพ ประกอบเพอื่ ความเขา้ ใจ ข

ผเู ้ ขยี นเชอ่ื วา่ หากผปู ้ ่ วยบาดเจ็บไขสนั หลงั อา่ นหนังสอื เลม่ นี้จะเขา้ ใจกับสภาพร่างกายทเี่ ปลยี่ นไป และสามารถปรับใจและ กายใหส้ มรรถนะกลับคนื มากทสี่ ดุ เทา่ ทจ่ี ะเป็ นไปได ้ มสี ขุ ภาพดี ปราศจากภาวะแทรกซอ้ น และสามารถด�ำรงชวี ติ อยู่ไดอ้ ย่างมี ความสขุ อนง่ึ การจัดพมิ พห์ นังสอื เลม่ นี้ เป็ นกจิ กรรมหนงึ่ ของแผน พัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ ของมูลนิธิสงเคราะห์คนพิการ เชยี งใหม่ ในพระราชปู ถัมภข์ องสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ขอขอบคณุ ศ.นพ. อาวธุ ศรสี กุ รี ทกี่ รณุ าเขยี นค�ำนยิ ม, คณุ รจุ ริ า ค�ำศรจี นั ทร์ ทช่ี ว่ ยออกแบบปกและวาดภาพประกอบ, นพ. สยาม หาญพพิ ัฒน์ ทอ่ี นุญาตใหใ้ ชร้ ปู ภาพกระบอกตวงปัสสาวะ; คุณวัชรา ปั ญญารัตน์, คุณวรางคณา สทิ ธิกัน, นพ. สนิ ธิป พัฒนะคหู า, นพ. วรตุ ม์ แสง-ชโู ต ทใ่ี หค้ วามเห็นในการปรับปรงุ ตน้ ฉบับ; ผปู ้ ่ วยและเจา้ หนา้ ทที่ เ่ี ป็ นตน้ แบบภาพวาด; คณุ สทุ นิ - คณุ สจุ ติ รา หนุ่ ดี ทช่ี ว่ ยจัดท�ำตน้ ฉบบั และทกุ ทา่ นทรี่ ว่ มสนับสนุน การจัดพมิ พห์ นังสอื เลม่ น้ี สดุ ทา้ ย ขอกศุ ลกรรมทเ่ี กดิ จากหนังสอื เลม่ นี้ จงบงั เกดิ แก่ บพุ พการี ครบู าอาจารย์ และผทู ้ ใี่ หก้ ารสนับสนุนทงั้ หลายทที่ �ำให ้ หนังสอื เลม่ นส้ี �ำเร็จและเกดิ ประโยชนใ์ นวงกวา้ งแกผ่ ปู ้ ่ วยบาดเจ็บ ไขสนั หลงั ในประเทศไทย อภชิ นา โฆวนิ ทะ กรกฎาคม 2557 ค

สารบญั หนา้ ก ข ค�ำนยิ ม ง ค�ำน�ำ 1 สารบญั 8 1. ไขสนั หลงั - กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ 12 2. การยอมรับ – การรับมอื กบั ปัญหา 17 3. อาการเจ็บปวด 22 4. กลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง – ไมม่ กี �ำลงั 33 5. กายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื 44 6. การยนื เดนิ 56 7. การเคลอ่ื นทด่ี ว้ ยวลี แชร ์ 65 8. การดแู ลตนเอง 79 9. การถา่ ยปัสสาวะ 10. การถา่ ยอจุ จาระ ง

หนา้ 11. ผวิ หนังและแผลกดทบั 86 12. การปรับสภาพแวดลอ้ ม 98 13. สมั พันธภาพในครอบครัว 14. วถิ ชี วี ติ ในชมุ ชนและสงั คม 103 15. กฬี า ๆ เป็ นยาวเิ ศษ 107 ภาคผนวก หน่วยงาน/องคก์ ร/กลมุ่ ทใ่ี หก้ าร 111 สงเคราะห์ และบรกิ ารฝึกอาชพี แกค่ นพกิ าร ดรรชน ี 113 บนั ทกึ ขอ้ มลู ส�ำคญั 117 120 จ

ขจดั อปุ สรรค เปิ ดโอกาส... สสู่ งั คมอยเู่ ย็นเป็ นสขุ รว่ มกนั ฉ

1. ไขสนั หลงั -กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ ไขสนั หลงั เป็ นส่วนหน่ึงของระบบประสาท ท่ีเชอ่ื มต่อ ระหว่างสมองและเสน้ ประสาททค่ี วบคุมอวัยวะต่าง ๆ ของ รา่ งกายใหท้ �ำหนา้ ทเี่ ป็ นปกติ แบง่ ไดง้ า่ ย ๆ 3 อยา่ ง คอื §§ ประสาทรบั รคู้ วามรสู้ กึ เชน่ รับรสู ้ มั ผัส, รับรคู ้ วาม รสู ้ กึ เจ็บ ทผี่ วิ หนัง-อวยั วะภายใน §§ ประสาทสง่ั การ ควบคุมกลา้ มเนื้อแขนขาล�ำตัว ท�ำใหร้ า่ งกายเคลอ่ื นไหวตามตอ้ งการ §§ ประสาทอตั โนมตั ิ ควบคมุ การท�ำหนา้ ทขี่ องอวยั วะ ภายใน เชน่ หวั ใจ, ปอด, ทางเดนิ อาหาร, ทางเดนิ ปัสสาวะ เป็ นตน้ ไขสนั หลงั บาดเจ็บ มักเกดิ จากกระดูกสันหลังแตก หัก เคลอ่ื น ท�ำใหไ้ ขสันหลังและ/หรอื รากประสาทไขสันหลังถูก กดอดั เลอื ดออก และบวมอกั เสบ โดยมสี าเหตจุ าก §§ อบุ ตั เิ หตุ เชน่ จักรยานยนตแ์ ฉลบลม้ , รถยนตช์ น, หกลม้ เป็ นตน้ §§ โรคกระดกู สนั หลงั เชน่ วัณโรค, มะเร็ง, กระดกู พรนุ เป็ นตน้ 001บทที่ 1 ไขสนั หลงั -กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ

เพอื่ ใหเ้ ขา้ ใจงา่ ยขน้ึ ขอเปรยี บเทยี บ ดงั นี้ §§ สมอง เสมอื น กองบญั ชาการทหาร §§ ไขสนั หลงั เสมอื น ระบบตดิ ตอ่ สอ่ื สาร §§ อวยั วะตา่ ง ๆ เสมอื นพลทหารในแนวหนา้ กา้ นสมอง ไขสนั หลงั สว่ นคอ สว่ นอก สว่ นเอว สว่ นใต ้ กระเบนเหน็บ ดงั นัน้ เมอื่ ไขสนั หลงั ขาด ระบบสอ่ื สารเสยี สมองไมร่ ับ รูว้ า่ อวัยวะตา่ ง ๆ เป็ นเชน่ ไร และไมส่ ามารถสง่ั การใหอ้ วัยวะ ตา่ ง ๆ ท�ำหนา้ ทต่ี ามปกติ จงึ เกดิ ความผดิ ปกติ เชน่ 002 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ ชา ไมร่ สู ้ กึ ทผ่ี วิ หนัง §§ กลา้ มเน้ือไม่มกี �ำลัง, แขนขาไม่เคลอ่ื นไหวตามท่ี ตอ้ งการ §§ ไมร่ สู ้ กึ ปวดถา่ ย, ถา่ ยปัสสาวะไมไ่ ด,้ กลนั้ ปัสสาวะ- อจุ จาระไมไ่ ด ้ เป็ นตน้ ซา้ ย – ภาพถา่ ยรังสกี ระดกู สนั หลงั สว่ นเอวแตกยบุ กลาง – ภาพถา่ ยรังสกี ระดกู สนั หลงั สว่ นเอวหกั เคลอ่ื น ขวา – ภาพเอ็มอาร์ กระดกู คอหกั เคลอื่ นกดไขสนั หลงั สว่ นคอ (ภาพของผปู ้ ่ วยโรงพยาบาลมหาราชนครเชยี งใหม)่ ลกึ ๆ ในใจ ทกุ คนอยากรวู้ า่ ไขสนั หลงั ทบ่ี าดเจ็บจะฟ้ืน และ อวยั วะตา่ ง ๆ กลบั มาท�ำหนา้ ทเ่ี ป็ นปกตไิ ดห้ รอื ไม่ หากไขสันหลังบาดเจ็บเล็กนอ้ ย และไม่บาดเจ็บซ�้ำ กลา้ มเน้ือมโี อกาสฟื้ นกลับมามกี �ำลังเหมอื นเดมิ หรอื ใกลเ้ คยี ง เดมิ ได ้ 003บทท่ี 1 ไขสนั หลงั -กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ

หากบาดเจ็บรนุ แรงมาก ยากทไี่ ขสนั หลงั จะกลบั มาเป็ น ปกตเิ หมอื นเดมิ ดังนัน้ เราจ�ำเป็ นตอ้ งใชก้ ลา้ มเน้ือมัดอน่ื ทมี่ ี ก�ำลงั ทดแทนกลา้ มเนอ้ื ทอ่ี อ่ นแรงหรอื เป็ นอมั พาต การเพมิ่ โอกาสใหไ้ ขสนั หลงั ฟ้ื น อนั ดบั แรก ตอ้ งระวงั อยา่ ใหไ้ ขสนั หลงั บาดเจ็บซ�ำ้ เจา้ หนา้ ทข่ี นยา้ ยจะใชก้ ระดาน รองตัวผูบ้ าดเจ็บ แลว้ ดามศรี ษะ-คอ-หลัง ไม่ใหข้ ยับ ก่อน เคลอื่ นยา้ ยผบู ้ าดเจ็บ หากจ�ำเป็ นตอ้ งพลกิ ตัวผูบ้ าดเจ็บ ทัง้ ศรี ษะและล�ำตัว จะตอ้ งถกู พลกิ ไปพรอ้ มกนั เหมอื นพลกิ ทอ่ นซงุ กรณีกระดกู คอหกั เคลอ่ื น ศรี ษะจะถกู ตรงึ และถว่ งน้�ำ หนักไว ้ หากกระดกู คอไมม่ น่ั คง หมอจะผา่ ตดั ตรงึ กระดกู คอให ้ เขา้ ที่ กรณีกระดกู สนั หลงั สว่ นอกหรอื เอวหกั เคลอ่ื น หาก ไมม่ ่ันคง หมอจะผา่ ตัดตรงึ กระดกู สนั หลังเพอ่ื เพม่ิ ความม่ันคง และยน่ ระยะเวลานอนนงิ่ ๆ บนเตยี งได ้ 004 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

หลงั ผา่ ตดั อปุ กรณพ์ ยงุ คอหรอื ลำ� ตวั เพมิ่ ความมนั่ คง ใหก้ ระดูกสันหลัง จนกว่ากระดูกและเนื้อเยอื่ รอบ ๆ กระดูก สนั หลงั สมานและแข็งแรง โดยทวั่ ไป กนิ เวลานาน 3 เดอื น ภาพถา่ ยรังสกี ระดกู คอ ภาพอปุ กรณพ์ ยงุ ล�ำตวั หรอื หลงั ผา่ ตดั ตรงึ กระดกู ดว้ ยโลหะ กระดกู สนั หลงั สว่ นอกและ (ภาพของผปู ้ ่ วยโรงพยาบาล สว่ นเอว มหาราชนครเชยี งใหม)่ บางคนเจ็บทแ่ี ผลผา่ ตดั ทห่ี ลงั หรอื ตรงกระดกู เชงิ กราน ทก่ี ระดกู บางสว่ นถูกน�ำไปเสรมิ กระดกู สันหลัง ทตี่ อ้ งใชเ้ วลา หลายสัปดาหก์ ว่ากระดูกจะสมาน แต่ในที่สุดอาการเจ็บจะ คอ่ ย ๆ ทเุ ลา เมื่อไขสันหลังไม่ถูกกดแลว้ อาการบวมอักเสบจะ คอ่ ย ๆ ลดลง ใยประสาทในไขสนั หลงั ทไ่ี มฉ่ ีกขาดมกั ฟื้น แต่ ถา้ ฉีกขาด โอกาสฟ้ืนจะนอ้ ยหรอื ไมฟ่ ้ืน 005บทท่ี 1 ไขสนั หลงั -กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ

การใชย้ าสเตยี รอยดท์ างหลอดเลอื ดด�ำ อาจเพม่ิ โอกาสใหไ้ ขสนั หลงั ฟ้ืนหากไดร้ ับภายใน 3-8 ชวั่ โมงหลงั บาด เจ็บ แตย่ าตวั นก้ี ลบั เพมิ่ ความเสยี่ งตอ่ การเกดิ ภาวะแทรกซอ้ น เชน่ ตดิ เชอื้ , เลอื ดออกในทางเดนิ อาหาร ดงั นัน้ หมอสว่ นหนงึ่ จงึ ไมใ่ ชย้ าสเตยี รอยด์ ปั จจุบันในต่างประเทศเริ่มมีการใชเ้ ทคโนโลยีใหม่ เพอื่ บ�ำบดั รักษาใหไ้ ขสนั หลงั ฟ้ืน เชน่ §§ การปลูกถา่ ยเซลลต์ น้ ก�ำเนดิ ทไี่ ขสันหลังตรง ต�ำแหน่งทบ่ี าดเจ็บ เปรยี บเสมอื นการน�ำดนิ หรอื หนิ ถมซอ่ มถนนทข่ี าด §§ การใชย้ ากระตุน้ ใหใ้ ยประสาทงอก ท่ีเปรียบ เสมอื นเตมิ น�้ำมันใสถ่ ัง เพอ่ื ใหร้ ถยนตว์ ง่ิ และขา้ ม ถนนทซ่ี อ่ มแซมแลว้ ได ้ ขอ้ สังเกต เน่ืองจากผลการรักษายังไม่แน่ นอน เทคโนโลยีดังกล่าวจงึ ยังไม่ใช่แนวทางปฏบิ ัตทิ ่ียอมรับใน ปัจจบุ นั กายบรหิ าร-ออกก�ำลงั กาย เป็ นวธิ หี ลักทใ่ี ชบ้ �ำบัดเพอื่ ใหแ้ ขนขาขยบั เคลอ่ื นไหว และกลา้ มเนอ้ื กลบั มามกี ำ� ลงั อกี ครัง้ นอกจากนี้ อาจกระตนุ ้ ใหใ้ ยประสาทในไขสนั หลังงอกและฟื้น เปรยี บไดก้ บั การหมน่ั พรวนดนิ ใหร้ ากงอกใหมไ่ ดง้ า่ ยขนึ้ สง่ ผล ใหต้ น้ ไมแ้ ตกกงิ่ ใหมใ่ นเวลาตอ่ มา 006 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ หากกลา้ มเน้ือไมม่ กี �ำลัง นักกายภาพบ�ำบัดจะชว่ ย ขยบั ให ้และสอนญาตหิ รอื ผดู ้ แู ลใหร้ จู ้ ักวธิ ขี ยบั ขอ้ ที่ ถกู ตอ้ ง §§ หากกลา้ มเนอื้ แขนขายงั พอมกี ำ� ลงั เราตอ้ งพยายาม ขยับ อย่านิ่งเฉย เพราะเช่ือว่าการขยับเขย้ือน เคลอ่ื นไหวขอ้ ซ้ำ� ๆ จะกระตนุ ้ ใหไ้ ขสนั หลงั ฟ้ืน ถา้ ตอ้ งการรวู้ า่ โอกาสฟื้ นมมี ากหรอื นอ้ ย ควรสอบถามหมอ ผใู ้ หก้ ารรกั ษา บอ่ ยครงั้ หมอเกรงวา่ หากพดู อะไรออกไปจะท�ำให ้ ผปู ้ ่ วยหรอื ญาตหิ มดก�ำลงั ใจ ดงั นัน้ §§ หากตอ้ งการรจู ้ รงิ ๆ ควรบอกใหห้ มอทราบ §§ หากไม่ตอ้ งการรับรู ้ ควรบอกใหห้ มอทราบว่าไม่ ตอ้ งการรับรกู ้ ารพยากรณโ์ รค อนง่ึ อปุ สรรคตอ่ กระบวนการฟ้ื นสภาพ คอื §§ การไมย่ อมรับสง่ิ ทเี่ กดิ ขน้ึ §§ การมโี รคแทรกหรอื ภาวะแทรกซอ้ น §§ ก า ร ไ ม่เ ห็ น ค ว า ม ส� ำ คัญ ข อ ง ก า ร มีส่ว น ร่ว ม ใ น กระบวนการฟื้ นสภาพ ดงั นัน้ เราตอ้ งอยกู่ บั ปัจจบุ นั ท�ำความเขา้ ใจกบั สง่ิ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ไมท่ อ้ ถอย ใหค้ วามรว่ มมอื และปฏบิ ตั ติ ามทหี่ มอและทมี ฟื้นฟแู นะน�ำ 007บทที่ 1 ไขสนั หลงั -กระดกู สนั หลงั บาดเจ็บ

2. การยอมรบั – การรบั มอื ... กบั ปญั หา การยอมรบั สภาพรา่ งกายทบี่ กพรอ่ งและความสามารถทล่ี ด ลง เป็ นไปไดย้ ากในระยะแรกหลงั บาดเจ็บ ทกุ คนยอ่ มคาดหวงั วา่ ไขสนั หลงั จะฟ้ืนกลบั คนื มาเป็ น ปกตภิ ายหลงั จากไดร้ ับการบ�ำบดั รักษา และฟ้ืนสภาพแลว้ แต่ สงิ่ ทห่ี วงั นัน้ อาจไมเ่ ป็ นจรงิ เสมอไป §§ หากไขสนั หลังบาดเจ็บเล็กนอ้ ย การฟ้ื นมักเกดิ ขน้ึ เร็ว - ประสาทรับรู,้ ประสาทสั่งการ และประสาท อตั โนมตั ิ กลบั มาท�ำหนา้ ทป่ี กตหิ รอื ใกลเ้ คยี งปกตไิ ด ้ §§ หากไขสนั หลงั บาดเจ็บมาก การฟ้ืนเกดิ ขน้ึ นอ้ ยและ ชา้ - ประสาทรับรู,้ ประสาทส่ังการ และประสาท อัตโนมัติ ไมก่ ลับมาเป็ นปกติ อวัยวะตา่ ง ๆ จงึ ท�ำ หนา้ ที่บกพร่อง ท� ำใหเ้ กิด อมั พาต-พิการ- ทุพพลภาพ ทท่ี ุกคนไม่อยากใหเ้ กดิ ขน้ึ แต่ตอ้ ง ท�ำใจยอมรับ ความวติ กกงั วล ตอ่ อนาคตทงั้ ของตนเองและของคน ใกลช้ ดิ ยอ่ มเกดิ ขนึ้ เป็ นธรรมดา แตเ่ ราไมค่ วรปลอ่ ยใหค้ วาม วติ กกังวลกลายเป็ น ความซมึ เศรา้ แลว้ เป็ นอุปสรรคต่อ กระบวนการฟ้ื นสภาพ 008 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

กระบวนการฟ้ื นสภาพดว้ ยวธิ ที างการแพทย์ มเี ป้ าหมาย หลกั คอื ... §§ ท�ำใหโ้ ครงสรา้ งรา่ งกายและอวยั วะตา่ ง ๆ กลบั มาทำ� หนา้ ทไ่ี ดอ้ กี ครง้ั §§ ท�ำใหค้ วามสามารถกลับคนื มามากทส่ี ดุ เทา่ ทจ่ี ะ เป็ นไปได้ หรอื เทา่ ทสี่ ภาพรา่ งกายจะอำ� นวย โดย ทมี ฟ้ื นฟู ทป่ี ระกอบดว้ ย §§ หมอฟ้ืนฟู §§ นักกายภาพบ�ำบดั §§ นักกจิ กรรมบ�ำบดั §§ พยาบาลฟื้นสภาพ §§ นักสงั คมสงเคราะห์ §§ นัก/ชา่ งกายอปุ กรณ์ ท�ำงานประสานกนั เพอื่ ใหผ้ ปู ้ ่ วยมคี วามสามารถเพม่ิ ขน้ึ และกลบั ไปด�ำรงชวี ติ รว่ มกบั ครอบครัวและคนอน่ื ๆ ในชมุ ชนไดอ้ กี ครัง้ โดยค�ำนงึ ถงึ ผลกระทบต่อจติ ใจ และบทบาททางสังคมของ ผปู ้ ่ วยดว้ ยเสมอ อนง่ึ ผปู้ ่ วยและครอบครวั ตอ้ งใหค้ วามรว่ มมอื หรอื อกี นัยหนงึ่ คอื ตอ้ งมสี ว่ นรว่ ม ในกระบวนการฟื้นสภาพ เพอ่ื ให ้ เป้าหมายบรรลผุ ล โดยตระหนักวา่ ... ทกุ ปญั หามที างออก หากเรารว่ มมอื กนั หาทางออกทเี่ หมาะสม 009บทท่ี 2 การยอมรับ – การรับมอื ...กบั ปัญหา

เมอื่ มคี วามกงั วล อยา่ เก็บไวใ้ นใจ การคดิ คนเดยี วมักไมเ่ ห็น ทางออก ควรเลา่ ใหค้ นใกลช้ ดิ ฟัง เพราะการพดู คยุ ชว่ ยระบาย ความอดึ อดั ใจ และท�ำใหไ้ ดร้ ับความชว่ ยเหลอื ทเี่ หมาะสม ครอบครวั มบี ทบาทส�ำคญั ในยามน้ี การไดเ้ ห็นหนา้ คนใกลช้ ิด ช่วยยืนยันความเป็ น ครอบครวั เดยี วกนั นั่นคอื ... ยามทกุ ขร์ ว่ มทกุ ข์ ยามสขุ รว่ มสขุ ไมท่ งิ้ กนั นอกจากคนในครอบครวั แลว้ ทมี ฟื้นฟกู ย็ นิ ดรี บั ฟังความ ทกุ ขข์ องผปู ้ ่ วย และพรอ้ มใหค้ วามชว่ ยเหลอื การจดั การกบั ปญั หา มหี ลายวธิ ี มขี อ้ สังเกตวา่ ถา้ เรา เคยใชว้ ธิ ใี ดไดผ้ ล เมอื่ เจ็บป่ วยเรามกั ใชว้ ธิ เี ดมิ ๆ จากการศกึ ษาพบวา่ §§ การยอมรบั ปญั หา ไมม่ องขา้ มปัญหา ชว่ ยท�ำให ้ เราจัดการกบั ปัญหาไดด้ ี §§ การมใี จสูป้ ัญหา พยายามเอาชนะปั ญหาหรือ อปุ สรรค ไมท่ อ้ ถอย ท�ำใหเ้ ราจัดการกบั ปัญหาได ้ เชน่ กนั §§ การพง่ึ ผูอ้ นื่ อาศัยหรอื ขอใหผ้ ูอ้ นื่ ชว่ ย หากขาด ผชู ้ ว่ ย ปัญหายอ่ มไมถ่ กู แกไ้ ข 010 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

ดงั นัน้ ... §§ เราควรยอมรบั สภาพรา่ งกาย และความสามารถที่ เปลย่ี นไปจากเดมิ §§ เราตอ้ งไวใ้ จ ทมี ฟื้นฟทู ใ่ี หก้ ารบ�ำบดั รักษา และฟ้ืน สภาพรา่ งกาย §§ เราตอ้ งใช้ สว่ นตา่ ง ๆ ของรา่ งกายทย่ี ังใชก้ ารได ้ เพอื่ ทดแทนสว่ นทส่ี ญู เสยี ไป §§ เราตอ้ งรบั รวู้ า่ ... ™ ปัจจบุ นั มผี ลติ ภณั ฑแ์ ละเทคโนโลยใี หม่ ๆ ทถ่ี กู น�ำมาใชเ้ พ่ือทดแทนความสามารถท่ีสูญเสีย ท�ำใหเ้ ราสามารถด�ำรงชวี ติ อยไู่ ด ้ ™ มคี นอน่ื ทไี่ ขสนั หลงั บาดเจ็บเชน่ เดยี วกนั และทกุ วนั นเี้ ขายงั ยมิ้ ไดแ้ ละมชี วี ติ อยอู่ ยา่ งมคี ณุ คา่ ได ้ ™ กระบวนการฟ้ื นสภาพจะประสบความส�ำเร็จ เรา ตอ้ งยอมรบั สงิ่ ทเ่ี กดิ ขนึ้ และรว่ มมอื กบั ทมี ฟื้นฟู อยา่ งเต็มท่ี ความรูส้ กึ ทอ้ แท ้ หมดก�ำลังใจ ซมึ เศรา้ ย่อมเป็ น อปุ สรรคตอ่ กระบวนการฟื้นสภาพ ดงั นัน้ หมออาจมคี วามจ�ำเป็ น ตอ้ งใชย้ าคลายกงั วล เพอื่ ชว่ ยใหผ้ ปู ้ ่ วยมจี ติ ใจสบายขน้ึ บทท่ี 2 การยอมรับ – การรับมอื ...กบั ปัญหา 011

3. อาการเจ็บปวด อาการเจ็บปวด เกดิ จากโครงสรา้ งร่างกายท่ีบาดเจ็บ, อกั เสบ หรอื ผดิ ปกติ เชน่ §§ กระดกู แตกหกั ขอ้ เคลอ่ื น §§ รากประสาทไขสนั หลงั ถกู กดอดั §§ ไขสนั หลงั บาดเจ็บ §§ บาดแผลทผ่ี วิ หนัง §§ กลา้ มเนอ้ื ชอกชำ�้ จากแรงกระแทก §§ กลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง ไมค่ ลาย §§ อวยั วะภายในผดิ ปกติ เมอ่ื กระดกู สนั หลงั ทห่ี กั ถกู ตรงึ ใหม้ นั่ คง และแผลผา่ ตดั สมานแลว้ อาการเจ็บปวดจะคอ่ ย ๆ ทเุ ลา แตห่ ากอาการเจ็บ ปวดยงั คงอยู่ หมอจะคน้ หาวา่ อะไรเป็ นตน้ เหตุ ก�ำจัดตน้ เหตนุ ัน้ รว่ มกบั ใชย้ าแกป้ วด และ/หรอื ยาแกอ้ กั เสบ เพอ่ื บรรเทาอาการ ขอ้ สงั เกต §§ อาการเจ็บปวดเป็ นอปุ สรรคตอ่ กระบวนการฟื้นสภาพ §§ อาการเจ็บปวด หากรบกวนการด�ำเนนิ ชวี ติ ตอ้ งได ้ รับการบ�ำบดั §§ อาการเจ็บปวดจากอวัยวะภายในอาจไมเ่ ดน่ ชดั เมอ่ื เป็ นอมั พาต   012 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

ปวดขอ้ ไหล่ บา่ และสะบกั มกั เกดิ จาก §§ นอนตะแคงกดทบั ขอ้ ไหล่ §§ กลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง §§ เอ็นรอบ ๆ ขอ้ บาดเจ็บจาก ™ แรงกระแทกชว่ งไดร้ ับบาดเจ็บ ™ การดงึ แขนขณะเคลอ่ื นยา้ ย ™ ขอ้ ไหลเ่ คลอื่ น §§ รากประสาทคอถกู กดอดั และอกั เสบ ขอ้ สงั เกต §§ หากขอ้ ตดิ ยดึ จากกลา้ มเนื้อและเอ็นรอบ ๆ ขอ้ หด เกร็ง จะขยบั ขอ้ ไดน้ อ้ ย และเจ็บ §§ หากท�ำกายบรหิ ารกลา้ มเน้ือบรเิ วณตน้ แขนและบา่ มากเกนิ จะปวดเมอ่ื ยลา้ §§ การใชแ้ ขนชว่ ยยกยา้ ยตวั มานานหลายสบิ ปี ขอ้ ไหล่ จะอกั เสบ ปวด และ เสอื่ ม §§ ความดนั เลอื ดตกเมอื่ ยนื ขนึ้ หรอื ลกุ น่ัง อาจท�ำใหร้ สู ้ กึ ปวดลา้ บรเิ วณบา่ การบำ� บดั ตอ้ งแกไ้ ขทตี่ น้ เหตุ เชน่ §§ ก่อนพลกิ ตะแคงตัว ควรกางแขนออก และนอน ตะแคง ล�ำตวั เอยี งเพยี ง 30-40 องศา §§ ขยบั ขอ้ ทกุ ทศิ ทางดว้ ยความนุ่มนวล §§ ออกก�ำลงั กายเป็ นชว่ ง ๆ เรม่ิ จาก 5-10 ครัง้ ตอ่ ชดุ , 5-10 ชดุ ตอ่ รอบ, วนั ละ 2-3 รอบ 013บทท่ี 3 อาการเจ็บปวด

™ หากไมป่ วดลา้ วนั ตอ่ ๆ ไป จงึ เพมิ่ จ�ำนวนครัง้ , จ�ำนวนชดุ หรอื จ�ำนวนรอบ ตอ่ วนั ™ การออกก�ำลังดว้ ยตุม้ น้�ำหนัก เรมิ่ จากเบาก่อน แลว้ คอ่ ย ๆ เพมิ่ น�้ำหนักใหม้ ากขน้ึ ในภายหลงั §§ ใชอ้ ปุ กรณช์ ว่ ย เมอื่ พลกิ หรอื เคลอ่ื นยา้ ยตวั §§ ใชผ้ า้ คลอ้ งแขน หรอื ใชห้ มอนหนนุ แขนขณะน่ัง เพอ่ื ไมใ่ หน้ ้�ำหนักแขนดงึ ถว่ งแลว้ ท�ำใหข้ อ้ ไหลเ่ คลอ่ื น §§ ลดการอกั เสบดว้ ย ™ ยา เชน่ ยาทาภายนอก, ยาเม็ด หรอื ยาฉีด ™ การใชเ้ ครอื่ งมอื ทางกายภาพบ�ำบัด เชน่ ความ รอ้ นลกึ , การกระตนุ ้ ดว้ ยไฟฟ้าเพอื่ ลดปวด แตก่ าร ประคบรอ้ น แมล้ ดปวดได ้ แตเ่ สยี่ งตอ่ ผวิ หนงั พองไหม ้ ปวดหวั -ปวดศรี ษะ โดยทวั่ ไปมกั เกดิ จากกลา้ มเนอื้ บรเิ วณ ศรี ษะหดเกร็ง, ปวดไมเกรน, ปวดจากสายตาผดิ ปกติ กรณีบาดเจ็บไขสันหลังในระยะฟ้ื นสภาพหรือเร้ือรัง อาการปวดหัวอาจเกดิ ขน้ึ ได ้ เมื่อมีสงิ่ เรา้ ทร่ี ะคายกระตุน้ ประสาทอตั โนมตั ิ ท�ำใหห้ ลอดเลอื ดหดตวั สง่ ผลให ้ ความดนั เลอื ดสงู ขน้ึ ฉบั พลนั และอาจมอี าการอนื่ รว่ มดว้ ย เชน่ คดั จมกู , ผน่ื แดงทห่ี นา้ อกหรอื ใบหนา้ , ตาพรา่ เป็ นตน้ เรยี กความผดิ ปกติ นว้ี า่ ออโตโนมกิ ดสี รเี ฟล็กเซยี (เอ.ด.ี ) หรอื ภาวะรเี ฟล็กซ์ ประสาทอตั โนมตั ผิ ดิ ปกติ โดยวนิ จิ ฉัยจากความดนั ชว่ งหวั ใจ บบี สงู กวา่ ปกติ 20-40 มม.ปรอท หรอื สงู กวา่ 140 มม.ปรอท 014 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

สง่ิ เรา้ ทรี่ ะคายและทำ� ใหเ้ กดิ เอ.ด.ี ไดแ้ ก่ §§ กระเพาะปสั สาวะโป่ งพองเกนิ เพราะ ™ ถา่ ยปัสสาวะไมอ่ อก ™ สวนปัสสาวะนอ้ ยครัง้ แตด่ ม่ื น�้ำมาก ™ หลอดสวนโฟเลยท์ คี่ าไวอ้ ดุ ตนั จากตะกอน หรอื หกั พับ §§ กอ้ นอจุ จาระอดั แนน่ จากทอ้ งผกู เรอื้ รัง §§ ผวิ หนงั บรเิ วณป่ มุ กระดกู ถกู กด จากการนอน/น่ัง ทา่ ใดทา่ หนงึ่ นาน ขอ้ พงึ ปฏบิ ตั ิคอื รบี คน้ หาและกำ� จดั สงิ่ เรา้ ทร่ี ะคาย เพอ่ื ใหค้ วามดนั เลอื ดและอาการปวดหวั ลดลง เชน่ §§ สวนปัสสาวะออก หากปัสสาวะกกั คง่ั §§ เปลยี่ นหลอดสวนใหม่ หากหลอดสวนตนั §§ คอ่ ย ๆ ลว้ งหรอื สวนอจุ จาระออก หากอจุ จาระเป็ น กอ้ นแข็งอดั แน่น §§ เปลย่ี นทา่ นอนหรอื ทา่ นั่งบอ่ ย ๆ เพอื่ ลดการกดทบั ที่ ป่ มุ กระดกู §§ ลดความดนั เลอื ดดว้ ยการยกศรี ษะขนึ้ สงู เปลย่ี นจาก นอนเป็ นนั่ง และคลายเสอื้ ผา้ ทร่ี ัดออก §§ หากความดนั เลอื ดยงั คงสงู หรอื อาการปวดศรี ษะไม่ ทเุ ลา รบี ปรกึ ษาหมอ ทม่ี ักใหก้ นิ ยาลดความดันที่ ออกฤทธสิ์ นั้ แลว้ วัดความดันเลอื ดเป็ นระยะ ๆ ทกุ 15 นาที จนความดนั เลอื ดกลบั สภู่ าวะปกติ และเฝ้า ตดิ ตามตอ่ อกี 2 ชว่ั โมง จนแน่ใจวา่ ปกตแิ ลว้ 015บทท่ี 3 อาการเจ็บปวด

ขอ้ สังเกต หากความดันเลอื ดสงู มาก จะเสย่ี งตอ่ โรค หลอดเลอื ดสมองแตก อาการปวดในสว่ นทเี่ ป็ นอมั พาต เชน่ ปวดแสบปวดรอ้ น, มอี าการปวดทไ่ี มส่ มั พันธก์ บั การเคลอ่ื นไหว, ปวดตอนกลางคนื รบกวนตอนนอน หรอื เป็ นอปุ สรรคตอ่ กระบวนการฟ้ื นสภาพ อาการปวดชนดิ นมี้ กั เกดิ จากรากประสาทหรอื ไขสนั หลงั บาดเจบ็ หรอื เกดิ จากกลา้ มเนอ้ื หดเกร็งมาก วธิ บี ำ� บดั มดี งั น้ี §§ ยาระงบั ปวด, ยากนั ชกั ทใ่ี ชร้ ะงับปวด §§ ยาลดเกร็ง หากอาการปวดเกดิ จากกลา้ มเน้ือ หดเกร็งกระตกุ §§ ยาคลายกงั วล §§ กจิ กรรมยามวา่ ง เชน่ ดโู ทรทศั น,์ เลน่ เกม, สวด มนต์ เป็ นตน้ เพอ่ื ชว่ ยเบยี่ งเบนความสนใจออกจาก ความเจ็บปวด 016 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

4. กลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง-ไมม่ กี ำ� ลงั กลา้ มเนอื้ โครงสรา้ ง เชน่ กลา้ มเนอื้ แขน-ขา-ล�ำตวั ท�ำให ้ ร่างกายเคลอื่ นไหวและทรงตัวอยู่ได ้ โดยสมองส่ังการมายัง กลา้ มเนอ้ื ผา่ นไขสนั หลงั สว่ นตา่ ง ๆ ดงั นี้ §§ สว่ นคอ ควบคมุ กลา้ มเนอ้ื แขน §§ สว่ นอก ควบคมุ กลา้ มเนอื้ ล�ำตวั §§ สว่ นเอว ควบคมุ กลา้ มเนอ้ื ขา เมอื่ ขยบั ขาไมไ่ ด้ เพราะไขสนั หลงั สว่ นอกหรอื สว่ นเอว บาดเจ็บ เรยี กความผดิ ปกตนิ ว้ี า่ อมั พาตครงึ่ ลา่ ง หรอื พารา เพลเจยี เมอื่ ขยบั แขนขาไม่ได้ เพราะไขสันหลังส่วนคอ บาดเจ็บ เรยี กความผดิ ปกตนิ ว้ี า่ อมั พาตแขนขาสองขา้ ง หรอื เททระเพลเจยี หรอื ควอดรเิ พลเจยี วธิ กี ารบ�ำบดั ใหก้ ลา้ มเนอ้ื มกี �ำลงั เพม่ิ ขน้ึ คอื กาย บรหิ าร หรอื ออกกำ� ลงั กาย ใหก้ ลา้ มเนอ้ื มกี �ำลงั และมดั กลา้ ม ใหญข่ น้ึ ขอ้ สงั เกต §§ อาหารประเภทโปรตนี เชน่ เนอ้ื สตั ว,์ ถว่ั ชว่ ยสรา้ ง เสรมิ ขนาดกลา้ มเนอื้ สว่ นอาหารประเภทแป้ง เชน่ ขา้ ว, ขนมปัง ใหพ้ ลงั งานแกก่ ลา้ มเนอื้ 017บทที่ 4 กลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง-ไมม่ กี �ำลงั

§§ การกระตนุ้ กลา้ มเนอ้ื ดว้ ยไฟฟ้ า ชว่ ยใหก้ ลา้ มเนอ้ื หด-คลาย ชะลอการฝ่ อลบี ไดบ้ า้ ง หากกลา้ มเนอ้ื เป็ น อมั พาต กลา้ มเนอื้ เกร็งกระตกุ เอง มกั เกดิ หลงั ไขสนั หลงั บาดเจ็บ เพราะขาดการควบคุมจากสมอง กลา้ มเนื้อจงึ หดเกร็งหรือ กระตกุ เมอ่ื มสี งิ่ เรา้ ทรี่ ะคายกระตนุ ้ เชน่ §§ กระเพาะปัสสาวะโป่ งพอง หรอื ตดิ เชอื้ §§ นอนนั่งกดทบั นาน ๆ, แผลกดทบั , เล็บขบ §§ ทอ้ งผกู , อจุ จาระอดั แน่น §§ อากาศหนาวเย็น เป็ นตน้ วธิ คี วบคมุ กลา้ มเนอื้ หดเกร็ง มดี งั นัน้ §§ กายบรหิ ารยดื กลา้ มเนอ้ื ท�ำใหก้ ลา้ มเนอ้ื คลาย ÆÆ การยดื เอ็นรอ้ ยหวาย-กลา้ มเนอ้ื น่อง เรมิ่ จากทา่ เขา่ งอ ตามดว้ ยทา่ เขา่ เหยยี ด แลว้ กระดกเทา้ ขน้ึ คา้ งไวน้ านนับ 1-10 หรอื 30 ท�ำ 5-10 ครัง้ ตอ่ รอบ วนั ละ 2-3 รอบ 018 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

ขอ้ ควรระวัง หากยดื มากเกนิ กลา้ มเน้ืออาจฉีกขาด เลอื ดออกและเป็ นเหตใุ หเ้ กดิ แคลเซยี่ ม หรอื กระดกู แทรก ในเนอื้ เยอื่ ลกึ รอบขอ้ สง่ ผลใหร้ อบ ๆ ขอ้ บวม, ขยบั ขอ้ ไดน้ อ้ ย และขอ้ ยดึ ตดิ การเกดิ กระดกู แทรกใน เนอื้ เยอ่ื ลกึ รอบ ๆ ขอ้ สะโพก ทงั้ สองขา้ ง (ภาพถา่ ยรังสขึ องผปู ้ ่ วย โรงพยาบาลมหาราช นครเชยี งใหม)่ §§ การคงอยใู่ นทา่ ทเ่ี หมาะสม กลา้ มเนอ้ื และเอ็นจะไม่ หดคา้ ง เชน่ การใชห้ มอนยนั ปลายเทา้ ไมใ่ หเ้ ทา้ ตกหรอื จกิ ลง 019บทท่ี 4 กลา้ มเนอื้ หดเกร็ง-ไมม่ กี �ำลงั

§§ การยนื เหยยี ดขาตรงบนเตยี งปรบั ยนื หรอื การ ใสอ่ ปุ กรณพ์ ยงุ ขอ้ เขา่ -ขอ้ เทา้ ยนื ในราวคู่ เพอ่ื ลดเกร็ง และป้องกนั ขอ้ เขา่ ตดิ ในทา่ งอ และเอ็นรอ้ ย หวายหดยดึ §§ การใชย้ าแกเ้ กร็ง เชน่ ™ ไดอะซแี ปม ™ บาโคลเฟน ™ ไทซานอดิ นี โดยหมอจะสั่งขนาดยาท่ีเหมาะสมให ้ ถา้ ขนาดยา สงู เกนิ ไปก�ำลงั กลา้ มเนอื้ จะลดลง หรอื งว่ งหลบั หรอื ความดนั เลอื ดตก §§ การฉดี ยาสะกดประสาท หรอื ชวี พษิ โบทลู นิ มั เขา้ กลา้ มเนอ้ื ท�ำใหก้ ลา้ มเนอ้ื เป็ นอมั พาตหรอื ออ่ น ก�ำลงั ชว่ั คราว §§ กำ� จดั สง่ิ เรา้ ทที่ �ำใหก้ ลา้ มเนอ้ื หดเกร็ง โดย ™ เปลย่ี นทา่ นั่ง ทา่ นอน เป็ นระยะ ๆ ™ ใชเ้ บาะรองน่ังเพอื่ ลดแรงกดทบั ทป่ี ่ มุ กระดกู ™ ใชย้ าปฏชิ วี นะเพอื่ บ�ำบดั การตดิ เชอ้ื ™ สวมใสเ่ สอ้ื ผา้ ใหร้ า่ งกายอบอนุ่ §§ ความรอ้ น ท�ำใหก้ ลา้ มเนื้อคลาย แต่เส่ียงต่อ ผวิ หนงั พองไหม้ จงึ ไมค่ วรประคบรอ้ น 020 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

ขอ้ สงั เกต §§ หากภาวะหดเกร็งรุนแรงมาก ตอ้ งปรกึ ษาหมอ ถา้ ปลอ่ ยทงิ้ ไวน้ าน กลา้ มเนอื้ จะหดคา้ ง §§ ชวี พษิ โบทูลนิ ัมมรี าคาแพง หมอจะใชเ้ มอ่ื จ�ำเป็ น และผปู ้ ่ วยยนิ ยอมจา่ ยคา่ ยาเอง ขอ้ ยดึ ตดิ เป็ นอปุ สรรคตอ่ การท�ำกจิ วตั รประจ�ำวนั เชน่ การ เคลอ่ื นยา้ ยตวั , การทรงตวั ในทา่ น่ัง, การสวมใสเ่ สอ้ื ผา้ , การยนื เดนิ เป็ นตน้ ตวั อยา่ ง เอ็นหดยดึ และขอ้ ตดิ ยดึ เชน่ §§ ขอ้ ศอกตดิ งอ ท�ำใหล้ ุกนั่ง และกนิ ขา้ ว ล�ำบาก §§ ขอ้ เขา่ -ขอ้ สะโพกตดิ งอ เสย่ี งตอ่ การเกดิ แผลกดทบั §§ เอ็นรอ้ ยหวายยดึ เมอ่ื เดนิ เทา้ ราบกบั พน้ื จะเกดิ แรงดนั ใหเ้ ขา่ แอน่ และหลงั แอน่ ขอ้ สังเกต หากขอ้ ตดิ แข็งและเอ็นหดคา้ งมาก ไม่ สามารถยดื ได ้ ตอ้ งแกไ้ ขดว้ ยการผา่ ตดั 021บทที่ 4 กลา้ มเนอื้ หดเกร็ง-ไมม่ กี �ำลงั

5. กายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื กลา้ มเนอื้ กลบั มามกี �ำลงั เป็ นสงิ่ ทท่ี กุ คนตอ้ งการ และคาด หวงั ดงั นัน้ แมร้ ะยะแรกกลา้ มเนอ้ื ไมม่ กี ำ� ลงั เรายงั ตอ้ งท�ำใหข้ อ้ เคลื่อนไหว เพราะหากปล่อยใหข้ อ้ ยึดติด แลว้ ภายหลัง ไขสนั หลงั ฟื้นและสมองสงั่ การมาถงึ กลา้ มเนอื้ ได ้แตก่ ลา้ มเนอื้ กไ็ มอ่ าจท�ำใหข้ อ้ ทยี่ ดึ ตดิ แลว้ ขยบั ได ้ กายบรหิ าร มหี ลายเป้าหมาย ดงั นี้ §§ ขอ้ เคลอ่ื นไหวได้ §§ เพมิ่ กำ� ลงั กลา้ มเนอื้ เนน้ ออกแรงตา้ นน้�ำหนักมาก แตก่ ระท�ำซ้�ำนอ้ ยครัง้ §§ เพม่ิ ความทนทานใหก้ ลา้ มเนอ้ื เนน้ ออกแรงตา้ น น�้ำหนักเบา แตก่ ระท�ำซำ้� มากครัง้ §§ ป้ องกนั การหดยดึ และขอ้ ยดึ ตดิ ดว้ ยการยดื กลา้ ม เนอ้ื และท�ำใหก้ ลา้ มเนอื้ หด-คลายไดด้ ี ขอ้ สงั เกต ทำ� กายบรหิ ารทา่ ไหน วธิ ใี ด ก็จะสง่ ผล เชน่ นน้ั ตวั อยา่ งเชน่ §§ กายบรหิ ารใหข้ อ้ เคลอ่ื นไหว ไดค้ วามคลอ่ งตวั หรอื พสิ ยั ขอ้ แตไ่ มไ่ ดก้ �ำลงั §§ กายบรหิ ารเพม่ิ ก�ำลงั กลา้ มเนอ้ื ไดก้ �ำลงั เพมิ่ ขนึ้ แต่ ไมไ่ ดค้ วามทนทานตอ่ การลา้ 022 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ กายบรหิ ารกลา้ มเนอื้ เหยยี ดขอ้ เขา่ กลา้ มเนอื้ เหยยี ด ขอ้ เขา่ ไดก้ �ำลงั เพมิ่ ขนึ้ กลา้ มเนอ้ื งอขอ้ เขา่ ไมไ่ ด ้ กรณีอมั พาต ขยบั เคลอ่ื นไหวแขนหรอื ขาเองไมไ่ ด ้ตอ้ งอาศยั แรงกระท�ำจากภายนอก เชน่ §§ ใชม้ ือของตนเอง ขยับขอ้ เทา้ ท่ีเป็ นอัมพาต ให ้ กระดกขน้ึ -ลง §§ ผอู ้ นื่ ท�ำให ้เชน่ นักกายภาพบ�ำบดั , ผดู ้ แู ล ชว่ ยขยบั ขอ้ ตา่ ง ๆ §§ เครอื่ งมอื เชน่ จักรยานชว่ ยขยบั ขา การกระตนุ ้ ดว้ ยไฟฟ้า ท�ำใหก้ ลา้ มเนอื้ แขนหด-คลาย และขยบั ขอ้ ไหล-่ ขอ้ ศอกเคลอื่ นไหว 023บทท่ี 5 กายบรหิ ารกลา้ มเนอื้

ข้อสังเกต §§ หากไมเ่ จ็บ และขอ้ ไมย่ ดึ ตดิ ตอ้ งขยบั เคลอื่ นไหวขอ้ ใหส้ ดุ เชน่ เหยยี ดสดุ -งอสดุ §§ หากกลา้ มเนอื้ บาดเจ็บ ตอ้ งรอใหท้ เุ ลากอ่ น แลว้ จงึ ท�ำกายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื มัดนัน้ ๆ ไดเ้ ต็มท่ี เพอื่ ให ้ กลบั มามกี �ำลงั อกี ครัง้ กรณีอมั พฤกษ์ กลา้ มเนอื้ พอมกี �ำลงั ท�ำใหข้ อ้ ขยบั ได ้ หากขอ้ เคลอ่ื นไหวไดเ้ ล็กนอ้ ย ไมส่ ดุ พสิ ยั ขอ้ ตอ้ งชว่ ย ใหข้ อ้ เคลอื่ นไหวจนสดุ โดยอาศยั มอื ของตนเอง หรอื ของผอู ้ น่ื ชว่ ยขยบั กายบรหิ ารใหก้ ลา้ มเนอ้ื มกี ำ� ลงั กระท�ำไดด้ งั น้ี การเกร็งกลา้ มเนอื้ ขอ้ ไมข่ ยบั เหมาะกบั กลา้ มเนอ้ื มี ก�ำลงั เล็กนอ้ ย ขอ้ ไมเ่ คลอ่ื นไหว ààเ ก ร็ ง ก ล า้ ม เ น้ื อ ค า้ ง ไ ว ้ นับ 1 ถงึ 5 แลว้ ปลอ่ ย ààท�ำซ�้ำ 10 ครัง้ ตอ่ 1 ชดุ àà10 ชดุ ตอ่ รอบ àà2 รอบตอ่ วนั กายบรหิ ารกลา้ มเนอื้ ดงึ สะบกั เขา้ หากนั และเหยยี ดขอ้ ไหล่ 024 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ ท�ำกายบรหิ ารกลา้ มเนื้อขณะทขี่ อ้ อยใู่ นทา่ ตา่ ง ๆ กนั เชน่ เกร็งกลา้ มเนอื้ งอขอ้ ศอก ขณะงอ 30, 60, 90, 120 และ 140 องศา เพอื่ ใหก้ ลา้ มเนอ้ื ทงั้ มดั หด ตวั §§ เพมิ่ จ�ำนวนครงั้ ตอ่ ชดุ , จ�ำนวนชดุ ตอ่ รอบ, จ�ำนวนรอบ ตอ่ วนั ตามความเหมาะสม กายบรหิ ารตา้ นกบั แรงกระท�ำภายนอก เมอ่ื กลา้ ม เน้ือมกี �ำลังมากขน้ึ ขอ้ เคลอ่ื นไหวตา้ นความโนม้ ถว่ งได ้ และ ออกก�ำลงั ตา้ นแรงกระท�ำจากภายนอกได ้ เชน่ §§ แรงตา้ นของนักกายภาพบ�ำบดั หรอื ผดู ้ แู ล §§ ตมุ ้ น้�ำหนัก, ถงุ ทราย, แถบยางยดื , เป็ นตน้ กายบรหิ ารดว้ ยแถบยางยดื บรหิ ารกลา้ มเนอ้ื งอขอ้ ไหลแ่ ละ บรหิ ารกลา้ มเนอื้ หบุ ขอ้ ไหล,่ เหยยี ดขอ้ ศอก หมนุ ขอ้ ศอกออกและหบุ สะบกั 025บทที่ 5 กายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื

ควรทำ� กายบรหิ ารชา้ ๆ ไมใ่ ชแ้ รงเหวยี่ ง เชน่ §§ มอื ถอื ตมุ ้ น้�ำหนัก งอขอ้ ศอกชา้ ๆ จนสดุ à คอ่ ย ๆ เหยยี ดขอ้ ศอกออกชา้ ๆ §§ มอื ถอื ตมุ ้ น�้ำหนัก งอขอ้ ศอก à เหยยี ดขอ้ ศอกออก ตรงชา้ ๆ เมอ่ื เหยยี ดสดุ แลว้ à ใหข้ อ้ ศอกงอชา้ ๆ กายบรหิ ารดว้ ยตมุ้ น�ำ้ หนกั ก ล้า ม เ นื้อ ง อ ข้อ ศ อ ก เรม่ิ จากขอ้ ศอกเหยยี ด ààงอขอ้ ศอกจนสดุ ààค่อย ๆ ปล่อยแขนลง ชา้ ๆ จนขอ้ ศอกเหยยี ด เหมอื นเดมิ 026 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

กลา้ มเนอ้ื เหยยี ดขอ้ ศอก เรม่ิ จากขอ้ ศอกงอ ààเหยยี ดขอ้ ศอกตรง ààค่อย หย่อนแขนลงจน ขอ้ ศอกกลบั มางอเหมอื น เดมิ กลา้ มเนอื้ กางขอ้ ไหล่ เรม่ิ จากแขนอยขู่ า้ งตวั ààกางแขนออกให ้ เสมอบา่ ààค่อย ๆ หย่อนแขนลง จนกลบั มาอยขู่ า้ งล�ำตวั เหมอื นเดมิ 027บทท่ี 5 กายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื

กายบรหิ ารโดยใชอ้ ปุ กรณ/์ เครอื่ งมอื ออกกำ� ลงั กาย กลา้ มเนอื้ เหยยี ดขอ้ ศอกและกลา้ มเนอื้ หนา้ อก กลา้ มเนอ้ื บา่ , สะบกั และ กลา้ มเนอื้ หนา้ อก ดา้ นหลงั ล�ำตวั 028 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

กายบรหิ ารยดื กลา้ มเนอื้ เพอ่ื ใหก้ ลา้ มเนอ้ื ไมห่ ดยดึ และ ไดก้ �ำลงั เต็มทเ่ี มอื่ หดตวั กรณีใชว้ ลี แชรเ์ พอื่ เคลอื่ นที่ หรอื ใชไ้ มย้ นั เพอ่ื ยนื เดนิ กลา้ มเนื้อทถ่ี กู ใชง้ านมากมักหดยดึ การยดื กลา้ มเนื้อจงึ ท�ำใหก้ ลา้ มเนอ้ื กลบั มามปี ระสทิ ธภิ าพดขี น้ึ กลา้ มเนอื้ บา่ กลา้ มเนอื้ สะบกั กายบรหิ ารยดื กลา้ มเนอื้ หนา้ อก หมนุ ลอ้ ใหต้ วั เบย่ี งออก และรสู ้ กึ ตงึ ทกี่ ลา้ มเนอ้ื 029บทที่ 5 กายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื

อปุ สรรคตอ่ การออกกำ� ลงั กาย คอื การหายใจบกพรอ่ ง ทท่ี �ำใหค้ วามทนทานในการออก ก�ำลังกายลดลง มักเกดิ กับผูป้ ่ วยอัมพาตแขนขาสองขา้ งท่ี กลา้ มเนอื้ ทรวงอก และกลา้ มเนอื้ หนา้ ทอ้ ง เป็ นอมั พาต การ หายใจและการไอขับเสมหะออกล�ำบาก จงึ เสยี่ งตอ่ หลอดลม ถกู อดุ กนั้ , ปอดตดิ เชอ้ื และ ถงุ ลมแฟบ ดงั นัน้ เราจงึ ตอ้ งเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพการหายใจดว้ ย การท�ำกายบรหิ ารกลา้ มเนอ้ื กะบงั ลม เพมิ่ ก�ำลงั และความทนทานใหก้ ลา้ มเนอื้ กะบงั ลม ท่ี เป็ นกลา้ มเนอื้ ชว่ ยหายใจเดยี วทเี่ หลอื อยู่ ดงั น้ี ขณะนอนหงาย หรอื นอนกง่ึ น่ัง หรอื นั่ง §§ หายใจเขา้ ทอ้ งป่ อง à กลนั้ หายใจ นับในใจ 1 ถงึ 3 à หายใจออก ทอ้ งยบุ à ท�ำซ�้ำ 10-20 ครัง้ ตอ่ รอบ §§ วางถงุ น�้ำหนักหรอื หนังสอื เลม่ โต ๆ ทห่ี นา้ ทอ้ ง เพอ่ื เป็ นแรงตา้ นขณะหายใจเขา้ -ออก §§ เพม่ิ จ�ำนวนครัง้ หรอื เพม่ิ น้�ำหนักตา้ น เมอ่ื กลา้ มเนอ้ื กะบงั ลมแข็งแรง/ทนทานขนึ้ กะบงั ลมหดตวั และเคลอื่ นลง จงึ ดนั ใหห้ นา้ ทอ้ งโป่ งออก 030 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ ใชอ้ ปุ กรณ์ฝึกหายใจเขา้ ลกึ ๆ ชา้ ๆ 1 ครงั้ ตอ่ นาท,ี 5 ครัง้ ตอ่ รอบ, 4 รอบตอ่ วนั ขอ้ ควรระวงั ไมห่ ายใจเขา้ ถ่ี ๆ ตดิ ๆ กนั หากไอขบั เสมหะไมอ่ อก นักกายภาพบ�ำบดั จะสอนให ้ ผดู ้ แู ลรจู ้ ัก วธิ ชี ว่ ยขบั หรอื ระบายเสมหะออก ดงั นี้ §§ เคาะปอด หรอื กดสนั่ ทรวงอก เพอ่ื ใหเ้ สมหะรอ่ นกอ่ น ไอและขบั เสมหะออก การเคาะปอด การกดสน่ั ทรวงอก §§ กดทที่ รวงอกหรอื ใตล้ น้ิ ป่ีขณะหายใจออก แตไ่ มท่ �ำ หลงั กนิ อาหาร 031บทท่ี 5 กายบรหิ ารกลา้ มเนอื้

§§ จัดทา่ เพอื่ ระบายเสมหะออกจากหลอดลมและปอด กรณีเสมหะอยใู่ นปอดกลบี ลา่ งดา้ นหลงั จัดล�ำตวั ใหเ้ อยี งลง เพอ่ื ระบายเสมหะในหลอดลมออก ขอ้ ควรระวงั หากไมข่ ยบั ขอ้ ไมท่ �ำกายบรหิ าร จะเสย่ี ง ตอ่ การเกดิ ภาวะแทรกซอ้ นทเี่ ป็ นอนั ตรายตอ่ ชวี ติ คอื ภาวะลม่ิ เลอื ดอดุ หลอดเลอื ดดำ� และ ลมิ่ เลอื ดหลดุ อดุ หลอดเลอื ด ปอด §§ ภาวะนเี้ กดิ ในชว่ ง 2-3 เดอื นแรกหลงั บาดเจ็บ และ เกดิ ทขี่ า สงั เกตไดจ้ าก ขาบวมขา้ งเดยี ว §§ ชว่ งทสี่ งสยั ภาวะลม่ิ เลอื ดอดุ หลอดเลอื ดด�ำ หยดุ การ ขยบั ขาชวั่ คราว จนกวา่ หมอยนื ยนั การวนิ จิ ฉัย §§ หากขาบวมขา้ งเดยี วเกดิ ขน้ึ ภายหลังออกจากโรง พยาบาลแลว้ ปรกึ ษาหมอทนั ที อนง่ึ การป้องกนั ภาวะลม่ิ เลอื ดอดุ หลอดเลอื ดด�ำกระท�ำ ไดโ้ ดยการพันขาหรอื สวมถงุ น่องยดื และท�ำกายบรหิ ารขยบั ขอ้ ตา่ ง ๆ เป็ นประจ�ำ กรณีที่มีความเสี่ยง หมอจะพิจารณาใชย้ าละลาย ลม่ิ เลอื ดรว่ มดว้ ย 032 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

6. การยนื เดนิ การยนื เดนิ เป็ นกจิ กรรมทเี่ รากระท�ำทุกวัน หลังบาดเจ็บ สภาพรา่ งกายถดถอย แมบ้ างครัง้ กลา้ มเนอ้ื พอมกี �ำลงั แตห่ าก ไมถ่ กู ใชง้ าน กล็ บี และออ่ นแรงลง เมอ่ื ขาไมม่ กี �ำลงั ความวติ กกงั วลยอ่ มเกดิ ขนึ้ กลวั วา่ จะ เดนิ ไมไ่ ด ้ เชอื่ หรอื ไม่ ชายหนุ่มคนหนงึ่ ขาทงั้ สองขา้ งเป็ นอมั พาต สามารถยนื เดนิ ได ้ แตร่ ปู แบบการเดนิ ไมเ่ หมอื นเดมิ กอ่ นหนา้ นั้น เขาตัง้ ใจฝึ กเพิ่มก�ำลังแขน จนในท่ีสุดใชไ้ มย้ ันรักแร ้ และอุปกรณ์พยุงขา กรณีนี้จึงเป็ นอุทธาหรณ์ว่า เมอ่ื ใจสู้ กระบวนการฟ้ื นสภาพทห่ี นกั หนว่ งก็ไมใ่ ชป่ ญั หา กระบวนการเตรยี มสภาพร่างกาย จงึ เป็ นขัน้ ตอน ส�ำคญั และเรม่ิ ขน้ึ ดงั นี้ §§ หดั ยนื บนเตยี งปรบั ยนื เพอ่ื ปรบั ความดนั เลอื ด ไม่ใหต้ กเมอื่ ยนื ขน้ึ เพราะการนอนนานหลาย สปั ดาหส์ ง่ ผลใหห้ นา้ มดื เป็ นลมเมอื่ เรม่ิ ลกุ นั่งใหม่ ๆ ดงั นัน้ กอ่ นยนื ตอ้ งไมใ่ หเ้ ลอื ดคงั่ ในขาและชอ่ ง ทอ้ ง โดยการพันขาและทอ้ งดว้ ยผา้ ยดื หรอื สวมถงุ น่องยดื 033บทท่ี 6 การยนื เดนิ

§§ กนิ อาหารใหพ้ อเพยี งกบั ความตอ้ งการของ รา่ งกาย ไดแ้ ก่ ™ เน้ือสัตว,์ ตับ และถั่ว เพอื่ เสรมิ สรา้ งกลา้ มเนื้อ และบ�ำรงุ เลอื ด ™ ขา้ วและแป้ ง เพ่ือใชเ้ ป็ นพลังงานส�ำหรับการ ออกก�ำลงั กาย §§ ท�ำกจิ กรรมตา่ ง ๆ ทที่ �ำไดด้ ว้ ยตนเอง เชน่ กนิ ขา้ ว, ลา้ งหนา้ และแปรงฟัน, ขยบั พลกิ ตวั เอง หาก ไมม่ ขี อ้ หา้ ม §§ กายบรหิ ารโดยการเกร็งกลา้ มเนอ้ื รอบคอและ ขา้ งสนั หลงั เมอื่ อาการเจ็บปวดทก่ี ระดูกสันหลัง ทุเลา เพอ่ื ใหก้ ลา้ มเน้ือมกี �ำลังและควบคุมกระดูก สนั หลงั ใหท้ รงทา่ และเคลอ่ื นไหวไดใ้ นภายหลงั กายบรหิ ารเกร็งกลา้ มเนอื้ เนอื้ สนั หลงั , สะบกั และขอ้ ไหล่ โดยกดศรี ษะลงกบั พนื้ , ดงึ สะบกั เขา้ หากนั และเหยยี ดขอ้ ไหล่ §§ กายบรหิ ารขยบั ขอ้ ตา่ ง ๆ เป็ นประจำ� เพอ่ื ไมใ่ ห้ ขอ้ ยดึ ตดิ โดยท�ำเองหรอื ผอู ้ น่ื ท�ำ 034 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

หากความดนั เลอื ดไมต่ กเมอื่ ยนื ขนึ้ ล�ำดบั ตอ่ ไปคอื §§ ฝึกยนื ในราวคู่ §§ เพมิ่ ก�ำลงั กลา้ มเนอ้ื ทชี่ ว่ ยพยงุ ตวั ยนื กรณีอมั พาต/อมั พฤกษค์ รงึ่ ล่าง จ�ำเป็ นตอ้ งใช ้ อปุ กรณพ์ ยงุ ขาใหข้ อ้ เขา่ เหยยี ด, ใชแ้ ขนชว่ ยพยงุ ตวั ยนื โดย อาศยั กลา้ มเนอ้ื บา่ , ขอ้ ไหล,่ ตน้ แขน ขอ้ มอื และมอื กรณอี มั พฤกษแ์ ขนขาสองขา้ ง กลา้ มเนอื้ ขาและแขน บางมดั พอมกี �ำลงั §§ หากมีก�ำลังเหยียดขอ้ เข่าตรง ไม่จ�ำเป็ นตอ้ งใช ้ อปุ กรณพ์ ยงุ ขา §§ หากไมม่ กี �ำลงั ตอ้ งใชอ้ ปุ กรณพ์ ยงุ ขาใหเ้ ขา่ เหยยี ด โดยระยะแรกนักกายภาพบ�ำบดั จะชว่ ยพยงุ ตวั อปุ กรณพ์ ยงุ ขาใหเ้ ขา่ เหยยี ด อปุ กรณพ์ ยงุ เทา้ กนั เทา้ ตก 035บทท่ี 6 การยนื เดนิ

หากกลา้ มเนอ้ื ขาพอมกี �ำลงั ท�ำกายบรหิ ารเพม่ิ ก�ำลัง กลา้ มเนอ้ื ตอ่ ไปนี้ §§ กลา้ มเนอื้ งอขอ้ สะโพก ทใ่ี ชก้ า้ วเดนิ ™ ทา่ นอนหงาย เรม่ิ จากงอขอ้ เขา่ เล็กนอ้ ย à ยก เขา่ ขนึ้ ใหช้ ดิ อก ™ ทา่ น่ัง ยกเขา่ ขน้ึ ทลี ะขา้ ง ™ ทา่ ยนื ยกขาขนึ้ ทลี ะขา้ ง (ตเี ขา่ ) §§ กลา้ มเนอื้ เหยยี ดขอ้ สะโพก ™ ทา่ นอนหงาย จับเขา่ งอและตงั้ ขน้ึ จากนัน้ ยกกน้ ขนึ้ คา้ งไว ้à คอ่ ย ๆ หยอ่ นกน้ ลงชา้ ๆ แลว้ ท�ำซ�ำ้ ™ ทา่ น่ัง ใชเ้ บาะรองกน้ à ลกุ ยนื หากท�ำไมไ่ ด ้ใช ้ มอื จับยดึ ราวสงู à ดงึ ตวั ขน้ึ ยนื 036 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

§§ กลา้ มเนอื้ เหยยี ดขอ้ เขา่ ™ ทา่ นอนหงาย งอเขา่ à เหยยี ดเขา่ ™ ทา่ น่ัง เหยยี ดเขา่ ตรง ™ ทา่ ยนื จากยนื ยอ่ เขา่ à เหยยี ดตรง นอกจากนี้ นักกายภาพบ�ำบดั จะใหผ้ ปู ้ ่ วย §§ ฝึ กลุกยนื โดยในชว่ งแรก น่ังบนเบาะหรอื หมอน หนุนใหข้ อ้ สะโพกอยสู่ งู กวา่ ขอ้ เขา่ เพอ่ื ใหก้ ารลกุ ยนื งา่ ยขนึ้ §§ ฝึ กเพม่ิ กำ� ลงั แขนขณะยนื ในราวคู่ โดยเฉพาะคน ทตี่ อ้ งใชไ้ มย้ นั เพอื่ ยนื เดนิ ™ ฝึ กดงึ ตวั ไปขา้ งหนา้ เมอื่ ตรงึ มอื ไวท้ ร่ี าวคู่ อาศยั กลา้ มเนอ้ื แผน่ หลงั ดงึ ล�ำตวั มาขา้ งหนา้ คา้ งไว ้à คอ่ ย ๆ กลบั สทู่ า่ ตงั้ ตน้ เดมิ ™ ยกตวั ขน้ึ ใหเ้ ทา้ ลอยพน้ พน้ื à หยอ่ นตัวลง ชา้ ๆ (เหมอื นเลน่ ยมิ นาสตกิ ) เพอ่ื ชว่ ยเพม่ิ ก�ำลงั กลา้ มเนอื้ บา่ และแขน 037บทท่ี 6 การยนื เดนิ

การฝึ กเดนิ ในราวคู่ มหี ลายแบบ เชน่ §§ หัดเดนิ รปู แบบปกติ กา้ วขาขวาพรอ้ มกบั แกวง่ แขน ซา้ ย เพอื่ ใหท้ รงตวั ไดส้ มดลุ ไมล่ ม้ การเดนิ ในราวคู่ สลบั ขา้ ง มอื ขวาà เทา้ ซา้ ย, มอื ซา้ ย à เทา้ ขวา 038 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไี่ ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

หากกลา้ มเนื้อแขนมกี �ำลังและสามารถยกตัวขน้ึ แลว้ เหวย่ี งตวั ไปขา้ งหนา้ ได ้ หดั เดนิ รปู แบบถดั ไป 2 แบบ คอื §§ เหวย่ี งลำ� ตวั ไปขา้ งหนา้ ใหเ้ ทา้ ทงั้ สองขา้ งวางบนพนื้ เสมอมอื ทจ่ี ับราว §§ เหวยี่ งล�ำตวั ไปขา้ งหนา้ ใหเ้ ทา้ ทงั้ สองขา้ งวางทพี่ นื้ ล�้ำหนา้ มอื ทจ่ี ับราว การเดนิ ในราวคู่ เคลอื่ นมอื ไปกอ่ น จากนัน้ จงึ เหวย่ี งตวั ไปขา้ งหนา้ วางเทา้ เสมอระดบั มอื การเดนิ ในราวคู่ เคลอ่ื นมอื ไปกอ่ น จากนัน้ เหวยี่ งตวั ไปขา้ งหนา้ วางเทา้ ใหล้ �้ำหนา้ ระดบั มอื ระวงั หงายหลงั เมอ่ื เหวยี่ งตวั ลำ�้ หนา้ มากเกนิ ไป 039บทท่ี 6 การยนื เดนิ

การฝึ กเดนิ นอกราวคู่ นักกายภาพบ�ำบดั มกั เลอื กอปุ กรณช์ ว่ ย เดนิ ใหผ้ ปู ้ ่ วย เชน่ วอคเคอร์ หรอื เครอื่ งชว่ ยพยงุ เดนิ สข่ี า §§ ขอ้ ดี วอคเคอรม์ ฐี านรับน้�ำหนักกวา้ งและมน่ั คงกวา่ ใชไ้ มย้ นั หรอื ไมเ้ ทา้ §§ ขอ้ ดอ้ ย ™ ชว่ งกา้ วเดนิ สนั้ กา้ วขาไปขา้ งหนา้ แคเ่ สมอขอบ หนา้ ของวอคเคอร์ ™ ล�ำตัวเอียงไปขา้ งหนา้ กลา้ มเนื้อเหยียดขอ้ สะโพกจงึ ไมถ่ กู ใชง้ าน ™ ขอ้ สะโพกอาจยดึ ตดิ ในทา่ งอ ™ ชว่ งขยับยกวอคเคอร์ อาจหงายหลัง หากการ ทรงตวั ยนื ไมม่ นั่ คง เดนิ ดว้ ยวอคเคอร์ เดนิ โดยใชว้ ลี แชร์ 040 คมู่ อื สำ� หรบั ผปู้ ่ วยบาดเจ็บทไ่ี ขสนั หลงั อภชิ นา โฆวนิ ทะ

หากการทรงตวั ยงั ไมด่ พี อ ตอ้ งใชอ้ ปุ กรณช์ ว่ ยเดนิ อน่ื เชน่ §§ เครอื่ งชว่ ยพยงุ เดนิ ชนดิ มลี อ้ เฉพาะ 2 ลอ้ หนา้ หรอื 4 ลอ้ ทัง้ น้ี เราอาจใชว้ ลี แชรแ์ ทนเครอื่ งชว่ ย พยงุ เดนิ สข่ี า แตด่ กี วา่ เพราะมลี อ้ ท�ำใหเ้ คลอ่ื นทไี่ ด ้ โดยไมต่ อ้ งยกเครอื่ งชว่ ยพยงุ เดนิ §§ เครอ่ื งพยงุ ตวั เดนิ ทถี่ กู น�ำมาใชพ้ ยงุ ตวั ผทู ้ ท่ี รงตวั ไมด่ ี และขามกี ำ� ลงั พอทจี่ ะยนื เดนิ ได ้ทงั้ นี้ ชว่ ยทำ� ให ้ เดนิ ไดบ้ นพน้ื ราบ หรอื บนสายพานเลอ่ื น การใชเ้ ครอื่ งชว่ ยพยงุ ตวั เดนิ การเดนิ บนสายพานเลอ่ื น บนสายพานเลอื่ น 041บทท่ี 6 การยนื เดนิ