Chapter 1 concept

บทท่ี 1แนวคิดและหลกั การพยาบาลครอบครวั และชมุ ชนท่ีมีปัญหาสขุ ภาพ อาจารยว์ ริศา จนั ทรงั สีวรกลุสาขาวิชาการพยาบาลอนามยั ชมุ ชน

วตั ถปุ ระสงคก์ ารเรียนบอกหลกั การประเมินปัญหาสุขภาพครอบครวั และชุมชนได้อธิบายแนวทางการพยาบาลครอบครวั และชมุ ชนแบบองคร์ วมได้อธิบายจริยธรรมทางการพยาบาลอนามยั ชุมชนได้บอกแนวทางการพฒั นาสุขภาพครอบครวั และชุมชนโดยใช้ปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียงได้

การประเมินสุขภาพครอบครัวและชุมชน

กระบวนการพยาบาลกระบวนการพยาบาล มี 5 ขนั้ ตอน1. การประเมินปัญหาและความต้องการ2. ระบปุ ัญหาและความต้องการ3. การวางแผนการพยาบาล4. การปฏิบตั ิตามแผน5. การประเมินผลการพยาบาล

การประเมินภาวะสขุ ภาพของครอบครวั (1) การประเมินภาวะสขุ ภาพครอบครวั มี 7 ด้าน Physical Component : ลกั ษณะทางกายของสมาชิก สขุ ภาพความเจบ็ ป่วย Mental Component Emotion Component Social Component : โครงสรา้ ง/รปู แบบการดาเนินชีวิต ความสมั พนั ธ์ พฤติกรรมอนามยั การใช้บริการสขุ ภาพ Environmental Component : สภาพในบา้ นและชุมชน Intellectual Component Spiritual Component : ความเช่ือ การร่วมกิจกรรมสงั คม คล้ายกบั การประเมินสุขภาพบคุ คล

การประเมินภาวะสขุ ภาพของครอบครวั (2) วิธีประเมินสภาวะอนามยั ของบคุ คลและครอบครวั มีขนั้ ตอนดงั นี้ 1. การรวบรวมข้อมลู (Data Collection) 2. การวิเคราะหข์ ้อมลู (Data Analysis)

การรวบรวมข้อมลู (1)แหล่งท่ีมาของข้อมูล1. การสงั เกต (Observation) สภาพรา่ งกาย การสื่อสาร การรบั ร้ตู ่อบทบาทหน้าท่ีของสมาชิก2. การสมั ภาษณ์3. บนั ทึกรายงาน4. การปรกึ ษาหารอื

การรวบรวมข้อมูล (2) ลกั ษณะข้อมลู ท่ีต้องการทราบ1. ข้อมลู ทางโครงสรา้ ง และลกั ษณะครอบครวั2. ข้อมลู เก่ียวกบั สงั คม เศรษฐกิจ ขนบธรรมเนียม ประเพณี และความเชื่อ3. ขอ้ มลู เก่ียวกบั สภาพแวดล้อม4. ขอ้ มลู เกี่ยวกบั ประวตั ิสขุ ภาพอนามยั ความเจบ็ ป่ วยของ สมาชิก

ตวั อย่างเคร่ืองมือประเมนิ สุขภาพครอบครัว• แบบสารวจความจาเป็นพนื้ ฐานของครอบครวั (จปฐ.)• แบบประเมินภาวะสขุ ภาพบคุ คลด้านต่าง ๆ เช่น แบบ ประเมินสขุ ภาพจิต , ADL ฯลฯ• แบบประเมินภาวะสขุ ภาพสมาชิกและครอบครวั ที่ ครอบคลมุ องคร์ วม

ตวั อย่างเคร่ืองมือประเมินสุขภาพครอบครัว ผงั เครอื ญาติ

การวิเคราะหข์ ้อมลูข้อมูลที่รวบรวมได้ แบง่ เป็น 2 ประเภท Subjective data or convert data or Symptoms Objective data of Over data or Signs

ลกั ษณะปัญหาของครอบครวั ในการปฏิบตั ิพยาบาล (1) 1. สภาวะที่คกุ คามต่อสุขภาพและขาดความสมดลุ ทางสขุ ภาพ สภาวะคกุ คามต่อสขุ ภาพ (เส่ียง) คกุ คามต่อเชื้อโรค ประวตั ิทางกรรมพนั ธ์ุ เบาหวาน โรคเลือด ครอบครวั ใหญ่ การบริโภคอาหาร การเกิดอบุ ตั ิเหตุ / อนั ตรายต่าง ๆ สภาพอนามยั แวดล้อมที่ไม่ถกู ต้อง มีสิ่งท่ีส่งเสริมทาให้เกิดความเครยี ด และความกดดนั ทางอารมณ์ ขาดความร้ดู ้านการป้องกนั โรคและส่งเสริมสุขภาพ สขุ วิทยาส่วนบคุ คล พฤติกรรม บคุ ลิก การมีสถานภาพ บทบาทและหน้าที่ไม่เหมาะสม ความบกพร่องทางสขุ ภาพ ระยะที่อยใู่ นสภาวะวิกฤต

ลกั ษณะปัญหาของครอบครวั ในการปฏิบตั ิพยาบาล (2) 2. ผปู้ ่ วยและครอบครวั ไม่ตระหนักถึงปัญหา เนื่องจาก ไมย่ อมรบั ปัญหา ไมร่ บั รู้ เกิดความกลวั 3. ไมส่ ามารถตดั สินใจยอมรบั วิธีปฏิบตั ิเพ่ือสขุ ภาพ 4. ไม่สามารถให้การดแู ลรกั ษาพยาบาลผ้ปู ่ วยในครอบครวั 5. ไม่สามารถจดั ส่ิงแวดล้อมให้เหมาะสม และคงไว้ซ่ึง อนามยั ท่ีดีได้

การประเมินภาวะสขุ ภาพของชุมชน มองภาพรวมท่ีภาวะสขุ ภาพของชุมชนมากกว่าสขุ ภาพของ บคุ คล ชุมชนเป็นผ้ใู ช้บริการสขุ ภาพ มิใช่เพียงสภาพแวดล้อมของ ผใู้ ช้บริการ ความสาเรจ็ ในการประเมินภาวะสขุ ภาพของชุมชน ขึน้ อย่กู บั ความสามารถในการเข้าถึงชุมชน การหาแหล่งทรพั ยากรจากผนู้ าในชมุ ชน การมีกรอบแนวคิดที่ชดั เจนและครอบคลุม

การเกบ็ ข้อมูลรปู แบบการเกบ็ ข้อมลู การสมั ภาษณ์ การสงั เกต การใช้แหล่งประโยชน์อ่ืนๆ เช่น แบบบนั ทึก การสารวจอย่างมีรปู แบบจากกล่มุ ประชากร การสารวจลกั ษณะภมู ิประเทศ

กระบวนการประเมินสขุ ภาพของชมุ ชน กระบวนการประเมินสขุ ภาพของชมุ ชน ประกอบด้วย การทาแผนที่ การรวบรวมข้อมลู การวิเคราะหข์ ้อมลู การนาเสนอข้อมลู การสรปุ ผลข้อมลู

1. การทาแผนที่องคป์ ระกอบของแผนท่ี ชื่อแผนท่ี ทิศทาง มาตราส่วน ระยะทาง : คาดคะเนด้วยการนับก้าว เคร่อื งหมาย วนั เดือน ปี ช่ือผทู้ าแผนท่ี คาอธิบายเครอ่ื งหมาย

การทาแผนท่ี (Mapping)หมายถงึ ภาพจาลอง หรือภาพย่อส่วนของภูมิประเทศ ในแนวราบท่ีจดั ทาขึน้ ด้วยเส้นสี เคร่ืองหมายต่าง ๆ

2. การรวบรวมข้อมลู (1)1. ข้อมลู ทวั่ ไป สภาพภมู ิศาสตร์ ประวตั ิและความเป็นมาของหมู่บา้ น สถาบนั และองคก์ ร ประชากร จานวนสมาชิกในครอบครวั จานวนหลงั คาเรอื น จานวนประชากรต่อพนื้ ที่ ความเช่ือ คา่ นิยม วฒั นธรรมประจาชมุ ชน2. ข้อมลู ทางด้านสขุ ภาพอนามยั สถิติชีพ พฤติกรรมอนามยั3. ข้อมลู ทางด้านอนามยั ส่ิงแวดล้อม

2. การรวบรวมข้อมลู (2)ข้อมูล แบ่งออกเป็น 2 ประเภท แหล่งปฐมภมู ิ (primary data) : ได้จากแหล่งขอ้ มลู โดยตรง แหล่งทตุ ิยภมู ิ (secondary data) : ได้จากแหล่งขอ้ มลู ท่ีมีคนเกบ็ รวบรวมไว้วิธีเกบ็ รวบรวมข้อมลู ท่ีนิยม ได้แก่ การสงั เกตใช้แบบสอบถาม สมั ภาษณ์

3. การวิเคราะหข์ ้อมลูการวิเคราะหข์ ้อมลู มีขนั้ ตอน ดงั นี้1. บรรณาธิกรณ์ข้อมลู ดิบ2. แบง่ หมวดหมขู่ อ้ มลู ลงตารางวิเคราะห์ (dummy table)3. แจงนับขอ้ มลู (tally)4. คานวณออกมาเป็นค่าสถิติ

4. การนาเสนอข้อมลูอาจนาเสนอข้อมูลในรปู แบบ : บทความ ตาราง แผนภมู ิ กราฟ

5. การแปลผลและสรปุ ผล การแปลผล : ตวั เลข/สถิตนิ ้ันแสดงถึงอะไร พาดพงิ สิ่งใดบ้าง ช่วยให้เห็นปัญหาชุมชนชัดเจนขึน้ลกั ษณะปัญหาของชมุ ชน: ปัญหาที่ประชาชนส่วนใหญ่รสู้ ึก / ยอมรบั ปัญหาท่ีกระทบต่อสุขภาพของประชาชนส่วนใหญ่ การสรปุ ผล : ชมุ ชนเป็นอยา่ งไร พฤติกรรมสขุ ภาพของชมุ ชนเป็นอยา่ งไร มีสาเหตจุ ากอะไร มีปัจจยั ใดบ้างที่ส่งผลกระทบต่อสขุ ภาพ นาไปส่ขู นั้ ตอนการวินิ จฉัยปัญหา

แนวทางการพยาบาลครอบครัว และชุมชนแบบองค์รวม

องคร์ วม (Holism)ส่ิงมีชีวิตเป็ นหน่ วยเดียวมนุษยเ์ ป็นองคร์ วมของกาย จิต สงั คมและจิตวิญญาณส่ิงที่มคี ณุ ค่าของความเป็นมนุษย์ คือ การได้ตดั สินใจด้วยตนเอง การเป็ นอิสระ การเขา้ ถึงความสาเรจ็ แห่งตน

สขุ ภาพองคร์ วม (Holistic Health)สขุ ภาพมิใช่เพียงการปราศจากความเจบ็ ป่ วยเท่านัน้ต้องครอบคลุมการดแู ลตนเอง เพ่ือให้ : มีสุขภาพทางกายที่สมบรู ณ์ที่สดุ มีความผาสุกทางใจ พึงพอใจในชีวิต มีความคิดสรา้ งสรรค์ มนั่ คงทางอารมณ์มงุ่ ให้เกิดความสมดลุ ทกุ ด้าน ทงั้ เศรษฐกิจ สงั คมวฒั นธรรม ศาสนา และปรชั ญาครอบคลมุ ทงั้ ชมุ ชนโดยมีรากฐานจากชุมชนเข้มแขง็เป็ นการบริการเชิ งรกุ

แนวทางในการดแู ลสขุ ภาพแบบองคร์ วม คานึงถึงความร้สู ึกนึกคิด การตดั สินใจ ศกั ยภาพของบคุ คล และสภาพแวดล้อม เน้นการป้องกนั โรค และการดารงไว้ซึ่งภาวะสขุ ภาพ เน้นการดแู ลตนเอง การเจบ็ ป่ วยเป็นโอกาสของบคุ คลที่จะได้ประเมินเป้าหมาย ของคณุ ค่าในชีวิต ให้ความสาคญั ของสขุ ภาพทางปัญญา เป็นComplementary Therapies

การพยาบาลครอบครวั แบบองคร์ วม ยดึ ครอบครวั เป็นจดุ ศนู ยก์ ลาง > ตวั บคุ คล ครอบครวั เป็นหน่วยผใู้ ช้บริการ และมีลกั ษณะเฉพาะ บทบาทพยาบาลเป็นผใู้ ห้ความรู้ ผปู้ ระสานงาน ผแู้ นะแนว ที่ ปรกึ ษา หลกั การพยาบาลคอื การช่วยให้ครอบครวั สามารถดแู ลตนเอง มีส่วนรว่ มในการตดั สินใจ แก้ไขปัญหาและพง่ึ พาตนเอง

การพยาบาลครอบครวั แบบองคร์ วม การพยาบาลครอบครวั ในสขุ ภาพปกติ เน้นการส่งเสริมสขุ ภาพ การดารงไว้ซึ่งสมั พนั ธภาพและสขุ ภาพของสมาชิก การพยาบาลครอบครวั ในภาวะเส่ียง เน้นการป้องกนั ไมใ่ ห้ปัญหารนุ แรงขนึ้ ให้คาแนะนาล่วงหน้าและให้คาปรกึ ษา

การพยาบาลครอบครวั แบบองคร์ วม การพยาบาลครอบครวั ในภาวะเจบ็ ป่ วย เน้นการสนับสนุนศกั ยภาพครอบครวั ในการดแู ล สมาชิกท่ีเจบ็ ป่ วย การพยาบาลครอบครวั ในภาวะวิกฤติ เน้นการจดั การปัจจยั ท่ีส่งผลกระทบต่อปัญหา

การพยาบาลครอบครวั แบบองคร์ วมการดแู ลครอบครวั ให้มสี ขุ ภาพดี ควรคานึงถงึ ครอบครวั เป็นหน่วยท่ีมีความผกู พนั ใกลช้ ิด เมอ่ื เกิดปัญหากบั คนใดมกั จะมีผลไปยงั บคุ คลอื่นๆ สถานะสุขภาพครอบครวั เป็นผลจากปฏิสมั พนั ธข์ องสมาชิก เน้นให้ครอบครวั ดแู ลตนเอง ค้นหาผทู้ ่ีมีปัญหาสขุ ภาพเพอื่ หาทางป้องกนั ไมใ่ ห้ลกุ ลามไปสู่ สมาชิกและชุมชน การดแู ลสขุ ภาพส่วนบุคคล ควรศกึ ษาครอบครวั ในแง่ที่เป็น สิ่งแวดลอ้ มทางสงั คมของบคุ คล

แนวทางการดูแลสุขภาพ ชุมชนแบบองค์รวม

แนวทางการดแู ลสขุ ภาพชมุ ชน (1)1. ใช้กระบวนการพยาบาล ซ่ึงมีขนั้ ตอนดงั นี้ สรา้ งสมั พนั ธภาพ ศกึ ษาภาวะสุขภาพ ระบุปัญหาและลาดบั ความสาคญั ของ ปัญหา วางแผน ดาเนิ นงาน ประเมินผล ยึดหลกั ประชาชนเป็นศนู ยก์ ลาง

แนวทางการดแู ลสขุ ภาพชุมชน (2)2. ให้ความสาคญั กบั ปัญหาที่มีผลกระทบต่อคนส่วนใหญ่ สรา้ ง ความรคู้ วามเข้าใจเกี่ยวกบั ปัญหา การมีส่วนรว่ ม3. พฒั นาศกั ยภาพในการช่วยเหลือตนเอง ครอบครวั และ ชมุ ชน ถ้าเกินความสามารถควรส่งต่อ4. ประชาชนเป็นคนสาคญั ทีส่ ุดในการตดั สินใจแก้ปัญหา พยาบาลเป็นผแู้ นะทางเลือก พฒั นาความรแู้ ละทศั นคติ5. การดแู ลต่อเนือ่ ง6. ดแู ลทุกคน โดยเฉพาะกลมุ่ เสี่ยง

จริยธรรมทางการพยาบาล อนามยั ชุมชน

ปัญหาทางจริยธรรมทางการพยาบาล การกระทาผิดทางจริยธรรม (Unethical behavior) ประเดน็ ขดั แย้งทางจริยธรรม (Ethical dilemma)

หลกั จริยธรรมทางการพยาบาล1. การเคารพเอกสิทธ์ิ (Respect for Autonomy)2. การทาประโยชน์ (Beneficence)3. การไม่ทาอนั ตราย (Non-meleficence)4. ความยตุ ิธรรม (Justice)5. การบอกความจริง (Veracity or Truth telling)6. ความซื่อสตั ย์ (Fidelity)

ขนั้ ตอนของกระบวนการพยาบาลอนามยั ชุมชนกบั หลกั จริยธรรม ขนั้ การประเมิน ขออนุญาตก่อนถามขอ้ มลู ขนั้ การระบปุ ัญหาและวินิจฉัยการพยาบาล ใหผ้ รู้ บั บรกิ ารมสี ่วนร่วม ขนั้ การปฏิบตั ิการพยาบาล ดแู ลอย่างเท่าเทยี มกนั ขนั้ ประเมินผล ประเมนิ ผลครอบคลมุ ถกู ตอ้ ง

การพฒั นาสุขภาพครอบครัว และชุมชนโดยใช้ปรัชญา เศรษฐกจิ พอเพยี ง

ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี งความพอเพยี ง = ความพอประมาณ ความมีเหตุผล มีระบบภูมคิ ุ้มกนั ทด่ี ี ประการสาคญั ของเศรษฐกิจพอเพียง พอมีพอกิน พออยพู่ อใช้ พออกพอใจ

หลกั เศรษฐกจิ พอเพยี งยดึ หลกั ความพอดี 5 ประการ ความพอดีด้านจิตใจ ความพอดีด้านสงั คม ความพอดีด้านทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ความพอดีด้านเทคโนโลยี ความพอดีด้านเศรษฐกิจ

การนาหลกั เศรษฐกจิ พอเพยี งมาประยุกต์ใช้ ยดึ ทฤษฎใี หม่ 3 ข้นั คือ ขนั ที่ 1 มีความพอเพยี ง ขันท่ี 2 รวมพลงั กนั ในรูปกลุ่ม ข้นั ที่ 3 สร้างเครือข่าย

การนามาประยุกต์ใช้ในระดบั ชุมชนEmpower ภาคประชาชน ให้ยืนอยบู่ นขาของตวั เอง ขนั้ ที่ 1 คอื การพึ่งพาตนเอง อาวธุ สาคญั คือ องคค์ วามรทู้ ่ีจะเขา้ ไปส่ชู มุ ชน พฒั นาทนุ มนุษยแ์ ละทุน สงั คม ขนั้ ที่ 2 คอื พง่ึ พากนั เอง จากระดบั ครวั เรอื นไปส่หู ม่บู า้ น ส่เู ครอื ข่ายของหม่บู า้ น เป็นภมู ิค้มุ กนั อย่างแท้จริงที่จะทาให้ชมุ ชนนัน้ เขม้ แขง็ทาอย่างไรจงึ จะไดพ้ ลงั เอกชนเข้ามาช่วยชุมชน แต่ช่วยให้ถกู ต้อง ไม่ทาให้วิถีชีวิตเดิมที่เขาอยอู่ ยา่ งมีความสขุ เปลี่ยนไป

การพฒั นาสุขภาพครอบครัวและชุมชนโดยใช้ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง เน้นการส่งเสริมสขุ ภาพ สนับสนุนให้ครอบครวั ดแู ลสมาชิกท่ีเจบ็ ป่ วยอย่าง เหมาะสม ลดการใช้ยาและเทคโนโลยี เน้นการใช้ภมู ิปัญญา การแพทยท์ างเลือกแบบ ผสมผสาน พฒั นาศกั ยภาพในการช่วยตนเอง/ครอบครวั /ชมุ ชน โดยสร้างความตระหนักในการดแู ลตนเอง สร้างองค์ ความรใู้ นชมุ ชนตามความร้พู ื้นฐานเดิม สร้างเครือข่ายสขุ ภาพ

ใบงาน แบง่ กล่มุ นักศกึ ษาเป็น 6 กล่มุ ให้ค้นคว้าเกณฑช์ ี้วดั ด้านสขุ ภาพ และ สร้างเครื่องมอื ประเมินภาวะสขุ ภาพโดยเครื่องมอื ต้องมีลกั ษณะดงั นี้• ครอบคลมุ องคป์ ระกอบของการประเมินตามทฤษฎี ครอบคลมุ ปัจจยั ด้านบคุ คล ส่ิงแวดลอ้ มและระบบบริการสขุ ภาพ• สอดคลอ้ งกบั นโยบายและเกณฑช์ ี้วดั ด้านสขุ ภาพปัจจบุ นั• เครื่องมือมีรปู แบบเหมาะสมในการนาไปใช้ ข้อความชดั เจนเขา้ ใจง่าย• จดั ทารายงานและนาเสนอหน้าชนั้ เรียนเพือ่ แลกเปล่ียนเรียนรู้ กล่มุ ละ ๑๐-๑๕ นาทีในชวั่ โมงเรียนถดั ไปกลมุ่ ที่ 1 - 3 สรา้ งเครื่องมอื ประเมินภาวะสขุ ภาพครอบครวักล่มุ ท่ี 4 - 6 สรา้ งเคร่อื งมอื ประเมินภาวะสขุ ภาพชมุ ชน