ฤดูกาล

การศึกษาใบความรู้ของศนู ยว์ ิทยาศาสตร์เพื่อการศกึ ษาพษิ ณุโลก เร่ือง กลุ่มดาวประจำฤดูกาล ช่อื ..............................................................สกุล..................................................... ชั้น..........................................................โรงเรยี น................................................... วนั ที่...............เดอื น........................................................พ.ศ................................. ศูนยว์ ทิ ยาศาสตร์เพื่อการศกึ ษาพิษณโุ ลก 666 หมู่ 6 ถนนเล่ียงเมอื งพิษณโุ ลก – สโุ ขทัย ต.ทา่ ทอง อ.เมอื ง จ.พิษณโุ ลก 65000 31/2563

บนั ทึกชว่ ยจำ กลมุ่ ดาวประจำฤดกู าล บทนำ ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ฤดูกาลเป็นการเปลี่ยนแปลงสภาพอากาศของโลกในรูปแบบต่าง ๆ ที่ส่งผล ........................................................................................................................................... กระทบกับระบบนิเวศภายในโลก เหตุการณ์ที่มีการตอบสนองของธรรมชาติและผู้คน ........................................................................................................................................... ฤดูกาลเป็นสิ่งสำคญั ในการบ่งบอกถึงการเปล่ยี นแปลงช่วงเวลาแต่ละปี มกี ารนบั จากการ ........................................................................................................................................... โคจรของโลกกับดวงอาทิตย์ ที่มีช่วงการขึ้นตกของดวงอาทิตย์ที่แตกต่างกัน ในแต่ละ ........................................................................................................................................... ประเทศจะมีการกำหนดฤดูกาลอย่างน้อย 3 – 4 ฤดูกาล คือ ฤดูใบไม้ผลิ ฤดูใบไม้ร่วง ........................................................................................................................................... ฤดูร้อน ฤดหู นาว ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... สำหรบั ประเทศจะมีฤดกู าล 3 ฤดูกาล จะประกอบดว้ ย ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ฤดรู ้อน ช่วงเดือน มีนาคมถึงเมษายน ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ฤดูฝน ช่วงเดือน พฤษภาคมถงึ ตลุ าคม ........................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... ฤดหู นาว ชว่ งเดือน พฤศจิกายนถงึ กุมภาพันธ์ ในทางดาราศาสตร์ จะมีวันทางดาราศาสตร์ เปน็ ช่วงทที่ ำใหส้ ภาพอากาศมีการ .......................................................................... เปล่ยี นแปลง และการขึน้ ตกของดวงอาทิตย์ใน 4 วัน ไดแ้ ก่ ผบู้ นั ทึก 1. วันวสันวิษุวัต (Vernal Equinox) เป็นช่วงเวลาที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทาง ทิศตะวันออกและตกทางทิศตะวันตก ทำให้ช่วงเวลาใน 1 วัน มีระยะเวลาที่เท่ากัน ในช่วงกลางวนั และกลางคนื ซึ่งจะตรงกบั วนั ที่ 20 มีนาคมของทุกปี

2 https://bit.ly/35ElVo0 https://earthsky.org/brightest-stars/procyon-harbringier-of-the-dog-star 2. วันศรีษมายัน (Summer Solstice) เป็นช่วงเวลาที่ดวงอา ทิตย์ https://www.space.com/22929-procyon.html ทศิ ตะวันออกเฉยี งเหนอื และตกทางทศิ ตะวันตกเฉียงเหนือ ทำให้เวลากลางวันยาวนาน https://bit.ly/2YAkkhe กวา่ กลางคืน จะตรงกบั วนั ท่ี 21 มถิ ุนายนของทุกปี https://www.geocities.ws/cmastroclub/jocker/lyra.html https://earthsky.org/?p=1173 3.วันศารทวิษุวัต (Autumnal Equinox) เป็นช่วงเวลาที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทาง https://en.wikipedia.org/wiki/Vega ทศิ ตะวนั ออกและตกทางทิศตะวันตก ทำใหเ้ วลากลางวันเท่ากบั กลางคนื จะตรงกบั วันที่ https://bit.ly/35RGRrs 23 กันยายนของทุกปี https://en.wikipedia.org/wiki/Deneb https://www.youtube.com/watch?v=OBPC6X4IhoY 4. วันเหมายัน (Winter Solstice) เป็นช่วงเวลาที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทาง https://nineplanets.org/deneb-%CE%B1-cygni/ ทศิ ตะวนั ออกเฉียงใต้และตกทางทิศตะวันตกเฉยี งใต้ ทำให้กลางคนื มีระยะเวลามากกว่า https://en.wikipedia.org/wiki/Aquila_(constellation) กลางวัน จะตรงกับวันท่ี 22 ธันวาคม ของทุกปี https://www.geocities.ws/cmastroclub/jocker/lyra.html https://bit.ly/2zl2UL6 ภาพที่ 1 แสดงวันทางดาราศาสตร์ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงฤดูกาลบนโลก ซึ่งจะมี https://bit.ly/3bgSHwz ด้วยกัน 4 วันทางดาราศาสตร์ คือ วันเหมายัน วันศารทวิษุวัต วันศรีษมายัน และ https://theskylive.com/sky/stars/gomeisa-beta-canis-minoris-star วันวสันตวิษุวัต https://www.space.com/22872-rigel.html สืบคน้ ขอ้ มูลทงั้ หมดในวนั ท่ี 4 - 12 พฤษภาคม 2563 ผเู้ รียบเรยี งโดย ว่าที่รอ้ ยตรธี งชยั เกตุคำ นักวิทยาศาสตร์

ทีม่ าขอ้ มลู 3 กลมุ่ ดาวประจำฤดูหนาว https://bit.ly/2LjLDER https://bit.ly/3dGROz3 กลุ่มดาวประจำฤดูหนาว มีชื่อเรียกว่าอย่างหนึ่งว่า “สามเหลี่ยมฤดูหนาว https://www.geocities.ws/cmastroclub/jocker/orion.html (Winner Triangle)” ที่ประกอบด้วย กลุ่มดาวนายพราน กลุ่มดาวสุนัขเล็ก และกลุ่ม https://bit.ly/2KVWRiP ดาวสนุ ัขใหญ่ ซงึ่ แต่ละกลุม่ ดาวจะมีช่อื เรียกและนิทานดวงดาวแตกต่างกนั ออกไป อย่าง https://bit.ly/3fiIpz6 กลุ่มดาวนายพรานจะมีชื่อเรียกตามภาษาท้องถิ่นของคนไทยในอดีต คือ “ดาวไถ” https://www.khaosod.co.th/bbc-thai/news_3277331 ซึ่งเป็นส่วนบริเวณเข็มขัดของนายพราน ด้วยมีลักษณะคล้ายคันไถสำหรับพรวนดิน https://www.britannica.com/place/Betegeus-star กอ่ นท่ีจะหวา่ นเมล็ดข้าวลงบนนา และอกี ชื่อหน่ึงทม่ี ลี ักษณะคล้ายเต่า มลี ายบนกระดอง http://mrvop.wordpress.com/2011/04/16/beetlejuice/ เต่า เป็นรปู คนั ไถ โดยมชี ่อื เรียกว่า “ดาวเต่า” https://www.universetoday.com/145723/betelgeuse-is-bright-again/ https://nineplanets.org/rigel-%C3%9F-orionis ภาพที่ 2 แสดงภาพร่างจินตนาการของนักดาราศาสตร์ ที่มีความสามารถในการดูดาว https://earthsky.org/brightest-stars/blue-white-rigel-is-orions-brightest-star ซง่ึ สังเกตเห็นกลุ่มดาวเป็นรปู นายพราน จึงต้งั ช่ือวา่ “กลมุ่ ดาวนายพราน” และมชี อ่ื เรียก https://bit.ly/3fhCtGJ หนงึ่ ตามภาษาทอ้ งถนิ่ ของคนไทยวา่ “ดาวไถ และดาวเต่า” https://bit.ly/3beZNli https://www.pinterest.com/pin/553802085412122341/ https://en.wikipedia.org/wiki/Orion%27s_Belt https://stardate.org/astro-guide/canis-major-great-dog นพิ ัทธพ์ ร เพง็ แก้ว, นานาภาษาดาว,กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์เดือนตลุ า 2562. ธนากิต, นานา ถาม – ตอบ ดาราศาสตร์, กรงุ เทพฯ : สวุ ีริยาสาสน์ 2554. กนก จนั ทร์ขจร คมู่ ือดดู าว พิศษิ ฐ์การพมิ พ์, กรุงเพฯ 2530.

4 21 กลุ่มดาวนายพราน (Orion) 3. จงเรียงลำดบั กลุ่มดาวในแตล่ ะฤดูกาลทม่ี คี วามสำคัญตอ่ โลก ........................................................................................................................................... กลุม่ ดาวนายพรานเปน็ กลุ่มดาวท่ถี ูกนยิ ามโดยผู้คนในท้องถน่ิ แถบหน่ึงของชาว ........................................................................................................................................... กรีก – โรมัน ที่มองเห็นกลุ่มดาวบนท้องฟ้านี้เป็นรูปคล้ายนายพรานผู้หนึ่ง ที่กำลังถือ ........................................................................................................................................... อาวุธต่อสู้กับวัว ซึ่งนั่นแสดงถึงสัญลักษณ์ของนิทานดวงดาว ที่นายพรานผู้นี้เป็น ........................................................................................................................................... ผู้เชี่ยวชาญในการต่อสู้และการล่าสตั ว์ในปา่ ที่วันหนึง่ ได้เดินทางมาเจอผู้หญงิ ที่เปน็ ลูก ........................................................................................................................................... เทพ ที่มหี นา้ ตาสละสลวย มนี ามวา่ “อาเทมสิ ” เป็นลกู เทพของเทพ สำหรับนายพรานผู้ ........................................................................................................................................... นี้ มชี ื่อว่า “โอไรอัน” เป็นลูกคร่งึ เทพท้ังสองชว่ ยกันล่าสตั ว์เป็นอาหาร และสนิทสนมซึ่ง ........................................................................................................................................... กนั และกนั จนทำใหเ้ ทพอพอลโล ผซู้ ่ึงเป็นพ่ชี ายของเทพอาเทมิส มคี วามริษยา ไม่ชอบ ........................................................................................................................................... ความรกั ท่ีน้องสาวของตนมอบให้กับนายพรานโอไรอนั เหตุเพราะเปน็ ลูกคร่ึงเทพ และมี ........................................................................................................................................... เป้าหมายอยากให้น้องสาวได้รักชายที่เกิดจากเทพเท่นั้น จึงได้ท้าประลองกับโอไรอัน ........................................................................................................................................... ด้วยการต่อส้กู บั สิงโต ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... โอไรอนั ตอบรบั คำทา้ ประลองของเทพอพอลโล ไดต้ ่อสู้กับสงิ โตเปน็ จำนวนมาก ........................................................................................................................................... จนทำให้เทพอพอลโลอิจฉาชัยชนะของโอไรอัน จึงได้แอบนำแมงป่องใส่แผงคอสิงโตตวั ........................................................................................................................................... หนึ่ง เมื่อโอไรอันไดฆ้ ่าสงิ โตนี้ แมงป่องที่เทพอพอลโลใสไ่ ว้ในแผงคอเดินออกมาตอ่ ยขา โอไรอนั และทำให้โอไรอันเสียชวี ิต จนอาเทมสิ เสยี ใจกับการตายของโอไรอนั .......................................................................... ครูพี่เล้ยี ง เมื่อเทพซุสเห็นความเสียใจของนางอาเทมิส จึงได้นำร่างของโอไรอันโยนสู่ ท้องฟ้าเกิดเป็นกลุ่มดาว เพื่อที่จะให้นางอาเทมิสหวนรำลึกความรักที่มใี ห้กัน พร้อมกับ โยนรา่ งแมงปอ่ งขึน้ ไปอกี ซกี ฟ้าหนึง่

20 5 แบบทดสอบความรสู้ ำหรบั กลุ่มดาวประจำฤดูกาล กลุ่มดาวโอไรอัน รู้จักกันในอกี ช่ือหน่งึ วา่ “กลุ่มดาวนายพราน” ที่มกั จะปรากฏ 1. วนั ทางดาราศาสตร์ประกอบดว้ ย วันอะไรบ้าง ตรงกับวันที่เท่าไรบ้างในรอบ 1 ปี เหน็ ชัดในชว่ งฤดหู นาว มีดาวสว่างอยู่ 2 ดวง แตจ่ รงิ แล้วในกลุ่มดาวนายพรานจะมีกลุ่ม ........................................................................................................................................... ดาวฤกษ์เรยี งตัวเปน็ รูปคล้ายกับนายพรานถืออาวธุ ต่อสู้ศตั รู ด้วยกนั 8 ดวง โดย 2 ดวง ........................................................................................................................................... ทส่ี ว่างทีส่ ดุ ในกลุ่มดาวนายพรานคอื ดาวบีเทลจุส (Betelgeuse) และดาวไรเจล (Rigel) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ดาวบีเทลจุส เป็นดาวฤกษ์ที่สว่างบริเวณหัวไหล่ของนายพราน เป็นดาวฤกษ์ที่อยู่ ........................................................................................................................................... ในชว่ งใกล้จะดบั ตัว ซึ่งอยูใ่ นชน้ั ดาวยักษ์แดงท่ีมีขนาดใหญ่ ท่เี รยี กว่า “ดาวยักษแ์ ดงใหญ่ (Red ........................................................................................................................................... Supergiant Star)” อย่หู ่างจากโลกประมาณ 640 ปีแสง* (640 light year; 640 ly) ........................................................................................................................................... 2. นกั เรยี นชนื่ ชอบนทิ านของกลุ่มดาวใดมากที่สุด เพราะเหตใุ ด ภาพที่ 3 แสดงดาวฤกษท์ เี่ รยี งตวั เหมอื นนายพรานถืออาวุธตอ่ สศู้ ตั รู ท่เี รยี งตวั กันจำนวน 8 ดวง และมีชื่อเรยี กว่า “กลมุ่ ดาวนายพราน” ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... * 1 ปแี สง มีค่าประมาณ 9.5 × 1012 กโิ ลเมตร (9,460,730,472,581 กโิ ลเมตร) ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

6 19 ดาวบีเทลจุสเปน็ อกี ดาวดวงหนง่ึ ท่ีแสดงถึงตำแหนง่ ดาวในช่วงฤดูหนาว รวมกับ กลุ่มดาวกางเขนใต้ (Crux) ดาวซิริอัส ของกลุ่มดาวสุนัขใหญ่ และดาวโพริออน ของกลุ่มดาวสุนัขเล็ก ซึ่งเป็นการ กลุ่มดาวกางเขนใต้เป็นกลุ่มดาวมองเห็นในช่วงกลางคืนของฤดูร้อน จะมองเห็นดาว ลากเสน้ เปน็ รปู สามเหลี่ยมหน้าจ่ัว ทีเ่ ห็นได้ชดั ในช่วงฤดูหนาว และจะสังเกตเห็นไดช้ ดั ใน เดือนตุลาคมถงึ เดือนมีนาคมของประเทศไทย โดยเฉพาะบริเวณพ้ืนทีม่ ีการปกคลุมของ สว่างเพียง 4 ดวง แต่จริงในกลุ่มดาวนี้จะมีกลุ่มดาวฤกษ์ที่สว่างบนท้องฟ้าอยู่ด้วยกัน 8 ดวง ต้นไม้และลำธารจำนวนมาก ปราศจากแสงไฟรบกวน จะสามารถมองเห็นกลุม่ ดาวนีไ้ ด้ ที่เกิดจากระบบดาวคู่ของดาวฤกษ์ โดยตำแหน่งดาวสว่างทั้ง 4 จะมองเห็นในช่วงกลางคืนทีอ่ ยู่ อยา่ งชัดเจน ห่างกัน คือ ดาว Acrux อยู่ห่างจากดวงอาทิตยป์ ระมาณ 320 ปีแสง ใช้สำหรับการเดนิ เรือตอน กลางคนื ของนักเดินเรอื ดาว Mimosa อยู่ห่างจากดวงอาทิตยป์ ระมาณ 350 ปแี สง ดาว Gacrux อยหู่ า่ งจากโลกประมาณ 88 ปแี สง และดาว Delta Crux ทีร่ ะยะตำแหน่งของดวงดาว 360 ปแี สง กลุ่มดาวกางเขนใตเ้ ปน็ สัญลกั ษณ์อย่างหน่ึงที่บง่ บอกถงึ การสน้ิ สดุ ขอบฟ้าของผู้สังเกต ทางทิศใต้ และเป็นสัญลกั ษณ์ในธงชาติของประเทศนิวซีแลนต์ ท่ีตง้ั อย่ใู นแถบขัว้ โลกใต้ของโลก ภาพที่ 4 แสดงการใกล้จะระเบดิ ตัวอย่างรนุ แรงของดาวบเี ทลจุส ณ สถานการณ์ปัจจุบัน ภาพที่ 15 แสดงภาพรา่ งของกลุ่มดาวกางเขนใต้ และรูปกลุ่มดาวกางเขนใต้ในธงชาติ ดาวไรเจล เปน็ ดาวฤกษ์ทสี่ ว่างเป็นอันดับ 2 รองจากดาวบเี ทลจุส เปน็ ดาวยักษ์ ของประเทศนวิ ซีแลนด์ น้ำเงิน (Blue Supergiant Star) อยู่ห่างจากโลกประมาณ 860 ปีแสง (860 ly) จากการสังเกตด้วยตาเปล่าดาวสองนี้จะอยู่ในตำแหน่งที่ใกล้เคียงกัน แต่ถ้าใช้กล้อง โทรทรรศนส์ ่องดาวทั้งสองดวงนี้จะรู้ว่าอยู่คนละตำแหน่งในจักรวาล

18 7 บนท้องฟ้าในยามค่ำคืนฤดูหนาวจะเห็นกลุ่มดาวทั้ง 6 กลุ่มนี้ปรากฏอยู่บนท้องฟ้า ประกอบด้วยกลุ่มดาวเปอร์ซีอุส กลุ่มดาวแอนโดรเมดา กลุ่มดาวเซตุส กลุ่มดาวเปกาซัส กลุ่มดาวแคสิโอเปีย และกลมุ่ ดาวเซเฟอสุ ตามจินตนาการของนักดดู าวชาวกรกี ภาพท่ี 14 แสดงกลุ่มดาวที่ปรากฏบนท้องฟา้ ยามค่ำคืน 6 กลุ่มดาวท่บี ง่ บอกถงึ การเข้าสู่ ภาพที่ 5 แสดงดาวไรเจลที่สวา่ งเปน็ อนั ดบั 2 ในกลุ่มดาวนายพราน ฤดูใบไม้ร่วง ประกอบด้วยกลุ่มดาวเปอร์ซีอุส กลุ่มดาวแอนโดรเมดา กลุ่มดาวเซตุส กล่มุ ดาวเปกาซสั กลุ่มดาวแคสโิ อเปีย และกลุ่มดาวเซเฟอสุ นอกจากนต้ี ำแหน่งเข็มขัดกลมุ่ ดาวนายพรานจะมองเปน็ ดาวไถ ที่เกิดจากเรียง ตัวของดาวฤกษ์ 3 ดวง ที่ประกอบด้วย ดาว Alnitak มีความหมายในภาษาอาหรับว่า “เข็มขัด” ที่อยู่ห่างจากโลกประมาณ 1,260 ปีแสง เป็นดาวฤกษ์ระบบ 3 ดวง เร ียก ว ่า “Triple Star” ดาว Mintaka เป็น ดาว ฤกษ์ร ะบบ 2 ดว ง เร ียกว่า “Double Star” และเป็นดาวยักษ์สีน้ำเงิน ที่อยู่ห่างจากโลกประมาณ 1,200 ปีแสง และดาว Alnilam อยู่ห่างจากโลกประมาณ 2,000 ปีแสง ในดาวไถภาษาท้องถิ่นชาว เหนือจะเรียกดาวนี้ว่า “ดาวง้อนไถ” รวมมีการปรากฏชื่อดาวไถในผลงานประพันธ์ บทความในวรรณคดขี องนักกวใี นสมยั กอ่ น สำหรับดาวเต่า สามารถได้จากการสงั เกตเหน็ การเรยี งตวั ของดาว Betelgeus, Bellatrix, Rigel และ Saiph ตามจินตนาการของผ้คู นโบราณ รวมถงึ การนำชอื่ ดาวเต่า มาประพันธเ์ ป็นบทกลอน บทกวีในวรรณคดไี ทยในสมยั ก่อน

8 17 กล่มุ ดาวสุนัขใหญ่ (Canis Major) สำหรับนิทานดวงดาวในกลุ่มดาวฤดูใบไม้ร่วง ครั้งหนึ่งเคยมีการต่อสู้ระหว่าง เทพของชาวกรีก สัตว์ประหลาดตัวนี้มีชื่อว่า “เซตุส (Cetus)” ซึ่งเป็นลูกของเทพโพไซ เป็นกลุ่มดาวที่ขึ้นบริเวณใต้ขาของกลุ่มดาวนายพราน มีความเชื่อในอดีตของ ดอน ให้ไปก่อความวุ่นวายบนโลก ในเมืองหนึ่งที่มีพระราชินีรูปงามว่า “แคสิโอเปีย ชาวกรีก ที่พ่อของนายพรานโอไรอันมอบให้เป็นเพื่อนร่วมเดินทางระหว่างการล่าสัตว์ (Cassiopeid)” เป็นพระราชินีของกษัตริย์ที่มีนามว่า “เซเฟอุส (Cepheus)” ลูกสาว มีชอื่ เรยี กว่า “ซีเรียส” เปน็ กลมุ่ ดาวทมี่ ีดาวฤกษ์ท่ีเรียงตวั กันจำนวน 5 ดวง มีดาวสว่าง นามว่า “แอนโดรเมดา (Andromeda)” ที่มีหน้าตาสละสลวยกว่าหญิงใดในโลกใบน้ี อยู่บริเวณกระดิ่งของสุนัขใหญ่ มีชื่อเรียกว่า “ดาวซิริอัส (Sirius)”อยู่ห่างจากโลก ตามคำกล่างอ้างของพระนางแคสิโอเปีย ทำให้เทพโพไซดอนได้สาปให้กลายเป็นกลุ่ม ประมาณ 8.6 ปีแสง คนไทยเรียกดาวดวงนีว้ ่า “ดาวโจร” ทีเ่ ป็นสัญลกั ษณ์ของการปล้น ดาวทีห่ ้อยหวั บนท้องฟ้า เม่อื เซเฟอุสร้ขู ่าวน้ี จึงนำเร่ืองไปปรึกษาหารือกับเทพอพอลโล ของกลุ่มโจรในอดีต ที่มีการเล่าว่า ดาวดวงนี้ขึ้นในยามค่ำคืน ผู้คนในระแวงนั่นจะปิด ที่มีความสามารถในการพยากรณ์ภัยพิบัติที่จะเกิดขึ้นบนโลก เทพอพอลโลได้บอกให้ บา้ นเปรยี บเสมือนจะไม่มใี ครอาศัยอย่ใู นระแวดน้ี เนือ่ งในสมยั นน้ั ไมม่ ีไฟฟา้ ใช้แสงสว่าง เซเฟอุสนำบุตรสาวของตนตรึงไวท้ โ่ี ขดหิน เพอ่ื ปอ้ งกันความว่นุ วายจากเซตุส จากตะเกียง และต้องระวงั การปลน้ จากโจร จนเวลาผา่ นไปมีบุตรผหู้ น่งึ ทีม่ นี ามว่า “เปอรเ์ ซอสุ (Perseus) ” เห็นหญิงที่ถูก ดาวซิริอัสเปน็ ดาวฤกษท์ ส่ี วา่ งทีส่ ุดในทอ้ งฟ้ากลางคืนของชว่ งฤดหู นาว และมคี า่ ตรึงอยู่โขดหิน หวังจะช่วยเหลือนาง จึงได้นำความไปกราบทูลกษัตริย์เซเฟอุสว่า ความสวา่ งท่มี ากกวา่ ดาวฤกษ์ดวงอื่น ๆ ทีป่ รากฏบนทอ้ งฟ้ากลางคนื โดยมีคา่ ความสว่าง “ถ้าตนสามารถช่วยนางให้พ้นจากสัตว์ร้ายนี้ จะต้องยกนางผู้นี้ให้เป็นภรรยาของตน” ประมาณ – 1 สำหรบั ดวงอาทิตยจ์ ะมีค่าความสว่างประมาณ - 27 เซเฟอุสจงึ ตอบรบั คำทูลของเปอร์เซอุส ทนั ใดนั้นเปอร์เซอุสจงึ ไดน้ ำพานางแอนโดรเมดา กลมุ่ ดาวสุนขั เล็ก (Canis Minor) ไปหลบในที่ปลอดภัย และรอให้เซตุสออกมาเพื่อหวังจะต่อสู้กัน เมื่อเซตุสออกมาต่อสู้ กับเปอร์เซตุส ทั้งสองต่อสู้กันนานแสนนาน แม้ว่าจะขี่ม้าปีกที่มีนามว่า “เปกาซัส มดี าวฤกษ์ที่เรียงตวั กนั 2 ดวง มดี าวสวา่ งอยบู่ ริเวณปลายหางของสุนัขเล็กมีชื่อ (Pegasus)” ขึ้นต่อสู้กับเซตสุ แล้วก็ตาม แต่หาชนะการต่อสู้นี้ได้ เมื่อถึงจุดที่เปอร์เซตุส เรยี กวา่ “ดาวโพริออน (Procyon)” อยู่หา่ งจากโลกประมาณ 12 ปแี สง และอกี ดาวดวง เสยี เปรยี บจากการต่อสู้ จงึ ไดน้ ำหวั ของเมดซู ่า ยกชขู ึน้ ตอ่ เซตสุ ให้เซตุสจ้องตานางและ หนึ่งจะอยู่บริเวณดวงตาของสุนัขเล็ก มีชื่อเรียกว่า “ดาวโกมายซ่า (Gomeisa)” กลายเป็นหินจนในทีส่ ุด ภายหลังกษัตริย์เซเฟอุสจึงได้จัดงานแต่งให้เปอร์เซอสุ กับพระ ที่แปลว่า “ตาฝา้ ฟาง” ในภาษาอาหรับ อย่หู า่ งจากดวงอาทิตยป์ ระมาณ 170 ปีแสง นางแอนโดรเมดาอย่างยิ่งใหญ่ เพื่อฉลองในความสามารถเอาชนะการต่อสู้กับเซตุสได้ อยา่ งสำเรจ็

16 9 กลมุ่ ดาวคนเลีย้ งสตั ว์ (Boötes) ภาพท่ี 7 แสดงการรา่ งของกลุ่มดาวสุนขั ใหญ่และสนุ ขั เลก็ เป็นกลุ่มดาวที่มีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ดาวยอดมหาจุฬามณี” โดยลักษณะ สำหรับนิทานดวงดาวในกลุ่มดาวสุนขั เล็กและกลุ่มดาวสุนัขใหญ่ จะเป็นสุนัขท่ี กลมุ่ ดาวจะเรียงตวั กันเปน็ ยอดมหาจุฬามณขี องคนไทยในสมยั ก่อน นายพรานโอไรอันใช้เลี้ยงในการล่าสัตว์และเป็นเพื่อนเล่นในยามว่าง ที่ทำให้โอไรอันมี ความสุขในการอยู่ป่าเพียงลำพัง ก่อนจะพบรักกับอาเทมิส นอกจากนี้ยังมีสัตว์ที่ ตามความเชื่อของคนชาวกรีก จะมีคนเลี้ยงสัตว์ชื่อ “บูโอตีส” มีสัตว์เลี้ยงเป็น นายพรานโอไรอันเลยี้ งไว้อกี มาก เชน่ กระตา่ ย ม้ายูนิคอรน์ สุนัขล่าเนื้อ ทมี่ หี น้าท่ีวิ่งไลส่ ตั ว์ทมี่ าทำลายววั ที่ตนเลี้ยงไว้ วนั หน่งึ ไดว้ ิง่ ไลห่ มตี ัวใหญร่ อบ ขั้วฟา้ เหนอื อยู่ตลอดเวลา กลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์ มีดาวสว่างที่มีชื่อว่า “อาร์คตุรุส (Arcturus)” คนไทย เรียกดาวดวงนี้วา่ “ดาวดวงแกว้ ” อยหู่ ่างจากโลกประมาณ 37 ปีแสง เปน็ ดาวแปรแสงท่ี มองเห็นเป็นสสี ม้ สีใสเหมอื นกบั แกว้ สะท้อนสสี ม้ ชมพู ท่เี หมือนดาวยกั ษแ์ ดง ภาพที่ 13 แสดงดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุดในกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์ มีชื่อว่า “อาร์คตุรุ”\" ทอ่ี ยหู๋ ่างจากโลกประมาณ 37 ปีแสง

10 15 ภาพที่ 8 แสดงการลากเส้นของกลุ่มดาวในช่วงฤดูหนาว เป็นรูปสามเหลี่ยมหน้าจ่ัว จากการศึกษากลุม่ ดาวทแี่ สดงถงึ สัญลักษณ์ฤดูกาลแล้ว ยังมกี ล่มุ ดาวบางกลุ่มท่ี เปน็ สัญลกั ษณข์ องสามเหลีย่ มฤดูหนาว ขึ้นในแต่ละช่วงฤดูกาลที่แตกต่างกันออกไป โดยส่วนใหญ่ในช่วงฤดูหนาวจะมีกลุ่มดาว จักรราศี จำนวน 6 กลุ่มขึ้นอยู่บนท้องฟ้าฤดูหนาว ที่ประกอบด้วย กลุ่มดาวแกะ กลุ่มดาวประจำฤดูรอ้ น กลุ่มดาววัว กลุ่มดาวคนคู่ กลุ่มดาวปู กลุ่มดาวสิงโต และกลุ่มกลุ่มดาวหญิงสาว สำหรับกลุ่มดาวจักรราศีฤดูร้อนจะประกอบด้วย กลุ่มดาวตาชั่ง กลุ่มดาวแมงป่อง กลุ่มดาวประจำฤดูร้อน มีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “สามเหลี่ยมฤดูร้อน กลุ่มดาวคนยิงธนู กลุ่มดาวแพะทะเล กลุ่มดาวคนแบกหมอ้ นำ้ และกล่มุ ดาวปลาคู่ ซ่งึ ใน (Summer Triangle)” ประกอบด้วย กลมุ่ ดาวพิณ กลุ่มดาวนกอนิ ทรี และกล่มุ ดาวหงส์ แต่ละฤดูกาลจะมีกลุ่มดาวบางกลุ่มที่ปรากฏอยู่บนท้องฟ้าไม่น้อยกว่า 30 กลุ่มดาว โดยแต่ละกลุ่มดาวจะมีดวงดาวที่สำคัญ ที่ใช้ในการลากเส้นเป็นรูปสามเหลี่ยมด้านเท่า ตามหลักสากลการแบง่ กล่มุ ดาวที่สามารถดไู ด้แตล่ ะช่วงฤดูกาลแลว้ ยังมีอีก 2 ฤดูกาลที่ จะปรากฏในชว่ งเดือนเมษายนถึงเดือนกันยายน อยู่รอยต่อของฤดูกาลที่เปลี่ยนแปลง ทำให้กลุ่มดาวบางส่วนเคลื่อนที่ไปยงั อีกตำแหนง่ หนง่ึ โดยการสงั เกตกล่มุ ดาวบนทอ้ งฟ้า เราจะเห็นกลมุ่ ดาวเพียงแคส่ ว่ นเดียวในแตล่ ะซีก ฟ้า แต่จะวนมาบรรจบครบทั้ง 2 ส่วนในรอบการโคจรของโลกกับดวงอาทิตย์ ซึ่งนั่นมี การทำนายของนักวิทยาศาสตร์คาดการณ์กลุ่มดาวบนท้องฟ้ามีทั้งหมด 88 กลุ่มดาว ด้วยกนั โดยอกี 2 ฤดูกาลย่อยที่อยรู่ ะหว่างฤดหู นาวและฤดูร้อน คอื ฤดูใบไมผ้ ลิ และฤดู ใบไม้ร่วง ที่มีกลุ่มดาวจักรราศีและกลุ่มดาวบางดวงเป็นตำแหน่งที่แสดงถึงการเข้า ฤดูกาลทั้งสอง อย่างฤดูใบไมผ้ ลิ ช่วงต้นของฤดูหนาว จะมีกลุ่มดาวจักรราศี 2 กลุ่มที่มี ความสำคัญต่อฤดูใบไม้ผลิ คือ กลุ่มดาวสิงโต กลุ่มดาวหญิงสาว กลุ่มดาวกางเขนใต้ และกลุ่มดาวคนเลี้ยงสัตว์ และช่วงฤดูใบไม้ร่วง จะมีกลุ่มดาวม้าปีก (กลุ่มดาวเปกาซัส) กลุ่มดาวแคสิโอเปีย กลุ่มดาวแอนโดรเมดา กลุ่มดาวเปอร์เซอุส ซึ่งแต่ละกลุ่มดาวจะมี นทิ านดวงดาวเล่าอยู่ในเหมอื นกัน

14 11 ภาพที่ 11 แสดง a) ภาพการตรวจจับพื้นผิวของดาวแอแทร์ และ b) ภาพร่างกลุ่มดาว กลุ่มดาวพิณ (Lyra) นกอนิ ทรี เป็นกลุ่มดาวที่เรียงตัวกันจำนวน 6 ดวงที่คล้ายกับพิณ มีดาวสว่างที่สุดคือ ดาววีก้า (Vega) ที่อยู่ห่างจากโลกประมาณ 25 ปีแสง เป็นดาวฤกษ์ที่สว่างในท้องฟ้า จากดาวสว่างทั้งสามดวงในกลุ่มดาวทั้งสามสามารถร่างเส้นหากันเป็นรูป ยามค่ำคนื เป็นดาวฤกษ์ระบบดาวคู่ ประเภทดาวแปรแสง สามเหลย่ี มด้านเท่า โดยเรม่ิ ต้นจากดาววีกา้ ในกลมุ่ ดาวพิณ มายังดาวเดเนปในกลุ่มดาว นิทานกลุ่มดาวพิณ จะมเี ร่ืองเลา่ พิณนี้เปน็ เครือ่ งดนตรีประจำตัวของออร์ฟิอุส หงส์ และดาวแอแทร์ในกลมุ่ ดาวนกอินทรี (Orpheus) ทไ่ี ด้รับจากเทพบตุ ร Mercury ออร์ฟอิ ุสเปน็ เทพบุตรท่มี ีมนต์ขลงั ทางดนตรี สามารถขับกล่อมให้ทุกสิ่งทุกอย่างเคลืบเคลิ้ม หลงใหลได้แม้แต่ธรรมชาติ ออร์ฟิอุสได้ แต่งงานกับเทพธิดาผูง้ ดงามชอ่ื “Eurydice” ตอ่ มาชายาสุดท่ีรักของเขาไดถ้ ึงแกก่ รรมลง พระยมจอมเทพแห่งความตายมีความสงสารออร์ฟิอุสมาก จึงอนุญาตให้นำร่างที่ ปราศจากวิญญาณของ Eurydice ไปด้วยได้ แต่พระยมได้เตือนไว้ว่าเขาต้องไม่มองเธอ จนกว่าจะผ่านพ้นราตรีกาลนั้น หากออร์ฟิอุสลืมคำเตือนของพระยมเขาได้มองดู Eurydice กอ่ นกำหนด ร่างเธอจะอนั ตรธานหายไปและไม่มีโอกาสเหน็ เธออกี เลย ภาพท่ี 12 แสดงภาพรา่ งเสน้ สามเหลีย่ มด้านเท่าเป็นสัญลกั ษณ์ของกล่มุ ดาวประจำฤดูร้อน ภาพที่ 9 แสดงภาพร่างตามจินตนาการของนักวิทยาศาสตร์ ท่ีมองกลุ่มดาวนี้เป็น รูปคลา้ ยพิณ มีดาวสว่างทสี่ ดุ ในกลุม่ ดาวพณิ คือ ดาววีก้า

12 13 พระยมในนิทานดวงดาวของกลุ่มดาวพิณคือ ดาวพลูโตที่อดีตเคยเป็น ภาพที่ 10 แสดงดาวเดเนป เป็นดาวยักษ์ใหญ่ อยู่บริเวณหางหงส์ของกลุ่มดาวหงส์ ดาวเคราะห์ในระบบสุริยะ แต่ด้วยทฤษฏีทางดาราศาสตร์ที่ถูกนิยามขึ้นใหม่โดย IAU เรียกว่า “ดาวหางหงส์” (สหพันธดาราศาสตร์สากล: International Astronomical Union) ที่ตำแหน่งการโคจรของดาว พลูโตซ้อนทับดาวเนปจูน ทำให้ถูกนิยามใหม่เป็นดาวเคราะห์แคระ ปัจจุบันได้เปลี่ยนลักษณะ กลุ่มดาวนกอินทรี (Aquila) พน้ื ผิวดาวพลูโตไปจากเดิม จากการไปถงึ ของยานนวิ ออไรชัน่ เม่ือปี พ.ศ. 2558 กลุ่มดาวนกอินทรีเป็นอีกกลุ่มดาวหนึ่งที่อยูในสัญลักษณ์สามเหลี่ยมฤดูร้อน กลุ่มดาวหงส์ ที่มีกลุ่มดาวฤกษ์เรียงตัวกัน 10 ดวง มีดาวสว่างบริเวณดวงตานกอินทรี มีชื่อเรียก ทางการว่า “ดาวแอแทร์ (Altair)”หรือรู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งว่า “ดวงตานกอินทรี” สำหรับกลุ่มดาวหงส์ (Cygnus) เป็นกลุ่มของดาวฤกษ์ทีเ่ รียงตัวคล้ายหงส์ มีบางพื้นท่ี ดาวแอแทรอ์ ยหู่ า่ งจากโลกประมาณ 16.73 ปีแสง เป็นดาวยกั ษใ์ หญ่สม้ จะมองเป็นสัญลักษณ์ของไม้กางเขน ที่เป็นสัญลักษณ์ของศาสนาคริสต์ แสดงถึงระลึกถึงการ สิ้นพระชนม์บนไม้กางเขน กลุ่มดาวหงส์มีดาวฤกษ์เรียงตัวกัน 7 ดวง มีดาวสว่างอยูบ่ ริเวณหาง นิทานดวงดาวของกลุ่มดาวนกอินทรีของชาวกรีก คือ เทพซุสแปลงกายเป็น ของหงส์ มีชื่อเรียกภาษาไทยว่า “ดาวหางหงส์” และมีชื่อทางการว่า “ดาวเดเนป (Deneb)” นกอนิ ทรีบนิ ไปลักพาตวั กานีเมเด (Ganymeda) ให้มารบั ใชท้ วยเทพ ในการรินน้ำให้กับ เป็นดาวยกั ษ์ใหญ่ อยู่ห่างจากโลกประมาณ 1,500 ปแี สง ทวยเทพ เมอ่ื พอ่ แม่ของกานีเมเดออกตามหาลกู ของตน เทพซสุ จงึ สร้างกล่มุ ดาวที่แสดง ถึงกานีเมเด เป็นรูปคนถือคนโทรินน้ำอยู่บนท้องฟ้า และมีนกอินทรีคอยปกป้องอยู่บน ตามนิทานดวงดาวชาวกรีก เซอุส (Cygnus) เทพบุตรแห่งเมือง Ligerians ท้องฟา้ เพ่อื ให้พ่อแมข่ องกานเี มเดทราบวา่ ลูกของตนไดร้ บั ใช้ทวยเทพอย่บู นทรวงสวรรค์ Cygnus ที่มีเพือนรักนามว่า “เพลตอน (Phaeton)” นิสัยของเพลตอนชอบไล่ม้าที่ถูก นำมาใข้เป็นราชรถของพระอาทิตย์ ให้วิ่งหนีไปในที่ต่าง ๆ จนยากที่จะจับตัวม้าได้ เทพซุสจึงได้ลงโทษเพลตอนให้ตกน้ำตาย ครนั้ เมอื่ เซอสุ ทราบข่าว จงึ ไดอ้ อกตามหาเพล ตอนอยู่ตลอดเวลา ต่อมาเทพอพอลโลเห็นจึงเสกให้เซอุสสามารถแปลงร่างเป็นหงส์ท่ี คอยตามหาเพลตอนตามคลองและแม่น้ำที่ต่าง ๆ จนรู้สึกเหน่ือยและตายไปในที่สุด เทพซสุ จงึ ไดน้ ำร่างของเซอุสขึน้ บนทอ้ งฟ้าเปน็ กลุม่ ดาวที่มคี วามเช่อื เขาตายแลว้