วิทวัส

~1~

~2~ คำนำ เน้อื เร่ืองน้ีจดั ทำมาเพอ่ื ใหผคู นศึกษาในเรื่องสมนุ ไพรตางๆ และคุ รสมบตั ิของสมุนไพรชิ้นนั้นท่ีบางคนคิดไมถงึ

~3~ สมนุ ไพรพน้ื บาน ประวัตคิ วามเปนมา สมุนไพรคืออะไร คำวา สมุนไพร ตามพระราชบัญญัตหิ มายความถึง ยาที่ไดจากพชื สัตว และแร ซ่ึงยังมิไดมี การผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานข้ันตอนการแปรรูปใดๆ เชน การหั่น การบด การกล่ัน การสกัดแยก รวมท้งั การผสมกับสารอื่นๆ แตในทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูกดดั แปลงในรปู แบบ ตางๆ เชน ถูก ห่ันเปนชิ้นเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เม่ือพูดถึงสมุนไพร คนทั่วๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพืชที่นำมาใชประโยชนในทางยา ท้ังนี้เพราะ สัตว และแรมีการใช นอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนิดเทาน้ัน ประวัติของการใชสมนุ ไพร สมุนไพร คือ ของขวัญที่ธรรมชาติมอบใหกับมวลมนุษยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบดั รกั ษาโรค นับแตยุคนแี อนเดอรทัลในประเทศอิรักปจจุบันทหี่ ลมุ ฝงศพพบวามกี ารใช สมุนไพรหลายพันปมาแลวท่ีชาวอินเดยี แดงในเม็กซิโก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเช้ือ และรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ท่ี ชาวสุเมเรยี นไดเขามาตั้ งรกราก ณ บรเิ วณแมน้ำไทกริสและยูเฟรติสปจจุบัน คือ ประเทศอิรัก ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสุเมเรียน ไดแกใบมะขามแขก หญาฝรน่ั ลกู ผกั ชี อบเชย และกระเทียม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซึ่งตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซ่ึงเขียน เม่ือ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนักอยี ิปตวิทยาชาวเยอรมนั นี ชื่อ Georg Ebers ใน ตำราน้ีไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมยั นั้น ไดแก การตม การชง ทำ เปนผง กลนั่ เปนเม็ด ทำเปนยาพอก เปนขผ้ี งึ้

~4~ นอกจากน้ียังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดับกอนหลังของการเร่ิมใชสมุนไพร คอื หลังจากสมุนไพรไดเจรญิ รุงเรืองในอียปิ ตแลว ก็ได มีการสืบทอดกันมา เชน กรีก โรมนั อาหรบั อิรัก เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทึกประวัติศาสตรพบวามีการใชสมุนไพรท่ีอินเดยี กอน แลวสบื ทอดมาท่ีจีน มะ ละกา และประเทศไทย ประโยชนของพชื สมุนไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนิดได โดยไมตองใชยาแผนปจจุบัน ซ่ึงบางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสียคาใชจายมาก อกี ท้งั อาจหาซือ้ ไดยากในทองถ่นิ น้ัน 2. ใหผลการรกั ษาไดดีใกลเคยี งกบั ยาแผนปจจุบัน และใหความปลอดภัยแกผใู ชมากกวาแผน ปจจุบัน 3. สามารถหาไดงายในทองถนิ่ เพราะสวนใหญไดจากพืชซึ่งมอี ยูทวั่ ไปทั้งในเมอื งและ ชนบท มรี าคาถูก สามารถประหยดั คาใชจายในการซ้ือยาแผนปจจบุ นั ทตี่ องสัง่ ซอ้ื จากตาง ประเทศเปนการลดการขาดดุลทางการคา 4. ใชเปนยาบำรงุ รักษาใหรางกายมีสุขภาพแข็งแรง 5. ใชเปนอาหารและปลกู เปนพืชผกั สวนครวั ได เชน กะเพรา โหระพา ขิง ขา ตำลงึ 6. ใชในการถนอมอาหารเชน ลกู จนั ทร ดอกจนั ทรและกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กล่ิน สี รส ของอาหาร เชน ลกู จนั ทร ใชปรงุ แตงกลิน่ อาหารพวก ขนมปง เนย ไสกรอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปนไมประดบั อาคารสถานท่ตี าง ๆ ใหสวยงาม เชน คนู ชมุ เหด็ เทศ 9. ใชปรงุ เปนเครอื่ งสำอางเพื่อเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเปนยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสบู 11. เปนพืชทีส่ ามารถสงออกทำรายไดใหกับประเทศ เชน กระวาน ขม้นิ ชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจักชวยตนเองในการ นำพชื สมนุ ไพรในทองถิน่ ของตนมาใชใหเกิดประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเหน็ คณุ คาและกลบั มาดำเนนิ ชีวิตใกลชิดธรรมชาติย่ิงข้นึ 14. ทำใหเกิดความภูมิใจในวัฒนธรรม และคณุ คาของความเปนไทย

~5~ สรรพคุณสมุนไพรพื้นบาน ตะไคร ชอ่ื วทิ ยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ชอ่ื อน่ื ๆ ภาคเหนอื : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai)

~6~ ชวา : ซีเร (Sere) ถิน่ กำเนดิ อนิ โดนีเซยี ศรีลังกา พมา อินเดยี อเมรกิ าใต ไทย รูปลักษณะ : ไมลมลกุ ทมี ีอายไุ ดหลายป ชอบดินรวนซุย ปลกู ได ตลอดป ใบสีเขยี วยาวแหลม ดอก ฟสู ขี าว หัวโตขนึ้ จากดินเปนกอๆ กลน่ิ หอมฉนุ คอนขางรอน การปลูก : ไถพรวนดินและตากดนิ ไวประมาณ 7 - 10 วัน ยอยดินใหละเอยี ด ใสปยุ คอกหรือปุย หมักคลกุ เคลาใหเขากับดินขดุ หลุมปลุกระยะ 30 x 30 เซนตเิ มตร กอนนำตะไครไปปลกู นำพนั ธุ ท่ีเตรยี มไวตัดใบออก ใหเหลือตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร มาแชน้ำประมาณ 5 - 7 วัน เพอ่ื ใหรากงอก รากท่แี กเตม็ ทจี่ ะมีสเี หลอื งเขม นำไปปลกุ ในแปลงวางตนพันธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหน่ึงแลวกลบดนิ จากน้ันรดนำ้ ใหชมุ หลงั ปลกู ไดประมาณ 30 วัน ก็ควรใสปุย สูตร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อตั รา 50 กิโลกรัม/ไร สรรพคุณและสวนทีน่ ำมาใชเปนยา นำ้ มนั จากใบและตน – แตงกลิ่นอาหาร เคร่ืองดื่ม สบู ลำตนแกหรอื เหงา – แกอาการทองอืดทองเฟอ ขับปสสาวะ แกนว่ิ ขับประจำเดือน ขิง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ชือ่ วงศ : ZINGIBERACEAE

~7~ ช่อื พ้นื เมอื ง: ขิงแกลง, ขิงแดง (จันทรบุร)ี ขิงเผือก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮองสอน) ขงิ บาน ขงิ แครง ขงิ ปา ขิงเขา ขิงดอกเดยี ว (ภาคกลาง) เกยี (จนี แตจ๋ิว) ลักษณะทั่วไป : ไมลมลุก สงู 0.3-1 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลอื กนอกสนี ้ำตาลแกมเหลือง เน้ือในสี นวลแกมเขียว มกี ลน่ิ เฉพาะ แตกสาขา คลายนวิ้ มอื ใบเดีย่ ว เรียงสลบั รูปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอแทงออกจากเหงา กลบี ดอกสเี หลอื งแกมเขยี ว ใบ ประดบั สเี ขียวออน ผลแหง มี 3 พูสรรพคุณเหงาแกท้งั สดและแหงใชเปนยาขบั ลม ชวยใหเจรญิ อาหาร แกอาเจียน แกไอ ขับเสมหะและขับเหง่อื ผงขิงแหงมฤี ทธ์ิขับนำ้ ดี ชวยยอยไขมนั ลดการ บีบตวั ของลำไส บรรเทาอาการปวดทองเกรง

~8~ บวั บก ชื่อวทิ ยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ชอื่ สามัญ : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalช่ืออนื่ : ผกั แวน ผกั หนอก รปู ลักษณะ : ไมลมลุก อายุหลายป เลอ้ื ยแผไปตามพ้ืนดิน ชอบทชี่ ้นื แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ท่แี ผไปจะงอกใบจากขอ ชขู ้ึน 3-5 ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลบั รปู ไต เสนผาศูนยกลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยัก กานใบยาว ดอกชอ ออกท่ซี อกใบ ขนาดเลก็ 2-3 ดอก กลีบดอกสีมวง ผลแหง แตกได สรรพคณุ และสวนท่ีนำมาใชเปนยาใบสด - ใชเปนยาภายนอกรกั ษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอน ลวก โดยใชใบสด 1 กำมอื ลางใหสะอาด ตำละเอยี ด ค้นั เอาน้ำทาบริเวณแผลบอย ๆ ใชกากพอก ดวยก็ได แผลจะสนทิ และเกดิ แผลเปนชนดิ นูน (keloid) นอยลง สารท่ีออกฤทธ์ิคือ กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซง่ึ ชวยสมานแผลและเรงการสรางเนอื้ เยื่อ ระงบั การเจรญิ เติบโตของเชื้อแบคทีเรีย ที่ทำใหเกิดหนองและลดการอกั เสบ มีรายงานการคนพบ ฤทธฆ์ิ าเช้ือรา อนั เปนสาเหตุของโรคกลาก ปจจบุ นั มกี ารพฒั นายาเตรยี มชนิดครมี ใหทารักษา แผลอักเสบจากการผาตดั น้ำตมใบสด - ดื่มลดไข รักษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจ็บคอ รอนใน กระหายนำ้ ขบั ปสสาวะ แกทองเสยี

~9~ ขา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ชอ่ื วงศ: ZINGIBERACEAE ชื่อพื้นเมอื ง: ขา ขาใหญ ขาหลวง ขาหยวก (ภาคเหนือ) กุฎกกโรหนิ ี เสะเออเคย (แมฮองสอน) สะเชย (กะเหร่ยี ง-แมฮองสอน) ลกั ษณะท่ัวไป : ไมลมลุก สงู 1.5-2 เมตร เหงามีขอและปลองชัดเจน ใบเดย่ี ใบสเี ขยี วออนสลับกัน รูปรางรยี าว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอท่ีนอ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสีขาว โคนตดิ กนั เปน หลอดส้ันๆ ปลายแยกเปน 3 กลีบ กลบี ใหญที่สุดมรี ิ้วสแี ดง ใบประดบั รปู ไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคุณเหงาสดตำผสมกบั เหลาโรง ใชทารกั ษาโรคผิวหนงั ที่เกดิ จากเชอ้ื รา เชน กลาก เกล้อื น เหงาออนตมเอาน้ำด่ืม บรรเทาอาการทองอืด ทองเฟอ และขับลม ขาไมมีฤทธกิ์ อกลาย พันธุและไมเปนพษิ

~ 10 ~ กระชาย ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ชื่อวงศ : ZINGIBERACEAE ชื่อพ้ืนเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จ๊ีปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะสี่ เปาซอเราะ (กะเหรี่ยง-แมฮองสอน) ลกั ษณะทว่ั ไป : ไมลมลุก ไมมีลำตนบนดิน มีเหงาใตดิน ซ่ึงแตกรากออกไป เปนกระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเดี่ยว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ ขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมีรองลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบที่โคน ตน กลีบดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดบั รูปใบหอก สีมวงแดง ดอกยอยบานคร้ังละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปนผลแหงสรรพคณุ เหงาใชแกโรคในปาก ขับปสสาวะ รักษาโรคบิด แกปวดมวนทอง ขับระดขู าว

~ 11 ~ มะกรดู ชื่อวิทยาศาสตร Citrus hystrix DC. ชอ่ื วงศ Rutaceac ช่ือสามัญ Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชือ่ ทองถ่ิน ภาคเหนือ เรยี ก มะขดู , มะขนุ ภาคใต เรียก สมกรูด, สมม่ัวผี เขมร เรียก โกรยเขยี ด กะเหรี่ยง-แมฮองสอน เรยี ก มะขู ลกั ษณะท่ัวไป : มะกรูดเปนไมยนื ตนขนาดเลก็ แตกกิ่งกาน ลำตนและกิง่ มีหนามแข็ง ใบ เปนใบ ประกอบทีม่ ีใบยอยใบเดียว สีเขียวหนา มลี ักษณะคอดกิ่วทกี่ ลางใบเปนตอนๆ มกี านแผออกใหญ เทากับแผนใบ ทำใหเหน็ ใบเปน 2 ตอน ใบสีเขยี วแกคอนขางหนา มกี ลิ่นหอมมากเพราะมีตอม น้ำมันอยู ดอก ออกเปนกระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รวงงาย ผล มีหลายแบบแลวแตพนั ธุผล เล็กเทามะนาว ผิวขรุขระนอยกวาและไมมีจุกที่หวั การปลูก มะกรดู ปลกู ไดดีในดินทกุ ชนิด ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมล็ด สรรพคุณทางยา :ผวิ ผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกลมหนามืด แกวงิ เวียน บำรงุ หวั ใจ ขับลมลำไส ขับระดูผล รสเปรย้ี ว มสี รรพคุณเปนยาขับเสมหะ แกไอ แกน้ำลายเหนียว ฟอก โลหติ ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รังแค ราก รสเย็นจืด แกพิษฝภายใน แกเสมหะ แกลมจุกเสียด น้ำมะกรูด รสเปรย้ี ว กดั เสมหะ ใชดองยามสี รรพคุณเปนยาฟอกโลหติ สำหรบั สตรี ใบ รสปราหอม แกไอ แกอาเจียนเปนโลหิต แกช้ำใน และดบั กล่ินคาว

~ 12 ~ วานหางจระเข ช่อื วทิ ยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ช่ือวงศ: ALOACEAE ชือ่ พนื้ เมือง: วานไฟไหม (ภาคเหนอื ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลักษณะทัว่ ไป : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สูง 0.5-1 เมตร ขอและปลองสน้ั ใบเดี่ยว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สีเขียวออนหรือสีเขยี วเขม ภายในมีวุนใส ใตผวิ สี เขียวมีน้ำยางสเี หลือง ใบออนมปี ระสขี าว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขึ้นบน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวุนสดภายในใบทฝี่ านออกใชปดพอกรักษาแผลสด แผลเร้อื รงั แผลไฟไหมน้ำรอนลวก แผลไหมเกรียม กินรักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สวนผสมในเครื่องสำอาง นำ้ ยางสีเหลอื งจากใบเคย่ี วใหแหง เรยี กวา ยาดำ เปนยาระบายชนดิ เพิ่ม การบีบตวั ของลำไสใหญ

~ 13 ~ กานพลู ช่อื วทิ ยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชอื่ สามญั : Clove ลักษณะ : ไมยนื ตน สงู 5-10 เมตร ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม รูปวงรีหรือรูปใบหอก กวาง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลนื่ ใบออนสแี ดงหรอื น้ำตาลแดง เนือ้ ใบบางคอนขางเหนยี ว ผิวมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ กลบี ดอกสีขาวและรวงงาย กลีบเล้ียงและฐานดอกสีแดงหนาแขง็ ผลเปนผลสด รปู ไข ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทย ใชดอกตูมแหงแกปวดฟน โดยใชดอกแชเหลาเอาสำลชี บุ อดุ รฟู น และใชขนาด 5-8 ดอก ชงน้ำเดือด ด่มื เฉพาะสวนน้ำหรอื ใชเคย้ี วแกทองเสีย ขบั ลม แก ทองอดื เฟอ นอกจากนใ้ี ชผสมในยาอมบวนปากดบั กล่นิ ปาก พบวาในน้ำมนั หอมรเหยท่กี ล่นั จาก ดอกมีสาร eugenol ซ่ึงมฤี ทธเิ์ ปนยาชาเฉพาะท่ี จึงใชแกปวดฟน และมฤี ทธิล์ ดการบบี ตัวของ ลำไส ทำใหเกิดอาการปวดทองลดลง ชวยขับน้ำดี ลดอาการจุกเสยี ดท่เี กดิ จากการยอยไมสมบูรณ

~ 14 ~ และสามารถฆาเช้อื แบคทีเรียหลายชนดิ เชน เชือ้ โรคไทฟอยด บดิ ชนิดไมมตี วั เชื้อหนองเปนตน นอกจากนี้ยงั กระตุนใหมีการหลงั่ เมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย กลวยนำ้ วา ช่ือวิทยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ชือ่ สามญั ; Banana ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 2-4.5 เมตร มีลำตนใตดิน ลำตนเหนือดินเกิดจากกาบใบหุมซอนกัน ใบ เดย่ี ว เรยี งสลับซอนกันรอบตนทป่ี ลายยอด รูปขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผวิ ใบ เรยี บมัน ทองใบสอี อนกวา มีนวล ดอก ชอเรยี กวา หัวปลีออกทป่ี ลายยอด ใบประดับหุมชอดอกสี แดงหรือมวง กลีบดอกสีขาว บาง ผล เปนผลสด

~ 15 ~ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลดบิ ซง่ึ มสี ารแทนนนิ มาก รักษาอาการทองเสียและบดิ โดยกนิ คร้งั ละครง่ึ หรอื หน่ึงผล มรี ายงานวา มีฤทธิป์ องกนั การเกิดแผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวทถ่ี ูกกระตุนดวยยาแอสไพรนิ เช่อื วาฤทธดิ์ งั กลาวเกดิ จากการถกู กระตุนผนังกระเพาะอาหาร ใหหลง่ั สารเมือกออกมามากขน้ึ จงึ นำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชกลวยดิบ หนั่ เปนแวน ตากแหงบดเปนผง กินวันละ 4 คร้งั ๆ ละ 1-2 ชอนแกง กอนอาหารและกอนนอน อาจทำใหเกดิ อาการทองอืด ซ่งึ ปองกันไดโดยกินรวมกับยาขับลม เชน ขงิ กระเทยี ม ชือ่ วิทยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชือ่ สามญั : Common Garlic , Allium ,Garlic ,

~ 16 ~ ชื่ออ่นื : กระเทยี ม (ภาคกลาง) หอมเทยี ม (ภาคเหนอื ) หอมขาว (ภาคอสี าน) เทียม, หอมเทยี ม (ภาคใต) ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 2-4 เมตร กง่ิ ออนมหี นาม ใบประกอบชนิดมใี บยอยใบเดยี ว เรยี งสลบั รูปไข รปู วงรีหรอื รูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมีจดุ น้ำมนั กระจาย กานใบมี ครีบเลก็ ๆ ดอกเดีย่ วหรือชอ ออกทปี่ ลายกง่ิ และทซ่ี อกใบ กลบี ดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลยี้ ง ฉำ่ นำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามินซี น้ำมะนาวเปนกระสายยาสำหรับสมนุ ไพรทีใ่ ชขบั เสมหะเชน ดีปลีกินรวมกับยาขับลม เชน ขิง ขี้เหล็ก

~ 17 ~ ช่ือวทิ ยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ช่ือสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ช่อื อนื่ ขเี้ หลก็ แกน ขเี้ หลก็ บาน ขี้เหล็กหลวง ขเ้ี หลก็ ใหญลกั ษณะ : ไมยืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับใบยอยรปู ขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออนมีขนสีน้ำตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกที่ปลายกง่ิ กลบี ดอกสีเหลอื ง ผลเปนฝกแบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชดอกเปนยานอนหลบั ลดความดนั โลหติ ดอกตูมและใบออน เปนยาระบาย ใบแกระดขู าว แกนิ่ว ขับปสสาวะ แกนแกไข ทำใหนอนหลบั รักษากามโรค ใบออน และแกนมสี ารกลุมแอนทราควโิ นนหลายชนดิ จึงมฤี ทธเ์ิ ปนยาระบายใชใบออนครัง้ ละ 2-3 กำมือ ตมกับน้ำ 1-1.5 ถวย เติมเกลอื เล็กนอย ดมื่ กอนอาหารเชาครัง้ เดียว นอกจากน้ีในใบออนและดอก ตมู ยังพบสารซง่ึ มีฤทธิ์กดประสาทสวนกลางทำใหนอนหลบั โดยใชวิธดี องเหลาดืม่ กอนนอน

~ 18 ~ คณู ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ชื่ออ่นื : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรยี งสลบั ใบยอยรูปไขหรอื รปู วงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอออกทีป่ ลายกง่ิ หอยเปนโคมระยา กลบี ดอกสเี หลอื ง ผลเปน ฝกกลม สนี ำ้ ตาลเขมหรอื ดำ เปลือกแขง็ ผิวเรยี บ ภายในมีผนงั ก้ันเปนหอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมลด็ หมุ ดวยเนอื้ สีดำเหนยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื หุมเมล็ดแกทองผกู ขับเสมหะ ดอกแกไข เปนยา ระบาย แกนขบั พยาธไิ สเดอื น พบวาเนื้อหุมเมล็ดมีสารกลุมแอนทราควโิ นน จงึ มสี รรพคณุ เปนยา ระบาย โดยนำเนอื้ หุมเมล็ดซ่ึงมสี ีดำเหนยี ว ขนาดกอนเทาหัวแมมือ (ประมาณ 4 กรมั ) ตมกบั น้ำ ใสเกลือเลก็ นอย ดืม่ กอนน้ำ ดืม่ กอนนอน มีขอควรระวังเชนเดียวกับชุมเหด็ เทศ

~ 19 ~ ชุมเหด็ เทศ ชื่อวิทยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ช่อื สามัญ Ringworm Bush ช่ืออน่ื : ขค้ี าก ลบั มนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชุมเห็ดใหญ ลักษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกกง่ิ ออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พืน้ ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอยรปู ขอบขนาน รปู วงรีแกมขอบขนาน หรือรูปไขกลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรูปสามเหล่ยี ม ดอกชอ ออกท่ีซอกใบตอนปลายกิง่ กลีบดอกสีเหลืองทอง ใบ ประดับ สนี ำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเหน็ ชดั เจน ผลเปนฝก มีครบี 4 ครบี เมล็ดแบน รปู สามเหลี่ยม ประโยชนทางสมนุ ไพร : รสเบ่ือเอียน ใบตำทาแกกลากเกล้อื น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รบั ประทานแกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควโิ นน กลัยโคซายด หลายชนิด ไดแก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตุนลำไสใหญใหบีบตวั การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมฤี ทธ์ิ นอยกวาใบออน นอกจากนี้น้ำจากใบ ยงั มีฤทธ์ฆิ าเชือ้ แบคทเี รยี ดวย

~ 20 ~ มะขาม ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ช่ือสามัญ : Tamarind ชอ่ื อ่ืน : Tamarind ลักษณะ : มะขามเปนไมยนื ตนขนาดกลางจนถงึ ขนาดใหญแตกก่ิงกานสาขามาก เปลอื กตนขรขุ ระ และหนา สนี ้ำตาลออน ใบ เปนใบประกอบ ใบเลก็ ออกตามก่งิ กานใบเปนคู ใบยอยเปนรปู ขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเลก็ ๆ ตามปลายกิง่ หนง่ึ ชอมี 10-15 ดอก ดอก ยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสีเหลืองและมีจุดประสแี ดงอยูกลางดอก ผล เปนฝกยาว รปู รางยาวหรอื โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออนมเี ปลือกสเี ขียวอมเทา สีนำ้ ตาลเกรยี ม เนอื้ ในติดกับเปลอื ก เมอื่ แกฝก เปลีย่ นเปนเปลอื กแขง็ กรอบหักงาย สีน้ำตาล เนือ้ ในกลายเปนสนี ้ำตาลหุมเมล็ด เนอ้ื มรี สเปร้ยี ว และหวาน ประโยชนทางสมนุ ไพร : สรรพคณุ ทางยา · ยาระบาย แกอาการทองผกู ใชมะขามเปยกรสเปรี้ยว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรมั ) จมิ้ เกลือ รับประทาน แลวดม่ื นำ้ ตามมากๆ หรือตมนำ้ ใสเกลอื เลก็ นอยด่ืมเปนนำ้ มะขาม · ขับพยาธิไสเดอื น นำเอาเมล็ดแกมาคั่ว แลวกะเทาะเปลือกออก เอาเนื้อในเมล็ดไปแชน้ำเกลือจน นมุ รบั ประทานครง้ั ละ 20-30 เมด็ · ขบั เสมหะ ใชเน้อื ในฝกแกหรอื มะขามเปยกจมิ้ เกลือรับประทานพอสมควร คุณคาทางโภชนาการ ยอดออนและฝกออนมีวิตามิน เอ มาก มะขามเปยกรสเปรี้ยว ทำใหชุมคอ ลดความรอนของรางกายไดดี เนอ้ื ในฝกมะขามทแี่ กจัด เรยี กวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด อนิ ทรยี หลายตัว เชน กรดทารททารริค กรดซิตริค เปนตน ทำใหออกฤทธิ์ ระบายและลดความ

~ 21 ~ รอนของรางกายลงได แพทยไทยเชอ่ื วา รสเปรย้ี วนี้จะกัดเสมหะใหละลายไดดวย แมงลกั ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ช่ือสามัญ : Hairy Basil ชอื่ อื่น : กอมกอขาว มังลัก ลกั ษณะ : แมงลกั มีลกั ษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลายโหระพา ตางกันท่ีกลิ่น ใบสีเขียวออน กวา กลบี ดอกสขี าวและใบประดับสเี ขยี ว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยมกั เรยี กผลแมงลักวาเม็ดแมงลัก ใชเปนยาระบายชนิดเพ่ิม กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมอื กซึง่ สามารถพองตวั ในน้ำได 45 เทา เหมาะสำหรับ ผูท่ไี มชอบกิน อาหารท่มี ีกากเชน ผกั ผลไม ใชผลแมงลัก 1-2 ชอนชา แชนำ้ 1 แกว จนพองตัวเต็มท่ี กินกอน นอน ถาผลแมงลักพองตวั ไมเต็มทจ่ี ะทำใหทองอดื และอุจจาระแข็ง จากการทดลองพบวาแมงลัก ทำใหจำนวนครั้งในการถายและปรมิ าณอจุ จาระเพิม่ ขึน้ รวมทง้ั ทำใหอุจจาระออนตวั กวาปกติ

~ 22 ~ นอกจากนี้ใบและตนสดมฤี ทธข์ิ ับลม เนือ่ งจากมนี ำ้ มันหอมระเหย ไพล ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ช่ืออนื่ : ปลู อย ปูเลย วานไฟ ลักษณะ : ไมลมลกุ สูง 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดนิ เปลือกนอกสนี ้ำตาลแกมเหลือง เนอื้ ในสเี หลอื ง แกมเขียว มกี ลนิ่ เฉพาะ แทงหนอหรอื ลำตนเทยี มขึ้นเปนกอประกอบดวยกาบหรอื โคน ใบหุมซอน กนั ใบ เดย่ี ว เรยี งสลับ รูปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตดนิ กลีบดอกสนี วล ใบประดับสีมวง ผล เปนผลแหง รปู กลม

~ 23 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปนยาขับลม ขับประจำเดือน มีฤทธ์ริ ะบายออน ๆ แกบิด สมานลำไส ยาภายนอกใชเหงาสดฝนทาแกเคล็ดยอก ฟกบวม เสนตึง เมอ่ื ยขบ เหน็บชา สมานแผล จากการวิจัยพบวาในเหงามีน้ำมันหอมระเหยซงึ่ มคี ุณสมบตั ิลดอาการอักเสบและบวม จงึ มีการผลติ ยาขีผ้ ้งึ ผสมนำ้ มันไพล เพือ่ ใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขดั ยอก นำ้ มันไพลผสม แอลกอฮอลสามารถทากนั ยุงได นอกจากนี้พบวาในเหงามสี าร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซง่ึ มฤี ทธ์ิขยายหลอดลม ไดทดลองใชผงไพล กับผปู วยเดก็ ท่ีเปนหืด สรปุ วาใหผลดที งั้ ในรายทม่ี อี าการหอบหืดเฉียบพลนั และเรื้อรงั เทยี นบาน ชื่อวทิ ยาศาสตร : Impatiens balsamina L.

~ 24 ~ วงศ : Balsaminaceae ชื่อสามญั : Garden Balsam ช่ืออน่ื : เทียนดอก เทยี นสวน ลกั ษณะ : พรรณไมพวกคลุมดนิ ลำตนจะอุมนำ้ ลำตนจะไมตั้งตรงขึ้นไป จะเอียงเลก็ นอย เปราะ งาย ใบมลี กั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกนั้นจะมีหลายสี เขน สชี มพู สแี ดง สม และขาว เปนดอก เด่ยี ว จะออกตดิ กันชอหน่ึง อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอน ๆ กันเปนวงกลม มกี ลบี เลย้ี ง 3 กลบี กลบี ดอก 5 กลีบ กลีบดานลางงอเปราะ มีจะงอยยน่ื ออกมาเปนหลอดเลก็ -ยาว ปลายโคงขึ้น ขนาดดอก 3-6 ซม. ประโยชนทางสมนุ ไพร : ใชรกั ษาฝ แผลพุพอง ใชใบสดและดอกสดประมาณ 1 กำมือ ตำละเอียด พอกฝ หรอื ค้นั น้ำทาบรเิ วณท่เี ปนฝและแผลพพุ องวันละ 3 ครง้ั (สจี ากน้ำค้นั จะตดิ อยูนาน จงึ ควร ระวงั การเปรอะเปอนเสื้อผาและรางกายสวนอ่ืน ๆ )

~ 25 ~ กะเพรา ช่อื วิทยาศาสตร : Ocimum sanctum L. วงศ : Labiatae ชอ่ื อน่ื : กอมกอ กอมกอดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลักษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คือ กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลกู ผสมระหวางกะเพราแดง และกะเพราขาว มลี กั ษณะท่วั ไปคลายโหระพา ตางกนั ที่กลิ่นและก่ิงกานซึง่ มขี นปกคลุมมากกวา ใบกะเพราขาวสีเขยี วออน สวนใบกะเพราแดงสเี ขียวแกมมวงแดง ดอกยอยสีชมพูแกมมวง ดอก กะเพราแดงสเี ขมกวากะเพราขาว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบหรือทั้งตนเปนยาขบั ลมแกปวดทอง ทองเสยี และ คลนื่ ไสอาเจียน นิยมใชกะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชยอดสด 1 กำมือ ตมพอเดอื ด ด่มื เฉพาะสวนน้ำ พบวาฤทธ์ิขบั ลมเกิดจากนำ้ มันหอมระเหย การทดลองในสัตว แสดงวานำ้ สกดั ท้งั ตนมีฤทธ์ิลดการบีบตัวของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรกั ษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมฤี ทธ์ิขับนำ้ ดี ชวยยอยไขมันและลดอาการจกุ เสยี ด

~ 26 ~ ยอ ชอื่ วิทยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชอ่ื สามัญ : Indian Mulberry ชอ่ื อน่ื : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 2-6 เมตร ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขาม รปู วงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวางโคนกานใบ ดอกชอ ออกที่ซอกใบ ฐานดอกอัดกันแนนเปนรปู ทรงกลม กลีบดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชอื่ มติดกันเปนผลรวม ผวิ เปนตมุ พอง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดดิบหรอื หาม ฝานเปนชิน้ บาง ยางหรอื ควั่ ไฟออน ๆ ใหเหลือง ตมหรือชงกับนำ้ ดื่มแกคล่นื ไสอาเจียน

~ 27 ~ ฟกทอง ช่ือวิทยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ช่อื สามญั : Pumpkin ชอ่ื อ่นื : หมากอึ (ภาคอีสาน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะน้ำแกว หมกั อื้อ (เลย) หมากฟก เหลอื ง (แมฮองสอน) น้ำเตา ภาคใต ลกั ษณะ : เปนพืชลมลกุ มีเถายาวเล้อื ยปกคลุมดิน ลำตนมีลักษณะกลมหรือเปนเหล่ยี มมน ผวิ เปน รองตามความยาว มีขนออน ๆ มีหนวดสำหรับยึด เกาะยึดบรเิ วณขอ ใบเปนใบเดย่ี ว มีขนาดใหญ ออกเรยี งสลับกนั โคนใบเวาคลายรปู หวั ใจ ขอบใบหยกั เปนเหล่ียม 5 เหล่ยี ม มีขนทง้ั 2 ดานของ ตัวใบดอกเปนดอกเด่ียวสีเหลืองมีขนาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆงั หรอื กระด่งิ ออกบรเิ วณงามใบผล มขี นาดใหญ มลี ักษณะเปนพเู ล็ก ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรขุ ระและแขง็ มีสีเขียวและจะ เปล่ยี นเปนสีเขียวออนและ สเี หลืองเขม และสีเหลอื งตามลำดับ เนอ้ื ภายในมสี ีเหลืองอมเขยี ว สี เหลือง และสีสม เมล็ดมีจำนวนมากซ่งึ อยูตรงกลางผลระหวางเนื้อฟู ๆ มีรปู รางคลายไข แบน มี ขอบนนู อยูโดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนือ้ ฟกทองประกอบดวยแปง โปรตีน ไขมนั ฟอสฟอรสั แคลเซียม เหลก็ และ สารเบตา - แคโรทนี ซงึ่ เปนสารที่รางกายนำไปสรางวิตามิน เอ เมล็ดมฟี อสฟอรสั ในปริมาณ สงู รวมทั้งแปง โปรตีน และน้ำประมาณรอยละ 40 สวนเมล็ดแหงมสี ารควิ เคอรบิทีน (Cucurbitine) เปนสารสำคัญ ซึง่ มีฤทธ์ิฆาพยาธิไดผลดี นอกจากนนั้ ฟกทองสามารถกระตุนการ หล่ังอินซูลนิ ซง่ึ ชวยปองกันโรคเบาหวาน ความดนั โลหติ ควบคุมระดับนำ้ ตาลในเลือด บำรุง นยั นตา ตบั และไต เมล็ดใชเปนยาขับพยาธติ ัวตดื ปองกนั การเกดิ น่ิวในกระเพาะปสสาวะ และชวย ดับพษิ ปอดบวม รากชวยแกพษิ แมลงสัตวกดั ตอย ยางชวยแกพษิ ผืน่ คนั เริม และงูสวัด ออกฤทธิ์

~ 28 ~ คอื asperuloside มะเกลือ ชื่อวิทยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ชือ่ สามญั : Ebony tree ชอ่ื อน่ื : ผเี ผา (ฉาน-ภาคเหนือ) มักเกลอื (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมตนขนาดกลางถึงขนาดใหญ สงู 10-30 เมตร เรอื นยอดเปนพมุ กลม ผวิ เปลอื กเปน รอยแตกสะเกด็ เล็กๆ สีดำ เปลอื กในสเี หลอื ง กระพ้ีสขี าว กิง่ ออนมีขนนุมขึ้นประปราย ใบ เปนใบ เดย่ี วขนาดเลก็ รูปไขหรอื รีเรยี งตัวแบบสลบั ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตวั ผูมขี นาดเลก็ สเี หลืองออน หนึง่ ชอมี 3 ดอก ผวิ เกลย้ี ง ผลออนสเี ขียว ผลแกสดี ำ ผลแกจดั จะแหง มกี ลีบเลี้ยงติดบนผล 4 กลบี ผลแกราวเดือนมถิ ุนายน-สงิ หาคม เมล็ด แบน สเี หลือง 4- 5 เมลด็ ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพนั ธุโดยการเพาะเมลด็ ประโยชนทางสมุนไพร : ผลดิบสด-ใชเปนยาถายพยาธไิ ดหลายชนดิ ถายพยาธิปากขอไดดีทส่ี ดุ เดก็ อายุ 10 ปใช 10 ผล ผูทอี่ ายุมากกวา 10 ป ใหเพิ่มจำนวนขน้ึ 1 ผลตอ 1 ป แตสงู สดุ ไม เกนิ 25 ผล คอื ผูท่ีอายุ 25 ปขนึ้ ไปกิน 25 ผลเทานั้น ลางใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ นำ้ ผสมหวั กะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลอื 1 ผล กนิ คร้ังเดยี วใหหมดตอนเชามดื กอนอาหาร 3 ช่วั โมง หลงั จากน้ี 3 ชว่ั โมง ถาไมถายใหกนิ ยาระบายดีเกลือ โดยใชผงดเี กลือ 2 ชอนโตะ ละลายนำ้ ประมาณคร่งึ แกว เพื่อถายพยาธิ และตวั ยาทเ่ี หลือออกมา สารท่ีมีฤทธ์คิ ือ diospyrol diglucosideขอควรระวงั 1: ผูทีห่ ามใชมะเกลอื ไดแก เดก็ อายุต่ำกวา 10 ป หญงิ มีครรภ หรือหลงั คลอดไมเกนิ 6 สปั ดาห ผูที่เปนโรคกระเพาะอาหาร หรอื มอี าการปวดทอง ถายอจุ จาระผดิ ปกติ

~ 29 ~ บอยๆ และผูทีก่ ำลังเปนไข ในการเตรยี มยาตองใชผลดบิ สด เตรยี มแลวกินทนั ที ไมควรเตรยี มยา ครง้ั ละมากๆ ใชเคร่อื งบดไฟฟา จะทำใหละเอยี ดมาก มีตวั ยาออกมามากเกนิ ไปขอควรระวัง 2 : เคยมรี ายงานวาถากนิ ยามะเกลือขนาดสูงกวาทร่ี ะบไุ ว หรอื เตรียมไวนาน สารสำคัญจะ เปลยี่ นเปนสารพิษชื่อ diospyrol ทำใหจอรับภาพ และประสาทตาอกั เสบ อาจตาบอดได ประโยชนดานอนื่ ๆ เนอ้ื ไมใชทำเฟอรนิเจอรประดับมุก ผล ใหสดี ำ ใชยอมผาและแพรได เล็บมือนาง ชอ่ื วิทยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชือ่ สามัญ : Rangoon Creeper ชอื่ อน่ื : จะม่งั จาม่ัง มะจีมัง่ ลกั ษณะ : ไมเถาเนื้อแขง็ ตนแกมกั มกี ลนิ่ ทเ่ี ปลย่ี นเปนหนาม ใบเด่ียว เรียงตรงขาม รปู วงรี หรือรปู ไขแกมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกทีป่ ลายกง่ิ และซอกใบบรเิ วณปลาย กง่ิ กลบี ดอกสแี ดงโคนกลบี เลย้ี งเปนหลอดเรยี วยาว สีเขยี ว ผลเปนผลแหง รปู กระสวย มีเปลอื ก แขง็ สนี ้ำตาลเขม มีสันตามยาว 5 สนั

~ 30 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเนอ้ื ในเมล็ดแหงเปนยาขับพยาธไิ สเดือน สำหรับเด็กกิน ครงั้ ละ 2-3 เมลด็ และผใู หญครง้ั ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกับน้ำผ้ึง ปนเปนยา ลูกกลอน หรอื ตมเอานำ้ ดม่ื หรือทอดกับไขกนิ ก็ได สารทม่ี ฤี ทธ์ิขับพยาธไิ ดแกกรด quisqualic ซ่งึ เปนกรดอะมิโนชนดิ หน่ึง ฟาทะลายโจร ชื่อวทิ ยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่ืน : คปี งฮี (จนี ) ฟาทะลายโจร หญากันงู น้ำลายพงั พอน

~ 31 ~ ลักษณะ : ไมลมลุก สงู 30-60 ซม.ทง้ั ตนมรี สขม ลำตนเปนส่เี หลีย่ ม แตกกงิ่ ออกเปนพมุ เลก็ ใบ เดี่ยว เรยี งตรงขาม รูปไขหรือรปู ใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สีเขียวเขมเปนมนั ดอกชอ ออกทป่ี ลายกง่ิ และซอกใบ ดอกยอยขนาดเล็กกลีบดอกสขี าว โคนกลบี ดอกติดกนั ปลายแยก ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลบี มีเสนสแี ดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลีบ ผลเปนฝกสี เขยี วอมน้ำตาล ปลายแหลม เมือ่ ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดีดเมลด็ ออกมา ประโยชนทางสมุนไพร : ชาวจีนใชฟาทะลายเปนยามาแตโบราณ และมาเปนทนี่ ิยมใชในปะเทศ ไทยเมอ่ื ไมนานมานี้ โดยใชเฉพาะใบหรอื ท้ังตนบนดนิ ซึ่งเกบ็ กอนท่ีจะมีดอกเปนยาแกเจ็บคอ แก ทองเสีย แกไข เปนยาขมเจริญอาหาร การศึกษาฤทธิ์ลดไขในสตั วทดลองพบวาสารสกัด แอลกอฮอลมแี นวโนมลดไขได รายงานการใชรักษาโรคอุจจาระรวงและบิดไมมีตวั แสดงวาฟา ทะลายมปี ระสทิ ธิภาพในการรักษาเทากับเตตราซยั คลนิ แตในการรักษาอาการเจ็บคอนัน้ มีรายงาน ทัง้ ท่ไี ดผลและไมไดผลขนาดทใี่ ชคอื พืชสด 1-3 กำมือ ตมนำ้ ดม่ื กอนอาหารวันละ 3 คร้งั หรอื ใช พืชแหงบดเปนผงละเอียดปนเปนยาลูกกลอนขนาดเสนผาศนู ยกลางประมาณ 0.8 ซม. กินครั้ง ละ 3-6 เมด็ วันละ 3-4 คร้งั กอนอาหารและกอนนอน สำหรับผงฟาทะลายทบี่ รรจแุ คปซลู ๆ ละ 500 มิลลกิ รมั ใหกินครั้งละ 2 เมด็ วนั ละ 2 ครง้ั กอนอาหารเชาและเย็น อาการขางเคียงที่ อาจพบคือ คลืน่ ไส

~ 32 ~ กระเจ๊ียบแดง ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L. วงศ : Malvaceae ช่ือสามัญ : Roselle ชือ่ อืน่ : กระเจ๊ียบ กระเจีย๊ บเปร้ีย ผักเกง็ เคง็ สมเก็งเค็ง สมตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 50-180 ซม. มหี ลายพันธุ ลำตนสมี วงแดง ใบเดี่ยว รูปฝามือ 3 หรือ 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกัน 8-15 ซม. ดอกเด่ยี ว ออกทซี่ อกใบ กลีบดอกสชี มพูหรอื เหลืองบริเวณ กลางดอกสีมวงแดง เกสรตัวผเู ชือ่ มกันเปนหลอด ผลเปนผลแหง แตกได มีกลีบเล้ยี งสแี ดงฉำ่ นำ้ หมุ ไว ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซ่งึ มรี สเปรย้ี วแกไอ เมลด็ บำรงุ ธาตุ ขบั ปสสาวะ มรี ายงานการทดลองในผูปวยโรคน่ิวในทอไต ซ่งึ ดม่ื ยาชงกลีบเล้ียงแหงของผล 3 กรมั ใน น้ำ 300ซซี ี วนั ละ 3 ครั้ง ทำใหถายปสสาวะสะดวกขึ้น บางรายน่ิวหลดุ ไดเอง นอกจากนีท้ ำให ผูปวยกระเพาะปสสาวะอักเสบมอี าการปวดแสบเวลาปสสาวะนอยลง

~ 33 ~ หญาหนวดแมว ช่อื วทิ ยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ชอ่ื สามญั : Cat's Whisker ช่อื อ่นื : พยบั เมฆ ลักษณะ : ไมพุม สูง 0.5-1 เมตร กงิ่ และกานส่เี หลี่ยมสมี วงแดง ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขาม รปู ไขแกม สเ่ี หลี่ยมขาวหลามตดั กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยกั ฟนเล่อื ย ดอก ชอ ออกท่ีปลายกงิ่ มี 2 พันธุคือพนั ธุดอกสีขาวและพันธุดอกสีมวงน้ำเงิน เกสรตัวผูยน่ื พนกลบี ดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหงไมแตก รูปรขี นาดเลก็ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทั้งตนเปนยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสนั หลงั และบัน้ เอว ใบเปนยารกั ษาโรคเบาหวานและลดความดนั โลหิต มกี ารทดลองใชใบแหงเปนยาขบั ปสสาวะ ขับกรดยูรคิ ซง่ึ เปนสาเหตขุ องโรคเกาดและรกั ษาโรคน่ิวในไตกบั ผูปวยโรงพยาบาลรามาธิบดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกบั นำ้ เดือด 750 ซซี ี ดื่มตางน้ำตลอดวัน ไดผลเปนทีน่ าพอใจของ แพทย พบวาในใบมีเกลือโปแตสเซยี มสูง ผูปวยโรคหัวใจไมควรใช

~ 34 ~ หญาคา ช่ือวทิ ยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae ช่ือสามัญ : ลักษณะ : ไมลมลุก สงู 0.3-0.9 เมตร มีเหงาใตดนิ รปู รางยาวและแข็ง ใบ เด่ียว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถงึ 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอยอยูรวมกนั แนน สเี งินอมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงาเปนยาขบั ปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปสสาวะอักเสบ ปสสาวะแดง บำรงุ ไต ขับระดขู าว มกี ารศกึ ษาฤทธ์ขิ บั ปสสาวะในสตั วทดลอง พบวาไดผลเฉพาะนำ้ ตมสวนราก

~ 35 ~ ออยแดง ช่ือวิทยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ชื่อสามัญ : Sugar-cane ชอื่ อ่ืน : ออย ออยขม ออยดำ ลกั ษณะ : ไมลมลุก สงู 2-5 เมตร ลำตนสีมวงแดง มีไขสขี าวปกคลุม ไมแตกก่ิงกาน ใบเด่ยี ว เรียงสลับ กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทีป่ ลายยอด สีขาว ผลเปนผลแหง ขนาดเลก็ ออย มหี ลายพนั ธุ แตกตางกันท่คี วามสงู ความยาวของขอและสขี องลำตน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชลำตนเปนยาขับปสสาวะ โดยใชลำตนสด 70-90 กรัม หรอื แหง 30-40 กรมั หั่นเปนชิ้น ตมนำ้ แบงดืม่ วันละ 2 ครง้ั กอนอาหาร แกไตพกิ าร หนองในและขบั น่วิ แพทยพ้นื บานใชขบั เสมหะ มรี ายงานวาออยแดงมฤี ทธ์ิขับปสสาวะในสัตวทดลอง

~ 36 ~ ขลู ช่ือวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ชอื่ สามัญ : Indian Marsh Fleabane ชือ่ อ่นื : ขลู หนวดง่ัว หนงดงวิ้ หนวดงวั หนวดวัว ลักษณะ : ไมพุม สูง 1-2.5 เมตร ชอบข้นึ ในท่ีชนื้ แฉะ ใบเดย่ี ว เรียงสลับ รปู ไขกลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยกั ซฟ่ี นหาง ๆ ดอกชอ ออกที่ยอดและซอกฟน กลบี ดอกสมี วง ผลเปน ผลแหง ไมแตก ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชทง้ั ตนตมกินเปนยาขบั ปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผน่ื คัน น้ำคั้นใบสดรักษาริดสดี วงทวาร การทดลองในสัตวและคนปกติ พบวายาชงทงั้ ตนมีฤทธิ์ขบั ปสสาวะมากวายาขับปสสาวะแผนปจจบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมีขอดีคอื สูญเสยี เกลอื แร นอยกวา

~ 37 ~ สับปะรด ช่อื วิทยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ช่ือสามัญ : Pineapple ชื่ออื่น : ขนนุ ทอง ยานัด ยานนัด บอนดั มะขะนดั มะนัด ลงิ ทอง หมากเกง็ ลกั ษณะ : ไมลมลุกอายหุ ลายป สงู 90-100 ซม. มีลำตนอยูใตดนิ ใบ เดยี่ ว เรียงสลบั ซอนกนั ถี่มา กรอบตน กวาง 6.5 ซม. ยาวไดถึง 1 เมตร ไมมีกานใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รปู ทรงกระบอก มใี บเปนกระจกุ ทป่ี ลายผล ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื ผลเปนยาแกไอขบั เสมหะ เหงาเปนยาขบั ปสสาวะ แก นิว่ พบวาลำตน และผลมเี อนไซมยอยโปรตนี ชอ่ื bromelain ใชเปนยาลดการอักเสบและบวม

~ 38 ~ จากการถูกกระแทกบาดแผล หรอื การผาตัด โดยผลิตเปนยาเมด็ ชื่อ Ananase Forte Tablet สะแก ช่อื วิทยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ช่ือสามญั : ช่อื อ่นื : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก

~ 39 ~ ลกั ษณะ : ไมยนื ตน สงู 5-10 เมตร ก่งิ ออนเปนรูปเหลีย่ ม ใบเดี่ยว เรยี งตรงขาม รปู วงรี หรอื รูปไข กลับ กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกที่ซอกใบ และปลาดยอด ดอกยอยมขี นาดเลก็ กลบี ดอกสีขาว ผลแหง มี 4 ครบี เมล็ดสีน้ำตาลแดง รูปกระสวย มี 4 สนั ตามยาว ประโยชนทางสมุนไพร : เมลด็ แก-ใชขับพยาธิไสเดอื น และพยาธเิ สนดายในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรัม ตำผสมกบั ไขทอดกนิ คร้งั เดียว ขณะทองวาง พลู ช่อื วิทยาศาสตร : Piper betle L.

~ 40 ~ วงศ : Piperaceae ชื่อสามัญ : Betel Vine ลกั ษณะ : ไมเถาเนอื้ แขง็ รากฝอยออกบริเวณขอใชยึดเกาะ ขอโปงนนู ใบ เดยี่ ว เรยี งสลบั รูปหัวใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลิ่นเฉพาะและมีรสเผด็ ดอก ชอ ออกที่ซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อัด แนนเปนรปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปนผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลูมหี ลายพนั ธุ เชนพลูเหลอื ง พลูทองหลาง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชน้ำค้ันใบสดกินเปนยาขบั ลมและทาแกลมพิษ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรอื ตำใหละเอยี ด ผสมเหลาโรงเล็กนอย ทาบรเิ วณทีเ่ ปน ใบมีน้ำมนั หอมระเหย ประกอบดวย สาร chavicol และ eugenol ซ่งึ มฤี ทธทิ์ ำใหชาเฉพาะท่ี สามารถบรรเทาอาการคันและฆาเช้ือโรค บางชนิดดวย จงึ มกี ารพัฒนาตำรับยาข้ผี ้งึ ผสมสารสกัดใบพลูข้ึนเพอ่ื ใชเปนยาทารักษาโรคผิวหนัง บางชนิด

~ 41 ~ ทองพนั ชั่ง ช่ือวิทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อ่นื : ทองคนั ชง่ั หญามันไก ลกั ษณะ : ไมพุมสูง 1-2 เมตร กิง่ ออนมกั เปนสนั ส่เี หลย่ี ม ใบเดี่ยวเรียงตรงขามรูปไขหรอื รูปวงรี กวาง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ีซอกใบกลีบดอกสขี าว โดคนกลบี ตดิ กันเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลางมจี ุดประสีมวงแดง ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดและรากโขลกละเอยี ด แชเหลาโรง 1 สัปดาหเอานำ้ ทาแกกลากเกลอ้ื น สารสำคญั คอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone

~ 42 ~ มะหาด ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ชอ่ื อ่ืน : หาด ขนุ ปา มะหาดใบใหญ ลักษณะ : ไมยืนตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผกวาง ใบ ดยี่ ว เรียงสลบั รปู ขอบขนานหรอื รปู วงรี กวาง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลงั ใบเปนมนั สเี ขยี วเขม ทองใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอนขางกลม กานสั้น แยกเพศ อยูบนตนเดยี วกนั ผล เปนผลรวม สีเหลือง ผวิ ขรขุ ระ มี ขนนุม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชปวกหาดเปนยาถายพยาธิเสนดาย พยาธิไสเดอื นและพยาธิ ตัวตืดสำหรบั เดก็ สารที่ออกฤทธคิ์ อื 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปนพิษ ขนาดท่ใี ชคอื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายน้ำเย็นดื่มตอนเชามดื หลงั จากนั้น ประมาณ 2 ชวั่ โมงใหกินยาถาย (ดีเกลือ) นอกจากน้ียังใชละลายน้ำทาแกคนั “ปวกหาด” เตรียม โดยการเคย่ี วเนือ้ ไมกับน้ำ กรองเนอื้ ไมออก บีบน้ำออกใหแหง จะไดผงสนี วลจบั กนั เปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนนี้ไดวา ปวกหาด

~ 43 ~ พญาปลองทอง ชอื่ วิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ช่ืออ่ืน : ผกั มนั ไก ผักล้ินเขียด พญาปลองคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพงั พอน เสลดพงั พอนตวั เมยี ลกั ษณะ : ไมพุมรอเล้ือย สงู 1-3 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขียวเขม ดอกชอ ออกเปนกะจุกท่ปี ลายกิ่ง กลบี ดอกสแี ดงสม โคนกลบี สเี ขยี ว ติดกัน เปนหลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมคอยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบสดรักษาแผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แมลงกัดตอย ผื่นคนั โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขยที้ า การทดลองในสัตวพบวาสารสกัดใบสดดวย n- butanol สามารถลดการอักเสบได มกี ารเตรยี มเปนทงิ เจอรเพ่ือใชทารกั ษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใบสด 1 กก. ปนละเอยี ด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมัก 7 วัน กรอง ระเหยบน เครื่ององั ไอนำ้ ใหปรมิ าตรลดลงครง่ึ หนงึ่ เติมกลเี ซอรีนเทาตัว

~ 44 ~ มะนาว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ชอ่ื สามัญ : Common Lime ช่ืออน่ื : สมมะนาว มะลิว (ภาคเหนือ) ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 2-4 เมตร ก่ิงออนมหี นาม ใบประกอบชนิดมใี บยอยใบเดยี ว เรียงสลับ รปู ไข รูปวงรีหรือรูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เน้อื ใบมจี ดุ น้ำมนั กระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเดย่ี วหรือชอ ออกทปี่ ลายกิ่งและที่ซอกใบ กลีบดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงาย ผล เปนผลสด กลมเกลีย้ ง ฉ่ำนำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : รายาไทยใชนำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ิตามนิ ซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรับสมนุ ไพรทใี่ ชขบั เสมหะเชน ดปี ลี

~ 45 ~ มะแวงเครอื ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ชื่ออ่ืน : แขวงเคยี ลักษณะ : ไมเลอ้ื ย มีหนามตามกง่ิ กาน ใบเดี่ยว เรยี งสลบั รปู ไขกวาง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มีหนามตามเสนใบ ดอกชอ ออกทีป่ ลายกิง่ และซอกใบ กลบี ดอกสมี วง ผลเปนผลสด รปู กลม ผลดิบสีเขียวมลี ายตามยาว เม่อื สกุ สแี ดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขับเสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกคัน้ เอาน้ำใสเกลอื เล็กนอย จบิ บอยๆ หรอื เคยี้ วกลนื เฉพาะน้ำจนหมดรสขมเฝอน มะแวง เครอื เปนสวนผสมหลักในยาประสะมะแวงเชนกนั นอกจากนีใ้ ชขับปสสาวะแกไขและเปนยาขม เจรญิ อาหารดวย

~ 46 ~ มะแวงตน ช่ือวิทยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ชอื่ อื่น :

~ 47 ~ ลักษณะ : ไมพุม สงู 1-1.5 เมตร ลำตนมขี นนุม ใบเดย่ี ว เรยี งสลับรปู ไขหรอื รูปขอบขนาน กวาง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผวิ ใบมขี นนมุ ท้ังสองดาน ดอกชอ ออกตามก่ิงหรือที่ ซอกใบ กลีบดอกสมี วง ผลเปนผลสด รูปกลม ผลดบิ สเี ขียวออน ไมมลี าย เม่อื สุกสสี ม ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขับเสมหะ รกั ษาเบาหวาน ขบั ปสสาวะ มีการ ทดลองในสตั ว พบวาน้ำสกดั ผลมีฤทธล์ิ ดน้ำตาลในเลือด แตมีฤทธ์ินอยและระยะเวลาการออกฤทธิ์ ส้ัน พบสเตดรอยดปริมาณคอนขางสูง จงึ ไมควรใชติดตอกนั เปนเวลานาน มะแวงตนเปนสวนผสม หลกั ในยาประสะมะแวง ซ่งึ องคการเภสชั กรรมผลิตขนึ้ ตามตำรับยาสามัญประจำบานแผนโบราณ แหวหมู ช่ือวิทยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear

~ 48 ~ ชือ่ สามญั : Nutgrass ชือ่ อ่นื : หญาขนหมู ลักษณะ : ไมลมลกุ อายหุ ลายป สูง 20-40 ซม. มีลำตนใตดินเปนหวั คลายหัวแหวไทย แตกแขนง ลำตนเปนเสนแข็งเหนียวอยูใตดินและงอกเปนหัวใหมได ใบเด่ยี ว จำนวนมาก แทงออกจากหวั กวาง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลายดอกหญา สีนำ้ ตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 กง่ิ กาน ชอดอกเปนสามเหล่ยี มตรง ผลเปนผลแหง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชหัวใตดนิ เปนยาบำรุงหวั ใจ ขับเหง่อื และขับปสสาวะ การ ทดลองในสัตวพบฤทธิข์ บั ปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหติ และลดการอักเสบ ซึ่งเชือ่ วาเกดิ จาก a- cyperone นอกจากน้ีพบฤทธ์ิยบั ย้งั การเจรญิ เติบโตของเชื้อมาลาเรียชนิดฟลซพิ ารมั ในหลอด ทดลองดวย

~ 49 ~ เรว ชอ่ื วิทยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ช่อื สามญั : Bustard cardamom, Tavoy cardamom ช่ืออ่ืน : หมากแหนง (สระบรุ )ี หมากเนิง (อสี าน) มะอี้ หมากอ้ี มะหมากอ้ี (เชยี งใหม) หนอเนง (ชัยภมู ิ) ลักษณะ : เรวเปนพืชลมลุก มเี หงาหรอื ลำตนอยูในดิน จัดเปนพืชสกลุ เดียวกับ กระวาน ขา ขงิ ใบมลี ักษณะ ยาวเรียว ปลายใบแหลมและหอยโคงลง กานใบมีขนาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดท่แี ทงขน้ึ มา จากเหงา ดอกมสี ีขาวกานชอดอกสัน้ ผลมขี นสแี ดงปกคลมุ เมลด็ มีสนี ำ้ ตาล เรวมีหลายชนดิ เชน เรวหอม เรวชาง เรวกอ ซง่ึ เรวเหลานม้ี ีลกั ษณะตนแตกตางกันไป ประโยชนทางสมนุ ไพร : นำ้ มันหอมระเหยในเมลด็ เรวมีฤทธิ์เปนยาขบั ลม ชวยแกอาการทองอดื ทองเฟอ แนน จกุ เสยี ด โดย ใชเมลด็ ประมาณ 3 กรัม บดใหเปนผงรับประทานวันละ 3 ครั้ง และชวยขับเสมหะ แกคล่ืนเหียน อาเจียนไดดีอกี ดวย

~ 50 ~ ดีปลี ชอื่ วิทยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ชื่อสามญั : Long Pepper ลักษณะ : ไมเถารากฝอยออกบรเิ วณขอเพ่ือใชยึดเกาะ ใบ เดีย่ วรูปไขแกมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปนมัน ดอก ชอ ออกท่ซี อกใบ ดอกยอยอดั กันแนน แยกเพศ ผล เปนผลสด มีสเี ขยี ว เมอ่ื สุกจะเปลย่ี นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอน ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผลแกจดั แตยังไมสุกตากแหงเปนยาขับลม บำรุงธาตุ แก ทองเสีย ขับรกหลงั คลอด โดยใชผล 1 กำมือ (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอานำ้ ดื่ม นอกจากนใ้ี ช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงคร่ึงผลฝนกับมะนาวแทรกเกลือใชกวาดคอหรอื จิบบอยๆ ฤทธิข์ บั ลม และแกไอ เกดิ จากนำ้ มันหอมระเหยและสาร piperine พบวาสารสกดั เมทานอลมีผลยบั ยัง้ การบบี ตัวของลำไสเลก็ และสารสกดั ปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสตั วทดลองแทง จงึ ควรระวงั การใชในสตรีมี ครรภ