1
2 คมู่ อื การจำ� แนกชนดิ สัตวท์ ะเลเลี้ยงลูกดว้ ยนมและเตา่ ทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailandผูเ้ ขียน กาญจนา อดลุ ยานุโกศล สรุ ศกั ดิ์ ทองสกุ ดี ธรี วตั ร เปรมปรี และเผ่าเทพ เชดิ สขุ ใจจัดพิมพโ์ ดย ศนู ยว์ ิจยั และพฒั นาทรพั ยากรทางทะเลและชายฝั่ง อา่ วไทยตอนบน สว่ นสื่อสารองคก์ ร กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝงั่ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ้ มพิมพ์ครงั้ ที่ 1 สิงหาคม 2557จำ� นวน 1,500 เลม่พมิ พ์ที่ โรงพิมพส์ ำ� นักงานพระพุทธศาสนาแหง่ ชาติISBN 978-616-316-187-1คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
3 คำ� นำ� โลมา วาฬ พะยนู และเต่าทะเล เปน็ สัตว์ทะเลหายากและใกลส้ ญู พนั ธ์ุ ในประเทศไทยมีพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 ที่คุ้มครองสัตว์เหล่านี้ โดยพะยูนจัดเป็นสัตว์ป่าสงวน ส่วนโลมา วาฬ และเต่าทะเลจัดเป็นสัตว์ป่าคมุ้ ครอง ซง่ึ มบี ทลงโทษทแ่ี ตกตา่ งกนั ภยั คกุ คามของสตั วเ์ หลา่ นล้ี ว้ นมสี าเหตทุ เี่ กดิ จากมนษุ ยท์ งั้ ทางตรงและทางออ้ ม เชน่ มลพษิ ทางทะเล ขยะทะเล ตลอดจนการตดิ เครอ่ื งมอืประมงโดยไมไ่ ดต้ ั้งใจ ซึง่ เปน็ สาเหตุทำ� ใหส้ ัตวท์ ะเลดงั กล่าวลดจ�ำนวนลงอย่างรวดเร็ว ปัจจุบันประเทศไทยพบสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนม (Marine mammals)ท้ังหมด 28 ชนิด เป็นโลมาและวาฬ 27 ชนิด โดยชนิดท่ีมีขนาดใหญ่ที่สุด คือวาฬสนี ้�ำเงิน (Blue whale) และพบพะยูน 1 ชนิด ส่วนเตา่ ทะเลมที ัง้ หมด 5 ชนิด การจัดท�ำคู่มือจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยฉบบั น้ี เพอื่ เผยแพรค่ วามรทู้ จี่ ำ� เปน็ ในการจำ� แนกชนดิ ของสตั วเ์ หลา่ นี้ ซง่ึ จะเป็นประโยชน์อย่างย่ิงต่อชาวประมงชายฝั่ง และบุคคลทั่วไปที่สนใจศึกษาเรื่องสัตว์ทะเลหายาก เพ่ือเป็นส่วนส�ำคัญของการอนุรักษ์สัตว์เหล่านี้ให้อยู่คู่น่านน�้ำไทยตอ่ ไป (นายชลธศิ สุรัสวด)ี อธบิ ดกี รมทรพั ยากรทางทะเลชายฝ่ัง คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
4 คำ� ขอบคุณ ผเู้ ขยี นขอขอบคณุ Dr.Louisa Ponnampalam, Malaysia สถาบนั วจิ ยั และ พฒั นาทรัพยากรทางทะเล ชายฝั่งทะเลและป่าชายเลน ภาพวาดโดยคุณชีวิน มนตรี วฒั น์ ประสานงานในการจัดพมิ พโ์ ดย คณุ ปรานต์ ดลิ กคณุ ากุล อนุเคราะห์ภาพถ่ายโดย LP= Louisa Ponnampalam, DMCR = กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง (สุรศักด์ิ ทองสุกดี, เผ่าเทพ เชิดสุขใจ, กาญจนา อดลุ ยานโุ กศล, กอ้ งเกยี รต์ิ กติ ตวิ ฒั นาวงศ,์ สนั ติ นลิ วตั น,์ อตชิ าต อนิ ทองคำ� , สุระชัย ภาสดา, ชลาทิพ จันทร์ชมพู), Jirayu Ekkul, SNY= สมยศ และแน่งน้อย ยศ สุนทร, Nut Sumanatemeya คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
สารบัญ 5คำ� น�ำ หนา้บทน�ำ 3ตารางจ�ำแนกชนิดสตั วท์ ะเลเลีย้ งลูกด้วยนมและเตา่ ทะเลในประเทศไทย 7แผนภาพแสดงชนดิ สตั วท์ ะเลเลย้ี งลกู ดว้ ยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย 9ข้อสังเกตในการจ�ำแนกชนิดสตั วท์ ะเลเลย้ี งลูกดว้ ยนม 12 โลมาและวาฬ 16 วาฬสนี ำ้� เงิน (Blue whale) 22 วาฬฟิน (Fin whale) 24 วาฬบรูด้า (Bryde’s whale) 26 วาฬโอมูรา่ (Omura’s whale) 28 วาฬหลังคอ่ ม (Humpback Whale) 30 วาฬหวั ทุย (Sperm whale) 32 วาฬหัวทุยเล็ก (Pygmy Sperm whale) 34 วาฬหวั ทุยแคระ (Dwarf Sperm whale) 36 วาฬคเู วยี ร์ (Cuvier’s Beaked whale) 38 วาฬเบลนวลิ ล์ (Blainville’s Beaked whale) 40 วาฬฟันสองซ่ี (Ginkgo-toothed beaked whale) 42 วาฬเพชฌฆาต (Killer whale) 44 วาฬเพชฌฆาตดำ� (False killer whale) 46 วาฬเพชฌฆาตเลก็ (Pygmy killer whale) 48 วาฬนำ� รอ่ งครีบสนั้ (Short-finned pilot whale) 50 วาฬหัวแตงโม (Melon-headed whale) 52 54คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
6 หนา้ โลมาเผือก, โลมาหลังโหนก (Indo-Pacific Humpback dolphin) 56 โลมาปากขวด (Indo-Pacific Bottlenose dolphin) 58 โลมาฟันห่าง (Rough-toothed dolphin) 60 โลมาปากยาว (Long-beaked common dolphin) 62 โลมากระโดด (Spinner dolphin) 64 โลมาลายแถบ (Striped dolphin) 66 โลมาลายจดุ (Pantropical Spotted dolphin) 68 โลมาฟราเซอร์ (Fraser’s dolphin) 70 โลมาริสโซ (Risso’s dolphin) 72 โลมาอิรวด,ี หวั บาตร (Irrawaddy dolphin) 74 โลมาหวั บาตรหลังเรยี บ (Finless porpoise) 76 พะยูน (Dugong) 78 เตา่ ทะเล 82 เตา่ ตนุ (Green turtle) 84 เตา่ กระ (Hawksbill turtle) 86 เตา่ หญ้า (Olive ridley turtle) 88 เต่าหัวฆอ้ น (Loggerhead turtle) 90 เตา่ มะเฟอื ง (Leatherback turtle) 92 อภิธานศัพท์ 94 บรรณานกุ รม 96 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
7 บทน�ำ โลมา วาฬ พะยนู และเต่าทะเล เปน็ สัตว์ทะเลหายากใกล้สูญพันธุ์ ซง่ึ เปน็ ท่ีรู้จักของชาวประมงและชุมชนชายฝั่งทะเลมานาน โลมาและวาฬเป็นสัตว์ที่มีความนา่ รกั ไมด่ รุ า้ ย ชาวประมงจงึ มกั ใหป้ ลาเปน็ อาหาร และปลอ่ ยออกจากอวนหรอื เครอื่ งมือประมงท่ีติดโดยบังเอิญ พะยูนน้ันก็มีต�ำนานความเช่ือต่างๆ เช่น การท�ำยาเสน่ห์จากน�้ำตา เป็นต้น ส่วนเต่าทะเลนั้นมีความเช่ือในเร่ืองเป็นสัตว์ท่ีมีอายุยืนจึงท�ำให้มีประเพณนี ยิ มเชน่ เดยี วกบั เตา่ นำ�้ จดื เชน่ การปลอ่ ยเตา่ ทะเลตามเทศกาล วนั เกดิ หรอืสะเดาะเคราะห์ ปจั จุบนั ประเทศไทยไม่มีการลา่ สตั วเ์ หล่าน้ี ซงึ่ การตายเกดิ จาก การเจ็บป่วย ขยะ และมลพิษทางทะเล ตลอดจนการติดเคร่ืองมือประมงโดยไม่ได้ต้ังใจเป็นเหตใุ หล้ ดจ�ำนวนลงอย่างรวดเรว็ ประเทศไทยพบสตั วท์ ะเลเลยี้ งลกู ดว้ ยนม (Marine mammals) ทงั้ หมด 28ชนิด เป็นโลมาและปลาวาฬ 27 ชนดิ พะยูน 1 ชนดิ สว่ นเตา่ ทะเล (Sea turtles)มี 5 ชนดิ สัตวท์ ะเลหายากเหล่าน้ีถูกคมุ้ ครองโดยพระราชบญั ญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 โดยพะยูนเป็นสัตว์สงวนเพียงชนิดเดียว ส่วนที่เหลือเป็นสัตว์คุ้มครอง การจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเหล่านี้เป็นกุญแจส�ำคัญในการพัฒนาองค์ความรู้เกี่ยวกับชนิด และการแพร่กระจาย คู่มือจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยฉบับน้ีจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง ต่อนักวิจัย นักศึกษา ชาวประมง และผู้ที่สนใจ ซึ่งเป็นก�ำลังส�ำคัญของการอนุรักษ์จะได้เรียนรู้และสามารถจำ� แนกชนดิ ได้ถูกตอ้ ง คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
8 การใชค้ ูม่ อื การใช้คู่มือแยกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลน้ัน เป็นเรื่องที่ ต้องอาศยั ความชำ� นาญ ใชค้ วามรวดเร็วในระยะเวลาสน้ั ๆ ในการประมวลผลจากการ ใชล้ กั ษณะพเิ ศษของแตล่ ะชนดิ ตำ� แหนง่ ทพี่ บและพฤตกิ รรม เปน็ เครอ่ื งมอื หลกั ในการ บอกชนดิ โดยเฉพาะพวกทีม่ ลี กั ษณะเดน่ ใกลเ้ คียงกัน เราใช้ข้อสงั เกตดังนี้ 1. เรยี นรแู้ ละจดจำ� ลกั ษณะตา่ งๆ ทส่ี ำ� คญั ของโลมา วาฬ พะยนู และเตา่ ทะเล จากคูม่ ือกอ่ นการสำ� รวจ เพ่ือทราบลกั ษณะเดน่ ของแตล่ ะชนดิ 2. มีความสงบและอดทน ในการส�ำรวจท่ีต้องใช้เวลานานทั้งวัน และต้อง สงั เกตพ้นื ที่ทรี่ บั ผิดชอบอยา่ งตอ่ เนอื่ งตลอดเวลา 3. อยา่ ละทงิ้ สายตาจากตวั อยา่ ง ประมวลขอ้ มลู ลกั ษณะเดน่ และพฤตกิ รรม ก่อนที่จะมาเปรียบเทียบกับคู่มอื ในภายหลงั 4. อย่าด่วนสรุปชนิด โดยอาศัยเพียงพฤติกรรมเท่าน้ัน เพราะสัตว์เหล่านี้ หลายชนดิ อาจแสดงพฤตกิ รรมทค่ี ลา้ ยคลงึ กนั ทำ� ใหเ้ ราเขา้ ใจผดิ ได้ ควรใชล้ กั ษณะทาง กายภาพอยา่ งนอ้ ย 2 ลกั ษณะขึ้นไปเพอื่ ใหก้ ารจ�ำแนกถกู ตอ้ ง ความหมายของสญั ลกั ษณท์ แ่ี สดงในแผนที่ จุดท่พี บในธรรมชาติ / แหลง่ วางไข่ จดุ ที่พบการเกยตื้น แหล่งอาศยั ในธรรมชาติ คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
10 (Black fish) ช่อื ไทย (ชือ่ สามัญ) ช่ือวทิ ยาศาสตร์ วาฬเพชฌฆาต (Killer whale) Orcinus orca Family (วงศ)์ วาฬเพชฌฆาตด�ำ (False killer whale) Pseudorca crassidens Delphinidae วาฬเพชฌฆาตเล็ก (Pygmy killer whale) Feresa attenuata วาฬน�ำรอ่ งครีบสนั้ (Short-finned pilot whale) Globicephala macrorhynchus วาฬหัวแตงโม (Melon-headed whale) Peponocephala electra (Dolphin)Family (วงศ์) ชือ่ ไทย (ช่อื สามญั ) ชื่อวิทยาศาสตร์Delphinidae โลมาหลังโหนก, โลมาเผอื ก (Indo-Pacific Sousa chinensis humpback dolphin) โลมาปากขวด (Indo-Pacific bottlenose Tursiops aduncus dolphin) โลมาฟันห่าง (Rough-toothed dolphin) Steno bredanensis โลมาปากยาว (Long-beaked common Delphinus capensis dolphin) โลมากระโดด (Spinner dolphin) Stenella longirostris โลมาลายแถบ (Striped dolphin) Stenella coeruleoalba โลมาลายจุด (Pantropical spotted dolphin) Stenella attenuata โลมาฟราเซอร์ (Fraser’s dolphin) Lagenodelphis hosei โลมาริสโซ (Risso’s dolphin) Grampus griseus โลมาอริ วดี, โลมาหัวบาตร (Irrawaddy dolphin) Orcaella brevirostris (Porpoise)Family (วงศ์) ช่ือไทย (ช่อื สามญั ) ชื่อวทิ ยาศาสตร์Phocoenidae โลมาหัวบาตรหลงั เรยี บ (Finless porpoise) Neophocaena phocaenoidesคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
12 แผนภาพแสดงชนิดสัตวท์ ะเลเลยี้ งลูกด้วยนมในประเทศไทย ขนาดประมาณ 3 ม.วาฬหัวทุยเล็ก (Pygmy sperm whale) โลมาฟนั หา่ ง (Rough-toothed dolphin)2.7-3.8 ม. 2.65-2.8 ม.วาฬหัวทุยแคระ โลมาปากยาว โลมากระโดด(Dwarf sperm whale) 2.7 ม. (Long-beaked common dolphin) (Spinner dolphin) 2.6 ม. 2-2.35 ม.วาฬเพชฌฆาตเล็ก โลมาลายแถบ (Striped dolphin)(Pygmy killer whale) 2.6 ม. 2.56 ม.วาฬหวั แตงโม โลมาฟราเซอร์ โลมาลายจุด(Melon-headed whale) (Fraser’s dolphin) (Pantropical spotted dolphin)2.78 ม. 2.7 ม. 1.6-2.6 ม.โลมาหลังโหนก , โลมาเผือก โลมาริสโซ โลมาหัวบาตรหลงั เรยี บ(Indo-Pacific humpback dolphin) (Risso’s dolphin) (Finless porpoise)2.6-2.8 ม. 2.6-3.8 ม. 2-2.27 ม. พะยูน (Dugong) 2.5-3 ม.โลมาปากขวด โลมาอริ วดี (Irrawaddy dolphin) 2.75 ม.(Indo-Pacific bottlenose dolphin)2.7 ม. 3Mคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
ขนาดเกนิ 3 เมตร ถงึ ไม่เกนิ 10 เมตร 13วาฬคเู วียร์ (Cuvier’s beaked whale) 7 ม. วาฬเบลนวลิ ล์วาฬน�ำรอ่ งครีบส้ัน (Blainville’s beaked whale)(Short-finned pilot whale) 4.7 ม.5.5-7.2 ม. วาฬฟนั สองซ่ี (Ginkgo-toothed beaked whale) 4.5-5.3 ม. วาฬเพชฌฆาตดำ� (False killer whale) 5-6 ม.วาฬเพชฌฆาต (Killer whale)8.5-9.8 ม. 5M คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
14 10 M ขนาดมากกวา่ 10 ม. วาฬสีนำ้� เงิน (Blue whale) 29 ม. วาฬฟิน (Fin whale) 27 ม. วาฬบรดู ้า (Bryde’s whale) 14-15 ม.วาฬหลังคอ่ ม วาฬโอมูระ (Omura’s whale) 11.5 ม.(Humpback whale) 17 ม.วาฬหัวทุย (Sperm whale) 18 ม.คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
แผนภาพแสดงชนดิ เต่าทะเลในประเทศไทย 15 เตา่ ตนุ, เตา่ แสงอาทติ ย์ เต่ากระ (Hawksbill turtle) (Green turtle) 120 ซม. 95 ซม.เตา่ หญ้า เต่าหวั ฆอ้ น(Olive ridley turtle) (Loggerhead turtle)80 ซม. 95 ซม. เตา่ มะเฟอื ง (Leatherback turtle)1 M 210 ซม. คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
16 ขอ้ สงั เกตพืน้ ฐานท่ใี ช้ในการจ�ำแนกชนดิ สตั ว์เลีย้ งลูกด้วยนมในทะเล การจำ� แนกโลมาและวาฬในภาคสนาม ควรสงั เกตจดจำ� ลกั ษณะตา่ งๆ ดงั น้ี 1.ขนาด ไมเ่ กนิ 3 ม. เชน่ โลมาหวั บาตรหลงั เรียบ โลมาอิรวดี โลมาหลังโหนก โลมาหวั บาตรหลงั เรยี บ และโลมาปากขวด เปน็ ตน้วาฬนำ� รอ่ งครีบส้นั ขนาด 3-10 ม. เช่น วาฬฟนั เขี้ยว วาฬน�ำร่องครีบส้ัน และวาฬ เพชฌฆาตด�ำ เปน็ ตน้วาฬหัวทยุ มากกวา่ 10 ม. เชน่ วาฬบรูด้า วาฬหัวทุย และวาฬ สนี ำ�้ เงิน เป็นต้นคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
2.จะงอยปาก 17ไมม่ จี ะงอยปาก เชน่ โลมาหวั บาตรหลังเรียบ โลมาอิรวดี และวาฬ โลมาอิรวดีบรูด้า เป็นตน้ โลมาฟราเซอร์จะงอยปากสั้น ได้แก่โลมาฟราเซอร์จะงอยปากชดั เจน เช่น โลมากระโดดโลมาปากขวด โลมาหลังโหนกโลมากระโดด และโลมาปากยาวเป็นตน้คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
18 มีรเู ดียวอยู่ตรงกลาง เช่น โลมาปากขวด โลมาฟนั ห่าง และโลมากระโดด เปน็ ตน้ 3.รูหายใจ มีรูเดียวเย้ืองไปด้านซ้ายของหัว ได้แก่ วาฬหัวทุย โลมาลายแถบ วาฬหัวทุยเลก็ และวาฬหัวทุยแคระวาฬหัวทยุ แคระ มสี องรอู ย่กู ลางหวั เชน่ วาฬฟนิ วาฬบรูด้าวาฬบรดู ้า วาฬโอมรู ะ เป็นต้น มีสองรอู ย่ปู ลายหวั ได้แก่ พะยนู พะยูนคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
194.ฟนัไม่มีฟันแตม่ ซี ี่กรองอาหาร เชน่วาฬฟิน วาฬหลังค่อม และวาฬบรูด้า เป็นต้น วาฬบรูด้า ฟันทรงกรวย เช่น โลมาฟันห่าง โลมาลายจุด และโลมาหลังโหนก เปน็ ตน้โลมาหลังโหนกฟันเปน็ รูปใบพาย ไดแ้ ก่โลมาหัวบาตรหลงั เรยี บ โลมาหวั บาตรหลังเรียบ ฟนั คูเ่ ดยี วรปู รา่ งพิเศษ เชน่ วาฬคเู วยี ร์ วาฬฟนั สองซ่ี และวาฬเบลนววิ ล์ เป็นตน้วาฬฟนั สองซี่ฟนั เปน็ หนา้ ตดั ไดแ้ ก่ พะยนู พะยูน คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
20 6.หาง โลมากระโดด 5.ครีบหลัง โลมาหวั บาตรหลงั เรียบ มรี อ่ งก่งึ กลางระหวา่ งแพนหาง ไดแ้ ก่ โลมาและวาฬเกอื บทกุ ชนดิ ไม่มคี รบี หลงั ได้แก่ โลมาหวั บาตร หลงั เรียบ และพะยูน พะยูน โลมาหลังโหนกมีครีบหลัง เช่น โลมาอิรวดี โลมา แพนหางกวา้ ง คอดหางขนาดใหญ่หลังโหนก โลมาริสโซ่ และวาฬ ได้แก่ พะยูนน�ำร่องครีบส้ัน เป็นต้น 7.ผิวหนงัผิวเรียบ พบในโลมาและ มีรอยยน่ บนลำ� ตวั ไดแ้ ก่ มขี น ไดแ้ ก่ พะยนูวาฬเกือบทุกชนดิ วาฬหัวทุยคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
21Cetaceans Sea cowsSea turtles คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
22 โลมาและวาฬ (Dolphin and Whale, Cetaceans) ตามอนุกรมวิธานแยกโลมาและวาฬออกเป็น 2 Suborder คือ 1) Suborder Mysticeti เป็นวาฬที่มีฟัน (Baleen whale) จะมีแผงกรอง (Baleen plate) ท�ำหนา้ ท่ีกรองอาหาร เป็นพวกกรองกินอาหารพวกแพลงก์ตอนสตั ว์ หรือฝูงปลาเล็ก และ 2) Suborder Odontoceti เป็นวาฬที่มีฟนั (Toothed whale) อาหารส่วนใหญไ่ ดแ้ ก่ ปลาและหมึก หากพิจารณาตามแหลง่ ทีอ่ ยู่อาศัยของโลมาและ วาฬ สามารถแบง่ ออกเปน็ 2 กลมุ่ ได้แก่ กลมุ่ ของชนดิ ทอี่ าศยั อยบู่ รเิ วณชายฝง่ั (Coastal species) เปน็ กลมุ่ ทสี่ ามารถ พบเห็นได้บ่อยคร้ังในธรรมชาติ โดยเฉพาะผู้ที่ท�ำการประมงและเพาะเลี้ยงสัตว์น้�ำ ชายฝง่ั และในบางพนื้ ที่ยงั เป็นกลุ่มท่อี าศัยอยปู่ ระจ�ำถ่ิน (Resident) ชนดิ ที่พบอาศัย อยู่บริเวณชายฝั่งของประเทศไทย ได้แก่ วาฬบรูด้า โลมาหลังโหนก โลมาปากขวด โลมาอริ วดี และโลมาหวั บาตรหลงั เรยี บ กลมุ่ ทอี่ าศยั อยบู่ รเิ วณชายฝง่ั บางชนดิ มแี หลง่ อาศยั อยปู่ ระจำ� ที่ ซง่ึ บางแหง่ มกี ารใชป้ ระโยชนใ์ นการทอ่ งเทย่ี วสรา้ งรายไดใ้ หก้ บั ชมุ ชน ท้องถิ่น กลุ่มของชนิดท่ีอาศัยอยู่ในทะเลเปิด (Offshore species) ชนิดท่ีพบใน ประเทศไทยสว่ นใหญเ่ ปน็ การเข้ามาเกยต้ืนบรเิ วณชายฝั่ง โอกาสพบเหน็ ในธรรมชาติ มไี มบ่ อ่ ยนกั และพบเพยี งบางชนดิ เทา่ นนั้ สำ� หรบั ชนดิ ทพี่ บอาศยั อยใู่ นทะเลเปดิ ไดแ้ ก่ วาฬฟิน วาฬหลังค่อม วาฬหัวทุย วาฬหัวทุยเล็ก วาฬหัวทุยแคระ วาฬฟันสองซ่ี วาฬคูเวยี ร์ วาฬเพชฌฆาต วาฬเพชฌฆาตด�ำ วาฬเพชฌฆาตเล็ก วาฬนำ� รอ่ งครบี สน้ั วาฬหวั แตงโม โลมาฟนั หา่ ง โลมาปากยาว โลมากระโดด โลมาแถบ โลมาลายจดุ โลมา ฟราเซอร์ และโลมารสิ โซ โลมาและวาฬเหลา่ น้ี บางชนดิ มกี ารเดนิ ทางและแหลง่ อาศยั คอ่ นขา้ งกวา้ ง มกั รวมกนั เปน็ ฝงู ใหญแ่ ละมกี ารอพยพยา้ ยถนิ่ ตามฤดกู าล เพอื่ หาแหลง่ อาหาร ผสมพันธุ์ และออกลูก คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
การจ�ำแนกเพศโลมาและวาฬ 23 วาฬบรดู ้า : หนังสอื ปลาวาฬบรูดา้ ในประเทศไทยโลมาและวาฬตัวเต็มวัย บางชนิดสามารถจ�ำแนกเพศได้จากลักษณะภายนอกเมื่อพบเห็นในธรรมชาติ อย่างไรก็ตามส่วนใหญ่จ�ำแนกได้โดยลักษณะของช่องเพศ โดยทวั่ ไปเพศเมยี จะมรี อ่ งนมอยสู่ องขา้ งของชอ่ งเพศ สว่ นเพศผรู้ อ่ งนมเลอ่ื นไปอยรู่ ะหวา่ งช่องเพศและรกู น้ ในบางชนิดอาจมกี ารลดรปู และเพศผูบ้ างชนดิ ไมม่ รี อ่ งนม คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
24 วาฬสนี �้ำเงิน (Blue Whale) Balaenoptera musculus (Linnaeus, 1758)ambassador.isขนาด : เปน็ วาฬชนดิ ที่ใหญ่ทีส่ ุด โตเตม็ ทีย่ าว ซกี่ รอง : จ�ำนวน 260-400 ซ่ี มสี ดี �ำ 29 ม. หนัก 72-135 ตนั หนักที่สดุ 180 ตัน สว่ นฐานกวา้ ง ยาวประมาณ 1 ม.ตวั เมียใหญก่ วา่ ตวั ผู้ ลูกแรกเกิดยาว 7-8 ม.รูปร่าง : ล�ำตัวเพรียวยาว ส่วนหัวกว้างคล้ายตัวยู (U-shaped) เม่ือมองจากด้านบน มีสัน1 สัน ร่องใต้คาง 60-88 ร่องยาวถึงสะดือส:ี ดา้ นหลงั มสี นี ้�ำเงินเทา สว่ นท้องสีจางกว่า ครบี หลงั : มีขนาดเลก็ มาก ตั้งอยู่เล็กน้อย ส่วนหวั สนี �ำ้ เงนิ ด้านหลงั และด้าน ประมาณ 3/4 ของความยาวล�ำตัวขา้ งมีลายสนี �้ำเงินหรอื เทาอ่อนเปน็ ดวงๆ www.cascadiaresearch.orgคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
25 misterjogja.ชีวประวตั ิ : อายุยนื 80-90 ปี หยา่ นมเมือ่ อายุ Louisa Ponnampalam8 เดือนพฤตกิ รรม : พบตัวเดียวหรือเปน็ คู่ แตอ่ าจจะอยู่กระจายเปน็ บรเิ วณกวา้ งมากกว่า10 ตัว ในแหลง่ อาหาร อาหาร : กินสัตว์ไม่มีกระดูก สันหลังขนาดเล็ก เช่น Krill โดยกินแบบ Lunging ท้ังต้ัง ส่วนหัวข้ึนมาเหนือผิวน�้ำ กิน แบบด้านข้าง และหงายท้อง wallchips.comถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : พบท่ัวไปในเขตร้อนถึงเขตหนาว บางกลุ่มอยู่ประจ�ำถิ่น บางกลุ่มมีการอพยพเพื่อหาอาหารและผสมพันธุ์ประเทศไทยพบบริเวณหมู่เกาะสุรินทร์ จ.พังงาในปี พ.ศ. 2553 และพบเกยต้ืนเพียงคร้ังเดียวท่ีบริเวณเกาะลิบง จ.ตรัง ในปี พ.ศ.2556 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
26 วาฬฟิน (Fin Whale) Balaenoptera physalus (Linnaeus, 1758)ambassador.isขนาด : โตเตม็ ที่ยาว 27 ม. โดยทัว่ ไปมนี �ำ้ หนกั น้อยกว่า 90 ตนั ตวั เมยี ใหญ่กวา่ ตัวผู้ถึง 5 ม. ลูกแรกเกดิ ยาว 6-6.5 ม. มนี ้�ำหนกั 1-1.9 ตนั ขนาดใหญเ่ ปน็ ลำ� ดบั สองรองจากวาฬสนี ำ�้ เงินรปู ร่าง : ลำ� ตวั ยาวเพรยี ว ส่วนหวั มสี ัน 1 สนั และมีลายรปู ตวั วที ่ีหลัง มีรอ่ งใตค้ าง 50-100 รอ่ ง ยาวถงึแนวสะดอื แพนหางขนาดเล็กสี : ลำ� ตวั สีเทาดำ� ท้องสีอ่อนหรือจาง ขากรรไกร en.wikipedia.orgล่างด้านซ้ายสีด�ำ สว่ นดา้ นขวาสีขาว ครีบหลัง : โคง้ ปลายทู่ ท�ำมมุ 45o กับ ลำ� ตัว อยตู่ �ำแหน่ง 2/3 ของความยาว ล�ำตวัwww.hurleybooks.co.uk ซ่ีกรอง : จ�ำนวน 260-480 ซ่ี ส่วน หน้าของซ่ีกรองด้านขวามีสีขาว ส่วน อ่ืนท้ังหมดมีสีเทาด�ำ ขนาดยาว 0.7 ม.คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์ 6-12 27 ปี ต้ังท้องนาน 11-12 เดือน ออกลกู ในเขตนำ้� อนุ่ ครงั้ ละ 1 ตวั ทุก 2-3 ปี ลูกหย่านมอายุน้อย กว่า 6-7 เดือน อายุยืน 90 ปีชีวประวัต:ิ อายุยืน 80-90 ปี หย่านม 8 เดือนพฤตกิ รรม: พบตวั เดียวหรือเป็นคู่ แตอ่ าจจะพบกระจายเปน็ บริเวณกวา้ ง มากกว่า10 ตัว ในแหล่งอาหาร scrippsblogs.ucsd.eduพฤติกรรม : พบตัวเดียวหรือรวมฝูง 2-7 ตัว อาจรวมกลุ่มกันหาอาหาร กินแบบพุ่งงับฝูงเหยื่อคร้ังละมากๆ (Lunge feeder)อาหาร : กินสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังขนาดเล็กเช่น Euphausiids และ Copepods ฝูงปลาต่างๆ และปลาหมึก เป็นอาหารถ่ินอาศัยและการแพร่กระจาย : อยู่ในเขตอบอุ่นถึงข้ัวโลก หากินในเขตน้�ำลึก ในประเทศไทยพบโครงกระดูกเก่ามากอยู่ท่ี จ.ฉะเชิงเทรา และซากเกยต้ืนที่ จ.จันทบุรี ส�ำรวจพบหน่ึงคร้ังนอกชายฝั่ง จ.สุราษฎร์ธานี ปี พ.ศ.2556คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
29 อาหาร : ฝงู ปลาขนาดเลก็ ปลาหมกึ และ Krill พบหากินใกล้ชายฝั่งที่ ความลึก 4-10 ม. กินปลากะตัก ปลาไส้ตัน และเคย กินแบบ Lunging โดยตั้งส่วนหัวขึ้นมา เหนอื ผวิ นำ้� และแบบตะแคงดา้ นขา้ ง DMCRชวี ประวตั ิ : วยั เจรญิ พันธุ์ 8-13 ปี ออกลูกคร้งั ละ 1 ตวั ทกุ 2 ปี ตั้งทอ้ งนาน 11-12เดอื น ระยะเวลาเลย้ี งลูกประมาณ 2 ปี อายุยนื ประมาณ 50 ปี scrippsblogs.ucsd.edu Jirayu Ekkulถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : เขตร้อนถึงอบอุ่น ระหว่างเส้นรุ้งที่ 40oN-40oS พบได้ใกล้ฝั่งและนอกฝั่ง ประเทศไทยพบซากเกยต้ืน ได้ตลอดแนวชายฝั่ง มีประชากรหลักในอ่าวไทยตอนบน ประมาณ 45 ตัว พบได้เกือบตลอดปีโดยเฉพาะบริเวณ จ.สมุทรสาคร สมุทรสงครามและเพชรบุรี ฝั่งทะเลอันดามันพบบริเวณ จ.พังงาและเกาะราชา จ.ภูเก็ตคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
31 ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์ 8-13 ปี หรือความยาวไม่น้อยกว่า 9 ม. พฤติกรรม : พบเพียงล�ำพังตัวเดียว หรือเป็นคู่ แต่อาจมีพฤติกรรมการ SNY รวมกลมุ่ จำ� นวนมากในแหลง่ อาหารอาหาร : ปลาที่รวมฝูง กินแบบพุ่งงับฝูงเหยื่อครั้งละมากๆ (Lunge feeder) scrippsblogs.ucsd.edu SNYถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : เขตร้อนถึงอบอุ่น พบทั้งเขตนอกฝั่งและชายฝั่ง ส่วนมากพบบริเวณตะวันออกของมหาสมุทรอินเดีย และฝั่งตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิกใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย พ บ ซ า ก บ ริ เว ณ ช า ย ฝ ั ่ งทะเลอันดามัน ส่วนฝั่งอ่าวไทย พบตั้งแต่จ.ประจวบคีรีขันธ์ลงไปถึง จ.สงขลา ภาพถ่ายในธรรมชาติถ่ายได้จากฝั่งทะเลอันดามัน พบใกล้เกาะราชา จ.ภูเก็ต ฝูงหน่ึงจ�ำนวน 4 ตัวคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
32 วาฬหลังคอ่ ม (Humpback Whale) Megaptera novaeangliae (Borowski, 1781)ขนาด : โตเต็มท่ียาว 11-17 ม. สี : ลำ� ตวั สดี ำ� หรอื เทาดำ� ทอ้ งหนักประมาณ 40 ตัน ตัวเมียใหญ่กว่าตัวผู้เล็ก สีขาว ขากรรไกรล่างสีเทาน้อย ลูกแรกเกิดยาว 4.3 ม. หนัก 680 กก.รูปร่าง : หัวเล็กแบน มีปุ่มกลมๆ ท่ีส่วนหัว(Knobbly-marked rostrum) แนวสันนูนกลางหัว 1 แนว ครีบข้างยาวถึง 1/3 ของความยาวล�ำตัว เห็นได้ชัดใต้ผิวน�้ำ มีสันหยักเป็นลอนคล้ายฟันเลื่อย จากครีบหลังไปถึงโคนหางwhalesightings.blogspot.com whalesightings.blogspot.comwww.hurleybooks.co.uk ซี่กรอง : จ�ำนวน 270-400 ซ่ี สีด�ำ หรือเขียวมะกอก มี ร่องใต้คาง จ�ำนวน 14-35 ร่อง ยาวถึงแนวสะดือหรือ หลังสะดือครีบหลัง : มีความแตกต่างกันมากในแต่ละตัว มีลักษณะคล้ายปุ่มสามเหล่ียมเล็กๆ จนถึงมีขนาดใหญ่ ลักษณะคล้ายตะขอ เห็นได้ชัดเจน ต้ังอยู่ต�ำแหน่ง 2/3ของความยาวล�ำตัวคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
33switchboard.nrdc.org ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์ 5-11 ปี (ขนาดยาว 11.5-12 ม.) โตเต็ม วัยเม่ืออายุมากกว่า 10 ปี ตั้งท้อง นาน 11-12 เดือน ลูกจะอยู่กับ แม่ 1-2 ปี อายุยืนเกินกว่า 50 ปีพฤติกรรม : รวมฝูง 10-20 ตัวในแหล่ง en.wikipedia.orgอาหาร พบบ่อยคือคู่แม่-ลูก ส่ือสารกันโดยการ breaching, lobtailing และ flipper- scrippsblogs.ucsd.eduslapping ก่อนด�ำน�้ำจะยกแพนหางข้ึนเหนือน้�ำ แพนหางมีลวดลายใช้ระบุอัตลักษณ์ได้ โผล่ อาหาร : Krill ฝูงปลา ปลาหมึกส่วนหัวและด�ำลงรวดเร็วจนเห็นส่วนหลังโค้ง และ Euphausiids หากินล�ำพัง หรือรวมฝูงหากินen.wikipedia.orgถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : ท่ัวโลกจากข้ัวโลกเหนือจรดขั้วโลกใต้ หากินในเขตหนาวและเดินทางไปยังเขตร้อนเพื่อผสมพันธุ์และออกลูก ส�ำหรับประเทศไทย พบเพียงครั้งเดียวท่ีอ่าวปอ จ.ภูเก็ต ปี พ.ศ. 2552 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
34 วาฬหัวทุย (Sperm Whale) Physeter macrocephalus Linnaeus, 1758ขนาด : เป็นวาฬมีฟันท่ีใหญ่ที่สุด โตเต็มท่ีตัวผู้ยาว 18.3 ม. หนัก 57 ตัน ตัวเมียมีความยาว 12 ม. หนัก 13.5-20 ตัน ลูกแรกเกิดยาว 3.5-4.5 ม. และหนัก 1 ตันรูปร่าง : ล�ำตัวแบนด้านข้างเล็กน้อย ส่วนหัว uk.whales.orgยาวเกือบ 40 % ของความยาวล�ำตัว ผิวหนังมีรอยย่นตลอดล�ำตัว ขากรรไกรล่างแคบยาวและ ครีบหลัง : เล็ก ปลายมน มีเล็กมาก มีหางรูปสามเหล่ียมขนาดใหญ่ สันลอนๆ จากครีบหลังไปจนฟัน : ซี่กลมใหญ่ 18-26 คู่ เฉพาะบนขากรรไกร เกือบถึงโคนหาง (เรียก Bumpล่าง ส่วนขากรรไกรบนมีร่องให้ฟันล่างสบ หรือ Crenulation) Jirayu Ekkul ช ่ อ ง ห า ย ใจ : มี รู เ ดี ย ว (S-shaped blowhole) อยู่สี : ล�ำตัวสีเทาด�ำ เทาน้�ำตาล ท้องสีอ่อน ดา้ นซา้ ยบนหวั ทำ� ให้ Blow ไป ด้านซ้ายเล็กน้อย Blow ปกติ สูง 1-2 ม. สูงสุด 5 ม.คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์ ตัวผู้ 35 อายุอย่างน้อย 18 ปี (ยาว 11- 12 ม.) ส่วนตัวเมียอายุ 7-13 ปี (ยาว 8.3-9.2 ม.) ต้ังท้อง 14-16 เดือน อายุยืนอย่างน้อย 70 ปี Jirayu Ekkulพฤติกรรม : ตัวเมียและลูกอ่อนอยู่รวมกันเป็นฝูง 10-80 ตัว ตัวผู้ท่ีอายุมากมักอยู่ตัวเดียว บางคร้ังมีการลอยตัวอยู่คล้ายกับท่อนซุงลอยน�้ำ (Logging) scrippsblogs.ucsd.edu Louisa Ponnampalamอาหาร : กินปลาหมึกน้�ำลึกเป็นอาหารหลัก อาจกินมากถึงวันละ 1 ตัน และบางครั้งก็กินปลาน�้ำลึก ซากเกยตื้นมักพบเขี้ยวปลาหมึก (Squid beak) ในกระเพาะอาหารถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : อาจพบใกล้ฝั่งท่ีมีน้�ำลึกหรือใกล้กับเขตน�้ำลึก มักพบอยู่ล�ำพังตัวเดียวที่บริเวณข้ัวโลก และพบกลุ่มเล็กๆ ถึง 20 ตัวในทะเลเขตร้อน บางครั้งแพร่กระจาย 10-50 ตัวในบริเวณกว้างหลายกิโลเมตร ประเทศไทยพบการเกยต้ืนใน จ.พังงา ภูเก็ต ตรัง และสตูลคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
36 วาฬหัวทยุ เลก็ (Pygmy Sperm Whale) Kogia breviceps (Blainville, 1838)ขนาด : ยาว 2.7-3.8 ม. หนัก 450 กก. ลูกแรกเกิดยาว 1.2 ม. หนัก 53 กก. รูปร่าง : หัวทู่และเหล่ียมสั้น (Squraish, short head) ขา กรรไกรล่างเล็กแคบคล้ายๆ ปากปลาฉลามwww.flickr.comสี : หลังสีน้�ำตาลเข้ม เทา หรือด�ำ ท้องสีขาว www.flickr.comหรือชมพู ด้านข้างส่วนหัวมีแนวสีเข้ม รูปโค้งคล้ายแก้มปิดเหงือกของปลา (False gill) ซ่ึงพบเฉพาะในวงศ์ Kogiidae เท่านั้นฟัน : ยาวและแหลมโค้งเข้าด้านใน จ�ำนวน10-16 คู่บนขากรรไกรล่างเท่านั้นช่องหายใจ : รูหายใจอยู่เย้ืองไปทางซ้ายเล็กน้อย Blow ต่�ำ และไม่ชัดเจน www.flickr.comคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org 37www.flickr.com ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์อายุ 4-5 ปี ตัวเมียวัยเจริญพันธุ์ ยาว 2.6-2.8 ม. ส่วนตัวผู้ยาว 2.7-3.0 ม. ตั้งท้องประมาณ 9-11 เดือน หย่านมอายุ ประมาณ 1 ปี อายุยืน 23 ปีครีบหลัง : ขนาดเล็ก ปลายมน เว้าคล้ายตะขอ อยู่ค่อนไปทางท้ายของกลางหลังwhaleopedia.org พฤติกรรม : อยู่ตัวเดียวหรือ ฝูงขนาดเล็ก 5-6 ตัว มักเห็น ลอยตวั ทผ่ี วิ นำ�้ และวา่ ยนำ�้ อยา่ ง ช้าๆ ภาวะตกใจอาจปล่อย ของเหลวสีน�้ำตาลแดงออกมา ทางชอ่ งขบั ถา่ ย (Squid tactic)อ า ห า ร : ใ น น้� ำ ลึ ก ไ ด ้ แ ก ่ ป ล า ห มึ ก แ ล ะCrustaceans (ในแอฟริกาพบอาหารในกระเพาะมากกว่า 67 ชนิด)ถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : อยู่ในมหาสมุทรเขตอบอุ่นถึงเขตร้อน ในประเทศไทยพบเกยตื้นท่ีจ.ระยอง ประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สงขลา นราธิวาสพังงา และภูเก็ต คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
38 วาฬหวั ทุยแคระ (Dwarf Sperm Whale) Kogia sima (Owen, 1866) ขนาด : โตเต็มท่ียาว 2.7 ม. หนักถึง 272 กก. ลูกแรกเกิดยาว 1 ม. หนัก 14 กก. รูปร่าง : คล้ายวาฬหัวทุยเล็ก แต่ขนาดเล็กกว่า และปลายหัวแหลมกว่า สี : หลังสีน้�ำตาลเทา ท้องสีขาวหรืออมชมพู ด้านข้างของส่วนหัวมีแนวสีเข้มเป็น รูปโค้งคล้ายแก้มปิดเหงือกของปลา (False gill) marinebio.org ฟัน : 7-13 คู่ ยาวแหลม โค้งเข้า ด้านใน อยู่บนขากรรไกรล่าง อาจครีบหลัง : เห็นชัดเจน คล้ายสามเหลี่ยมปลาย พบฟันบนด้วย 3 คู่แหลม อาจเว้าเล็กน้อย ขนาดใหญ่และต้ังตรงมากกว่าวาฬหัวทุยเล็ก อยู่เกือบก่ึงกลางหลังคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org ชีวประวัติ : วัยเจริญพันธุ์อายุ 39 2.5-5 ปี ตัวเมียยาว 2.6-2.8marinebio.org ม. ตัวผู้ยาว 2.7-3.0 ม. ตั้ง ท้องประมาณ 11 เดือน ระยะ ให้นมน้อยกว่า 12 เดือน อายุ มากสุด 22 ปีพฤติกรรม : อยู่โดดเดี่ยวหรือฝูงขนาด 6-10 ตัว มักจะเห็นลอยท่ีผิวน้�ำ (Logging)และว่ายน้�ำอย่างช้าๆ ภาวะตกใจอาจปล่อยของเหลวสีน้�ำตาลแดงออกมาจากช่องขับถ่าย (Squid tactic) scrippsblogs.ucsd.edu marinebio.orgอาหาร : ในบริเวณน้�ำลึก ได้แก่ ปลาหมึก ปลาและ Crustaceansถ่ินอาศัยและการแพร่กระจาย : อยู่น�้ำลึก เขตร้อนถึงเขตอบอุ่น ในประเทศไทยพบซากเกยตื้นที่ จ.พังงา ภูเก็ต กระบ่ี และสตูล คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
40 วาฬคเู วยี ร์ (Cuvier’s Beaked Whale) Ziphius cavirostris G. Cuvier, 1823ขนาด : ยาว 7 ม. หนัก 3 ตัน ลูกแรกเกิดยาว 2.7 ม. หนัก 250-300 กก.รูปร่าง : อ้วนกว่าวาฬฟันเข้ียวชนิดอื่นๆ จะงอยปากสั้นมากเห็นไม่ชัดเจน ส่วนหัวมี melon (เห็นชัดมากในเพศผู้) หน้าผากลาดลง เส้นริมฝีปากโค้งขึ้น มีร่องรูปตัววีใต้คาง 1 คู่ แพนหางค่อนข้างใหญ่www.cascadiaresearch.org สี : สีเทาด�ำหรือน้�ำตาล มีสีจาง บริเวณหัวและท้อง มีสีเข้มรอบ ดวงตา ตัวเต็มวัยมีรอยขีดข่วน และจุดสีจางตามล�ำตัว น่าจะเกิด จาก Lamprey หรือ Coookie- cuter sharkwww.cascadiaresearch.org ฟัน : มีฟันกลมปลายแหลม 1 คู่ ที่ปลายขากรรไกรล่างและมัก เห็นชัดเจนในเพศผู้ครีบหลัง : เล็กและโค้ง ต้ังอยู่ 2/3 ของความยาวล�ำตัวคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org 41www.flickr.com www.eoearth.orgพฤติกรรม : ปกติไม่พบอยู่ตัวเดียวจะรวมฝูง ชีวประวัติ : วsัยcrเipจpรsbิญloพgsัน.ucธsุ์d7.e-d1u12-7 ตัว ด�ำน�้ำนาน 40 นาที ปี ต้ังท้อง 12 เดือน ออกลูกทุก 2-3 ปี ให้นมนานกว่า 1 ปี อายุอาหาร : ปลาหมกึ นำ�้ ลกึ ปลา และ Crustaceans มากกว่า 35 ปีที่ใกล้พื้นและกลางน�้ำ โดยดูดอาหารท่ีอยู่ใกล้ๆเข้าปาก บางคร้ังกินสิ่งท่ีไม่ใช่อาหารเข้าไปด้วยถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : อยู่น�้ำลึก การแพร่กระจายค่อนข้างกว้าง บริเวณไหล่ทวีปและที่น้�ำลึกถึง 1,000 ม. ในเขตร้อนและเขตอบอุ่น60oN-60oS ประเทศไทยพบเพียงตัวอย่างเดียวเกยตื้นที่เกาะสาหร่าย บ้านบากันใหญ่ ต.เกาะสาหร่าย อ.เมือง จ.สตูล เมื่อเดือนสิงหาคมพ.ศ. 2542 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
42 วาฬเบลนวิลล์ (Blainville’s Beaked Whale) Mesoplodon densirostris (Blainville, 1817) Aadult male: whaleapp.wildiaries.comขนาด : โตเต็มท่ียาว 4.7 ม. หนักประมาณ 1 ตัน เพศเมียใหญ่กว่าเพศผู้เล็กน้อย ลูกแรกเกิดยาว 2.0-2.5 ม.รูปร่าง : ทรงกระสวย ยาว ส่วนหัวมีขนาดเล็กมีร่องต้ืนๆ ใต้คาง 1 คู่ ตัวเต็มวัยมีจะงอยปากยาว ขากรรไกรล่างโค้งข้ึนคล้ายซุ้มประตูในทุกเพศทุกวัย ในเพศผู้ตัวเต็มวัยจะมีขนาดใหญ่ www.cascadiaresearch.org ฟัน : เพศผู้มีเขี้ยวงอกที่ขา กรรไกรล่างตรงจุดที่สูงสุดของ ส่วนโค้ง และปลายของเขี้ยว จะยื่นยาวเหนือขากรรไกรบนDMCRสี : ล�ำตัวสีน�้ำตาล หรือน�้ำเงินเทา ส่วนท้องมี ครีบหลัง : มีขนาดเล็ก ตั้งอยู่สีจาง รอบดวงตาเป็นวงสีด�ำเข้ม ตัวเต็มวัยมี 2/3 ของความยาวล�ำตัวรอยวงรีหรือวงกลมสีขาวกระจายไปทั่ว มีรอย ช่องหายใจ : รูปเสี้ยวปลายช้ีขีดข่วนเป็นคู่ๆ ซึ่งมักจะเป็นเพศผู้ ด้านหน้า อยู่ตรงกลางหัวคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org 43 www.holoholokauaiboattours.comชีวประวัติ : ไม่ทราบอายุขัย เพศเมียเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ อายุ 9 ปี มีขนาด 4.5 ม.พฤติกรรม : ปกติอยู่เพียงล�ำพัง หรือเป็นคู่ แต่อาจรวมฝูง 3-7 ตัว เหมือนกับฮาเร็ม โดยมีเพศผู้เพียงตัวเดียวและเพศเมียหลายตัวพฤติกรรม: ปกติไม่พบอยู่ตัวเดียวจะรวมฝูง 2-7 scrippsblogs.ucsd.eduตัว ด�ำน้�ำนาน 40 นาทีwww.cascadiaresearch.org swfsc.noaa.govอาหาร : อาหารหลักคือปลาหมึก แต่ก็กินปลาน�้ำลึกเป็นอาหารด้วยเช่นกัน โดยการดูดอาหารที่อยู่ใกล้ๆ เข้าไปในปาก (Suction feeder)ถนิ่ อาศยั และการแพรก่ ระจาย : การแพรก่ ระจายค่อนข้างกว้าง ในเขตร้อนและเขตอบอุ่น พบไกลฝั่งบริเวณที่มีน้�ำลึกประมาณ 200-1,000 ม.ประเทศไทยพบเพียงตัวอย่างเดียวเกยตื้นที่บ้านอ่าวน้�ำบ่อ อ.เมือง จ.ภูเก็ต เม่ือเดือนพฤศจิกายนพ.ศ. 2554 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
44 วาฬฟนั สองซ่ี (Ginkgo-toothed Beaked Whale) Mesoplodon ginkgodens Nishiwaki and Kamiya, 1958ขนาด : โตเต็มที่ยาว 4.5-5.3 ม. และหนัก 1.5-2.03 ตัน ลูกแรกเกิดยาว 2-2.5 ม.รูปร่าง : ทรงกระสวย ส่วนหัวเล็ก หน้าผาก Nishiwaki and Kamiya (1958)ค่อนข้างลาด เห็นฟันสองซ่ีโผล่พ้นเหงือกออกมา ครีบข้างมีขนาดเล็ก ครีบหางแบบไม่มีคอดครีบหาง (Un-notched fluke) มีร่องต้ืนใต้คาง1 คู่ เส้นปากโค้งเล็กน้อย ฟัน : ฟัน 1 คู่ อยู่กึ่งกลางขา กรรไกรล่าง โผล่ยื่นออกมานอก รมิ ฝปี ากและอาจมแี ผน่ หนงั ปดิ อยู่ (ในตัวเมียฟันงอกไม่พ้นริมฝีปาก) ครีบหลัง : เล็กและเว้า ตั้งอยู่ 2/3 ของความยาวล�ำตัวHans Stoffregenคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
45สี : ล�ำตัวสีเทาด�ำ ตัวเมียสีอ่อนswกitcวh่าboปardล.nาrยdcจ.oะrgงอยปากสีขาว มีจุดสีจางประปรายบนหลังและท้อง ซึ่งน่าจะมาจาก Lamprey หรือ Cookie-cutter shark พบรอยแผลลักษณะเป็นทางยาวน้อยกว่าวาฬฟันเขี้ยวชนิดอ่ืน scrippsblogs.ucsd.edu Hans Stoffregenชีวประวัติ : ยังไม่ทราบพฤติกรรม : ยังไม่ทราบอาหาร : ปลาหมึกและปลา หากินใกล้ฝั่ง แต่บางคร้ังก็หากินใกล้พ้ืนถนิ่ อาศยั และการแพรก่ ระจาย : เขตอบอนุ่ ถงึ รอ้ นในมหาสมุทรอินโด-แปซิฟิก ในประเทศไทยพบเพียงตัวอย่างเดียวเกยตื้นที่หาดป่าตอง จ.ภูเก็ตเมื่อเดือนมิถุนายน พ.ศ.2531คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
46 วาฬเพชฌฆาต (Killer Whale) Orcinus orca (Linnaeus, 1758)ขนาด : ตัวผู้ยาว 9.8 ม. หนัก 10 ตัน ตัวเมียยาว 8.5 ม. หนัก 7.5 ตัน ลูกแรกเกิดยาว 2.1-2.6 ม.และหนัก 160-180 กก.รูปร่าง : ส่วนหัวกลม และจะงอยปากสั้น ครีบข้างใหญ่คล้ายใบพาย ปลายทู่สี : ล�ำตัวด้านหลังสีด�ำ คางและท้องสีขาว มีวงรีสีขาวหลังลูกตา ฐานครีบหลังมีแถบสีจางรูปอานม้าseattletimes.com barbarashdwallpapers.com ฟัน : ขนาดใหญ่ กลม และโค้งเล็ก น้อย จ�ำนวน 10-14 คู่ บนขากรรไกร บนและล่าง ครีบหลัง : ตั้งอยู่กลางหลัง ครีบหลัง ใช้แยกเพศได้ ในเพศผู้มีครีบหลังสูง และตั้งตรง (สูงสุด 2 ม.) ส่วนในเพศ เมียครีบหลังจะส้ันและโค้งคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
NatsSwuimtcahnbaotaermd.enyrdac.org ชวี ประวตั ิ : วยั เจรญิ พนั ธ์ุ 10-15 47 ปี ตงั้ ทอ้ ง 15-18 เดอื น ลกู อยกู่ บั แม่ 2 ปี แม่ทิ้งช่วงต้ังท้อง 3-8 ปีต่อครั้ง อายุยืนมาก ตัวผู้อายุ 50-60 ปี และตัวเมีย 80-90 ปีพฤติกรรม : เป็นสัตว์สังคมชอบอยู่รวมฝูง ตั้งแต่1-55 ตัว มักอยู่ผิวน้�ำและพ่นอากาศหายใจเสมอ ว่ายน�้ำเร็ว และร่วมมือกันในการล่าเหยื่อen.wikipedia.org scripepns.bwloikgips.eudcisad.o.ergdu อาหาร : กินได้ตั้งแต่ ปลา ปลาหมึก นก เต่า และสัตว์ เลยี้ งลกู ดว้ ยนมในทะเลชนดิ อน่ื ๆถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : แพร่กระจายกว้าง ตั้งแต่เส้นศูนย์สูตรถึงข้ัวโลก และชายฝั่งไปจนถึงมหาสมุทร ในประเทศไทยพบที่จ.สุราษฎร์ธานี พังงา และภูเก็ต คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
48 วาฬเพชฌฆาตดำ� (False Killer Whale) Pseudorca crassidens (Owen, 1846)ขนาด : เพศผู้ยาว 6 ม. เพศเมียยาว 5 ม. หนัก 2 ตัน ลูกแรกเกิดยาว 1.5-2.1 ม.รูปร่าง : คล้ายกับวาฬน�ำร่องครีบส้ันต่างกันท่ี ฟัน : กลม ซี่ใหญ่ 7-12 คู่ บนครีบหลังตั้งอยู่ก่ึงกลางล�ำตัว และส่วนหัวไม่โหนก ขากรรไกรบนและล่างมาก หน้าผากกลมมนไม่มีจะงอยปาก ครีบข้างเรียวยาว โค้งหักมุมตรงกลางสี : ล�ำตัวสีด�ำ ส่วนคางและท้องสีเทาจาง ฟัน: ขนาดใหญ่ กลม และโค้งเล็ก น้อย จ�ำนoวceนan1a.0or-g14 คู่ บนขากรรไกร บนและล่าง ครีบหลัง: โค้ง ปลายมน เล็กน้อย ตั้งอยู่กึ่งกลาง ล�ำตัวngm.nationalgeographic.comคู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเล้ียงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทยField Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
switchboard.nrdc.org ชวี ประวตั ิ : วยั เจรญิ พันธอ์ุ ายุ 49 8-14 ปี ต้ังท้องนาน 12-14 www.cascadiaresearch.org เดือน และท้ิงระยะห่างทุกๆ 3-4 ปี ตัวผู้อายุยืน 57 ปี ส่วนพฤติกรรม : อยู่รวมฝูงตั้งแต่ 10-60 ตัว แต่บาง ตัวเมีย 62 ปีครั้งอาจจะมากกว่านี้ ชอบกระโดด และมักรวมฝูงอยู่กับโลมาปากขวดหรือโลมาชนิดอ่ืน www.cascadiaresearch.orgwww.cascadiaresearch.org scrippsblogs.ucsd.edu อาหาร : ปลา และปลาหมึกถิ่นอาศัยและการแพร่กระจาย : พบในเขตน�้ำลึกและอบอุ่น ระหว่างเส้นรุ้งท่ี 50oN-50oSประเทศไทยพบในธรรมชาติบริเวณเกาะสุรินทร์เกาะสิมิลัน จ.พังงา และเม่ือปี พ.ศ. 2554 พบบริเวณเกาะเต่า จ.สุราษฎร์ธานี พบซากเกยตื้นท่ี จ.ตราด จันทบุรี ระยอง สุราษฎร์ธานีนครศรธี รรมราช สงขลา ปตั ตานี ภูเก็ต และกระบ่ีและการเกยตื้นหมู่ประมาณ 30 ตัว ที่เกาะราชาใหญ่ จ.ภูเก็ต เม่ือเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2551 คู่มือการจ�ำแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลในประเทศไทย Field Guide to Marine Mammals and Sea Turtles of Thailand
Search
