1
2 เอกสารสรุปเนื้อหาทต่ี อ งรู รายวิชาศิลปศึกษา ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน รหสั ทช21003 หลกั สูตรการศกึ ษานอกระบบระดบั การศึกษาข้ันพืน้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551 สาํ นกั งานสง เสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย สาํ นักงานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร กระทรวงศกึ ษาธิการ หามจาํ หนาย หนงั สือเรยี นน้ีจดั พิมพดว ยเงินงบประมาณแผนดินเพอื่ การศึกษาตลอดชีวิตสาํ หรับประชาชน ลขิ สิทธเิ์ ปน ของ สาํ นกั งาน กศน.สํานักงานปลดั กระทรวงศึกษาธกิ าร
3
4 สารบญั หนา คํานํา คําแนะนาํ การใชเ อกสารสรปุ เน้อื หาทตี่ อ งรู บทที่ 1 ทศั นศลิ ปไ ทย เรือ่ งที่ 1.1 จดุ เสน สี แสง เงา รปู รา ง และรูปทรงท่ีใชใ นทศั นศลิ ปไ ทย 1 เรอ่ื งที่ 1.2 ความหมายและความเปนมาของทัศนศิลปไ ทย 4 เรอ่ื งที่ 1.3 ความงามและคุณคาของทศั นศลิ ปไทย 16 เรื่องท่ี 1.4 การนําความงามของธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผลงาน 17 เรอ่ื งท่ี 1.5 ความคดิ สรา งสรรค ในการนําเอาวัสดุและส่งิ ของตาง ๆ มาตกแต รางกายและสถานท่ี 18 เรอ่ื งท่ี 1.6 คุณคาของความซาบซงึ้ ของวัฒนธรรมประเพณขี องชาติ 21 กิจกรรมทา ยบท 23 บทที่ 2 ดนตรีไทย เรอ่ื งท่ี 2.1 ประวัติดนตรไี ทย 27 เรอ่ื งที่ 2.2 เทคนิคและวิธกี ารเลน ของเครือ่ งดนตรีไทย 32 เรอ่ื งท่ี 2.3 ประวตั ิคุณคา ภูมปิ ญ ญาของดนตรีไทย 41 เรื่องท่ี 2.4 คุณคา ความงาม ความไพเราะ ของเพลงและเครื่องดนตรีไทย 43 กิจกรรมทายบท 45 บทที่ 3 นาฏศลิ ปไทย เรอ่ื งที่ 3.1 ความหมายและความเปนมาของนาฏศิลปไทย 49 เรื่องท่ี 3.2 ประเภทของนาฏศลิ ปไทย 51 เรื่องท่ี 3.3 นาฏยศัพท 57 เรอ่ื งท่ี 3.4 ราํ วงมาตรฐาน 60 เรื่องที่ 3.5 การอนรุ ักษนาฏศิลปไ ทย 63 กจิ กรรมทายบท 65
สารบัญ (ตอ ) 5 บทท่ี 4 นาฏศลิ ปไ ทยกบั การประกอบอาชีพ หนา เรอื่ งท่ี 4.1 แนวทางการนาํ นาฏศิลปไ ปใชใ นการประกอบอาชีพ เรอื่ งที่ 4.2 อาชพี การแสดงหนงั ตะลงุ 70 เรือ่ งที่ 4.3 อาชีพการแสดงลิเก 70 เรื่องท่ี 4.4 อาชีพการแสดงหมอลํา 71 กิจกรรมทา ยบท 72 75 เฉลยกิจกรรมทา ยบท 77 บรรณานกุ รม 93 คณะผจู ดั ทํา 94
6 คําแนะนําการใชเอกสารสรปุ เนื้อหาทต่ี องรู หนังสอื เรยี นสรปุ เนอ้ื หา รายวิชาแบบเรียน กศน. หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดับ การศกึ ษาขั้นพื้นฐาน พทุ ธศักราช 2551 เปนหนังสอื สรปุ เนอ้ื หาเรยี นทจ่ี ดั ทาํ ข้ึน เพื่อใหผเู รยี น ที่เปนนักศกึ ษา กศน. สามารถทําความเขาใจ และเรียนรูในสาระสาํ คัญของเน้อื หารายวิชา สาํ คญั ๆ ไดสะดวกและสามารถเขาถึงแกน ของเนอื้ หาไดดขี ึ้น ในการศกึ ษาหนังสอื สรุปเนอ้ื หารายวิชา ผูเรยี นควรปฏิบัติดงั นี้ 1. ศกึ ษาโครงสรา งรายวชิ าจากหนงั สือเรยี นใหใ นหวั ขอ สาระสาํ คญั ผลการเรียนรูท่ี คาดหวัง และขอบขายเนือ้ หาของรายวิชานน้ั ๆ เขา ใจกอ น 2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอ้ื หาของหนังสือสรุปเน้ือหาหนงั สือเรยี นเลม นี้ โดยศกึ ษาแต ละบทอยางละเอียด ทําแบบฝก หดั หรอื กจิ กรรมตามทกี่ าํ หนด และทาํ ความเขา ใจในเนอื้ หา นัน้ ใหมใ หเขา ใจ กอนที่จะศึกษาเรอื่ งตอ ๆ ไป 3. หากตองการศกึ ษา รายละเอยี ดเนือ้ หาเพ่มิ เตมิ จากหนงั สอื สรปุ เนอ้ื หาหนังสือ เรยี นนี้ ใหผเู รยี นศึกษาเพิ่มเติมจากหนงั สอื เรยี น หรือครผู สู อนของทา น
1 บทท่ี 1 ทัศนศลิ ปไทย เรือ่ งท่ี 1.1 จดุ เสน สี แสง เงา รปู รา ง และรปู ทรงท่ใี ชในทัศนศลิ ปไ ทย จุดและเสน ใหค วามรูสกึ ทางทัศนศลิ ปอ ยา งไร จดุ เปน องคประกอบทเี่ ล็กทีส่ ดุ การนาํ จดุ มาเรยี งตอกนั จะเปนเสน โดยเสน ตาง ๆ ให ความรสู ึก ดงั นี้ เสน ตรงแนวต้ัง ใหความรูส ึกแข็งแรง สูงเดน สงางาม นา เกรงขาม เสนตรงแนวนอน ใหความรูส ึกสงบราบเรยี บ กวา งขวาง การพกั ผอน หยุดน่งิ เสนตรงแนวเฉียง ใหค วามรสู กึ ไมป ลอดภยั การลม ไมห ยดุ นิง่ เสน ตดั กัน ใหความรสู ึกประสานกัน แขง็ แรง เสนโคง ใหความรสู กึ ออ นโยนนมุ นวล เสน คด ใหค วามรสู ึกเคลอื่ นไหวไหลเลื่อน ราเริง ตอเน่ือง เสนประ ใหความรูสึกขาดหาย ลกึ ลบั ไมส มบรณู แสดงสว นทม่ี องไมเ ห็น เสน ขด ใหค วามรสู ึกหมนุ เวยี นมนึ งง เสน หยกั ใหความรสู กึ ขดั แยง นากลวั ตน่ื เตน แปลกตา นักออกแบบนําเอาความรสู กึ ทีม่ ีตอ เสน ที่แตกตา งกนั มาใชใ นงานศิลปะประยกุ ต โดย ใชเสน มาเปลย่ี นรูปรา ง เพอื่ ใหเกิดความรสู กึ เคลอ่ื นไหวและทาํ ใหส อ่ื ความหมายไดดยี ิง่ ข้นึ สีคอื อะไร แบงเปน กป่ี ระเภท สี หมายถงึ ลกั ษณะของแสงทป่ี รากฏแกส ายตาของเรา ใหเ ห็นเปน สีขาว ดํา แดง เขียว ฯลฯ หรอื การสะทอ นของรัศมขี องแสงมาสูตาเรา แมสี คือ สีซึ่งเปนสีหลัก ( สีท่ีไมมีสีอ่ืนมาผสมเปนแมสีได ) แบงออกเปน 2 ประเภท คอื แมส ีของแสง และแมส ีวตั ถุธาตุ 1. สีของแสง เกดิ จากการหักเหของแสงผานแทง แกว ปรซิ มึ มี 7 สี คือ มวง คราม น้ํา เงิน เขียว เหลือง แสด แดง แมสีของแสง ประกอบดวย สีแดง สีเขียว และสีนํ้าเงิน โดย สามารถผสมแมส ใี หเกิดเปนสอี น่ื ๆไดด งั นี้ สแี ดง + สีเขียว = สีเหลือง, สีแดง + สีนํ้าเงิน = สมี ว งแดง, สีเขียว + สนี ้ําเงิน = สฟี า อมเขยี ว
2 2. แมสวี ัตถธุ าตุ เปน สที ่ไี ดม าจากธรรมชาติ และจากการสังเคราะหโดยกระบวนทาง เคมี มี 3 สี คือ สีแดง สีเหลือง และสีนํ้าเงิน เม่ือนํามาผสมกันจะทําใหเกิด วงจรสี โดยมี หลักการผสมสีดงั น้ี สีแดง + สีเหลอื ง = สสี ม , สีแดง + สีน้ําเงนิ = สีมวง, สเี หลือง + สีน้ําเงนิ = สเี ขียว วรรณะของสคี ืออะไร ประกอบดวยสีใดบาง วรรณะของสี คือ สีทใ่ี หความรสู กึ รอ น-เยน็ ในวงจรสจี ะมสี ีรอ น 7 สี และสีเยน็ 7 สี โดยจะมีสมี ว งกบั สเี หลือง ซึ่งเปนไดท งั้ สองวรรณะ 1. สรี อ น ใหค วามรสู ึกรนุ แรง รอ น ตน่ื เตน ประกอบดวย สเี หลอื ง สีเหลอื งสม สสี ม สีแดงสม สแี ดง สมี ว งแดง สมี ว ง 2. สีเยน็ ใหความรสู ึกเย็น สงบ สบายตาประกอบดว ย สเี หลอื ง สเี ขยี วเหลือง สีเขียว สเี ขยี วนํา้ เงิน สีน้ําเงิน สมี วงนา้ํ เงิน สมี ว ง สตี รงขา ม หรือสตี ัดกนั หรอื สคี ูปฏปิ กษ เปน สีท่ีมีคา ความเขมของสีตัดกันอยางรุนแรง โดยมากไมนยิ มนํามาใชรว มกนั การนําสตี รงขา มกันมาใชรว มกนั อาจกระทําไดโดย 1. มีพื้นที่ ของสีหนง่ึ มาก อีกสีหนึ่งนอย 2. ผสมสีอื่น ๆ ลงไปในสีใดสีหนึ่ง หรือท้ังสองสี 3. ผสมสีตรง ขา มลงไปในสีทัง้ สองสี สีกลาง คือ สีท่ีเขาไดกับสีทุกสี สีกลางในวงจรสี มี 2 สี คือ สีน้ําตาล กับ สีเทา สี นา้ํ ตาล สีใหค วามรสู ึกอยางไร สีแดง ใหความรสู ึกรอ น รุนแรง ทา ทาย ตื่นเตน เราใจ มพี ลัง ความรกั ความสําคัญ สีสม ใหความรสู ึกรอน อบอนุ สดใส มชี วี ิตชวี า การปลดปลอ ย ความเปรยี้ ว การระวงั สเี หลอื ง ใหค วามรสู ึก แจม ใส ความรา เริง ความเบกิ บานสดช่นื ชวี ิตใหม ความสด ใหม สีเขยี วแก จะทําใหเ กดิ ความรูส ึกเศรา ใจความแกช รา สีน้ําเงิน ใหความรูสึกสงบ สุขุม สุภาพ หนักแนน เครงขรึม เอาการเอางาน ละเอียด รอบคอบ สฟี า ใหความรูสึก ปลอดโปรงโลง กวา ง เบา สะอาด ปลอดภัย สวาง ลมหายใจ ความ เปนอิสระเสรีภาพ การชว ยเหลือ แบง ปน สีคราม จะทําใหเกิดความรูสึกสงบ
3 สีมวง ใหค วามรสู กึ มีเสนห นาตดิ ตาม เรน ลับ ซอนเรน มอี ํานาจ มพี ลังแฝงอยู ความรัก ความเศรา ความผิดหวัง ความสงบ ความสูงศักดิ์ สีนํ้าตาล ใหค วามรูสึกเกา หนกั สงบเงียบ สีขาว ใหความรสู ึกบริสทุ ธิ์ สะอาด ใหม สดใส สดี าํ ใหค วามรสู กึ หนัก หดหู เศรา ใจ ทึบตนั สีชมพู ใหความรูสึก ออนโยน นุมนวล ออนหวาน ความรัก เอาใจใส หนุมสาว นารัก สดใส สีไพล จะทําใหเ กิดความรสู ึกกระชุมกระชวย ความเปน หนุมสาว สเี ทา ใหความรูสึก เศรา อาลัย ทอแท ลึกลับ หดหู ความชรา ความสงบ เงียบ สุภาพ สุขมุ ถอมตน สที อง ใหค วามรูส กึ หรหู รา โออา มีราคา สูงคา ส่ิงสําคัญ ความเจริญรุงเรือง ความสุข ความรา่ํ รวย การแผกระจาย การประยุกตใ ชสี ควรคาํ นงึ ถงึ สิ่งใดบาง 1. การใชสกี ลมกลืนกนั เปน การใชส ีหรอื นํา้ หนกั ของสีใหใกลเคียงกัน หรือคลายคลึง กัน เชน การใชสแี บบเอกรงค เปนการใชสเี ดยี วทม่ี ีน้าํ หนกั ออนแกหลายลําดับ 2. การใชสีตัดกนั จะชวยใหเ กดิ ความนา สนใจในทนั ทที ่ีพบเหน็ โดยควรคํานึงถงึ ความ เปนเอกภาพดวย วธิ ีการใชม หี ลายวิธี เชน ใชสใี หมีปริมาณตา งกนั เชน ใชสีแดง 20 % สีเขียว 80% แสงและเงาคอื อะไรมคี วามสาํ คัญอยา งไร แสงและเงา หมายถึง แสงที่สองมากระทบพ้ืนผิวที่มีสีออนแกและพ้ืนผิวสูงต่ํา โคงนูน เรียบหรือขรขุ ระ ทําใหปรากฏแสงและเงาแตกตา งกนั ความเขมของเงาจะข้ึนอยูกับความเขม ของแสง แสงสวางมากเงาจะเขมข้ึน แสงสวา งนอย เงาจะไมชัดเจน ความสาํ คัญของคา นาํ้ หนกั ของแสงและเงา คอื ใหค วามแตกตางระหวา งรปู และพน้ื หรอื รูปทรงกับทว่ี าง ใหค วามรสู กึ เคล่อื นไหว ใหความรูส ึกเปน 2 มติ ิ แกร ูปราง และความ เปน 3 มิตแิ กร ปู ทรง ทาํ ใหเ กิดระยะความตน้ื - ลึก และระยะใกล - ไกลของภาพ และทาํ ให เกดิ ความกลมกลืนประสานกนั ของภาพ
4 เรอื่ งที่ 1.2 ความหมายและความเปนมาของทศั นศิลปไ ทย ศิลปะไทยมีความเปน มาอยางไร ศิลปะไทยแบง ไดเปน ยคุ ตา ง ๆ ดังนี้ 1. ยคุ กอ นประวตั ิศาสตรไ ทย หมายถึง ชว งกอ นที่คนไทยจะรวมตวั กันเปนปกแผน ยัง ไมม ี ราชธานขี องตนเองทีแ่ นน อน แบง เปน 1.1 แบบทวาราวดี (ราว พ.ศ. 500 - 1200) ศูนยกลางอยูนครปฐม เปน ศิลปะแบบอุดมคติ รุนแรกเปนฝมือชาวอินเดีย แตมาระยะหลังเปนฝมือของชาวพื้นเมือง ศิลปะท่ีสาํ คญั คอื - ประติมากรรม พระพทุ ธรปู แบบทวาราวดี สงั เกตไดชัดเจนคอื พระพุทธรูปน่ังหอย พระบาทและยกพระหัตถขึ้น โดยสวนมากสลักดวยหินปูน เชน บริเวณพระปฐมเจดีย คือ ธรรมจกั รกับ กวางหมอบ - สถาปต ยกรรม ไดแก โบราณสถาน เชน เจดีย วดั สถูป สําหรับเจดียนครปฐม ถา ยกเอาพระปรางคท่ีอยขู า งบนออกจะเห็นวามรี ปู รา งคลายสถูปท่ีสรางครั้งพระเจาอโศก ไดรับ อิทธพิ ลจากศลิ ปะอนิ เดยี โดยมกี ารทาํ เปนฐานสี่เหลี่ยม มีองคระฆังเปนรูปโอคว่ํา และมียอด แหลมอยูขา งบน สว นอกี แบบหน่ึงมีฐานเปนรูปเหลี่ยมเชนกัน แตมีองคระฆังเปนรูปคลายกับ บาตรควํ่าและมียอดทําเปน แผนกลม ๆ วางซอนกันขึน้ ไป บนยอดสดุ มลี กู แกว 1.2 แบบศรีวิชัย (ราว พ.ศ. 1200 - 1700) เปนศิลปะแบบอินเดีย - ชวา ศูนยกลางของศลิ ปะน้ีอยูท ไี่ ชยา จังหวัดสุราษฎรธานี - ประติมากรรม พระพทุ ธรูปและพระโพธสิ ตั วส วนมากทาํ ดวยสัมฤทธิและศิลา พบ ท่อี ําเภอไชยา จังหวดั สุราษฎรธานี พระโพธสิ ตั วทเ่ี กา ที่สุดคือพระโพธิสัตวซ่ึงสลักดวยศิลา ซึ่ง ไดรับอิทธิพลแบบคุปตะ สวนพระโพธิสัตวท่ีสวยงามท่ีสุด คือพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร ซ่ึง หลอดวยสัมฤทธิ์ แตเหลือเพียงคร่ึงองค ไดรับอิทธิพลศิลปะแบบหลังคุปตะและ ปาละเสนะ พระพิมพสว นมากทาํ ดว ยดนิ ดิบ - สถาปต ยกรรม มีอยูมากที่อําเภอไชยา จังหวัดสุราษฎธานี เชน พระบรมธาตุไช ยา ซึ่งมีลกั ษณะคลา ยคลึงกบั บรรดาเจดยี ใ นเกาะชวามาก มีฐานเตีย้ รองรับ อาคารแบบยอมุม และมีมขุ ยืน่ ออกมาทง้ั สี่ทิศและมยี อดทาํ เปนฉัตร 1.3 แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800) มีลักษณะคลายของขอม ศูนยกลางอยูท่ี เมืองลพบุรี ศาสนาพราหมณเขามามบี ทบาทตามความเช่อื สรางเทวาสถานอนั ใหญโตแข็งแรง คงทน
5 - ประตมิ ากรรม ลักษณะพระพทุ ธรูปมหี นาผากกวา ง คางเปน เหล่ียม ปากแบะ ริม ฝป ากหนา พระขนงนนู เปน สัน พระนาสิกโคงและยาว พระหณเุ ปน ปมปา น ไรพระศกท่ีตอกับ พระนลาฏหนาโต อุณหิศใหญเปนรูปฝาชี มีลวดลายคลายมงกุฎเทวรูป มีท้ังพระพุทธรูป ประทับนั่งและยืน นิยมสรางพระพุทธรูปน่ังขัดสมาธิปางนาคปรกกันมาก พระพุทธรูปมีทั้ง หลอดวยสัมฤทธ์ิ และสลักดวยศิลา นอกจากนี้ก็ยังมีพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร หรือนาง ปญญาบารมี เทวรูปก็มี เชน พระอิศวร พระนารายณ นอกจากนี้ก็ยังมีพระพิมพ ท้ังท่ีสราง ดวยดนิ เผาและโลหะ - สถาปต ยกรรม สรางปรางคเ ปนเทวสถาน การกอสรางใชวัสดทุ ่ีแขง็ แรงทนทาน ท่ี มอี ยตู ามทองถ่นิ เชน ศิลาแลง หินทราย สรางขึ้นท้ังในศาสนาพราหมณ และศาสนาพุทธ ท่ี สําคัญไดแก ปรางคสามยอด จังหวัดลพบุรี, ปรางคแขก จังหวัดลพบุรี, ปราสาทหินพิมาย อําเภอพิมาย จงั หวดั นครราชสีมา, ปราสาทหินศรีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร, ปราสาทหินพนมรุง จงั หวดั บรุ รี มั ย, ปราสาทเมืองตํา่ จังหวดั บรุ ีรมั ย 2. ชวงศิลปะไทย หมายถึง ชวงท่ีคนไทยรวมตัวกันเปนปกแผน มีราชธานีท่ีแนนอน แลว เปนการผสมผสานของวฒั นธรรมอนิ เดีย จีนและชาติทางตะวันตก แบงออกเปน 5 สมัย คือ 2.1 สมัยเชียงแสน ศิลปะเชียงแสน นับเปนศิลปะไทยอยางแทจริง เปนศิลปะท่ี กาํ เนิดขึ้นในบริเวณภาคเหนอื ของประเทศไทย ซง่ึ เปนช่อื เมืองเกา ในจังหวัดเชียงราย - ประติมากรรม ไดแ ก พระพุทธรปู ท้งั ท่หี ลอ ดว ยสาํ ริดและปนดวยปูน พระพุทธรูป เชียงแสนมี 2 รุน คือ รุนที่ 1 เปนพระพุทธรูปท่ีมีพระรัศมีเปนดอกบัวตูมหรือลูกแกว ขมวดพระเกศา ใหญ พระพักตรกลมอมย้ิม พระหนุ (คาง) เปนปม พระองคอวบ พระอุระนูนและกวาง ดุจ หนา อกสงิ ห ชายจีวรเหนอื พระองั สาซา ยส้ันปลายมีแฉกเปน เขยี้ วตะขาบ ชอบทําปางมารวิชัย และขัดสมาธเิ พชร (แลเห็นฝาพระบาททัง้ 2 ขาง) และท่ีฐานจะทาํ เปนรูปบัวควํ่าและบัวหงาย เปนพระพทุ ธรปู ที่มีอทิ ธพิ ลแบบปาละของอินเดีย รนุ ท่ี 2 เรียกวาเชยี งแสนรนุ หลังหรือเชียงใหม เปนพระพุทธรูปท่ีไดรับอิทธิพลจาก ศิลปะสุโขทัย มีลักษณะ พระรัศมีเปนดอกบัวตูมที่สูงข้ึน บางคร้ังก็เปนเปลวแบบสุโขทัย ขมวดพระเกศาเลก็ พระวรกายบางองคก็อวบอวนและพระอุระนูน แตมีชายจีวรยาวลงมาถึง พระนาภี ชอบทําน่ังขัดสมาธิราบ ประติมากรรมรูปปนรูปเทวดาและนางฟา ที่ประดิษฐาน
6 เจดีย วดั เจ็ดยอด สรา งในสมยั พระเจา ติโลกราช มที รวดทรงเชนเดียวกบั พระพทุ ธรูปเชียงแสน รุน 2 - สถาปต ยกรรม โบสถ วิหาร ตัวอาคารกออิฐถือปูน หลังคาเปนแบบทรงสูงซอน กันหลายช้ัน ลดหลั่นข้นึ ไปถงึ ยอด หลังคาโบสถ วหิ ารสมัยเชียงแสนมีลักษณะพิเศษคือ “เปน หลังคาท่ีแสดงโครงสรา งเปด เผย” คือไมมฝี า เพดาน จงึ สามารถมองเหน็ เครือ่ งหลังคาเกือบทุก ชนิ้ การประดบั ตกแตง อาคารนยิ มตกแตง ดวยเครื่องไมแกะสลักและลายรูปปน ลักษณะเจดีย แบบท่วั ๆ ไปของเชยี งแสนจะมฐี านสูงมาก องคระฆงั ถูกบบี ใหเลก็ ลง มีบัลลังกปลองไฉนและที่ ยอดมีฉตั รกนั้ เจดียบ างองคเ ปน 8 เหลี่ยม และบางองคเ ปนเจดียท รงกลม 2.2 สมัยสโุ ขทัย สุโขทัยไดรับการยอมรบั กนั วาเปนสมัยทศี่ ิลปะไทยเจริญถึง ขน้ั สงู สดุ โดยเฉพาะการสรา งพระพทุ ธรูปมลี กั ษณะเปนของตนเองมากที่สดุ - ประตมิ ากรรม การสรางพระพุทธรปู มกี ารสราง พระพทุ ธรูปครบ 4 อิริยาบถ คือ พระพุทธรูปยนื นงั่ เดนิ นอน พระพุทธรปู สมยั สโุ ขทยั แบงออกไดเปน 4 หมวด คอื 1. หมวดใหญ มีพระพักตรรูปไข พระขนงโกง พระนาสิกงุม ไมมีไรพระศก ถามีก็ เปน เสนตน้ื ๆ ไมน ูนขึน้ มากนกั พระโอษฐอ มยม้ิ รศั มีเปนเปลว พระอังสาใหญ บ้ันพระองคเล็ก พระองคออนชอย งามสงา จีวรไมแข็งกระดาง ครองจีวรหมเฉียง ชายจีวรยาวลงมาถึงพระ นาภี ปลายเปนลายเข้ียวตะขาบ ชอบทําปางมารวิชัยประทับนั่งขัดสมาธิราบ ฐานเปนหนา กระดานเกลีย้ ง พระพทุ ธรูปหมวดใหญจ ัดวา เปนแบบสโุ ขทยั แท 2. หมวดกําแพงเพช แบบน้ีรูปรางหนาตาดูจืดกวาหมวดใหญ พระพักตรตอนบน กวาง พระหนุเสยี้ ม 3. หมวดพระพุทธชินราช พระพักตรรูปไขคอนขางกลม พระปรางคคอนขางอวบ พระอาการสงบเสงี่ยม พระองคแข็งมากกวาออนชอย นิ้วพระหัตถท้ังส่ีมีปลายเสมอกัน เชน พระพุทธชินราชองคจรงิ ท่วี ัดพระศรรี ตั นมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก และพระพุทธชินราชองค จําลองทว่ี ัดเบญจมบพติ ร 4. หมวดเบด็ เตล็ด หรอื หมวดวัดตะกวน พระพทุ ธรปู มีรศั มีเปนดอกบัวตูม ชายจีวร หรือสังฆาฏิส้ัน พระนลาฏแคบ ฐานประดับดวยกลีบบัว พระพุทธสิหิงคก็ไดมากจากเกาะ ลังกา ในสมัยพอ ขุนรามคาํ แหง แตล กั ษณะฝม ือชา งเปนศิลปะไทยปนลังกา พระพิมพมีทั้งทํา ดวยดินเผาและโลหะ แตชอบทําพระปางลลี ามาก และชอบทําพระประทับนั่งหลายๆ สิบองค ในแผนพิมพอันเดียวกัน เรียกวา พระกําแพงหารอย นอกจากนี้ก็ยังมีเทวรูปในศาสนา พราหมณ คอื พระอนิ ทร และพระนารายณ
7 - สถาปตยกรรม การสรางโบสถจะมีขนาดเล็กกวาวิหารมาก สวนหลังคาประดับ ดวยเคร่ืองสังคโลก เชน สวนของชอฟา ใบระกา หางหงส อันเปนลักษณะพิเศษของ สถาปตยกรรมสโุ ขทัย เจดยี รูปแบบของเจดยี ไดรับอทิ ธพิ ลจากเจดียล ังกา คือ เจดียทรงระฆัง กลม ท่ีฐานเจดียมีรูปชางลอมรอบ เชน เจดียวัดชางลอม ที่อําเภอศรีสัชนาลัย สุโขทัย นอกจากนั้นสุโขทัยยังสรางเจดียท่ีมีลักษณะของสุโขทัยเอง เปนแบบสุโขทัยแทเรียกวา “เจดียทรงพมุ ขาวบณิ ฑ” คอื เปนเจดียท ่ีมีฐานสูงยอมุมไม 20 ท่ีสําคัญคือ องคระฆังทําเปน รปู ดอกบัวตมู หรือพมุ ขาวบิณฑ น่คี ือเจดียท่ีมีลักษณะพเิ ศษไมเ คยมใี นสมยั อ่นื มากอนเลย - จติ รกรรม พบหลกั ฐานมีนอยมาก สวนใหญเขียนตกแตงสถาปตยกรรมดวยสีฝุน จึงสลายตัวไปตามกาลเวลา แตเ ทา ทีพ่ บ เชน ที่ผนังสถูปวัดเจดียเจ็ดแถวศรีสัชนาลัย ซุมสถูป วัดมหาธาตสุ โุ ขทัย สีทใ่ี ชเขยี นภาพไดม ากจากธรรมชาติโดยตรง คือ ดินและยางไม มักระบาย สีแดง ตดั เสนดาํ ผมดํา ผวิ เน้อื ขาว ลวดลายมีสเี หลืองบางเล็กนอย จิตรกรรมอีกลักษณะหน่ึง คือการเขียนลวดลายลงบนเครื่องถวยชามสังคโลก ซึ่งเปนศิลปะหัตถกรรมท่ีเปน ลักษณะเฉพาะของศลิ ปะสมัยสโุ ขทัย สามารถสง ขายเปน สินคาออก แหลงผลิตท่ีสําคัญ ไดแก ทเ่ี ตาทุเรยี ง ปจจบุ นั อยใู นเขตเมืองศรสี ัชนาลัย 2.3 สมยั อทู อง เปนศลิ ปะทเ่ี กิดข้นึ ในภาคกลางของประเทศไทย ไดรบั อทิ ธิพลจาก ศลิ ปะทวาราวดี ขอม เชยี งแสนและศลิ ปะสโุ ขทัย พบมากทส่ี ุดในบรเิ วณรอบเกาะเมืองอยุธยา เมอื งลพบุรี สุพรรณบุรี และเมืองสรรคบุรี (อยูในเขตจังหวัดชัยนาท) ศิลปะอูทองเปนศิลปะ อันเนือ่ งมาจาก พระพทุ ธศาสนานกิ ายหินยาน - ประติมากรรม พระพุทธรูปแบบอูทอง มีไรพระศก ชายจีวรหรือสังฆาฏิตัดเปน เสนตรง ประทับขดั สมาธริ าบ ปางมารวิชยั และมีฐานเปนหนากระดานแอนเปนรองเขาขางใน สําหรบั อิทธิพลทวาราวดีและขอมผสมกัน พระพุทธรูป มักมีรัศมี เปนรูปบัวตูม สวนอิทธิพล ขอมหรือลพบรุ ี พระพุทธรปู จะมรี ศั มี เปน เปลว ถงึ แมจ ะมีอิทธพิ ลของ ศิลปะสโุ ขทัยเขามาปน อยมู าก แตพ ระพทุ ธรปู ก็ยังคงมีไรพระศก และฐานเปนหนา กระดานแอนเปนรอ งเขา ขา งใน - สถาปตยกรรม เจดยี ท ่มี ที รวดทรงสูงชะลดู และเปน เจดียท ราย ทีบ่ รเิ วณวัดพระศรี รัตน-มหาธาตุ เมืองลพบุรี เจดียวัดแกว เมืองสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท สวนพระมหาธาตุ ท่ี จังหวดั ชัยนาท เจดียแบบอูทองมีลักษณะเปนเจดียทรงกลม มีเจดียบริวารประกอบโดยรอบ ปรางคแบบอทู องก็มี เชน ปรางคอ งคใหญท่ีวัดพระศรีรตั นมหาธาตุ เมืองลพบุรี ซ่ึงเปนปรางค ที่เลยี นแบบปรางคข อม แตไ ดแ กไขใหมรี ปู ทรงสงู ข้ึน
8 2.4 สมยั อยุธยา (ราว พ.ศ. 1893 - 2310) มีความเชื่อวากษตั รยิ คอื สมมุติเทพ อัน ไดรับอทิ ธิพลจากลทั ธิเทวราชของขอม - ประตมิ ากรรม พระพทุ ธรปู ในสมยั อยธุ ยาไดร ับอิทธิพลจากศลิ ปะสุโขทัย แตยังคง ลักษณะของอูทองไวบาง จึงดูไมงดงามเทาท่ีควร แตฐานมีลวดลายเครื่องประดับมากมาย หลังจากรัชกาลของพระรามาธบิ ดที ีแ่ ลว พระพุทธรปู นยิ มสลักดว ยศิลาทรายมาก พระพุทธรูป ในสมัยพระเจาปราสาททองและพระนารายณมหาราช มักจะมีพระเนตรและพระโอษฐเปน ขอบสองชัน้ หรอื ไมกม็ พี ระมสั สเุ ล็ก ๆ อยูเหนือพระโอษฐ นอกจากการสลักพระพุทธรูปแลว ก็มพี ระพทุ ธรูปทรงเคร่อื ง ซงึ่ นิยมทํากันมากในปลายสมยั อยธุ ยาทเ่ี รยี กวา พระทรงเครื่องใหญ และทรงเคร่ืองนอย โดยเฉพาะพระทรงเคร่ืองนอยจะมีกรรเจียกยื่นเปนครีบออกมาเหนือใบ พระกรรณดว ย ซ่ึงแสดงใหเหน็ วา เปน ลกั ษณะแบบอยธุ ยาอยา งแทจรงิ - สถาปต ยกรรม แบงออกเปน 4 สมยั คอื 1. สมยั สมเดจ็ พระรามาธบิ ดที ี่ 1 (พระเจาอูทอง) และสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สถาปตยกรรมในสมยั นไี้ ดรับอทิ ธพิ ลจากศิลปแบบลพบุรีหรอื อทู องมากกวาสมัยสโุ ขทัย เชน ที่วัดพุทไธสวรรย วัดพระราม วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดราชบูรณะ ที่จังหวัด พระนครศรีอยธุ ยา และวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ ที่จังหวดั พิษณุโลก วัดเหลาน้ีจะสรางสถูปราย รอบภายในวัด เพราะถือวาสถูปเปนประธานของพระอาราม และมักสรางเปนปรางคอยาง แบบลพบรุ ีหรอื อทู อง 2. สมยั สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ สถาปตยกรรม เปล่ียนจากการสรางพระสถูป เปนพระเจดียอยางทรงลังกา เชน พระเจดียใหญสามองคในวัดพระศรีสรรเพ็ชญ พระเจดีย ใหญทวี่ ดั ใหญช ยั มงคล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 3. สมัยสมเด็จพระเจาปราสาททอง อิทธิพลทางศิลปะขอมไดรับการฟนฟูอีกครั้ง หนง่ึ เชน การสรางปรางคเ ปน ประธานของวดั ท่วี ัดไชยวัฒนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยามี การสรา งเจดียแ บบยอ มมุ ไมสบิ สองขน้ึ ดวย ท่ีงดงามมากคือ เจดียยอมุมไมสิบสอง ท่ีวัดชุมพล นิกายาราม อาํ เภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา 4. สมัยสมเดจ็ พระเจา บรมโกศ นยิ มสรา งเจดยี ไมส ิบสอง มกี ารบูรณะปฏสิ งั ขรณวัด เกา เชน พระเจดยี ใหญท ีว่ ัดภเู ขาทอง ในระยะปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาโบสถวิหารมักทําฐาน และหลังคาเปนเสนออนโคง แบบตกทองชางหรือแบบกาบสําเภา อันถือเปนลักษณะเฉพาะ ของสถาปตยกรรมแบบอยุธยา สว นผนงั โบสถ วหิ าร กออิฐและเจาะผนงั เปนชองลกู กรง
9 เสากออิฐเปนเสากลมและแปดเหล่ียม มีบัวหัวเสาเปนรูปบัวตูม ไมนิยมสรางใหมีชายคาย่ืน ออกมาจากบัวหัวเสามาก - จติ รกรรม นิยมใชส หี ลายสี มกั ปด ทองบนรปู และลวดลาย แตการเขียนภาพตนไม ภูเขาและนํ้ายังแสดงใหเห็นอิทธิพลจีนอยู ไดแก จิตรกรรม ฝาผนังท่ีโบสถวัดใหญ จังหวัด เพชรบุรี เขียนเรื่องเทพชุมนมุ จิตรกรรมฝาผนังทีพ่ ระวหิ ารหลวงวัดมหาธาตุ ภาพเขียนในพระ สถปู ใหญ ในวัดพระศรสี รรเพช็ ญ จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา เปนตน จิตรกรรมอีกประเภทหน่ึงของศิลปะอยุธยา คือ ลายรดน้ําที่เขียนประดับตูพระ ธรรม ท่จี ัดวา งดงามที่สดุ ไดแก ลายน้าํ บนตูพระธรรมฝม อื ครวู ดั เชิงหวาย 2.5 ศิลปะสมัยรตั นโกสนิ ทร เรม่ิ ตง้ั แตสถาปนากรงุ เทพฯ ขึ้นเปน ราชธานี (พ.ศ. 2325) ศลิ ปะสมยั รตั นโกสนิ ทร แบง ออกเปน 3 ยุค คอื ยุคท่ี 1 ต้งั แตร ัชกาลที่ 1 ถงึ รชั กาลที่ 3 - ประติมากรรม ในรัชกาลท่ี 1 ไมคอยพบวาไดสรางประติมากรรมประเภท พระพทุ ธรปู ข้ึนมาใหมม ากนัก แตนิยมการอัญเชิญพระพุทธรูปจากโบราณสถานท่ีรกรางจาก เมืองอ่ืน มาเก็บรักษาไว การสรางพระพุทธรูปทรงเคร่ืองนิยมสรางตอเน่ืองจากสมัยอยุธยา ตอนปลาย มีทั้งพระพุทธรูปทรงเครื่องใหญและทรงเครื่องนอย แตสมัยรัตนโกสินทรเนน เคร่อื งประดับองคม ากกวา ทรวดทรงและสีพระพกั ตร - สถาปตยกรรม ในสมัยรัชการท่ี 1 และ 2 นิยมสรางโบสถ วิหาร ปราสาทราชวัง เลียนแบบสถาปต ยกรรมสมัยอยุธยาตอนปลา เชน พระอุโบสถวัดพระศรรี ตั นศาสดาราม เจดยี พ ระศรีสรรเพชญที่วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม และเจดียทรงลังกา เจดียและปรางค ไดรับอิทธิพลจากอยุธยาและอิทธิพลขอม แตไดมีการแกไขรูปทรงจนไดลักษณะเฉพาะของ ปรางคสมัยรัตนโกสินทร คือ เปนปรางคท่ีมีฐานสูงเรือนธาตุและยอดเล็ก สวนยอดมีปรางค เล็กประดับสี่ทิศ เชน ปรางควัดอรุณราชวราราม และปรางคท่ีวัดราชบูรณะเชิงสะพานพุทธ ยอดฟาฯ กรงุ เทพฯ สมยั รัชกาลที่ 3 นิยมสรางโบสถ วิหาร อันไดรับอิทธิพลจากจีน ลักษณะ สถาปต ยกรรมคอื โบสถ วิหาร จะไมม ี ชอ ฟา ใบระกา หางหงสด งั แตกอน เชน พระวิหารที่วัด เทพธิดาราม วิหารวัดกัลยาณมิตร กรุงเทพฯ เปนตน การประดับตกแตงสถาปตยกรรมนิยม ตกแตงดวยชามเบญจรงคเปนลายดอกไม เชน ท่ีหนาบันโบสถ วิหาร มณฑป และซุมประตู ทรงมงกฎุ ทําใหดงู ดงามแปลกตา - จิตรกรรม ไดรบั อิทธิพลจากจติ รกรรมอยธุ ยาตอนปลาย จิตรกรรมที่สําคัญ ไดแก จิตรกรรมฝาผนังที่หอไตรวัดระฆังโฆสิตาราม จิตรกรรมฝาผนังเจริญถึงขั้นสูงสุดในสมัย
10 รัชกาลที่ 3 เปนยุคทองของจิตรกรรมไทย จิตรกรรมฝาผนังในสมัยนี้ มีลักษณะการจัด องคป ระกอบภาพคือ ตอนบนของผนังเขียนภาพ เทพชุมนุม เรียงข้ึนไป 2 - 4 ชั้น ทุกภาพหัน หนาไปทางพระประธานในโบสถ ตอนลางแถวเดียวกับหนาตาง เขียนเปนภาพพุทธประวัติ หรือทศชาติ ดานหนาพระประธาน เขียนภาพพุทธประวัติตอนมารวิชัย ภาพเขียนในสมัยน้ี ลวนใชสีหลายสแี ละปดทองบนภาพทงั้ ส้ิน สีพื้นเปนสเี ขม กวา สมัยอยุธยาอยางมาก ยคุ ที่ 2 ตัง้ แตร ัชกาลท่ี 4 ถงึ รัชกาลที่ 6 ในสมัยรัชกาลท่ี 4 เปนตนมา อยูในชวงท่ีประเทศไทยกําลังเปลี่ยนแปลงพัฒนา บานเมือง มีการเปดสัมพันธไมตรีกับตางชาติ โดยเฉพาะกับชาติตะวันตก ทําใหเกิดมีการ ผสมผสาน การสรางงานศิลปกรรมข้ึนระหวางรูปแบบศิลปะเดิมของไทย กับรูปแบบและ กฎเกณฑท างศิลปกรรมตะวันตก สง ผลใหศลิ ปกรรมของไทยในยุคท่ี 2 นี้ มีลักษณะใหมแปลก ตาข้ึน -จิตรกรรม มีการนาํ ความเชือ่ ในการสรา งจติ รกรรมแนวอุดมคตแิ บบไทย ผสม กลมกลืนกบั แนวเหมือนจริงแบบตะวันตก มีการนาํ วธิ ีการทัศนียวิทยาทีแ่ สดงความลกึ เปน 3 มิติ มรี ะยะใกล ไกล และวิธีการจัดภาพแบบเปนจรงิ ในธรรมชาติมาใชในการเขยี นภาพ จิตรกรคนสาํ คญั ไดแก ขรัวอินโขง ซ่งึ มีผลงานปรากฏในโบสถวัดบรมนิวาส วัดบวรนิเวศวิหาร กรงุ เทพฯ วดั มฌั มิ าวาส จังหวดั สงขลา ในสมยั รัชกาลท่ี 5 เรยี กไดวาเปนยุคของการปฏิรูป (Age of Reform) หรือยุคของ การทําประเทศใหทนั สมยั มีการสรา งศิลปะแนวตะวันตกเพิ่มขึ้น เชน มีการเขียนภาพเหมือน ของบุคคล ซ่ึงแตกอนไมนิยม และการเขียนภาพไมใชเพ่ือตกแตงโบสถ วิหาร ตามความ ศรัทธาในศาสนาเพยี งอยา งเดยี วแลว แตเปนการเขียนภาพเพื่อประดับในวังหรือในบาน สวน ลักษณะการเขียนภาพคน ก็มีการเขียนกลามเน้ือและสัดสวนใหถูกตองตามความเปนจริงใน ธรรมชาติ ในสมัยรชั กาลท่ี 6 ไดส่ังชางเขียนจากอิตาลี คือ นายคารโล ริโกลี่ (Carrlo Rigoli) มารว มกบั ชา งเขยี นไทย เขียนภาพตกแตง พระราชวัง และพระท่ีนั่งตางๆ เชน ภาพพระกรณีย กิจของรชั กาลที่ 5 ภายในโดม ของพระที่นั่งอนนั ตสมาคม เปน ตน -สถาปตยกรรม สมัยรัชกาลท่ี 5 เกิดอาคารรูปทรงแปลกตาเกิดข้ึนมากมาย เชน พระท่ีนั่งจักรีมหาปราสาท เปนแบบตะวันตกผสมแบบไทย อาคารพระที่น่ังอนันตสมาคม สรา งตามแบบสถาปตยกรรมสมัยเรเนอซองสของอิตาลี โบสถวัดนิเวศธรรมประวัติที่อําเภอ บางปะอนิ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สรางเลียนแบบสถาปตยกรรมของโกธิค (Gothic) และ
11 ในการสรางงานสถาปตยกรรมเหลานั้น ไดมีการนําเอาจิตรกรรมและประติมากรรมเขาไป ตกแตงดว ย -ประตมิ ากรรม นอกจากการสรา งพระพุทธรปู เลียนแบบพระพทุ ธรปู สมยั อืน่ ๆ แลว ยงั หนั มาสรางพระพทุ ธรปู ท่มี รี ูปรา งเหมือนคนจริง มีกลามเนื้อ และมีสัดสวนถูกตอง เชน พระพุทธสิหิงคป ฏิมากร พระพทุ ธรปู ปางไสยาสนประดษิ ฐาน ณ วัดราชาธวิ าส พระพทุ ธ วชิรญาณในพระวิหารเกง วัดบวรนิเวศ พระพุทธอังคีรส และพระพุทธชินราชในพระอุโบสถ วัดราชบพิธและวัดเบญจมบพิตร มีการสรางประติมากรรมและงานตกแตงศาสนสถานเปน จํานวนมาก เชน การปนหลอพระราชานุสาวรียประจํารัชกาลท่ี 1 , 2 และ 3 สัตวหิมพานต เทพชุมนุม ครุฑ ยกั ษ ประดับในวัดพระศรีรตั นศาสดาราม สมัยรัชกาลที่ 6 ทรงโปรดใหตั้งกรมศิลปากรขึ้นในป พ.ศ. 2455 ในป พ.ศ. 2456 ทรงโปรดใหตัง้ โรงเรยี นทางดา นงานชางศิลปของไทยข้นึ โดยพระราชทานชอื่ วา โรงเรียนเพาะ ชาง ในป พ.ศ.2488 จึงส่ังประติมากรจากอิตาลี ชื่อ ศาสตราจารย คอราโด เฟอโรช่ี (ศลิ ป พรี ศร)ี มาดาํ เนินงานเก่ียวกับอนุสาวรียพระมหากษตั ริยไทยทีส่ ําคัญไวหลายแหง ยุคที่ 3 ต้งั แตรัชกาลท่ี 7 ถงึ รชั กาลที่ 9 ในสมัยรัชกาลที่ 7 มีการฉลองกรุงรัตนโกสินทรครบ 150 ป ไดมีการบูรณะ ภาพเขียนในวัดพระศรีรัตนศาสดารามคร้ังใหญ ภาพเขียนในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม มี วธิ กี ารเขียนภาพแบบตะวันตกทแ่ี สดงระยะใกลไกล มีความลึกทั้งในการจัดองคประกอบภาพ และสิง่ กอสรางของปราสาทราชวัง แตล ักษณะรูปทรงของตัวพระ ตัวนาง ตัวละครอ่ืน ๆ และ เรอื่ งราวเนอื้ หาทีน่ ํามาเปน โครงเรอื่ ง ยังคงลกั ษณะรูปแบบจติ รกรรมไทยอยู ในยคุ นี้ มีจิตรกรที่สําคัญ คอื พระอนุศาสตรจิตรกร (จันทร จิตรกร) ใชเทคนิคการ เขยี นภาพโดยใชสีนาํ้ มัน ท่ีแสดงกายภาคและหลักทางทัศนียวิทยา ที่ถูกตอง มีการใชแสงเงา สรางบรรยากาศใหภ าพดเู ปน จริงตามธรรมชาติ ในสมัยรัชกาลท่ี 8 อยูในระหวางสงครามโลกครั้งที่ 2 ศิลปกรรมไทยชวงน้ี มีการ ตื่นตวั ในการสรา งสรรคส งู ทงั้ ในแนวไทยประเพณี และแนวตะวันตก ในสมัยรัชกาลท่ี 9 เปนยคุ ทศ่ี ิลปะไทยกาวเขาสูความเปนตัวของตัวเอง และคนหา แนวทางสวนตัวศิลปน มีอิสระในการนําเสนอรูปแบบท่ีมีเน้ือหา เชน การสรางงานศิลปะท่ีมี แรงบันดาลใจจากธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีการพัฒนาลักษณะท่ีเปนเอกลักษณของตน อยางกวางขวาง ศิลปะที่เกิดข้ึน จึงไดสะทอนแนวคิด ปรัชญา และเทคนิควิธีการ ตามการ
12 เปลยี่ นแปลงของสภาพสังคม และส่ิงแวดลอม ทําใหศิลปกรรมไทยไดกาวยางเขาสูความเปน ศลิ ปะรวมสมัยกบั ศลิ ปะสากลอยา งแทจ รงิ ศลิ ปะไทย มีลกั ษณะอยางไร ศิลปะไทยไดรับอิทธิพลจากธรรมชาติ และสิ่งแวดลอมในสังคมไทย ซึ่งมีลักษณะเดน คือ ความงามอยา งน่มิ นวล มคี วามละเอยี ดประณีต ศิลปะไทยมาจากธรรมชาติ เชน หางหงส ติดต้ังอยูปลายจันทันมีลักษณะคลายหาง หงส, รวงผึ้ง ใชประดับอยูใต ข่ือ ดานหนาของโบสถ วิหาร มีลักษณะเปนรูปคลายรังผ้ึง, สาหราย สวนที่ติดอยูกับเสาตอจากรวงผ้ึงลงมา, บัวหัวเสา กลีบบัวประดับบนหัวเสา มี รปู แบบมาจากดอกบัว จติ รกรรมไทยคืออะไร จิตรกรรมไทย จัดเปนภาพเลาเรื่องท่ีเขียนข้ึนดวยความคิดจินตนาการของคนไทย โดยท่ัวไปมักเปน 2 มิติ ไมมีแสงเงา สีพ้ืน จะเปนสีเรียบ ๆ เชน ดํา น้ําตาล เขียว เสนที่ใช มักจะเปนเสนโคงชวยใหภาพดูออนชอย นุมนวล ไมแข็งกระดาง จิตรกรรมไทยมักพบในวัด ตาง ๆ เรียกวา “จติ รกรรมฝาผนัง” มีลักษณะตามอดุ มคตขิ องชางไทย คอื 1. เขยี นสีแบน ไมคํานึงถึงแสงและเงา นยิ มตดั เสน ใหเ ห็นชดั เจน และเสนท่ีใช จะแสดง ความรูส ึกเคลอื่ นไหวนุม นวล 2. เขยี นตวั พระ-นาง เปน แบบละคร มลี ีลา ทาทางเหมอื นกนั ผิดแผกแตกตางกันดวยสี รา งกายและเคร่ืองประดับ 3. เขียนแบบตานกมอง หรือเปนภาพตํ่ากวาสายตา โดยมุมมองจากท่ีสูงลงสูลาง จะเหน็ เปนรปู เร่ืองราวไดต ลอดภาพ 4. เขยี นตดิ ตอกันเปน ตอน ๆ สามารถดูจากซายไปขวาหรือลางและบนไดท่ัวภาพ โดย ขั้นแตละตอนของภาพดวยโขดหิน ตนไม กาํ แพงเมือง เปนตน 5. เขียนประดับตกแตงดวยลวดลายไทย มีสีทองสรางภาพใหเดนเกิดบรรยากาศ สุข สวางและมีคณุ คามากข้นึ
13 ประตมิ ากรรมไทยคืออะไร แบงเปน กป่ี ระเภท ประติมากรรมเปนผลงานศิลปกรรมที่เปนรูปทรง 3 มิติ มีความสูง ความกวางและ ความนูน หรือความลึก มีปริมาตรที่จับตองไดและกินระวางเนื้อที่ในอากาศ เกิดขึ้นจาก กรรมวิธีการสรางสรรคแบบตาง ๆ เชน การปนและหลอ การแกะสลัก การฉลุหรือดุน โดยท่ัวไปมี 3 แบบคือ ประติมากรรมแบบลอยตัว สามารถดูไดโดยรอบ ประติมากรรมนูน มพี ื้นรองรบั สามารถดูไดเฉพาะดานหนา และดา นเฉียงเทา นน้ั และประตมิ ากรรมแบบเจาะลึก ลงไปในพ้ืน สวนใหญเนนเน้ือหาทางศาสนา มักปรากฏอยูตามวัดและวัง มีขนาดต้ังแตเล็ก ที่สุด เชน พระเครื่อง เคร่ืองรางของขลัง จนถึงขนาดใหญที่สุด เชน พระอัจนะหรือพระ อัฏฐารส ซงึ่ เปนพระพทุ ธรูปขนาดใหญ ผลงานประตมิ ากรรมไทย แบง ออกไดเปน 4 ประเภท สรุปไดด ังนี้ 1. ประติมากรรมไทยทีเ่ กดิ ข้ึนจากความเช่ือ ความศรัทธา คตินิยมเกี่ยวของกับศาสนา เชน พระพุทธรูปปางตา ง ๆ ลวดลายของฐานเจดยี ห รอื พระปรางคตาง ๆ 2. ประติมากรรมไทยพวกเครือ่ งใชใ นชีวติ ประจําวนั เชน โอง หมอ ไห ครก กระถาง 3. ประตมิ ากรรมไทยพวกของเลน ไดแก ตกุ ตาดินปน ตุกตาจากกระดาษ ตุกตาจากผา หุนกระบอก ปลาตะเพียนสานใบลาน หนา กาก วสั ดุจากเปลือกหอย ชฎาหวั โขน 4. ประติมากรรมไทยพวกเคร่ืองประดับตกแตง เชน กระถางตน ไม โคมไฟดนิ เผา สถาปตยกรรมไทยคอื อะไร แบงเปน กปี่ ระเภท สถาปตยกรรมไทย หมายถึง ศิลปะการกอสรางของไทย โดยมีมูลเหตุท่ีมาของการ กอสรางอาคารบานเรือนในแตละทองถ่ิน จะมีลักษณะผิดแผกแตกตางกันไปบางตามสภาพ ทางภมู ศิ าสตร และคตนิ ยิ มของแตล ะทองถิน่ สถาปตยกรรมไทย สามารถแบงตามลักษณะการใชง านได 2 ประเภท คอื 1. สถาปต ยกรรมทใ่ี ชเ ปนท่ีอยอู าศัย มีท้ังเรือนไมและเรือนปูน เรือนไมมีอยู 2 ชนิด คอื เรือนเคร่ืองผูก และเรือนเครื่องสับ ลักษณะเรือนไมของไทยในแตละทองถ่ินแตกตางกัน แตโดยท่ัวไปแลวจะมีลักษณะสําคัญรวมกันคือเปนเรือนไมช้ันเดียว ใตถุนสูง หลังคาทรงจ่ัว เอียงลาดชัน
14 ตําหนักและวัง เปนเรือนท่ีอยูของชนช้ันสูง พระราชวงศ หรือท่ีประทับชั้นรองของ พระมหากษัตรยิ สาํ หรบั พระราชวังเปนท่ีประทับของพระมหากษัตริย พระที่น่ังเปนอาคารที่มี ทอ งพระโรง ซงึ่ มีท่ีประทับสําหรับออกวาราชการหรอื กจิ การอนื่ ๆ 2. สถาปตยกรรมที่เก่ียวของศาสนา ซึ่งสวนใหญอยูในบริเวณสงฆท่ีเรียกวา วัด ซึ่ง ประกอบไปดวยสถาปตยกรรมหลายอยาง ไดแก โบสถ วิหาร กุฏิ หอไตร หอระฆังและ หอกลอง สถปู เจดีย ซึง่ แบง ได 4 ประเภท คอื 1) ธาตุเจดีย 2) ธรรมเจดีย 3) บริโภคเจดีย และ 4) อเุ ทสิกเจดีย โบสถแ ละวิหาร คืออะไร โบสถ หมายถึง สถานท่สี ําหรบั พระสงฆใ ชป ระชุมทาํ สงั ฆกรรม เชน สวดพระปาฏิโมกข และอปุ สมบทเปน ตน ความงามทางศลิ ปะของโบสถม ี 2 ประเภท 1. ความสวยงามภายในโบสถ เนนไปท่ีความสงบน่ิง เพ่ือใหผูเขามากราบไหวมีสมาธิ เย็นตาและเยน็ ใจ ความงามท่ีแทจริงจะเนนท่ีองคพระพุทธรูปที่ประดิษฐานเปนพระประธาน โดยเฉพาะ 2. ความสวยงามภายนอก เปนความงามท้ังโครงสรางและลวดลายประดับตกแตง ความงามภายนอกเนนสะดุดตา โดดเดน สีสันแวววาว ท้ังสีทองและกระจกสี แตยังคงความ เปนเอกลักษณของการเคารพนับถอื สถานที่ใดเรยี กวาโบสถ จะมีวธิ ีสังเกตคอื โบสถจะมใี บเสมา หรือซุม เสมาลอมรอบ โบสถ วหิ าร หมายถึง ทอ่ี ยูอาศัย การสังเกตสถานท่ีใดเรียกวาวิหาร เม่ือเขาไปอยูในบริเวณ วัดสถานที่สรางเปนวิหารจะไมมีใบเสมาลอมรอบ ปจจุบันวิหารใชเปนท่ีประดิษฐาน พระพทุ ธรูป เพ่อื ใหป ระชาชนกราบไหว เปรียบเสมอื นเปนทอี่ ยูข องพระพทุ ธเจา การกําหนดความสําคัญในการวางแปลนของอาคารทั้งสอง โบสถจะมีความสําคัญกวา วิหาร โบสถจะมีโครงสรางใหญกวา สวนใหญจะวางแปลนใหอยูตรงกลาง โดยมีวิหารสราง ประกบอยูดานขา ง
15 โครงสรางของโบสถ – วหิ าร ประกอบดวย ชอฟา หนาบัน ใบระกาและหางหงส สถปู เจดยี คอื อะไร สถูป - เจดีย คอื ส่งิ กอ สรางสําหรับบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจา คําวา สถูปเปน ภาษาบาลีหมายถึงมูลดินทีก่ องสงู ขึน้ สันนิษฐานวามลู ดินนั้นเกดิ จากกองเถาถานของ กระดูกคนตายท่ีถูกเผาทับถมกันสูงข้ึนมาจากกองดิน มีการกออิฐปดทับมูลดิน เพื่อปองกัน ไมใหถูกฝนชะลาง ในท่ีสุดการกออิฐปดทับก็สูงขึ้นและกลายเปนเจดียอยางท่ีเราเห็นใน ปจ จุบนั สถปู - เจดยี ในประเทศไทยไดรับอิทธิพลมาจากอินเดียและลังกา ตอมาชางไทยแตละ ยุคสมัยพัฒนา ปรับปรุงและกลายเปนรูปทรงของไทยตามอุดมคติในการสรางสรรค จินตนาการของชางไทย เชน เจดียยอมุม เจดยี ทรงระฆงั ภาพพิมพ หมายถงึ อะไร การพิมพภาพ หมายถงึ การถา ยทอดรูปแบบจากแมพิมพออกมาเปน ผลงานที่มี ลกั ษณะ เหมือนกันกบั แมพ ิมพท กุ ประการ และไดภาพท่เี หมือนกนั มีจาํ นวนต้ังแต 2 ชนิ้ ข้ึนไป การพมิ พภ าพมีองคป ระกอบทสี่ ําคัญ คอื 1. แมพ มิ พ เปน ส่งิ ที่สาํ คัญท่ีสดุ ในการพมิ พ 2. วสั ดทุ ่ใี ชพ ิมพลงไป 3. สีทีใ่ ชในการพิมพ และ 4. ผพู ิมพ ผลงานทีไ่ ดจ ากการพิมพ มี 2 ชนดิ คือ 1. ภาพพิมพ เปนผลงานพิมพท่เี ปนภาพตา ง ๆ เพอ่ื ความสวยงามหรือบอกเลาเร่ืองราว ตางๆ อาจมขี อความ ตวั อักษร หรอื ตัวเลขประกอบ หรือไมมกี ไ็ ด 2. ส่ิงพิมพ เปนผลงานพิมพท่ีใชบอกเลาเรื่องราวตาง ๆ เปนตัวอักษร ขอความ ตัวเลข อาจมีภาพประกอบหรอื ไมมกี ไ็ ด
16 ประเภทของการพมิ พ แบง ออกไดห ลายประเภทตามลกั ษณะตาง ๆ ดังนี้ 1. แบงตามจุดมุงหมายในการพิมพ ได 2 ประเภท คือ ศิลปภาพพิมพ และออกแบบ ภาพพิมพ 2. แบง ตามกรรมวิธีในการพิมพ ได 2 ประเภท คือ ภาพพิมพตนแบบ และภาพพิมพ จาํ ลองแบบ 3. แบงตามจํานวนครั้งท่ีพิมพ ได 2 ประเภท คือ ภาพพิมพถาวรและภาพพิมพครั้ง เดยี ว 4. แบงตามประเภทของแมพิมพ ได 4 ประเภท คือ แมพิมพนูน, แมพิมพรองลึก, แมพิมพพน้ื ราบ, แมพมิ พฉ ลุ เรอ่ื งที่ 1.3 ความงามและคณุ คาของทศั นศิลปไ ทย ทศั นศิลปไ ทย มคี ณุ คา อยางไร “ชวี ิตสลาย อาณาจกั รพินาศ ผลประโยชนข องบุคคลมลายหายส้ินไป แตศิลปะเทาน้ัน ท่ยี งั คงเหลือ เปน พยานแหง ความเปน อัจฉริยะของมนุษยอยูตลอดกาล” (ศาสตราจารยศิลป พรี ะศร)ี จากคาํ กลา วขางตน แสดงใหเ ห็นวางานศิลปะเปนสมบัติอันล้ําคาของมนุษยท่ีแสดง ความเปน อัจฉรยิ ะบงบอกถึงความเจรญิ ทางดา นจติ ใจ และสติปญญาอันสงู กวา ซ่ึงมีคุณคาตอ ชวี ิต และสงั คม ผลงานทัศนศิลปส ามารถแบงคณุ คาไดเปน 1. คณุ คาทางความงาม (Aesthetics Value) 2. คณุ คาทางเร่อื งราว (Content Value) 3. คณุ คาในการยกระดบั จิตใจ จะเหน็ ไดวา ศิลปกรรมหรอื ทศั นศิลปเ ปนสง่ิ ทมี่ นุษยสรา งขน้ึ จึงมีการขัดเกลาตกแตงให สวยงาม เปน วัตถสุ ุนทรยี เปนส่ิงที่มีความงาม ผูดูรับรูคาความงามไดในระดับพื้นๆ ใกลเคียง กัน เชน เปนภาพเขียน ภาพปน แกะสลัก หรือเปน ส่งิ กอสรา งท่ีสวยงาม แตการรับรูในระดับท่ี ลึกลงไปถงึ ขั้นชอบ ประทับใจ หรือชน่ื ชมนั้น เปน เร่ืองของแตล ะบุคคล
17 เรอื่ งท่ี 1.4 การนาํ ความงามของธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผลงาน ความคิดสรางสรรคค ืออะไร ความคิดสรางสรรค คือ กระบวนการคิดของสมองซ่ึงมีความสามารถในการคิดได หลากหลายและแปลกใหมจากเดิม โดยสามารถนําไปประยุกตทฤษฎี หรือหลักการไดอยาง รอบคอบและมีความถูกตอง จนนําไปสูการคิดคนและสรางสิ่งประดิษฐที่แปลกใหมหรือ รปู แบบความคิดใหม ทศั นศลิ ปไ ทยนําธรรมชาตมิ าสรา งสรรคผ ลงานอยา งไร ภาพลายไทย เปนลายท่ีประดิษฐขึ้นโดยมีธรรมชาติมาเปนแรงดลบันดาลใจ โดยดดั แปลงธรรมชาตใิ หเ ปนลวดลายใหมอ ยา งสวยงาม เชน ตาออย กามปู เปลวไฟ รวงขาว และดอกบวั ฯลฯ ลายไทยเดิมทเี ดียวเรียกกนั วา “กระหนก” หมายถึงลวดลาย เชน กระหนก ลาย กระหนกกา นขด ตอมามีคาํ ใชว า “กนก” หมายถงึ ทอง กนกปด ทอง กนกตูลายทอง ชางไทยโบราณแบงหมวดหมขู องศิลปะไทยออกได 4 หมวดดวยกนั คือ 1. กนก ภาษาสันสกฤต แปลวา“หนาม” สําหรับชา งเขยี นโบราณ กนก คือ ดงปาดงไม มแี บบฟอรมคือเปลวไฟเปน รูปสามเหล่ียม กนกแบบตาง ๆ เชน กนกสามตวั กนกใบเทศ กนก เปลว ฯลฯ 2. นารี คอื การเรยี นรฝู กฝนเกย่ี วกับการเขียนหนา มนษุ ย เทวดา นางฟา พระ และนาง ทั้งดานหนาตรงและดานหนา เพล ซ่งึ ถือวา เปนภาพหลักของภาพไทย เม่ือเขียนไดคลองแคลว ดแี ลว จงึ ฝก เขยี นทงั้ ตวั ในอรยิ าบถตาง ๆ ภาพเหลา นจ้ี ะแสดงอารมณด ว ย 3. กระบี่ คือ การฝก เขยี นภาพอมนษุ ยตางๆ ไดแ ก พวกยกั ษ วานร เปน ตน 4. คชะ คือ การฝกเขยี นภาพสตั วสามัญและภาพสตั วป ระดิษฐตางๆ ในหมวดนี้จะแบง สัตวที่เขียนเปนสองประเภท ประเภทแรกคือสัตวท่ีมีอยูบนโลกมนุษย เชน ชาง มา วัว นก เปนตน ประเภทท่ีสอง คอื สัตวประดษิ ฐห รือสตั วหมิ พานต เชน กินรี ราชสงิ ห เปนตน
18 เร่อื งที่ 1.5 ความคิดสรางสรรคในการนําเอาวัสดแุ ละสิ่งของตาง ๆ มาตกแตง รา งกาย และสถานท่ี เลอื กเครอื่ งแตงกายอยา งไรใหเ หมาะสม 1. การพจิ ารณาตนเอง ควรพจิ ารณาขอดอยของตนเองเพื่อนาํ มาปรบั ปรงุ การแตงกาย ใหเหมาะสม เชน การเลอื กเสื้อผา ทเี่ หมาะกบั รูปรา งทีผ่ อมหรอื อวน รปู รา งสูงหรือตํา่ สีผิวกาย เพศและวัยรวมถึงบุคลกิ ภาพ 2. การรับฟงคําวิจารณ การเปดใจกวางรับฟงคําวิจารณจากบุคคลรอบขาง จะเปน ขอ มูลทช่ี วยใหเ ราสามารถทราบจุดเดนจุดดอยของรางกายเรา เพ่ือหาทางปรับปรุงแกไขใหดี ขึ้น 3. การแตงกายใหเหมาะสม การแตงกายใหเหมาะสมกับเพศ วัย เวลา สถานที่ จะ ชว ยเสรมิ สรางบุคลกิ ภาพไดอ ีกทางหนง่ึ 4. การพรางสว นดอ ยเนน สวนดี บุคคลทุกคนจะมีจดุ เดน และจุดดอยของรางกาย เชน บางคนหนาสวยแตขาไมสวย จึงตองพยามทําใหดึงความสนใจใหคนอ่ืนมองที่จุดเดน จนกระทง่ั ลืมมองทจ่ี ุดดอย หรอื ใชเ ส้ือผาชว ยพรางสวนดอ ยของรางกาย 5. บคุ คลทร่ี า งกายเต้ยี ลา่ํ ควรใชเ สอื้ ผาลายเสนแนวตั้งหรือเฉียงข้ึน เส้ือผาควรใชทรง แคบยาวคลมุ สะโพก กางเกงควรเปนแบบเรียบ ๆ ไมมีจีบ กระโปรงแบบเรียบ ๆ ควรใชผาสี เขมแบบทิง้ ตัว หลกี เล่ียงการใชเขม็ ขดั เสนใหญ เครือ่ งประดบั ควรมขี นาดใหญกําลังดี อยาเลอื กแบบที่ใหญเกินไป และควรจะเปน แบบท่ีสอื่ ถึงความเบาสบาย 6. บุคคลที่มรี างกายอวน ควรใชเ สอื้ ผา ลายเสน แนวตั้ง หลีกเลี่ยงลายเสนโคงหยักหรือ ทรงกลม ไมควรใชเส้ือรัดรูปหรือหลวมมากจนเกินไป แบบเสื้อควรเปนแบบเรียบ ควรใช เสอ้ื ผาสีเขมหรือโทนหมน ๆ เปนผาท่ีมีน้ําหนัก ควรหลีกเลี่ยงการใสเส้ือแขนกุดและผาท่ี มันวาว 7. บุคคลทมี่ ีรางกายผอม ควรสวมเส้อื ผา ลายขวางหรอื เสนโคง เสอ้ื ผาควรมีการหนุน ไหล ควรใชเสอื้ คอปด เพอ่ื บังความผอมของลาํ คอ ถาใสเ ส้ือสทู ควรใหย าวคลมุ สะโพก เขม็ ขดั ควรใชเสน ใหญ ถาสวมกระโปรงควรเปน กระโปรงยาวปดขา ถา เปนกางเกงควรเลือกแบบมี จบี ที่เอว ควรเลือกใชเ สอื้ ผาสีสวางหรือสอี อน 8. บุคคลทีม่ ีรางกายสงู ใหญ จะแตงตัวไดคอ นขางงา ย สามารถใชเ ส้อื ผาไดหลายแบบ แตท ่สี าํ คัญก็คอื ควรเลือกใหเหมาะสมกบั เวลาและสถานที่
19 องคป ระกอบทางศลิ ปะทีน่ าํ มาใชก บั ทอ่ี ยอู าศยั มีอะไรบาง องคประกอบทางศิลปะทน่ี าํ มาใชในการจดั แตง ท่อี ยอู าศัย ไดแ ก 1. ขนาดและสัดสวนนาํ มาใชใ นการจัดท่ีอยูอาศัย ไดแก ขนาดของหอง ควรกําหนด ขนาดของหองใหมีพ้ืนที่รองรับกิจกรรมตาง ๆ ใหเหมาะสม เชน หองอาหาร หองครัว หองรับแขก จํานวนของสมาชิกในครอบครวั เครือ่ งเรอื น ควรกาํ หนดใหมีขนาดพอดีกับหอง และสมาชิก ไมส งู หรือเต้ยี จนใชง านไมส ะดวก 2. ความกลมกลืน ไดแ ก 2.1 ความกลมกลนื ของการตกแตง ท่อี ยอู าศัย 2.2 ความกลมกลนื ของเครื่องเรอื น 2.3 ความกลมกลนื ของสีในการตกแตง โดยควรคํานงึ ถึงวัตถปุ ระสงคของหอ งผใู ช 3. การตัดกัน โดยทวั่ ไปของการจัดตกแตง ที่อยอู าศัยนิยมทําในรูปแบบของการขัดกัน ในการใชเครอ่ื งเรอื นในการตกแตง เพอ่ื สรา งจดุ เดน หรอื จุดสนใจในการตกแตงไมใหเกิดความ กลมกลืนมากเกินไป 4. เอกภาพ ในการตกแตงสิ่งตาง ๆ หากขาดเอกภาพงานท่ีสําเร็จจะขาดความ สมบรู ณ ในการตกแตง ภายใน การรวมพื้นที่ในหองตา ง ๆ ใหเ หมาะสมกับกิจกรรมจึงเปนการ ใชเ อกภาพในการจัดพ้นื ท่ีที่ชัดเจน การจัดเอกภาพของเคร่ืองเรือนเคร่ืองใช หากเครื่องเรือน จดั ไมเปนระเบยี บยอ มทาํ ใหผ อู าศยั ขาดการใชส อยท่ดี แี ละขาดประสทิ ธิภาพในการทํางาน 5. การซ้ํา ทําใหเกิดความสอดคลองของการออกแบบตกแตงภายใน เชน การปู กระเบือ้ งปูพื้น หรอื การตดิ ภาพประดบั ผนัง 6. จังหวะ การจดั จังหวะของท่อี ยอู าศัยทาํ ไดหลายลกั ษณะ เชน การวางผังบรเิ วณหรือ การจดั แปลนบานใหมีลกั ษณะทเ่ี ชื่อมพน้ื ทตี่ อเนอ่ื งกนั เปน ระยะหรอื จงั หวะ ทําใหเกิดระเบียบ และสะดวกตอการทํางาน 7. การเนน ไดแ ก การเนน ดว ยสี การเนนดวยแสงการเนนดวยการตกแตง การใชวัสดุ เครื่องเรือน เครอื่ งใชหรอื ของตกแตงตา ง ๆ 8. ความสมดุล ไดแ ก จัดตกแตงเครอ่ื งเรือนหรอื วสั ดตุ าง ๆ ใหมีความสมดุลตอการใช งาน หรือเหมาะสมกับสถานท่ี เชน การจัดทิศทางของเคร่ืองเรือนใหเหมาะสมกับ สภาพแวดลอมและการทาํ งาน
20 9. สี มีความสมั พันธก ับงานศลิ ปะและการตกแตงสถานที่ เพราะสีมผี ลตอสภาพจิตใจ และอารมณข องมนษุ ย สใี หผ ูอ ยอู าศัยอยอู ยา งมคี วามสุข เบิกบานและร่ืนรมย ดังน้ันสีจึงเปน ปจ จยั สาํ คญั ของการจดั ตกแตงที่อยูอ าศยั ในการใชสตี กแตงภายใน ควรใชส ีอยา งไร ใหเ หมาะกบั แตล ะหอ ง 1. วัตถุประสงคของหองหรือสถานท่ี การใชสีตกแตงสถานที่ตาง ๆ ภายในบาน แบง ออกเปน หองตา ง ๆ ดังนี้ หองรับแขก เปนหองท่ีใชในการสนทนา หรือตอนรับผูมาเยือน ดังน้ันหองรับแขก ควรใชสอี บอนุ เชน สีครีม สสี มออ น หรือสีเหลืองออ น เพ่ือกระตนุ ใหเบกิ บาน หองอาหาร ควรมีสีทีด่ ูสบายตา เพ่ือเพิ่มรสชาติอาหาร อาจใชสีท่ีกลมกลืน นุมนวล เพราะสนี ุมนวลจะทาํ ใหเ กดิ ความสบายใจ หอ งครวั ควรใชสที ด่ี สู ะอาดตา และรักษาความสะอาดงาย หองควรเปนหองท่ีใชทํา กิจกรรมจงึ ควรใชส ีกระตุนใหเ กิดความสนใจในการทาํ กิจกรรม หองนอน เปนหองที่พักผอน ควรใชสีที่สบายตา อบอุน หรือนุมนวล แตการใชใน หอ งนอนควรคํานึงถงึ ผูใ ชดว ย หองน้ํา ควรใชสีที่สบายตาเปนธรรมชาติและสดช่ืน เชน สีฟา สีเขียว หรือสีขาว และควรเปนหองท่ที ําความสะอาดไดงาย การใชสีตกแตงภายในควรคํานึงถึงทิศทางของหอง หองที่ถูกแสงแดดสองควรใชสีออน เพื่อสะทอนแสง สวนหองท่ีอยูในท่ีมืด หรืออับ ควรใชสี ออนเพอ่ื ความสวางเชนกนั 2. เพศและวัย เพศชายหรือหญงิ จะใชสีในการตกแตงไมเหมือนกัน เพศชายจะใชสีเขมกวาเพศหญิง เชน สีเขียวเขม สีฟา หรือเทา สวนเพศหญิงจะใชสีท่ีออน และนุมนวลกวา เชน สีครีม สี เหลอื ง เปน ตน วยั ในแตล ะวยั จะใชสีไมเหมือนกัน เชน หองเด็กจะใชสีออนหวานนุมนวล หองผูใหญ จะมีสที ่อี บอนุ หอ งผสู งู อายจุ ะใชส ีท่นี มุ นวล
21 เรอื่ งที่ 1.6 คณุ คา ของความซาบซ้งึ ของวฒั นธรรม ประเพณขี องชาติ วัฒนธรรมและประเพณไี ทย หมายถึงอะไร วฒั นธรรม เปนสงิ่ ทีแ่ สดงความเปนชาติใหปรากฏชัดเจนขึ้น ประเทศไทยมีวัฒนธรรม ทีโ่ ดดเดน ทําใหคนไทยแตกตางจากชาติอื่น ๆ มีเอกลักษณประจําชาติท่ีเห็นไดจากภาษาที่ใช อุปนิสัยใจคอ ความรูสึกนึกคิดตลอดจนการแสดงออกท่ีนุมนวล อันมีผลมาจากสังคมไทยที่ เปนสังคมแบบประเพณนี าํ และเปน สังคมเกษตรกรรม เนือ่ งจากประชากรสวนใหญใชชีวิตอยู ในชนบท สภาพของสิ่งแวดลอมท่ีดี กลอมเกลาจิตใจมีความโอบออมอารี มีนํ้าใจเอ้ือเฟอ เกอ้ื กูลซงึ่ กันและกนั ตลอดมา ประเพณี คือ ระเบียบแบบแผนในการปฏิบัติท่ีเห็นวาดีกวา ถูกตองกวา หรือเปนท่ี ยอมรับของคนสวนใหญในสังคมและมีการปฏิบัติสืบตอกันมา เกิดจากความเช่ือในสิ่งที่มี อาํ นาจเหนอื มนษุ ย เชน อาํ นาจของดนิ ฟา อากาศ และเหตุการณท่ีเกิดขึ้นโดยไมทราบสาเหตุ ตาง ๆ ฉะนั้น ประเพณี คือ ความประพฤติของคนสวนรวมท่ีถือกันเปนธรรมเนียม หรือเปน ระเบยี บแบบแผน และสบื ตอ กันมาจนเปนพิมพเดียวกัน และยังคงอยูไดก็เพราะมีสิ่งใหมเขา มาชวยเสริมสรางสิ่งเกาอยูเสมอ และกลมกลืนเขา กันไดด ี ศลิ ปะไทย มีความสาํ คัญอยา งไร ศิลปวฒั นธรรมไทย แสดงถงึ ความเปน เอกลกั ษณม าชานาน เปนประเทศที่มีความเปน อิสระทางความคดิ บุคคลในประเทศมีความสงบสุข รัก สามัคคี จึงเกิดมีศิลปวัฒนธรรมตาง ๆ ที่เปนระเบียบแบบแผน มีความเปนมา มีคุณคา เปนวิธีการท่ีมีความสําคัญ ทุกคนแมแต ชาวตา งชาตเิ หน็ แลวรทู ันทวี า นีค่ อื “ประเทศไทย” คนไทยทกุ คนควรมีจติ สาํ นึกที่จะอนุรกั ษศ ิลปวัฒนธรรมและความเปนไทย โดยอาจใช แนวทาง ดงั น้ี 1. ศึกษาความเปนมา ทุกส่ิงทุกอยางท่ีเกิดขึ้นจะตองมีประวัติ ความเปนมา โดยเฉพาะสิง่ ท่ีมนษุ ยสรางสรรคดวยความประณตี แลวจะตองมีความเปนมา มีการพัฒนาการ มาอยางตอ เนื่อง จงึ เปนศิลปะท่งี ดงาม วัฒนธรรมที่ทุกคนยอมรับเห็นแลวเกิดความภาคภูมิใจ เชน ศิลปะดานการเขียนภาพ การสรางบานทรงไทย วัฒนธรรมการไหว การรับประทาน อาหาร เปน ตน
22 2. ศึกษาคณุ คาของศลิ ปะและวัฒนธรรมไทย ไมว า จะเปนศิลปะหรือวัฒนธรรมที่สืบ ทอดกนั มาจนเปนเอกลักษณ ตองมีคุณคาท่ชี ัดเจนหรือคุณคาแฝงอยูมากมาย เชน วัฒนธรรม การไหว ประเพณีสงกรานต ศิลปะแตล ะสมัย 3. ศึกษาวิธีการของศิลปะและวัฒนธรรมใหเขาใจ ปฏิบัติไดถูกตองตามหลักการที่ วางไว อยา ใหผดิ เพี้ยนจะเกิดความเสียหาย เชน การไหวท่ีถูกตอง แตละสถานการณ แตละ บุคคลทําอยางไร แตกตางกนั อยางไร เปน ตน ปจจุบัน “ศิลปะไทย” กําลังจะถูกลืมเม่ืออิทธิพลทางเทคโนโลยีสมัยใหมเขามา แทนที่สังคมเกาของไทย โดยเฉพาะอยางยิ่งโลกแหงการสื่อสารไดกาวไปลํ้ายุคมาก จนเกิด ความแตกตา งอยางเหน็ ไดชดั เม่ือเปรียบเทียบกับสมัยอดีต โลกใหมยุคปจจุบันทําใหคนไทยมี ความคิดหางไกลตัวเองมากขึ้น และอิทธิพลดังกลาวนี้ทําใหคนไทยลืมตัวเราเองมากขึ้นจน กลายเปนสิ่งสับสนอยูกับสังคมใหมอยางไมรูตัว มีความวุนวายดวยอํานาจแหงวัฒนธรรม ส่อื สารท่ีรบี เรง รวดเรว็ จนลืมความเปนเอกลักษณข องชาติ ถา เรามีปจจุบันโดยไมมีอดีต เราก็ จะมีอนาคตที่คลอนแคลนไมม่นั คง อนุชนจงึ ควรมองถงึ ความสาํ คัญของบรรพบรุ ุษ ผสู รางสรรคศลิ ปะไทย และทําหนา ที่สืบสานตอไปในอนาคต
23 กจิ กรรมทายบทท่ี 1 1.1 จุด เสน สี แสง-เงา รปู รา ง มีความสาํ คญั ในการสรา งงานทัศนศิลปไทยไดอยางเหมาะสม ขอท่ี 1 จากการศึกษาถึงความสําคัญของ \"แสง-เงา\" ใหผูเรียนเขียน สรุปความรูสึก ท่ีแสง-เงาทาํ ใหภ าพท่มี องเห็นมคี วามรูสกึ เปน 3 มิติ (2 คะแนน) 1.2 ทัศนศิลปไทย ประกอบดวย จิตรกรรม ประติมากรรม สถาปตยกรรม ภาพพิมพ ขอที่ 2 ใหผูเรียนเขียน สรุปลักษณะวิธีการเขียนภาพจิตรกรรมไทย 6 ขอ (3 คะแนน) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
24 1.3 ความงามของทัศนศิลปไ ทย สามารถเกิดจากความงามตามธรรมชาติได ขอท่ี 3 ใหผูเรียนเขียน สรุปส่ิงตาง ๆ ที่มีผลหรือมีอิทธิพลตอการสรางผลงาน ทัศนศลิ ปไทย 2 ขอ (2 คะแนน) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 1.4 จนิ ตนาการ เปน วธิ ีการหนึ่งทนี่ ําความงามจากธรรมชาตมิ าสรา งสรรคใ หเ ปนความงามทาง ทศั นศลิ ปไทยได ขอ ท่ี 4 ใหผูเรียนเขียน สรุปงานศิลปะไทยประเภทลายไทย 3 ขอ และบอกที่มาของ การนําธรรมชาติมาสรา งสรรค เปนผลงานลายไทย (3 คะแนน) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
25 ขอ ท่ี 5 ใหผ ูเรียนเขยี น สรปุ องคป ระกอบศลิ ปของงานสถาปต ยกรรมไทยท่ีนําธรรมชาติ มาสรา งสรรค 3 ขอ (3 คะแนน) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 1.5 ความงามทเี่ กิดจากความสรางสรรคข องมนษุ ย นบั วา มคี ณุ คา ในงานทัศนศิลปไ ทย ขอที่ 6 ใหผูเรียนเขียน ระบุงานทัศนศิลปไทยมีคุณคาอยางไร และคุณคาผลงาน ทัศนศลิ ปไทยมกี ่ีประเภท (3 คะแนน) .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ขอ ท่ี 7 ใหผูเรยี นนาํ หลักการจดั ทางศลิ ปะไปใชในการออกแบบทอ่ี ยูอ าศัย 3 ขอ โดยใชหวั ขอตอไปน้ี (3 คะแนน) 1) ความกลมกลนื 2) การตดั กนั 3) เอกภาพ 4) การซ้าํ 5) การเนน 6) ความสมดลุ
26 .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ขอท่ี 8 ใหผูเรียนใชดินสอหรือปากกาลูกลื่น วาดภาพลายเสนโดยใชเสนประเภท ตา ง ๆ เชน เสนตรงแนวตัง้ /เสนตรงแนวนอน/เสน ตรงแนวเฉยี ง/เสน ตัดกัน/เสน โคง /เสน คด/ เสน ประ/เสนขด/เสนหยกั ฯลฯ ลงในพนื้ กรอบสี่เหล่ยี ม (3 คะแนน) เกณฑก ารใหคะแนน สามารถวาดภาพโดยใชเสน ตางๆได 3 ประเภทให 1 คะแนน สามารถวาดภาพโดยใชเ สนตางๆได 6 ประเภทให 2 คะแนน สามารถวาดภาพโดยใชเสนตา งๆได 9 ประเภทให 3 คะแนน
27 บทที่ 2 ดนตรไี ทย เรอ่ื งท่ี 2.1 ประวตั ดิ นตรไี ทย เคร่อื งดนตรีไทยมีวิวฒั นาการมาอยางไร ดนตรไี ทย ไดแ บบอยางมาจากอินเดีย สามารถจําแนกเปน 4 ประเภท คือ เครื่อง ดีดเครือ่ งสี เครอ่ื งตี เคร่ืองเปา การกําเนิดและวิวัฒนาการของเครอื่ งดนตรีไทยนนั้ มีการสนั นษิ ฐานวา ดนตรีไทย เกิด จากความคิดและสตปิ ญ ญาของคนไทย เกิดข้นึ มาพรอมกบั คนไทย ต้งั แตส มัยที่ยงั อยทู างตอน ใต ของประเทศจีนแลว ท้ังนจี้ ะสงั เกตเหน็ ไดวา เครอ่ื งดนตรี ดั้งเดิมของไทย จะมีชอ่ื เรียกเปน คําโดด ซงึ่ เปน ลกั ษณะของคําไทยแท เชน เกราะ, โกรง, กรบั ฉาบ, ฉิ่ง ป, ขลยุ ฆอ ง, กลอง เปน ตน ตอมาเม่ือไทยไดอพยพลงมาตั้งถิ่นฐานในแถบแหลมอนิ โดจนี จึงรับเอาวัฒนธรรม ทางดนตรีแบบอนิ เดีย ผสมกับแบบมอญและเขมร เขามาผสมกบั ดนตรีที่มมี าแตเดิมของตน จงึ เกดิ เครื่องดนตรเี พม่ิ ข้ึนอีก ไดแก พณิ สังข ปไฉน บณั เฑาะว กระจับป และจะเข เปน ตน ตอมาเมื่อไทยไดต้ังถ่ินฐานอยูในแหลมอินโดจีนอยางม่ันคงแลวไดติดตอสัมพันธกับ ประเทศเพื่อนบานในแหลมอินโดจีนและประเทศทางตะวันตกบางประเทศที่เขามาติดตอ คา ขาย ทําใหไทยรับเอาเครื่องดนตรีบางอยางของประเทศตาง ๆ เหลานั้นมาใช เชน กลอง แขก ปชวาของชวา (อินโดนิเซีย) กลองมลายูของมลายู (มาเลเซีย) เปงมาง ตะโพนมอญ ป มอญ และฆอ งมอญของมอญ กลองยาวของพมา ขิม มา ลอของจนี กลองมริกัน (กลองของชาว อเม ริกัน ) เ ปยโ น อ อรแ กน และ ไว โอลี นขอ งปร ะเท ศทา งตะ วันต ก เ ปนต น ววิ ฒั นาการของดนตรไี ทย สามารถสรุปเปน ยคุ สมยั ไดดงั น้ี 1. สมยั สุโขทยั มีลกั ษณะเปน การขับลาํ นาํ และรองเลน กันอยางพนื้ เมือง เครอื่ งดนตรไี ทยท่ีปรากฏ หลักฐานในหนังสือไตรภูมิพระรวง ไดแก แตร, สงั ข, มโหระทึก, ฆอง, กลอง, ฉง่ิ , แฉง (ฉาบ), บณั เฑาะว, พณิ , ซอพุงตอ (สันนษิ ฐานวาคือ ซอสามสาย) ปไฉน, ระฆงั และ กังสดาล เปนตน
28 การผสมวงดนตรีไทยในสมัยสโุ ขทยั มีดังน้ี คอื 1. วงบรรเลงพิณ มีผูบรรเลง 1 คน ทาํ หนาท่ีดดี พิณและขบั รองไปดว ย 2. วงขบั ไม ประกอบดวยผบู รรเลง 3 คน คอื คนขบั ลํานํา 1 คน คนสี ซอสาม สาย คลอเสียงรอ ง 1 คน และ คนไกวบณั เฑาะว ใหจ ังหวะ 1 คน 3. วงปพาทย เปนลกั ษณะของวงปพ าทยเ ครือ่ ง 5 มี 2 ชนดิ คือ วงปพ าทยเ คร่อื งหา อยา งเบา ประกอบดว ยเครอื่ งดนตรีชนิดเลก็ ๆ จาํ นวน 5 ชนิ้ คอื 1. ป 2. กลองชาตรี 3. ทบั (โทน) 4. ฆอ งคู 5. ฉ่ิง ใชบ รรเลงประกอบการแสดง ละครชาตรี วงปพาทยเคร่ืองหา อยางหนัก ประกอบดว ย เครื่องดนตรีจาํ นวน 5 ช้นิ คือ 1. ป ใน 2. ฆองวง (ใหญ) 3. ตะโพน 4. กลองทัด 5. ฉงิ่ ใชบรรเลงประโคมในงานพิธีและบรรเลง ประกอบ การแสดงมหรสพตาง ๆ จะเห็นวา วงปพ าทยเ คร่อื งหา ในสมยั นีย้ งั ไมมีระนาดเอก 4. วงมโหรี เปน วงดนตรีทน่ี าํ เอาวงบรรเลงพณิ กบั วงขบั ไม มาผสมกัน เปน ลักษณะ ของวงมโหรเี คร่ืองส่ี ประกอบดวยผบู รรเลง 4 คน คือ 1. คนขบั ลํานาํ และตกี รับพวงให จังหวะ 2. คนสี ซอสามสาย คลอเสียงรอ ง 3. คนดดี พณิ 4. คนตที ับ (โทน) ควบคมุ จังหวะ 2. สมัยกรงุ ศรีอยุธยา จากหลกั ฐานในกฎมณเฑยี รบาล เครอื่ งดนตรที เี่ พ่งิ เกิดในสมยั น้ี ไดแก กระจับป ขลยุ จะเข และ ราํ มะนา ลกั ษณะของวงดนตรไี ทยในสมัยน้มี ีการเปลย่ี นแปลง และพฒั นาข้ึน กวาในสมยั สุโขทัย ดงั นี้ 1. วงปพาทย ในสมยั นี้ ก็ยงั คงเปน วงปพาทยเ คร่อื งหา เชน เดียวกับในสมัยสุโขทัย แตมี ระนาดเอก เพม่ิ ขึน้ วงปพ าทยเ ครือ่ งหา ในสมัยน้ปี ระกอบดวย เคร่อื งดนตรี 1. ระนาด เอก 2. ปใ น 3. ฆอ งวง (ใหญ) 4. กลองทดั ตะโพน 5. ฉิง่ 2. วงมโหรี พัฒนาจาก วงมโหรีเคร่อื งสี่ ในสมยั สโุ ขทยั เปน วงมโหรีเครอ่ื งหก ไดเพิม่ เคร่อื งดนตรี เขาไปอกี 2 ชนิ้ คือ ขลยุ และ รํามะนา ประกอบดว ย เครอ่ื งดนตรี จํานวน 6 ชิ้น คอื 1.ซอสามสาย 2. กระจบั ป (แทนพิณ) 3. ทับ (โทน) 4. รํามะนา 5. ขลุย 6. กรบั พวง
29 3. สมยั กรงุ ธนบรุ ี วงดนตรีไทยในสมยั นีไ้ มปรากฏหลกั ฐานวา มีการพัฒนาเปลยี่ นแปลง สันนิษฐานวา ยังคงเปน ลกั ษณะและรปู แบบของดนตรีไทยในสมยั กรุงศรอี ยุธยาน่ันเอง 4. สมยั กรงุ รตั นโกสนิ ทร วงดนตรีในยุคสมยั นีเ้ ร่มิ มกี ารแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแ ก วงเครอ่ื งสาย ซ่งึ ประกอบดว ยเครื่องดนตรีท่มี ีสายทั้งหลาย เชน ซอ จะเข เปนตน วงปพ าทย ประกอบดว ยเคร่อื งตเี ปนสวนใหญ ไดแก ระนาด ฆอ ง และป เปน ตน วงมโหรี เปน การรวมกันของวงเคร่ืองสายและวงปพ าทย แตต ดั ปอ อกเพราะเสียงดงั กลบเสยี งเครอื่ งสายอื่นหมด ดนตรีไทยสวนใหญท ม่ี พี ฒั นาการมาจากความนยิ มของเจานายในราชสาํ นกั โดยเฉพาะสมัยรชั กาลที่ 5 - 7 จัดวาเปน ยคุ ที่วงการดนตรีไทยถึงจดุ รงุ เรอื งสดุ ในสมัย รัตนโกสนิ ทรนี้ สามารถเรยี งลําดับพัฒนาดนตรีไทย ไดดงั นี้ รชั กาลที่ 1 มกี ารเพิ่ม กลองทดั ข้ึนอีก 1 ลกู ใน วงปพ าทย วงปพ าทย จึงมกี ลองทดั 2 ลกู เสยี ง สูง (ตวั ผ)ู ลกู หนงึ่ และ เสยี งต่าํ (ตวั เมยี ) ลกู หน่งึ และการใชกลองทัด 2 ลกู ในวงปพาทย ก็ เปนที่นยิ มกันมาจนกระท่ังปจจบุ นั นี้ รัชกาลที่ 2 เปนยุคทองของดนตรีไทยยคุ หนง่ึ พระมหากษตั รยิ ทรงสนพระทยั ดนตรีไทย เปนอยาง ยิ่ง ทรงพระปรชี าสามารถทรงดนตรีไทยซอสามสายได มีซอคูพระหตั ถช อ่ื วา “ซอสายฟา ฟาด” และทรงพระราชนิพนธเ พลงไทยทไี่ พเราะและอมตะมาจนบัดนีค้ อื เพลง “บหุ ลนั ลอยเลอื่ น” ในสมัยนไ้ี ดมีการนําเอาวงปพาทยมาบรรเลง ประกอบการขบั เสภาเปน ครง้ั แรก นอกจากนี้ยัง มีกลองชนดิ หนงึ่ เกดิ ข้ึน โดยดดั แปลงจาก “เปงมาง” ของมอญ เรยี กวา “สองหนา ” ใชตี กํากบั จงั หวะแทนเสยี งตะโพนในวงปพ าทย ประกอบการขบั เสภา
30 รชั กาลท่ี 3 วงปพ าทยไดพ ัฒนาขึ้นเปน วงปพ าทยเ คร่อื งคู เพราะไดม กี ารประดษิ ฐระนาดทุม มาคู กับระนาดเอก และประดษิ ฐฆองวงเลก็ มาคกู ับ ฆองวงใหญ รัชกาลที่ 4 วงปพ าทยไ ดพ ัฒนาข้ึนเปนวงปพาทยเครอื่ งใหญ ไดมกี ารประดิษฐเ คร่ืองดนตรี เพ่มิ ขึน้ 2 ชนิด เรียกวา ระนาดเอกเหล็ก และระนาดทมุ เหล็ก นาํ มาบรรเลงเพิ่มในวงปพาทยเคร่ืองคู ทาํ ใหขนาดของวงปพาทยข ยายใหญขนึ้ จงึ เรยี กวา วงปพ าทยเ ครื่องใหญ เพลงเถาเกิดข้ึน มากมายในสมยั น้ี นอกจากน้วี งเคร่ืองสาย ก็เกิดข้ึนในสมัยรชั กาลนีเ้ ชนกัน รชั กาลที่ 5 ไดมีการปรบั ปรงุ วงปพาทยข้ึนใหม เรียกวา “วงปพ าทยดึกดาํ บรรพ” ใชบ รรเลง ประกอบการแสดง “ละครดกึ ดําบรรพ” วงปพาทยดึกดาํ บรรพ ประกอบดว ยระนาดเอก ฆอ งวงใหญ ระนาดทุม ระนาดทุมเหลก็ ขลยุ ซออู ฆองหุย (ฆอง 7 ใบ) ตะโพน กลองตะโพน และเครอื่ งกํากับจังหวะ รชั กาลท่ี 6 มีการปรับปรุงวงปพ าทยข ้ึน โดยนาํ วงดนตรขี องมอญมาผสมกับวงปพ าทยข องไทย เรียกวา “วงปพ าทยม อญ” โดยหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศลิ ปบรรเลง) เปนผูปรับปรุงขนึ้ วงป พาทยมอญดังกลาวนี้ กม็ ที ั้งวงปพ าทยม อญเครอื่ งหา เคร่อื งคู และเครอ่ื งใหญ เชนเดยี วกับวงป พาทยของไทย และกลายเปนท่นี ิยมใชบรรเลงประโคมในงานศพ มาจนกระท่งั บัดน้ี รูปแบบของวง ดนตรไี ทยเปล่ียนแปลงพัฒนา ดงั นค้ี อื 1. การนําเครอื่ งดนตรีของชวา หรืออินโดนีเซีย คือ “องั กะลงุ ” มาเผยแพรใ นเมืองไทย เปนคร้งั แรก โดยหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) นาํ มาดดั แปลง ปรบั ปรุงขึน้ ใหมใหม ี เสียงครบ 7 เสยี ง (เดิมมี 5 เสียง) ปรับปรงุ วธิ ีการเลน โดยถอื เขยา คนละ 2 เสยี ง ทาํ ให กลายเปน เคร่อื งดนตรีไทยอกี อยา งหนึ่ง เพราะคนไทยสามารถทําอังกะลงุ ไดเอง อีกทั้งวิธีการ บรรเลงก็เปน แบบเฉพาะของเราแตกตา งไปจากของชวาโดยสน้ิ เชิง 2. การนําเคร่อื งดนตรีของตา งชาติเขามาบรรเลงผสมในวงเครอ่ื งสาย ไดแก ขมิ ของจีน และออรแกนของฝรงั่ ทําใหวงเคร่ืองสายพัฒนารปู แบบของวงไปอีกลักษณะหนึง่ คอื “วงเคร่อื งสายผสม”
31 ในสมยั รชั กาลที่ 6 มกี ารกําหนดราชทินนามของนกั ดนตรที รี่ ับราชการในราชสํานักเปน จํานวนมาก นกั ดนตรสี าํ คญั ทา นหน่ึงแหงกรงุ รัตนโกสินทร คือ ทา นหลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ซงึ่ เปนนักดนตรที ่มี ีความสามารถท้ังปพาทยและเคร่ืองสาย เปนผูประพนั ธ เพลงไทยหลายเพลง เชน แสนคํานึง นกเขาขะแมร ลาวเส่ียงเทยี น ฯลฯ รชั กาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยหู วั ไดทรงสนพระทยั ทางดานดนตรีไทยมากเชนกัน พระองคไ ดพระราชนิพนธเ พลงไทยไวถึง 3 เพลง คือ เพลงโหมโรงคลื่นกระทบฝง 3 ชน้ั เพลง เขมรลอยองค (เถา) และเพลงราตรปี ระดับดาว (เถา) ในวังตาง ๆ มักจะมวี งดนตรปี ระจาํ วัง เชน วงวงั บูรพา วงวังบางขุนพรหม วงวังบางคอแหลม และวงวังปลายเนนิ เปนตน ตอมาภายหลงั การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ .2475 เปนตนมา ดนตรีไทยเรม่ิ ซบ เซาลง เนือ่ งจากรฐั บาลในสมัยหนง่ึ มีนโยบาย “รฐั นยิ ม” กลาวคอื มีการหามบรรเลง ดนตรี ไทย เพราะเห็นวา ไมสอดคลองกบั การพฒั นาประเทศใหทัดเทียมกบั อารยประเทศ ใครจะจดั ใหม กี ารบรรเลง ดนตรีไทยตองขออนุญาตจากทางราชการกอน อกี ทง้ั นกั ดนตรไี ทยก็จะตองมี บัตรนักดนตรีทที่ างราชการออกให จนกระท่งั ตอมาอีกหลายป เมอ่ื ไดมีการสั่งยกเลกิ “รฐั นยิ ม” ดังกลา ว แตถ ึงกระนั้นดนตรีไทยกไ็ มรุงเรอื งเทา แตกอ น รชั กาลที่ 8 (พ.ศ. 2477 – 2489) - เกดิ โรงเรียนสอนดนตรแี ละนาฏศิลปไ ทยของราชการแหงแรกคอื โรงเรียนนาฏดุริยางค ศาสตร (ปจจุบันคือวทิ ยาลัยนาฏศิลป) - กรมศิลปากรต้ังคณะกรรมการตรวจสอบบทเพลงเพื่อบันทึกโนตเพลงไทยเปนโนต สากล รัชกาลที่ 9 (พ.ศ. 2487 – ปจจุบนั ) - มีการนาํ ทาํ นองเพลงพืน้ เมอื งหรือเพลงไทยสองชั้น ช้ันเดียว มาใสเน้ือรองใหมแบบ เนื้อเตม็ ตามทาํ นอง เกิดเปนเพลงลูกทงุ เพลงลกู กรุง - พ.ศ. 2512 พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหคณะวิศวกรรมศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั วัดความถ่ขี องเสียงดนตรีไทยเพอื่ ใหเปน มาตรฐาน - การสอนดนตรไี ทยไดร บั การสงเสรมิ เขา สูโรงเรียนและสถาบนั การศกึ ษาท่วั ประเทศ
32 - พ.ศ. 2528 สาํ นกั งานคณะกรรมการวฒั นธรรมแหงชาติ เร่ิมตนการประกาศยกยอง ศิลปน แหง ชาติ - ศิลปนรุนใหมพัฒนาดนตรีไทยในแนวทางรวมสมัย เชน การประสมวงที่มีเคร่ือง ดนตรีไทยกับเคร่ืองดนตรีตะวันตก การใชเทคโนโลยีการบันทึกเสียงสรางมิติเสียงใหม ๆ ใน ดนตรไี ทย - ดนตรีไทยไดรับการเผยแพรท างส่ือรูปแบบใหม ทง้ั แถบบันทกึ เสียง และซีดี รายการ วทิ ยุ รายการโทรทศั น และเวบ็ ไซต - สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเปนองคอุปถัมภ ศิลปวัฒนธรรมดนตรีท่ีสําคัญยิ่ง ทรงพระปรีชาสามารถในทางการบรรเลงดนตรีไทยและขับ รองตลอดจนพระราชนิพนธเน้ือรองสําหรับนําไปบรรจุเพลงตาง ๆ ผลงานพระราชนิพนธท่ีมี ชอ่ื เสียง เชน เพลงไทย ดําเนินดอย เพลงเตาเห เพลงชืน่ ชุมนุมกลมุ ดนตรไี ทย เปนตน เรื่องท่ี 2.2 เทคนคิ และวิธกี ารเลน ของเครอ่ื งดนตรไี ทย เคร่ืองดนตรีไทยคอื อะไร และมกี ป่ี ระเภท เครอ่ื งดนตรไี ทย คือ สิง่ ท่สี รา งขึน้ สําหรับทาํ เสยี งใหเปน ทาํ นองหรือจังหวะ วิธีท่ีทาํ ให มเี สียงดงั ขึน้ นั้นมีอยู 4 วธิ ี คอื - ใชม อื หรือสง่ิ ใดสง่ิ หน่งึ ดีดทีส่ าย แลว เกิดเสียงดังขนึ้ ส่ิงที่มสี ายสาํ หรบั ดีด เรยี กวา “เครื่องดดี ” - ใชเ สน หางมา หลาย ๆ เสน รวมกนั สไี ปมาท่ีสาย แลวเกิดเสียงดงั ขน้ึ สิง่ ท่ีมสี ายแลว ใช เสน หางมาสใี หเกดิ เสยี ง เรยี กวา “เครือ่ งสี” - ใชม ือหรือไมต ีที่สงิ่ นั้นแลวเกิดเสียงดงั ข้ึน สิง่ ทใี่ ชไ มหรือมอื ตี เรียกวา “เครอ่ื งต”ี - ใชปากเปาลมเขาไปในสงิ่ น้ันแลวเกดิ เสียงดังขึ้น สง่ิ ท่ีเปาลมเขาไปแลวเกิดเสียง เรียกวา “เครอื่ งเปา ” เครื่องดนตรีไทยจึงสามารถแบงไดเปน 4 ประเภท คือ ดีด สี ตี เปา
33 เคร่ืองดนตรไี ทยทงั้ 4 ประเภท ประกอบดวยอะไร และมวี ธิ ีการเลนอยา งไร 1. เคร่อื งดนตรไี ทยประเภท เครอ่ื งดดี เคร่ืองดีด คอื เคร่ืองดนตรีไทยท่ีเลนดว ยการใชน ิว้ มือ หรอื ไมดีด ดดี สายใหสั่นสะเทือน จงึ เกิดเสยี งขน้ึ เครื่องดนตรีไทยคอื กระจบั ป พณิ น้ําเตา พิณเปย ะ จะเข ซึง กระจบั ป เปนเครือ่ งดนตรีประเภทดีด หรอื พิณ 4 สายชนดิ หนึ่ง ตวั กะโหลกเปนรูปกลมรแี บน ทง้ั หนา หลัง มคี วามหนาประมาณ 7 ซม. ดานหนายาวประมาณ 44 ซม. กวางประมาณ 40 ซม. ทาํ คันทวนเรยี วยาวประมาณ 138 ซม. ตอนปลายคนั ทวนมลี ักษณะแบน และบาน ปลายผายโคง ออกไป ถาวัดรวมทงั้ คันทวนและตวั กะโหลก จะมีความยาวประมาณ 180 ซม. มีลูกบิดสาํ หรับขนึ้ สาย 4 อัน มีนมรับริว้ น้ิว 11 นมเทากับจะเข ตรงดา นหนา กะโหลกมแี ผนไม บาง ๆ ทําเปนหยอ งคา้ํ สายใหต งุ ข้นึ เวลาบรรเลงใชน ้ิวหวั แมม ือกับน้ิวช้จี ับไมดี เขยี่ สายให เกดิ เสยี ง พณิ น้าํ เตา พิณโบราณเรียก พิณน้ําเตา ซ่ึงมีลักษณะเปนพิณสายเดี่ยว การท่ีเรียกวาพิณนํ้าเตา เพราะใชเปลอื กผลนา้ํ เตามาทํา คันพณิ ท่ีเรียกวา ทวน ทําดวยไมเหลา ใหปลายขางหน่ึงเรียว งอนโคงข้ึนสําหรับผูกสาย ที่โคนทวนเจาะรูแลวเอาไมมาเหลาทําลูกบิดสําหรับบิดใหสายตึง หรอื หยอ น เพอื่ ใหเ สียงสูงต่ํา สายพิณมีสายเดียวเดิมทําดวยเสนหวาย ตอมาใชเสนไหม และ ใชลวดทองเหลอื งในปจจบุ ัน พณิ เปย ะ พณิ เปย ะ หรือพิณเพียะ เปเ คร่อื งดนตรพี น้ื เมอื งลานนาชนดิ หน่งึ มีคันทวน ตอนปลาย คันทวนทําดวยเหลก็ รปู หัวชาง ทองเหลืองสาํ หรับใชเปนที่พาดสาย ใชสายทองเหลืองเปนพ้ืน สายทองเหลืองนี้จะพาดผานสลักตรงกะลาแลวตอไปผูกกับสลักตรงดานซาย สายของพิณ เปยะมีท้ัง 2 สาย และ 4 สาย กะโหลกของพิณเปยะทําดวยเปลือกนํ้าเตาตัดครึ่ง หรือ กะลามะพราวก็ได เวลาดีดใชกะโหลกประกบติดกับหนาอก ขยับเปด ปดใหเกิดเสียงตาม ตองการ
34 จะเข เปน เครือ่ งดนตรีประเภทดีด มี 3 สาย นํามาวางดีดกับพื้น บรรเลงอยูในวงมโหรีคูกับ กระจับป ตวั จะเขท ําเปนสองตอน คือตอนหัว และตอนหาง ตอนหัวเปนกระพุงใหญ ทําดวย ไมแ กน ขนนุ ทอนหวั และทอ นหางขุดเปนโพรงตลอด ปดใตทองดวยแผนไม มีเทารองตอนหัว 4 เทา และตอนปลายอีก 1 เทา ทําหนังนูนตรงกลาง ใหสองขา งลาดลง โยงสายจากตอนหัวไป ทางตอนหางเปน 3 สาย มีลูกบิดประจําสายละ 1 อัน สาย 1 ใชสายลวดทองเหลือง อีก 2 สายใชเสนเอ็น เวลาบรรเลงใชดีดดวยไมดีดกลมปลายแหลมทําดวยงาชาง หรือกระดูกสัตว เคยี นดว ยเสน ดา ยสาํ หรับพันติดกับปลายน้ิวช้ขี า งขวาของผูดดี และใชน ิ้วหัวแมม ือ กบั น้ิวกลาง ชวยจับใหม กี าํ ลังเวลาแกวงมือสายไปมา ใหส ัมพันธก ับมอื ขางซา ยขณะกดสายดว ย ซงึ เปนเครื่องดนตรชี นดิ ดดี มี 4 สายเชนเดยี วกับกระจับป แตมีขนาดเล็กกวา กะโหลกมี รูปรางกลม ท้ังกะโหลกและคันทวน ใชไมเน้ือแข็งช้ินเดียวควาน ตอนท่ีเปนกะโหลกใหเปน โพรง ตดั แผน ไมใหกลม แลวเจาะรูตรงกลางทําเปนฝาปดดานหนาเพ่ืออุมเสียงใหกังวาน คัน ทวนทําเปนเหลี่ยมแบนตอนหนาเพ่ือติดตะพาน หรือนมรับนิ้วจํานวน 9 อัน ตอนปลายคัน ทวนทําเปน รปู โคง และขดใหเ ปนรอง เจาะรูสอดลูกบิดขางละ 2 อัน รวมเปน 4 อัน สอดเขา ไปในรอ ง สาํ หรบั ข้ึนสาย 4 สาย สายของซึงใชสายลวดขนาดเล็ก 2 สาย และสายใหญ 2 สาย ซงึ่ เปน เครอ่ื งดีดทชี่ าวไทยทางภาคเหนือนิยมนํามาเลน รวมกบั ปซ อ และสะลอ 2. เครอ่ื งดนตรีไทยประเภท เครอ่ื งสี เครอ่ื งสี เปนเคร่ืองสายทีท่ าํ ใหเกิดเสียงดวยการใชค นั ชกั สีเขากับสาย โดยมากเรียกวา “ซอ” เครอื่ งสีทน่ี ิยมเลน ไดแก ซอดว ง เปนซอสองสาย กะโหลกของซอดวงน้ันเดิมใชกระบอกไมไผ ปจจุบันใชไมจริง หรือ งาชางทําก็ได แตท่ีนิยมทําดวยไมลําเจียก สวนหนาซอนิยมใชหนังงูเหลือมขึง ดานมือจับมี หมุดสําหรับใหเสนหางมาคลอง อีกดานหน่ึงเจาะรูไวรอยเสนหางมา สอดเสนหางมาใหอยู ภายในระหวางสายเอกกับสายทุมสําหรับสี การเทียบเสียง เทียบเสียงใหตรงกับเสียงขลุย เพียงออ เหตทุ เี่ รียกวา ซอดวงก็เพราะมีรปู รา งคลา ยเคร่อื งดักสัตว กระบอกไมไผเหมอื นกนั
35 ซออู เปนซอสองสาย ตวั กะโหลกทาํ ดวยกะลามะพราว คันทวนทําดว ยไมเน้ือแข็ง ตอนบนมี ลูกบดิ สาํ หรับขงึ สาย สายซอทาํ ดว ยไหมฟน มคี นั ชกั อยรู ะหวา งสาย ซออมู ีเสียงทมุ ต่าํ มีรปู รา ง คลาย ๆ กบั ซอของจนี ทเี่ รยี กวา ฮู – ฮู (Hu-hu) เหตุท่ีเรียกวา ซออู ก็เพราะเรียกตามเสียงที่ได ยินนั่นเอง สะลอ เปนเคร่อื งดนตรพี ืน้ เมืองลานนาชนิดหนึ่ง เปนประเภทเครื่องสีซึ่งมีท้ัง 2 สาย และ 3 สาย คันชักสาํ หรับสจี ะอยขู างนอกเหมือนคันชักซอสามสาย สะลอเรียกอีกอยางหนึ่งวา ทรอ หรือซะลอ สะลอใชบรรเลงประกอบการแสดง หรือบรรเลงรวมกบั บทรอ ง และทํานองเพลงได ทุกชนิด ซอสามสาย สว นตาง ๆ ของซอสามสาย ดังน้ี 1. ทวนบน เปน สว นบนสุดของคนั ซอ ทาํ หนาทค่ี ลา ย ๆ กับทอ อากาศ 2. ทวนลา ง ทําเปนรูปทรงกระบอก ทาํ หนาที่เปน ตาํ แหนงสําหรบั กดนว้ิ ลงบนใน ตาํ แหนง ตา ง ๆ 3. พรมบน คือสว นที่ตอ จากทวนลา งลงมา สวนบนกลงึ เปนลกู แกว สวนตอนลางทาํ เปน รูปปากชางเพอ่ื ประกอบกบั กะโหลกซอ 4. พรมลาง สว นทีป่ ระกบกบั กะโหลกซอ ทาํ เปน รูปปากชาง 5. ถวงหนา ควบคมุ ความถขี่ องเสียง ทาํ ใหม เี สยี งนมุ นวลไพเราะ นา ฟงยิ่งขนึ้ 6. หยอง ทาํ ดว ยไมไ ผ แกะใหเ ปนลกั ษณะคู ปลายทงั้ สองของหยองควา นเปน เบา ขนมครก เพ่อื ทาํ ใหเสียงที่เกดิ ขึ้นสง ผา นไปยังหนาซอ มีความกงั วานมากยิ่งขน้ึ 7. คันสี (คันชกั ) ประกอบดว ย ไม และหางมา คันสนี ั้นเหลาเปน รปู คันศร โดยมาก นยิ มใชไมแ กว เพราะเปนไมเ นื้อแข็ง และมลี วดลายงดงาม
36 การสซี อ วางคันสีใหช ิดดา นใน ใหอ ยูในลักษณะเตรยี มชกั ออก แลวลากคนั สีออกชา ๆ ดวยการ ใชวิธสี ีออก ลากคนั สีใหส ดุ แลวเปลีย่ นเปนสีเขาในสายเดยี วกนั ทาํ เรือ่ ยไปจนกวา จะคลอง พอคลอ งดีแลว ใหเปลี่ยนมาเปนสสี ายเอก โดยดันนว้ิ นางกบั นวิ้ กอยออกไปเลก็ นอ ย ซอจะ เปลี่ยนเปน เสียง ซอล ทันที ดังน้ีคนั สี ออก เขา ออก เขา เสยี ง โด โด ซอล ซอล ฝก เรื่อยไป จนเกิดความชํานาญ ขอ ควรระวงั ตองวางซอใหตรง โดยใชม อื ซา ยจบั ซอใหพอเหมาะ อยา ใหแ นนเกินไป อยา ให หลวมจนเกนิ ไป ขอมอื ที่จบั ซอตองทอดลงไปใหพ อดี ขณะนั่งสียืดอกพอสมควร อยา ใหหลัง โกงได มอื ท่คี บี ซอใหอ อกกําลงั พอสมควรอยาใหซ อพลิกไปมา 3. เคร่ืองดนตรไี ทยประเภท เครอื่ งตี เครอื่ งตีแยกไดเ ปน 3 ประเภทตามหนาทใี่ นการเลน คือ 1. เครือ่ งตที ่ีทําจังหวะ หมายถึง เครอ่ื งตที ่เี มอื่ ตแี ลวจะกลายเปน เสียงท่คี มุ จังหวะกา เลนของเพลงน้นั ๆ ตลอดทั้งเพลง ไดแ ก ฉ่งิ และฉับ ถือเปน หวั ใจของการบรรเลง 2. เคร่ืองตที ี่ประกอบจงั หวะมหี ลายอยาง เชน กลองแขก กลองทัด ตะโพนไทย ตะโพนมอญ ฉาบใหญ ฉาบเล็ก กรับ โหมง เปงมางคอก กลองตกุ ฯลฯ 3. เคร่อื งตีท่ีทาํ ใหเกิดทํานอง ไดแก ฆองไทยวงใหญ ฆองไทยวงเล็ก ฆอ งมอญวงใหญ ฆอ งมอญวงเล็ก ระนาดเอก ระนาดทุม ขมิ องั กะลงุ (บรรเลงเปนวง) ตวั อยางของเครอ่ื งดนตรไี ทยประเภทเครอื่ งตี ไดแก กรบั พวง ทําดวยไม หรือโลหะ ลักษณะเปน แผนบางหลายแผน รอ ยเขา ดวยกัน ใชไมหนาสองชิ้น ประกับไว วธิ ตี ี ใชม อื หน่งึ ถอื กรบั แลว ตกี รับลงไปบนอกี มือหนง่ึ ทรี่ องรบั ทาํ ใหเกิดเสยี ง กระทบจากแผน ไม หรอื แผน โลหะดงั กลาว
37 ระนาดเอก วิวฒั นาการมาจากกรับ ลกู ระนาดทาํ ดวยไมไผบ ง หรือไมแกน ระนาดเอกในปจจุบันมี จํานวน 21 ลูก มีความยาวประมาณ 120 ซม. มีเทารอง รางเปนเทาเดี่ยว รูปคลายกับพาน แวนฟา ระนาดทมุ เปนเครื่องดนตรีทส่ี รางข้ึนมาในรัชกาลท่ี 3 สรา งเลียนแบบระนาดเอก มรี ูปรา งคลาย หบี ไม แตเวา ตรงกลางใหโ คง รางระนาดทมุ จะมีขนาดยาวประมาณ 124 ซม. ปากรางกวา ง ประมาณ 22 ซม. มีเทา เตย้ี ๆ รองไว 4 มุมราง ระนาดเอกเหลก็ หรอื ระนาดทอง ระนาดเอกเหลก็ ประดิษฐข้ึนในรัชกาลที่ 4 แตเดิมลูกระนาดดวยทองเหลือง จึงเรียก กันวาระนาดทอง ระนาดเอกเหล็กมีขนาด 23.5 ซม. กวางประมาณ 5 ซม. ลดหลั่นข้ึนไป จนถึงลูกยอดท่ีมีขนาด 19 ซม. กวางประมาณ 4 ซม. รางของระนาดเอกเหล็กนั้นทําเปนรูป ส่เี หล่ียม มีเทา รองรบั ไวท ง้ั 4 ดาน ระนาดทุมเหลก็ ระนาดทุมเหลก็ มีจาํ นวน 16 หรือ 17 ลกู ตวั รางระนาดยาวประมาณ 1 เมตร ปากราง กวางประมาณ 20 ซม. มีเทารองติดลูกลอ 4 เทา เพื่อใหเคล่ือนท่ีไปมาไดสะดวก ตัวรางสูง จากพนื้ ถงึ ขอบบนประมาณ 26 ซม. ระนาดจะใชไมตี 2 อัน ทําไมตีเปน 2 ชนิด ชนิดหน่ึงทํา หัวไมต ใี หแขง็ เมอ่ื ตจี ะมีเสียงดงั เกรยี วกราว เม่ือนําเขา ผสมวงจะเรียกวา “วงปพาทยไมแข็ง” อีกชนิดหนึ่งทําไมตีใหออนนุมเม่ือตีจะเกิดเสียงนุมนวล เวลานําระนาดเอกท่ีใชไมตีชนิดน้ีมา ผสมวง จะเรียกวา “วงปพ าทยไมน วม” กลองแขก มีรูปรางยาวเปนกระบอก หนาดานหน่ึงใหญเรียกวา “หนาลุย” หนาดานหน่ึงเล็ก เรียกวา “หนา ตา น” หนงั หนา กลองทําดวยหนงั ลกู ววั หนังแพะ ใชเ สน หวายผา ซกี เปนสายโยง เรง ใหตึงดว ยรัดอก สาํ รับหนง่ึ มีสองลูก ลูกเสียงสูงเรยี กวา “ตัวผู” ลกู เสียงต่ําเรยี กวา “ตวั เมีย” การตีใชฝ ามอื ทัง้ สองตีทั้งสองหนาใหเสียงสอดสลับกนั ท้งั สองลกู
38 กลองชนะ รปู รา งเหมอื นกลองแขกแตส ั้นกวา หนาหน่ึงใหญ อกี หนา หนึ่งเล็ก ใชตีดวยไมง อ ๆ หรือหวาย ทางดานหนาใหญ เดมิ กลองชนะนาจะใชในกองทัพ หรือในการสงคราม ตอ มาใช เปนเคร่ืองประโคมในกระบวนพยุหยาตรา และใชประโคมพระบรมศพ พระศพ และศพ ตาม เกียรติยศของงาน กลองยาว หุนกลองทําดวยไม ตอนหนาใหญ ตอนทายเรียวแลวบานปลายเปนรูปดอกลําโพงมี หลายขนาด ข้ึนหนงั หนา เดียว ตัวกลางนยิ มตบแตงใหส วยงามดวยผาสี หรือผาดอกเย็บจีบยน ปลอยเชิงเปน ระบายหอยมาปกดว ยกลอง มสี ายสะพายสําหรบั คลองสะพายบา ใชตดี วยฝามือ แตการเลนโลดโผน อาจใชสวนอื่น ๆ ของรางกายตีก็มี กลองยาวไดแบบอยางมาจากพมา นยิ มเลน ในงานพธิ ีขบวนแห กลองชนดิ นี้เรียกชอ่ื ตามเสียงท่ตี ไี ดอีกชอื่ หน่ึงวา “กลองเถดิ เทงิ ” ตะโพน ทําดวยไมเน้ือแข็ง ขุดแตงใหเปนโพรงภายใน ขึ้นหนังสองหนา ตรงกลางปอง และ สอบไปทางหนาท้ังสอง หนาหน่ึงใหญเรียกวา “หนาเท่ิง” หรือ “หนาเทง” ปกติอยูดาน ขวามือ อีกหนาหน่ึงเล็ก เรียกวา “หนามัด” ใชสายหนังเรียกวา “หนังเรียด” โยงเรงเสียง ระหวา งหนาทง้ั สอง ตรองรอบขอบหนังข้นึ หนา ทง้ั สองขา ง ถักดวยหนังตีเกลียวเปนเสนเล็ก ๆ เรียกวา “ไสละมาน” สําหรับใชรอยหนังเรียด โยงไปโดยรอบจนหุมไมหุนไวหมด ตอนกลาง หนุ ใชหนงั เรียดพันโดยรอบเรียกวา “รัดอก” หัวตะโพนวางนอนอยูบนเทาที่ทําดวยไม ใชฝา มอื ซา ย - ขวาตีท้ังสองหนา ฆอง ทําดวยโลหะแผนรูปวงกลม ตรงกลางทําเปนปุมนูน เพ่ือใชรองรับการตีใหเกิดเสียง เรยี กวา ปุมฆอง ตอ จากปมุ เปน ฐานแผออกไป แลว งองุมลงมาโดยรอบเรียกวา “ฉัตร” สวนท่ี เปน พ้ืนราบรอบปมุ เรียกวา “หลงั ฉัตร” หรอื “ชานฉัตร” สว นท่ีงอเปนของเรียกวา “ใบฉัตร” ท่ใี บฉัตรน้จี ะมรี เู จาะสาํ หรบั รอยเชือก หรอื หนังเพ่ือแขวนฆอง ถาแขวนตีทางต้ังจะเจาะสองรู ถาแขวนตีทางนอนจะเจาะส่ีรู การบรรเลงฆองใชในการบรรเลงไดสองลักษณะคือ ใชตีกํากับ
39 จังหวะ และใชตีดําเนินทํานอง ฆองท่ีใชตีกํากับจังหวะไดแก ฆองหุย หรือฆองชัย ฆองโหมง ฆอ งเหมง ฆอ งระเบง็ ฆอ งทีใ่ ชตีดําเนินทํานองไดแ ก ฆองราง ฆอ งวงใหญ ฆองวงเลก็ ฆองมโหรี ฆองมอญ ฆอ งกะแต และฆอ งหยุ หรอื ฆองชยั ฆองกะแต ฉาบ เปนเครื่องตีกํากับจังหวะ ทําดวยโลหะ รูปรางคลายฉ่ิง แตมีขนาดใหญกวาและหลอ บางกวา มีสองขนาด ขนาดใหญกวา เรยี กวา ฉาบใหญ ขนาดเล็กกวา เรียกวา ฉาบเล็ก การตี จะตีแบบประกบ และตีแบบเปด ใหเสียงตา งกัน ฉ่งิ เปนเคร่ืองตกี าํ กบั จงั หวะ ทําดวยโลหะ หลอ หนา รูปรา งกลม เวากลาง ปากผาย คลาย ฝาขนมครกไมมีจุก สํารับหน่ึงมีสองฝาเจาะรูตรงกลางที่เวา สําหรับรอยเชือกโยงฝาท้ังสอง เพ่ือสะดวกในการถือตี ฉิ่งมีสองขนาด ขนาดใหญใชประกอบวงปพาทย ขนาดเล็กใชกับวง เคร่ืองสายและมโหรี 4. เครอ่ื งดนตรไี ทยประเภท เครอื่ งเปา ขลยุ ทาํ ดว ยไมไ ผป ลอ งยาว ๆ เจาะขอ ทะลุ ยา งไฟใหแหง ตบแตงผวิ ใหไหมเ กรยี มเปน ลวดลายสวยงาม ดานหนา เจาะรกู ลม ๆ เรยี งแถวกนั 7 รู สาํ หรบั ปด เปดเสยี ง ขลุยไมมีลิน้ เหมอื นป แตใช ไมอ ดุ เตม็ ปลอ ง แลวปาดดานลางใหม ีชอ ง ไมอ ดุ นเี้ รียกวา “ดาก” ดานหลงั ใต ดากลงมาเจาะรเู ปนรปู สเ่ี หลยี่ มผืนผา แตปาดตอนลา งเปน ทางเฉยี งไมเ จาะทะลตุ รงเหมือนรู ดา นหนา เรียกวา “รปู ากนกแกว” ใตร ปู ากนกแกว ลงมาเจาะรูอกี 1 รู เรียกวา “รนู ิ้วค้ํา” เจาะรอู กี รูหน่งึ เรียกวา “รเู ยอ่ื ” ขลยุ 1 เลา จะมีรทู งั้ สิ้น 14 รู ขลุยมีทงั้ หมด 3 ชนิด คือ 1. ขลยุ หลบี มขี นาดเล็ก 2. ขลยุ เพียงออ มขี นาดกลาง 3. ขลุยอู มขี นาดใหญ
40 ป เปน เครือ่ งดนตรไี ทยแท ๆ ทําดวยไมจรงิ กลึงใหเปนรูปบนหัวบานทาย ตรงกลางปอง เจาะภายในใหกลวงตลอดเวลา ทางหัวของปเปนชองรูเล็ก สวนทางปลายของปปากรูใหญ สว นหวั เรยี ก “ทวนบน” สวนทายเรียก “ทวนลาง” ตอนกลางของปเจาะรูนิ้วสําหรับเปลี่ยน เสียงลงมาจาํ นวน 6 รู รูตอนบนเจาะเรียงลงมา 4 รู เจาะรูลางอีก 2 รู ตรงทวนบนใสลิ้นปที่ ทําดวยใบตาลซอนกนั 4 ชัน้ ตัดใหกลมแลวนําไปผูกติดกับทอลมเล็ก ๆ ท่ีเรียกวา “กําพวด” กําพวดน้ีทําดวยทองเหลือง เงิน นาค หรอื โลหะ การผกู ใชว ธิ ีผูกที่เรียกวา “ผกู ตะกรุดเบด็ ” ปของไทยจัดไดเปน 3 ชนดิ ดงั น้ี 1. ปน อก มีขนาดเล็ก เปน ปท ่ีใชก ันมาแตเ ดิม 2. ปก ลาง มีขนาดกลาง สําหรับเลน ประกอบการแสดงหนังใหญ มสี าํ เนียงเสียงอยู ระหวางปน อกกับปใ น 3. ปใ น มีขนาดใหญ เปนปท่ีพระอภัยมณใี ชส ําหรับเปา ใหน างผเี สอ้ื สมทุ ร วงดนตรีไทย แบง เปน ก่ีประเภท อะไรบาง 1. วงเครื่องสาย มี 4 แบบ คือ วงเครือ่ งสายไทยเครื่องเดยี่ ว, วงเครือ่ งสายไทยเคร่อื ง ค,ู วงเครอ่ื งสายผสม และวงเครื่องสายปชวา 2. วงมโหรี ประกอบดว ยเครอ่ื งดนตรผี สม ทัง้ ดีด สี ตี เปา เปนวงดนตรที ่ีใชบ รรเลง เพื่อขบั กลอม ไมนยิ มบรรเลงในการแสดงใด ๆ วงมโหรีมี 5 แบบ คอื 1) วงมโหรีเครอ่ื งสี 2) วงมโหรีเครอ่ื งหก 3) วงมโหรเี คร่ืองเดี่ยว หรอื วงมโหรเี ครอื่ งเล็ก 4) วงมโหรเี ครื่องคู และ 5) วงมโหรเี คร่อื งใหญ 3. วงปพาทย ประกอบดวยเครอ่ื งดนตรีประเภท ตี เปา และเครื่องประกอบจงั หวะ ใชบ รรเลงในงานพระราชพิธี และพธิ ีตาง ๆ แบง ตามขนาดไดดังน้ี 3.1 วงปพ าทยเ ครอ่ื งสบิ 3.2 วงปพาทยเ ครอื่ งหา แบงเปน 2 ชนิด คือ ปพาทยเครอื่ งหา อยางหนัก และปพาทยเคร่อื งหาอยา งเบา 3.3 วงปพ าทยเครอื่ งคู 3.4 วงปพ าทยเ ครอื่ งใหญ นอกจากนว้ี งปพ าทยยังมอี ีก 3 ประเภทใหญ ๆ คือ วงปพาทยน างหงส วงปพ าทย มอญ วงปพ าทยดึกดําบรรพ
41 เรื่องที่ 2.3 ประวตั คิ ณุ คา ภูมปิ ญ ญาทางดนตรีไทย ภูมิปญ ญาไทย มคี ณุ คา และความสําคญั อยางไร 1. ภมู ิปญ ญาไทยแสดงใหเ ห็นถงึ การอนรุ กั ษท่ดี งี าม ทงั้ จารตี ประเพณี วฒั นธรรม และการประดิษฐคิดคน เพือ่ ใชประโยชนอ ยา งใดอยา งหนง่ึ อยา งมีคุณคา 2. ภมู ิปญญาไทยกอใหเกิดการคิดริเริ่มสรา งสรรคคุณคาทางสังคมใหม ทง้ั ในสงิ่ ทีเ่ ปน รูปธรรม และนามธรรม 3. ภูมปิ ญญาไทยกอ ใหเกดิ การผลติ ภณั ฑ การแปรรูป และการสรา งอาชพี ใหม ทง้ั ดา นการผลติ สิง่ ใหม และวิธกี ารผลิตสิง่ ใหม ๆ 4. ภมู ิปญ ญาไทยกอ ใหเกิดเอกลกั ษณของทอ งถิ่น 5. ภมู ปิ ญ ญาไทยกอใหเกดิ ศลิ ปะของชาติ เชน จติ รกรรมลายไทย การฟอนราํ เครือ่ ง ดนตรีไทย แสดงถึงความเปนอารยธรรมของชาติ 6. ภูมปิ ญญาไทยไดเสริมสรา งความสงบสขุ ในการดํารงชวี ติ 7. ภมู ปิ ญ ญาไทยสามารถสรา งมูลคาทางเศรษฐกิจ และคุณคา ทางสงั คมได 8. ชว ยสรา งความสามคั คีในหมูคณะ 9. เสริมสรางใหคนไทยเกดิ ความภาคภูมิใจในศักดศิ์ รี และเกียรติภมู ใิ นความเปน ไทย 10. สามารถนาํ ไปสูการเปลยี่ นแปลง และปรบั ปรงุ วิถชี ีวิตใหเกิดการเหมาะสมไดตาม ยคุ ตามสมัย บคุ คลและภูมปิ ญ ญาทางดนตรีไทยท่สี ําคญั มใี ครบา ง บคุ คล และภมู ิปญญาทางดนตรีไทย ต้งั แตอ ดีตจนถงึ ปจจุบัน มจี ํานวนมาก อาทิเชน พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลานภาลัย (รชั กาลที่ 2) ทรงพระราชนิพนธเ พลง บหุ ลันลอยเลอื่ น หรอื บหุ ลันลอยฟา ครมู นตรี ตราโมท เกดิ เมอื่ วนั ที่ 17 มิถุนายน พ.ศ. 2443 จังหวดั สุพรรณบุรี ไดแตงเพลงตอยติ่ง 3 ชัน้ และมคี วามสามารถในการตขี มิ อยางย่งิ พระยาประสานดุริยศัพท (แปลก ประสานศัพท) เกิดเมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2403 ไดเ ปนเจากรมปพ าทยหลวงในสมัยรัชกาลท่ี 6 และไดแตงเพลงเชิดจั่น 3 ชั้น พมาหัว ทอน เขมรราชบรุ ี เขมรปากทอ เขมรใหญ ดอนสมอ ทองยอ น เทพรัญจวน แมลงภูทอง
42 สานไมใน อาถรรพ พราหมณเขาโบสถ ธรณีรองไห มอญรองไห เปนตน มีความสามารถ ในทางดนตรีอยางมากโดยเฉพาะเรอื่ งขลยุ ครบู ญุ ยงค เกตคุ ง ไดเปนหัวหนาวงดนตรไี ทยกรงุ เทพมหานครจนเกษยี ณอายุ เปน ผูมคี วามเชี่ยวชาญในทางดนตรอี ยางยงิ่ บรรเลงปพ าทยไ ดทุกชนิด โดยเฉพาะระนาดเอกซึง่ ไดร ับการยกยอ งเปนพเิ ศษ ไดแ ตง เพลงไวจาํ นวนมาก เชน โหมโรงแวนเทียนชยั โหมโรง จุฬามณี โหมโรงสามสถาบัน เพลงเทพชาตรี เถา เพลงสรอยลาํ ปาง เถา เพลงวัฒนา เวียตนาม เถา เพลงชเวดากอง เถา เพลงสยามานสุ สติ เถา เพลงนกกระจอกทอง เถา เพลงขอมกลอ มลกู เถา เพลงเดอื นหงายกลางปา เถา และเพลงตระนาฏราช พระองคเ จาเพญ็ พฒั นพงศ กรมหมืน่ พไิ ชยมหนิ ทโรดม ประสตู ิเมอ่ื วันที่ 13 กนั ยายน พ.ศ. 2425 ไดท รงแตงเพลง “ลาวดวงเดือน” ครูทองดี สุจรติ กุล เกดิ เม่อื วันท่ี 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2455 จงั หวดั ราชบุรี มีความสามารถโดดเดนในการเลนจะเข เคยเดี่ยวจะเขถวายหนา พระทน่ี ั่ง และเคยอัด แผน เสียงพระราชนิพนธใ นพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา เจาอยหู ัว พ.ศ. 2498 เรม่ิ เปนครู สอนในวทิ ยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ทาํ หนาทสี่ อนจะเข ไดร ับการยกยอ งเชดิ ชเู กยี รติ เปน ผูมีผลงานดีเดนทางวฒั นธรรมสาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) ประจาํ ป พ.ศ. 2538 หลวงประดษิ ฐไพเพราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ไดแ ตง เพลงไวเ ปนจํานวนรอย ๆ เพลง และมีชนิดท่ีทําแนวทางบรรเลงเปลีย่ นไปจากของเกา เรียกวา “ทางเปลย่ี น” และเปนผู ประดิษฐเครื่องดนตรี “อังกะลุง”
43 เร่ืองท่ี 2.4 คณุ คา ความงามความไพเราะของเพลง และเครอ่ื งดนตรไี ทย เพลงและเคร่อื งดนตรีไทย มคี ณุ คา และประโยชนอ ยา งไร ประโยชนของดนตรไี ทย 1. เปนเคร่อื งมอื ทีส่ ามารถตอบสนองความตองการในการประเทอื งอารมณ กระตนุ ความรสู ึกของเราอยางมาก 2. ทาํ ใหมนุษยอยูอ ยางมีอารมณ ความรูสกึ มเี ครอ่ื งมอื ประเทืองจติ ใจ มีความ ละเอยี ดออ น และเกดิ ความสขุ ความสนุกสนาน 3. ทาํ ใหโลกมีความสดใส มสี สี ัน 4. ทําใหคนฟง รูสึกผอนคลาย จติ ใจเบกิ บาน คณุ คา ในดนตรที ่ีเปน มรดกทางวัฒนธรรม และภูมปิ ญ ญาไทย 1. วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคกลาง ดนตรีพื้นบานภาคกลางสวนใหญ ประกอบดวยเคร่ืองดนตรีประเภทตี และเปา เรียกรวมเปนเครื่องตีเปา ซึ่งถือเปนเครื่อง ประโคมด้ังเดมิ ทเ่ี กา แกท สี่ ดุ และพัฒนาจนกลายเปนวงปพาทยในปจจุบัน ดนตรีพื้นบานภาค กลางถือเปน การถายเทระหวา งวฒั นธรรมราษฎรกับวัฒนธรรมหลวง ซึ่งเปนการผสมผสานจน เกดิ เปน อตั ลกั ษณข องวงดนตรีพนื้ บานภาคกลางทต่ี า งจากภาคอ่นื ๆ 2. วัฒนธรรมทางดนตรีพื้นบานภาคเหนือ ยุคแรกสวนใหญจะเปนเครื่องดนตรี ประเภทตี และไดพ ฒั นาเปนเคร่ืองดีด และสี ซึง่ เกดิ การประดิษฐธนู เพื่อเปนเคร่ืองมือท่ีใชใน การลาสัตว เชน พิณเพ๊ียะ สะลอ ซึง ซอชนิดตาง ๆ เปนตน จากน้ันมนุษยไดประดิษฐ เคร่ืองเปาขึ้น เชน ขลุย และป ซ่ึงเกิดจากการฟงเสียงกระแสลมท่ีพัดผานปากปลองคูหาถ้ํา หรือเสยี งลมกระทบทิวไผต น ไมต าง ๆ เปนตน 3. วฒั นธรรมทางดนตรพี ืน้ บา นภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ แบงออกเปน 3 กลุม ดังน้ี - ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมหมอลํา เปนคนกลมุ ใหญท ่ีสุดในภาคอสี าน มกี ารขบั รอ ง และเปาแคนประกอบ พิณเปน เครอื่ งดนตรีทไี่ ดรับความนิยมรองลงมา จนกระทั่งปจจบุ นั นิยมเลนโปงลางกนั อยา งแพรหลายมากยงิ่ ข้ึน - ดนตรกี ลมุ วัฒนธรรมกันตรมึ เปน ดนตรีขบั รองท่เี รียกวา เจรียง ซึ่งเปน เครื่องดนตรีของชาวสรุ ินทร บรุ รี มั ย และศรีสะเกษ
44 - ดนตรกี ลมุ วฒั นธรรมโคราช เพลงโคราช เปน การแสดงเชน เดียวกบั ลเิ กของ ภาคกลาง ซ่งึ เปนการขับรองโตตอบกันระหวางหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญิง 4. วัฒนธรรมทางดนตรพี ื้นบา นภาคใต ไดแก - วัฒนธรรมทางดนตรที ี่เกย่ี วกบั ส่ิงศกั ดส์ิ ิทธิ์ ความเชอ่ื เรอ่ื งภูตผีปศ าจ อาํ นาจ เรนลบั เพอ่ื ใหเ กิดคุณประโยชนอยางใดอยา งหนงึ่ ไดแก การเลนมะตือรใี นหมูชาวไทยมุสลิม และการเลนตะครมึ ในหมูชาวไทยพุทธ เปนตน - วัฒนธรรมทางดนตรีทเ่ี กย่ี วของกับประเพณี ในบั้นปลายของชีวิตเมอื่ ถงึ แก กรรมกอ็ าศัยเครือ่ งดนตรีเปนเครอื่ งไปสูสุคติ ดงั จะเห็นจากการเลนกาหลอในงานศพ เพอ่ื ออ น วอนเทพเจาใหน ํารา งของผูเสียชวี ติ ไปสภู พภมู ิที่ดี - วัฒนธรรมทางดนตรที เ่ี ก่ยี วขอ งกบั การดํารงชีวิต ชาวพ้นื เมืองภาคใตน ยิ ม ประโคมโพนเปนสัญญาณบอกกลาวแกชาวบาน เพือ่ ใหชาวบา นทราบวาท่ีวดั มกี ารทําเรอื พระ สําหรับใชช ักลากในเทศกาลชกั พระ - วฒั นธรรมทางดนตรที ี่เกีย่ วของกบั การเสรมิ สรางความสามคั คี เชน กรือโตะ และบานอ ชาวบานจะรวมกนั ทาํ ขน้ึ มาเพอ่ื ใชเ ลน สนุกรวมกัน และใชแขง ขันกับหมบู า นอื่น เปน ตน
Search
