ຍ. ພາວະກາຝາກ (paratism; +/ - ) ເມຸ່ ອສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຮຸ່ າງກາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ສາມາດເປັນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ບາງຊະນດິ ທຸ່ ີ ດາລງົ ຊີວດິ ແບບກາຝາກ ຜູຖ້ ກອາໄສຈະເປນັ ຝຸ່ າຍເສຍປະໂຫຍດ ສຸ່ ວນຜທູ້ ຸ່ ໄີ ປອາໄສ ຄ ກາຝາກ (parasite) ຈະ ເປັນຝຸ່ າຍໄດຮ້ ບັ ປະໂຫຍດເນຸ່ ອງຈາກກາຝາກຈະຄອຍຖ້າແຍຸ່ ງອາຫານ ຫຼ ກນິ ສຸ່ ວນຂອງຮຸ່ າງກາຍ ເມຸ່ ອແຍກທາງ ຈາກກັນແມຸ່ ທອ້ ງມກັ ຈະດາລງົ ຊີວດິ ໄດບ້ ຸ່ ດີ ຫຼ ບຸ່ ອາດດາລງົ ຊີວດິ ໄດເ້ ລີຍโ ສຸ່ ວນຜູຖ້ ກອາໄສບຸ່ ໄດບ້ ຸ່ ເສຍຫຍງັ ຈາກ ການແຍກກນັ ຢຸ່ ູ ຜຖູ້ ກອາໄສແມຸ່ ທອ້ ງແບຸ່ ງເປັນ 2 ຊະນດິ ໄດແ້ ກຸ່ : 1) ກາຝາກພາຍໃນ (endoparasite) ຄ ແມຸ່ ທອ້ ງທຸ່ ອີ າໄສ ແລະ ຫາອາຫານຢຸ່ ູພາຍໃນຮຸ່ າງກາຍຂອງຜຖູ້ ກ ອາໄສ ເຊຸ່ ນັ : ແມຸ່ ທອ້ ງກມົ ເປນັ ກາຝາກພາຍໃນຂອງມະນຸດ ເຊຸ່ ງິ ຄນົ ຕິດເຊອ້ ພະຍາດເຫຸ່ າຼົ ນໄີ້ ດໂ້ ດຍການຮບັ ປະທານ ຊນີ້ ໝູ ຫຼ ງວົ ທຸ່ ີມເີ ມດັ ສາຄທູ ຸ່ ີປຸງບຸ່ ສຸກ, ເມຸ່ ອພະຍາດເກາະຢດຶ ກບັ ຂອບລາໄສນ້ ອ້ ຍ ກຈະຈະເລນີ ເປັນຕວົ ແກຸ່ ຢຸ່ ໃູ ນລາ ໄສນ້ ອ້ ຍໂດຍຍາດແຍຸ່ ງດູດຊມຶ ອາຫານທຸ່ ີເຮົາກນິ ເຂາົ້ ໄປ ເມຸ່ ອພະຍາດຈະເລີນເປນັ ຕວົ ແກຸ່ ຈະແຍກ ຫຼ ຕດັ ຂາດປອ້ ງ ທຸ່ ສີ ຸກເຊຸ່ ງິ ຢຸ່ ປູ າຍສຸດ ຫຼ ປຸ່ ອຍໄຂຸ່ ອອກມາກບັ ອາຈົມ, ໝູ ຫຼ ງວົ ຈະມາກນິ ໄຂຸ່ ພະຍາດທຸ່ ີບນຢຸ່ ູເທງິ ຜັກ ຫຼ ພນ້ ດນິ ເຂາົ້ ໄປ ພະຍາດຕວົ ອຸ່ ອນໄຊທະລຸຂອບລາໄສໝ້ ູ ຫຼ ງວົ ເຂາົ້ ສຸ່ ູກະແສເລອດແລວ້ ໄປອາໄສຢຸ່ ໃູ ນກາ້ ມຊນີ້ ສຸ່ ວນຕຸ່ າງໆ ໂດຍ ການສາ້ ງຖງົ ຫຸມ້ ອອ້ ມຕວົ ໄວ້ ກາຍເປັນເມດັ ສາຄໃູ ນຊີນ້ ໝູ ຫຼ ງວົ ໃນທຸ່ ສີ ຸດ (ຮູບທີ 2.17) ເປນັ ຕນົ້ . 2) ກາຝາກພາຍນອກ (ectoparasite) ຄ ແມຸ່ ທອ້ ງທຸ່ ີອາໄສ ແລະ ເກາະດນິ ຢຸ່ ພູ າຍນອກຮຸ່ າງກາຍຂອງຜູ້ ຖກອາໄສ ເຊຸ່ ນັ : ເຫບັ ກບັ ໝາ, ເຫາົ ກບັ ຄນົ ເປນັ ຕນົ້ . 3) ກາຝາກສງັ ຄມົ (social parasite) ພບົ ໃນພວກນກົ ໂດຍນກົ ກາຝາກຈະໄດປ້ ະໂຫຍດ, ນກົ ເຈາົ້ ຂອງ ຮງັ ຫຼ ພຸ່ ແມຸ່ ອະນຍາດ (foster parent) ຈະເສຍປະໂຫຍດ ເຊຸ່ ນັ : ນກົ ກາເຫວຸ່ າົ ການວາງໄຂຸ່ ໃນຮັງຂອງນກົ ອຸ່ ນ ເປັນຕນົ້ . ວງົ ຈອນຊີວດິ ແມຸ່ ທອ້ ງກມົ ຮູບທີ 2 - 17 ວງຈອນຊີວດິ ຂອງແມຸ່ ທອ້ ງກມົ ທຸ່ ເີ ປນັ ກາຝາກໃນມະນດຸ (ທຸ່ ມີ າ: Berio, 2010) ດ. ພາວະມກີ ານຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍ (saprophytism; +/ - ) 45
ເປນັ ຄວາມສາພນັ ທຸ່ ີເກີດຈາກການຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດທຸ່ ີຍງັ ຄງົ ມຊີ ີວດິ ຢຸ່ ູກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ິດທຸ່ ີຕາຍ ແລວ້ ເຊຸ່ ງິ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໄດປ້ ະໂຫຍດຈາກການຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍທາດອາຫານທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູໃນຊາກສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ພາວະດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ ເປັນຄວາມສາພັນແບບໜຸ່ ງຶ ຂອງພວກເຫດັ , ຣາ ແລະ ແບກທີເຣຍທຸ່ ອີ າໄສຊາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດໂດຍການຫຸ່ ຼງັ ເອນໄຊມ໌ ອອກມານອກຈລຸ ງັ (exoenzyme) ເພຸ່ ອຍຸ່ ອຍຊາກເຫຸ່ ຼົານນັ້ ແລວ້ ຈຸ່ ຶງດດູ ຊມຶ ທາດທຸ່ ີໄດຈ້ າກການຍຸ່ ອຍເຂາົ້ ສຸ່ ູຈລຸ ັງ ໃນຮູບຂອງຂອງແຫວຼ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີດາລງົ ຊີວດິ ເຊຸ່ ນັ ນເີ້ ອີນ້ ວຸ່ າ ຜູຍ້ ຸ່ ອຍສະຫຼາຍ (decomposer) ເຊຸ່ ນັ ເຫດັ ຣາທຸ່ ີ ຂນຶ້ ຕາມຂອນໄມ້ (ຮູບທີ 2.18) ຣາທຸ່ ຂີ ນຶ້ ຕາມເຂາົ້ ໜມົ ປງັ (ຮູບທີ 2.9) ເປນັ ຕນົ້ . ກ. ເຫດັ ແກດາ (Black Trumpet) ຂ. ເຫດັ ຮງັ ນກົ (Bird’s Nest fungi) ຮູບທີ 2 - 18 ເຫດັ ແກດາ (ກ) ແລະ ເຫດັ ຮງັ ນກົ (ຂ) ທຸ່ ີມກັ ຂນຶ້ ເທງິ ຂອນໄມ້ ແລະ ໃບໄມຜ້ ຸ (ທຸ່ ີມາ: True Digital Content & Media Company Limited, ມປົບ.) ຮູບທີ 2.19 ຣາທຸ່ ຂີ ນຶ້ ຢຸ່ ູເທງິ ເຂາົ້ ໜມົ ປັງ (ທຸ່ ມີ າ: Nelson, 2012) ຕ. ພາວະມີການຫຸ່ ຼງັ ທາດຫາ້ ມການຈະເລີນ (antibiosis; 0/ - ) ການຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນພາວະທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ໜຸ່ ງຶ ຫຸ່ ຼງັ ທາດອອກມານອກຈລຸ ງັ ແລວ້ ທາດ ນັນ້ ໄປມີຜົນຕຸ່ ການຈະເລີນເຕີບໂຕ ຫຼ ການຢຸ່ ູລອດຂອງສຸ່ ິງມີຊີວິດອີກຊະນິດໜຸ່ ຶງ ເຊຸ່ ັນ ຣາ ເພນິຊິນລຽມ (Penicillium) ສາ້ ງທາດປະຕິຊີວະນະ (antibiotics) ຊຸ່ ເພນິຊນິ ລນິ (penicillin) ອອກມາມຜີ ົນຢັບຢງັ້ ການ ຈະເລີນຂອງແບກທີເຣຍ ໂດຍຣາເພນຊິ ນິ ລຽມບຸ່ ໄດຮ້ ັບ ຫຼ ເສຍປະໂຫຍດ (ຮູບທີ 2.20), ເທົາສີຂຽວແກມຟ້າ 46
(Microcystis sp.) ຫຸ່ ຼງັ ທາດເຄມຊີ ຸ່ ໄຮດຮອກຊນິ ເອມນີ (hydroxylamine) ລງົ ສຸ່ ນູ າ້ ໃນບຸ່ ມີຜົນເຮດັ ໃຫສ້ ັດ ທຸ່ ີດຸ່ ມນາ້ ນນັ້ ຕາຍ ເປັນຕນົ້ . ຮູບທີ 2.20 ອາເລກັ ຊານເດີ ເຟນມງິ ເພາະເຊອ້ ຣາເພນຊິ ນິ ລຽມໃນຈານລຽ້ ງທຸ່ ີມແີ ບກທເີ ຣຍຢຸ່ ູນາ (ທຸ່ ີມາ: ນາໄຊ, 2008) 5. ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນລະບບົ ນເິ ວດ ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ທກຸ ຊະນດິ ບຸ່ ສາມາດຈະດາລງົ ຊີວິດຢຸ່ ູໄດໂ້ ດຍລາພງັ ຈະຕອ້ ງມປີ ະສານສາພນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແລະ ກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ. ການທຸ່ ີມະນຸດ, ສດັ ແລະ ພດດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດຈ້ ະຕອ້ ງໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານ ແລະ ທາດ ອາຫານຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງ ພດຈະຕອ້ ງໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານຈາກດວງຕາເວນັ ແລະ ໄດຮ້ ບັ ທາດອາຫານຈາກພນ້ ດນິ ແລະ ອາ ກາດ ສດັ ຈະຕອ້ ງໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານຈາກພດ ຫຼ ສັດດວ້ ຍກນັ . ສາລບັ ມນຸດຈະໄດຮ້ ບັ ພະລັງງານຈາກພດ ແລະ ສັດ ຢຸ່ າງໄດກຕາມ ການທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານ ແລະ ທາດອາຫານເຂາົ້ ມາກຈະມກີ ານຖຸ່ າຍທອດທງັ ພະລັງງານ ແລະ ວດັ ຖຸທາດອອກໄປດວ້ ຍ ຈຸ່ ຶງຈະເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ສາມາດທຸ່ ີຈະດາລງົ ຢຸ່ ູໄດ,້ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ກີ ຸ່ າວມາຂາ້ ງເທງິ ນີ້ ເອີນ້ ວຸ່ າ ການປະສານສາພນັ (interact) ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫຼ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ວດັ ຖຸທາດ ຫຼ ວດັ ຖຸທາດຕຸ່ ວດັ ຖຸທາດນາກນັ ຄ ການສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍສຸ່ ງົ ພະລງັ ງານ ແລະ ທາດໃຫເ້ ຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ແລະ ວດັ ຖຸໃນທາມະຊາດເປັນສຸ່ ງິ ມປີ ະລມິ ານຄງົ ທຸ່ ີ ເຊຸ່ ງິ ຖກໃຊແ້ ລວ້ ໃຊອ້ ີກ (recycle) ຢຸ່ ສູ ະເໝ.ີ ນອກຈາກພະລງັ ງານເທຸ່ າົ ນນັ້ ທຸ່ ີບຸ່ ສາມາດນາກບັ ມາໃຊອ້ ກີ ໃນປະລິ ມານເທຸ່ າົ ເດມີ ໄດ້ ພະລັງງານຈະໄດເ້ ພຸ່ ີມເຕມິ ຈາກ ດວງຕາເວັນຢຸ່ ສູ ະເໝີໃນອດັ ຕາ 11.4×1019 ກໂິ ລແຄລຣີຕຸ່ ນາທີ (Revelle, 1980) ການຖຸ່ າຍເທວັດຖຸ ແລະ ພະລງັ ງານນເີ້ ອງ ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດມກີ ານເຄຸ່ ອນໄຫວຖຸ່ າຍເທ ແລະ ເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດປາກດົ ຢຸ່ ູໄດ້ ເຊຸ່ ງິ ປະມານ 70% ຂອງພະລງັ ງານຈາກດວງຕາເວນັ ທຸ່ ີສຸ່ ງົ ມາຍງັ ໂລກ ຈະຖກ ນາມາໃຊຢ້ ຸ່ ໃູ ນຊີວະພາກ, ສຸ່ ວນອີກ 30% ຈະຖກສະທອ້ ນກບັ ໄປໃນບນັ ຍາກາດໃນຈານວນ 70% ຂອງພະລັງ ງານຈາກດວງຕາເວນັ ນີ້ ຈະຖກໃຊໃ້ ນການໃຫຄ້ ວາມຮອ້ ນແກຸ່ ພນ້ ໂລກ 47% ແລະ ອາກາດທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູໂດຍທາງອອ້ ມ ອກີ 23% ເຊຸ່ ງິ ຈະໄປຊຸ່ ວຍໃຫເ້ ກດີ ວງົ ຈອນນາ້ . ໃນຈານວນທງັ ໝດົ ນມີ້ ພີ ຽງ 0.2% ທຸ່ ີຊຸ່ ວຍເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ກອ້ ນເມກ , ລມົ ແລະ ຄນ້ ແລະ ອີກພຽງ 0.0023% ທຸ່ ພີ ດນາໄປໃຊໃ້ ນຂະບວນການສງັ ເຄາະດວ້ ຍແສງ (Miller, 1979) ເຊຸ່ ງິ ລກັ ສະນະການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານຈາກດວງຕາເວນັ ໄປໂລກ ແລະ ຜຜູ້ ະລດິ ສະແດງໃນຮູບທີ 2.21 ສາລບັ ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນລະບບົ ນເິ ວດສະແດງໃນຮູບທີ 2.22. 47
ຮູບທີ 2.21 ພະລງັ ງານແສງຈາກດວງຕາເວນັ ທຸ່ ີຜູຜ້ ະລດິ ສາມາດນາມາໃຊໃ້ ນການສງັ ເຄາະແສງ (ທຸ່ ມີ າ: Krohne, 2001) 48
ຮູບທີ 2.22 ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນລະບບົ ນເິ ວດ (ທຸ່ ີມາ: Kupchella and Hyland, 1989) 70 ໃນລະບບົ ນເິ ວດການກນິ ອາຫານຕຸ່ ກັນເປັນທອດໆ ຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງ ມວີ ັດຖຸປະສງຄ່ເ໌ ພຸ່ ອການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ (trophic niche) ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ງິ ສາມາດແບຸ່ ງອອກເປັນ 2 ລກັ ສະນະໃຫຍຸ່ ໆ ຄ 5.1. ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ (food chain) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ຄການເຄຸ່ ອນຍາ້ ຍພະລັງງານ ແລະ ວດັ ຖຸທາດໃນລະບບົ ນເິ ວດຜຸ່ ານຜູຜ້ ະລດິ ແລະ ຜບູ້ ລິ ໂພກໃນລະດບັ ຕຸ່ າງໆ ດວ້ ຍການກນິ ອາຫານຈາກສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໄປຍງັ ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ອີກລະດັບໜຸ່ ຶງເປັນແບບ ຫຼ ທດິ ທາງ ດຽວ ນຍິ ມົ ເລຸ່ ີມຕົນ້ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຈາກຜູຜ້ ະລິດ ບາງເທຸ່ ອກອາດເອີນ້ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານນວີ້ ຸ່ າ “ຕຸ່ ອງໂສພ້ ະລງັ ງານ” (energy chain) ໃນການສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແຕຸ່ ລະລະດບັ ນັນ້ ເປັນໄປຕາມກດົ ເກນຂອງການ ສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍພະລງັ ງານທຸ່ ີວຸ່ າ “ພະລງັ ງານຄວນສນູ ຫາຍໄປໃຫກ້ ບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນຂະນະທຸ່ ີມກີ ານສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍໃນແຕຸ່ ລະລະ ດບັ ” ນັນ້ ຄ ໃນຂະບວນການສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານນຈີ້ ະມີພຽງ 10% ຂອງພະລັງງານທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູໃນລະ ດບັ ກຸ່ ອນຖກສຸ່ ງົ ຕຸ່ ໄປເຖິງຍງັ ອກີ ລະດບັ ໜຸ່ ງຶ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ຫຼ ອີກໜຸ່ ງຶ ໃນ 90% ຂອງພະລງັ ງານເຄມຈີ ະສູນເສຍໄປໃຫແ້ ກຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Miller, 1979) ນນັ້ ເອງ. ສະຫຸຼບຫກຼັ ການສາຄັນໃນການສຸ່ ງົ ຖຸ່ າຍພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ຄ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທກຸ ຊະນດິ ຫຼ ອາຫານໃນທຸກປະເພດຈະຕອ້ ງອາໄສແສງແດດ ແລະ ພດສີຂຽວ ແລະ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານທຸ່ ີ ມຈີ ານວນລະດບັ (trophic level) ນອ້ ຍ ຈະມີການສນູ ເສຍພະລງັ ງານໄປໜອ້ ຍ ເຊຸ່ ງິ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບຸ່ ງເປັນ 4 ແບບ ຄ: 1) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບຜູລ້ ຸ່ າ (predator chain ຫຼ grazing food chain) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບຜລູ້ ຸ່ າເປັນໂສອ້ າຫານແບບຈບັ ກນິ ເປນັ ລາດບັ ຂນັ້ ໂດຍເລຸ່ ມີ ຈາກຜູຜ້ ະລດິ ຫຼ ພດຖກກິນ ໂດຍຜບູ້ ລໂິ ພກພດ, ຈາກນນັ້ ຜູບ້ ລິໂພກພດຖກກນິ ຕຸ່ ໂດຍຜູບ້ ລໂິ ພກສດັ ແລະ ຜູບ້ ລິໂພກສດັ ຖກກນິ ໂດຍຜບູ້ ລິ ໂພກສດັ ລາດບັ ຕຸ່ ໆໄປ. ດຸ່ ັງນນັ້ , ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບນຈີ້ ຸ່ ຶງປະກອບດວ້ ຍຜລູ້ ຸ່ າ ແລະ ເຫຍຸ່ ອ ດຸ່ ງັ ສະແດງໃນ (ຮູ ບທີ 2.23 ). ຮູບທີ 2.23 ຕວົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບຜູລ້ ຸ່ າ 2) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບກາຝາກ (parasitic chain) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບກາຝາກເລຸ່ ີມຈາກຜູຖ້ ກອາໄສ (host) ຈະຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໄປສຸ່ ູກາຝາກ ແລະ ຈາກກາຝາກໄປສຸ່ ູກາຝາກອນັ ດບັ ສງູ ກວຸ່ າ (hyperparasite) ຕວົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບກາຝາກສະແດງໃນຮູບ ທີ 2.24 49
ຮູບທີ 2.24 ຕວົ ຢຸ່ າງໂສອ້ າຫານແບບກາຝາກ 3) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບເສດອົງຄະທາດ (detritus chain) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານນເີ້ ລຸ່ ີມຈາກຊາກພດ ຫຼ ຊາກສດັ (detritus) ຖກກນິ ໂດຍຜບູ້ ລໂິ ພກຊາກພດ ຫຼ ຊາກສດັ ເຊຸ່ ງິ ຈະຖກກິນຕຸ່ ໂດຍຜບູ້ ລໂິ ພກສັດ ຫຼ ເລຸ່ ີມຈາກຊາກພດຊາກສດັ ຖກຍຸ່ ອຍໂດຍຣາ ແລະ ຣາຖກກິນໂດຍຜບູ້ ລິ ໂພກຣາເປັນອາຫານ ດຸ່ ງັ ສະແດງຕວົ ຢຸ່ າງໃນຮູບທີ 2.25 ຮູບທີ 2.25 ຕວົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບເສດອງົ ຄະທາດ 4) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບປະສົມ (mixed chain) ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບປະສມົ ເປນັ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານທຸ່ ມີ ກີ ານຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ຫຼາຍໆ ປະເພດ ເຊຸ່ ງິ ໃນແຕຸ່ ລະຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານອາດມທີ ງັ ແບບຜລູ້ ຸ່ າ ແລະ ແບບກາຝາກ ດຸ່ ງັ ສະແດງໃນຮູບທີ 2.26 ຮູບທີ 2.26 ຮູບແບບ ແລະ ຕວົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບປະສມົ 5.2. ຕາໜຸ່ າງອາຫານ (food web) ຕາໜຸ່ າງອາຫານ ໝາຍເຖິງ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານທຸ່ ີຊບັ ຊອ້ ນຫຼາຍຊຸດຕຸ່ ເນຸ່ ອງກນັ (complex food chain) ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນຮູບອາຫານລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດທຸ່ ີມຄີ ວາມກຸ່ ຽວຂອ້ ງສາພນັ ກນັ ຢຸ່ າງຊັບຊອ້ ນ ຈຸ່ ງຶ ມໂີ ອກາດຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໄດຫ້ ຼາຍທດິ ທາງຄວາມສາພນັ ແບບອາຫານລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລກັ ສະນະຕາ ໜຸ່ າງອາຫານຈະເກດີ ໃນທາມະຊາດຫຼາຍກວຸ່ າໃນລັກສະນະຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ເພາະວຸ່ າສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ ກນິ 50
ອາຫານໄດຫ້ ຼາຍຊະນິດ ແລະ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ບາງຊະນດິ ເປັນອາຫານຂອງສດັ ໄດຫ້ ຼາຍຊະນດິ ຈຸ່ ງຶ ເກດີ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ເຊຸ່ ອມໂຍງກນັ ຄາ້ ຍຄໃຍແມງມຸມ ດຸ່ ງັ ສະແດງຕວົ ຢຸ່ າງໃນຮູບທີ 2.27. ຮູບທີ 2 - 27 ຕວົ ຢຸ່ າງຕາໜຸ່ າງອາຫານໃນລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າສນົ (ທຸ່ ີມາ: Viau, 1998) 6. ປະສດິ ທພິ າບໃນການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ໃນສະພາບອຸດມົ ຄະຕິປະສດິ ທພິ າບໃນການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານທາງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລະ ບບົ ນເິ ວດດວງຕາເວນັ ຈະເປັນແຫຸ່ ງຼ ພະລງັ ງານໃນລະບບົ ນເິ ວດໂດຍພດຈະປຸ່ ຽນພະລງັ ງານແສງໃຫເ້ ປນັ ພະລງັ ງານເຄ ມໂີ ດຍຂະບວນການສງັ ເຄາະດວ້ ຍແສງ ແລະ ພະລັງງານເຄມທີ ຸ່ ີເກດີ ຂນ້ ຈະຖກຖຸ່ າຍທອດໃນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງໆ ໃນ ລະບບົ ນເິ ວດຜຸ່ ານທາງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ແລະ ສາຍໃຍອາຫານ ໂດຍການກນິ ກນັ ເປນັ ທອດໂດຍພະລງັ ງານພຽງ 10% ຂອງພະລງັ ງານທຸ່ ີເກັບສະສມົ ໄວໃ້ ນພດສີຂຽວຈະຖກນາມາປຸ່ ຽນເປັນມວນຊີວະພາບຂອງສັດກິນພດ ພະລັງງານ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ປະມານ 90% ຖກນາໃຊໄ້ ປໃນຂະບວນການເມທາໂບລດິ ຊມຶ ສູນເສຍໄປໃນຮູບຂອງພະລງັ ງານຄວາມ ຮອ້ ນ ແລະ ບາງສຸ່ ວນບລໂິ ພກບຸ່ ໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ເປອກ, ກະດູກ, ຂນົ ແລະ ເລບັ ເປັນຕນົ້ . ທານອງດຽວກນັ ສດັ ທຸ່ ີກນິ ຕຸ່ ກນັ ໃນລາດບັ ຂນັ້ ຕຸ່ າງໆ ຂອງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານຈະໄດຮ້ ບັ ພະລງັ ງານສະສມົ ທຸ່ ຖີ ກປຸ່ ຽນເປັນມວນຊີວະພາບພຽງ 10% ດຸ່ ງັ ນນັ້ ພະລງັ ງານທຸ່ ີຖກຖຸ່ າຍທອດຈະຫຼຸດລງົ ຕາມລາດບັ ຕາມຄວາມຍາວຂອງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ດຸ່ ງັ ສະແດງຕວົ ຢຸ່ າງໃນ ຮູບທີ 2.28 ຜູຜ້ ະລດິ (10000 ກໂິ ລແຄລລີ (Kcl))โ ຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ທຸ່ ີ 1 (1000 ກໂິ ລແຄລລີ (Kcl)), ຜບູ້ ລິ 51
ໂພກລາດບັ ທຸ່ ີ 2 (100 ກໂິ ລແຄລລີ (Kcl)) ແລະ ຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ສງູ ສຸດ (10 ກໂິ ລແຄລລີ (Kcl)). ທາດອາຫານ ຖກສະສມົ ໃນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນຮູບຂອງ ທາດອງົ ຄະທາດ ແລະ ເມຸ່ ອສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດຕາຍຈະເກດີ ການຍຸ່ ອຍ ສະຫຼາຍໂດຍຈລຸ ນິ ຊີໄດເ້ ປນັ ທາດອະນງົ ຄະທາດໝູນວຽນກບັ ໄປຍງັ ຜຜູ້ ະລດິ , ແຕຸ່ ພະລງັ ງານບຸ່ ສາມາດໝູນວຽນໄດ້ ໂດຍມຜີ ູຍ້ ຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍທາດອົງຄະທາດເປັນຜຮູ້ ບັ ພະລງັ ງານຂນັ້ ສຸດທາ້ ຍ. ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນລກັ ສະນະ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນເີ້ ອີນ້ ວຸ່ າ ກົດເກນ 10% (ten percent law) ເຊຸ່ ິງສາມາດສະຫລຸບໄດວ້ ຸ່ າ ພະລງັ ງານທຸ່ ີສະສມົ ໃນຮູບ ເນອ້ ເຍຸ່ ອຂອງຜບູ້ ລໂິ ພກແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ຈະນອ້ ຍກວຸ່ າພະລງັ ງານ ທຸ່ ສີ ະສົມໃນເນອ້ ເຍຸ່ ອຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ຂັນ້ ຕຸ່ າ ກວຸ່ າທຸ່ ີຖດັ ກນັ ລງົ ມາປະມານ 10 ເທຸ່ າົ . ຮູບທີ 2 - 28 ພະລງັ ງານໃນຮູບຂອງມວນຊີວະພາບທຸ່ ີສະສມົ ໃນເນອ້ ເຍຸ່ ອຂອງຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ຕຸ່ າງໆ (ທຸ່ ມີ າ: http://www.bothong.ac.th/Biology06/Biology1.html) ໃນສະພາບທາມະຊາດການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ອາດບຸ່ ເປນັ ໄປຕາມກດົ ເກນ 10% ບາງເທຸ່ ອອາດນອ້ ຍກວຸ່ າ ຫຼ ຫຼາຍກວຸ່ າຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ຊະນດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ແລະ ວທິ ີການ ວດັ ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານສາມາດອະທບິ າຍໃນຮູບຂອງແຜນພາບຮູບແທຸ່ ງຊອ້ ນກນັ ໂດຍໃຫຜ້ ູຜ້ ະລດິ ເປັນແທຸ່ ງ ຢຸ່ ໃູ ນລະດບັ ຕຸ່ າສຸດ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີມລີ າດບັ ຂອງອາຫານສູງຂນຶ້ ຈະຢຸ່ ູສູງຂນຶ້ ໄປຕາມລາດບັ ຂນັ້ ເຮດັ ໃຫໄ້ ດຮ້ ບູ ພີລະ ມດິ ເອີນ້ ວຸ່ າ ພີລະມດິ ອາຫານ (food pyramid) ແບຸ່ ງອອກເປັນ 3 ແບບ ຄ: 6.1. ພລີ ະມດິ ສະແດງຈານວນ (pyramid of number) 52
ພີລະມດິ ຊະນດິ ນເີ້ ປນັ ພີລະມດິ ທຸ່ ບີ ອກຈານວນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ອາຫານ ໃຊຫ້ ວົ ໜຸ່ ວຍເປນັ ຕນົ້ ຫຼ ຕວົ ຕຸ່ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ປະລມິ ານ ວທິ ີນີວ້ ດັ ໄດງ້ ຸ່າຍໂດຍການນບັ ແຕຸ່ ມຂີ ເ້ ສຍທຸ່ ີຂະໜາດຮຸ່ າງກາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ຫາຼ ຍແຕຸ່ ຕອ້ ງນບັ ເປນັ 1 ຫວົ ໜຸ່ ວຍຄກນັ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫຮ້ ູບຮຸ່ າງພີລະມດິ ສະແດງຈານວນຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ເກດີ ຄວາມຄາດເຄຸ່ ອນແຕກຕຸ່ າງກນັ ຫາຼ ຍຈນົ ຍາກທຸ່ ີຈະປຽບທຽບໄດ້ ເພາະໃຫຄ້ ວາມສາຄນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຂະໜາດ ນອ້ ຍເກນີ ຄວາມເປັນຈງິ ເຊຸ່ ນັ : ຕນົ້ ໄມສ້ ກັ ຂະໜາດໃຫຍຸ່ ແຕຸ່ ລະຕນົ້ ຈະນບັ ເປັນ 1 ຫວົ ໜຸ່ ວຍຄກບັ ຕນົ້ ຫຍາ້ ນອ້ ຍ ທງັ ທຸ່ ີຕນົ້ ໄມສ້ ກັ 1 ຕນົ້ ມພີ ະລງັ ງານສະສມົ ໃນເນອ້ ເຍຸ່ ອຫຼາຍກວຸ່ າຕນົ້ ຫຍາ້ 1 ຕນົ້ ຫຼາຍເທຸ່ າົ ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປພບົ ວຸ່ າຖານເຊຸ່ ງິ ເປັນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດໃນກຸ່ ຸມຜຜູ້ ະລິດຈະມຂີ ະໜາດກວາ້ ງຫຼາຍເນຸ່ ອງຈາກມກັ ຈະມປີ ະລມິ ານຫຼາຍທຸ່ ສີ ຸດ, ເຖິງຢຸ່ າງໃດກ ຕາມພບົ ວຸ່ າໃນບາງຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານທຸ່ ຜີ ບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ທີ 1 ມຂີ ະໜາດນອ້ ຍຫາຼ ຍ ແລະ ບຸ່ ໄດບ້ ລໂິ ພກຜູຜ້ ະລດິ ຄງັ້ ລະ ຫາຼ ຍໆ ຖານຂອງພີລະມດິ ນເິ ວດໃນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບນຈີ້ ະແຄບກວຸ່ າຈານວນຜູຜ້ ະລດິ ເຊຸ່ ນັ ກລະນຂີ ອງຕນົ້ ລາ ໄຍ ແລະ ແມງໄມ້ ເນຸ່ ອງຈາກຜູຜ້ ະລດິ ຄ ຕນົ້ ລາໄຍ 1 ຕນົ້ ມດີ ອກຫຼວງຫາຼ ຍ ແລະ ແຕຸ່ ລະດອກສາມາດເປັນແຫຸ່ ຼງ ອາຫານໃຫກ້ ັບແມງໄມໄ້ ດຫ້ າຼ ຍກວຸ່ າ 1 ໂຕ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ເມຸ່ ອຂຽນພີລະມດິ ຂອງຈານວນຈະໄດພ້ ີລະມດິ ຖານແຄບ ເປນັ ຕນົ້ ເຊຸ່ ງິ ຕວົ ຢຸ່ າງຂອງພີລະມດິ ຈານວນໃນຮູບແບບທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ດຸ່ ງັ ທຸ່ ີກຸ່ າວມາຂາ້ ງເທງິ ສະແດງໃນຮູບທີ 2.29 ຮູບທີ 2.29 ຕວົ ຢຸ່ າງພລີ ະມດິ ຈານວນໃນຮູບແບບທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ (ທຸ່ ມີ າ: Tutorvista, 2010) 6.2. ພລີ ະມດິ ນາ້ ໜກັ ຫຼ ມວນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (pyramid of biomass) ພີລະມດິ ນເີ້ ປັນພີລະມດິ ສະແດງປະລມິ ານສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ອາຫານໃນຫວົ ໜຸ່ ວຍນາ້ ຫນກັ ແຫງ້ (dry weight) ຫຼ ນາ້ ໜັກສົດຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີຍງັ ບຸ່ ອົບແຫ້ງ (wet weight) ຫຼ ຈານວນແຄລຣີ (calorie value) ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນແຕຸ່ ລະລະດບັ ຕຸ່ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ປະລິມານ ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປຈະໄດເ້ ປັນພລີ ະມດິ ຖານກວາ້ ງ ຍອດຮຽວ ແຕຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດບາງແຫຸ່ ງພີລະມດິ ນາ້ ຫນັກອາດມຖີ ານແຄບຍອດກວາ້ ງກໄດ້ ຖາ້ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ທຸ່ ຖີ ກບລິ ໂພກມຂີ ະໜາດນອ້ ຍຫຼາຍ, ມອີ າຍຸສນັ້ ແລະ ມຈີ ານວນຫຼາຍ ເຊຸ່ ງິ ສະແດງໃນຮູບທີ 2.30. 53
ຮູບທີ 2.30 ຕວົ ຢຸ່ າງພລີ ະມດິ ນາ້ ຫນກັ ແລະ ມວນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນຮູບແບບທຸ່ ແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ (ທຸ່ ມີ າ: Tutorvista, 2010) 6.3. ພລີ ະມດິ ສະແດງພະລັງງານ (pyramid of energy) ພລີ ະມດິ ສະແດງພະລງັ ງານເປັນພີລະມດິ ທຸ່ ີປຽບທຽບສດັ ສຸ່ ວນໂດຍໃຊພ້ ະລງັ ງານທຸ່ ເີ ກບັ ສະສມົ ໄວໃ້ ນສຸ່ ງິ ມຊີ ີ ວດິ ແຕຸ່ ລະລະດບັ ເຊຸ່ ິງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຈະໃຊພ້ ະລງັ ງານບຸ່ ເຖິງ 20% ຂອງພະລງັ ງານທຸ່ ີມນັ ໄດຮ້ ບັ ຍຸ່ ງິ ລະດັບ ການບລໂິ ພກຍຸ່ ງິ ຫຼາຍ ພະລງັ ງານທຸ່ ີຖກຖຸ່ າຍທອດຈະຍຸ່ ງິ ນອ້ ຍລງົ ການຂຽນພີລະມດິ ຊະນດິ ນຈີ້ ະມຫີ ວົ ໜຸ່ ວຍເປນັ ນາ້ ໜກັ ຫຼ ພະລງັ ງານຕຸ່ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ປະລມິ ານຕຸ່ ໜຸ່ ວຍເວລາ ເຊຸ່ ນັ : ກໂິ ລແຄລຣີ/ແມດັ ກອ້ ນ/ປີ ເປນັ ຕນົ້ ດຸ່ ງັ ສະແດງ ໃນຮູບທີ 2.31 ພີລະມດິ ແບບນໃີ້ ຫພ້ າບຄວາມສາພນັ ຂອງປະລມິ ານພະລງັ ງານໃນແຕຸ່ ລະລາດບັ ຂນັ້ ອາຫານໄດດ້ ີ ຂນຶ້ . 54
ຮູບທີ 2.31 ຕວົ ຢຸ່ າງພີລະມດິ ສະແດງພະລງັ ງານ (ທຸ່ ມີ າ: Brewer, 1979) 7. ພດຶ ຕກິ າຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນລະບບົ ນເິ ວດ ລະບບົ ນເິ ວດຈະຢຸ່ ໃູ ນພາວະສມົ ດູນໃນທາມະຊາດ ຄ ສຸ່ ງິ ຕຸ່ າງໆທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ຈະຄວບຄຸມຕວົ ເອງ (self regulation) ແລະ ຮກັ ສາສະພາບຕົວເອງ (self maintenance) ໄດ,້ ການທຸ່ ີລະບບົ ນເິ ວດສາມາດຄງົ ສະພາບສມົ ດນູ ຕາມທາມະຊາດ ເພາະຕວົ ຄວບຄຸມອງົ ປະກອບພາຍໃນລະບບົ ຈະພະຍາຍາມຕຸ່ ຕາ້ ນ ແລະ ປັບປຸງ ໃຫເ້ ກດີ ສະພາບດຸ່ ງັ ກຸ່ າວຕະຫຼອດເວລາ ເຊຸ່ ງິ ເອີນ້ ການຕຸ່ ຕາ້ ນ ແລະ ປບັ ປຸງນວີ້ ຸ່ າ ການຄງົ ສະພາບ (homeostasis) ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດໜຸ່ ຶງໆບຸ່ ມປີ ະຊາກອນ ຫຼ ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດຫຼາຍເກີນມດັ ສະມັດຖະການຍອມບຸ່ ໄດ້ (carrying capacity) ໄດ້ ທງັ ນີເ້ ປັນເພາະວຸ່ າມີ ປັດໄຈຈາກດັ (limiting factor) ເຊຸ່ ງິ ເປັນອົງປະກອບທຸ່ ີມນີ ອ້ ຍ ຫຼ ຫຼາຍ ເກນີ ໄປ ເຊຸ່ ງິ ອາດຈະມປີ ດັ ໄຈຊດົ ເຊີຍ (compensation factor) ພາຍໃນລະບບົ ຊຸ່ ວຍໃຫສ້ ຸ່ ິງແວດລອ້ ມໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີມີ ປະຊາກອນນອ້ ຍ ຫຼ ຫຼາຍເກນີ ໄປຖກຈາກດັ ໂດຍປດັ ໄຈອຸ່ ນໆ ເຮດັ ໃຫປ້ ດັ ໄຈຈາກດັ ບຸ່ ເກດີ ຜົນໄດ.້ ພາຍໃນລະບບົ ນິ ເວດໜຸ່ ງຶ ໆ ຈະມີປັດໄຈການຊດົ ເຊີຍເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກັນ ເອນີ້ ວຸ່ າ ພດຶ ຕກິ າຂອງສຸ່ ິງແວດລອ້ ມໃນລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ງິ ປະກອບດວ້ ຍພດຶ ຕກິ າຕຸ່ າງໆ ດຸ່ ງັ ຕຸ່ ໄປນ:ີ້ 7.1. ປັດໄຈຈາກດັ (limiting factors) ໃນລະບບົ ນເິ ວດໜຸ່ ງຶ ໆ ຖາ້ ຫາກມປີ ັດໄຈໃດກຕາມທຸ່ ີມຄີ ວາມຈາເປັນສາລບັ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ກາຍມາເປນັ ປດັ ໄຈທຸ່ ີຂາດແຄນຫຼາຍທຸ່ ສີ ຸດ ປັດໄຈນນັ້ ກຈະກາຍເປນັ ຕວົ ການດົ ການປາກດົ ການຂອງພດ ແລະ ສດັ ບາງຊະນດິ ໃນລະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ເອນີ້ ປັດໄຈນວີ້ ຸ່ າ ປັດໄຈຈາກດັ ແລະ ໃນລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ ອາດມສີ ະຖາ ນະການຍອມບຸ່ ໄດຂ້ ອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄດອ້ ນັ ເນຸ່ ອງມາຈາກປັດໄຈຈາກດັ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວນອີ້ ີກດວ້ ຍ. 7.2. ສະຖານະການຍອມບຸ່ ໄດ້ (carrying capacity) ໃນທາມະຊາດລະບບົ ນເິ ວດຈະຢຸ່ ູໃນພາວະສມົ ດູນ ຄ ສຸ່ ິງຕຸ່ າງໆທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນລະບົບນິເວດຈະມີລະບົບໃນການ ຄວບຄຸມຕວົ ເອງ (self regulation) ແລະ ຮກັ ສາສະພາບຕວົ ເອງ (self maintenance) ໄດ້ ເພາະຕວົ ຄວບ ຄຸມອງົ ປະກອບພາຍໃນລະບບົ ຈະພະຍາຍາມຕຸ່ ຕາ້ ນ ແລະ ປັບປຸງໃຫເ້ ກີດສະພາບດຸ່ ງັ ກຸ່ າວຕະຫອຼ ດເວລາ ເຊຸ່ ງິ ເອີນ້ ຂະບວນການນວີ້ ຸ່ າ ການຄງົ ສະພາບເຮດັ ໃຫລ້ ະບົບນເິ ວດໜຸ່ ຶງໆ ບຸ່ ມປີ ະຊາກອນ ຫຼ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫຼາຍເກນີ ສະຖານະ ການຍອມບຸ່ ໄດ,້ ທງັ ນເີ້ ພາະມປີ ດັ ໄຈຈາກດັ ເຊຸ່ ງິ ເປັນສຸ່ ງິ ສາຄນັ ໃນການຄວບຄຸມການດາລງົ ຊີວດິ ດງັ ສະແດງໃນຮູບ 2.32. 55
ຮູບທີ 2.32 ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງປດັ ໄຈຈາກດັ , ສະຖານະການຍອມໃຫບ້ ຸ່ ໄດ້ ແລະ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາ ກອນ (ທຸ່ ີມາ: https://course.ku.ac.th/lms/files/resources_files/50033/107549/lesson_5 - 2.pdf) 7.3. ຂດີ ຈາກດັ ຄວາມອດົ ທນົ (tolerance limits) ຂີດຈາກັດຄວາມອດົ ທນົ ຄ ລະດບັ ສູງສຸດຂອງປັດໄຈຈາກັດຄວາມສາມາດ ຄ ຫາກຄວາມສມົ ດູນຂອງ ລະບບົ ນເິ ວດຢຸ່ ເູ ກນີ ກວຸ່ າຂດີ ດຸ່ ງັ ກຸ່ າວແລວ້ ກຍາກທຸ່ ສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ວີ ດິ ບາງຊະນດິ ຈະດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ໄູ ດ້ ຢຸ່ າງໄດກຕາມມຂີ ້ ທຸ່ ີ ຄວນສງັ ເກດຢຸ່ າງໜຸ່ ຶງ ຄ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ ນນັ້ ຈະມີຊຸ່ ວງລະຫວຸ່ າງຂີດຈາກດັ ຄວາມອດົ ທົນຕຸ່ າສຸດ ແລະ ສູງ ສຸດຕຸ່ ປັດໄຈດຽວກນັ ທຸ່ ີບຸ່ ເທຸ່ າົ ກນັ . 7.4. ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ທີ າງນເິ ວດວທິ ະຍາ (ecological succession) ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ທີ າງນເິ ວດວທິ ະຍາ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງຊະນດິ ຫຼ ຊຸມຊນົ ໃນລະບບົ ນເິ ວດຕາມການ ເວລາ ໂດຍຈະເລຸ່ ີມຈາກຈດຸ ທຸ່ ີບຸ່ ມີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູເລີຍຈົນກະທັງ້ ເລຸ່ ີມມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດກຸ່ ຸມທາອິດເກດີ ຂນຶ້ ເຊຸ່ ິງກຸ່ ຸມ ຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ກຸ່ ຸມທາອດິ ຈະເປນັ ກຸ່ ຸມທຸ່ ີມຄີ ວາມທນົ ທານສງູ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການໄປຈນົ ເຖິງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກຸ່ ຸມສຸດ ທາ້ ຍທຸ່ ເີ ອນີ້ ວຸ່ າ ຊຸມຊນົ ສມົ ບນູ (climax comunity) ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ຈດຸ ທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ທຸ່ ສີ ຸດ ແລະ ບຸ່ ປຸ່ ຽນແປງໄປອີກເປັນ ໄລຍະເວລາດນົ ການປຸ່ ຽນແປງດຸ່ ັງກຸ່ າວຕອ້ ງໃຊເ້ ວລາໃນການກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງພສມົ ຄວນໂດຍມສີ າເຫດສາ ຄນັ 4 ປະການ ຄ: 1) ປັດໄຈການປຸ່ ຽນແປງທາງທລະນວີ ທິ ະຍາ ເຊຸ່ ນັ : ການເກດີ ເຂາົ ນາ້ ແຂງ, ແຜຸ່ ນດນິ ໄຫວ, ພູເຂາົ ໄຟລະເບດີ ແລະ ຄນ້ ຊນາມິ ເປນັ ຕນົ້ . ສຸ່ ງິ ເຫຸ່ ຼາົ ນລີ້ ວ້ ນເປນັ ສາເຫດເຮດັ ໃຫສ້ ມົ ດນູ ທາມະຊາດໃນກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເສຍໄປ. 56
2) ປດັ ໄຈການປຸ່ ຽນແປງຂອງພມູ ອາກາດຢຸ່ າງຮຸ ນແຮງເຮັດໃຫເ້ ກີດໄພພບິ ດັ ຕຸ່ າງໆ ເຊຸ່ ັນ: ນາ້ ຖວ້ ມ, ໄຟປຸ່ າ ແລະ ລມົ ພາຍຸ ເປັນຕນົ້ . ເຊຸ່ ິງເຮັດໃຫສ້ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມປຸ່ ຽນແປງຈົນເຮັດໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດຖກທາລາຍ ແລວ້ ເກດີ ການ ປຸ່ ຽນແປງແບບແທນທຸ່ ີໃໝຸ່ . 3) ປດັ ໄຈການກະທາຂອງມະນຸດ ເຊຸ່ ນັ : ການຕັດໄມທ້ າລາຍປຸ່ າ, ການໃຊທ້ າດເຄມີທາການກະເສດ ແລະ ການປຸ່ ອຍທາດພດິ ຈາກໂຮງງານອຸດສາຫະກາ ເປັນຕນົ້ . ເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງ ແລະ ເກດີ ສະພາ ວະມົນລະພດິ ທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງົ ຜົນເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມບລເິ ວນດຸ່ ັງກຸ່ າວຕອ້ ງເສຍຊີວດິ ແລະ ອາດເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີຂອງກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຂນຶ້ ໃໝຸ່ ໃນສະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ີປຸ່ ຽນແປງໄປ. 4) ປະຕກິ ລິ ຍິ າຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດທຸ່ ີມຕີ ຸ່ ແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ໂດຍການອາໄສຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ິງແວດລອ້ ມບ ລເິ ວນນນັ້ ເຊຸ່ ນັ : ອຸນຫະພູມ, ຄວາມເປັນອາຊດິ - ດຸ່ າງຂອງດນິ ຫຼ ນາ້ ຄວາມຂຸນ້ ຂອງນາ້ , ຄວາມຊຸ່ ຸມ ແລະ ປະລິ ມານທາດອາຫານ ເປນັ ຕນົ້ ປຸ່ ຽນແປງໄປເທຸ່ ອລະນອ້ ຍເທຸ່ ອລະນອ້ ຍ ຈນົ ໃນທຸ່ ີສຸດມດີ ຮູບທຸ່ ບີ ຸ່ ເໝາະສມົ ຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ ກຸ່ ຸມດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ ເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກຸ່ ຸມດຸ່ ງັ ກຸ່ າວຕອ້ ງເສຍຊີວດິ ຫຼ ອບົ ພະຍບົ ຍາ້ ຍຖຸ່ ິນໄປຈາກສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມນນັ້ ເຮດັ ໃຫ້ ເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີໂດຍກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃຫມຸ່ ທຸ່ ີເໝາະສມົ ກວຸ່ າ. ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ທີ າງນເິ ວດແບຸ່ ງອອກເປັນ 2 ແບບ ໄດແ້ ກຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີຂນັ້ ຂນັ້ 1 (primary succession) ເຊຸ່ ງິ ເປັນການປຸ່ ຽນແປງສງັ ຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ໃນບລເິ ວນທຸ່ ຍີ ງັ ບຸ່ ເຄຍີ ປາກດົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວໃິ ດໆ ຂນຶ້ ມາກຸ່ ອນເລີຍ ເຊຸ່ ນັ : ເກາະທຸ່ ີເກດີ ໃໝຸ່ ຈາກພເູ ຂາົ ລະເບີດ ໃນໄລຍະທາອດິ ຈະມຫີ ຍາ້ ຂຶນ້ , ເມຸ່ ອເວລາຜຸ່ ານໄປຈະ ຖກແທນທຸ່ ໂີ ດຍໄມພ້ ຸ່ ຸມ ແລະ ໃນທຸ່ ສີ ຸດຈະກາຍເປັນໄມຢ້ ນຕນົ້ ເຊຸ່ ງິ ໄມຢ້ ນຕນົ້ ຈະເປນັ ສັງຄມົ ສຸດທາ້ ຍທຸ່ ມີ ຄີ ວາມຢຸ່ ູ ຕວົ ແລະ ການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ຂີ ນັ້ ຂນັ້ 2 (secondary succession) ຈະເປນັ ການປຸ່ ຽນແປງຂອງສງັ ຄມົ ສຸ່ ງິ ມີ ຊວີ ດິ ທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ໃນບລເິ ວນທຸ່ ີເຄີຍມສີ ງັ ຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູກຸ່ ອນແລວ້ ແຕຸ່ ເກດີ ການທາລາຍສງັ ຄມົ ຂອງສຸ່ ງິ ມີ ຊີວດິ ເດມີ ແລວ້ ມກີ ານແທນທຸ່ ີຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ໃນບລເິ ວນເດມິ ເຊຸ່ ນັ ສະພາບປຸ່ າໄມທ້ ຸ່ ີຖກມະນດຸ ທາລາຍ ເມຸ່ ອເວລາຜຸ່ ານ ໄປກຈະເກີດການແທນທຸ່ ີຂນຶ້ ອີກ ຄ ພນ້ ດນິ , ຫຍາ້ , ໄມພ້ ຸ່ ຸ ມ ແລະ ໄມຢ້ ນຕນົ້ ເຊຸ່ ງິ ເອນີ້ ວຸ່ າ ກຸ່ ຸມສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ຂນັ້ ສຸດ ທາ້ ຍນນັ້ ເອງ. 7.5. ການປັບຕວົ (adaptation) ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ບາງຊະນດິ ສາມາດປບັ ຕວົ ໃຫເ້ ຂາົ້ ກບັ ສະພາບສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີປຸ່ ຽນແປງໄປໄດ້ ໃນຂະນະທຸ່ ີ ບາງ ຊະນດິ ບຸ່ ສາມາດເຮດັ ໄດ້ ການທາຕວົ ໃຫເ້ ຂາົ້ ກບັ ທາມະຊາດເພຸ່ ອການຢຸ່ ູລອດຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນເີ້ ອີນ້ ວຸ່ າ ການປບັ ຕວົ . ສາມາດແບຸ່ ງອອກເປັນ 3 ປະເພດ ຄ: 1) ການປັບຕົວດາ້ ນຮູ ບຮຸ່ າງ ຫຼ ສັນຖານ (morphological adaptation) ການປັບຕວົ ດາ້ ນຮູບຮຸ່ າງ ຫຼ ສນັ ຖານ ເຊຸ່ ນັ : ການປບັ ຕວົ ດາ້ ນຮູບຮຸ່ າງຂອງນກົ ໃຫເ້ ໝາະສມົ ກບັ ແຫຸ່ ງຼ ອາຫານ ໂດຍນກົ ທຸ່ ີກນິ ແມງໄມເ້ ປັນອາຫານ ຈະງອຍປາກຈະຮຽວບາງ ຂະນະທຸ່ ນີ ກກນິ ແກຸ່ ນພດ ຈະມຈີ ະງອຍປາກທຸ່ ີໃຫຍຸ່ ແລະ ແຂງແຮງ ສຸ່ ວນນກົ ທຸ່ ີກນິ ປາເປັນອາຫານ ຈະມຈີ ະງອຍປາກທຸ່ ີຮຽວຍາວ, ມຂີ າທຸ່ ີຍາວ ເພຸ່ ອທຸ່ ຈີ ະໃຊຍ້ ຸ່ າງໃນນາ້ ໄດຢ້ ຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ. ນອກຈາກນສີ້ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ບາງຊະນດິ ຈະລຽນແບບສີສນັ ແລະ ຮູບຮຸ່ າງໃຫຄ້ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີອາໄສ ຢຸ່ ູເພຸ່ ອພາງຕາຈາກສດັ ຕູ ແລະ ເຫຍຸ່ ອ ເຊຸ່ ນັ : ຕກັ ແຕນກຸ່ ງິ ໄມ/້ ໃບໄມ,້ ກະປອມ ແລະ ກບັ ແກ້ ເປນັ ຕນົ້ ສດັ ບາງຊະ ນດິ ຈະມສີ ສີ ນັ ລຽນແບບສດັ ທຸ່ ີໂຫດຮາ້ ຍເພຸ່ ອຫອຼ ກບຸ່ ໃຫສ້ ດັ ຕູເຂາົ້ ໃກ້ ເຊຸ່ ນັ : ກະເບອ້ ທຸ່ ີມປີ ກີ ຄຸ່ ູຫງຼັ ເປນັ ຈດຸ ດາເໝອນ ຕານກົ ເຄາົ້ ຫຼ ແມງວນັ ທີຮຽນແບບສສີ ນັ ຄກບັ ເຜິງ້ ເປນັ ຕນົ້ . 2) ການປັບຕົວດາ້ ນສາລິລະ (physiological adaptation) 57
ການປັບຕົວດາ້ ນສາລລິ ະ ເຊຸ່ ັນ ຂະບວນການທຸ່ ີສັດພຍາຍາມປັບອຸ ນຫະພູມຂອງຮຸ່ າງກາຍໃຫ້ຄງົ ທຸ່ ີ (thermoregulation) ແລະ ຂະບວນການທຸ່ ປີ າ ຫຼ ສດັ ນາ້ ບາງຊະນດິ ພະຍາຍາມປບັ ປະລິມານຄວາມເຂມັ້ ຂອງ ທາດລະລາຍໃນຮຸ່ າງກາຍໃຫເ້ ປນັ ປກົ ກະຕິ (osmoregulation) ເປນັ ຕນົ້ . 3) ການປັບຕົວດາ້ ນພຶດຕິກາ (behavior adaptation) ການທຸ່ ີສດັ ມກີ ານສະແດງອອກ ຫຼ ມປີ ະຕກິ ລິ ຍິ າຕອບສະຫນອງຕຸ່ ສຸ່ ງິ ທາ້ ທາຍພາຍນອກເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ພດຶ ຕກິ າ ຕຸ່ າງໆ ຂນຶ້ ເຊຸ່ ນັ : ການພກັ ຕວົ ໃນຊຸ່ ວງລະດູຮອ້ ນຂອງປາຄ, ການພກັ ຕົວໃນລະດູໜາວຂອງກບົ , ການອົບພະຍບົ ຍາ້ ຍຖຸ່ ິນຂອງນກົ ແອຸ່ ນ ແລະ ນກົ ເປດັ ນາ້ ທຸ່ ີມກີ ານອບົ ພະຍບົ ຫນຄີ ວາມໜາວເຢັນມາອາໄສຢຸ່ ໃູ ນພນ້ ທຸ່ ີເຂດອບົ ອຸ່ ຸນ ເປັນຕນົ້ . 7.6. ມນົ ລະພດິ (pollution) ມນົ ລະພດິ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ບນັ ຫາຫາຼ ຍປະການ ບຸ່ ວຸ່ າຈະເປັນໃນເລຸ່ ອງຂອງບນັ ຫາສຸກຂະພາບອະນາໄມຂອງປະຊາ ຊນົ ແລະ ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ອຸ່ ນໆ ລວມເຖິງການສາ້ ງຄວາມລະຄາຍໃຫແ້ ກຸ່ ປະຊາຊນົ ທຸ່ ອີ າໄສຢຸ່ ໃູ ນພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີມສີ ະຖານນະ ການທາງດາ້ ນມນົ ລະພດິ ຮຸ ນແຮງ ບັນຫາຕຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດຕາມທາມະຊາດ, ບນັ ຫາຕຸ່ ຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດ, ແຫຸ່ ຼງນາ້ , ປຸ່ າໄມ້ ເຊຸ່ ງິ ສຸດທາ້ ຍກອາດຈະສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ຈນົ ນາໄປສຸ່ ູຄວາມສນູ ເສຍທາງເສດຖະກດິ , ການລງົ ທນຶ ແລະ ພາກພດົ ຂອງປະເທດໃນທຸ່ ສີ ຸດ. 7.7. ຄວາມຢດຍຸ່ ຸນທາງຊີວະພາບ (biological magnification) ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະມີຄວາມຄວາມຢດຍຸ່ ຸນທາງຊີວະພາບທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຊຸ່ ນັ ຄວາມສາມາດໃນການສະສມົ ທາດ ພດິ ທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຊຸ່ ງິ ອາດຈະຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ອາຍຸ, ເພດ, ໄວ ແລະ ຄວາມແຂງແຮງຂອງສຸກຂະພາບຮຸ່ າງກາຍ ເປັນຕນົ້ . 7.8. ຄວາມຕາ້ ນທານທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (environmental resistance) ຄວາມຕາ້ ນທານທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ເປັນຄວາມສາມາດຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີສາມາດຢຸ່ ູໃນສະພາບທຸ່ ີສຸ່ ິງແວດ ລອ້ ມເປັນພດິ ຫຼ ບຸ່ ເອອ້ ານວຍໃຫຢ້ ຸ່ ູໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ປາດຸກ ແລະ ອຸ່ ຽນສາມາດທນົ ຢຸ່ ໃູ ນແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ເນຸ່ າົ ເສຍໄດ້ ຂະນະທຸ່ ີປາ ຕນີ ຕອ້ ງອາໄສຢຸ່ ໃູ ນນາ້ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ເຊຸ່ ງິ ຈດັ ເປນັ ປາທຸ່ ເີ ປນັ ດດັ ສະນຊີ ີວ້ ດັ ຄວາມສະອາດຂອງນາ້ ເປັນຕນົ້ . ສະຫລຸບ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈະມປີ ະຕສິ າພນັ ຕຸ່ ກັນພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດຄສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ທງັ ຫຼາຍບຸ່ ອາດຢຸ່ ູໄດ້ ຢຸ່ າງໂດດດຸ່ ຽວ ໂດຍປາດສະຈາກການກຸ່ ຽວຂອ້ ງສາພນັ ກບັ ອງົ ປະກອບອຸ່ ນໆ ບຸ່ ວຸ່ າຈະເປັນອງົ ປະກອບທຸ່ ບີ ຸ່ ມຊີ ີວດິ ຫຼ ອງົ ປະກອບທຸ່ ີມຊີ ີວດິ ພາຍໃຕຄ້ ວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ ໂດຍຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ ສຸ່ ິງ ມຊີ ີວດິ ໃນລະບບົ ນິເວດນນັ້ ຈະມຄີ ວາມສາພນັ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການຈະເລີນເຕີບໂຕ, ການແຜຸ່ ກະຈາຍ, ການສບພັນ ແລະ ພດຶ ຕກິ າອຸ່ ນໆ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນຂະນະທຸ່ ີຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ໃນລະບບົ ນິເວດມຫີ າຼ ກຫຼາຍຮູບ ແບບທຸ່ ສີ ະແດງອອກມາທງັ ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງ ຊະນດິ ກັນທຸ່ ີມາອາໄສຢຸ່ ໃູ ນລະບບົ ນເິ ວດດຽວກນັ ເຊຸ່ ງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຫຸ່ າຼົ ນຕີ້ ຸ່ າງກມຄີ ວາມສາພນັ ແລະ ມອີ ດິ ທິພນົ ເຊຸ່ ິງ ກນັ ແລະ ກນັ ໃນແງຸ່ຂອງການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ, ຄວາມສາພນັ ເຫຸ່ າຼົ ນີອ້ າດເປັນຄວາມສາພນັ ຊຸ່ ົວຄາວ ຫຼ ຄວາມ ສາພນັ ແບບຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ຕະຫຼອດເວລາກໄດ້ ໂດຍມຜີ ົນລວມຂອງຄວາມສາພນັ 3 ແບບ ຄ: ເສຍປະໂຫຍດ, ໄດຮ້ ັບ ປະໂຫຍດ ແລະ ບຸ່ ໄດຮ້ ບັ ຫຼ ເສຍປະໂຫຍດ. ຄວາມສາພນັ ທຸ່ ກີ ຸ່ ຽວຂອ້ ງກນັ ທງັ ໝດົ ນເີ້ ປັນປັດໄຈທຸ່ ີສາຄນັ ທຸ່ ີສຸດທຸ່ ີ ເຮດັ ໃຫບ້ ນັ ດາສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທັງຫຼາຍຢຸ່ ູລອດໄດ້ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ົວໄປຈະຢຸ່ ໃູ ນພາວະສມົ ດູນໃນທາມະຊາດໂດຍທຸ່ ີສຸ່ ິງ ຕຸ່ າງໆ ທຸ່ ີຢຸ່ ູໃນລະບົບນເິ ວດນັນ້ ຈະຄວບຄຸມຕົວເອງ ແລະ ຮັກສາສະພາບຂອງຕວົ ເອົງໄດ.້ ການທຸ່ ີລະບບົ ນເິ ວດ 58
ສາມາດຄງົ ສະພາບສມົ ດູນຕາມທາມະຊາດເພາະຕວົ ຄວບຄຸມອງົ ປະກອບພາຍໃນລະບບົ ຈະພະຍາຍາມຕຸ່ ຕາ້ ນ ແລະ ປັບປຸງໃຫເ້ ກດີ ສະພາບດຸ່ ງັ ກຸ່ າວຕະຫຼອດເວລາ ເອນີ້ ວຸ່ າ ການຄົງສະພາບ ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນິເວດໃດໜຸ່ ງຶ ບຸ່ ມີປະຊາ ກອນຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫຼາຍເກນີ ສະມດັ ນະການຍອມບຸ່ ໄດທ້ ງັ ນເີ້ ປັນເພາະວຸ່ າມປີ ດັ ໄຈຈາກດັ ພາຍໃນລະບບົ ນອກຈາກ ນຍີ້ ງັ ມປີ ັດໄຈຊດເຊຍທຸ່ ຊີ ຸ່ ວຍໃຫສ້ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ມີ ປີ ະຊາກອນນອ້ ຍ ຫຼ ຫຼາຍຈນົ ເກນີ ໄປຖກຈາກດັ ດວ້ ຍປັດໄຈ ອຸ່່ນໆ ເຮດັ ໃຫປ້ ັດໄຈຈາກດັ ບຸ່ ເກດີ ຜົນໄດ້ ເຊຸ່ ງິ ພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດໜຸ່ ງຶ ໆ ຈະມປີ ັດໄຈການຊດົ ເຊຍເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ເອີນ້ ວຸ່ າ ພດຶ ຕກິ າຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນລະບບົ ນເິ ວດມະນຸດໃນຖານະທຸ່ ີເປນັ ສຸ່ ວນໜຸ່ ງຶ ຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກສພາວະແວດລອ້ ມທງັ ໃນດາ້ ນທຸ່ ເີ ປັນວດັ ຖຸດບິ ແລະ ການນາມາແປຮູບເພຸ່ ເປັນປດັ ໄຈ 4 ໃນການ ດາລງົ ຊີວດິ ຂະນະດຽວກນັ ກິດຈະກາຕຸ່ າງໆ ຂອງມະນດຸ ທຸ່ ໃີ ຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດເພຸ່ ສາ້ ງຄວາມໝນັ້ ຄງົ ທາງ ເສດຖະກດິ ແລະ ຄວາມຈະເລີນຂອງສງັ ຄມົ ມະນດຸ ເຮດັ ໃຫສ້ ພາວະແວດລອ້ ມປຸ່ ຽນແປງໄປຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວຫາຼ ຍເກນີ ກວຸ່ າລະດບັ ການປຸ່ ຽນແປງຕາມທາມະຊາດ ເຊຸ່ ິງໃນທຸ່ ສີ ຸດກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ສະພາບບນັ ຫາສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈນົ ເຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ ທຸ່ ີຢຸ່ ໃູ ນລະບບົ ນເິ ວດຕຸ່ າງໆໄດຮ້ ບັ ຜົນກະທບົ ຕາມໄປນາ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການໃຫຄ້ ວາມສາຄນັ ແລະ ການສຸ່ ງົ ເສີມການ ອານຸລັກລະບບົ ນເິ ວດຈຸ່ ງຶ ເປັນເລຸ່ ອງສາຄນັ ທຸ່ ີຄວນເພຸ່ ອໃຫເ້ ກດີ ການໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃຫໄ້ ດສ້ ູງສຸດ ແລະ ຢນຍງົ ຢນຕຸ່ ໄປ. ຄາຖາມທາ້ ຍບດົ 1. ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍເຖິງຄວາມໝາຍຂອງລະບບົ ນເິ ວດອງົ ປະກອບຂອງລະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງແຕຸ່ ລະອງົ ປະກອບໃນລະບບົ ນເິ ວດ? 2. ປດັ ໄຈທາງກາຍະພາບມຜີ ນົ ຕຸ່ ພດຶ ຕກິ າ ແລະ ການກະຈາຍຕວົ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແຕຸ່ ຢຸ່ າງໃດ? 3. ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ແລະ ຕາໜຸ່ າງອາຫານມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ແບບໃດ? 4. ຈຸ່ ງົ ປຽບທຽບໂຄງສາ້ ງ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດທາມະຊາດກບັ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ມີ ະນຸດສາ້ ງຂນຶ້ ? 5. ໃນທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ແຫຸ່ ງໜຸ່ ງຶ ມນີ າເຂາົ້ , ຕນົ້ ສກັ ໃຫຍຸ່ , ຕກັ ແຕນ, ກບົ , ງ,ູ ໜ,ູ ນກົ ອນິ ຊີ ອາໄສຢຸ່ ໃູ ນບລເິ ວນດຽວກນັ ຄວນມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ໃນຮູບໃດແດຸ່ ? (ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍ) 6. ຖາ້ ຜູຜ້ ະລດິ ມຈີ ານວນໜອ້ ຍລງົ ຈະສຸ່ ງົ ຜົນກະທບົ ຕຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດແບບໃດແດຸ່ ? 7. ລະບບົ ນເິ ວດໃນທອ້ ງຖຸ່ ນິ ຂອງຜູຮ້ ຽນມປີ ະໂຫຍດຕຸ່ ການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງຜຮູ້ ຽນ ແລະ ຊຸມຊນົ ແບບໃດແດຸ່ ? 8. ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍເຖິງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ີມຕີ ຸ່ ລະບບົ ນເິ ວດ? 9. ຈຸ່ ງົ ປຽບທຽບຄວາມແຕກຕຸ່ າງຂອງລກັ ສະນະຂອງລະບບົ ນເິ ວດທາມະຊາດ ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດໃນເມອງ? 10.ຈຸ່ ງົ ອະທບິ າຍເຖິງສາເຫດທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດປຸ່ ຽນແປງໄປຈນົ ເສຍຄວາມສມົ ດູນຂອງລະບບົ ນເິ ວດ? ກດິ ຈະກາພາກສະຫນາມ ໃຫນ້ ກັ ສກຶ ສາສາຫຼວດຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມພາຍໃນລະບບົ ນເິ ວດພາຍໃນ ວທິ ະຍາ ໄລ ຫຼ ໂຮງຮຽນຂອງຕນົ ເອງ ພອ້ ມຖຸ່ າຍຮູບ ແລະ ອະທບິ າຍເຖງິ ຄວາມສາພນັ ດງັ ກຸ່ າວ ໂດຍໃຫມ້ ຮີ ູບແບບຄວາສາ ພນັ ສອດຄຸ່ ອງກບັ ທຸ່ ີຮຽນມາໃຫຄ້ ບົ ທຸກຮບູ ແບບດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 59
1. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ິງບຸ່ ມຊີ ີວດິ 1.1 ແບບລວມກຸ່ ຸມ 1.2 ແບບສະໝຸ່ າສະເໝີ 1.3 ແບບອດິ ສະຫລະ 2. ຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດ 2.1 ພາວະເປັນກາງ 2.2 ພາວະແຂຸ່ ງຂນັ 2.3 ພາວະກະທບົ ກະເທອນ 2.4 ພາວະການລຸ່ າເຫຍຸ່ ອ 2.4 ພາວະອງິ ອາໄສ 2.6 ພາວະໄດປ້ ະໂຫຍດຮຸ່ ວມກນັ 2.7 ພາວະເພຸ່ ງິ ພາ 2.8 ພາວະກາຝາກ 2.9 ພາວະຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍ 2.10 ພາວະການຫຸ່ ງຼັ ທາດຫາ້ ມການຈະເລນີ 60
ບດົ ທີ 3 ປະຊາກອນ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ 1. ໂລກຂອງເຮາົ ນບັ ເວລາເຖງິ 4,600 ລາ້ ນປີ ທຸ່ ີໂລກຂອງເຮາົ ກາເນດີ ຂນຶ້ ມາ ເປັນດາວເຄາະພຽງດວງດຽວໃນລະບບົ ສຸລຍິ ະ ຈກັ ກະວານທຸ່ ພີ ບົ ວຸ່ າມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູ, ແຕຸ່ ນນັ້ ໝາຍເຖງິ ວຸ່ າ ໂລກຕອ້ ງໃຊເ້ ວລາໃນການສຸ່ ັງສມົ ວວິ ດັ ທະນາການ ອີກບຸ່ ນອ້ ຍກວຸ່ າ 2,500 ລາ້ ນປີ ກວຸ່ າຈະມີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີສັງເຄາະແສງໄດຖ້ ກາເນດີ ຂນຶ້ ມາເທງິ ໂລກໃບນີ້ ນນັ້ ຄ ການ ກາເນດີ ຂອງເທາົ ສີຂຽວແກມຟາ້ ຫຼ ໄຊຍາໂນແບກທເີ ຣຍ (Cyanobacteria) ທຸ່ ຮີ ູຈ້ ກັ ກນັ ໃນຊຸ່ ຊາກບູຮານ ສະໂຕ ມາໂຕໄລ (Stromatolites) ໃນມະຫາສະໝດຸ . ປະກອບກັບ ໂລກທຸ່ ີບຸ່ ຢຸ່ ູນຸ່ ງິ ເຊຸ່ ງິ ມີການເຄຸ່ ອນທຸ່ ີທຸ່ ີສາຄນັ ຢຸ່ ູ 2 ປະການ ຄ ໝູນອອ້ ມຕົວເອງອອ້ ມລະ 1 ມ້ ແລະ ເຄຸ່ ອນອອ້ ມດວງຕາເວນັ ອອ້ ມລະ 1 ປີ ຫຼ ປະມານະ 365 ກບັ ອີກ ¼ ມ້ ເປັນເຫດໃຫ້ ທຸກໆ 4 ປີ ນນັ້ ເດອນ ກຸມພາ ຈຸ່ ງຶ ມີ 29 ມ້ ແລະ ພາດວງຈນັ ເຄຸ່ ອນອອ້ ມໂລກອອ້ ມລະ 1 ເດອນໄປນາ ເປັນເຫດໃຫເ້ ຮາົ ເຫນັ ດວງເດອນ ເຕມັ ດວງອີກດວ້ ຍ ບຸ່ ເຕມັ ດວງດວ້ ຍ. ແກນທຸ່ ໂີ ລກໝູນອອ້ ມບຸ່ ຕງັ້ ສາກກັບລະນາບທາງໂຄຈອນຂອບໂລກອອ້ ມ ດວງຕາເວນັ , ແຕຸ່ ອຽງຈາກແນວຕງັ້ ສາກເປັນມູມປະມານ 23.5 ອງົ ສາ ເຖິງວຸ່ າໄລຍະຫຸ່ າງລະຫວຸ່ າງໂລກກບັ ດວງຈນັ ແລະ ໄລຍະລະຫວຸ່ າງໂລກກບັ ດວງຕາເວນັ ຈະປຸ່ ຽນແປງແດຸ່ ແຕຸ່ ປຸ່ ຽນແປງບຸ່ ຫຼາຍ. ນອກຈາກນຍີ້ ັງມີດາວເຄາະ ດວງອຸ່ ນໆ ທຸ່ ີໂຄຈອນອອ້ ມດວງຕາເວນັ ໄລຍະຫຸ່ າງລະຫວຸ່ າງດາວເຄາະກບັ ໂລກປຸ່ ຽນແປງຂອ້ ນຂາ້ ງຫາຼ ຍ, ດຸ່ ງັ ນນັ້ ຈຸ່ ງຶ ມແີ ຮງໂນມ້ ຖຸ່ ວງທຸ່ ກີ ະທາຕຸ່ ໂລກໃນສດັ ສຸ່ ວນທຸ່ ຂີ ອ້ ນຂາ້ ງຫາຼ ຍຕະຫຼອດເວລາຈາກດວງຈນັ ແລະ ດວງຕາເວນັ ແລະ ແຮງທຸ່ ີກະທາຕຸ່ ໂລກໃນສດັ ສຸ່ ວນທຸ່ ີຂອ້ ນຂາ້ ງນອ້ ຍຈາກດາວເຄາະດວງອຸ່ ນໆ ແຮງໂນມ້ ຖຸ່ ວງທຸ່ ກີ ະທາຕຸ່ ໂລກຈາກດວງ ເດອນ, ດວງຕາເວນັ ແລະ ດາວເຄາະນນັ້ ບຸ່ ຄງົ ທຸ່ ີ ເປນັ ເຫດໃຫເ້ ກດີ ປາກດົ ການນາ້ ຂນຶ້ ນາ້ ລງົ ແຮງເຫຸ່ ຼາົ ນເີ້ ອງທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫ້ ຄວາມອຽງຂອງແກນໝນູ ຂອງໂລກປຸ່ ຽນແປງ ໂດຍມຄີ າບຂອງການປຸ່ ຽນແປງປະມານະ 41,000 ປີ ປະຈບຸ ນັ ຄວາມ ອຽງຂອງແກນໝູນຂອງໂລກເທຸ່ າົ ກບັ 23 ອງົ ສາ 26 ລບິ ດາ 11 ພລິ ບິ ດາ ມູມນມີ້ ຄີ ຸ່ ານອ້ ຍລງົ ເລຸ່ ອຍໆ. ການຫຸຼດລງົ ຫຼ ເພຸ່ ມິ ຂນຶ້ ຂອງຄວາມອຽງຂອງແກນໝນູ ຂອງໂລກ ສຸ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ມາເຖງິ ຕາແໜຸ່ ງຂອງດວງຕາເວນັ ໃນວນັ ທີຢຸ່ ເູ ໜອ ສຸດ (21 ມຖີ ຸນາ) ແລະ ໃນວນັ ທີຢຸ່ ູໃຕສ້ ຸດ (22 ທນັ ວາ) ເຊຸ່ ງິ ມຜີ ນົ ສາຄນັ ຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ຕຸ່ ການເກດີ “ລະດກູ ານ” . ອີກທັງເມຸ່ ອດວງເດອນໂຄຈອນມາຊຸ່ ແນວກັບໂລກ ແລະ ດວງຕາເວັນແລວ້ ຫາກຕາແໜຸ່ ງດວງເດອນຢຸ່ ູ ລະຫວຸ່ າງດວງຕາເວນັ ກບັ ໂລກ ເຮດັ ໃຫເ້ ງາົ ຂອງດວງຈນັ ບງັ ແສງຕາເວນັ ທຸ່ ຈີ ະສຸ່ ອງມາຍງັ ໂລກ ເຮາົ ເອນີ້ ວຸ່ າ “ສຸລຍິ ະ ຄາດ” ແຕຸ່ ຖາ້ ຕາແໜຸ່ ງໂລກຢຸ່ ູລະຫວຸ່ າງດວງຈນັ ກບັ ດວງຕາເວນັ ເຮດັ ໃຫເ້ ງາົ ຂອງໂລກ ບງັ ແສງຕາເວນັ ທຸ່ ີຈະສຸ່ ອງໄປ ຍງັ ດວງຈນັ ເຮາົ ເອນີ້ ວຸ່ າ “ຈນັ ທະຄາດ”. ວວິ ດັ ທະນາການເຫຸ່ າຼົ ນຄີ້ ງົ ດາເນນີ ເລຸ່ ອຍມາ ພາຍໃຕສ້ ະພາບບນັ ຍາກາດທຸ່ ີເອອ້ ອານວຍຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດຫຼາຍຂນຶ້ ໂດຍມກີ ຸ່ ຸມພດເປັນຕວົ ນາ ແລະ ມວີ ວິ ດັ ທະນາການຂອງສັດຕາມມາ ເລຸ່ ີມຈາກສັດຈລຸ ງັ ດຽວ ແລະ ສດັ ຫຼາຍຈຸລງັ ກຸ່ ຸມທາອດິ ຈນົ ເຖິງສັດບຸ່ ມກີ ະດູກສນັ ຫງຼັ , ສດັ ມກີ ະດກູ ສນັ ຫຼັງໃນນາ້ , ສັດສະເທີນນາ້ ສະເທີນ ບກົ , ສດັ ເລອຄານ, ນກ ແລະ ສດັ ລຽ້ ງລູກດວ້ ຍນມົ ໃນປະຈບຸ ນັ . ຫກຼັ ຖານຄວາມເປນັ ມາເຫຸ່ າຼົ ນີ້ ອາດພບົ ໄດຈ້ າກຊາກດຶກດາບນັ ຕຸ່ າງໆ ຫຼ ຟອສຊວິ ຂອງທງັ ພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີ ສາມາດທດົ ສອບ ແລະ ຄາດຄະເນເຖິງອາຍຸ ຕະຫອຼ ດຈນົ ຮູເ້ ຖິງຄວາມເປນັ ມາທຸ່ ີປະຕິດປະຕຸ່ ເປນັ ເລຸ່ ອງລາວທຸ່ ີມຫີ ຼັກ ຖານຢນຢັນທາງວທິ ະຍາສາດ, ເຊຸ່ ງິ ເລຸ່ ອງລາວເຫຸ່ າຼົ ນີເ້ ຊຸ່ ນັ ກນັ ທຸ່ ີຜກູ ຕດິ ຢຸ່ ູກັບຄວາມເປັນມາທາງທລະນວີ ິທະຍາຂອງ ໂລກຢຸ່ າງແໜນ້ ແຟນ້ . ອາດເວາົ້ ໄດວ້ ຸ່ າ ໂລກໄດຊ້ ຸ່ ວຍກນັ ຊມຶ ຊບັ ເລຸ່ ອງລາວຕຸ່ າງໆ ຈາກອາດີດສຸ່ ູປະຈບຸ ນັ ໄວໃ້ ນສຸ່ ງິ ທຸ່ ີ 61
ເອນີ້ ວຸ່ າທາມະຊາດ ໂດຍມມີ ະນດຸ ເປນັ ສຸ່ ວນໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີມຄີ ວາມສາຄນັ ລວມທງັ ພດ ແລະ ສັດອຸ່ ນໆ ເຊຸ່ ິງແຜຸ່ ກະຈາຍຢຸ່ ູ ໃນສຸ່ ວນຕຸ່ າງໆຂອງໂລກໂດຍມີລະບົບນເິ ວດອນັ ແຕກຕຸ່ າງກນັ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບທງັ ໃນແງຸ່ ຂອງພນັ ທຸກາ, ສາຍພນັ ແລະ ຊະນດິ ທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງຢຸ່ າງຫຼວງຫາຼ ຍ. ປະເທດໄທ ນບັ ເປັນປະເທດໜຸ່ ຶງທຸ່ ີຖໄດວ້ ຸ່ າຢຸ່ ໃູ ນແຖບສຂີ ຽວຂອງໂລກ ຄ ບລເິ ວນເສນັ້ ສນູ ສູດເຊຸ່ ງິ ມພີ ມູ ອາ ກາດ ແບບຮອ້ ນຊຸ່ ຸມ ເໝາະກບັ ການຢຸ່ ູອາໄສຂອງພດ ແລະ ສດັ ຕຸ່ າງໆ ເປນັ ຢຸ່ າງດີ ອີກທງັ ຍງັ ຢຸ່ ໃູ ນບລເິ ວນເຂດຮອຍຕຸ່ ທາງພູມສາດເຖິງ 3 ເຂດຕິດຕຸ່ ກັນ ຄ ເຂດອນິ ໂດ - ພະມາ້ , ເຂດອນິ ໂດຈນີ ແລະ ເຂດມາເລເຊຍ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫເ້ ປັນ ປະເທດໜຸ່ ງຶ ໃນໂລກທຸ່ ີມຄີ ວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊີວະພາບສູງ ໂດຍມຄີ ວາມແຕກຕຸ່ າງກນັ ຂອງລະບບົ ນິເວດອັນຫາຼ ກ ຫຼາຍ ທງັ ປຸ່ າໄມຜ້ ັດໃບ ເຊຸ່ ນັ : ປຸ່ າເບນຈະພນັ , ປຸ່ າເຕງັ ຣັງ ແລະ ປຸ່ າໄມບ້ ຸ່ ຜັດໃບ ເຊຸ່ ັນ: ປຸ່ າດງົ ດິບຊຸ່ ຸມ, ປຸ່ າດງົ ດບິ ແລງ້ , ປຸ່ າດງົ ດບິ ເຂາົ , ປຸ່ າສນົ , ປຸ່ າພຸ, ປຸ່ າບຸ່ ຸງ, ປຸ່ າທາມ, ປຸ່ າຊາຍຫາດ, ປຸ່ າຊາຍເລນ ເປັນຕນົ້ . ອກີ ທງັ ຍງັ ມີ ທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ເຂດຮອ້ ນ ແລະ ສງັ ຄມົ ພດແບບຈາເພາະ ອາທ,ິ ສງັ ຄມົ ພດເຄຸ່ ງິ ອນັ ໄພເທງິ ຍອດເຂາົ ສງູ ຢຸ່ າງເຊຸ່ ນັ ດອຍຫຼວງຊຽງດາວ ເປັນຕນົ້ . ນອກຈາກນປີ້ ະເທດໄທກຍັງມຊີ າຍຝຸ່ ັງທະເລທັງສອງດາ້ ນຄ ທະເລອຸ່ າວໄທທາງຕະເວນັ ອອກ ແລະ ທະເລ ອນັ ດາມັນທາງຕະເວນັ ຕກົ ໂດຍອຸ່ າວໄທເປັນເຂດທະເລນາ້ ຕນ້ ມີລກັ ສະນະເປັນທະເລປດິ , ສຸ່ ວນທະເລອັນດາມນັ ເປັນທະເລເປີດຕິດຕຸ່ ກບັ ມະຫາທະເລອນິ ເດຍ ເຮດັ ໃຫທ້ ັງສອງຟາກມຄີ ວາມແຕກຕຸ່ າງກນັ ທາງລະບບົ ນເິ ວດຢຸ່ າງ ເຫນັ ໄດແ້ ຈງ້ . ໃນຄວາມຫຼາກຫຼາຍຂອງລະບບົ ນິເວດຂອງປະເທດໄທນີເ້ ອງ ທຸ່ ີຍັງຜນົ ໃຫປ້ ະເທດໄທມພີ ັນພດທຸ່ ີຄນົ້ ພົບ ແລວ້ ບຸ່ ໜອ້ ຍກວຸ່ າ 20,000 ຊະນດິ ຈາກຈານວນ 248,000 ຊະນດິ ແລະ ມພີ ນັ ສດັ ເຖິງ 12,000 ຊະນດິ ຈາກ ຈານວນ 1.5 ລາ້ ນຊະນດິ ທຸ່ ີສກຶ ສາພບົ ໃນໂລກ, ມຜີ ປູ້ ະມານການວຸ່ າໜາ້ ຈະມສີ ດັ ທງັ ໝດົ ເຖິງ 100,000 ຊະນດິ ໃນ ປະເທດໄທ. ຫາກມີການສຶກສາກນັ ຢຸ່ າງຈງິ ຈັງ ແລະ ມີພນັ ພດອີກນບັ ບຸ່ ຖ້ວນທຸ່ ີຍງັ ບຸ່ ເປັນທຸ່ ີຮູຈ້ ກັ ເຊຸ່ ງິ ຫາກຈະ ປຽບທຽບກບັ ປະເທດໃນເຂດອບົ ອຸ່ ຸນ ຫຼ ເຂຕໜາວແລວ້ ກພບົ ວຸ່ າ ປະເທດໄທນນັ້ ມຄີ ວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ ສງູ ກວຸ່ າປະເທດເຫຸ່ າຼົ ນນັ້ ເປນັ ຈານວນຫຼາຍ. 2. ຄວາມໝາຍຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ, ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ, ປະຊາກອນ ແລະ ນເິ ວດ ວທິ ະຍາ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ (Environment): ຕາມພະລາຊະບນັ ຍດັ ສຸ່ ງົ ເສມີ ແລະ ຮກັ ສາຄຸນນະພາບສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ແຫຸ່ ງຊາດ ພ.ສ. 2535 ໄດໃ້ ຫຄ້ າຈາກດັ ຄວາມຂອງຄາ “ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ” ວຸ່ າໝາຍເຖງິ ສຸ່ ິງຕຸ່ າງໆທຸ່ ີມລີ ກັ ສະນະທາ ງກາຍະພາບ ແລະ ຊີວະພາບທຸ່ ີຢຸ່ ູອອ້ ມຕວົ ມະນດຸ ເຊຸ່ ງິ ເກດີ ຂນຶ້ ໂດຍທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ມີ ະນດຸ ໄດເ້ ຮດັ ຂນຶ້ . ຊັບພະຍາກອນ (Resources): ຄວາມໝາຍຕາມວດັ ຈະນານຸກມົ ສະບບັ ຣາດບນັ ຖິດສະຖານ ໝາຍເຖງິ ສຸ່ ງິ ເຊຸ່ ງິ ມຢີ ຸ່ ູຕາມທາມະຊາດອນັ ອາດເປັນຊບັ ໄດ້ ແລະ ຄວາມໝາຍຂອງ “ຊບັ ” ຄວດັ ຖຸທຸ່ ີມຮີ ູບຮຸ່ າງ ວດັ ຈະນານກຸ ົມ ທາງສາດສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມສະບບັ ພາສາອງັ ກດິ ໃຫຄ້ ວາມໝາຍຂອງຄາວຸ່ າ “ຊບັ ພະຍາກອນ” ວຸ່ າຄພນ້ ທຸ່ ີ ວດັ ຖຸ ຫຼ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີ ວດິ ທຸ່ ີມປີ ະໂຫຍດຕຸ່ ມະນດຸ . ນອກຈາກຄວາມໝາຍດຸ່ ງັ ກຸ່ າວແລວ້ ຊບັ ພະຍາກອນຍງັ ມຄີ ວາມໝາຍເປນັ ແບບອຸ່ ນອກີ ເຊຸ່ ນັ : ເງນີ ຕາ, ແຮງງານ, ແກຸ່ ນພນັ ພດ, ໂຮງງານ ຕະຫອຼ ດຈນົ ຄວາມຮູຄ້ ວາມສາມາດທາງສະຕປິ ນັ ຍາ, ອງົ ປະກອບ ທາງທາມະຊາດຕຸ່ າງໆ ເທງິ ພນ້ ໂລກ ຫຼ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ເີ ປັນປະໂຫຍດສາລບັ ມະນຸດທກຸ ຢຸ່ າງຈດັ ວຸ່ າເປນັ ຊບັ ພະຍາກອນທງັ ໝດົ ໂດຍຊບັ ພະຍາກອນສາມາດແບຸ່ ງອອກໄດເ້ ປນັ ຫາຼ ຍປະເພດຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ລກັ ສະນະສາຄນັ ທຸ່ ີໃຊໃ້ ນການແບຸ່ ງ ເຊຸ່ ງິ ສາມາດ ແບຸ່ ງໄດດ້ ຸ່ ງັ ນ:ີ້ 62
2.1. ຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລັກສະນະການເກດີ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລກັ ສະນະການເກດີ ໄດແ້ ກຸ່ : 1) ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ (Natural Resources) 2) ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີມະນດຸ ເຂາົ້ ໄປມສີ ຸ່ ວນດດັ ແປງ ຫຼ ສາ້ ງເສມີ ຂນຶ້ ມາ (Man - Related Resources) 2.2. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລັກສະນະການໃຊປ້ ະໂຫຍດ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມລກັ ສະນະການໃຊປ້ ະໂຫຍດ ໄດແ້ ກຸ່ 1) ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ສີ າມາດສາ້ ງທດົ ແທນຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ໄດ້ (Renewable Resources) 2) ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີບຸ່ ສາມາດສາ້ ງທດົ ແທນຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ໄດ້ (Non - Renewable Resources) 2.3. ຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມຫຼກັ ເສດຖະສາດ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດແບຸ່ ງຕາມຫກຼັ ເສດຖະສາດ ໄດແ້ ກຸ່ 1) ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີມຄີ ຸນຄຸ່ າ ແລະ ມມີ ເ້ ສຸ່ ອມສູນ (Valuable & Exhaustable Resources) 2) ຊັບ ພ ະ ຍ າກ ອ ນ ທຸ່ ີ ມີ ຄຸ ນ ຄຸ່ າ ແ ລ ະ ບຸ່ ມີ ມ້ເສຸ່ ອ ມ ສູ ນ (Valuable & Non - Exhaustable Resources) 3) ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີບຸ່ ມຄີ ຸນຄຸ່ າ ແລະ ບຸ່ ມມີ ເ້ ສຸ່ ອມສູນ (Non - Valuable & Non - Exhaustable Resources) ປະຊາກອນ (Population): ໝາຍເຖງິ ຈານວນທງັ ໝດົ ທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູຂອງຊະນດິ ພນັ (the total number of individuals of taxon) ເຊຸ່ ງິ ໃນເບອ້ ງຕນົ້ ຈະມີຄວາມແຕກຕຸ່ າງລະຫວຸ່ າງຮູບແບບແຕຸ່ ລະຊຸ່ ວງຊີວດິ (life - form) ຈານວນປະຊາກອນຂອງຊະນດິ ພນັ ນນັ້ ຈຸ່ ຶງໄດຖ້ ກການົດວຸ່ າເປັນຈານວນຂອງໄວຈະເລີນພນັ (mature individual) ເທຸ່ ານນັ້ ໃນກລະນທີ ຸ່ ີຊະນິດພນັ ຕອ້ ງເພຸ່ ງິ ພາຊະນດິ ພນັ ອຸ່ ນໃນບາງສຸ່ ວນ ຫຼ ລວມຂອງວົງຈອນຊີວິດ ຄວນໃຊຄ້ ຸ່ າທາງຊີວະພາບທຸ່ ີເໝາະສມົ ຂອງຊະນດິ ພນັ ທຸ່ ີຖກເພຸ່ ງິ ພາ. ນິເວດວິທະຍາ (Ecology): ຕາມຮາກສບັ ມຕີ ນົ້ ກາເນດີ ມາຈາກພາສາຄາໃນພາສາກຣີກ 2 ຄາ ຄ Oikos ແລະ Logos ຄາວຸ່ າ Oikos ມຄີ ວາມໝາຍວຸ່ າ “ບາ້ ນ ຫຼ ທຸ່ ີພັກອາໄສ” ສຸ່ ວນຄາວຸ່ າ Logos ມີຄວາມໝາຍວຸ່ າ “ການສຶກສາ” ເມຸ່ ອລວມສບັ ທັງສອງເຂາົ້ ນາກນັ ຈຸ່ ງຶ ມຄີ ວາມໝາຍວຸ່ າ ເປັນການສກຶ ສາເຖິງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃນທຸ່ ພີ ກັ ອາໄສ ຂອງມນັ (The study of organisms in their homes) ຄາວຸ່ າ Ecology ນມີ້ ກັ ຈະໃຫຄ້ ວາມໝາຍໃນການ ສກຶ ສາແບບວທິ ະຍາສາດວຸ່ າເປັນການສກຶ ສາຄວາມສາພນັ ຂອງຊີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ ແລະ ຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ິງ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຂອງມນັ . 3. ສາເຫດ ແລະ ຜນົ ທຸ່ ເີ ກດີ ຈາກການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເກນີ ກວຸ່ າຂດີ ຈາກດັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດຖກໃຊ້ ແລະ ທາລາຍລງົ ທຸກມ້ ເຫດການເປັນເຊຸ່ ນັ ນມີ້ າຕງັ້ ແຕຸ່ ອາດີດ ແຕຸ່ ການ ທາລາຍໃນອາດີດຈະມກີ ານສາ້ ງຄວາມສມົ ດູນທາງທາມະຊາດ ຫຼ ເປັນການທາລາຍໃນລກັ ສະນະບຸ່ ຫຼາຍ ແຕຸ່ ປະຈຸ ບນັ ນແີ້ ນວໂນມ້ ຂອງການທາລາຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດມສີ ູງຂນຶ້ ແລະ ວຸ່ ອງໄວຂນຶ້ ເຊຸ່ ງິ ຕວົ ການທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຖກທາລາຍ ມີ 3 ຕວົ ການ ຄ: - ມະນດຸ 63
- ສດັ ແລະ ໂລກຕຸ່ າງໆ - ປາກດົ ການທາມະຊາດ ເມຸ່ ອປະມານ 6,000 ປີ ກຸ່ ອນ ຄ.ສ ໂລກມະນຸດມປີ ະຊາກອນຢຸ່ ູບຸ່ ເກນີ 50 ລາ້ ນຄນົ ແລະ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງ ເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຢຸ່ າງຊາ້ ໆ ຈນົ ເຖິງປະມານປີ ຄ.ສ. 1750 ຈານວນປະຊາກອນຂອງໂລກໄດມ້ ກີ ານເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວເປັນ 1 ພັນລາ້ ນຄນົ , ຕຸ່ ມາອີກ 80 ປີ ຄ ໃນປີ ຄ.ສ. 1930 ໄດເ້ ພຸ່ ີມຂນຶ້ ເປັນ 2 ພນັ ລາ້ ນຄົນ, ຕຸ່ ມາອີກ 32 ປີ ຄໃນປີ ຄ.ສ. 1962 ໄດເ້ ພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ເປນັ 3 ພນັ ລາ້ ນຄົນ, ຕຸ່ ມາອກີ 12 ປີ ຄ ໃນປີ ຄ.ສ. 1974 ໄດເ້ ພຸ່ ີມຂຶນ້ ເປັນ 4 ພນັ ລາ້ ນ ຄນົ ແລະ ເພຸ່ ີມຂນຶ້ ເປັນ 5 ພນັ ລາ້ ນ ໃນປີ ຄ.ສ. 1987 ແລະ ຈາກການປະມານການຂອງນກັ ປະຊາກອນສາດຄາດ ວຸ່ າ ໃນປີ ຄ.ສ. 2025 ໂລກຈະມຈີ ານວນປະຊາກອນເຖິງ 8 ພນັ ລາ້ ນຄນົ ແລະ ພບົ ວຸ່ າຈານວນປະຊາກອນມະນຸດ ນນັ້ ກາຍເປນັ ປັດໄຈທຸ່ ສີ າຄນັ ທຸ່ ສີ ຸດທຸ່ ເີ ຮັດໃຫເ້ ກດີ ການສນູ ເສຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໂດຍ ມສີ າເຫດດຸ່ ງັ ຕຸ່ ໄປນ:ີ້ 3.1. ການເພຸ່ ມີ ຂຶນ້ ຂອງປະຊາກອນ ໃນໄລຍະທາອິດທຸ່ ມີ ະນດຸ ເຂາົ້ ຄອບຄອງພນ້ ທຸ່ ເີ ທງິ ໂລກນນັ້ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດຖູກທາລາຍນອ້ ຍຫຼາຍ ເພາະຊຸ່ ວງນນັ້ ປະຊາກອນໂລກມນີ ອ້ ຍ ແລະ ເພຸ່ ີມຈານວນ ຫຼາຍຂນຶ້ ເລຸ່ ອຍໆ ເມຸ່ ອເລຸ່ ີມຕົນ້ ຄ.ສ ແລະ ອາຊີບສຸ່ ວນຫຼາຍໄດແ້ ກຸ່ ການເກັບເຄຸ່ ອງປຸ່ າຂອງດງົ , ການລຸ່ າສດັ ແລະ ຫາປາ ປະຈບຸ ນັ ການເພຸ່ ມີ ຂອງປະຊາກອນໂດຍເສລຸ່ ີຍທຸ່ ວົ ໂລກມແີ ນວໂນມ້ ສູງຂນຶ້ ເຖງິ ວຸ່ າການລງົ ໂຄສະນາເພຸ່ ອການ ວາງແຜນຄອບຄົວຈະໄດຜ້ ົນດີ ແຕຸ່ ປະລມິ ານການເພຸ່ ມີ ຂອງປະຊາກອນກຍງັ ຢຸ່ ໃູ ນອດັ ຕາທະວີຄນູ (Exponential Growth) ເຮດັ ໃຫຄ້ ວາມຕອ້ ງການບລິໂພກ. ຊັບພະຍາກອນຍງັ ຄົງເພຸ່ ມີ ຫຼາຍຂນຶ້ ທຸກທາງ ຈຸ່ ງຶ ມກີ ານນາເອາົ ຊບັ ພະ ຍາກອນທາມະຊາດມາໃຊເ້ ປັນປັດໄຈໃນການດາລງົ ຊີວດິ ແລະ ປັດໄຈການຜະລດິ ເຊຸ່ ງິ ນາໄປສຸ່ ູຄວາມສະດວກ ສະບາຍຂອງມະນດຸ ຈະເຫນັ ໄດໃ້ ນຍຸກທຸ່ ີມກີ ານປະຕວິ ດັ ອຸດສາຫະກາຈະມກີ ານທາລາຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ຢຸ່ າງຫຼວງຫຼາຍມະຫາສານ. ມະນຸດ ແລະ ທາມະຊາດມີຄວາມສາພັນກັນຢຸ່ າງເລິກເຊງິ ແໜນ້ ແຟ້ນ ແລະ ເປັນຄວາມສາພັນທຸ່ ີມີການ ປຸ່ ຽນແປງມາໂດຍຕະຫອຼ ດ ໂດຍເລຸ່ ມີ ຈາກລກັ ສະນະຂອງຄວາມສາພນັ ແບບທຸ່ ມີ ະນດຸ ຖກຄວບຄຸມໂດຍທາມະຊາດ ຈນົ ກະທງັ້ ປະຈບຸ ນັ ໄດປ້ ຸ່ ຽນເປັນຄວາມສາພນັ ແບບມະນດຸ ເອາົ ຊະນະທາມະຊາດ ໃນບາງພນ້ ທຸ່ ີເທງິ ພນ້ ໂລກມລີ ກັ ສະ ນະຂອງຄວາມສາພນັ ເປັນແບບທຸ່ ີມະນຸດກາລງັ ຖກທາລາຍໂດຍທາມະຊາດ, ສາເຫດທຸ່ ສີ າຄນັ ຂອງການປຸ່ ຽນແປງໃນ ລກັ ສະນະຂອງຄວາມສາພນັ ດັງກຸ່ າວ ຄ ການເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວຂອງປະຊາກອນໂລກ. ການເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຂອງປະຊາ ກອນບຸ່ ແມຸ່ ນເພຸ່ ີມຂຶນ້ ສະເພາະປະລມິ ານເທຸ່ າົ ນນັ້ ແຕຸ່ ຍງັ ເປນັ ການເພຸ່ ມີ ຄວາມຕອ້ ງການທັງໃນສຸ່ ິງທຸ່ ີຈາເປນັ ແລະ ບຸ່ ຈາເປັນສາລບັ ການດາລງົ ຊີວດິ ອີກດວ້ ຍ ເມຸ່ ອພຈິ າລະນາປຽບທຽບກັບຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດທຸ່ ີມີຢຸ່ ູຢຸ່ າງຈາກດັ ພບົ ວຸ່ າ ແມຸ່ ນຊັບພະຍາກອນບາງຊະນດິ ຈະສາມາດສາ້ ງເສີມຂນຶ້ ມາໄດກ້ ຕາມ ແຕຸ່ ກຍງັ ຄງົ ມີແນວໂນມ້ ວຸ່ າ ບນັ ຫາ ຄວາມສາພນັ ດງັ ກຸ່ າວຈະທວີຄວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ແລະ ມຄີ ວາມຮຸນແຮງຫຼາຍຂນຶ້ ທຸກມ.້ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຈະມກີ ານປຸ່ ຽນແປງຢຸ່ ສູ ະເໝີ ໂດຍສະເພາະມະນດຸ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ຕວົ ການສາຄນັ ຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ທຸ່ ເີ ຮດັ ໃຫສ້ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມປຸ່ ຽນແປງທັງໃນທາງເສມີ ສາ້ ງ ແລະ ທາລາຍ ຈະເຫນັ ວຸ່ າຄວາມໝາຍຂອງຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ມຄີ ວາມສາພນັ ກນັ ຢຸ່ າງໃກຊ້ ດິ ຕຸ່ າງກນັ ທຸ່ ີສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມນນັ້ ລວມທກຸ ສຸ່ ງິ ທຸກຢຸ່ າງທຸ່ ີປາກດົ ຢຸ່ ູອອ້ ມ ຕວົ ເຮາົ , ສຸ່ ວນຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດເນນັ້ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ອີ ານວຍປະໂຫຍດແກຸ່ ມະນດຸ ຫາຼ ຍກວຸ່ າສຸ່ ງິ ອຸ່ ນ. 64
3.2. ຄວາມຕອ້ ງການປດັ ໄຈສຸ່ ຂີ ອງມະນດຸ ຄວາມຕອ້ ງການປັດໄຈສຸ່ ີຂອງມະນຸດມເີ ພຸ່ ີມຂຶນ້ ຕາມທຸ່ ໄີ ດກ້ ຸ່ າວແລວ້ ໃນຂທ້ າອດິ ທຸ່ ວີ ຸ່ າປະຊາກອນຂອງໂລກ ມຈີ ານວນເພຸ່ ີມຫຼາຍຂນຶ້ ດຸ່ ັງນັນ້ ຄວາມຕອ້ ງການດາ້ ນອາຫານ, ເຄຸ່ ອງນຸ່ ຸງຫຸ່ ົມ, ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ແລະ ຢາຮກັ ສາໂລກ ຕະຫອຼ ດຈນົ ເຄຸ່ ອງອານວຍຄວາມສະດວກສະບາຍກຈະມຫີ າຼ ຍຍຸ່ ງິ ຂນຶ້ ຕາມໄປນາ. ສຸ່ ິງທຸ່ ມີ ະນດຸ ມຄີ ວາມຕອ້ ງການ ເຫຸ່ ຼາົ ນີລ້ ວ້ ນໄດມ້ າຈາກຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດທງັ ໝດົ ເຊຸ່ ັນ: ອາຫານຈະໄດມ້ າຈາກປຸ່ າໄມ,້ ແຮຸ່ ທາດ ແລະ ສດັ ປຸ່ າ ເປັນຕນົ້ . ດວ້ ຍເຫດນມີ້ ະນຸດຈຸ່ ງຶ ພະຍາຍາມແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ເພຸ່ ອກອບໂກຍຜນົ ປະໂຫຍດຈາກຊບັ ພະຍາກອນທາ ມະຊາດມາໃຊໃ້ ຫເ້ ກດີ ປະໂຫຍດແກຸ່ ກຸ່ ຸມຂອງຕນົ ໃຫຫ້ າຼ ຍທຸ່ ີສຸດເທຸ່ າົ ທຸ່ ີຈະເຮດັ ໄດ.້ ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຊບັ ພະຍາກອນທາມະ ຊາດຈຸ່ ງຶ ຖກທາລາຍໄປຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ແລະ ຮຸນແຮງຍຸ່ ງິ ຂນຶ້ . 3.3. ການຂະຫຍາຍຕົວ ແລະ ຄວາມຈະເລນີ ທາງດາ້ ນເສດຖະກດິ ການຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ຄວາມຈະເລນີ ທາງດາ້ ນເສດຖະກດິ ເຮດັ ໃຫມ້ າດຕະຖານໃນການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງ ປະຊາກອນສງູ ຕາມໄປນາ, ມກີ ານບລໂິ ພກຊບັ ພະຍາກອນຈນົ ເກນີ ຄວາມຈາເປັນຂນັ້ ພນ້ ຖານຂອງຊີວດິ ໃນສງັ ຄົມ ປະຈບຸ ນັ ທຸ່ ເີ ນນັ້ ລະບບົ ເສດຖະກິດ, ການຕະຫລາດ ເຮດັ ໃຫກ້ ານກຸ່ ການກະເສດຂອງມະນຸດເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງໄປ ຈາກເດີມເຊຸ່ ິງເຄີຍເຮດັ ການກະເສດຕະກອນແບບຫຼາກຫຼາຍ ເມຸ່ ອລະບບົ ເສດຖະກິດປຸ່ ຽນໄປກຫັນມາເຮັດ ກະເສດຕະກອນແບບປຸກພດແບບດຽວມກີ ານທາລາຍປຸ່ າ, ຕອ້ ງຊປ້ ຸ໋ ຍເຄມີ, ຢາຂາ້ ແມງໄມມ້ າໃຊເ້ ພຸ່ ອເພຸ່ ີມຜົນ ຜະລດິ ທາງການກະເສດ. ນອກຈາກນກີ້ ານບບີ ຄນັ້ ທາງດາ້ ນເສດຖະກດິ ໄດກ້ າຍເປັນແຮງຜັກດນັ ເຮດັ ໃຫຄ້ ນົ ບາງກຸ່ ຸມ ສວຍໂອກາດກອບໂກຍຜົນປະໂຫຍດຈາກຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດຈນົ ເປັນສາເຫດໃຫຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະ ຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຖກທາລາຍຈນົ ເສຍຄວາມສມົ ດູນໄປ. 3.4. ຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວິທະຍາການສະໄໝໃໝຸ່ ມະນດຸ ພະຍາຍາມພັດທະນາຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາການ ໂດຍໄດຜ້ ະດດິ ຄິດຄົນ້ ເຄຸ່ ອງມ, ເຄຸ່ ອງຈກັ ເຄຸ່ ອງໃຊຕ້ ຸ່ າງໆ ເພຸ່ ອນາມາເພຸ່ ີມປະສດິ ທພິ າບໃນການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ແລະ ສາ້ ງບລກິ ານໃຫພ້ ຽງພກບັ ຄວາມຕອ້ ງການ ຂອງປະຊາກອນທຸ່ ີເພຸ່ ີມສູງຂຶນ້ ທັງທາງດາ້ ນການກະເສດ ແລະ ອຸດສາຫະກາທາງດາ້ ນກະເສດຕະກອນມີການ ພດັ ທະນາເຄຸ່ ອງຈກັ ໃນການໄຖພວນ, ຫວຸ່ ານແກຸ່ ນ, ໃສຸ່ ປຸ໋ ຍເຄມີ ແລະ ພຸ່ ນົ ຢາປາບສດັ ຕູພດ ແລະ ເປິດພນ້ ທຸ່ ີເພຸ່ ອກຸ່ ການກະເສດໃຫຫ້ ຼາຍຂນຶ້ ທາງດາ້ ນອຸດສາຫະກາມກີ ານພດັ ທະນາເຄຸ່ ອງຈັກ ໃນການຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ທງັ ສິນຄາ້ ອຸປະ ໂພກ ແລະ ບລໂິ ພກໃຫຜ້ ະລດິ ໄດເ້ ທຸ່ ອລະຫາຼ ຍໆ ແລະ ມຄີ ຸນນະພາບເທຸ່ າົ ກັນທຸກຊນິ້ ໂດຍໃຊວ້ ດັ ຖຸດບິ ຈາກພາກ ກະເສດຕະອນ ເຊຸ່ ນັ : ສດັ ນ,້ ່າ ທງັ ສດັ ນາ້ ຈດ ແລະ ສດັ ນາ້ ເຄມັ , ໄມຈ້ າກຕນົ້ ໄມໃ້ ນປຸ່ າ, ມນັ ຕນົ້ , ອອ້ ຍ, ຖຸ່ ວົ ເຫອຼ ງ, ງວົ ນົມ, ແກະ, ເປດັ , ໄກຸ່ ແລະ ຊບັ ພະຍາກອນແຮຸ່ ທາດຈາພວກ ເຫກຼັ , ອາລູມນິ ຽມ, ຊາຍແກວ້ ແລະ ດນິ ຂາວ ເປນັ ຕນົ້ . ຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາການ ສາມາດສະຫນອງຄວາມຕອ້ ງການໃນການບລໂິ ພກຂອງປະຊາກອນໂລກ ໄດເ້ ປັນຢຸ່ າງດີ ແຕຸ່ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ີຫີກຼ ລຽ້ ງບຸ່ ໄດກ້ ຄຄວາມຕາມມາຂອງການຂຸດຄນົ້ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ບນັ ຫາມນົ ລະ ພດິ ແລະ ບນັ ຫາສງັ ຄມົ ກຈະທະວີຄວາມຮຸນແຮງເປັນເງາົ ຕາມຕວົ ຢຸ່ ູຕະຫຼອດເວລາ. 3.5. ການສາ້ ງສຸ່ ິງກຸ່ ສາ້ ງຕຸ່ າງໆ ການສາ້ ງຖະໜນົ , ອຸ່ າງເກບັ ນາ້ , ເຂຸ່ ອນ ນບັ ວຸ່ າເປັນສາເຫດໃຫຍຸ່ ທຸ່ ີເຮດັ ໃຫຊ້ ບັ ພະຍາກອນຫກຼັ ເຊຸ່ ນັ : ປຸ່ າໄມ້ ຖກທາລາຍ ຊບັ ພະຍາກອນດນິ , ນາ້ , ສດັ ປຸ່ າຈຸ່ ງຶ ຄອຍໄດຮ້ ບັ ຜນົ ກະທບົ ກະເທອນຕາມໄປອີກດວ້ ຍ ເຮດັ ໃຫມ້ ະນຸດ ເຂາົ້ ສຸ່ ູພນ້ ທຸ່ ີປຸ່ າທຸ່ ີເຫຼອໄດງ້ ຸ່າຍກວຸ່ າເດີມ ເນຸ່ ອງຈາກການຄມົ ນາຄມົ ແລະ ການຂນົ ສຸ່ ງົ ມຄີ ວາມສະດວກສະບາຍຫຼາຍ 65
ຂນຶ້ , ການທາລາຍຈຸ່ ງຶ ເກດີ ຂນຶ້ ຕາມມາຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງ ເມຸ່ ອປຸ່ າເສຸ່ ອມໂຊມ ຫຼ ໝດົ ໄປ ຖຸ່ ນິ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສຂອງສດັ ຖກທາລາຍ ໂອກາດຖກລຸ່ າມຫີ າຼ ຍຂນຶ້ ສດັ ບາງຊະນດິ ຫາອາຫານເປນັ ໄປດວ້ ຍຄວາມຍາກລາບາກ ໃນທຸ່ ີສຸດກສູນພນັ ໄປ ແລະ ໃນບາງພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ມີ ຄີ ວາມລາດຊນັ ພນ້ ດນິ ຈະຖກຊະລາ້ ງພງັ ທລາຍ ເປັນຕນົ້ . 3.6. ເພຸ່ ອເກມກລີ າ ນບັ ວຸ່ າເປນັ ສາເຫດອີກປະການໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ນີ າມາເຊຸ່ ງິ ການທາລາຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ເຊຸ່ ນັ : ການຍງິ ນກົ , ຕກຶ ປາ ແລະ ລຸ່ າສດັ ເປັນຕນົ້ . ນກັ ລຸ່ າສດັ ຖາ້ ເຮດັ ເພຸ່ ອການກລີ າທຸ່ ແີ ທຈ້ ງິ ກບຸ່ ມບີ ນັ ຫາເລຸ່ ອງການ ທາລາຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດເທຸ່ າົ ໃດ ແຕຸ່ ກຸ່ ຸມຄນົ ເຫຸ່ ຼາົ ນີຈ້ ະກະກຸ່ ການແບບຄກຶ ຄະນອງທຸ່ ີສາຄນັ ທຸ່ ສີ ຸດຄ ການ ແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ວຸ່ າໃຜຈະລຸ່ າສດັ ໄດຫ້ າຼ ຍກວຸ່ າກນັ ເມຸ່ ອມສີ ະຖຕິ ດິ ຸ່ ງັ ກຸ່ າວເກດີ ຂນຶ້ ການລຸ່ າສດັ ຈຸ່ ງຶ ບຸ່ ມຂີ ອບເຂດ ຫຼ ຈາກດັ ຈານວນ ບາງເທຸ່ ອເຮດັ ໃຫກ້ ານລຸ່ າສດັ ທງັ ຝູງຈະຖກລຸ່ າໄປໃນຊຸ່ ວົ ໄລຍະເວລາບຸ່ ເທຸ່ າົ ໃດ ຄນົ ບາງກຸ່ ຸມຈະໃຊອ້ າວຸດຮາ້ ຍ ແຮງໃນການຈັບສດັ ເຊຸ່ ນັ : ໃຊລ້ ະເບດີ , ໄຟຟາ້ ຊ໊ອດ ເຊຸ່ ງິ ຈະເຮດັ ໃຫສ້ ດັ ຕາຍເປັນຈານວນຫາຼ ຍ ແລະ ລວມເຖງິ ສັດ ຕວົ ນອ້ ຍໆ ທຸ່ ີນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດບຸ່ ໄດກ້ ຄອຍລມົ້ ຕາຍໄປອີກດວ້ ຍ ເຮດັ ໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດ ແລະ ລະບບົ ຕຸ່ ອງໂສ້ ອາຫານເສຍຄວາມສມົ ດູນໄປ. 3.7. ສງົ ຄາມ ແລະ ຄວາມຂດັ ແຍຸ່ ງລະຫວຸ່ າງປະເທດ ນອກຈາກຈະສູນເສຍຊບັ ພະຍາກອນມະນດຸ ແລະ ຊບັ ສນິ ເປັນຈານວນຫຼາຍແລວ້ ຊັບພະຍາກອນທາມະ ຊາດຕຸ່ າງໆ ກຈະຖກນາມາໃຊເ້ ພຸ່ ອການສງົ ຄາມຢຸ່ າງຫຼວງຫຼາຍ ເຊຸ່ ນັ ການນາແຮຸ່ ທາດມາຜະລດິ ອາວຸດ. ນອກຈາກນີ້ ປຸ່ າໄມກ້ ຈະຖກທາລາຍດວ້ ຍລະເບດີ ຫຼ ການເຜາົ ປຸ່ າ ເພຸ່ ອບຸ່ ໃຫຂ້ າ້ ເສກິ ຫບຼົ ຊຸ່ ອນ. 3.8. ນະໂຍບາຍຂອງລດັ ຖະບານ ແລະ ບນັ ຫາທາງກດົ ໝາຍ ການດາເນນີ ນະໂຍບາຍທຸ່ ຜີ ິດພາດ ຫຼ ບຸ່ ເອາົ ຈງິ ເອາົ ຈງັ ກບັ ກດົ ໝາຍທຸ່ ີອອກມາເພຸ່ ອການອະນຸລກັ ຊບັ ພະຍາກອນ ທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ທາໃຫບ້ ຸ່ ມີຜົນໃນທາງການປະຕບິ ດັ ຢຸ່ າງຈງິ ຈງັ ປະກອບກບັ ການມບີ ດລົງໂທດຕຸ່ າ ແລະ ບຸ່ ຮຸນແຮງ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫຜ້ ກູ້ ະທາຜິດເຮດັ ຜດິ ຊາ້ ຊາກບຸ່ ຢາ້ ນກວົ ຕຸ່ ກດົ ໝາຍ. 3.9. ຄວາມບຸ່ ຮູ ້ ຫຼ ຮູເ້ ທຸ່ າົ ບຸ່ ເຖິງການ ຫາຼ ຍເທຸ່ ອທຸ່ ີມະນດຸ ທາລາຍສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ເພາະຄວາມບຸ່ ຮູເ້ ຖິງສາເຫດ ແລະ ຜົນກະທບົ ຂາດຂມ້ ນູ ຄວາມຮູ ້ ແລະ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈທຸ່ ຖີ ກຕອ້ ງ ເຮດັ ໃຫບ້ ຸກຄນົ ແຕຸ່ ລະຝຸ່ າຍເຂາົ້ ເຖິງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນລກັ ສະນະທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຊຸ່ ນັ : ນກັ ອະນຸລກັ ນກຶ ເຖິງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນຮູບຂອງລະບບົ ນເິ ວດຂອງທາມະຊາດ ປຸ່ າໄມ,້ ສດັ ປຸ່ າ ແຕຸ່ ນັກທລຸ ະກດິ ພາກ ອຸດສາຫະກາກບັ ນກຶ ເຖງິ ວຕັ ຖຸດບິ ທຸ່ ີໃຊເ້ ປັນປັດໄຈໃນການຜະລດິ , ສຸ່ ວນນກັ ເສດຖະສາດຈະນກຶ ເຖິງຊບັ ພະຍາ ກອນທຸ່ ີຕອ້ ງໃຊໃ້ ຫຄ້ ຸມ້ ຄຸ່ າ, ຊາວນານກຶ ເຖິງຝນົ , ພາກການທຸ່ ອງທຸ່ ຽວນກຶ ເຖິງເມດັ ເງນີ ທຸ່ ີຈະໄດຈ້ າກນກັ ທຸ່ ອງທຸ່ ຽວ, ການໄຟຟ້າ ຕອ້ ງການສາ້ ງເຂຸ່ ອນເພຸ່ ອຜະລດິ ກະແສໄຟຟ້າ ແລະ ອຸ່ ນໆ ສງັ ຄມົ ຍງັ ຂາດຄວາມເຂາົ້ ໃຈເຖິງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໃນລກັ ສະນະອງົ ລວມທຸ່ ເີ ປັນຄວາມສາພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ຕຸ່ າງໆ ເຊຸ່ ງິ ເມຸ່ ອເກດີ ການເສຍຫາຍທຸ່ ີໃດທຸ່ ໜີ ຸ່ ງຶ ກຈະມຜີ ົນກະທບົ ເຊຸ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ . 4. ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ການອະນລຸ ກັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໝາຍເຖງິ ການນາຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ມາໃຊໃ້ ຫເ້ ກດີ ປະໂຫຍດໃຫຄ້ ຸມ້ ຄຸ່ າທຸ່ ສີ ຸດ ແລະ ຢດອາຍຸການໃຊງ້ ານໃຫຍ້ າວນານທຸ່ ີສຸດ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການໃຊຊ້ ັບພະ ຍາກອນທາມະຊາດຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງກະທາດວ້ ຍຄວາມສະຫລາດ ຫກຼັ ສາຄນັ ໃນການອະນຸລກັ ທາມະຊາດມຫີ າຼ ຍປະການ ຄ: 66
1) ການຮັກສາ: ເປນັ ການອະນລຸ ກັ ທາມະຊາດເພຸ່ ພະຍາຍາມຄງົ ສະພາບທງັ ປະລມິ ານ ແລະ ຄຸນນະພາບເອາົ ໄວໂ້ ດຍການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ູໃຫເ້ ກດີ ປະໂຫຍດຄຸມ້ ຄຸ່ າຫຼາຍທຸ່ ີສຸດ ເຊຸ່ ນັ : ກລະນແີ ຮຸ່ ເຫຼກັ ແທນ ທຸ່ ີຈະນາມາໃຊໂ້ ດຍກງົ ແຕຸ່ ກນາໄປປະສມົ ກບັ ແຮຸ່ ທາດອຸ່ ນໆ ເພຸ່ ອໃຫເ້ ປັນເຫກຼັ ກາ້ ເຊຸ່ ງິ ນອກຈາກຈະຫລຸດປະລມິ ານ ການໃຊເ້ ນອ້ ເຫກຼັ ໃຫນ້ ອ້ ຍລງົ ແລວ້ ຍງັ ຊຸ່ ວຍຢດອາຍຸການໃຊງ້ ານໃຫຍ້ າວນານອອກໄປອກີ ດວ້ ຍ. 2) ການບູລະນະຟ້ນຟູ: ການບູນນະຟ້ນຟູຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ທຸ່ ີໄດຮ້ ບັ ຄວາມເສຍຫາຍອນັ ເນຸ່ ອງມາ ຈາກສາເຫດຕຸ່ າງໆໃຫກ້ ບັ ຄນສຸ່ ສູ ະພາບເດີມ ຫຼ ເກອບຄງົ ສະພາບເດີມ ອາດກະທາໄດກ້ ບັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະ ຊາດບາງຊະນດິ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ເຊຸ່ ນັ : ດນິ , ນາ້ , ປຸ່ າໄມ້ ແລະ ທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ຕວົ ຢຸ່ າງເຊຸ່ ນັ : ດນິ ທຸ່ ນີ າມາໃຊເ້ ພຸ່ ອການປູກຝງັ້ ພດຊະ ນດິ ດຽວກນັ ຕດິ ຕຸ່ ກນັ ເປນັ ເວລາດົນ ຈະເຮດັ ໃຫຄ້ ຸນນະພາບຂອງດນິ ເສຸ່ ອມລງົ , ການບນູ ນະຟ້ນຟູຈະເຮດັ ໄດໂ້ ດຍ ການໃສຸ່ ປຸ໋ ຍ, ການປຸກພດຄຸມດນິ ຫຼ ການພກັ ໜາ້ ດນິ ໄວຊ້ ຸ່ ວງໄລຍະໜຸ່ ງຶ ເປນັ ຕນົ້ . 3) ການນາກັບມາໃຊໃ້ ໝຸ່ : ສາລບັ ກາຣນຸຮກັ ສດ໌ົ ຣບັ ຍາກອນທາມະຊາດດວ້ ຍວທິ ີນີ້ ຈະເຮດັ ໄດດ້ ກີ ບັ ຊບັ ພະຍາກອນນາ້ ແລະ ແຮຸ່ ທາດບາງຊະນດິ ເຊຸ່ ນັ ການນາເສດເຫກຼັ ສງັ ກະສີ ອະລູມນິ ຽມ ຊນ ທອງແດງ ພລາດ ຕກິ ແລະ ເສດກະດາດທຸ່ ຖີ ິມ້ ແລວ້ ກບັ ມາຫຼອມ ຫຼ ປຸ່ ຽນສະພາບ ເຮດັ ໃຫສ້ າມາດນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດອ້ ີກເທຸ່ ອ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ພຸ່ ຄາ້ ທຸ່ ີຮບັ ຊເ້ ສດໂລຫະ ກະດາດ ແລະ ພລາດຕກິ ຈຸ່ ງຶ ເປັນຄນົ ກຸ່ ຸມຫໜງຶ້ ທຸ່ ີມສີ ຸ່ ວນຊຸ່ ວຍອນຮຸ ກັ ສດົ໌ ຣັບຍາກອນທາ ມະຊາດ 4) ການເພຸ່ ມີ ປະສິດທພິ າບໃນການໃຊງ້ ານ: ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດບາງຊະນດິ ທຸ່ ີປາກດົ ຢຸ່ ູຕາມສະພາບ ທາມະຊາດ ຈະບຸ່ ສາມາດນາມາໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດຫ້ າຼ ຍ ເຊຸ່ ນັ : ນາ້ ທຸ່ ີໄຫຼລງົ ມາຕາມລານາ້ ຖາ້ ຫາກສາ້ ງເຂຸ່ ອນຂວາງກນັ້ ລານາ້ ເພຸ່ ອຍກົ ລະດບັ ຂອງນາ້ ໃນເຂຸ່ ອນໃຫສ້ ູງຂນຶ້ ພະລງັ ງານນາ້ ໄຫຼຈະສາມາດນາມາໃຊຜ້ ະລດິ ກະແສໄຟຟ້າໄດເ້ ປັນ ຈານວນຫຼາຍ ເຊຸ່ ນັ ດຽວກນັ ກບັ ການນາໂລຫະມາຜະລດິ ເປັນເຄຸ່ ອງຈກັ ກນົ ເຊຸ່ ງິ ຈະສາມາດເຮດັ ວຽກແທນມະນຸດໄດ້ 5) ການນາເອາົ ສຸ່ ງິ ອຸ່ ນມາໃຊທ້ ດົ ແທນ: ການນາເອາົ ສຸ່ ງິ ອຸ່ ນມາໃຊທ້ ດົ ແທນຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດບາງຊະ ນດິ ອາດກະທາໄດ້ ເຊຸ່ ັນ: ການປະຢດັ ເຫກຼັ ໄວເ້ ພຸ່ ອນາໄປໃຊປ້ ະໂຫຍດດາ້ ນອຸ່ ນ ໂດຍການນາພາຼ ສຕິກແຂງມາທດົ ແທນ, ການຫຸ່ ເຄຸ່ ອງເຊຸ່ ງິ ແຕຸ່ ກຸ່ ອນໃຊໃ້ ບຕອງ ຫຼ ໃບບວົ ແຕຸ່ ໃນໄລຍະຫງຼັ ນີ້ ໄດນ້ າຖົງພຼາສຕກິ ມາໃຊແ້ ທນ. ໃນບາງ ປະເທດທຸ່ ີຂາດແຄນເຊອ້ ໄຟ ສາລບັ ການຫຸງຕມົ້ ໄດມ້ ກີ ານນາເອົາພະລງັ ງານຈາກແສງຕາເວນັ ມາໃຊທ້ ດົ ແທນ ຈຸ່ ຶງ ຊຸ່ ວຍໃນການອະນຸລກັ ປຸ່ າໄມ້ ແລະ ຢດອາຍຸການໃຊງ້ ານຂອງພະລງັ ງານເຊອ້ ໄຟຈາກແຮຸ່ ທາດໃຫຍ້ າວນານອອກໄປ. 6) ການສາຫຼວດແຫຸ່ ງຼ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດເພຸ່ ີມເຕີມ: ເປັນເລຸ່ ອງສາຄນັ ເພາະເປັນການຄນົ້ ຫາຊບັ ພະ ຍາກອນທາມະຊາດທຸ່ ີເຫອຼ ຢຸ່ ູ ນາມາໃຊໃ້ ຫເ້ ກດີ ປະໂຫຍດຕຸ່ ມວນມະນຸດຕຸ່ ໄປ ເຊຸ່ ັນ: ການຄນົ້ ພບົ ກາ໊ ຊທາມະຊາດ ເປັນຈານວນຫຼາຍໃນອຸ່ າວໄທ ແລະ ທຸ່ ງົ ຮາບພຽງພາກກາງຕອນເທງິ ຂອງປະເທດໄທ (ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ມນັ ທຸ່ ີ ເມອງລານກະ ບ ແຂວງ ກາແພງເພດັ ). ນອກຈາກນີ້ ຍງັ ມກີ ານສາຫວຼ ດຫາແຫຸ່ ງຼ ປະມງົ ໃນທະເລແຖບຂວົ້ ໂລກເໜອ ປາກດົ ວຸ່ າໄດ້ ພບົ ປາເປັນຈານວນຫຼາຍອາໄສຢຸ່ ູໃຕແ້ ພນາ້ ແຂງ ຈຸ່ ງຶ ເປັນທຸ່ ີຫວງັ ວຸ່ າແຫຸ່ ງຼ ປະມງົ ແຫຸ່ ງໃໝຸ່ ນຈີ້ ະຊຸ່ ວຍຫລຸດພາວະການ ຂາດແຄນອາຫານໂປຣຕນີ ຂອງຊາວໂລກລງົ ໄດ.້ 7) ການປະດິດຂອງທຽມຂຶນ້ ໃຊ:້ ຈາກຄວາມຈະເລີນກາ້ ວໜາ້ ທາງດາ້ ນວທິ ະຍາສາດ ແລະ ເທກໂນໂລຢີ ມະນຸດສາມາດຜະລດິ ຂອງທຽມຫາຼ ຍຢຸ່ າງຂນຶ້ ໃຊ້ ຍກົ ຕວົ ຢຸ່ າງເຊຸ່ ນັ : ຍາງທຽມ, ໄໝທຽມ, ຄວາມສາມາດດຸ່ ງັ ກຸ່ າວຈຸ່ ຶງ ຊຸ່ ວຍຫລຸດພາລະທຸ່ ີຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດບາງຊະນດິ ຈະຖກດງຶ ເອາົ ມາໃຊໃ້ ຫໜ້ ອ້ ຍລງົ ຫຼ ຫມດໄປໃນທຸ່ ສີ ຸດ. 67
5. ວນັ ສາຄນັ ທາງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ - 14 ມງັ ກອນ ວນັ ອະນຸລກັ ຊບັ ພະຍາກອນປຸ່ າໄມຂ້ ອງຊາດ - 2 ກຸມພາ ວນັ ພນ້ ທຸ່ ຊີ ຸ່ ຸມນາ້ ໂລກ - 14 ມນີ າ ວນັ ຢຸດເຂຸ່ ອນໂລກ - 22 ມນີ າ ວນັ ອະນລຸ ກັ ນາ້ ໂລກ - 22 ເມສາ ວນັ ຄຸມ້ ຄອງໂລກ (Earth Day) - 22 ພດຶ ສະພາ ວນັ ຄວາມຫາຼ ກຫາຼ ຍທາງຊີວະພາບ - 16 ກນັ ຍາ ວນັ ໂອໂຊນສາກນົ - 20 ກນັ ຍາ ວນັ ອະນຸລກັ ຮກັ ສາຄຄູ ອງແຫຸ່ ງຊາດ - 22 ກນັ ຍາ ວນັ ປອດລດົ (Car Free Day) - 14 ຕຸລາ ວນັ ຫລຸດໄພພບິ ດັ ທາງທາມະຊາດລະຫວຸ່ າງປະເທດ - 16 ຕຸລາ ວນັ ອາຫານໂລກ - 21 ຕຸລາ ວນັ ຮກັ ຕນົ້ ໄມປ້ ະຈາປີຂອງຊາດ - 14 ພະຈກິ ວນັ ພະພຸ່ ແຫຸ່ ງຝນົ ຫວຼ ງ - 26 ທນັ ວາ ວນັ ຄຸມ້ ຄອງສດັ ປຸ່ າແຫຸ່ ງຊາດ ສະຫລຸບ ຫາກສງັ ຄມົ ໃດບຸ່ ໄດໃ້ ຫຄ້ ວາມສນົ ໃຈກບັ ການເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຫຼ ການຫຼດຸ ລງົ ຂງປະຊາກອນໃນສງັ ຄົມ ບນັ ຫາດາ້ ນ ປະຊາກອນກຈະເກດີ ຂນຶ້ ຕາມມາ ຄ ຖາ້ ຫາກມຈີ ານວນປະຊາກອນເພຸ່ ມີ ຫຼາຍເກນີ ໄປ ບນັ ຫາດາ້ ນການຜະລດິ ການ ບລກິ ານ ແລະ ການບລໂິ ພກຂອງຄນົ ໃນສັງຄມົ ຈະເກດີ ຄວາມບຸ່ ພຽງພຕາມມາ ຫຼ ຫາກມຈີ ານວນປະຊາກອນຫຸຼດ ລງົ ຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງ ບນັ ຫາດາ້ ນຈານວນຄນົ ທຸ່ ີຈະນາໄປໃຊໃ້ ນການພດັ ທະນາປະເທດກຈະເກດີ ຂນຶ້ ຕາມມາໄດເ້ ຊຸ່ ນັ ກນັ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ລດັ ຈຸ່ ງຶ ຈາເປັນທຸ່ ຈີ ະຕອ້ ງກຸ່ ການຄວບຄຸມປະລມິ ານສະມາຊກິ ພາຍໃນສງັ ຄມົ ໃຫມ້ ຂີ ະໜາດທຸ່ ີເໝາະສມົ ເຊຸ່ ິງ ການວາງແຜນຄອບຄວົ ຖໄດວ້ ຸ່ າເປນັ ວທິ ີການໜຸ່ ງຶ ຂອງລດັ ທຸ່ ີຖກນາມາໃຊໃ້ ນການວາງແຜນດາ້ ນປະຊາກອນຂອງ ປະເທດ ໂດຍມເີ ປາົ້ ໝາຍໃນການຫລຸດຈານວນອດັ ຕາການເກດີ ໃຫມ້ ປີ ະລມິ ານທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ກບັ ສະພາບເສດຖະກດິ ແລະ ສງັ ຄມົ ຂອງປະເທດ. ຄຸ່ ສູ ົມລດົ ສາມາດລຽ້ ງດູລູກໄດຢ້ ຸ່ າງມີຄຸນນະພາບ ດຸ່ ງັ ນັນ້ ລັດຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງໃຫຄ້ ວາມຮູ ້ ແລະ ລະດມົ ໃນການວາງແຜນຄອບຄົວແກຸ່ ຄຸ່ ູສົມລດົ ໂດຍໃຫຄ້ ຸ່ ດູ ມລດົ ມກີ ານຄຸມກາເນດີ ມບີ ຸດໃນຈານວນທຸ່ ເີ ໝາະສົມ ກບັ ສະພາບເສດຖະກດິ ຂອງຄອບຄວົ . ການຄຸມກາເນດີ ບຸ່ ໄດເ້ ປັນວິທີການຄວບຄຸມການເກດີ ໃນການວາງແຜນຄອບຄວົ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ແຕຸ່ ຍັງລວມເຖິງ ການຄວບຄຸມການເກີດຂອງປະຊາກອນໃຫເ້ ກດີ ໃນເວລາທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ໂດຍມພີ ຸ່ ແລະ ແມຸ່ ທຸ່ ີມຄີ ວາມພອ້ ມທງັ ດາ້ ນ ຮຸ່ າງກາຍ, ຈດິ ໃຈ, ເສດຖະກດິ ແລະ ສງັ ຄມົ . ວທິ ີການຄຸມກາເນດີ ທຸ່ ໃີ ຊຢ້ ຸ່ ໃູ ນປະຈບຸ ນັ ມຫີ າຼ ຍວທິ ີ ສາມາດເລອກໃຊ້ ໄດທ້ ງັ ຜຊູ້ າຍ ແລະ ຜຍູ້ ງິ ເຊຸ່ ນັ : ການເຮດັ ໝນັ , ການນບັ ມຕ້ ກົ ໄຂຸ່ ຂອງສະຕີ, ການກນິ ຢາຄຸມກາເນດີ , ການໃສຸ່ ບວ້ ງ, ການໃຊຖ້ ົງຢາງອະນາໄມ, ການສກັ ຢາ, ການໃຊໂ້ ຟມ, ໃຊເ້ ຈວ ແລະ ໃຊຄ້ ມີ ຂາ້ ເຊອ້ ເປັນຕນົ້ . ປະຊາກອນມະນດຸ ຖໄດວ້ ຸ່ າ ເປັນຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ສີ າຄນັ ປະເພດຫໜຸ່ ງຶ ຂອງສງັ ຄມົ . ດງັ ນນັ້ , ການຄວບຄຸມ ຈານວນປະຊາກອນໃຫມ້ ີຈານວນທຸ່ ເີ ໝາະສມົ ກບັ ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ູຈຸ່ ງຶ ເປັນສຸ່ ງິ ທຸ່ ຈີ າເປນັ . ປະຈບຸ ນັ 68
ມະນດຸ ມີຄວາມສາມາດໃນການຄວບຄຸມຈານວນປະຊາກອນຫາຼ ຍກວຸ່ າໃຫທ້ າມະຊາດເປັນຕວົ ຄວບຄຸມ ຫາກເຮາົ ເບຸ່ ງິ ຍອ້ ນໄປໃນອາດດີ ຈນົ ເຖິງປະຈບຸ ນັ ຈະເຫນັ ວຸ່ າ ມະນດຸ ພະຍາຍາມກຸ່ ການຄວບຄຸມຈານວນປະຊາກອນດວ້ ຍຕົວ ເອງຫາຼ ຍກວຸ່ າທຸ່ ີຈະໃຫທ້ າມະຊາດເປັນຜູຄ້ ວບຄຸມ ແລະ ຫາທາງເອາົ ຊະນະທາມະຊາດໃນການເພຸ່ ີມ ແລະ ຫລຸດ ຈານວນປະຊາກອນຕະຫຼອດມາ. ອີກບນັ ຫາທຸ່ ີຍງັ ຄງົ ໜາ້ ເປນັ ຫຸ່ ວງເປັນຢຸ່ າງຍຸ່ ິງ ກຄໃນເລຸ່ ອງຂອງຊັບພະຍາກອນຊີວະພາບທຸ່ ີປະເທດໄທມີຢຸ່ ູ ຫຼວງຫາຼ ຍປະເທດໜຸ່ ງຶ ໃນໂລກນນັ້ ກາລງັ ຖກທາລາຍລງົ ໄປເລຸ່ ອຍໆ ອນັ ເປັນຜົນຈາກການເລຸ່ ງັ ພດັ ທະນາປະເທດໄປ ສຸ່ ູການເປັນປະເທດອຸດສາຫະກາ. ການຕດັ ໄມທ້ າລາຍປຸ່ າຢຸ່ າງຕຸ່ ເນຸ່ ອງທງັ ໃນຮູບແບບສາປະທານທຸ່ ຖີ ກຕອ້ ງຕາມກດົ ໝາຍ ແລະ ຈາກການບຸກທາລາຍປຸ່ າ ຕງັ້ ແຕຸ່ ສະໄໝກຸ່ ອນສງົ ຄາມໂລກເທຸ່ ອທຸ່ ີ 2 ເປນັ ຕນົ້ ມາ ກະທຸ່ ງັ ປະຈບຸ ນັ ເຮດັ ໃຫເ້ ຮົາສນູ ເສຍພນ້ ທຸ່ ປີ ຸ່ າໄມໄ້ ປຢຸ່ າງຫວຼ ງຫຼາຍຈາກເດີມທຸ່ ີເຄີຍມີຢຸ່ ເູ ຖິງ 50 - 60% ຂອງເນອ້ ທຸ່ ີປະເທດໄທ ເຫຼອ ພຽງບຸ່ ເກນີ 20% ໃນປະຈບຸ ນັ ຫຼ ພຽງ 63,359,930 ໄລຸ່ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ພຽງຕວົ ເລກຂອງການຫຼຸດລງົ ຂອງເນອ້ ທຸ່ ີປຸ່ າໄມ້ ພຽງຢຸ່ າງດຽວເທຸ່ າົ ນນັ້ , ສຸ່ ວນຊບັ ພະຍາກອນຊີວະນາໆພນັ ອຸ່ ນໆ ບຸ່ ມໃີ ຜຮູວ້ ຸ່ າໄດເ້ ກດີ ຄວາມສນູ ເສຍໄປຫຼວງຫາຼ ຍເທຸ່ າົ ໃດ. ເພຸ່ ອແລກກບັ ການພດັ ທະນາທາງດາ້ ນວດັ ຖຸນຍິ ມົ ໃນປະຈບຸ ນັ ແຜນພມູ ສະແດງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມກບັ ການພດັ ທະນາ. ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີມຄີ ຸນຄຸ່ າຂອງປະເທດໄທ ແລະ ຂອງໂລກ ຈະດາລງົ ຢຸ່ ູ ຫຼ ສນູ ສນິ້ ໄປຊາ້ ຫຼ ໄວພຽງໃດ ກນົ ໄກການດນິ້ ຮນົ ເພຸ່ ອຄວາມຢຸ່ ູລອດຂອງມະນດຸ ທຸ່ ີບຸ່ ອາດແຍກໄປຈາກທາມະຊາດຈະ ມທີ ດິ ທາງໄປໃນທາງໃດ ແລະ ມະນຸດຈະຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກບັ ທາມະຊາດຢຸ່ າງຢນຍງົ ໄດ້ ຫຼ ບຸ່ ທກຸ ຄາຕອບຄງົ ຕອ້ ງຂນຶ້ ຢຸ່ ູກັບ ການກະທາຂອງມະນດຸ ເຮາົ ເອງວຸ່ າມະນຸດຈະຮັກສານເິ ວດທາມະຊາດທຸ່ ີມວີ ວິ ດັ ທະນາການມາຢຸ່ າງຍາວນານນບັ ພນັ ລາ້ ນປີ ໃຫຄ້ ງົ ຢຸ່ ູຕຸ່ ໄປຢຸ່ າງຢນຍງົ ໄດພ້ ຽງໃດ ກາບຊຸ່ ວົ ລູກຊຸ່ ວົ ຫຼານຂອງເຮາົ ຫຼ ຈະເລອກການທາລາຍ ເຊຸ່ ງິ ຈະສຸ່ ງົ ຜົນ ກະທົບໃຫກ້ ບັ ມະນດຸ ທງັ ທາງກງົ ແລະ ທາງອອ້ ມໃຫຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຂອງເຮາົ ສູນ ເສຍໄປ ແລວ້ ມະນດຸ ຈະດາລງົ ຊີວດິ ຢຸ່ ູແບບໃດ. 69
ບດົ ທີ 4 ການດາລງົ ຊວີ ດິ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸກຊະນດິ ເມຸ່ ອເກີດຂນຶ້ ມາແລວ້ ຄວນຈະຕອ້ ງມີຄວາມສາພນັ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທງັ ທຸ່ ີມຊີ ີວິດ ແລະ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ຈນົ ຕະຫອຼ ດຊີວດິ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເຫຸ່ າຼົ ນຈີ້ ະເປນັ ທັງທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ແລະ ອາຫານ ເຊຸ່ ງິ ເປັນປັດໄຈເກອ້ ໜນູ ໃຫຊ້ ີ ວດິ ດາລງົ ຢຸ່ ູໄດ້ ແລະ ດາເນນີ ຕຸ່ ໄປໄດ້ ຂະບວນການທາງສາລລິ ະວທິ ະຍາພາຍໃນຈລຸ ງັ ແລະ ຮຸ່ າງກາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ລວ້ ນຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍປັດໄຈຂອງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໃນທາມະຊາດ ເຊຸ່ ັນ: ພດມຂີ ະບວນການສາ້ ງອາຫານດວ້ ຍຂະ ບວນການສງັ ເຄາະດວ້ ຍແສງ ໂດຍໃຊນ້ າ້ ແລະ ແກ໊ສຄາບອນໄດອອກໄຊເປັນວດັ ຖຸດບິ ມພີ ະລງັ ງານຈາກແສງຕາ ເວນັ ເຮດັ ໃຫຂ້ ະບວນການດາເນນີ ໄປໄດ.້ ທງັ ພດ ແລະ ສດັ ຕຸ່ າງກໃຊແ້ ກ໊ສອອກຊເິ ຈນໃນການສນັ ຫາອາຫານໃຫ້ ເກດີ ພະລງັ ງານເພຸ່ ອໃຊໃ້ ນກດິ ຈະກາຂອງຊີວດິ . ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ໃນທາມະຊາດຕຸ່ າງດາລົງຊີວດິ ດວ້ ຍການເພຸ່ ງິ ພາກນັ ໃນ ລກັ ສະນະຂອງຕາໜຸ່ າງອາຫານ ຄການກນິ ຕຸ່ ກນັ ເປັນສາຍໃຍ ແລະ ມກີ ານໝນູ ວຽນທາດລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ຂາດຊີວດິ ເປັນວງົ ຈອນທຸ່ ີເຮດັ ໃຫເ້ ກີດຄວາມສມົ ດນູ ຂອງສຸ່ ິງມຊີ ີວິດ ແລະ ທາດຕຸ່ າງໆ ໃນທາມະຊາດຕຫລອດໄປ ມະນຸດໄດຮ້ ຽນຮູເ້ ຖິງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ວີ ດິ ມາເປັນເວລາດນົ ນານແລວ້ ແຕຸ່ ເນຸ່ ອງຈາກໃນ ປະຈບຸ ນັ ຄວາມຈະເລີນກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາສາດ ແລະ ເທກໂນໂລຢີທຸ່ ຈີ ະເລນີ ຫຼາຍ ມກີ ານໃຊເ້ ພຸ່ ອຄວາມສະດວກ ສະບາຍຂອງມະນດຸ ຈນົ ຂາດການຄວບຄຸມ ອາດຈະເຮັດໃຫສ້ ມົ ດູນໃນທາມະຊາດເສີຍໄປ ແລະ ມີຜົນເສຍກັບ ມະນຸດເອງ ດຸ່ ັງນນັ້ ຈຸ່ ງຶ ຄວນມກີ ານສກຶ ສາ ແລະ ໃຫຄ້ ວາມສາຄນັ ກບັ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ແລະ ປະຕບິ ດັ ຢຸ່ າງເປນັ ຮູບປະ ເຮດັ ໃຫຫ້ າຼ ຍຂນຶ້ . ນກັ ວທິ ະຍາສາດໄດສ້ ກຶ ສາກຸ່ ຽວກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແລະ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມມາເປັນເວລາດນົ ຈນພດັ ທະນາຂນຶ້ ເປນັ ສາ ຂາວຊິ າໜຸ່ ງຶ ໃນຊີວະວທິ ະຍາ ໂດຍໃນປີ 1869 Erust Haeckel ນັກຊີວະວທິ ະຍາຊາວເຍຍລະມນັ ສະເໜີໃຫວ້ ິ ຊາທຸ່ ີສກຶ ສາຄວາມສາພັນລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ (Organisms) ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environment) ເປນັ ວິຊານິ ເວດວທິ ະຍາ (Ecology) ມຂີ ອບເຂດຂອງການສກຶ ສາຕງັ້ ແຕຸ່ ລະດບັ ຍຸ່ ອຍເຖິງລະດບັ ໃຫຍຸ່ ຄ ສະມາຊກິ ແຕຸ່ ລະຕວົ ໃນຊະນດິ ດຽວກນັ (Individual), ຊະນດິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວິດ (Species), ປະຊາກອນ (Population) ສງັ ຄົມ ຫຼ ກຸ່ ຸມປະຊາກອນ (Communities), ລະບົບນິເວດ(Ecosystem) ແລະ ໂລກຂອງສຸ່ ິງມີຊີວິດ ຫຼ ຊີວະພາບ (Biosphere). 1. ປະຊາກອນ (Population) ໃນນເິ ວດວທິ ະຍາ ປະຊາກອນ ໝາຍເຖງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ ທຸ່ ອີ າໄສຮຸ່ ວມບລິເວນດຽວກນັ ໃນຊຸ່ ວງ ເວລາໜຸ່ ງຶ ເຊຸ່ ນັ : ຝູງນກົ ເປດັ ນາ້ ທຸ່ ອີ ບົ ພະຍບົ ມາຈາກປະເທດຈນີ ມາອາໄສຢຸ່ ທູ ຸ່ ອີ ຸ່ າງແກວ້ ໃນມະຫາວທິ ະຍາໄລຊຽງໃໝຸ່ ເດອນທນັ ວາ - ມງັ ກອນຂອງທຸກປີ ກຈະເປນັ ປະຊາກອນຄນົ ລະກຸ່ ຸມກບັ ນກົ ເປັດນາ້ ທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ໃູ ນປະເທດຈນີ ຫຼ ທຸ່ ີ ອຸ່ ນ ປະຊາກອນທາງນເິ ວດວິທະຍາຈຸ່ ງຶ ຕຸ່ າງຈາກປະຊາກອນທາງສະຖຕິ ິ ຄ ຕອ້ ງມຊີ ີວິດຢຸ່ ໃູ ນເວລານັນ້ , ເປັນຊະນດິ ດຽວກນັ (Single Species) ທງັ ໝດົ , ມບີ ລເິ ວນທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສທຸ່ ີຽວກນັ , ມຊີ ຸ່ ວງໄລຍະເວລາທຸ່ ີອາໄສຕະຫອຼ ດຈນົ ມີ ກດິ ຈະກາຮຸ່ ວມກນັ . ການທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມາຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ເປນັ ກຸ່ ຸມຈານວນໜຸ່ ຶງ ເຮັດໃຫເ້ ກດີ ລັກສະນະສະເພາະຂອງກຸ່ ຸມຫຼາຍລກັ ສະ ນະ ໄດແ້ ກຸ່ ມຂີ ະໜາດ ຫຼ ຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ ເຊຸ່ ງິ ອາດມກີ ານປຸ່ ຽນແປງໂດຍຂະໜາດປະຊາກອນເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ຫຼ ຫຸຼດລງົ ປະຊາກອນແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມມກີ ານກະຈາຍຂອງອາຍຸ ຄ ປະຊາກອນມອີ າຍຸຕຸ່ າງກນັ ຢຸ່ ູປະປົນກນັ ສະມາຊກິ ໃນ 70
ກຸ່ ຸມມຄີ ວາມສາພັນກນັ ທງັ ໃນດາ້ ນການຊຸ່ ວຍເຫອຼ ເກອ້ ກູນ ແລະ ຍາດແຍຸ່ ງແຂຸ່ ງຂນັ ກນັ ຕະຫອຼ ດຈນົ ມຄີ ວາມກຸ່ ຽວ ຂອ້ ງສາພນັ ກບັ ປະຊາກອນອຸ່ ນໆ ໃນຫາຼ ຍຮູບແບບ. 1.1. ຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ (Population Density) ປະຊາກອນແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມຈະມຂີ ະໜາດປະຊາກອນ (Population Size) ຄ ມຈີ ານວນສະມາຊກິ ທງັ ໝດົ ໃນ ກຸ່ ຸມທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຊຸ່ ນັ : ຕກັ ແຕນປາທງັ ກາ້ 1,500 ຕວົ , ເຂົາ້ ໂພດ 2,000 ໂຕນ, ພາຣາມຊີ ຽມ 850 ຈລຸ ງັ ເປັນ ຕນົ້ . ການບອກຂະໜາດປະຊາກອນດວ້ ຍຈານວນໜຸ່ ວຍປະຊາກອນ ເຮດັ ໃຫເ້ ບຸ່ ງິ ພາບປະຊາກອນໄດບ້ ຸ່ ຊດັ ເຈນ ຈຸ່ ງຶ ມກັ ໃຊຄ້ ຸ່ າຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ (Population Density) ແທນຈານວນປະຊາກອນ . ຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ ຄ ຈານວນປະຊາກອນຕຸ່ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີສາລບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເທງິ ພນ້ ດນິ ແລະ ຕຸ່ ໜຸ່ ວຍບລມິ າດສາລບັ ສຸ່ ງິ ມີຊີ ວດິ ໃນນາ້ ເຊຸ່ ນັ ຕນົ້ ຍາງນາ 500 ຕນົ້ ຕຸ່ ກິໂລແມດັ ຕາແມດັ , ແພຼງຕອນສດັ (Zoo Plankton) 10,000 ຕວົ ຕຸ່ ນາ້ ທະເລ 1 ລດີ ເປັນຕນົ້ . ການໃຊຄ້ ຸ່ າຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນໃນການປຽບທຽບ ເຮດັ ໃຫເ້ ຫນັ ຄວາມແຕກຕຸ່ າງ ຂອງຂະໜາດປະຊາກອນແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມໄດຊ້ ດັ ເຈນ. 1.2. ການຫາຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ ການຫາຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນເຮດັ ໄດຫ້ າຼ ຍວທິ ີ ຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ຊະນດິ ແລະ ພດຶ ຕກິ າຂອງປະຊາກອນ 1) ການນັບຈານວນຈງິ (Total Count): ເປັນການນບັ ຈານວນສະມາຊກິ ທງັ ໝດົ ຂອງປະຊາກອນ ເຊຸ່ ັນ ນບັ ຈານວນຕນົ້ ສກັ ທງັ ປຸ່ າ, ຊາ້ ງໃນປຸ່ າ, ສາມະໂນປະຊາກອນ ເປັນຕົນ້ ເປນັ ວທິ ີທຸ່ ີໃຊເ້ ວລາຫຼາຍ ສນິ້ ເປອງຄຸ່ າໃຊ້ ຈຸ່ າຍ ແຕຸ່ ເປນັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນທຸ່ ີແທຈ້ ງິ (True Density). 2) ການສຸ່ ຸມຕົວຢຸ່ າງ (Random Sampling Method): ເປນັ ວທິ ີການນບັ ປະຊາກອນຈາກກຸ່ ຸມຕວົ ຍຸ່ າງທຸ່ ີ ສຸ່ ຸມມາຈານວນໜຸ່ ຶງ ແລວ້ ນາມາຄິດໄລຸ່ ທຽບກັບພນ້ ທຸ່ ີທັງໝົດ ວທິ ີນຜີ້ ູສ້ ກຶ ສາຕອ້ ງບຸ່ ມີອະຄະຕິ (Bias) ໂດຍບຸ່ ກຸ່ ການເລອກສຸ່ ຸມສະເພາະສຸ່ ິງທຸ່ ີຕອ້ ງການນບັ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ການສຸ່ ຸມຕົວຢຸ່ າງມຫີ ຼາຍຮູບແບບ ແລວ້ ແຕຸ່ ຊະນິດຂອງປະຊາ ກອນ ແລະ ລກັ ສະນະການແຜຸ່ ກະຈາຍຂອງປະຊາກອນວຸ່ າສະໝຸ່ າສະເໝີ ຫຼ ບຸ່ . ກ. ສຸ່ ຸ ມຕົວຢຸ່ າງແບບວາງແປງ (Quadrat Sampling Method): ເຮດັ ໂດຍແບຸ່ ງພນ້ ທຸ່ ທີ ຸ່ ີຕອ້ ງການສາ ຫຼວດເປັນຕາຕະລາງສຸ່ ີຫຸ່ ຽຼ ມຈະຕຸລດັ ແປງລະ 1 ຕາແມດັ ໃຫໝ້ າຍເລກຕາຕະລາງແລວ້ ຈບັ ສະຫລາກມາຈານວນໜຸ່ ງຶ ວາງແປງ (Quadrat) ນບັ ປະຊາກອນສະເພາະຕາຣາງທຸ່ ີຈບັ ສະຫລາກໄດ້ ນາມາຫາຄຸ່ າສະເລຸ່ ຍຂອງແປງໜຸ່ ງຶ ວຸ່ າມີ ປະຊາກອນເທຸ່ າົ ໃດ, ນາໄປຄູນກບັ ພນ້ ທຸ່ ີທງັ ໝດົ ຈະໄດຈ້ ານວນປະຊາກອນໃນພນ້ ທຸ່ ທີ ຸ່ ີສາຫວຼ ດ. ຖາ້ ປະຊາກອນມກີ ານແຜຸ່ ກະຈາຍບຸ່ ສະໝຸ່ າສະເໝີ ອາດໃຊກ້ ານແບຸ່ ງນບັ ປະຊາກອນຕາມຄວາມໜາແໜນ້ ເຊຸ່ ນັ : ແບຸ່ ງເປັນບລເິ ວນປະຊາກອນໜາແໜນ້ ຫາຼ ຍ ປານກາງ ແລະ ນອ້ ຍ ໂດຍສຸ່ ຸມຕວົ ຢຸ່ າງທງັ 3 ບລເິ ວນ ນາມາຫາ ຄຸ່ າສະເລຸ່ ຍຂອງແປງແລວ້ ຄນູ ດວ້ ຍພນ້ ທຸ່ ທີ ງັ ໝດົ . ການສຸ່ ຸມຕວົ ຢຸ່ າງແບບວາງແປງເໝາະກັບການຫາຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງພດ ເຊຸ່ ງິ ບຸ່ ເຄຸ່ ອນທຸ່ ີ ຫຼ ໃຊກ້ ບັ ສດັ ທຸ່ ີ ເຄຸ່ ອນທຸ່ ຊີ າ້ ໃນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີເຄຸ່ ອນທຸ່ ໄີ ດໄ້ ວອາດຕອ້ ງໃຊກ້ ານສຸ່ ຸມແບບອຸ່ ນ. ຂ. ວິທີເຮັດເຄຸ່ ອງໝາຍ ແລະ ຈັບໃໝຸ່ (Marking and Recapture Method) ເປັນວທິ ີການສຸ່ ຸມທຸ່ ີເໝ າະກບັ ສດັ ທຸ່ ີມກີ ານແຜຸ່ ກະຈາຍໃນວງົ ກວາ້ ງ ເຊຸ່ ນັ : ປາ, ເຕຸ່ າົ , ນກົ ເຮດັ ໂດຍຈບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີຕອ້ ງການສາຫວຼ ດມາຕດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍ ແລວ້ ປຸ່ ອຍກບັ ໄປໃນທາມະຊາດ ເປັນໄລຍະເວລາໜຸ່ ງຶ ແລວ້ ໄປສຸ່ ຸມຈບັ ມາໃໝຸ່ ເຊຸ່ ງິ ຈະມທີ ງັ ຕວົ ທຸ່ ີມເີ ຄຸ່ ອງ ໝາຍ ແລະ ບຸ່ ມເີ ຄຸ່ ອງໝາຍ ນາມາຄດິ ໄລຸ່ ປະຊາກອນຈາກສດູ : 71
������ p ������ = m ເມຸ່ ອ P = ຈານວນປະຊາກອນທງັ ໝດົ ທຸ່ ີຕອ້ ງການສາຫຼວດ M = ຈານວນປະຊາກອນທຸ່ ເີ ຮດັ ເຄຸ່ ອງໝາຍແລວ້ ປຸ່ ອຍໄປ p = ຈານວນປະຊາກອນທຸ່ ຈີ ບັ ໄດໃ້ ໝຸ່ ທງັ ໝດົ m = ຈານວນປະຊາກອນທຸ່ ຈີ ບັ ໄດ້ ແລະ ມເີ ຄຸ່ ອງໝາຍ ຫຼ ຈານວນປະຊາກອນ = ຈານວນທຸ່ ຕີ ດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍ x ຈານວນທຸ່ ີຈບັ ໄດທ້ ງັ ໝດົ ຈານວນທຸ່ ຕີ ດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍທຸ່ ຈີ ບັ ໄດ້ ຕວົ ຢຸ່ າງ ຫາປາມາຈາກສະ 50 ຕວົ ຕດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍທງັ 50 ຕວົ ແລວ້ ປຸ່ ອຍລງດົ ສະເກຸ່ າົ ຈາກນນັ້ ອກີ 6 ເດອນ ຫາປາຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ໄດ້ 30 ຕວົ ມພີ ວກຕດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍ 5 ຕວົ ປະຊາກອນຂອງປາໃນສະມເີ ທຸ່ າົ ໃດ? ປະຊາກອນຂອງປາ = 50 x 30 = 300 ຕວົ 5 ❖ ຂຄ້ ວນລະວັງໃນການເຮດັ ເຄຸ່ ອງໝາຍ 1) ໄລຍະເວລາຫຸ່ າງລະຫວຸ່ າງການວດັ ຈານວນປະຊາກອນເທຸ່ ອທາອດິ ແລະ ເທຸ່ ອຫງຼັ ບຸ່ ຄວນຫຸ່ າງກນັ ເທຸ່ າົ ໃດ ຄ ປະຊາກອນຈະຕອ້ ງບຸ່ ມກີ ານເພຸ່ ມີ ຫຼ ຫລຸດໃນລະຫວຸ່ າງຊຸ່ ວງເວລານນັ້ . 2) ໃຊໄ້ ລຍະເວລາໃນການປຸ່ ອຍຫຼາຍພ ເພຸ່ ອໃຫສ້ ດັ ທຸ່ ີມເີ ຄຸ່ ອງໝາຍເຂາົ້ ປະປົນກະຈາຍຢຸ່ ູທຸ່ ວົ ໆໄປໃນກຸ່ ຸມ ປະຊາກອນ 3) ສດັ ທຸ່ ີຕດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍ ແລະ ບຸ່ ມເີ ຄຸ່ ອງໝາຍຕດິ ຕອ້ ງມໂີ ອກາດຖກຈບັ ໄດເ້ ທຸ່ າົ ກນັ 4) ເຄຸ່ ອງໝາຍທຸ່ ີຕດິ ໄວຈ້ ະຕອ້ ງບຸ່ ຫດຸຼ ຫຼ ເບຸ່ ງິ ເຫນັ ໄດຍ້ າກ 5) ຖາ້ ມກີ ານຕາຍເກດີ ຂນຶ້ ໃນກຸ່ ຸມປະຊາກອນ ສດັ ທຸ່ ີຕດິ ເຄຸ່ ອງໝາຍ ແລະ ບຸ່ ມເີ ຄຸ່ ອງໝາຍຕດິ ຕອ້ ງມໂີ ອກາດ ຕາຍເທຸ່ າົ ກນັ . ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມກີ ານຫາຄວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນໃນແບບປຽບທຽບ ເຊຸ່ ງິ ບຸ່ ສາມາດບອກຄວາມໜາແໜ້ ນປະຊາກອນເປັນຈານວນໄດ້ ເອນີ້ ວຸ່ າ ຄວາມໜາແໜນ້ ສາພດັ ຂອງປະຊາກອນ ເຊຸ່ ງິ ສກຶ ສາໄດຫ້ າຼ ຍວທິ ີ ໄດແ້ ກຸ່ : 1) ນບັ ຈານວນຮຸ່ ອງຮອຍທຸ່ ີເກດີ ຈາກສດັ ເຊຸ່ ນັ : ຂີຂ້ ີກ້ ະເດອນ, ຈານວນປອກດກັ ແດຂ້ ອງແມງໄມ,້ ຈານວນຮູ ຂອງປູ, ຈານວນຮອຍຕີນຂອງສດັ ທຸ່ ີລງົ ມາຫາອາຫານ. 2) ຈານວນສດັ ທຸ່ ີຈບັ ໄດໃ້ ນແຕຸ່ ລະເທຸ່ ອ ເຊຸ່ ນັ : ຈານວນປາ, ກຸງ້ , ປາມກຶ , ປ,ູ ຫອຍ ທຸ່ ຈີ ບັ ໄດແ້ ຕຸ່ ລະເທຸ່ ອ ສາມາດຊີບ້ ອກຂະໜາດປະຊາກອນຂອງສດັ ນາ້ ເຫຸ່ ຼາົ ນວີ້ ຸ່ າມຫີ ຼາຍ ຫຼ ໜອ້ ຍ 3) ຈານວນສຸ່ ງິ ຂບັ ຖຸ່ າຍ ເຊຸ່ ນັ : ອາຈມົ ຂອງສດັ ທຸ່ ີຂບັ ຖຸ່ າຍໄວ້ ເປັນຕວົ ຊີວ້ ດັ ຂະໜາດປະຊາກອນຂອງສດັ ໄດ້ ຖາ້ ຮູປ້ ະລມິ ານສຸ່ ງິ ຂບັ ຖຸ່ າຍທງັ ໝດົ ແລະ ອດັ ຕາການຂບັ ຖຸ່ າຍຂອງສດັ . 4) ຈານວນສດັ ທຸ່ ີຕດິ ກບັ ດກັ ເຊຸ່ ນັ : ຈານວນໜູນາ, ແມງທຸ່ ີມາຫລນິ້ ແສງໄຟ, ຈານວນສດັ ເຫຸ່ າຼົ ນເີ້ ປັນຕວົ ຊຂີ້ ະ ໜາດປະຊາກອນໄດ.້ 5) ປະລມິ ານອາຫານທຸ່ ສີ ດັ ກນິ ຖາ້ ຕອ້ ງການຮູຄ້ ວາມໜາແໜນ້ ປະຊາກອນ ອາດເບຸ່ ງິ ຈາກອາຫານທຸ່ ກີ ຽມໄວ້ ໃຫວ້ ຸ່ າຖກກນິ ໄປຫາຼ ຍນອ້ ຍພຽງໃດ. 6) ຮຸ່ ອງຮອຍຄວາມເສຍຫາຍ ເຊຸ່ ນັ : ພດທຸ່ ີຖກແມງກດັ ກນິ 72
ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ ຖາ້ ເປນັ ຈານວນປະຊາກອນຕຸ່ ໜຸ່ ງຶ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ໜຸ່ ງຶ ໜຸ່ ວຍບລມິ າດທຸ່ ີສະ ລຸ່ ຍຈາກພນ້ ທຸ່ ີທງັ ໝດົ ເປັນຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນຢຸ່ າງຫຍາບ (Crude Density) ແຕຸ່ ຖາ້ ເປັນຈານວນ ປະຊາກອນຕຸ່ ໜຸ່ ວຍພນ້ ທຸ່ ີ ຫຼ ປະລິມານທຸ່ ີສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ອາໄສຢຸ່ ູຈງິ ເປນັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນທາງນເິ ວດ ວທິ ະຍາ ຫຼ ຄວາມໜາແໜນ້ ຈາເພາະ (Ecological Density ຫຼ Specific Density). ຕວົ ຢຸ່ າງ ພນ້ ປຸ່ າແຫຸ່ ງໜຸ່ ຶງມີພນ້ ທຸ່ ີ 50 ຕາລາງກິໂລແມັດ ມີຕນົ້ ສກັ ຂນຶ້ ຢຸ່ ູ 15,500 ຕນົ້ ເມຸ່ ອສກຶ ສາໂດຍ ລະອຽດ ພບົ ວຸ່ າ ຕນົ້ ສກັ ມກີ ານຈະເລນີ ເປນັ ກຸ່ ຸມອຢຸ່ ູໃນບລເິ ວນດຽວກນັ ໃນພນ້ ທຸ່ ີ 30 ກໂິ ລແມດັ ຕາແມດັ ເທຸ່ າົ ນນັ້ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນຢຸ່ າງຫຍາບ = ຈານວນປະຊາກອນທງັ ໝດົ ພນ້ ທຸ່ ທີ ງັ ໝດົ 15,500 = 50 = 310 ຕນົ້ ຕຸ່ ກໂິ ລແມດັ ຕາແມດັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນທາງນເິ ວດວທິ ະຍາ = ຈານວນປະຊາກອນທງັ ໝດົ ພນ້ ທຸ່ ີທຸ່ ີອາໄສຢຸ່ ູຈງິ 15,500 = 30 = 516.6 ຕນົ້ ຕຸ່ ກໂິ ລຕາແມດັ 1.3. ການກະຈາຍຂອງປະຊາກອນ (Dispersion) ການກະຈາຍຂອງປະຊາກອນ ຄ ການກະຈາຍຕວົ ຂອງສະມາຊກິ ໃນກຸ່ ຸມປະຊາກອນໃນບລເິ ວນທີອາໄສ ລກັ ສະນະການກະຈາຍຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະແຕກຕຸ່ າງກນັ ໂດຍຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ສະພາບແວດລອ້ ມ ຮູບແບບຂອງການກະຈາຍ ມກັ ໃຊພ້ ດເປນັ ເກນ ເນຸ່ ອງຈາກພດມໂີ ຄງສາ້ ງຖາວອນ ເຫນັ ໄດຊ້ ດັ ເຈນກວຸ່ າສດັ ຮູບແບບການກະຈາຍປກົ ກະຕຈິ ະ ແບຸ່ ງໄດ້ 3 ແບບ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ການກະຈາຍແບບກຸ່ ຸມ (Clumped Distribution): ເປັນການກະຈາຍບຸ່ ສະໝຸ່ າສະເໝທີ ຸ່ ວົ ທງັ ບລເິ ວນ ມກີ ານກະຈກຸ ຕົວຢຸ່ ູບລເິ ວນໃດບລເິ ວນຫໜງຶ້ ເປັນກຸ່ ຸມໆ ເປັນການກະຈາຍທຸ່ ີພບົ ຫຼາຍທຸ່ ີສຸດໃນທາມະຊາດ ໂດຍ ສະເພາະຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ໃນພວກສດັ ເຊຸ່ ງິ ມພີ ດຶ ຕິກາການຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກນັ ເປັນກຸ່ ຸມ ຫຼ ສງັ ຄມົ ການກະຈາຍແບບນີເ້ ນຸ່ ອງມາຈາກ ປັດໄຈສາຄນັ ຂອງການດາລງົ ຊີວດິ ມກີ ານກະຈາຍບຸ່ ສະໝຸ່ າສະເໝີ. 2). ການກະຈາຍແບບສະໝຸ່ າສະເໝີ (Uniform Distribution): ເປນັ ການກະຈາຍທຸ່ ີມກີ ານຈດັ ລະບຽບ ເພຸ່ ອໃຫໄ້ ດຮ້ ບັ ປັດໄຈການດາລງົ ຊີວດິ ເທຸ່ າົ ໆກນັ ເນຸ່ ອງຈາກການກະຈາຍຕວົ ແບບນມີ້ ກັ ຈະເປນັ ບລເິ ວນທຸ່ ີມປີ ດັ ໄຈທຸ່ ີ ຈາເປນັ ຕຸ່ ການດາລົງຊີວດິ ຈາກດັ , ແຕຸ່ ການກະຈາຍຂອງປັດໄຈນນັ້ ສະໝຸ່ າສະເໝີ ເຊຸ່ ນັ : ໃນທະເລຊາຍມນີ າ້ ເປັນປັດ ໄຈຈາກດັ ຮາກຂອງພດຈະກະຈາຍອອກເປັນລດັ ສະໝີ ແລະ ຮາກແຕຸ່ ລະຕນົ້ ຈະບຸ່ ຊອ້ ນກັນ ເຮດັ ໃຫຊ້ ຸ່ ວງຫຸ່ າງ ລະຫວຸ່ າງຕນົ້ ເທຸ່ າົ ໆກນັ . ພດທະເລຊາຍບາງຊະນດິ ປຸ່ ອຍທາດພດິ ອອກມາທາງຮາກ ເພຸ່ ອປ້ອງກນັ ບຸ່ ໃຫແ້ ກຸ່ ນຂອງຕນົ້ ອຸ່ ນມາງອກໃກໆ້ , ເປັນການຫລຸດການຍາດແຍງ້ , ໃນສດັ ກຸ່ ເຊຸ່ ນັ ກນັ ກມກີ ານຈັດລະບຽບໃນເລຸ່ ອງທຸ່ ຢີ ຸ່ ອູ າໄສ ເຊຸ່ ນັ : ນກົ ທຸ່ ເີ ຮດັ ຮງັ ຕາມໜາ້ ຜາຈະມໄີ ລຍະຫຸ່ າງຂອງຮງັ ທຸ່ ໆກນັ . 73
3). ການກະຈາຍແບບສຸ່ ຸ ມ (Random Distribution): ເປັນການກະຈາຍສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ທຸ່ ີບຸ່ ເຈາະຈຸ່ ງົ ທຸ່ ີຢຸ່ ູ ອາໄສ ເນຸ່ ອງຈາກເປນັ ບລເິ ວນທຸ່ ີມປີ ັດໄຈການດາລງົ ຊີວດິ ຫຼາຍ ແລະ ກະຈາຍຕວົ ຢຸ່ າງສະໝຸ່ າສະເໝີ, ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈຸ່ ງຶ ຢຸ່ ູ ອາໄສໄດທ້ ກຸ ທຸ່ ີໂດຍມກີ ານຍາດແຍງ້ ແຂຸ່ ງຂນັ ບຸ່ ສງູ ເຊຸ່ ນັ : ຕນົ້ ໄມໃ້ ນປຸ່ າເຂດຮອ້ ນຊຸ່ ຸມຈະຈະເລນີ ເຕບີ ໂຕໂດຍບຸ່ ເຈາະ ຈຸ່ ງົ ພນ້ ທຸ່ ີ ເພາະພນ້ ດນິ ມຄີ ວາມອຸດມົ ສມົ ບນູ ແລະ ມຄີ ວາມຊຸ່ ຸມສງູ . ຮູບທີ 4.1 ຮູບແບບການກະຈາຍຂອງປະຊາກອນ (ຈາກ George B. Johnson, 1997. The Living World ໜາ້ 584 ແລະ Campbel et al. 1999) 1.4. ໂຄງສາ້ ງອາຍຸປະຊາກອນ (Age Structure) ລກັ ສະນະສະເພາະຂອງປະຊາກອນຢຸ່ າງໜຸ່ ງຶ ຄ ການກະຈາຍຂອງອາຍຸ ເຊຸ່ ງິ ແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມປະຊາກອນຈະມໂີ ຄງ ສາ້ ງອາຍຸທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ຄ ມຈີ ານວນ ຫຼ ສດັ ສຸ່ ວນຂອງກຸ່ ຸມສະມາຊກິ ອາຍຸຕຸ່ າງກນັ ໃນທາງນເິ ວດວທິ ະຍາຈະແບຸ່ ງ ໂຄງສາ້ ງອາຍຸປະຊາກອນເປັນ 3 ກຸ່ ຸມຕາມຄວາມສາມາດໃນການສບພນັ ໄດແ້ ກຸ່ : - ໄວກຸ່ ອນຈະເລີນພນັ (Prereproductive Age) ຄ ສະມາຊກິ ທຸ່ ຍີ ງັ ສບພນັ ບຸ່ ໄດ້ - ໄວຈະເລີນພນັ (Reproductive Age) ຄ ກຸ່ ຸມສມົ າຊກິ ທຸ່ ເີ ລຸ່ ມີ ຕນົ້ ສບພນັ ໄດດົ້ ນບຸ່ ສາມາດສບພນັ ໄດ້ - ໄວຫງຼັ ຈະເລີນພນັ (Postreproductive Age) ຄ ກຸ່ ຸມສມົ າຊກິ ທຸ່ ີບຸ່ ສບພນັ ອີກແລວ້ ສະມາຊກິ ທງັ 3 ກຸ່ ຸມນີ້ ໃນແຕຸ່ ລະກຸ່ ຸມປະຊາກອນຈະມຈີ ານວນທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກນັ ຖາ້ ນາຈານວນສະມາຊກິ ທງັ 3 ກຸ່ ຸມມາສະແດງເປັນສດັ ສຸ່ ວນໂດຍໃຊພ້ ນ້ ທຸ່ ແີ ທນຈານວນໂຄງສາ້ ງອາຍຸປະຊາກອນຈະເປັນຮູບປິລາມດິ ເອນີ້ ວຸ່ າ ປິ ລາມດິ ອາຍຸ (Age Pyramid) ເຊຸ່ ງິ ມຮີ ູບແບບຫກຼັ 3 ແບບ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ແບບທຸ່ ມີ ຖີ ານແຄບ, ຕອນກາງກວາ້ ງ ແລະ ປາຍແຄບ: ເປັນລກັ ສະນະປິລາມດິ ອາຍຸທຸ່ ສີ ະແດງວຸ່ າ ປະຊາ ກອນທຸ່ ມີ ອີ າຍຸນອ້ ຍ ຄ ໄວກຸ່ ອນຈະເລນີ ພັນນອ້ ຍ ຂະນະທຸ່ ີໄວຈະເລນີ ພນັ ມຈີ ານວນຫາຼ ຍ ແລະ ໄວຫງຼັ ຈະເລນີ ພນັ ນອ້ ຍ ສະແດງວຸ່ າປະຊາກອນກຸ່ ຸມນີມ້ ແີ ນວໂນມ້ ຈະຫຸດຼ ລງົ (Declining) ໃນອະນາຄດົ ເນຸ່ ອງຈາກໄວກຸ່ ອນຈະເລີນ ພນັ ທຸ່ ີຈະເຕບີ ໂຕໄປເປນັ ໄວຈະເລນີ ພນັ ມນີ ອ້ ຍ. 2). ແບບທຸ່ ີມຖີ ານກວາ້ ງພປະມານ, ຕອນກາງບຸ່ ກວາ້ ງຫຼາຍ: ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ວຸ່ າໃນອະນາຄດົ ຈະມປີ ະຊາ ກອນຄງົ ທຸ່ ີ (Stable) ເນຸ່ ອງຈາກປະຊາກອນທຸ່ ຢີ ຸ່ ໃູ ນໄວກຸ່ ອນຈະເລີນພນັ ເຊຸ່ ງິ ຈະເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີສບພນັ ມຈີ ານວນບຸ່ ຫຼາຍ ແລະ ບຸ່ ນອ້ ຍເກນີ ໄປ ເຊຸ່ ງິ ຈະໄປທດົ ແທນກບັ ປະຊາກອນກຸ່ ຸມໄວຈະເລີນພນັ ທຸ່ ຈີ ະປຸ່ ຽນໄປເປນັ ໄວຫງຼັ ຈະເລນີ ພນັ ໄດ້ ແບບພດ.ີ 74
3). ແບບທຸ່ ີມຖີ ານກວາ້ ງຫຼາຍ, ສຸ່ ວນຕອນກາງແຄບ: ສະແດງໃຫເ້ ຫນັ ວຸ່ າ ປະຊາກອນນກີ້ ຸ່ ອນຈະມປີ ະຊາ ກອນໄວກຸ່ ອນຈະເລີນພນັ ຫາຼ ຍ ແລະ ກຸ່ ອນເຖິງໄວຈະເລນີ ພນັ ມກີ ານຕາຍສງູ ແຕຸ່ ກຍງັ ຄງົ ມຈີ ານວນຫຼາຍຢຸ່ ູ ສະແດງ ວຸ່ າປະຊາກອນມແີ ນວໂນມ້ ຈະເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ໃນອະນາຄດົ . ຮູບທີ 4.2 ຮູບແບບປິລາມດິ ອາຍຸຂອງປະຊາກອນ (ຈາກ Boughey, 1973 ໃນໂຄງການຕາລາວທິ ະຍາສາດ ຄນດິ ສາດ ສອວນ. 2551 ຊວີ ະວທິ ະຍາ ສດັ ວທິ ະຍາ 3 ໜາ້ 119) 1.5. ການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ (Population Growth) ຂະໜາດຂອງປະຊາກອນຈະມກີ ານປຸ່ ຽນແປງຢຸ່ ູສະເໝີ (Population Dynamics) ເຊຸ່ ງິ ມປີ ັດໄຈທຸ່ ີມາ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງ ໄດແ້ ກຸ່ ການເກດີ , ການຕາຍ, ການອບົ ພະຍບົ ເຂາົ້ ແລະ ການອບົ ພະຍບົ ອອກ ປັດໄຈເຫຸ່ ຼາົ ນມີ້ ຜີ ນົ ເຮດັ ໃຫ້ ປະຊາກອນປຸ່ ຽນແປງໄປໃນທາງເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຫຼ ຫຼດຸ ລງົ ໄດ້ ການປຸ່ ຽນແປງຂະໜາດຂອງປະຊາກອນບຸ່ ວຸ່ າຈະເພຸ່ ີມຂນຶ້ ຫຼ ຫຼຸດລງົ ອາດກຸ່ າວໄດວ້ ຸ່ າເປນັ ການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ (Population Growth). ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການເຕີບໂຕຂອງປະ ຊາກອນໃນຊຸ່ ວງເວລາໜຸ່ ຶງຈຸ່ ຶງຫາໄດຈ້ າກຈານວນປະຊາກອນທຸ່ ີເກດີ ຫຼ ອບົ ພະຍົບເຂາ້ ທັງໝົດ ລບົ ອອກດວ້ ຍ ຈານວນປະຊາກອນທຸ່ ີຕາຍ ຫຼ ອບົ ພະຍບົ ອອກໃນຊຸ່ ວງເວລານນັ້ . 1.6. ຮູບແບບການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ ການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນຈະກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ການສບພນັ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ຜນົ ໃຫມ້ ກີ ານເພຸ່ ມີ ປະຊາກອນສູງຂນຶ້ ໃນ ທາມະຊາດ ຄວາມຖຸ່ ີໃນການມລີ ກູ (Frequency of Breeding) ຂຶນ້ ຢຸ່ ູກບັ ຮູບແບບການສບພນັ ເຊຸ່ ງິ ແບຸ່ ງເປັນ 2 ແບບ ຄ: - ພວກທຸ່ ີສບພັນຄງັ້ ດຽວໃນຊຸ່ ວງຊີວດິ (Semelparity ຫຼ Single Reproduction): ຕວົ ເຕມັ ໄວ ເມຸ່ ອ ເຖິງໄວຈະເລີນພນັ ຈະປະສົມພນັ ແລະ ອອກລູກແລວ້ ກຕາຍ ເຊຸ່ ັນ: ແມງຊີປະຂາວ, ກະເບອ້ ແລະ ມອ້ ນ. ພດ ພວກເຂາົ້ , ຜັກກາດ ເປນັ ຕນົ້ . - ພວກທຸ່ ີສບພນັ ໄດຫ້ ຼາຍເທຸ່ ອໃນຊຸ່ ວງຊີວດິ (Iteroparity ຫຼ Multiple Reproduction): ໄດແ້ ກຸ່ ສດັ ມີ ກະດູກສນັ ຫງຼັ ເຊຸ່ ນັ : ຄນົ , ໝາ, ແມວ, ນກົ , ສຸ່ ວນພວກພດ ໄດແ້ ກຸ່ ພດຢນຕນົ້ ເຊຸ່ ນັ : ໝາກມຸ່ ວງ, ໝາກມ,ີ້ ໝາກ ຕອ້ ງ ເປັນຕນົ້ . ພວກທຸ່ ອີ ອກລູກເທຸ່ ອດຽວ ຈ ະໃຫລ້ ູກຈານວນຫຼາຍ ໃນຂະນະທຸ່ ີພວກທຸ່ ີອອກລູກຫຼາຍເທຸ່ ອຈະໃຫລ້ ູກ ຈານວນນອ້ ຍກວຸ່ າ. 75
ຈາກຮູບແບບການສບພນັ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ນາມາໃຊອ້ ະທບິ າຍຮູບແບບການເພຸ່ ີມຂອງປະຊາກອນ ໂດຍໃຊ້ ສມົ ຜນົ ທາງຄະນດິ ສາດ ສະແດງດວ້ ຍກຣາບການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນ 2 ແບບ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນແບບເອກັ ໂປເນນຊຽນ (Exponential Population Growth): ການ ເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນແບບເອກັ ໂປເນນຊຽນ ເປນັ ການເພຸ່ ີມປະຊາກອນແບບທະວີຄູນ ເກດີ ໃນສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸ່ ີສບ ພນັ ຄງັ້ ດຽວໃນຊຸ່ ວງຊີວດິ . ກຣາບການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ ເອນີ້ ວຸ່ າ Exponential Growth Curve ມຮີ ູບ ຮຸ່ າງຄາ້ ຍຄກບັ ອກັ ສອນ J ຈຸ່ ງຶ ເອີນ້ ອກີ ຢຸ່ າງວຸ່ າ J - Shaped Growth Curve. ຮູບທີ 4.3 ກຣາບການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນແບບເອກັ ໂປເນນຊຽນຂອງແບກທເີ ຣຍ (ຈາກ George B. Johnson, 1997) ການເຕບີ ໂຕແບບເອກັ ໂປເນນຊຽນ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງເປັນ 2 ໄລຍະ ຄ: - Lag Phase: ເປັນໄລຍະເລຸ່ ີມຕນົ້ ເປນັ ຊຸ່ ວງທຸ່ ີຈານວນປະຊາກອນມນີ ອ້ ຍ ມກີ ານເພຸ່ ມີ ຢຸ່ າງຊາ້ ໆ - Exponential Growth Phase: ເປັນໄລຍະທຸ່ ມີ ກີ ານເພຸ່ ມີ ຂອງປະຊາກອນຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ເປນັ ການເພຸ່ ີມ ແບບທະວີຄູນ ເສນັ້ ກຣາບທາງທດິ ສະດີ ຫຼ ພາວະເຫດການທາງອຸດົມຄະຕິ (Idealized Circumstances) ເສນັ້ ກຣາບຈະພຸ່ ຸງຂນຶ້ ໄປບຸ່ ມທີ ຸ່ ີສີນ້ ສຸດ ໂດຍສະຖານນະການທຸ່ ີບຸ່ ມສີ ຸ່ ງິ ຂດັ ຂວາງການເຕບີ ໂຕ ແຕຸ່ ໃນສະຖານນະການ ທຸ່ ເີ ປນັ ຈງິ ເມຸ່ ອນບັ ຈານວນປະຊາກອນຈງິ ກຣາບຈະບຸ່ ເປັນແບບນີ້ ເພາະໃນທາມະຊາດຍຸ່ ອມຕອ້ ງມີຕວົ ຕາ້ ນທານ ໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environmental Resistance) ໄດແ້ ກຸ່ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ, ອາຫານ ຕະຫອຼ ດຈນົ ຄວາມສາພນັ ລະ ຫວຸ່ າງກຸ່ ຸມຂງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ງິ ຈະເປັນສຸ່ ງິ ຢັບຢງ້ັ ບຸ່ ໃຫປ້ ະຊາກອນເພຸ່ ມີ ຢຸ່ າງບຸ່ ມຂີ ີດຈາກດັ . ໃນສະຖານນະການທຸ່ ີເປັນຈງິ ກຣາບຊຸ່ ວງທະວີຄູນຈະເປນັ ຮູບຕວົ ເຈ ໃນໄລໄລຍະຕຸ່ ຈາກນນັ້ ປະຊາກອນ ຈະຫດຼຸ ລງົ ຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ແລະ ເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ສະລບັ ກນັ (Irruptive Growth). 2). ການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນແບບລຈດິ ຕກິ (Logistic Population Growth) ການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນແບບລຈດິ ຕກິ ເປັນການເຕບີ ໂຕພາຍໃຕປ້ ັດໄຈຂອງສະພາບແວດລອ້ ມ ຫຼ ຕວົ ຕາ້ ນທານໃນສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໃນທາມະຊາດປດັ ໄຈທີຸ່່ຈາເປນັ ຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ມກັ ມຢີ ຸ່ ູຈາກດັ ຈານວນສະມາຊກິ ໃນ 76
ປະຊາກອນຈຸ່ ງຶ ຖກຈາກດັ ດວ້ ຍປັດໄຈຕຸ່ າງໆ ນນັ້ ຂະໜາດປະຊາກອນສູງສຸດທຸ່ ີຈະມໄີ ດໃ້ ນແຕຸ່ ລະສະພາບແວດ ລອ້ ມນເີ້ ອີນ້ ວຸ່ າ ຄວາມຈທຸ ຸ່ ີຮັບໄດສ້ ງູ ສຸດ (Carrying Capacity) ໃຊສ້ ັນຍະລກັ K ໄລຍະທາອດິ ຂອງການເຕີບ ໂຕ ປະຊາກອນຈະມອີ ດັ ຕາການເພຸ່ ີມຂອ້ ນຂາ້ ງສງູ ເມຸ່ ອເຖິງຈດຸ ໜຸ່ ງຶ ອັດຕາການເຕີບໂຕເລຸ່ ີມຫຼຸດລງົ ເຣຸ່ ຍໆ ຈນົ ເຖິງ ລະດບັ ຄງົ ທຸ່ ີ ຄ ບຸ່ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງ ເທຸ່ າກບັ ລະດບັ ຄວາມຈທຸ ຸ່ ຮີ ບັ ໄດສ້ ງູ ສຸດ ເປັນລະດບັ ທຸ່ ສີ ະພາບແວດລອ້ ມສາມາດ ລຽ້ ງດູປະຊາກອນໄດຫ້ ຼາຍທຸ່ ີສຸດນນັ້ ເອງ ກຣາຟການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນແບບນເີ້ ອີນ້ ວຸ່ າ Logistic Growth Curve ມລີ ກັ ສະນະເປັນຮູບອກັ ສອນເອດ (S - Shaped Growth Curve). ຮູບທີ 4.4 ກຣາບການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນແບບ Logistic Population Growth (ຈາກ George B. Johnson, 1997) ການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນແບບ Logistic Growth ໃນທາມະຊາດ ປະຊາກອນບຸ່ ໄດຄ້ ງົ ທຸ່ ີ ຢຸ່ ູທຸ່ ີລະດັບ ຄວາມຈທຸ ຸ່ ີຮັບໄດສ້ ູງສຸດຕະຫຼອດເວລາ ແຕຸ່ ມກີ ານປຸ່ ຽນແປງເພຸ່ ີມຂຶນ້ ຫຼຸດລງົ (Population Fluctuation) ທຸ່ ີມີ ຮູບແບບແນຸ່ ນອນເປັນວງົ ຈອນ (Population Cycle) ທງັ ນເີ້ ນຸ່ ອງມາຈາກ ເມຸ່ ອປະຊາກອນເຕບີ ໂຕມສີ ະມາຊິກ ເພຸ່ ີມຂຶນ້ ເຮັດໃຫອ້ າຫານ ແລະ ທຸ່ ີຢຸ່ ູຂາດແຄນ ຍຸ່ ອມມກີ ານຍາດແຍຸ່ ງແຂຸ່ ງຂນັ (Competition) ກັນໃນສະມາຊກິ ນາກນັ ຕະຫອຼ ດຈນົ ມກີ ານສະສມົ ຂອງເສຍຫຼາຍຂນຶ້ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫປ້ ະຊາກອນຫຼຸດລງົ ເມຸ່ ອມອີ າຫານເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ມພີ ນ້ ທຸ່ ີ ຫາຼ ຍຂນຶ້ ປະຊາກອນກກບັ ມາເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ . 1.7. ປັດໄຈທຸ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນົ ຕຸ່ ຂະໜາດຂອງປະຊາກອນ ປດັ ໄຈທຸ່ ີຄວບຄຸມຂະໜາດຂອງປະຊາກອນໃຫມ້ ຂີ ະໜາດພດີ ເອີນ້ ວຸ່ າ ປັດໄຈຈາກດັ (Population Limiting Factor) ແບຸ່ ງເປັນ 2 ກຸ່ ຸມຄ: ປດັ ໄຈທຸ່ ີຂນຶ້ ກບັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ ແລະ ປດັ ໄຈທຸ່ ີບຸ່ ຂນຶ້ ກບັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ. 1). ປັດໄຈທຸ່ ຂີ ຶນ້ ກບັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ (Density Dependent Factor) ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເປນັ ປັດໄຈທາງຊີວະພາບ ເຊຸ່ ັນ ອາຫານ ເມຸ່ ອປະຊາກອນມີຄວາມໜາແໜນ້ ສູງ ການຍາດແຍຸ່ ງ ແຂຸ່ ງກນັ ໃນເລຸ່ ອງອາຫານຈະສູງຂນຶ້ ແລະ ເມຸ່ ອອາຫານຂາດແຄນ ປະຊາກອນຈະອຸ່ ອນແອ, ລມົ້ ຕາຍ, ການສບພັນ ຈະຫຼຸດລງົ . ອາຫານຈຸ່ ງຶ ເປັນປັດໄຈຈາກດັ ອດັ ຕາການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນ ໃນພດກເັ ຊຸ່ ັນກນັ ເມຸ່ ອມປີ ະຊາກອນ ໜາແໜນ້ ຈະຍາດແຍຸ່ ງກນັ ໃຊແ້ ຮຸ່ ທາດໃນດນິ ເມຸ່ ອແຮຸ່ ທາດຫລຸດນອ້ ຍລງົ ຈະມຜີ ນົ ຕຸ່ ການສາ້ ງແກຸ່ ນ. ນອກຈາກນີ້ ຍງັ ມເີ ລຸ່ ອງຂອງພນ້ ທຸ່ ີສາລັບການຢຸ່ ູອາໄສ ໃນສດັ ຈະມພີ ນ້ ທຸ່ ອີ າໄສທຸ່ ີເປນັ ອານາເຂດຂອງຕົນເອງ (Territory) ເມຸ່ ອ ປະຊາກອນມຄີ ວາມໜາແໜນ້ ເຮັດໃຫພ້ ນ້ ທຸ່ ີອາໄສຫລຸດນອ້ ຍລງົ ພນ້ ທຸ່ ຫີ າກນິ ກນອ້ ຍລງົ ນາ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານຍາດ 77
ແຍຸ່ ງສງູ ຈນົ ສັດອາດບຸ່ ສາມາດມີທຸ່ ີສາລບັ ລຽ້ ງດູລູກອຸ່ ອນ ເຊຸ່ ນັ ນກົ ບຸ່ ມພີ ນ້ ທຸ່ ີເຮດັ ຮງັ ເຮດັ ໃຫບ້ ຸ່ ສາມາດສບພັນໄດ້ ເປັນຜົນໃຫປ້ ະຊາກອນຫລຸດຂະໜາດລງົ . 2). ປັດໄຈທຸ່ ີບຸ່ ຂຶ້ນກບັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ (Density Independent Factor) ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເປນັ ປັດໄຈທາງກາຍະພາບ ເຊຸ່ ັນ ອຸນຫະພມູ ໄພທາມະຊາດ ຄວາມຮຸນແຮງຂອງປດັ ໄຈເຫຸ່ ຼາົ ນີ້ ບຸ່ ກຸ່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນ ແຕຸ່ ສຸ່ ງົ ຜນົ ກະທບົ ກບັ ສະມາຊກິ ຂອງປະຊາກອນທຸກຕວົ . ບາງເທຸ່ ອບຸ່ ອາດລະບຸໄດຊ້ ດັ ເຈນວຸ່ າ ປດັ ໄຈໃດເປັນປດັ ໄຈທຸ່ ີຄວບຄຸມຂະໜາດຂອງປະຊາກອນ ເຊຸ່ ນັ ສດັ ທຸ່ ີ ຕາຍຈານວນໜຸ່ ງຶ ໃນຊຸ່ ວງທຸ່ ີມອີ າກາດໜາວເຢັນຈດັ ເຊຸ່ ງິ ສດັ ຕອ້ ງການພະລງັ ງານສູງ ໃນຂະນະດຽວກນັ ຄວາມໜາວ ເຢນັ ກເຮດັ ໃຫອ້ າຫານຂາດແຄນ ການຕາຍຂອງສດັ ຈຸ່ ຶງມທີ ງັ 2 ສາເຫດ ຄ ສດັ ຈານວນໜຸ່ ງຶ ຕາຍດວ້ ຍສາເຫດຂອງ ຄວາມໜາແໜນ້ ແລວ້ ຂາດອາຫານ ສຸ່ ວນອີກຈານວນໜຸ່ ງຶ ຕາຍ ເນຸ່ ອງຈາກຮຸ່ າງກາຍຂາດພະລງັ ງານເພາະອາກາດເຢັນ ຈດັ . ຂະໜາດຂອງປະຊາກອນຖກຄວບຄຸມດວ້ ຍປດັ ໄຈທາງຊີວະພາບ ແລະ ປັດໄຈທາງກາຍະພາບ ດຸ່ ງັ ທຸ່ ີ John Emlen ໄດກ້ ຸ່ ການທດົ ລອງໃຫອ້ າຫານໜູ ຈານວນ 250 ກຣາມທກຸ ມ້ ໜູຈະເພຸ່ ມີ ຈານວນຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວຈນົ ອາຫານ ທຸ່ ກີ ນິ ທຸກມບ້ ຸ່ ພຽງພ ໜູເລຸ່ ມີ ອບົ ພະຍບົ ອອກຈນົ ອດັ ຕາການເກດີ ເທຸ່ າົ ກບັ ອດັ ຕາການອບົ ພະຍບົ ປະຊາກອນຄງົ ທຸ່ ີ ສະ ແດງວຸ່ າ ຖ້າອາຫານຂາດແຄລນໜູຈະອບົ ພະຍບົ ອອກ, ອາຫານຈຸ່ ງຶ ເປນັ ປດັ ໄຈຈາກດັ . ຕຸ່ ມາກຸ່ ການທດົ ລອງເໝອນ ເດີມແຕຸ່ ບຸ່ ໃຫມ້ ີການອບົ ພະຍບົ ອອກ ເມຸ່ ອໜູເພຸ່ ີມຫາຼ ຍຂນຶ້ ຈົນບຸ່ ມອີ າຫານກິນ, ອດັ ຕາການເກດີ ຫຼຸດລງົ ເຮັດໃຫປ້ ະ ຊາກອນບຸ່ ເພຸ່ ມີ ຂນຶ້ ອີກ ເທຸ່ ອສຸດທາ້ ຍທດົ ລອງໂດຍໃຫອ້ າຫານໜູຫາຼ ຍເກນີ ພ ແລະ ບຸ່ ຍອມໃຫອ້ ບົ ພະຍບົ ອອກ ເມຸ່ ອ ໜເູ ພຸ່ ມີ ຈານວນຫາຼ ຍຂນຶ້ ໜູຈະເລຸ່ ມີ ຂາ້ ກນັ ເພາະທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສບຸ່ ພ. ລກູ ອຸ່ ອນທຸ່ ີເກດີ ໃໝຸ່ ຈະຕາຍໝົດ ປະຊາກອນເລຸ່ ີມ ຫຸດຼ ລງົ ສະແດງວຸ່ າທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສເປັນປດັ ໄຈຈາກດັ ຂອງໜ.ູ ໃນທາມະຊາດສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມວີ ທິ ີການຄວບຄຸມຂະໜາດປະຊາກອນຂອງກຸ່ ຸມໄດເ້ ອງ ເມຸ່ ອປະຊາກອນເພຸ່ ີມເຖິງ ລະດບັ ໜຸ່ ງຶ ແລວ້ ຈະບຸ່ ເພຸ່ ມີ ອກີ ເຊຸ່ ນັ ມອດແປ້ງບາງຊະນດິ ເມຸ່ ອມຈີ ານວນຫາຼ ຍ ມນັ ຈະປຸ່ ອຍແກສ໊ ອອກມາທາລາຍ ຕວົ ອຸ່ ອນ ແລະ ຕວົ ແກຸ່ ໃນຂະນະດຽວກນັ ກດຫລຸດອດັ ຕາການປະສມົ ພນັ ເປນັ ການຄວບຄຸມຂະໜາດປະຊາກອນ ຂອງກຸ່ ຸມ. ຮູບທີ 4.5 ກຣາບສະແດງຈານວນປະຊາກອນ ກະຕຸ່ າຍປຸ່ າ ແລະ ແມວປຸ່ າ 78
ສດັ ບາງຊະນດິ ຄວບຄຸມຂະໜາດປະຊາກອນໂດຍຄວາມສາພນັ ກນັ ແບບອາຫານ ເຊຸ່ ນັ ກະຕຸ່ າຍປຸ່ າກບັ ແມວ ປຸ່ າຈະມກີ ານປຸ່ ຽນແປງຂະໜາດປະຊາກອນເພຸ່ ີມຂນຶ້ ແລະ ຫຸຼດລົງຕາມກນັ ເມຸ່ ອປະຊາກອນກະຕຸ່ າຍປຸ່ າ ເຊຸ່ ງິ ເປັນ ເຫຍຸ່ ອຫຸຼດລງົ ແມວປຸ່ າເຊຸ່ ງິ ເປນັ ຜລູ້ ຸ່ າຈະຂາດແຄນອາຫານ ຈານວນແມວປຸ່ າຈຸ່ ງຶ ຫຼຸດລງົ . ອາດສະຫລບຸ ໄດວ້ ຸ່ າການປຸ່ ຽນແປງຂະໜາດຂອງປະຊາກອນຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ປດັ ໄຈຈາກດັ ທຸ່ ສີ າຄນັ 3 ຢຸ່ າງ ຄ 1) ອາຫານ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ປັດໄຈທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕອ້ ງົ ການເພຸ່ ອເປນັ ພະລງັ ງານສາລບັ ການດາລງົ ຊີວດິ 2) ພນ້ ທຸ່ ີ ເປນັ ປດັ ໄຈທຸ່ ີຈາເປັນສາລບັ ເຮດັ ກດິ ຈະກາຕຸ່ າງໆ ເຊຸ່ ນັ ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ອາຫານ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສ ສບພນັ ລຽ້ ງດູ ຕວົ ອຸ່ ອນ 3) ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມອຸ່ ນໆ ເຊຸ່ ນັ : ປະລມິ ານນາ້ , ຄວາມຊຸ່ ຸມໃນອາກາດ, ອຸນຫະພມູ , ສະພາບຄວາມເປນັ ອາຊດິ - ບາເຊີ ເປັນຕນົ້ . 1.8. ການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນມະນດຸ ປະຊາກອນມະນຸດປະຈບຸ ັນມຢີ ຸ່ ູປະມານ 6 ພນັ ລາ້ ນຄນົ ໂດຍມອີ ດັ ຕາການເພຸ່ ມີ ປີລະ 80 ລາ້ ນຄນົ ມກີ ານ ເຕີບໂຕແບບ Exponential Growth ເຊຸ່ ງິ ສອດຄຸ່ ອງກບັ ແນວຄດິ ຂອງ Thomas Malthus ທຸ່ ຂີ ຽນບົດຄວາມ ກຸ່ ຽວກບັ ປະຊາກອນຂອງມະນຸດໄວໃ້ ນປີ ຄ.ສ. 1798 ວຸ່ າ “ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ທຸກຊະນດິ ມແີ ນວໂນມ້ ທຸ່ ີຈະເພຸ່ ີມຈານວນ ຕາມອາຫານທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ູ” ແຕຸ່ ອາຫານ ແລະ ເຄຸ່ ອງຍງັ ຊວີ ດິ ຕຸ່ າງໆ ມກີ ານເພຸ່ ມີ ແບບອນັ ດບັ ເລຂາຄະນດິ (Arithmatic Progression) ໃ ນ ຂ ະ ນ ະ ທຸ່ ີ ປ ະ ຊ າ ກ ອ ນ ມີອັ ດ ຕ າກ ານ ເພຸ່ ີ ມ ແ ບ ບ ອັນ ດັບ ເຣ ຂ າກ ນິດ (Geometic Progression) ຖາ້ ເພຸ່ ີມໃນອດັ ຕານອີ້ າຫານ ແລະ ເຄຸ່ ອງ ຍງັ ຊີວດິ ຈະບຸ່ ພສາລບັ ປະຊາກອນ ຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງມກີ ານຕຽມ ການເພຸ່ ມີ ຜົນຜະລດິ ໃຫຮ້ ອງຮບັ ການບລໂິ ພກຂອງປະຊາກອນ. ກຂ ຮູບທີ 4.6 ກຣາບສະແດງການເພຸ່ ີມຈານວນຂອງປະຊາກອນແບບອນັ ດບັ ເລຂາຄະນດິ ແລະ ການເພຸ່ ີມຈານວນ ອາຫານແບບລາດບັ ເລຂາຄະນດິ (ກ) ແລະ ກຣາບການເຕບີ ໂຕຂອງປະຊາກອນມະນດຸ (ຂ) (ຈາກ Campbel et al, 1999) ຈາກກຣາຟການເຕີບໂຕຂອງປະຊາກອນມະນຸດ ຈະເຫນັ ວຸ່ າເດມີ ປະຊາກອນມະນຸດມີການເພຸ່ ີມພຽງນອ້ ຍໆ ເນຸ່ ອງຈາກວຖິ ຊີ ີວດິ ຂອງມະນຸດແຕກຕຸ່ າງຈາກປະຈບຸ ນັ ຫຼາຍ ມະນຸດໃນສະໄໝບຮູ ານດາລງົ ຊີວິດດວ້ ຍການລຸ່ າສັດ ແລະ ເກບັ ພດກນິ ເປັນອາຫານມຄີ ວາມເປັນຢຸ່ ູຢຸ່ າງງຸ່າຍ ປະຊາກອນມບີ ຸ່ ຫຼາຍ ຈນົ ເຖິງປະມານສດົ ວດັ ທີ 17 - 18 ເຊຸ່ ິງ 79
ເປັນຊຸ່ ວງຫຼັງຍຸກປະຕວິ ດັ ທາງອຸດສາຫະກາ ປະຊາກອນມະນຸດເລຸ່ ີມມີການເພຸ່ ີມແບບ Exponential Growth ເລຸ່ ອຍມາຈົນເຖິງປະຈຸບັນພົບວຸ່ າ ມະນຸດມອີ ັດຕາການຕາຍຕຸ່ າ ເຊຸ່ ິງໜາ້ ຈະເປັນຜົນມາຈາກການປະຕິວັດທາງ ອຸດສາຫະກາ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານເພຸ່ ີມຜນົ ຜະລດິ ດາ້ ນອາຫານ ການຂນົ ສຸ່ ງົ ຈະເລີນຂນຶ້ ເຮດັ ໃຫກ້ ານກະຈາຍອາຫານຄອບ ຄຸມພນ້ ທຸ່ ຫີ ຼາຍຂນຶ້ ຕະຫອຼ ດຈນົ ມກີ ານພດັ ທະນາດາ້ ນການແພດ ແລະ ສາທາລະນະສຸກ ອດັ ຕາການຕາຍຂອງປະຊາ ກອນຈຸ່ ງຶ ຕຸ່ າລງົ ປະຊາກອນມອີ າຍຸຢນຂນຶ້ . ນອກຈາກນມີ້ ະນຸດຍງັ ຮູຈ້ ກັ ຄວບຄຸມການເກດີ ໂດຍການຄມຸ ກາເນດີ ເຮດັ ໃຫອ້ ດັ ຕາການເກດີ ຢຸ່ ໃູ ນລະດບັ ທຸ່ ີຂອ້ ນຂາ້ ງຄງົ ທຸ່ ີ ໃນຂະນະທຸ່ ີອດັ ຕາການຕາຍຕຸ່ າຫຼາຍ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໃຫອ້ ດັ ຕາການເຕີບ ໂຕຂອງປະຊາກອນມະນດຸ ສູງຫາຼ ຍ. 1.9. ໂຄງສາ້ ງຂອງປະຊາກອນມະນດຸ ໂຄງສາ້ ງຂອງປະຊາກອນມະນຸດໃຊເ້ ກນອາຍຸທຸ່ ີສາມາດສບພນັ ໄດ້ ຄ: - ໄລຍະກຸ່ ອນສບພນັ (Prereproductive Age) ຄ ຊຸ່ ວງອາຍຸ 0 - 14 ປີ ເປນັ ຊຸ່ ວງໄວເດກັ - ໄລຍະສບພນັ (Reproductive Age) ຄ ຊຸ່ ວງອາຍຸ 15 - 44 ປີ ເປນັ ຊຸ່ ວງໄວໜຸ່ ມຸ ສາວ - ໄລຍະຫຼັງສບພັນ (Post Reproductive Age) ຄ ອາຍຸຕັງ້ ແຕຸ່ 45 ປີຂຶນ້ ໄປ ເປັນຊຸ່ ວງໄວຊະລາ ຕວົ ຢຸ່ າງ ປລິ າມດິ ອາຍຸຂອງປະເພດຕຸ່ າງໆ 1). ແບບທຸ່ ີປະຊາກອນຊຸ່ ວງກຸ່ ອນສບພນັ ມຈີ ານວນຫາຼ ຍ ສຸ່ ວນໄລຍະສບພນັ ແລະ ຫຼັງສບພນັ ມີນອ້ ຍ ສະ ແດງວຸ່ າແນວໂນມ້ ປະຊາກອນຈະເພຸ່ ມີ ຫຼາຍຂນຶ້ ເຊຸ່ ນັ : ອນິ ເດຍ, ຈນີ 2). ແບບທຸ່ ີປະຊາກອນທງັ 3 ໄລຍະມຈີ ານວນໃກຄ້ ຽງກນັ ສະແດງວຸ່ າຈານວນປະຊາກອນຄງົ ທຸ່ ີ ເຊຸ່ ນັ : ຍຸ່ ປີ ຸ່ ຸນ 3). ແບບທຸ່ ປີ ະຊາກອນໄລຍະສບພນັ ມນີ ອ້ ຍ ໄລຍະສບພນັ ມຫີ າຼ ຍ ສະແດງວຸ່ າແນວໂນມ້ ປະຊາກອນຈະຫຼຸດ ລງົ ເຊຸ່ ນັ : ສະວີເດນ. ກ ຂຄ ຮູບທີ 4.7 ປລິ າມດິ ອາຍຸຂອງປະຊາກອນແບບຕຸ່ າງໆ ແບບປະຊາກອນຊຸ່ ວງກຸ່ ອນສບພນັ ມຈີ ານວນຫາຼ ຍ (ກ) ແບບ ປະຊາກອນທງັ 3 ຊຸ່ ວງອາຍຸມຈີ ານວນໃກຄ້ ຽງກນັ (ຂ) ແລະ ແບບປະຊາກອນຊຸ່ ວງອາຍຸກຸ່ ອນສບພນັ ມຈີ ານວນ ນອ້ ຍ (ຄ) 1.10. ການຢຸ່ ູລອດຂອງປະຊາກອນ ການຢຸ່ ູລອດ (Survivor) ເປັນລກັ ສະນະເສພາະຢຸ່ າງໜຸ່ ງຶ ຂອງປະຊາກອນ ເປັນການມີຊີວດິ ລອດຂອງ ສະມາຊກິ ໃນແຕຸ່ ລະຊຸ່ ວງອາຍຸ ຕະຫອຼ ດອາຍຸຂຍັ (Life Span) ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ . ການສຶກສາການຢຸ່ ູ ລອດ ເຮດັ ໃຫຮ້ ູວ້ ຸ່ າສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ແຕຸ່ ລະຊະນດິ ມຊີ ຸ່ ວງຊີວດິ ໃດທຸ່ ມີ ອີ ດັ ຕາການຕາຍສູງ ຫຼ ຕຸ່ າໂດຍການສກຶ ສາຈາກປະ 80
ຊາກອນ 1,000 ຫຼ 500 ນາຜົນການປຸ່ ຽນແປງມາຂຽນເປັນກຣາບຂອງການຢຸ່ ູລອດ (Survivorship Curve) ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປມີ 3 ແບບ. ຮູບທີ 4.8 ກຣາບການຢຸ່ ູລອດຂອງປະຊາກອນ (ຈາກ Campbell et al, 1996.) - ຮູບແບບທີ 1 ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມີອດັ ຕາການຕາຍຂອ້ ນຂາ້ ງຕຸ່ າໃນຊຸ່ ວງອາຍຸນອ້ ຍໆ ຈຸ່ ງຶ ມອີ ດັ ຕາການຢຸ່ ູລອດສງູ ໃນ ຊຸ່ ວງໄວທາອດິ ເກດີ ແລະ ຈະມອີ ດັ ຕາການຕາຍສູງເມຸ່ ອມີອາຍຸຫຼາຍຂນຶ້ ເຊຸ່ ນັ : ການຢຸ່ ູລອດຂອງຄນົ ແລະ ສດັ ລຽ້ ງ ລູກຂະໜາດໃຫຍຸ່ . - ຮູບແບບທີ 2 ສຸ່ ິງມຊີ ີວິດມີອດັ ຕາການຢຸ່ ູລອດເທຸ່ າົ ກນັ ໃນທຸກຊຸ່ ວງອາຍຸ ຄ ມີອດັ ຕາການຕາຍ ຫຼ ອດັ ຕາ ການຢຸ່ ູລອດຂອ້ ນຂາ້ ງຄງົ ທຸ່ ີ ເຊຸ່ ນັ : ໄຮດຣາ, ຂີກ້ ະເດອນດນິ , ນກົ , ເຕຸ່ າົ ເປນັ ຕນົ້ . - ຮູບແບບທີ 3 ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ມອີ ັດຕາການຢຸ່ ູລອດຕຸ່ າໃນຊຸ່ ວງທາອດິ ຂອງຊີວດິ ມອີ ດັ ຕາການຕາຍສງູ ຫຼາຍໃນ ຊຸ່ ວງຫາກຸ່ ເກດີ ເມຸ່ ອມີອາຍຸຫຼາຍຂນຶ້ ອດັ ຕາການຢຸ່ ູລອດຈະສູງ, ສັດພວກນຈີ້ ຸ່ ງຶ ມກັ ອອກລກູ ຄງັ້ ລະຫາຼ ຍໆ ເພຸ່ ອທົດ ແທນຈານວນລູກທຸ່ ີຕາຍໄປຫຼາຍກຸ່ ອນທຸ່ ີຈະໃຫຍຸ່ ເຕມັ ໄວ ເຊຸ່ ັນ: ຫອຍນາງລົມ, ປາ ແລະ ສດັ ບຸ່ ມີກະດູກສນັ ຫຼັງ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ . ສດັ ຫາຼ ຍຊະນດິ ອາດມກີ ານຢຸ່ ູລອດບຸ່ ເປັນໄປຕາມຮູບແບບນີ້ ເຊຸ່ ນັ ສດັ ທຸ່ ີມກີ ານລອກຄາບເພຸ່ ອການເຕບີ ໂຕ ພວກປູ, ແມງໄມທ້ ຸ່ ີມກີ ານຖອດຮູບສມົ ບູນ (Complete Metamorphosis), ມກີ ຣາການຢຸ່ ູລອດເປັນແບບຂັນ້ ໄດ ເນຸ່ ອງຈາກຊຸ່ ວງຊີວດິ ທຸ່ ີເປນັ ຕວົ ອຸ່ ອນມກີ ານລອກຄາບ ເຊຸ່ ງິ ຮຸ່ າງກາຍອຸ່ ອນແອ ສຸ່ ຽງຕຸ່ ການຕາຍສູງ ເຮດັ ໃຫອ້ ດັ ຕາ ການຕາຍສູງໄປອີກດວ້ ຍ. 2. ມະນຸດກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Human and Environment) 2.1. ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environment) ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ໝາຍເຖິງ ສບັ ພະສງິ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອອ້ ມຕົວ ທງັ ທຸ່ ມີ ີຊີວິດ ຄອ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທາງຊີວະພາບ (Biotic Environment) ແລະ ສຸ່ ງິ ຂາດຊີວິດ ຄ ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມທາງກາຍະພາບ (Physical Environment) ສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມແຕຸ່ ລະຊະນດິ ມລີ ກັ ສະນະສະເພາະຕວົ ເຊຸ່ ນັ : ລກັ ສະນະຂອງດນິ , ນາ້ , ພດ ແລະ ສດັ ເປັນຕົນ້ ຢຸ່ ູຮຸ່ ວມກັນ ແລະ ມີຄວາມຕອ້ ງການ ແລະ ສາພັນກນັ . ການທາລາຍສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໜຸ່ ງຶ ຄວນມຜີ ົນກະທບົ ໄປເຖິງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ 81
ອຸ່ ນດວ້ ຍ ແລະ ເນຸ່ ອງຈາກສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມແຕຸ່ ລະຢຸ່ າງມີຄວາມຄງົ ທົນທຸ່ ີແຕກຕຸ່ າງກັນ ຈຸ່ ງຶ ເກດີ ການປຸ່ ຽນແປງໄດ້ ຕະຫຼອດເວລາ ໃນທາມະຊາດຈຸ່ ງຶ ເກີດຂະບວນການປຸ່ ຽນແປງແທນທຸ່ ີ (Succession) ຂອງກຸ່ ຸມສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ອຢຸ່ ູ ຕະຫຼອດເວລາ. ເນຸ່ ອງຈາກສຸ່ ິງແວດລອ້ ມເປັນທຸກສຸ່ ິງໃນທາມະຊາດຈຶງມີຂອບເຂດກວາ້ ງຫຼາຍ ເພຸ່ ອການສກຶ ສາໄດຢ້ ຸ່ າງ ລະອ ຽດ ຈຸ່ ຶງຈັດກຸ່ ຸ ມ ສຸ່ ິງແວ ດລ້ອມ ໂດຍ ແບຸ່ ງເປັ ນ 4 ກຸ່ ຸ ມໄດ້ແ ກຸ່ ສຸ່ ິງແວດ ລອ້ ມ ທຸ່ ີເປັນ ຊັບ ພະ ຍ າກ ອ ນ (Resources) ເທັກໂນໂລຢີ (Technology) ຂອງເສຍ ແລະ ມົນລະພດິ (Pollution) ແລະ ສງັ ຄົມມະນຸດ (Human Society), ຊບັ ພະຍາກອນ (Resources) ມທີ ງັ ທຸ່ ເີ ກີດຂນ້ ໂດຍທາມະຊາດ ແລະ ສຸ່ ິງທຸ່ ມີ ະນດຸ ສາ້ ງ ຂນຶ້ ມຄີ ວາມສາຄນັ ຕຸ່ ມະນຸດຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ . 1). ຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ (Natural Resources): ມທີ ງັ ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ມີ ຕີ ະຫອຼ ດ ຫຼ ໃຊອ້ ລວ້ ບຸ່ ສຄນເສຍ ເຊຸ່ ນັ : ອາກາດ, ນາ້ ແລະ ແສງຕາເວນັ , ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ທີ ດົ ແທນໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ພດ, ສດັ , ປຸ່ າໄມ້ ແລະ ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີໃຊແ້ ລວ້ ສນູ ເສຍ ເຊຸ່ ນັ ນາ້ ມນັ , ຖຸ່ ານຫນີ ແລະ ແກ໊ສທາມະຊາດ. 2). ຊັບພະຍາກອນທຸ່ ີມະນຸດສາ້ ງຂຶ້ນ: ຄ ການດດັ ແປງທາມະຊາດ ຫຼ ສາ້ ງກນົ ໄກຄວບຄຸມ ເຊຸ່ ນັ ການ ພດັ ທະນາທຸ່ ີດນິ ເພຸ່ ອການກະເສດ ການໃຊພ້ ະລງັ ງານນາ້ , ພະລງັ ງານລມົ ເພຸ່ ອຜະລດິ ກະແສໄຟຟ້າ ສຸ່ ງິ ເຫຸ່ ຼາົ ນຈີ້ ດັ ເປັນ ຊບັ ພະຍາກອນຊີວະ-ກາຍະພາບ. 2.1.1. ເທັກໂນໂລຢີ (Technology) ເທກັ ໂນໂລຢີ (Technology) ໝາຍເຖິງ ການນາຄວາມຮູທ້ າງວທິ ະຍາສາດມາປະຍຸກໃຊໃ້ ນງານຕຸ່ າງໆ ຢຸ່ າງ ເປັນລະບບົ ທຸ່ ຈີ ະເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການປຸ່ ຽນແປງໃນທາງທຸ່ ີໄດຜ້ ົນດີ ມປີ ະສດິ ທິພາບສູງຂນຶ້ . ດຸ່ ງັ ນັນ້ , ການໃຊເ້ ທກັ ໂນ ໂລຢີໃນວຽກງານຕອ້ ງກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຜນົ 3 ປະການ ໄດແ້ ກຸ່ ມປີ ະສດິ ທພິ າບ (Efficiency) ເປັນການເຮດັ ວຽກງານໃຫ້ ບນັ ລຸຈຸດປະສງົ ໄດວ້ ຸ່ ອງໄວ, ການປະຫຢັດ (Economy) ເປັນການລົງທຶນທຸ່ ີໃຫຜ້ ົນຕອບແທນຄຸມ້ ຄຸ່ າ ແລະ ມີ ປະສດິ ທຜິ ນົ (Productivity) ເປນັ ການເຮດັ ວຽກງານທຸ່ ີໄດຜ້ ົນສງູ ສຸດ ການໃຊເ້ ທກັ ໂນໂລຢີທຸ່ ີບຸ່ ເໝາະສມົ ຈຸ່ ງຶ ມຜີ ົນ ເສຍຕຸ່ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການສນູ ເສຍ, ສນິ້ ເປອງຊບັ ພະຍາກອນ ແລະ ເກດີ ມນົ ລະພາວະ ເທກໂນໂລ ຢີຈຸ່ ງຶ ເປນັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມຮູບແບບໜຸ່ ງຶ ທຸ່ ີຕອ້ ງໃຊຢ້ ຸ່ າງລະມດັ ລະວັງ. ຂອງເສຍ ແລະ ມນົ ລະພດິ (Pollution) ເປນັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີເກດີ ຈາກການໃຊຊ້ ັບພະຍາກອນ ແລະ ເທກໂນໂລຢີທຸ່ ີບຸ່ ເໝາະສມົ ເຊຸ່ ງິ ອາດຈະສະແດງຜົນທນັ ທີ ຫຼ ມກີ ານສະສມົ ແລະ ປາກົດຜົນເສຍໃນເວລາຕຸ່ ມາ ແຫຸ່ ງຼ ສະສມົ ມທີ ງັ ເທງິ ພນ້ ດິນ, ໃນນາ້ ແລະ ໃນບັນຍາກາດ, ມີ ຜນົ ເສຍຕຸ່ ລະບບົ ການເຮດັ ວຽກງານຂອງອະໄວຍະວະໃນຮຸ່ າງກາຍໂດຍເຂາົ້ ສຸ່ ູຮຸ່ າງກາຍໂດຍກງົ ດວ້ ຍການບລໂິ ພກ ຫຼ ຫາຍໃຈ ແລະ ທາງອອ້ ມ ເຊຸ່ ນັ : ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ພາວະໂລກຮອ້ ນ ເປັນຕນົ້ . 2.1.2.ສັງຄົມມະນຸດ (Human Society) ສງັ ຄມົ ມະນຸດ (Human Society) ມະນຸດເປັນສຸ່ ິງແວດລອ້ ມທຸ່ ີຢຸ່ ູລວມກຸ່ ຸມກັນເປັນສງັ ຄມົ ມກີ ານຈດັ ລະບຽບຄວາມເປນັ ຢຸ່ ູ ທງັ ທຸ່ ີເປັນຮູບທາ ແລະ ນາມມະທາ ໄດແ້ ກຸ່ ການສກຶ ສາ, ສາທາລະນະສຸກ, ກດົ ລະບຽບຂອງ ສງັ ຄົມ, ປະເພນີ ວດັ ທະນະທາ, ສຸ່ ິງກຸ່ ສາ້ ງທງັ ທຸ່ ີເປນັ ບູຮານວັດຖຸ ແລະ ບູຮານສະຖານ. ມະນດຸ ເປັນກຸ່ ຸມສຸ່ ງິ ແວດ ລອ້ ມກຸ່ ຸມດຽວທຸ່ ີເປນັ ທັງຜູໃ້ ຊ,້ ຜທູ້ າລາຍ, ຜູຮ້ ກັ ສາ ແລະ ເປນັ ກຸ່ ຸມທຸ່ ີໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນອຸ່ ນໃນປະລມິ ານຫຼາຍໃນ ການຜະລດິ (Maximum Production) ໃນຂະນະທຸ່ ີສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ ເປັນຜູໃ້ ຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນໂດຍການປ້ອງ ກນັ ສງູ ສຸດ (Maximum Protection). ດຸ່ ງັ ນັນ້ , ຜົນເສຍທຸ່ ມີ ະນຸດໄດຮ້ ບັ ໃນປະຈບຸ ນັ ຈຸ່ ງຶ ເປັນຜົນທຸ່ ີເກດີ ຈາກການ ກະທາຂອງມະນດຸ ໂດຍກງົ ນນັ້ ເອງ. 82
2.2. ສະພາບແວດລອ້ ມເປັນພດິ (Pollution) ໂລກປະຈບຸ ັນມປີ ະຊາກອນມະນດຸ ເພຸ່ ີມຫາຼ ຍຂນຶ້ ການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນຄວນຫຼາຍຕາມໄປດວ້ ຍ ປະກອບ ກບັ ຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາສາດ ແລະ ເທກໂນໂລຢີ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານຜະລດິ ໄດຫ້ ຼາຍ ແລະ ວຸ່ ອງໄວ ຊບັ ພະຍາກ ອນທາມະຊາດຖູກໃຊໄ້ ປຢຸ່ າງວຸ່ ອງໄວ ຂະນະດຽວກນັ ກເກດີ ຂອງເສຍຈາກຂະບວນການຜະລດິ ຫຼາຍຂນຶ້ ອີກດວ້ ຍ ເຊຸ່ ງິ ຈະຍອ້ ນກບັ ມາເຮດັ ອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງມະນດຸ . 2.2.1. ມນົ ລະພດິ ຂອງນາ້ (Water Pollution) ນາ້ ເປັນຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດທຸ່ ີສາຄນັ ຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງມະນດຸ ທງັ ການບລໂິ ພກ ແລະ ອຸບໂພກໃນ ຄວົ ເຮອນ, ໂຮງງານອຸດສາຫະກາโ ການປະມງົ , ການກະເສດ ຕະຫຼອດຈນົ ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ພັກຜຸ່ ອນ. ແຫຸ່ ຼງທຸ່ ມີ າຂອງນາ້ ເສຍ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ເກດີ ຈາກການກະທາຂອງມະນຸດທງັ ທາງກງົ ແລະ ທາງອອ້ ມ ມາຈາກແຫຸ່ ງຼ ໃຫຍຸ່ ໆ 3 ແຫຸ່ ງຼ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ອາຄານບ້ານເຮອນ: ເປັນແຫຸ່ ຼງຜະລດິ ນາ້ ເສຍຈາກຂເີ້ ຫຍອ້ , ການຂບັ ຖຸ່ າຍ, ການເຮດັ ຄວາມສະອາດ, ການປະກອບອາຫານ, ການຊກັ ລາ້ ງ ຜຸ່ ານທາງທຸ່ ລະບາຍນາ້ ລງົ ສຸ່ ູແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ທາມະຊາດ. 2). ໂຮງງານອຸດສາຫະກາ: ໄດແ້ ກຸ່ ໂຮງງານນາ້ ຕານ, ໂຮງງານເຄຸ່ ອງດຸ່ ມ, ໂຮງງານອາຫານກະປຸ໋ ອງ, ໂຮງກຸ່ ນັ ນ້ າມນັ . ນາ້ ເສຍຈາກໂຮງງານເຫຸ່ າຼົ ນມີ້ ທີ ງັ ອົງຄະທາດ ແລະ ອະນງົ ຄະທາດ ລວມເຖິງການລະບາຍຄວາມຮອ້ ນທຸ່ ີເກີດ ຈາກການເຮັດວຽກງານຂອງເຄຸ່ ອງຈກັ ກນົ , ຖາ້ ນາ້ ຈາກໂຮງງານປຸ່ ອຍລງົ ສຸ່ ູແຫຸ່ ຼງນາ້ ໂດຍບຸ່ ຜຸ່ ານການກາຈດັ ຂອງເສຍ ຈະເຮດັ ໃຫແ້ ຫຸ່ ງຼ ນາ້ ມອີ ງົ ຄະທາດ ແລະ ອະນົງຄະທາດຫຼາຍ ແລະ ມອີ ຸນຫະພູມສູງ ເຮັດໃຫອ້ ອກຊິເຈນໃນນາ້ ມີ ນອ້ ຍກວຸ່ າປກົ ກະຕ.ິ 3). ພນ້ ດິນທຸ່ ເີ ຮດັ ກະເສດຕະກອນ: ມກີ ານໃຊທ້ າດເຄມີ ພວກປຸ໋ ຍ, ຢາກາຈດັ ສດັ ຕພູ ດ ແລະ ສດັ ລວມເຖິງ ສຸ່ ງິ ເສດເຫອຼ ທງັ ທຸ່ ເີ ປັນສຸ່ ງິ ຂບັ ຖຸ່ າຍ ແລະ ເສດອາຫານສດັ ສຸ່ ງິ ເຫຸ່ າຼົ ນຈີ້ ະຖກຊະລາ້ ງລງົ ສຸ່ ູແຫຸ່ ງຼ ນາ້ . ນາ້ ເສຍອາດມສີ າເຫດຫາຼ ຍປະການ ໄດແ້ ກຸ່ ການປຸ່ ຽນແປງຄຸນະສົມບດັ ທາງເຄມີ ຫຼ ທາງຟິຊກິ ເຊຸ່ ນັ : ການ ລະບາຍຄວາມຮອ້ ນຈາກໂຮງງານເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ມອີ ຸນຫະພູມສູງຂຶນ້ , ທາດອົງຄະທາດ ແລະ ທາດອະນງົ ຄະທາດທຸ່ ີມີ ຫຼາຍ ເປັນອາຫານຂອງຈລຸ ິນຊີ ເຮດັ ໃຫຈ້ ລຸ ນິ ຊີເພຸ່ ີມຫຼາຍຂນຶ້ ຄວາມເປັນອາຊດິ - ບາເຊີຂອງນາ້ ປຸ່ ຽນໄປຈນົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີ ວດິ ບຸ່ ສາມາດດາລງົ ຊີວດິ ອຢຸ່ ູໄດ.້ ນາ້ ເສຍອາດເກດີ ຈາກມເີ ຊອ້ ໂລກທຸ່ ີມາກັບສຸ່ ິງເສດເຫຼອ ພວກຂີເ້ ຫຍອ້ , ອາຈມົ , ປັດສະວະ ເຊຸ່ ນັ : ເຊອ້ ອະຫວິ າ, ໂລກໄທຟອຍ, ບດິ ແລະ ທອ້ ງເສຍ ເປນັ ຕນົ້ . ນອກຈາກນນີ້ າ້ ເສຍເນຸ່ ອງຈາກມກີ ານ ປນົ ເປອ້ ນຂອງທາດພິດ ເຊຸ່ ນັ : ໂລຫະພວກຊນ, ບາຫອຼ ດ, ທາດກາຈັດສດັ ຕູພດ ແລະ ສດັ ລວມເຖິງນາ້ ມນັ ຈາກ ເຄຸ່ ອງຈກັ ທຸ່ ເີ ຄອບຜວິ ນາ້ ປິດກນັ້ ບຸ່ ໃຫອ້ ອກຊເິ ຈນຈາກອາກາດແຜຸ່ ລງົ ນາ້ ໄດ.້ ຈາກສາເຫດທຸ່ ີເຮັດໃຫນ້ າ້ ເສຍ ຈຸ່ ງຶ ອາດແບຸ່ ງນາ້ ເສຍໄດເ້ ປັນ 2 ກຸ່ ຸມໄດແ້ ກຸ່ : 1). ນາ້ ເສຍທຸ່ ີເກດີ ຈາກມປີ ະລມິ ານອອກຊເິ ຈນລະລາຍຢຸ່ ູນອ້ ຍ ເກດີ ຈາກການຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍທາດອງົ ຄະທາດ ຂອງພວກແບກທເີ ຣຍທຸ່ ີໃຊອ້ ອກຊເິ ຈນຫາຍໃຈ (aerobic bacteria) ເຮດັ ໃຫປ້ ະລມິ ານອອກຊເິ ຈນໃນນາ້ ຫຼຸດ ລງົ ຈນົ ບຸ່ ເໝາະກບັ ການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງສດັ ນາ້ , ອອກຊເິ ຈນເປນັ ຕວົ ຊີວ້ ດັ ຄຸນນະພາບຂອງນາ້ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ການວິ ເຄາະຄຸນນະພາບຂອງແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ຈຸ່ ງຶ ເຮດັ ໄດໂ້ ດຍການວດັ ປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນ ໄດແ້ ກຸ່ : ກ. Dissolved Oxygen (D.O): ຄ ປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນທຸ່ ີລະລາຍໃນນາ້ , ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ທາມະຊາດ ປກຕນິ ້ າຈະຕອ້ ງມອີ ອກຊເິ ຈນລະລາຍຢຸ່ ູ 8 ppm ຖາ້ ຄຸ່ າ D.O ຕຸ່ າກວຸ່ າ 3 ppm ເປັນນາ້ ເສຍ. ຂ. Biochemical Oxygen Demand (B.O.D.): ຄ ປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນທຸ່ ີຈລຸ ນິ ຊີຕອ້ ງການໃຊ້ ເພຸ່ ອການຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍອງົ ຄະທາດ ໃນນາ້ ຄຸ່ າ BOD ສູງ ສະແດງວຸ່ າແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ມນີ າ້ ເສຍຫຼາຍ ເພາະຈລຸ ນິ ຊີຕອ້ ງ 83
ການອອກຊິເຈນຫາຼ ຍ ເພຸ່ ອການຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍທາດອງົ ຄະທາດທຸ່ ີມຈີ ານວນຫາຼ ຍໃຫໝ້ ົດໄປ ໂດຍທຸ່ ວົ ໄປຄຸ່ າ BOD ຂອງນາ້ ທຸ່ ສີ ງູ ກວຸ່ າ 100 ມລິ ກິ ຣາມຕຸ່ ລດີ ຈດັ ເປນັ ນາ້ ເສຍ. ຄ. Chemical Oxygen Demand (C.O.D.): ເປນັ ປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນທຸ່ ີໃຊເ້ ພຸ່ ອການອອກຊໄິ ດ ທາດອງົ ຄະທາດໃນນາ້ ທັງສຸ່ ວນທຸ່ ີຈລຸ ນິ ຊີຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍໄດ້ ແລະ ສຸ່ ວນທຸ່ ີຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍບຸ່ ໄດ້ ເປນັ ວທິ ີທຸ່ ໃີ ຊ້ ທາດເຄມີໃສຸ່ ລງົ ໃນແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ເພຸ່ ອເຮດັ ໜາ້ ທຸ່ ີແທນຈຸລນິ ຊີໃນການຍຸ່ ອຍສະຫຼາຍທາດອງົ ຄະທາດທງັ ໝດົ ທາດ ທຸ່ ີໃຊສ້ ຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຄ ໂປຣແຕດຊຽມໄດໂຄຣເເມດັ ຄຸ່ າ COD ຈຸ່ ງຶ ມຄີ ຸ່ າສູງກວຸ່ າ BOD ສະເໝ.ີ ການຍຸ່ ອຍສະຫາຼ ຍທາດຂອງແບກທີເຣຍທຸ່ ີໃຊອ້ ອກຊເິ ຈນ (aerobic bacteria) ຈະເກດີ ແກສ໊ ຄາບອນໄດ ອອກໄຊ ເຊຸ່ ິງບຸ່ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດກຸ່ ນິ ເໝັນ ແຕຸ່ ຖ້າແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ມີທາດອົງຄະທາດຫຼາຍ ປະລມິ ານອອກຊເິ ຈນໃນນາ້ ຫລຸດ ນອ້ ຍລງົ ແບກທີເຣຍທຸ່ ີໃຊອ້ ອກຊເິ ຈນກຈະນອ້ ຍລງົ ດວ້ ຍ ທາດອງົ ຄະທາດທຸ່ ເີ ຫອຼ ຢຸ່ ູຈະຖກຍຸ່ ອຍໂດຍແບກທີເຣຍທຸ່ ີ ບຸ່ ໃຊອ້ ອກຊິເຈນ (anaerobic bacteria) ແລະ ເຫຼອແບກທີເຣຍທຸ່ ີໃຊ້ ຫຼ ບຸ່ ໃຊອ້ ອກຊິເຈນ (facultative bacteria) ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ແກ໊ສທຸ່ ີມກີ ລຸ່ ນິ ເໝນັ ເຊຸ່ ນັ ມເີ ທນ ໄຮໂດນເຈນຊນັ ໄຟ ແລະ ແອມໂມເນຍ ເປັນຕນົ້ ຈຸ່ ຶງ ເຮດັ ໃຫນ້ າ້ ເສຍມກີ ຸ່ ນິ ເໝນັ . 2). ນາ້ ເສຍທຸ່ ີເກດີ ຈາກມທີ າດພດິ ລະລາຍຢຸ່ ູ ໄດແ້ ກຸ່ ທາດກາຈດັ ສດັ ຕພູ ດ, ໂລຫະໜກັ ພວກບາຫອຼ ດ ແລະ ແຄດມຽມ. ຜົງຊກັ ຟອກ ລວມເຖິງເຊອ້ ໂລກ ເປັນຕນົ້ . ນາ້ ເສຍມຜີ ົນກະທບົ ຕຸ່ ຄວາມເປັນຢຸ່ ູຂອງຜູຄ້ ົນທງັ ສຸ່ ວນບຸກຄນົ ແລະ ສງັ ຄມົ ຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ໂດຍສະເພາະຜົນເສຍຕຸ່ ສຸກຂະພາບ ອະນາໄມ ທງັ ນເີ້ ພາະແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ເສຍເປັນແຫຸ່ ຼງເພາະເຊອ້ ໂລກ ແລະ ສັດທຸ່ ີເປນັ ພາຫະ ເຊຸ່ ັນ ເຊອ້ ອຫິວາ, ເຊອ້ ໄຂ້ໄທຟອຍ, ໂລກບດິ , ເປັນບຸ່ ອເກີດຂອງຍຸງ ເຊຸ່ ງິ ເປັນພາຫະຂອງໂລກຫຼາຍຊະນິດ ໄດແ້ ກຸ່ ມາລາເຣຍ , ໄຂເ້ ລອດອອກ ເປັນຕນົ້ . ນາ້ ເສຍນອກຈາກ ບຸ່ ສາມາດນາມາໃຊອ້ ຸປະໂພກບລໂິ ພກແລວ້ ຍງັ ບຸ່ ເໝາະໃນການກະເສດ, ໃນການປະມົງນາ້ ເສຍເປັນແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີມີສັດນາ້ ນອ້ ຍ ໃນ ທາງນເິ ວດວດິ ຍານາ້ ເສຍຈດັ ເປັນແຫຸ່ ຼງນາ້ ທຸ່ ີຂາດຄວາມ ອຸດມົ ສມົ ບູນ ແລະ ອາດເສຍຄວາມສມົ ດູນໄດ.້ ນອກຈາກນແີ້ ຫຸ່ ງຼ ນາ້ ເສຍຍັງເຮດັ ໃຫຂ້ າດທດັ ສະນຍິ ະພາບທີສວຍ ງາມ ແລະ ບຸ່ ສາມາດໃຊເ້ ປນັ ທຸ່ ີພກັ ຜຸ່ ອນໄດ.້ 2.2.2. ມນົ ລະພດິ ອາກາດ (Air Pollution) ອາກາດບລສິ ຸດ ປະກອບດວ້ ຍ ໄນໂຕເຈນ 78.09% ແລະ ອອກຊເິ ຈນ 20.94% ໂດຍປະມານ ອກີ 0.97% ປະກອບດວ້ ຍ ແກ໊ສຄາບອນໄດອອກໄຊ, ຮລີ ຽມ, ຄລບິ ຕອນ, ຊໂີ ນນ. ນອກຈາກນມີ້ ອີ າຍນາ້ ແລະ ຝຸ່ ຸນ ລະອອງ ສຸ່ ວນອາກາດເສຍຈະມມີ ວນສານທຸ່ ມີ ຜີ ົນເສຍຕຸ່ ສຸກຂະພາບປະປົນຢຸ່ ູ ໄດແ້ ກຸ່ ແກ໊ສພດິ ໄຮໂດຄາຣບ໌ ອນ, ຝຸ່ ຸນລະອອງ ແລະ ທາດກາມນັ ຕະພາບລງັ ສີ. ແກສ໊ ແລະ ຝຸ່ ຸນລະອອງຈະລວມຕວົ ກນັ ເປັນໝອກຄວນັ (Smog) ປດບງັ ແສງຕາເວນັ ໃນຂະນະດຽວກນັ ກຂດັ ຂວາງການຖຸ່ າຍເທຄວາມຮອ້ ນຈາກຜວິ ໂລກເຂາົ້ ໄປໃນບນັ ຍາກາດທຸ່ ສີ ູງ ຂນຶ້ ໄປອກີ ດວ້ ຍ ເປັນສາເຫດໜຸ່ ງຶ ຂອງການເກດີ ປາກດົ ການເຮອນແກວ້ (Green house effect) 2.2.3. ແຫຸ່ ງຼ ກາເນດີ ຂອງອາກາດເສຍ 1). ລດົ ແລະ ຍານພາຫະນະ ແກ໊ສເສຍຈາກທຸ່ ອາຍເສຍຂອງລດົ ໄດແ້ ກຸ່ ແກສ໊ ຄາບອນໄດອອກໄຊ, ແກ໊ສ ຊນັ ເຟີໄດອອກໄຊດ,໌ ຊນອອກໄຊ, ອອກໄຊຂອງໄນໂຕເຈນ ແລະ ແກ໊ສໄຮໂດນຄາຣບ໌ ອນ. 2). ໂຮງງານອຸດສາຫະກາ ມກີ ານເຜົາໄໝຂ້ ອງນາ້ ມນັ ເຊອ້ ໄຟ ແລະ ຖຸ່ ານຫີນ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ແກ໊ສຊນັ ເຟໄີ ດອອກ ໄຊດ໌ ແລະ ຝຸ່ ຸນລະອອງໃນອາກາດ. 84
3). ການເຜາົ ໄໝເ້ ຊອ້ ໄຟໃນບາ້ ນເຮອນ ແລະ ການເຜົາຂເີ້ ຫຍອ້ , ຂເີ້ ຫຍອ້ ບາງຢຸ່ າງເມຸ່ ອເຜົາໄໝຈ້ ະເກດີ ແກ໊ສ ພດິ ເຊຸ່ ນັ : ຂີເ້ ຫຍອ້ ພລາດຕິກ ເມຸ່ ອເຜົາໄໝຈ້ ະເກີດອາຊິດໄຮໂປຄລລິກ ເຊຸ່ ງິ ເປນັ ອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ເນອ້ ເຍຸ່ ອເມຸ່ ອສູບ ດມົ . 2.2.4. ຜົນຂອງອາກາດເປັນພດິ ໃນອາກາດເສຍມທີ າດພດິ ທຸ່ ີມອີ ນັ ຕະລາຍຕຸ່ ສຸກຂະພາບອະນາໄມ, ມຜີ ນົ ຕຸ່ ການເຮດັ ວຽກງານຂອງລະບບົ ອະ ໄວຍະວະຕຸ່ າງໆ ຂອງຮຸ່ າງກາຍ ໄດແ້ ກຸ່ : ແກ໊ສຊັນເຟີໄດອອກໄຊດ໌ (SO2): ເປນັ ແກ໊ສທຸ່ ີບຸ່ ມສີ ,ີ ບຸ່ ມກີ ຸ່ ນິ ເກດີ ຈາກການເຜາົ ໄໝເ້ ຊອ້ ໄຟບາງຢຸ່ າງໃນ ໂຮງງານອຸດສາຫະກາ ແລະ ຈາກທຸ່ ອາຍເສຍລດົ . ແກສ໊ ນີຈ້ ະຫລຸດປະລິມານລງົ ເມຸ່ ອລວມກບັ ນາ້ ຝົນ ກາຍເປນັ ອາ ຊດິ ຊນັ ຟູລິກລງົ ສຸ່ ູດນິ , ແກ໊ສນເີ້ ຮດັ ໃຫລ້ ະບົບຫາຍໃຈຜິດປກົ ກະຕິ ເຊຸ່ ນັ : ຫອຼ ດລມົ ອກັ ເສບ, ມອີ າການຫາຍໃຈ ຫອບ, ຄນ້ ໄສ,້ ວນິ ວຽນຫວົ ແລະ ມຜີ ນົ ໄປເຖິງລະບບົ ສະຫມອງ, ປອດ ແລະ ຫົວໃຈ. ຖ້າມປີ ະລມິ ານ 630 - 650 ppm ຈະເຮດັ ໃຫເ້ ສຍຊີວດິ ໄດ້ . ແກ໊ສຄາຣ໌ບອນໄດອອກໄຊ (CO): ເປັນແກສ໊ ບຸ່ ມສີ ີ, ບຸ່ ມກີ ຸ່ ິນ ແລະ ລດົ ຊາດ ເກດີ ຈາກການສັນດາບບຸ່ ສົມບູນຂອງເຊອ້ ໄຟທາດປະສມົ ຄາຣ໌ບອນ ໂດຍສະເພາະພວກນ້າມນັ ເຊອ້ ໄຟທຸ່ ີໃຊ້ໃນເຄຸ່ ອງຈັກ, ໂຮງງານ ອຸດສາຫະກາຫຼາຍຢຸ່ າງເປັນແຫຸ່ ງຼ ຜະລດິ ແກສ໊ ຄາຣບ໌ ອນໄດອອກໄຊ ເຊຸ່ ງິ ເກດີ ຈາກກາວທິ ີການຜະລດິ ແລະ ການເຜົາໄ ໝເ້ ຊອ້ ໄຟ ເຊຸ່ ັນ: ໂຮງກຸ່ ນັ ປິໂຕລຽມ, ໂຮງຫຸ່ ຼເຫກຼັ , ໂຮງງານຜະລດິ ຜງົ ຄາຣບ໌ ອນ ເປັນຕນົ້ . ແກສ໊ ຄາຣ໌ບອນໄດອອກ ໄຊມຜີ ນົ ຕຸ່ ມະນຸດ ໂດຍການຈບັ ຕວົ ກບັ ຮີໂມໂກລບນິ ຂອງເມດັ ເລອດແດງ ໂດຍຍາດຈບັ ກບັ ອອກຊເິ ຈນ ເກດີ ເປັນ ຄາບອກຊີຮີໂມໂກລບນິ (HbCO) ເຊຸ່ ງິ ມີຄວາມຄງົ ຕວົ ສູງ ແລະ ຍາດແຍຸ່ ງຈບັ ໄດດ້ ີກວຸ່ າອອກຊເິ ຈນຈບັ ກບັ ຮີໂມ ໂກລບນິ ເປັນອອກຊີຮີໂມໂກລບນິ (HbO2) ເຖິງ 200 ເທຸ່ າົ ເຮດັ ໃຫຄ້ ນົ ຂາດອາກາດຫາຍໃຈໄດ້ ຖາ້ ມີ HbCO ຢຸ່ ູ ໃນເລອດເກນີ ກວຸ່ າ 20% ຈະເກດີ ອາການປວດຫວົ , ຕາລາຍ . ແກ໊ສໄນໂຕເຈນອອກໄຊ (NO): ຊະນດິ ທຸ່ ີເປັນມນົ ລະພດິ ທຸ່ ສີ າຄນັ ຕຸ່ ຊີວດິ ໄດແ້ ກຸ່ ແກ໊ສ ໄນຕລກິ ອອກໄຊ (NO) ແລະ ແກ໊ສໄນໂຕເຈນໄດອອກໄຊດ໌ (NO2) ເຊຸ່ ງິ ເປັນແກ໊ສທຸ່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໄດຕ້ າມທາມະຊາດຈາກປາກດົ ການຟາ້ ເຫອຼ ມ, ຟາ້ ຜຸ່ າ ພເູ ຂາົ ໄຟລະເບດີ , ຈລຸ ນິ ຊີໃນດນິ ແລະ ຈາກການເຜົາໄໝເ້ ຊອ້ ໄຟກບັ ການຜະລດິ ໃນອຸດສາຫະກາ. ໄນໂຕເຈນໄດອອກໄຊດມ໌ ຜີ ົນເສຍຕຸ່ ຮຸ່ າງກາຍທາງລະບບົ ຫາຍໃຈ ຖາ້ ໄດຮ້ ບັ ແກສ໊ ທຸ່ ມີ ຄີ ວາມເຂມັ້ ຂຸນ້ ສງູ ຈະ ມອີ າການໄອ, ຫາຍໃຈບຸ່ ອອກ, ແໜນ້ ອດຶ ອດັ ແລະ ອາການອາດຮຸນແຮງເຖິງຂນັ້ ເສຍຊີວດິ . ໄຮໂດຄາຣບ໌ ອນ (Hydrocarbon): ເປນັ ທາດປະສມົ ຂອງທາດໄຮໂດນເຈນ ແລະ ຄາຣບ໌ ອນ ໄຮໂດນຄາຣ໌ ບອນທຸກຊະນດິ ເປັນທາດປະສມົ ອງົ ຄະທາດ ມີ 3 ປະເພດ ຄ: aliphatic, alicyclic ແລະ aromatic. ການ ກາຍເປນັ ອາຍຂອງໄຮໂດຄາຣບ໌ ອນຂນຶ້ ຢຸ່ ກູ ບັ ຈານວນຄາຣບ໌ ອນອະຕອມ ຄ ຖາ້ ມຈີ ານວນຄາຣບ໌ ອນ 1 - 4 ຈະຢຸ່ ໃູ ນ ສພາວະແກ໊ສທຸ່ ີອຸນຫະພູມປົກກະຕິ ໄຮໂດນຄາຣບ໌ ອນທຸ່ ເີ ກດີ ຕາມທາມະຊາດ ເຊຸ່ ນັ : ແກ໊ສມເີ ທນ (CH4) ເກດີ ຈາກການເນຸ່ າົ ເປຸ່ ອຍຂອງທາດອງົ ຄະທາດ ແລະ ໃນແກ໊ສທາມະຊາດທຸ່ ເີ ປັນເຊອ້ ໄຟ. ກດິ ຈະກາຂອງມະນຸດທຸ່ ີກຸ່ ໃຫ້ ເກດີ ໄຮໂດນຄາຣບ໌ ອນ ໄດແ້ ກຸ່ ການເຜົາໄໝຂ້ ອງນາ້ ມນັ ເຊອ້ ໄຟ, ຖຸ່ ານຫນີ , ການເຜົາໄໝນ້ າ້ ມນັ ເຊອ້ ໄຟທຸ່ ບີ ຸ່ ສມົ ບູນ ຂອງລດົ ທຸ່ ີເປນັ ຄວນັ ຂາວຈາກທຸ່ ອາຍເສຍ. ໄຮໂດຄາຣບ໌ ອນຈະເຮັດປະຕກິ ລິ ຍິ າກບັ ອອກໄຊຂອງໄນໂຕເຈນ ແລະ ອອກຊິເຈນໃນອາກາດເກດີ ໝອກຄວນັ ໄອຂອງທາດປະສມົ ພວກນີຈ້ ະລະຄາຍເຄງເຍຸ່ ອບຸ ໂດຍສະເພາະລະບົບ ຫາຍໃຈເຮດັ ໃຫເ້ ປັນມະເຮງັ ປອດ. 85
ຊນ (Lead): ເປັນໂລຫະສີເທາົ ເງນີ ເກດີ ຂຶນ້ ເອງຕາມທາມະຊາດ ແຫຸ່ ຼງສາຄັນ ຄ ຫນີ ອັກຄະນີ ແລະ ຫີນ ແປ. ທາດຊນທຸ່ ີເປັນຜົນຈາກສະພາວະມນົ ລະພດິ ເກດີ ຈາກທາດປະສມົ ອະນງົ ຄະທາດ ເຊຸ່ ນັ : ໄນເຕນຕຄລເຣດ ທຸ່ ີ ໃຊປ້ ະສມົ ໃນນາ້ ມນັ ເບນຊິນ, ເມຸ່ ອມີການເຜາົ ໄໝໃ້ ນເຄຸ່ ອງຈກັ ຈຸ່ ຶງເກດີ ທາດຊນອອກມາກັບອາຍເສຍເປັນສຸ່ ວນ ໃຫຍຸ່ . ນອກຈາກນກີ້ ານໃຊຊ້ ນ ແລະ ການຫຼອມເສດຊນ ເຊຸ່ ນັ ແບດເຕີຣີ ເພຸ່ ອນາກບັ ມາໃຊໃ້ ໝຸ່ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ການ ປນົ ເປອ້ ນທາດຊນທງັ ໃນດນິ , ນາ້ ແລະ ອາກາດ ຜນົ ຂອງທາດຊນຕຸ່ ມະນດຸ ໄດແ້ ກຸ່ ການບລໂິ ພກອາຫານ ແລະ ນາ້ ທຸ່ ີມທີ າດຊນປົນເປ້ອນ ການຫາຍໃຈນາ, ອາກາດທຸ່ ີມທີ າດຊນເຂາົ້ ສຸ່ ູຮຸ່ າງກາຍ ຕະຫຼອດຈນົ ການດູດຊມຶ ຊນອົງຄະ ທາດເຂາົ້ ທາງຜິວໜັງ. ທາດຊນຈະສະສມົ ໃນປອດ ແລະ ກະແສເລອດ ມຜີ ົນຕຸ່ ລະບົບຕຸ່ າງໆ ຂອງຮຸ່ າງກາຍ ໄດແ້ ກຸ່ ລະບບົ ປະສາດ ເຮດັ ໃຫເ້ ກດີ ໂລກສະຫມອງອກັ ເສບ, ລະບບົ ຂບັ ຖຸ່ າຍ, ທາລາຍໝາກໄຂຸ່ ຫລງັ , ລະບບົ ເລອດ, ຊນ ຂດັ ຂວາງການສງັ ເຄາະຮີມ ແລະ ໂກລບນິ ເຮດັ ໃຫເ້ ປັນໂລກເລອດຈາງ ແລະ ຍງັ ພບົ ວຸ່ າຊນເປັນສາເຫດຂອງມະເຮງັ ປອດ, ໂລກຫວົ ໃຈ, ຫອບຫດອກີ ດວ້ ຍ. 2.2.5. ມນົ ລະພດິ ຂອງດນິ (Soil Pollution) ດນິ ເສຍ ອາດເກດີ ຂນຶ້ ໄດຕ້ າມທາມະຊາດ ໄດແ້ ກຸ່ ນາ້ ຖວ້ ມຂງັ ເປັນເວລາດົນ ທາໃຫດ້ ິນປຸ່ ຽນສະພາບຄວາມ ເປັນອາຊິດບາເຊີ ການເກີດພາຍຸພດັ ເຮດັ ໃຫໜ້ າ້ ດນິ ສູນເສຍຄວາມອຸດົມ ສຸ່ ິງເຫຸ່ ຼົານລີ້ ວ້ ນເຮດັ ໃຫບ້ ຸ່ ເໝາະຕຸ່ ການ ປູກຝ້ັງພດ ນອກຈາກນດີ້ ນິ ເສຍຍັງອາດເກີດຈາກການກະທາຂອງມະນຸດ ໂດຍກດິ ຈະກາການດາລົງຊີວິດຂອງ ມະນດຸ ມກີ ານດດັ ແປງພນ້ ດນິ ທາມະຊາດ ແລະ ການເຮດັ ອຸດສາຫະກາຕຸ່ າງໆ. ຜົນທຸ່ ີເກດີ ຈາກສະພາບດິນເປັນພິດ 1). ຜນົ ຜະລດິ ທາງການກະເສດຫລດຸ ນອ້ ຍລງົ ຫຼ ບຸ່ ໄດຜ້ ົນ 2). ເກດີ ໂລກະບາດ ໂດຍສະເພາະຢຸ່ າງຍຸ່ ງິ ບລເິ ວນພນ້ ດນິ ທຸ່ ີມຂີ ີເ້ ຫຍອ້ ສະສມົ ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ເພາະເຊອ້ ໂລກ ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ອາໄສຂອງສດັ ພາຫະຂອງໂລກ ເຊຸ່ ນັ : ແມງສາບ, ແມງວນັ , ໜູ... 3). ລະບບົ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານເສຍໄປ ພດຈະດດູ ຊມຶ ທາດພດິ ຈາກດນິ ແລະ ຖຸ່ າຍທອດໄປສຸ່ ສູ ດັ ໂດຍສະສມົ ໃນເນອ້ ເຍຸ່ ອ ເຊຸ່ ງິ ຈະສະສມົ ສູງສຸດໃນຄນົ ເຊຸ່ ງິ ເປັນຜບູ້ ລໂິ ພກລາດບັ ສຸດທາ້ ຍ. ນອກຈາກນີຍ້ ງັ ມີມນົ ລະພດິ ອຸ່ ນໆ ໄດແ້ ກຸ່ ມົນລະພດິ ທາງສຽງ (Noise Pollution) ຄ ສຽງທຸ່ ີລບົ ກວນ ກຸ່ ຄວາມລາຄານ ເຊຸ່ ິງເປັນສຽງທຸ່ ີດຸ່ ງັ ເກນີ ກວຸ່ າ 8 ເດຊິເບນ ສຽງເປນັ ພດິ ມຜີ ນົ ຕຸ່ ອາລມົ ຂອງຄນົ ເຮດັ ໃຫຫ້ ງດຸ ຫງດິ , ປະສາດປຸ່ ັນປຸ່ ວນ ເຊຸ່ ງິ ຈະມຜີ ົນຕຸ່ ຄວາມຜິດປົກກະຕຂິ ອງລະບບົ ຍຸ່ ອຍອາຫານ ແລະ ລະບບົ ຮອກໂມນຕຸ່ າງໆ ມນົ ລະ ພດິ ທາງພາບ (Visual Pollution) ຄ ຄວາມບຸ່ ສວຍງາມເມຸ່ ອເບຸ່ ງິ ເຫນັ , ມັກເກດີ ຈາກການກະທາຂອງມະນຸດ ຫຼ ຄວາມມກັ ງຸ່າຍ ໄດແ້ ກຸ່ ການຖິ້ມຂີເ້ ຫຍອ້ ບຸ່ ເລອກສະຖານທຸ່ ,ີ ການຂດີ ຂຽນຕາມສຸ່ ິງກຸ່ ສາ້ ງ ຫຼ ຕາມທຸ່ ີສາທາລະນະ ຕະຫອຼ ດຈນົ ງານກຸ່ ສາ້ ງບາງຢຸ່ າງ ເຊຸ່ ນັ : ສາຍໄຟຟາ້ , ສາຍໂທລະສບັ ທຸ່ ີສບັ ສນົ , ປ້າຍໂຄສະນາທຸ່ ີຕດິ ຕງັ້ ຢຸ່ າງບຸ່ ມລີ ະບຽບ ລວມເຖງິ ການຕາກຜາ້ ຊະຊາຍຕາມອາຄານບາ້ ນເຮອນ ເປນັ ຕນົ້ . 3. ການອະນລຸ ກັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ (Environment Conservation) ການອະນຸລກັ (Conservation) ໝາຍເຖງິ ການໃຊສ້ ຸ່ ງິ ຂອງຢຸ່ າງສມົ ເຫດສມົ ຜນົ ເພຸ່ ອໃຫມ້ ໃີ ຊໄ້ ດຢ້ ຸ່ າງຍນ ຍງົ . ການອະນລຸ ກັ ຈຸ່ ງຶ ເປນັ ການໃຊຕ້ າມຄວາມຈາເປນັ ແລະ ໃຊຢ້ ຸ່ າງປະຢດັ ເພຸ່ ອໃຫມ້ ໃີ ຊໃ້ ນອະນາຄດົ . ການອະນຸລັກສຸ່ ິງແວດລອ້ ມ ຈຸ່ ຶງເປັນການໃຊສ້ ຸ່ ິງຕຸ່ າງໆໃນສຸ່ ິງແວດລ້ອມຢຸ່ າງມີເຫດຜົນ ເພຸ່ ອອານວຍ ປະໂຫຍດຕຸ່ ການດາລງົ ຊີວດິ ຢຸ່ າງມຄີ ຸນນະພາບຂອງມະນດຸ ມຫີ ກຼັ ການດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 86
1). ການໃຊແ້ ບບຍນຍງົ (Sustainable Utilization): ການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນໃດໆ ຕອ້ ງມຄີ ວາມຮູທ້ າ ມະຊາດຂອງຊບັ ພະຍາກອນປະເພດນນັ້ ໆ ເປັນຢຸ່ າງດ,ີ ໃຊຢ້ ຸ່ າງລະມດັ ລະວງັ ບຸ່ ໃຊເ້ ກນີ ຄວາມຈາເປັນຈນົ ເກດີ ຄວາມ ເສຍຫາຍ, ຕອ້ ງຄານງຶ ເຖງິ ຄວາມສນູ ເສຍທຸ່ ີຈະເກດີ ຈາກການໃຊ,້ ເລອກເທກັ ໂນໂລຢີທຸ່ ີເໝາະສົມກບັ ປະເພດຂອງ ຊບັ ພະຍາກອນ, ຮູຊ້ ຸ່ ວງໄລຍະເວລາທຸ່ ີຄວນໃຊ້ ແລະ ຕອ້ ງມີວທິ ີຄວບຄຸມຂອງເສຍ ແລະ ມນົ ລະພາວະທຸ່ ີຈະເກີດ ຂນຶ້ ເຊຸ່ ນັ ການນາຂອງເສຍກບັ ມາໃຊໃ້ ໝຸ່ (recycle) ເປັນຕນົ້ . 2). ການເກບັ (Storage): ເປັນການເກບັ ລວບລວມຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ມີ ແີ ນວໂນມ້ ວຸ່ າຈະຂາດແຄລນໃນ ອະນາຄດົ ອາດມວີ ດັ ຖຸປະສງົ ຄກ໌ົ ອງົ ການເກບັ ກກັ ທຸ່ ແີ ຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປ ເຊຸ່ ນັ ການເກບັ ກກັ ນາ້ ໃນຊຸ່ ວງມນີ າ້ ຫາຼ ຍໄວໃ້ ຊ້ ໃນຊຸ່ ວງເວລາທຸ່ ຈີ ະຂາດນາ້ ການຖະຫນອມອາຫານທຸ່ ີມຫີ າຼ ຍໃນລະດູການຜະລດິ ໄວເ້ ປັນອາຫານນອກລະດກູ ານ ການເກບັ ກກັ ອາດກະທາເພຸ່ ອຄວາມໝນັ້ ຄງົ ກໄດ້ເຊຸ່ ນັ : ການຮກັ ສາປຸ່ າໄມ,້ ແຮຸ່ ທາດ, ແຫຸ່ ງຼ ນາ້ ມນັ , ແຫຸ່ ງຼ ແກ໊ສທາມະ ຊາດ, ແຫຸ່ ຼງນາ້ ເປນັ ຕນົ້ . 3). ການຮັກສາ ແລະ ສອ້ ມແຊມ (Repair): ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີຂາດຫາຍໄປ ຫຼ ໃຊກ້ ານບຸ່ ໄດ້ ເສຸ່ ອມສະ ພາບ ຫຼ ເກດີ ບນັ ຫາ ຕອ້ ງມກີ ານດາເນນີ ການສອ້ ມແຊມໃຫກ້ ບັ ຄນສະພາບທຸ່ ໃີ ຊງ້ ານໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ການຕຸ່ ມອາກາດລງົ ໃນບຸ່ ບາບດັ ນາ້ ເສຍ, ການປຸກໄມທ້ ດົ ແທນໃນປຸ່ າເສຸ່ ອມໂຊມ, ການເພາະຂະຫຍາຍພນັ ສດັ ເພຸ່ ອປຸ່ ອຍສຸ່ ປູ ຸ່ າທາມະຊາດ ເປັນຕນົ້ . ສຸ່ ງິ ເຫຸ່ າຼົ ນອີ້ າດຕອ້ ງໃຊເ້ ທກັ ໂນໂລຢີເຂາົ້ ມາຊຸ່ ວຍແກໄ້ ຂອີກດວ້ ຍ. 4). ການຟ້ນຟູ (Rehabilitation): ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ເີ ຊຸ່ ອມສະພາບຕອ້ ງດາເນນີ ການຟນ້ ຟູໃຫສ້ າມາດນາ ກບັ ມາໃຊປ້ ະໂຫຍດໄດໃ້ ໝຸ່ ເຊຸ່ ງິ ອາດຈະຕອ້ ງໃຊໄ້ ລຍະເວລາດນົ ໃນການຟ້ນຕວົ ລວມເຖງິ ອາດຕອ້ ງໃຊເ້ ທກໂນໂລ ຢຊີ ຸ່ ວຍອີກດວ້ ຍ ເຊຸ່ ັນ: ການຟນ້ ຟູແຫຸ່ ຼງທຸ່ ີຢຸ່ ູຂອງສດັ ນາ້ ໂດຍການສາ້ ງປະກາລງັ ທຽມຈາກວດັ ດຸເຫອຼ ໃຊຕ້ ຸ່ າງໆ, ການ ປຸກປຸ່ າບກົ ແລະ ປຸ່ າຊາຍເລນເພຸ່ ອເປັນທຸ່ ີອາໄສຂອງສດັ ບກົ ແລະ ສດັ ນາ້ ເປນັ ຕນົ້ . 5). ການພັດທະນາ (Development): ສຸ່ ິງແວດລອ້ ມທຸ່ ມີ ຢີ ຸ່ ູເດີມ ຄວນມກີ ານປັບປຸງໃຫດ້ ີຂນຶ້ ເປນັ ການ ເພຸ່ ມີ ປະສດິ ທພິ າບ ເພຸ່ ອຜົນຜະລິດທຸ່ ີດີ ຫຼ ສູງຂນຶ້ . ການພດັ ທະນາຈາເປັນຕອ້ ງອາໄສຄວາມຮູທ້ າງເທກັ ໂນໂລຢີຊນັ້ ສງູ ແລະ ມກີ ານວາງແຜນທຸ່ ີດີຈຸ່ ງຶ ຈະປະສບົ ຄວາມສາເລດັ 6). ການປອ້ ງກັນ (Prevention): ເປັນການປກົ ປອ້ ງ ຄຸມ້ ຄອງບຸ່ ໃຫເ້ ກີດສຸ່ ງິ ທຸ່ ີບຸ່ ເພຸ່ ງິ ປາຖະໜາຕຸ່ ຊບັ ພະ ຍາກອນທຸ່ ີກາລງັ ຈະຖກທາລາຍ ຫຼ ປ້ອງກນັ ບຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ການລຸກລາມໄປຫຼາຍກວຸ່ າທຸ່ ເີ ປັນຢຸ່ ູ. ການປອ້ ງກນັ ອາດໃຊວ້ ທິ ີ ການປະຊາສາພນັ ໃຫຄ້ ວາມຮູ ້ ຫຼ ການບງັ ຄບັ ໃຊກ້ ດົ ໝາຍ ເຊຸ່ ນັ : ການອອກກດົ ລະບຽບຫາ້ ມດານາ້ ເບຸ່ ງິ ປະກາລງັ ໃນ ເຂດນາ້ ຕນ້ ເພຸ່ ອການຟ້ນຕວົ ຂອງປະກາລງັ ທຸ່ ີເກດີ ພາວະຟອກຂາວ ເປັນຕນົ້ . 7). ການສະຫງວນ (Preservation): ເປັນການເກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໂດຍການຫາ້ ມໃຊ້ ໂດຍອາດມກີ ານ ການດົ ໄລຍະເວລາໃນການເກບັ ເຊຸ່ ນັ : ການປດິ ປຸ່ າເປນັ ໄລຍະເວລາ 50 ປີ ເປນັ ຕນົ້ . 8). ການແບຸ່ ງເຂດ (Zonation): ເປນັ ການຈດັ ແບຸ່ ງບລເິ ວນ ຫຼ ກຸ່ ຸມຕາມຄຸນສມົ ບດັ ຂອງຊັບພະຍາກອນ ການແບຸ່ ງເຂດມກັ ໃຊເ້ ມຸ່ ອວທິ ີການໃຫຄ້ ວາມຮູ ້ ຫຼ ການບັງຄບັ ໃຊກ້ ົດໝາຍບຸ່ ໄດຜ້ ນົ ຫຼ ເພຸ່ ອທຸ່ ີຈະການດົ ຂອບເຂດ ໃຫມ້ ີຄວາມຊດັ ເຈນ ເພຸ່ ອໃຫກ້ ານອະນຸລກັ ໄດຜ້ ນົ ເຊຸ່ ນັ : ການຈັດເຮັດອຸທຍິ ານແຫຸ່ ງຊາດ, ເຂດຮກັ ສາພັນສດັ ປຸ່ າ, ເຂດປຸ່ າສະຫງວນແຫຸ່ ງຊາດ, ເມອງຄວບຄຸມມນົ ລະພດິ ເປັນຕນົ້ . 87
4. ການອະນລຸ ກັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມໂດຍການໃຊວ້ ທິ ະຍາສາດ ແລະ ເທກັ ໂນໂລຢີ (Environment Conservation with Science and Technology) ວທິ ະຍາສາດ (Science) ຄ ຄວາມຮູທ້ ຸ່ ໄີ ດຈ້ າກການສກຶ ສາຂເ້ ທດັ ຈງິ ຈາກສຸ່ ງິ ທຸ່ ີມຢີ ຸ່ ໃູ ນທາມະຊາດ ເປັນການ ສະແຫວງຫາຄວາມຮູຢ້ ຸ່ າງເປນັ ລະບບົ ດວ້ ຍວທິ ີການທາງວທິ ະຍາສາດ (Scientific method) ເຊຸ່ ງິ ປະກອບດວ້ ຍ ຂນັ້ ການການດົ ຂອບເຂດຂອງບັນຫາ, ການຕັງ້ ສມົ ມຸດຕຖິ ານ, ການກວດສອບສມົ ມຸດຕຖິ ານ, ການວເິ ຄາະຂມ້ ູນ ແລະ ສະຫລຸບຜົນ ສຸ່ ງິ ທຸ່ ີຄນົ້ ພບົ ຄ ຄວາມຮູ ້ ຫຼ ຂເ້ ທດັ ຈງິ ຂອງປາກດົ ການນນັ້ ໆ. ເທກັ ໂນໂລຢີ (Technology) ຄ ຂະບວນການ ຫຼ ວທິ ີການ ຕະຫອຼ ດຈນົ ເຄຸ່ ອງມທຸ່ ເີ ກດີ ຈາກການນາຄວາມ ຮູທ້ າງວທິ ະຍາສາດມາປະຍຸກໃຊໃ້ ນກດິ ຈະກາຕຸ່ າງໆໃຫເ້ ກີດປະໂຫຍດ. ເທກັ ໂນໂລຢີຈຸ່ ງຶ ເປັນປັດໄຈທຸ່ ີຊຸ່ ວຍໃຫ້ ມະນດຸ ດາລງົ ຊີວດິ ໄດຢ້ ຸ່ າງສະດວກສະບາຍ ແລະ ມຄີ ວາມເປນັ ຢຸ່ ູທຸ່ ດີ ີ ດຸ່ ງັ ທຸ່ ີເຫນັ ໄດຈ້ າກຄວາມກາ້ ວໜາ້ ທາງວທິ ະຍາ ສາດ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ເທກໂນໂລຢີຕຸ່ າງໆ ຫວຼ ງຫຼາຍ ເຊຸ່ ນັ ເທກັ ໂນໂລຢີຊວີ ະພາບທຸ່ ໃີ ຊທ້ າງການແພດ, ໃນການຜະລດິ ຢາ, ທາງການກະເສດໃຊ້ ພນັ ທວຸ ສິ ະວກາໃນການຕດັ ຕຸ່ ຢີນ ເພຸ່ ອປັບປຸງພນັ ພດ, ສດັ ແລະ ຈລຸ ນິ ຊີ ເປັນຕນົ້ . ການໃຊເ້ ທກັ ໂນໂລຢີຕອ້ ງຄານງຶ ເຖິງເທກັ ໂນໂລຢີທຸ່ ີເໝາະສມົ ກບັ ປະເພດຂອງຊບັ ພະຍາກອນ ລວມເຖງິ ຊຸ່ ວງ ເວລາການໃຊ້ ແລະ ສະຖານທຸ່ ີ ບຸ່ ດຸ່ ງັ ນັນ້ ອາດຈະກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຜນົ ເສຍ ແລະ ເປັນອນັ ຕະລາຍທຸ່ ີໃຫຍຸ່ ຫຼວງ ແລະ ຍາກ ຈະແກໄ້ ຂ ດຸ່ ັງຕົວຢຸ່ າງ ການເກດີ ພາວະໂລກຮອ້ ນເຊຸ່ ິງເປັນບັນຫາທຸ່ ເີ ກດີ ຈາກການໃຊເ້ ທກັ ໂນໂລຢີທຸ່ ບີ ຸ່ ເໝາະສົມ ເຮດັ ໃຫເ້ ກີດການປຸ່ ອຍທາດ CFCs ເຂາົ້ ສຸ່ ູຊັນ້ ບນັ ຍາກາດໄປທາລາຍໂອໂຊນຈົນເກດີ ຮູຮຸ່ ົວຂອງຊັນ້ ບນັ ຍາກາດ ຄວາມຮອ້ ນຈຸ່ ງຶ ຜຸ່ ານເຂາົ້ ມາສຸ່ ູຜວິ ໂລກ ເຮດັ ໃຫໂ້ ລກຮອ້ ນ ເຊຸ່ ງິ ມຜີ ນົ ເສຍຕາມມາອີກຫຼາຍເລຸ່ ອງ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ມີ ບນັ ຫາອຸ່ ນໆ ອກີ ຫວຼ ງຫາຼ ຍ ເຊຸ່ ນັ ຝົນອາຊດິ , ກາກນວິ ເຄຼຍ, ນາ້ ເສຍ, ອາກາດເປັນພດິ ເປນັ ຕນົ້ . ຢຸ່ າງໃດກຕາມ ການຄວບຄຸມສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມເປັນພດິ ທຸ່ ີມປີ ະສດິ ທພິ າບກຈາເປນັ ຕອ້ ງໃຊເ້ ທກໂນໂລຢີທຸ່ ີທັນ ສະໄໝ. ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຈຸ່ ງຶ ຄວນທຸ່ ີຈະຕອ້ ງເຮດັ ການສກຶ ສາ ເຮດັ ຄວາມເຂາົ້ ໃຈ ຕະຫຼອດຈນົ ມທີ ກັ ສະການໃຊໃ້ ນທກຸ ລະ ດບັ ຕງັ້ ແຕຸ່ ເທກັ ໂນໂລຢພີ ນ້ ບາ້ ນໄປຈນົ ເຖິງເທກັ ໂນໂລຢີທຸ່ ີມຄີ ວາມຊບັ ຊອ້ ນທຸ່ ີຄວບຄຸມດວ້ ຍອເີ ລກັ ໂທຼນກິ ແລະ ຄອມພວິ ເຕີ ເພຸ່ ອບຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຜົນເສຍທຸ່ ີຕອ້ ງຕາມແກໄ້ ຂໃນພາຍຫງຼັ . 5. ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມກບັ ຄຸນນະພາບຊວີ ດິ (Environment and Quality of Life) ມະນຸດໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນຕະຫຼອດຊີວດິ ໃນຫຼາຍຮູບແບບ ແລະ ໃຊໃ້ ນລກັ ສະນະທຸ່ ີໄດຜ້ ົນຜະລດິ ສູງສຸດ (maximum production) ການໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນຂອງມະນຸດມກັ ກຸ່ ໃຫເ້ ກດີ ຜົນເສຍຕາມມາດວ້ ຍສະເໝີ ຈຸ່ ຶງ ເປັນຜົນຍອ້ ນກບັ ມາເປນັ ອນັ ຕະລາຍຕຸ່ ຄຸນນະພາບຊີວດິ ມະນຸດ. ຄຸນນະພາບຊີວດິ ອາດພຈິ າລະນາຈາກຕວົ ຊີວ້ ດັ ໃນ ເລຸ່ ອງ ສຸຂະພາບອະນາໄມ, ການສກຶ ສາ, ວດັ ທະນະທາ, ເສດຖະກດິ , ຄວາມປອດໄພໃນຊີວດິ ແລະ ຊບັ ສນິ , ການ ນນັ ທະນາການ, ການທຸ່ ອງທຸ່ ຽວ ແລະ ຄວາມຜາສຸກຂອງຄອບຄວົ ແລະ ສງັ ຄມົ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ຄຸນນະພາບຂອງຊີວດິ ຈຸ່ ງຶ ຕອ້ ງປະກອບດວ້ ຍປັດໄຈຕຸ່ ໄປນ:ີ້ 1). ຄວາມຢນຍງົ ທາງເສດຖະກດິ (Sustainable Economy): ມະນດຸ ໃຊຊ້ ບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດໃນ ການດາລງົ ຊີວດິ ແລະ ພດັ ທະນາເສດຖະກດິ ຊບັ ພະຍາກອນບາງຢຸ່ າງໃຊແ້ ລວ້ ສນູ ເສຍ ເຊຸ່ ັນ: ນາ້ ມນັ ເຊອ້ ໄຟທຸ່ ີກາ ລງັ ຈະໝດົ ໄປຈາກໂລກ ເຮດັ ໃຫມ້ ະນຸດເກດີ ການຕຸ່ ນຕວົ ຫນັ ມາໃຫຄ້ ວາມສົນໃຈທຸ່ ຈີ ະໃຊຢ້ ຸ່ າງປະຢັດ ຂະນະດຽວ ກນັ ກຄດິ ຄນົ້ ຫາແຫຸ່ ງຼ ພະລງັ ງານທດົ ແທນໃນຮູບແບບອຸ່ ນ. ຊບັ ພະຍາກອນທຸ່ ີໃຊແ້ ລວ້ ສາ້ ງທົດແທນຂນຶ້ ມາໃໝຸ່ ໄດ້ ມະນຸດກຈະຕອ້ ງໃຊຢ້ ຸ່ າງລະມດັ ລະວງັ , ໃຫກ້ ານໃຊກ້ ບັ ການທດົ ແທນຢຸ່ ໃູ ນລະດບັ ທຸ່ ີສມົ ດູນຢຸ່ ສູ ະເໝີ. 88
2). ຄວາມຢນຍງົ ທາງຄວາມຫາຼ ກຫຼາຍທາງຊີວະພາບ (Sustainable Biodiversity): ຄວາມຫຼາກຫາຼ ຍ ທາງຊີວະພາບຈດັ ເປນັ ແຫຸ່ ງຼ ພນ້ ຖານສາຄນັ ຂອງການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງມະນດຸ ເນຸ່ ອງຈາກເປັນແຫຸ່ ງຼ ອາໄສ, ແຫຸ່ ງຼ ອາຫານ , ເຄຸ່ ອງນຸ່ ຸງຫຸ່ ົມ ແລະ ຢາຮັກສາໂລກທຸ່ ີຈາເປັນຂອງມະນຸດ. ຫາກມະນຸດໃຊປ້ ະໂຫຍດຈາກຊັບພະຍາກອນທຸ່ ີ ເປນັ ຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບຢຸ່ າງເກີນຄວາມຈາເປັນຈນົ ເປັນການທາລາຍຄວາມຫຼາກຫຼາຍທາງຊວີ ະພາບ ມະນຸດກຈະສນູ ເສຍປັດໄຈການດາລງົ ຊວີ ດິ ແລະ ມຊີ ວີ ດິ ທຸ່ ີຍາກລາບາກ. 3). ຄວາມຢນຍງົ ທາງດາ້ ນຄຸນນະພາບຊີວິດ (Sustainable Quality of Life): ຄຸນະພາບຊີວດິ ຄ ລະ ດບັ ສະພາບການດາລງົ ຊີວດິ ຂອງມະນຸດຕາມອງົ ປະກອບຂອງຊີວດິ ໄດແ້ ກຸ່ : ທາງຮຸ່ າງກາຍ, ທາງອາລມົ , ທາງສງັ ຄມົ , ທາງຄວາມຄດິ ແລະ ຈິດໃຈ. ຄຸນນະພາບຊີວິດຄວນປະກອບດວ້ ຍອງົ ປະກອບຕຸ່ ໄປນີ້ ຄ: ການໄດຮ້ ບັ ອາຫານ, ເຄຸ່ ອງນຸ່ ຸງຫຸ່ ມົ ແລະ ທຸ່ ີຢຸ່ ູອາໄສທຸ່ ີເໝາະສົມ. ການມສີ ຸກຂະພາບອະນາໄມທຸ່ ີດີ, ມຄີ ວາມໝັນ້ ຄົງປອດໄພໃນຊີວິດ ແລະ ຊບັ ສນິ ມຄີ ວາມສະດວກສະບາຍໃນການດາລງົ ຊີວດິ , ມກີ ານສກຶ ສາທຸ່ ີດີ, ຄອບຄວົ ມຄີ ວາມສຸກ, ມວີ ຽກງານ ທຸ່ ີດີ ແລະ ພໃຈ, ມສີ ະພາບແວດລອ້ ມທຸ່ ດີ ີ ແລະ ສະອາດ ມວີ ດັ ທະນະທາ, ຂະນບົ ທານຽມ, ປະເພນທີ ຸ່ ີດ,ີ ມສີ ນິ ລະ ທາ ແລະ ຈະລຍິ ະທາປະຈາໃຈ, ມອີ ດິ ສະຫລະໃນການສະແດງຄວາມຄດິ ເຫນັ , ມສີ ດິ ທິ ແລະ ໂອກາດ ສະເໝີພາກ ແລະ ມບີ ດົ ບາດໃນສງັ ຄມົ . ຈາກອງົ ປະກອບດຸ່ ງັ ກຸ່ າວ ການມຄີ ຸນນະພາບຊີວດິ ທຸ່ ີດີຈຸ່ ງຶ ເປັນຊີວດິ ທຸ່ ີມຄີ ວາມເປັນຢຸ່ ໃູ ນລະດບັ ທຸ່ ເີ ປັນກາງ, ມີ ຄວາມພດ,ີ ບຸ່ ຟຸ່ ຸມເຟອຍ ແລະ ຍາກຈນົ ອນັ ເປນັ ສາເຫດຂອງການທາລາຍຊບັ ພະຍາກອນທາມະຊາດ. ຄຸນນະພາບຊີ ວດິ ຈຸ່ ງຶ ເປັນຊີວດິ ທຸ່ ມີ ສີ ຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີດີ, ມເີ ສດຖະກດິ ດ,ີ ໄດຮ້ ບັ ຄວາມຍຸດຕທິ າທາງສງັ ຄມົ ແລະ ເປັນສງັ ຄມົ ທຸ່ ີເອອ້ ອາທອນ ເພຸ່ ງິ ພາອາໄສກນັ ໄດ.້ 89
ພາກປະຕບິ ດັ ຕວົ ຈງິ ບດົ ນາ ນເິ ວດວທິ ະຍາ (ecology) ຄ ການສກຶ ສາຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມ ທຸ່ ມີ ຊີ ີວດິ ໄດແ້ ກຸ່ ພດ ສດັ ແລະ ສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ອຸ່ ນໆ ຕວົ ຢຸ່ າງສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມທຸ່ ີບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ : ດນິ , ນາ້ , ອາກາດ, ອຸນ ຫະພູມ, ຄວາມຊຸ່ ຸມ, ຊາກອງົ ຄະທາດ ແລະ ເກອແຮຸ່ ຕຸ່ າງໆ ເປນັ ຕນົ້ . ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ໃນແຫຸ່ ງຼ ທຸ່ ຢີ ຸ່ ູອາໄສໃນທາມະຊາດ (habitat) ຈະມີໜາ້ ທຸ່ ີແບບອາຫານ (trophic niche) ຕຸ່ າງໆ ກນັ ເຊຸ່ ງິ ເປັນບດົ ບາດທຸ່ ີກຸ່ ຽວຂອ້ ງກັບການຖຸ່ າຍ ທອດພະລງັ ງານ (energy transfer) ແລະ ການໝູນວຽນທາດເປັນວດັ ຖະຈກັ (material cycle) ຂອງລະບບົ ນເິ ວດເພຸ່ ອໃຫດ້ າລົງຊີວດິ ໄວເ້ ຊຸ່ ງິ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ີສະຖຽນ (stable ecosystem). ດຸ່ ັງນນັ້ , ເມຸ່ ອກຸ່ າວເຖງິ ລະບບົ ນເິ ວດ(ecosystem) ຈຸ່ ງຶ ໝາຍເຖງິ ທງັ ອງົ ປະກອບ ແລະ ການເຮດັ ວຽກຂອງລະບບົ ນເິ ວດ. ອງົ ປະກອບຂອງລະ ບບົ ນເິ ວດໄດແ້ ກຸ່ ສງັ ຄມົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ (biological community) ແລະ ປັດໄຈທາງກາຍະພາບຕຸ່ າງໆຂອງແຕຸ່ ລະລະ ບບົ ນເິ ວດສຸ່ ວນການເຮດັ ວຽກ (function) ຂອງລະບບົ ນເິ ວດໝາຍເຖິງຂະບວນການຕຸ່ າງໆທຸ່ ີເກດີ ຂນຶ້ ໃນລະບບົ ນິ ເວດເພຸ່ ອໃຫລ້ ະບບົ ນເິ ວດນນັ້ ດາລງົ ຢຸ່ ູໄດ້ ເຊຸ່ ນັ : ການສງັ ເຄາະດວ້ ຍແສງ, ການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານ ແລະ ການໝູນ ວຽນຂອງທາດຕຸ່ າງໆໃນສງັ ຄມົ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຫໜຸ່ ີງຶ ໆ ຈະປະກອບດວ້ ຍຫຼາຍປະຊາກອນ (population) ແຕຸ່ ລະປະຊາ ກອນມໜີ າ້ ທຸ່ ີແບບອາຫານແຕກຕຸ່ າງກນັ ເຊຸ່ ນັ : ເປັນຜູຜ້ ະລດິ (producer), ຜບູ້ ລໂິ ພກພດ (herbivore), ຜບູ້ ລິ ໂພກສດັ (carnivore), ຜູບ້ ລິໂພກສດັ ແລະ ພດ (omnivore), ຜບູ້ ລໂິ ພກຊາກອງົ ຄະທາດ (detritivore ຫຼ scavenger) ແລະ ຜຍູ້ ຸ່ ອຍສະຫຼາຍຊາກອງົ ຄະທາດ (decomposer). ຄວາມສາພັນລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມີຊີວິດຕຸ່ າງຊະນິດ (interspecific relationship) ມີຫຼ າຍແບບ ເຊຸ່ ັນ : mutualism, commensalism, parasitism, predation ແລະ competition ເປັນຕນົ້ . ທານອງດຽວກັນ ຄວາມສາພັນລະຫວຸ່ າງສະມາຊກິ ຂອງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຊະນດິ ດຽວກນັ (intraspecific relationship) ມຫີ ຼາຍແບບ ເຊຸ່ ນັ : competition, social hierarchy ແລະ social communication ເປນັ ຕນົ້ . ນອກຈາກນີ ຍງັ ມຄີ ວາມ ສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ບຸ່ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ saprophytism, photosynthesis ແລະ phototaxis ເປັນ ຕນົ້ . ຕວົ ຢຸ່ າງຂອງລະບບົ ນເິ ວດເຊຸ່ ນັ ລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ົງຫຍາ້ (grassfield ecosystem) ລະບົບນເິ ວດສະນາ້ (pond ecosystem)F ລ ະບົບ ນິເວ ດ ພຸ່ ຸ ມ ໄມ້ (bush ecosystem)F ລ ະ ບົບ ນິເວ ດ ທ ະເລ (marine ecosystem) ແລະ ລະບບົ ນເິ ວດປຸ່ າດງົ ດບິ (evergreen forest ecosystem) ເປັນຕນົ້ ຈະເຫນັ ວຸ່ າລະບບົ ນິ ເວດມຂີ ະໜາດໃຫຍຸ່ ຫຼ ນອ້ ຍແຕກຕຸ່ າງກນັ ໄປ ແຕຸ່ ອງົ ປະກອບພາຍໃນ ຫຼ ໜາ້ ທຸ່ ີການທາ້ ງານພາຍໃນລະບບົ ຈະຄາ້ ຍ ເຄຸ່ ງິ ກນັ . ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ (food chain) ແລະ ຕາໜຸ່ າງອາຫານ (food web) ເປັນແຜນພາບສະແດງຄວາມສາພນັ ຂອງການຖຸ່ າຍທອດພະລງັ ງານແບບອາຫານ ໂດຍການກນິ ກນັ ເປັນທອດໆ ຕາມລາດັບຂັນ້ ຂອງຊັນ້ ອາຫານ (trophic level) ການຂຽນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານນຍິ ມົ ເລຸ່ ມີ ຕນົ້ ທຸ່ ີພດ ຫຼ ຊາກອງົ ຄະທາດ ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບທຸ່ ເີ ລຸ່ ີມຈາກພດເອີນ້ ວຸ່ າ grazing food chain ຫຼ predator food chain ເຊຸ່ ນັ : ຫຍາ້ ງວົ ຄນົ 90
ຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານແບບທຸ່ ີເລຸ່ ີມຈາກຊາກອງົ ຄະທາດເອນີ້ ວຸ່ າ detritus food chain ເຊຸ່ ນັ : ຂອນໄມຜ້ ຸ ປວກ ນກົ ຮູບທີ 1 ຕາໜຸ່ າງອາຫານບລເິ ວນ salt marsh ແຫຸ່ ງົ ໜຸ່ ງຶ (Turk and Turk, 1984) 1. ຈຸດປະສງົ ແບບພດຶ ຕກິ າ ເມຸ່ ອນກັ ສກຶ ສາປະຕບິ ດັ ການນີ້ ແລວ້ ສາມາດ: - ອະທບິ າຍອງົ ປະກອບພນ້ ຖານຂອງລະບບົ ນເິ ວດແບບຕຸ່ າງໆໄດ້ 91
- ອະທບິ າຍຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ກບັ ສຸ່ ງິ ແວດລອ້ ມແບບຕຸ່ າງໆໄດ້ - ໃຊເ້ ຄຸ່ ອງມໃນການວດັ ຄຸ່ າປດັ ໄຈທາງກາຍະພາບບາງປະການໄດຢ້ ຸ່ າງຖກຕອ້ ງ - ເກບັ ຂມ້ ູນເບອ້ ງຕນົ້ ທາງຊີວະພາບ ແລະ ກາຍະພາບສາລບັ ການສກຶ ສານເິ ວດວທິ ະຍາໄດ້ - ຂຽນຕຸ່ ອງໂສອ້ າຫານ ແລະ ຕາໜຸ່ າງອາຫານໄດ້ 2. ວດັ ດຸ ແລະ ອຸປະກອນ - ທຸ່ ພລາດຕກິ , ຜາ້ ໄນລອນຕາຖຸ່ ີ, ເຈຍ້ ຊມຶ , ໂອຕກັ ນາ້ - ຊວ້ ນຂຸດດນິ , ແວຸ່ ນຂະຫຍາຍ, ປາກຄບີ , ເຊອກຟາງ, ຖົງພລາດຕກິ , ຢາງຮດັ - ຂວດແກວ້ ພອ້ ມຝາປິດ, ຫຼອດແກວ້ ທດົ ລອງ - pH paper - Secchi disc - Thermometer - Hygrometer - ເຄຸ່ ອງຊຸ່ ງັ - ຕູອ້ ບົ - ກອ້ ງຈລຸ ະທດັ ແລະ ກອ້ ງສະເຕີລໂິ ອ 3. ການປະຕບິ ດັ 3.1. ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດສະນາ້ ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດສະນາ້ ປະຕບິ ດັ ຕາມຂນັ້ ຕອນດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ປັດໄຈທາງຊວີ ະພາບ ກ. ເລອກສະນາ້ ທຸ່ ີຈະສກຶ ສາ ຈາກນນັ້ ບນັ ທກຶ ຂມ້ ູນຕຸ່ າງໆ ຕາມທຸ່ ີການດົ ຂ. ມພີ ດ ແລະ ສັດທຸ່ ີເຫນັ ດວ້ ຍຕາເປຸ່ ົາຈກັ ຊະນດິ , ມຫີ ຍງັ ແດຸ່ , ປະລມິ ານຫາຼ ຍນອ້ ຍສຸ່ າໃດ ພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີ ນກັ ສກຶ ສາຕອ້ ງການນາ້ ກບັ ມາກວດຫາຊະນດິ ໃນຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການໃຫເ້ ກບັ ໃສຸ່ ຖົງພລາດຕກິ ຫຼ ຂວດນາ້ ແລວ້ ນາ້ ກບັ ມາ ຖາ້ ຮູຈ້ ກັ ຊຸ່ ແລວ້ ກບຸ່ ຈາ້ ເປັນຕອ້ ງເກບັ ກບັ ມາຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ ພຽງແຕຸ່ ບນັ ທກຶ ຈານວນຂອງແຕຸ່ ລະຊະນິດ ແລະ ບລເິ ວນທຸ່ ີພບົ ເອາົ ໄວ,້ ແຕຸ່ ຖາ້ ຫາກນັກສກຶ ສາຕອ້ ງການກວດເບຸ່ ງິ ໃຫຊ້ ດັ ເຈນວຸ່ າມນັ ມຮີ ູບຮຸ່ າງລກັ ສະນະແບບ ໃດກເກບັ ກບັ ມາຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການໄດ.້ ຄ.ໃນສະນາ້ ຈະມສີ ຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຂະໜາດນອ້ ຍໆ ເຊຸ່ ນັ : ແພຼງຕອນພດ (phytoplankton), ແພລງຕອນສັດ (zooplankton), ສດັ ບຸ່ ມກີ ະດູກສນັ ຫຼັງ (invertebrate) ແລະ ແບກທເີ ຣຍ. ຖາ້ ຕອ້ ງການເບຸ່ ງິ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຂະໜ າດນອ້ ຍເຫຸ່ າຼົ ນີ້ ໃຫເ້ ກບັ ນາ້ ກບັ ມາແລວ້ ນາ້ ມາສຸ່ ອງເບຸ່ ງິ ດວ້ ຍກອ້ ງຈລຸ ະທດັ ທຸ່ ຫີ ອ້ ງປະຕບິ ດັ ການການທດົ ລອງ. ງ. ໜາ້ ທຸ່ ີແບບອາຫານຂອງສດັ (trophic niche) ອາດສງັ ເກດເຫນັ ໄດຂ້ ະນະສກຶ ສາວຸ່ າມນັ ກາລງັ ກນິ ຫຍງັ ຫຼ ຜຸ່ າກະເພາະອາຫານເບຸ່ ງິ ຫຼ ເຄີຍຮູມ້ າກຸ່ ອນ ຫຼ ຮູຈ້ າກເອກະສານ ຫຼ ປຶກສາອາຈານ. ຈ. ຂຽນສາຍໃຍອາຫານ (food web) ສະແດງຄວາມສາພນັ ລະຫວຸ່ າງສຸ່ ິງມຊີ ີວດິ ໃນສະນາ້ ທຸ່ ີສກຶ ສາ ໃຫ້ ສມົ ບນູ ທຸ່ ີສຸດ. 2). ປັດໄຈທາງກາຍະພາບ ໃຫນ້ ັກສຶກສາສຶກສາປັດໄຈທາງກາຍະພາບຕຸ່ າງໆ ດຸ່ ັງນີ:້ 92
ກ. ຮູບຮຸ່ າງຂອງສະນາ້ (topography): ວດັ ແທກຄວາມກວາ້ ງ, ຄວາມຍາວ ແລະ ຄວາມເລກິ ແລວ້ ປະ ເມນີ ຂະໜາດພນ້ ທຸ່ ີ. ຂ. ອຸນຫະພູມ: ວດັ ແທກອຸນຫະພູມໃນອາກາດ, ທຸ່ ລີ ະດບັ ຜວິ ນາ້ ແລະ ໃຕຜ້ ວິ ນາ້ 30 ຊັງຕແິ ມດັ ໂດຍໃຊ້ thermometer. ຄ. ແສງສະຫວຸ່ າງ: ປະມານວຸ່ າແສງແດດສຸ່ ອງໂດຍກງົ ເທງິ ບລເິ ວນທຸ່ ີສກຶ ສາຈກັ ຊຸ່ ວົ ໂມງຕຸ່ ມ.້ ງ. ຄຸ່ າ Transparency: ວດັ ໄລຍະທາງທຸ່ ີແສງຜຸ່ ານລງົ ໄປໃນນາ້ ໄດຈ້ ັກແມດັ (transparency) ດວ້ ຍ ເຄຸ່ ອງມທຸ່ ເີ ອີນ້ ວຸ່ າ Secchi disc ໂດຍຢຸ່ ອນ Secchi disc ລງົ ໄປຈນົ ເຖງິ ຈດຸ ທຸ່ ີເລຸ່ ມີ ເບຸ່ ງິ ບຸ່ ເຫນັ ສມົ ມຸດໄດໄ້ ລຍະ ທາງ 1.5 ແມດັ ຢຸ່ ອນລົງໄປອກີ ໃຫເ້ ກນີ ຈດຸ ນີ້ ນອ້ ຍໆ ແລວ້ ຄຸ່ ອຍໆ ດງຶ ຂຶນ້ ຈົນເລຸ່ ີມເບຸ່ ິງເຫນັ ແຜຸ່ ນ Secchi disc ສມົ ມຸດໄດໄ້ ລຍະທາງ 1.6 ແມດັ ດຸ່ ງັ ນນັ້ ຄຸ່ າ Transparency = (1.5 + 1.6)/2 = 1.55 ແມດັ . ຈ. ສະພາບຂອງດນິ ກນົ້ ສະ: ໃຊໄ້ ມເ້ ຂຸ່ ຍດນິ ກນົ້ ສະຂນຶ້ ມາເບຸ່ ງິ ວຸ່ າມລີ ກັ ສະນະເປັນຂຕີ້ ມົ , ຊາຍ ຫຼ ດນິ ໜຽວ ສງັ ເກດສີ ແລະ ກຸ່ ນິ . ສ. pH ຂອງດນິ ກນົ້ ສະ: ນາ້ ຕວົ ຢຸ່ າງດນິ ຈານວນນອ້ ຍໆກບັ ມາທຸ່ ີຫອ້ ງປະຕິບດັ ການ, ລະລາຍໃນນາ້ ກນົ້ ສະ ໂດຍໃຊດ້ ນິ 1 ສຸ່ ວນຕຸ່ ນາ້ ກຸ່ ນັ 2 ສຸ່ ວນ ຖິມ້ ປະໄວໄ້ ລຍະໜຸ່ ງຶ ແລວ້ ວດັ pH ບລເິ ວນສຸ່ ວນນາ້ ໃສດວ້ ຍ pH paper. ຊ. pH ຂອງນາ້ : ນາຕວົ ຢຸ່ າງນາ້ ປະລມິ ານເລກັ ນອ້ ຍໃສຸ່ ຂວດແກວ້ ກັບມາວັດ pH ດວ້ ຍ pH paper ທຸ່ ີ ຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ ຍ. ສີ ແລະ ຄວາມຂຸ່ ຸ ນຂອງນາ້ : ສັງເກດວຸ່ າເປັນສີຂຽວ, ເຫຼອງ ຫຼ ດາ ແລະ ຂຸ່ ຸ ນ ຫຼ ໃສແບບໃດ ໂດຍ ປຽບທຽບກບັ ນາ້ ປະປາ. 3.2. ການສກຶ ສາລະບົບນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ການສກຶ ສາລະບບົ ນເິ ວດທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ປະຕບິ ດັ ຕາມຂນັ້ ຕອນດຸ່ ງັ ນ:ີ້ 1). ປດັ ໄຈທາງຊວີ ະພາບ ກ. ເລອກທຸ່ ງົ ຫຍາ້ ທຸ່ ີຈະສກຶ ສາ ຂ. ກາໜດົ ພນ້ ທຸ່ ສີ ຸ່ ຸມຕວົ ຢຸ່ າງ (quadrat) ຂະໜາດ 1 x 1 ຕາແມດັ ຈານວນ 2 ແຫຸ່ ງ ຄ. ມຫີ ຍາ້ ແລະ ພດອຸ່ ນໆ ຈກັ ຊະນດິ , ມຫີ ຍງັ ແດຸ່ , ປະລມິ ານໂດຍສະເລຸ່ ຍຫຼາຍນອ້ ຍປານໃດ ງ. ມສີ ດັ ຈກັ ຊະນດິ , ມຫີ ຍັງແດຸ່ , ປະລມິ ານໂດຍສະເລຸ່ ຍຫຼາຍນອ້ ຍປານໃດ ໂດຍເຂຸ່ ຍເບຸ່ ງິ ຕາມຜວິ ດນິ ແລະ ໃຊຊ້ ວ້ ນມຂູດດນິ ເລກິ ປະມານ 5 ຊັງຕແິ ມັດ ເພຸ່ ອຫາສດັ ໃນດນິ ພດ ແລະ ສດັ ທຸ່ ີນກສກຶ ສາຕອ້ ງການນາ້ ກບັ ມາ ກວດຫາຊະນດິ ໃນຫອ້ ງປະຕບິ ັດການ ໃຫເ້ ກບັ ໃສຸ່ ຖົງພລາດຕກິ ຖາ້ ຮູຈ້ ກັ ຊຸ່ ແລວ້ ກບຸ່ ຈາ້ ເປັນຕອ້ ງເກບັ ກບັ ມາຫອ້ ງ ປະຕບິ ດັ ການ ພຽງແຕຸ່ ບນັ ທກຶ ຈາ້ ນວນົ ຂອງແຕຸ່ ລະຊະນດິ ແລະ ບລເິ ວນທຸ່ ີພບົ ເອາົ ໄວ,້ ແຕຸ່ ຖາ້ ຫາກນກັ ສກຶ ສາຕອ້ ງ ການກວດເບຸ່ ງິ ໃຫຊ້ ດັ ເຈນວຸ່ າມນັ ມຮີ ູບຮຸ່ າງລກັ ສະນະແບບໃດກເກບັ ກບັ ມາຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການໄດ.້ ຈ. ສຸ່ ງິ ມີຊີວດິ ຂະໜາດນອ້ ຍທຸ່ ີເບຸ່ ິງບຸ່ ເຫນັ ດວ້ ຍຕາເປຸ່ າົ ແຕຸ່ ເປນັ ທຸ່ ີຮູກ້ ນັ ດີວຸ່ າມໃີ ນດນິ ໄດແ້ ກຸ່ : ແບກທີເຣຍ, ເ ຊອ້ ຣາ, ໄຮດນິ (soil mite), ແມງຫາງດີດ (collembolan) ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ຂອງແມງຫາງດີດ ແລະ ໄຮ ຈະກນິ ຊາກ ແບກທີເຣຍ ແລະ ເຊອ້ ຣາໃນດນິ ຂະນະດຽວກນັ ສດັ ອຸ່ ນໆ ທຸ່ ີໃຫຍຸ່ ກວຸ່ າມກັ ຈະກນິ ໄຮ ແລະ ແມງຫາງດີດເປັນ ອາຫານ ຖ້າຕອ້ ງການເບຸ່ ງິ ສັດໃນດນິ ຂະໜາດນອ້ ຍເຫຸ່ ຼົານີ້ ໃຫ້ເກບັ ໃສຸ່ ຖົງພລາດຕິກ ນາ້ ກັບມາສຸ່ ອງດວ້ ຍກອ້ ງ ຈລຸ ະທດັ ທຸ່ ີຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ 93
ສ. ໜາ້ ທຸ່ ແີ ບບອາຫານຂອງສດັ (trophic niche) ຖາ້ ສງັ ເກດເຫນັ ສດັ ອຢຸ່ ູຕາມໃບໄມໃ້ ບຫຍາ້ ມແີ ນວໂນມ້ ວຸ່ າສດັ ນນັ້ ຈະເປນັ herbivore ເຊຸ່ ນັ : ພວກເພລີ ຫຼ ອາດເຫັນແມງມຸມຢຸ່ ູໃກເ້ ພຍ້ , ນັນ້ ສະແດງແນວໂນມ້ ວຸ່ າ ແມງ ມຸມກນິ ເພຍ້ . ດຸ່ ງັ ນນັ້ , ແມງມຸມເປນັ carnivore ສດັ ສຸ່ ວນໃຫຍຸ່ ທຸ່ ີພບົ ໃນດນິ ແລະ ຜິວດິນມກັ ເປັນພວກກນິ ຊາກ (detritivore) ເຊຸ່ ັນ: ຕວົ ກະປິ (woodlice), ແມງແກບ, ດວ້ ງດິນ, ຂີກ້ ະເດອນດິນ ແລະ ມີພວກກິນສັດ (carnivore) ເຊຸ່ ນັ : ແມງມຸມ, ແມງປຸ່ ອງປອມ (pseudoscorpion) ແລະ ຂີເ້ ຂບັ ເປນັ ຕນົ້ . ຊ. ຂຽນສາຍໃຍອາຫານ (food web) ໃຫສ້ ມົ ບູນທຸ່ ສີ ຸດ 2). ປັດໄຈທາງກາຍະພາບ ກ. ຮູບຮຸ່ າງຂອງທຸ່ ງົ ຫຍາ້ : ວດັ ຄວາມກວາ້ ງ ແລະ ຄວາມຍາວ ແລວ້ ປະເມນີ ຂະໜາດພນ້ ທຸ່ ີ ຂ. ອຸນຫະພູມ: ວດັ ອຸ ນຫະພູມບລເິ ວນຜິວດນິ ແລະ ໃຕຜ້ ິວດິນເລກິ ປະມານ 10 ຊັງຕິແມັດ ໂດຍໃຊ້ thermometer ຄ. ແສງສະຫວຸ່ າງ: ປະມານວຸ່ າແສງແດດສຸ່ ອງໂດຍກງົ ເທງິ ບລເິ ວນທີ່່ສຸ ກຶ ສາຈກັ ຊຸ່ ວົ ໂມງຕຸ່ ມ້ ງ. ຄວາມຊຸ່ ຸມ: ວດັ ຄວາມຊຸ່ ຸມສາພດັ ຂອງອາກາດໂດຍໃຊເ້ ຄຸ່ ອງ hygrometer ຈ. pH ຂອງດນິ : ນາ້ ຕວົ ຢຸ່ າງດນິ ຈານວນນອ້ ຍໜຸ່ ງຶ ກບັ ມາທຸ່ ຫີ ອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ, ລະລາຍໃນນາ້ ກຸ່ ນັ ໂດຍໃຊ້ ດນິ 1 ສຸ່ ວນ ຕຸ່ ນາ້ ກຸ່ ນັ 2 ສຸ່ ວນ ປະໄວຈ້ ກັ ໄລຍະໜຸ່ ງຶ , ວດັ pH ບລເິ ວນສຸ່ ວນນາ້ ໃສ ດວ້ ຍ pH paper ສ. ສີຂອງດນິ : ສງັ ເກດວຸ່ າເປັນສເີ ທາົ ຫຼ ນາ້ ຕານ ຫຼ ດາ ມຊີ າກອງົ ຄະທາດຫາຼ ຍ ຫຼ ນອ້ ຍປານໃດ ຊ. ເນອ້ ດນິ : ສງັ ເກດວຸ່ າດນິ ມລີ ກັ ສະນະຫຍາບ ຫຼ ລະອຽດແບບໃດ 3.3. ການສຶກສາລັກສະນະສົມບັດຂອງດິນຕົວຢຸ່ າງໃນຫອ້ ງປະຕິບັດການ ດນິ ປະກອບດວ້ ຍອະນຸພາກດນິ (soil particle) ແລະ ອງົ ຄະທາດວດັ ຖຸ ນອກຈາກນນັ້ ໃນດນິ ຕອ້ ງມນີ າ້ ອາກາດ ແລະ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຕຸ່ າງໆ ຈຸ່ ງຶ ຈະເປັນດນິ ທຸ່ ີອຸດມົ ສມົ ບນູ ໄດ.້ ອະນຸພາກດນິ ແບຸ່ ງເປນັ 3 ຊະນດິ ຕາມຂະໜາດ ອະນຸພາກ ຄ: - ດນິ ໜຽວ (clay) ມເີ ສນັ້ ຜຸ່ າສນູ ກາງນອ້ ຍກວຸ່ າ 0.002 ມລິ ແິ ມດັ - ດນິ ຫວນ (silt) ມເີ ສນັ້ ຜຸ່ າສູນກາງຢຸ່ ູລະຫວຸ່ າງ 0.002 - 0.02 ມລິ ແິ ມດັ - ດນິ ຊາຍ (sand) ມເີ ສນັ້ ຜຸ່ າສນູ ກາງຢຸ່ ູລະຫວຸ່ າງ 0.02 - 2.00 ມລິ ແິ ມດັ ເນອ້ ດນິ ຈະຫຍາບ ຫຼ ລະອຽດຂນຶ້ ຢຸ່ ູກບັ ສດັ ສຸ່ ວນຂອງອນຸພາກທງັ 3 ຖາ້ ມອີ ະນຸພາກດນິ ໜຽວຫຼາຍເນອ້ ດິນ ຈະລະອຽດຫຼາຍ ຫຼ ຖາ້ ມອີ ະນພຸ າກດນິ ຊາຍຫາຼ ຍເນອ້ ດນິ ກຈະຫຍາບຫຼາຍ, ດນິ ອະນພຸ າກນອ້ ຍຈະດດູ ຊບັ ນາ້ ແລະ ອງົ ຄະທາດ ໄດຫ້ າຼ ຍກວຸ່ າດນິ ອະນຸພາກໃຫຍຸ່ ແຕຸ່ ການຖຸ່ າຍເທອາກາດຈະນອ້ ຍກວຸ່ າດນິ ໜຽວເຊຸ່ ງິ ດດູ ຊັບນາ້ ໄວຫ້ າຼ ຍ ເກນີ ໄປເຮດັ ໃຫກ້ ານຖຸ່ າຍເທອາກາດບຸ່ ດີກບຸ່ ເໝາະກບັ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ເຊຸ່ ນັ ກນັ ສະພາບດນິ ທຸ່ ີເໝາະຕຸ່ ສຸ່ ງິ ມຊີ ີວດິ ຈະຕອ້ ງ ມສີ ດັ ສຸ່ ວນຂອງອະນພຸ າກທງັ ສາມພເໝາະສມົ . ປະຕບິ ດັ ການຄງັ້ ນີ ກາໜດົ ໃຫສ້ ກຶ ສາດນິ ໃນຫອ້ ງປະຕບິ ດັ ການ 2 ຊະນດິ ຄ ດນິ ຕົວຢຸ່ າງ 1 ແລະ ດນິ ຕວົ ຢຸ່ າງ 2ລກັ ສະນະສມົ ບດັ ທຸ່ ີການດົ ໃຫສ້ ກຶ ສາ ໄດແ້ ກຸ່ : 1). ເນອ້ ດນິ (soil texture): ໃຊນ້ ວິ້ ມບີບ ດນິ ກຈະຮູວ້ ຸ່ າຫຍາບ ຫຼ ລະອຽດ ຫຼ ເພຸ່ ອໃຫແ້ ນຸ່ ນອນ ຕອ້ ງເອາົ ນາ້ ພຸ່ ນົ ດິນໃຫຊ້ ຸ່ ຸມ ຖາ້ ປ້ັນເປນັ ແທຸ່ ງໄດ້ ຫຼ ແຜຸ່ ເປັນແຜຸ່ ນໄດ້ ສະແດງວຸ່ າມມີ ອະນຸພາກດນິ ໜຽວຫຼາຍ ຈຸ່ ງຶ ມເີ ນອ້ ດນິ ລະອຽດເປນັ ປະເພດດນິ ໜຽວ, ຖາ້ ປັນ້ ເປັນແທຸ່ ງບຸ່ ໄດກ້ ພສະຫລຸບ ໄດວ້ ຸ່ າເປັນດນິ ປະເພດດນິ ຮຸ່ ວນ. 2). ສີຂອງດນິ : ຖາ້ ສີເຂມັ້ ມກັ ຈະມອີ ງົ ຄະທາດ ປະປນົ ຢຸ່ ູຫາຼ ຍກວຸ່ າດນິ ສຈີ າງ 94
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
