2 Aşağıda verilen besin zinciri ile ilgili soruları cevaplayınız. a) Yukarıda resimleri verilen canlıları bir besin zinciri olacak şekilde aşağıdaki kutucuklara yerleştiriniz. 1 234 5 b) Bu zincirde üreticiden tüketiciye doğru hangi özellikler azalır? Birey sayısı Aktarılan enerji Biyokütle c) Bu zincirde hangi özellikler üreticiden tüketiciye doğru artar? Zehir birikimi Vücut büyüklüğü UYGULAMA ALANI d) Havuçların zarar görmemesi için kullanılan böcek ilacı en çok hangi canlının vücudunda birikir? Son tüketici (Kartal) e) Bu zincirde 2. tüketici sayısı azalırsa diğer canlılar nasıl etkilenir? Sıralayınız. Üretici azalır 1. tüketici artar 3. tüketici azalır 32
7 Şekildeki canlılar ile ilgili verilen ifadelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazınız. ot çekirge serçe saprofitler yılan ağaç porsuk tırtıl fare tilki UYGULAMA ALANI 1. Üreticiler ana enerji kaynağından doğrudan yararlanırlar. 2. Tırtıllar otçul beslenen canlılardır. 3. Porsuk hem etçil hem otçul beslenir. 4. Yılan sayısı artarsa çekirge sayısı da artar. 5. Mantar ve bakteriler saprofit canlılardır. 6. Serçe otçul olarak beslenir. 7. Yılan porsuğu yediğinde 2. tüketici olur. 8. Tilki fareyi yediğinde 3. tüketici olur. 9. Her canlı bir üst basamağa enerjinin %10’unu aktarır. 10. Gerektiğinde otçullar etçil de beslenebilir. 36
Ekosistemde Madde ve Enerji Akışı PEKİŞTİRME TESTİ 3 1. 3. Yukarıdaki şemada bir ekosistemdeki besin ağı Yukarıda verilen besin piramidindeki hangi gösterilmektedir. canlının besin yolu ile aldığı enerji miktarı en az iken dokusunda biriken toksin miktarı en Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi yan- çoktur? lıştır? A) Farelerin sayısının azalması yılanların sayısı- A) Ot B) Çekirge C) Kurbağa nı azaltır. D) Yılan E) Leylek B) Aslanların sayısının artması otların sayısını arttırır. C) Yılanlar üçüncü trofik düzeydedir. D) Antiloplar ikinci trofik düzeydedir. E) Kartalların dokusunda biriken toksin miktarı farelerinkinden azdır. 2. Aşağıda verilen olaylardan hangisi atmosfer- 4. Ekosistemde bulunan saprofit canlılarda göz- deki karbondioksit oranının değişmesini diğer- lenen, lerinden farklı yönden etkiler? I. heterotrof beslenme A) Saprofit canlıların solunumu II. ölü organik atıkları inorganiğe dönüştürme B) Üreticilerin besin sentezi III. solunum enzimi üretme C) Fosil yakıtlarının kullanılması IV. besin ile sindirim enzimlerinin tepkimesini D) Kireç taşından jeolojik süreçte karbon çıkması hücre dışında gerçekleştirme E) Orman yangınları PEKİŞTİRME olaylarından hangileri aynı besin zincirinde 48 bulunan diğer tüm canlılarda da gözlenir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I, II ve III E) I, III ve IV
UYGULAMA ALANI 4 Verilen terimleri tanımları ile eşleştiriniz. Bir bölgeye ait olan türlerdir. Kimyasal maddelerin canlı vücudunda 1. Sera etkisi giderek artmasıdır. 2. Erozyon Tekrar tekrar kullanılabilen doğal 3. Küresel ısınma kaynaklardır. 4. Biyolojik birikim CO2, metan, su buharı gibi gazların 5. Pestisit birikmesiyle oluşan ısı artışıdır. 6. Radyoaktif Kararlı olabilmek için ışıma 7. Ekolojik ayak izi yapan elementlerdir. 8. Sürdürülebilirlik Su, rüzgar gibi etkilerle toprağın 9. Yenilenebilir kaynak aşınmasıdır. 10. Endemik tür Tohum ve türlerin korunması için 11. Yenilenemez kaynak dondurulduğu yerdir. 12. Gen bankası Kullanılınca tükenen doğal kaynaklardır. 62 Doğal kaynakların gelecek nesiller için tasarruflu kullanılmasıdır. Doğal kaynakları kullanırken ne kadar enerji tükettiğimizdir. Tarımda kullanılan böcek ilaçlarıdır. Dünya sıcaklığının artması sonucu buzulların erimesi ve iklim değişiklikleridir.
PEMBE GÖLLER PISA Bir gölün renginin ne olabileceği sorusuna her birimizin cevabı muhtemelen mavi veya yeşil şeklinde olabilir. Pembe göller de vardır dersek ne düşünürsünüz? Sorumuza Dünya’nın birçok yerinde bulunan pembe göller ile flamingoların pembesi arasında ilişki var mıdır sorusunu eklersek cevabınız ne olurdu? Göllerdeki renklenmelerin kaynağı suyun içinde yaşayan algler(su yosunu), gölün çevresindeki kayalardan göle karışan kimyasallar gibi faktörlerdir. Alg büyümesini düzenleyen en önemli faktörler ise besin kalitesi ve miktarı, ışık, pH, tuzluluk ve sıcaklıktır. Dolayısı ile alg büyümesini etkileyen bu faktörlerdeki değişimler de göllerdeki renklenmelerin nedenleri arasında yer alır. Aslında buz mavisi olan Tuz Gölü’nün bazı bölgelerde kızıl – pembe renge dönüşümünü araştıran bilim adamları; bu değişime Dunaliella salina adı verilen bir su yosunu ile halobakterium adı verilen bakterinin neden olabile- ceğini düşünerek bir çalışma başlatmışlardır. Dunaliella salina ve halobakterium tuzcul (halofil) ekosistemlerde yaşayan canlılardır. Bu canlılardan algler sıcaklık ve tuzluluğun artışı ile kırmızı renkli beta karoten pigmentini üretirler. Bu pigment güneş ışınlarının zararlı etkilerinden algleri korur. Aynı süreç içerisinde zaten pembe renkli olan halobakteriler de aşırı çoğalır ve gölün rengi pembe veya kırmızıya döner. Sıcaklığın azalması ile beta ka- roten üretimi azalır ve göldeki pembe renk kaybolmaya başlar. Yapılan laboratuvar çalışması sonucunda Tuz Gölü’nde kızıl renge neden olan canlının Dunaliella salina denilen su yosunu türü olduğu tespit edilmiştir. Dunaliella salinanın Tuz Gölü’nde aşırı derecede çoğalması olayı algal bloom olarak ifade edilir. Algal bloom (alg patlaması) belli bir alg türünün belli bir bölgede aşırı derecede çoğal- masıdır. Sıcaklık artışı ile suyun buharlaşması sonucu oluşan sığ bölgelerde tuzluluk artmakta; tuz konsantras- PISA yonundaki artış ise Dunaliella salina türünün artışına ve gölün renklenmesine neden olmaktadır. Kış aylarında ise göldeki su seviyesinin yükselmesi ile birlikte bu kızıllık yok olmaya başlar. 69
Tuz Gölü tuz üretiminin yanı sıra flamingo( Phoenicopterus ruber), bataklık kırlangıcı (Glaerola prancticola), martı (Larus sp.) gibi su kuşlarının konaklama ve kuluçka alanıdır. Tuz Gölünde konaklayan ve kuluçkaya yatan su kuşlarının besin zincirinde Tuz karidesi olarak bilinen Artemia salina vazgeçilmez bir halka oluşturmakta ve bu kuş türleri Artemia ile beslenmektedirler. Artemia salinaların besin kaynağı ise bu göllerde yaşayan Dunaliella salina dediğimiz alglerdir. Flamingoların renklerinin oluşmasında ve korunmasında yedikleri karotenoidce zengin tuzlu su karidesi ve bir yeşil alg türü olan Dunaliella salina etkili olur. Tuz Gölü’nde yapılan çalışmalar, evsel ve sanayi atıklarının gölde kirliliği tehlikeli düzeye getirebileceği sonu- cunu ortaya çıkartmıştır. Bu nedenle kirliliğin gölde konaklayan kuş türleri ve A. salina’ nın geleceğini olumsuz yönde etkilemesi beklenmektedir. 1. Tuz Gölü’nde araştırma yapan bilim adamlarının bu çalışmalar sonucu elde ettikleri bilgileri; aşağıda verilen cümlelerdeki ifadelerde “Evet” ya da “Hayır” seçeneklerinden birini işaretleyiniz. a. Tuz Gölü’ndeki renk değişiminin nedeni gölde yaşayan halobakterium adı verilen bakteriler ve Dunaliella salina adı verilen bir su yosununun sayısı- Evet / Hayır nın aşırı artışıdır. b. Algler sıcaklık ve tuzluluğun artışı sonucu; onları güneş ışınlarının zararlı Evet / Hayır etkilerinden koruyan beta karoten pigmenti üretimini artırırlar. c. Kış aylarında göldeki su seviyesinin yükselmesi ile alg sayısında artış göz- Evet / Hayır lenir. d. Gölde yaşayan kuş türlerini ve diğer canlıları; göle karışan evsel ve sanayi Evet / Hayır atıklar olumsuz etkileyebilir. 2. Aşağıdaki tabloda verilen canlı ve cansızları, ilgili ekolojik terimler ile eşleştiriniz. Canlı ve Cansızlar Ekolojik Terimler 1. Tuz Gölü’nde yaşayan Dunaliella salina canlıları a. Ekosistem 2. Tuz Gölü b. Komünite 3. Tuz Gölü’nün ışık, pH, , tuzluluk, sıcaklık değerleri ile be- c. Populasyon sin kalitesi ve miktarı d. Abiyotik faktör PISA 4. Tuz Gölü’nde yaşayan Phoenicopterus ruber, Artemia sa- lina ve Dunaliella salina canlıları 70
3. Tuz Gölü’nde yaşayan canlıların oluşturduğu besin ağını çiziniz. Dunaliela salina Artemia salina Phoenicopterus ruber Glaerola prancticola Martı (Larus sp.) 4. Dunaliella salina türünün doğal habitatının özellikleri nasıldır? 5. Bataklık kırlangıcı canlısının yer aldığı besin zincirini çizerek; bu besin zincirinde birey sayısı değişimi, aktarılan enerji miktarı ve canlı büyüklüğünün nasıl değiştiğini açıklayınız. Bataklık kırlangıcı Tuz karidesi Yeşil alg 6. Tuz Gölü’nde yaşayan ve metinde yer alan bilgiler dikkate alınarak aşağıda tabloda verilen canlıların sahip oldukları beslenme şekillerini “✓” işaretleyiniz. Canlılar Ototrof Heterotrof Otçul Etçil Hem etçil hem Martı (Larus sp.) otçul Artemia salina Dunaliella salina Glaerola prancticola Phoenicopterus ruber PISA 71
7. Flamingoların renginin oluşmasında etkili olan faktör nedir? 8. Evsel ve sanayi atıklarından kaynaklı kirlilik sonucu ekosistemdeki Dunaliella salina türünün azalması, bu ekosistemde bulunan canlıları nasıl etkiler? Açıklayınız. 9. Madde döngüsü düşünüldüğünde Tuz Gölü’nde yaşayan canlılardan hangileri ortamdaki CO2 miktarını arttırma “✓” hangisi azaltma “✘”yönünde davranır. Tabloda gösteriniz. Canlılar Atmosferdeki CO2 miktarına etkisi Martı (Larus sp.) Artemia salina Dunaliella salina Glaerola prancticola Phoenicopterus ruber 10. Zehirli madde birikimi A C B Canlılar Yukarıdaki grafik Tuz Gölü’ndeki canlılarda zehirli madde birikimini gösterdiğine göre A, B ve C ile gös- terilen canlılar hangileri olabilir? PISA 72
6. Ekosistemde otçul canlı sayısının azalmasına, 8. Ekosistemde çeşitli maddelerin miktarındaki deği- I. ikincil tüketici sayısının artması şim aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. II. ototrof canlı sayısının artması Fosil yakıtların Asit yağmurları miktarı III. saprofit canlı sayısının azalması IV. dördüncü trofik düzeydeki canlı sayısının CO2 azalması miktarı I durumlarından hangilerine neden olmaz? Nitrat Karbondioksit miktarı II tuzu A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV Oksijen miktarı D) I, II ve III E) II, III ve IV 7. İnsanların dünya üzerinde yaşamaları ve nüfus artışı Glikoz H2O sırasında bazı coğrafik bölgelerde zaman içerisinde III miktarı IV miktarı çeşitli değişimler gözlenebilmektedir. Aynı coğrafik bölgede gerçekleşen bu değişimlerden biri aşağıda- Hangi grafiklerde verilen olaylar ekosistemde ki resimlerde gösterilmiştir. sera gazlarının artmasına doğrudan neden olur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV D) II ve IV E) I, II ve III I 9. II Coğrafik bölgedeki değişimin I. resimdekinden Yukarıda verilen besin ağındaki canlılarla ilgili; I. Ördek ikinci trofik düzeydedir. II. resime doğru meydana gelmesi uzun süreç- II. Biyolojik birikim en fazla balıkçılda gözlenir. III. Otun hücrelerinde iki farklı E. T. S bulunur. te IV. Balık birincil tüketici canlıdır. I. atmosferde sera gazlarının birikimi II. asit yağmurları III. toprak kirliliği IV. iklim değişikliği durumlarından hangilerine neden olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV D) I, II ve III E) I, II, III ve IV yorumlarından hangileri doğrudur? AMATÖR A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV 84 1. D 2. D 3. C 4. C 5. D 6. B 7. E 8. C 9. E
5. Işık CO2 7. Heterotrof canlılarda gözlenen, I III IV I. dışardan besin alma II Canlı II. inorganik madde kullanma Bitki III. kesici dişlere sahip olma Glikoz Fosil IV. türün devamlılığını sağlama yakıtlar Yukarıda doğada gözlenen karbon döngüsünde özelliklerinden hangileri hem ototrof hem hete- gerçekleşen olaylar numaralandırılmıştır. rotrof beslenen canlılarda da gözlenebilir? Bu döngüde gerçekleşen numaralı olaylarla A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve IV ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlış- tır? D) I, II ve IV E) II, III ve IV A) I. ve II. olayın atmosferdeki karbondioksit yo- 8. Aşağıda verilen özelliklerden hangileri holozo- ğunluğuna katkısı farklıdır. ik beslenmeye sahip canlılarda gözlenmez? B) III numaralı olayda ATP sentezi gerçekleşir. A) Çok iyi gelişmiş duyu organları ve sinir siste- C) IV numaralı olayın yoğunluğunun artması mine sahip olma B) Eşeyli üreme sera etkisine yol açar. C) Katı ve büyük besinlerle beslenme D) I numaralı olayı tüm ototrof canlılar gerçekleş- D) Organik maddelerden inorganik madde oluş- turma tirir. E) İnorganik maddelerden organik besin sentez- E) II ve III numaralı olayla organik moleküllerin leme yapısındaki karbon atomu atmosfere döner. 9. Doğada yaşayan canlılar farklı azot kaynakların- dan azot ihtiyaçlarını karşılarlar. Bu konuda araş- tırma yapan bilim insanı aşağıda verilen deney düzeneğini hazırlamıştır. N15 6. I. İnsan nüfusunun artması Menekşe Etçil fare Fasülye II. Yeni tarım alanlarının oluşturulması III. Kentleşmenin gerçekleşmesi Düzenekteki serbest azot gazına ait azot atom- IV. Fosil yakıt tüketiminin artması larını radyoaktif yöntemle işaretleyen bilim insanı bir süre sonra düzenekteki canlılardan durumlarından hangileri, biyolojik çeşitliliğinin hangilerinin dokusunda işaretli azot atomlarına sürdürülebilirliğini olumsuz etkiler? sahip aminoasit moleküllerine rastlayabilir? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV A) Sadece menekşe B) Sadece fare UZMAN C) Sadece fasulye D) Menekşe ve fare E) Fasulye, fare ve menekşe 92 1. C 2. E 3. B 4. A 5. D 6. E 7. D 8. E 9. C
5. Böcekçil bitkide gözlenen; 8. I. kloroplastla besin sentezleme II. azotu böcekten karşılama Uzaya yansıyan III. hücre dışı sindirim gerçekleştirme ışınlar IV. azotça fakir ekosistemde yaşayabilme Kloroflorokarbon gazlarından oluşan taba ka gibi özelliklerden hangileri öglenada da gözle- Gelen ışınların Işınların bir Işbyıinerrlgakyterıeüsırnkzimrüdaınörener nir? bir kısmı kısmı geri soğurulur. yansır. A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV Yukarıdaki şekilde verilen bilgilere göre klorof- lorakarbon gazlarından oluşan tabakanın kalınlığının artmasının oluşturduğu etki (X) ve 6. Glikoz H2O bu kalınlaşmış tabakadan geri dönen ışınların I II III IV yeryüzüne geri dönmesi ile oluşan etki (Y) aşa- ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? CO2 O2 X Y A) Sera etkisi Küresel ısınma Doğadaki madde döngülerinde gerçekleşen bazı olaylar yukarıdaki şekillerde numaralı olarak veril- B) Asit yağmurları Sera etkisi miştir. C) Küresel ısınma Asit yağmurları Numaralı olaylardan hangilerini gerçekleştiren D) Asit yağmurları Radyasyon canlının beslenme biçimi hakkında kesin karar verilmez? E) Radyasyon Sera etkisi A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV 7. Aşağıdaki şemada bir besin ağı gösterilmiştir. 9. Bir ekosistemde aralarında beslenme ilişkisi bulu- nan beş farklı canlının dokusundaki biyolojik biri- Atmaca kim oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Kertenkele Yılan Fare Kurbağa Canlı Biyolojik birikim (Binde) Tavşan X 0,2 mg Y 10 mg Çekirge Z 2 mg K 0,05 mg Ot Böcek L 1 mg Buna göre, I. Tüm besin zincirlerinde atmaca dördüncü de- Tablodaki bilgilere göre biyokütlesi en az (I) ve receden tüketicidir. sayısı en fazla (II) olan canlı aşağıdaki seçe- neklerden hangisinde doğru verilmiştir? II. Çekirge aktarılan enerji miktarı yılana aktarı- landan daha azdır. III. Fare ikinci trofik düzeydedir. I II IV. Yılandaki biyolojik birikim kertenkeleden daha A) X Z B) K L fazladır. C) Z X D) L Y ŞAMPİYON ifadelerinden hangileri doğrudur? E) Y K A) Yalnız I B) Yalnız II C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV 104 1. C 2. B 3. D 4. E 5. A 6. C 7. C 8. A 9. E
Search
