Korxonada tayyorlangan qurilish konstruksiyalari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI TEXNIKA FAKULTETI “QURILISH” KAFEDRASI “KORXONALARDA QURILISH KONSTRUKSIYALARINI TAYYORLASHNI LOYIHALASH” FANIDAN AMALIY MASHG‘ULOT ISHLARINI BAJARISH BO’YICHA USLUBIY QO’LLANMA Bilim sohasi: 300 000-Ishlab chiqarish-texnik soha. Ta’lim sohasi: 340 000-Arxitektura va qurilish. Ta’lim yo’nalishi: 5340500-Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqarish. Urganch-2023 1

«Korxonalarda qurilish konstruksiyalarini tayyorlashni loyihalash» fanidan amaliy ish topshiriqlarini bajarish bo‘yicha uslubiy qo‘llanma. Urganch, UrDU, 2021-yil. Tuzuvchilar: H.M.Bekchanov Urganch Davlat Universiteti Texnika fakulteti “Qurilish” kafedrasi stajer o’qituvchisi. S.I.Sultanova Urganch Davlat Universiteti Texnika fakulteti “Qurilish” kafedrasi o’qituvchisi. Taqrizchilar: Q.K.Ahmedov Urganch Davlat Universiteti Texnika Tojiyev.Y fakulteti “Qurilish” kafedrasi mudiri. “Ma’mun qurilish ta’mirlash” korxonasi Zaripov.Q.M direktori. “Region beton” korxonasi direktori. Ushbu uslubiy qo‘llanma \"Qurilish\" kafedrasi yig‘ilishida muhokama qilingan va texnika fakulteti kengashida ko‘rib chiqishga tavsiya etilgan. Bayonnoma № __ «__»________ 2021 yil. Kafedra mudiri: t.f.n, Q.K.Ahmedov Ushbu uslubiy qo‘llanma Texnika fakulteti kengashida ko‘rib chiqilgan, ma’qullangan va Urganch Davlat Universiteti o‘quv-uslubiy kengashida ko‘rib chiqishga tavsiya qilingan. Bayonnoma № __ «__»________2021 yil. Fakultet dekani: t.f.n, dots M.Q.Qurbonov Ushbu uslubiy qo‘llanma Urganch Davlat Universiteti o‘quv–uslubiy kengashida muhokama qilingan, ma'qullangan va chop qilishga tavsiya etilgan. Bayonnoma № __ «__»_________ 2021 yil. Urganch Davlat Universiteti ______________________ ilmiy-uslubiy kengash raisi: 2

SO’Z BOSHI Bugungi kunda yurtimiz iqtisodiyotining ajralmas qismi bo’lgan qurilish sohasi yildan yilga jadal suratlarda rivojlanib bormoqda. Buning asosiy sababi ushbu sohaga davlatimiz tomonidan qaratilayotgan e’tiborning yuksak darajada ekanligi, soha rivojiga xizmat qiluvchi yangidan yangi qarorlar, amalga oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlar ushbu so’zimizning yaqqol isboti bo’la oladi. Bu jabhada rivojlanishni barqarorligini ta’minlash va tobora jadallashtirish uchun ishlab chiqarish jarayonini ilm-fan bilan teng hamkorlikda olib borish, qurilishni yuqori texnologik jarayon bilan uzviy ta’minlash talab etiladi. Zamonaviy qurilish sanoatini temirbetonsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Temirbeton keng ko‘lamda qo‘llaniladigan poydevorlar, to‘sin, ustun va to‘siq va shu kabi boshqa konstruksiyalarini tayyorlashda ishlatiladi. Bugungi kunga kelib qurilish konstruksiyalarini jadal suratda rivojlantirish uchun ularni hisoblash va loyihalash usullarini raqamlashtirish, innovatsion texnalogiyalarni jalb etish talab etilmoqda. Zavod sharoitida tayyorlanadigan qurilish konstruksiyalarini loyihalashda zamonaviy grafikalarga tayanadigan hisoblash dasturlaridan foydalanish, konstruksiyalarning chizmalarini tayyorlashda zamonaviy dasturlardan foydalanish injener–texnik xodimlarning ishini birmuncha yengillashtiradi. Qurilish materiallari kursidan ma’lumki beton siqilishga yaxshi, cho‘zilishga esa sifatsiz qarshilik ko‘rsatadigan sun’iy tosh materiali hisoblanadi. Betonning siqilishga bo‘lgan mustahkamligi cho‘zilishga nisbatan 15–20 marotaba ko‘pdir. Betonning cho‘zilishdagi qarshiligi kam bo‘lganligi sababli betondan tayyorlangan konstruksiyalar egilishga ko‘p yuk ko‘tara olmaydi. Egiladigan beton elementning cho‘zilish zonasiga armatura joylashtirilsa, elementning mustahkamligi egilishga keskin oshadi. Armatura siqilishga ham cho‘zilishga ham yaxshi qarshilik ko‘rsatganligi tufayli cho‘ziladigan, siqiladigan hamda egiladigan elementlarning yuk ko‘tara olish qobiliyatini oshiradi. 3

1-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Korxonada tayyorlangan konstruksiyalar klassifikatsiyasi va nomlanishi. Amaliy mashg’ulotdan kutuvlar: 1. Yangi ma’lumotlar; 2. Interfaol uslublar; 3. Erkin fikr; 4. Munozara; 5. Vaqtga rioya qilish; Temir – beton konstruksiyalar bir necha guruhga bo‘linadi: 1) Foydalanishiga ko‘ra – turar joy, jamoat, sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport binolari va h.k.; 2) Material turiga ko‘ra – og‘ir va mayda donali betondan, zich va g‘ovak tarkibli engil betondan, zo‘riqtiruvchi betondan tayyorlangan temir – beton konstruksiyalar; 3) Tayyorlanish usuliga ko‘ra – qurilish ob’ektida bevosita tiklanadigan monolit; zavod poligonlarida tayyorlanadigan yig‘ma; qurilish joyida yig‘ma elementlardan tiklanadigan yig‘ma monolit temir – beton konstruksiyalari; 4) Armaturalash ususliga ko‘ra – oddiy armaturalanadigan (karkas, sim to‘r va alohida sterjenlar bilan), oldindan zo‘riqtirilgan yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan sterjenli armatura, sim yoki armatura arqonlari bilan armaturalangan temir – beton konstruksiyalari. Qurilish sanoati rivojlangani sari yig‘ma temir – beton konstruksiyalari keng tarqaldi. Yig‘ma temir – beton konstruksiyalari qurilishni maksimal darajada industriyalashtirish talablariga ko‘proq javob beradi. Hozirgi kunda monolit temir – beton konstruksiyalari alohida hollarda, etarli texnik – iqtisodiy asosnoma mavjudligida. Yig‘ma temir – beton konstruksiyalari katta oraliqli va boshqa inshootlar uchun samaralidir. Bunda iqtisodiy samaraga konstruksiya elementlarining ulangan joylari va qismlarini betonlash orqali erishiladi. 4

Klaster usuli. Og‘zaki savollar: 1. Temir-beton nima? 2. Temir-betonning turlari va ishlatilishi? 3. Temir-betonning xususiyatlari? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Beton va temir-beton elementlarning turlari haqida ma’lumot bering. Beton tva temir-betonning qurilishda qo‘llanilishi to‘g‘risida ma’lumot bering. Betonning afzalliklarini sanab bering. Temir-betonning kamchiliklarini sanab bering. 5

2-guruh uchun topshiriq Beton va temir-beton elementlarning vazifalarini aytib bering. Beton turlarini sanab bering. Betonning kamchiliklarini sanab bering. Temir-betonning afzalliklarini sanab bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir-beton konstruksiyalarning klassifikatsiyasi va nomlanishi bilan bog’liq shu va boshqa ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 2- Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Murakkab konfiguratsiyali temir beton elementlarini og‘irligi va hajmini hisoblash. 1- jadval Temir-beton mahsulotlar nomenklaturasi Ishlab chiqarish hajmi, a Mahsulot umumiy ishlab № chiqarishning yig‘ma temir-beton %i 1 Poydevorlar 4,2 2 Qoziqlar, shpuntlar 4,2 3 Poydevor bloklari 1 4 Kolonnalar 3,9 5 Rigellar 2,4 6 To‘sin va yopish fermalari 5,4 7 Yopish plitalari 7,8 8 Qavatlar aro yopma plitalari 26 9 Devor panellari 16,5 10 Ventilyasiya bloklari va sanitar-texnik kabinalari 3,2 11 Zinapoya marshi, supachasi balkon plitalari 1,6 12 Deraza yoki eshik o‘rinlari ustudagi to‘sin 1,7 13 Yer osti yo‘llari va kanallar elementlari 4,1 14 Rezervuar, silos, vodoprovod va kanalizatsiya inshootlari 2,6 uchun konstruksiyalar 15 Trubalar 1,4 16 LEP-tayanchi, aloqa tizimi 1,8 17 Ko‘prik elementlari, estakadalar 1,2 18 Boshqalar 10 Jami: 100 6

MASALA ISHLASH. = 2400 kg/m3 1-MASALA. Orayopma plita og‘irligi va xajmini xisoblash: Berilgan: l=6000mm, b=1200 mm, h=220 mm, d=160mm Yechim.V ni ya’ni xajmini aniqlaymiz =b*h*l=6*1.2*0.22=1.584 m3 = = 6*6 3.14*0,08*0,08= 0,72m3 V= =1.584-0,72= 0.864m3 Yechim.mni ya’ni og‘irligini aniqlaymiz *V= 2400*0.864=2073.6 kg 2-MASALA. To‘g‘ri to‘rtburchakl=4800mm, b=400 mm, h=400 mm, va o‘rtasi doira d=200mm shakldagi elimentning og‘irligi va xajmini xisoblash: Berilgan: = 2200 kg/m3 Yechim.V ni ya’ni xajmini aniqlaymiz =b*h*l=4.8*0.4*0.4=0.768 m3 = = 4.8* 3.14*0,1*0,1= 0,15m3 V= =0.768-0,15= 0.618m3 Yechim.m ni ya’ni og‘irligini aniqlaymiz *V= 2200*0.618=1359.6 kg №l Misollar d bh 1 900 4800 200 150 2300 2 1000 5200 210 160 2200 3 1500 6000 220 160 2400 4 5000 350 500 200 2200 5 6000 300 400 210 2300 6 4800 350 450 190 2400 Og‘zaki savollar: inshootlari uchun 1. Poydevor bloklariga qo’yiladigan talablar? 2. Rezervuar, silos, vodoprovod va kanalizatsiya konstruksiyalar haqida to’xtalib o’ting. 3. Yopish plitalariga qo’yiladigan talablar? Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali Metall kalkulyatori bepul dasturi orqali metall konstruktsiyalarning o'lchamlari va og'irligini hisoblashga doir ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 7

3 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Beton qarshiliklarini chegaraviy va hisobiy qiymatlarini hisoblash. Konstruksiyalar chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblanganda ta’sir etayotgan yuklar va materiallar xarakteristikalarining o‘zgaruvchanligi e’tiborga olinadi. Qurilish normalarida ta’sir etayotgan yuklar va materiallar xarakteristikalarining normativ va hisobiy qiymatlarini tayinlashda bu holat e’tiborga olingan. Betonning normativ qarshiliklari sifatida prizma shaklidagi beton namuna- ning o‘q bo‘yicha siqilishdagi qarshiligi Rbn va cho‘zilishdagi Rbtn qarshiliklari qabul qilingan. Konstruksiyalarni chegaraviy holatlarning I va II guruhlari bo‘yicha hisoblashda betonning hisobiy qarshiliklari Rb, Rb,ser va Rbt, Rbt,ser uning normativ qarshiliklarini beton bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlariga bo‘lib topiladi. Chegaraviy holatlarning I guruhi uchun: – betonning siqilishdagi hisobiy qarshiligi Rb = Rbn/γbc; – betonning cho‘zilishdagi hisobiy qarshiligi Rbt = Rbtn/γbt. Beton bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlarining qiymatlari og‘ir, maydadonali, engil va g‘ovaklashtirilgan betonlar uchun quyidagicha qabul qilinadi: γbc = 1,3; γbt = 1,5. Chegaraviy holatlarning II guruhi uchun: – betonning siqilishdagi hisobiy qarshiligi Rb,ser = Rbn/γbc; – betonning cho‘zilishdagi hisobiy qarshiligi Rbt,ser = Rbtn/γbt. Beton bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlarining qiymatlari og‘ir, maydadonali, engil va g‘ovaklashtirilgan betonlar uchun γbc= 1,0 qabul qilinadi. Betonning normativ va hisobiy qarshiliklarining qiymatlari1.2 va 1.3 jadvallarda keltirilgan. Armaturaning normativ qarshiligi Rsn quyidagicha qabul qilinadi: – sterjenli armaturalar uchun fizik oqish chegarasi σu yoki shartli oqish chegarasi σ0,2 ga teng bo‘lgan kuchlanish; – sim armaturalar uchun uzilishga vaqtinchalik qarshilikning 0,75% ga teng bo‘lgan kuchlanish. Bu kuchlanishlar Davlat standarti bo‘yicha qabul qilinadi va 95% ehtimollik bilan ta’minlanadi. Asosiy sterjenli va simli armaturalarning normativ qarshiliklari Rsn jadvalda keltirilgan. Konstruksiyalarni chegaraviy holatlarning I va II guruhlari bo‘yicha hisoblashda armaturaning hisobiy qarshiliklari Rs, va Rs,ser uning normativ qarshiliklarini armatura bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlariga bo‘lib topiladi Rs = Rsn/γs; Armatura bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlarining qiymatlari jadvalda keltirilgan. Asosiy sterjenli va simli armaturalarning hisobiy qarshiliklariRs jadvalda keltirilgan. Armaturaning siqilishdagi hisobiy qarshiligi Rsc armaturaning beton bilan birikishi yaxshi ta’minlangan holda hisobga olinadi. Betonning siqilish holatidagi chegaraviy nisbiy deformatsiyasi bc,u =210–3 va elastik modulining qiymati Es 8

=2105 MPa bo‘lganda armaturaning siqilishdagi qarshiligi Rsc=bc,u Es=210–3 2105 =400 MPa ga teng bo‘ladi. 2- jadval. Armatura bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlarining qiymatlari Konstruksiyalarni hisoblashda chegaraviy holatlar guruhiga mos bo‘lgan armatura Armatura bo‘yicha ishonchlilik koeffitsientlari birinchi guruh ikkinchi guruh uchun uchun A–I va A–II sinfli sterjenli armaturalar 1,05 1,0 uchun A–III sinfli sterjenli armatura diametri: 6–8 mm bo‘lganda 1,10 1,0 10–40 mm bo‘lganda 1,07 1,0 A–IV va A–V sinfli sterjenli armaturalar 1,15 1,0 uchun 1,2 1,0 A–VI va At–VII sinfli sterjenli armaturalar uchun A– IIIv sinfli sterjenli armatura uchun: 1,1 1,0 cho‘zilish va kuchlanish nazorat qilinganda; 1,2 1,0 faqat cho‘zilish nazorat qilinganda Vr–I sinfli sim armatura uchun 1,1 1,0 V–II, Vp–II sinfli sim armaturalar 1,2 1,0 uchun K–7 va K–19 sinfli arqon armaturalar 1,2 1,0 uchun Hisoblarda beton va armaturaning hisobiy qarshiliklari ish sharoitini hisobga oladigan γbi va γsi koeffitsientlarga ham ko‘paytiriladi. 1) Betoning siqilishga bo‘lgan o‘rtacha normativ musaxkamliligini topish Rm = 2) Betoning o‘rtacha kvadratik farqi 9

3) Koeffitsent variatsiyasi 4) B=Rm- yoki B=Rm(1- Misollar Betonning kubik 12 3456 789 mustahkamligi 1 17.7 18.5 18.7 19 20 20.2 21.7 22 22.4 2 18.5 18 19.2 18 21 21.2 22.7 23 22.7 3 19 20 18.7 21 21.8 22.1 23 22 23.7 4 17 17.3 18.7 19.4 20.2 20.8 21 21.5 22 5 15.6 17 16.7 18 17.9 20.2 20.7 19.3 18.7 6 19.7 20.5 21.7 19 20.7 21.2 24.7 22 24.4 7 18.5 18.7 19.2 18 21.4 21.2 24.7 23.9 22.7 8 17.4 20 19.7 21.7 22.8 22 23 24.4 25 9 19.7 17.3 18.7 19.4 20.2 20.8 21 21.5 22.7 10 21.6 20 16.7 18 17.9 20.2 20.7 19.3 19.7 1) Betoning cho‘zilishga bo‘lgan o‘rtacha normativ musaxkamliligini topish. Rbm = 2) Betoning o‘rtacha kvadratik farqi 10

3) Koeffitsent variatsiyasi 4) B=Rbm - yoki B=Rbm(1- Misollar Betonning prizmatik 1 2 34 5 6 789 mustahkamligi 1 22 23.1 21.5 20 19.6 20.2 22.9 23 24 2 22.2 22.9 23.5 24.6 24.8 25.2 25.9 26 25.4 3 19 19.8 20.5 20.4 19.4 21.2 24.9 23 22 4 22 23.1 21.5 20 18.8 20.2 22.7 23.7 24.2 5 19 23.2 22.5 20.7 19.7 19.1 21.9 23 25.7 6 22 23.1 21.5 20 20.8 20.2 22.9 23.4 24 7 20.2 22.9 23.5 24.4 24.9 25.2 25.8 26 25.4 8 17 19.8 20.5 20.7 19.8 18.4 24.9 23.9 26.4 9 22 23.1 21.5 20 18.4 20.2 22.6 23 24 10 19 23.1 22.5 20 19.8 21.2 24.9 23 22 Og‘zaki savollar: 1. Betoning siqilishga bo‘lgan o‘rtacha normativ musaxkamliligini topish fo’rmulasini yozing. 2. Betoning o‘rtacha kvadratik farqining fo’rmulasini keltiring. 3. Betoning cho‘zilishga bo‘lgan o‘rtacha normativ musaxkamliligini topish. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir-beton konstruksiyalarning nima uchun armaturalanishi kerakligi va armatura beton tarkibida qanday ishlashi bilan bog’liq ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 11

Beton qarshiliklarini chegaraviy va hisobiy qiymatlarini hisoblashga oid mavzuda interfaol metodlardan foydalangan holda BBB jadvalini to’ldirish. 4 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Temir beton konstruksiyasidagi berilgan armaturani boshqa armatura bilan almashtirish. Temirbeton konstruksiyalarida armatura asosan cho‘zuvchi zo‘riqishlarni va konstruksiya siqilgan zonasida esa betonni kuchlantirish uchun o‘rnatiladi. Talab qilinadigan armatura soni konstruksiya elementlarini yuk va ta’sirlarga hisoblab aniqlanadi. Hisoblash yo‘li bilan o‘rnatilgan armatura ishchi armatura deb nomlanadi; konstruktiv va texnologik mulohazalar bo‘yicha o‘rnatiladigan armatura esa, montaj armatura deyiladi. Konstruksiyada montaj armatura ishchi armaturaning loyihadagi holatini ta’minlab, ishchi armatura alohida sterjenlariga kuchlanishlarni teng taqsimlaydi. Bundan tashqari, montaj armatura hisob yo‘li bilan e’tiborga olish qiyin bo‘lgan, ya’ni beton kirishishidan, konstruksiya haroratining o‘zgarishi oqibatidan hosil bo‘ladgan zo‘riqishlarni va boshqa zo‘riqishlarni qabul qiladi.. Ishchi va montaj armaturalar birlashtirilib armatura buyumlarini – payvandlangan va to‘qilgan to‘rlarni, sinchlarni hosil qiladi. Bu armatura buyumlari temirbeton elementlar tanasiga ularning yuklar ta’siriga ishlashi xarakteriga mos ravishda joylashtiriladi. 12

Armaturalar sinflanishi. Issiq holda chig‘irlangan sterjenli armatura asosiy mexanik xarakteristikasiga ko‘ra olti sinfga bo‘linadi va shartli ravishda quyidagicha belgilanadi: A–I (A240), A–II (A300), A–III (A400), A–IV (A600), A–V (A800), A–VI (1000). Armatura A-600 Termik ishlov berilgan sterjenli armaturalar quyidagi to‘rt sinfga bo‘linadi va qo‘shimcha ravishda «t» indeksi bilan belgilanadi: At–III (At400), At–IV (At600), At–V (At800), At–VI (At1000). Qo‘shimcha «S» harfi bilan belgilangan aramaturalar uchma–uch payvandlanishi mumkin. «K» harfi bilan belgilangan armaturalar korroziyaga chidamli hisoblanadi. Misol uchun, At–IIIS (At400S), At– VI K(At1000K). 13

Mustahkamligi cho‘zish yo‘li bilan oshirilgan armatur qo‘shimcha ravishda «v» indeks bilan belgilanadi, yani AIIIv. Armaturaning har bir sinfiga mexanik xarakteristikasi bir xil bo‘lgan, lekin kimyoviy tarkibi har xil bo‘lgan armaturali po‘lat markasi mos bo‘ladi. Po‘lat markasining belgisida uglerodning miqdori va ligerlovchi qo‘shimchalarning mavjudligi ko‘rsatiladi. Masalan, 25G2S markada birinchi raqam po‘lat tarkibida uglerodning miqdori (0,25 %), G–harfi marganets mavjudligi, 2 –raqami maganetsning miqdori % hisobida, S –harfi po‘lat tarkibida kremniy borligini bildiradi. Boshqa kimyoviy elementlarning mavjudligi qo‘yidagicha ko‘rsatiladi: X harfi – xrom, T – titan, S – sirkoniy. A–I, A–II, A–III sinfli armaturalar uchun fizikaviy oquvchanlik chegarasi у  (230...400) MPa ga teng. A–IV, A–V, A–VI sinfli yuqori ligerlangan va termik ishlov berilgan armaturalar uchun esa shartli oquvchanlik chegarasi 0,2  (600...1000) MPa ga teng. Uzilishdan keyingi cho‘zilish deformatsiyasining nisbiy miqdori armatura sinfiga bog‘liq. A–II, A–III sinfli armaturalar katta miqdordagi nisbiy chuzilish deformatsiyasiga ega. Bu sinfli armaturalar uchun nisbiy chuzilish deformatsiyasi s  14...19% tashkil etadi. A–IV, A–V, A–VI sinfli armaturalar va termik ishlov berilgan hamma sinfdagi armaturalar uncha katta bo‘lmagan s  6...8% nisbiy cho‘zilish deformatsiyalarga ega. Diametri 3–8 mm bo‘lgan sim shaklidagi armaturani ikki sinfga bo‘lish mumkin: Vr–I – oddiy sim shaklidagi armatura (sovuq holda cho‘zilgan, kam uglerodli) payvandlangan to‘rlarni tayyorlash uchun ishlatiladi. V–II, Vr–II – yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan sim shaklidagi armaturalar (ko‘p marta mustahkamlashtirilgan, uglerodli) oldindan zo‘riqtirilgan elementlarda ishchi armatura sifatida qo‘llaniladi. Davriy profil qo‘shimcha indeks «r» bilan belgilanadi: Vr–I, Vr–II. Sim shaklidagi armaturaning asosiy mexanik xarakteristikasi uning vaqtinchalik qarshiligi u bilan ifodalanadi. Sim diametri kichraygan sari mustahkamlik ortib boradi. Oddiy sim armatura uchun u = 550 MPa, yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan sim armaturalar uchun u= 1300…1900MPa. Uzilishdan keyingi nisbiy cho‘zilish deformatsiyasi nisbatan ko‘p emas=4…6%. YUqori mustahkamlikdagi simning uzilishi mo‘rt xarakterga ega. Armatura simining elastiklik moduli yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan V–II, Vr– II sinfdagi simlar uchun – 2105MPa ga, V–I, Vr–I sinfli oddiy sim uchun – 1,7105MPa ga, armatura arqonlari uchun – 1,8105 MPa ga teng. Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. 14

Kichik guruhlar uchun masalalar: А-II Masala-1 Armaturani almashtirish. 2 А-III Berilgan: 1) 2 A-III, Rs=365MPa A-II, Rs=280 MPa 2)2 A-III, Rs=365 MPa A-II, Rs=280 MPa Yechim. ni aniqlaymiz. = RsAs = 3650*2*3.14*0.52 = 5730.5kg = RsAs = 2800*3.14*0.52 = 2198kg 2 А-III Almashtirish: = = 2.60 ta А-II Yechim. ni aniqlaymiz. = RsAs = 3650*2*3.14*0.72 = 11231.78kg = RsAs = 2800*3.14*0.62 = 3165.12kg Almashtirish: = = 3.54 ta Masala-2 Armaturani almashtirish 2)2 A-III, Rs=365 MPa A-II, Rs=280 MPa Yechim. ni aniqlaymiz = RsAs = 3650*3*3.14*0.82 = 22005.12kg = RsAs = 2800*3.14*0.72 = 4308.08kg 2 А-III Almashtirish: = = 5.2. ta А-II Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali tarmoqli poydevorni qanday qilib to’g’ri armaturalsh mavzusi bilan bog’liq qiziqarli ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 15

5 - Amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Temir beton konstruksiyasidagi joylashtirilgan armaturalar hisobini chiqarish. Konstruksiyada armaturaning qo‘llanilishi. Taranglashtirilmaydigan armatura sifatida – At –III, A–III sinfli sterjenli armaturalar va Vr–I sinfli oddiy simlar ishlatiladi. Montaj armatura sifatida hamda to‘qilgan sinchlarning xomutlari sifatida A–I, Vr –I sinfli armaturalar qo‘llaniladi. Taranglashtiriladigan armatura sifatida qizdirish yo‘li bilan (termik usul) mustahkamlangan – At–IVS, At–V, At–VI sinfli armaturalar hamda A–IV, A–V va A–VI sinfli armaturalarni qo‘llash tavsiya etiladi; 12 m dan uzun bo‘lgan elementlar uchun arqon armaturalar, yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan simlar Vr–II hamda – A–IV, A–V, A–VI sinfli sterjenli armaturalarni qo‘llash tavsiya etiladi. Konstruksiyalarda qo‘llash uchun po‘latli armaturani tanlashda uning payvandlanish xususiyati hisobga olinadi. A–I, A–II, A–III, A–IV, A–V, A–VI, At–IIIC va At–IVC sinfli sterjenli armaturalar va oddiy simlar to‘rlarni tayyorlashda kontak–payvand usulida yaxshi payvandlanadi. Mustahkamligi termik usulda oshirilgan At–V, At–VI sinfli sterjenli armaturalarni va yuqori mustahkamli simlarni payvandlash mumkin emas, chunki mustahkamlash samaradorligi yo‘qoladi. Oldindan zo‘riqtiriladigan konstruksiyalarning armaturalari alohida sterjenlardan yoki simlarni birlashtirib tayyorlangan arqonlar va sim tutamlari sifatida tayyorlanadi. Arqon armatura eng samarali taranglashtiriladigan armatura hisoblanadi. Arqon armatura simlar to‘plamidan tashkil topgan bo‘lib, yechilib ketmaydigan qilib eshiladi. Arqon armaturaning sirtig‘adir–budir bo‘lganligi uchun beton bilan yaxshi bog‘lanadi. Arqon armaturaning uzunligi chegaralanmaganligi uchun yirik o‘lchamdagi konstruksiyalarni ishlab chiqarish imkonini beradi. Arqon armaturalar taranglashtiriladigan armatura sifatida yirik inshootlarda qo‘llaniladi. 16

Masala -1 Orayopma plita K-1 C-1 C-2 K-2 K-1 Alohida sterjen Berilgan: l= 6000mm; h=220mm;b= 1200mm. 17

Elemint Elemint Armatura Armatura Armatura Armatura Armatura Armatura 1p Umumi metr y № uzunlig nomi pazitsa klass Φ soni um. soni uzunligi um.uzunligi i 1 S-1 n1 B-I 5 32 1,16 64 37,12 0,154 11,4 n2 B-I 5 7 5,96 14 41,72 0,154 12,8 n1 A-III 10 1 11,92 2 11,92 0,617 7,3 2 K-1 n2 B-I 5 32 12,8 64 12,8 0,154 1,9 n3 A-II 14 1 11,92 2 11,92 1,208 14,3 n1 A-III 10 1 5,96 1 5,96 0,617 3,6 3 K-2 n2 B-I 5 32 6,4 32 6,4 0,154 0,9 n3 A-II 14 1 11,92 2 11,92 1,208 14,3 4 As n1 A-IV 14 1 6,20 5 31 1,208 37,4 Kichik guruhlarda ishlash qoidalari: xisobini  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak. xisobini  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Temir beton konstruksiyasidagi joylashtirilgan armaturalar chiqarish bo’yicha ma’lumot bering. 2-guruh uchun topshiriq Temir beton konstruksiyasidagi joylashtirilgan armaturalar chiqarish ma’lumot bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali konstruksiyani mustahkamlash uchun armaturani qanday qilib to'g'ri tanlash kerakligi bilan bog’liq ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 18

6 – Amaliy mashg’ulot Mavzu: Armatura qarshiliklarini chegaraviy va xisobiy qiymatlarini hisoblash. Berilgan: l= 6000mm; h=220mm;b= 1200mm. 19

Elemin Elemin Armatur Armatur Armatur Armatur Armatur Armatura Umum 1p iy №t t a a a a a um.uzunli metr uzunli nomi pazitsa klass Φ soni um. soni uzunligi gi gi 1 S-1 n1 B-I 5 32 1,16 64 37,12 0,15 11,4 4 n2 B-I 5 7 5,96 14 41,72 0,15 12,8 4 n1 A-III 10 1 11,92 2 11,92 0,61 7,3 7 2 K-1 n2 B-I 5 32 12,8 64 12,8 0,15 1,9 4 n3 A-II 14 1 11,92 2 11,92 1,20 14,3 8 n1 A-III 10 1 5,96 1 5,96 0,61 3,6 7 3 K-2 n2 B-I 5 32 6,4 32 6,4 0,15 0,9 4 n3 A-II 14 1 11,92 2 11,92 1,20 14,3 8 4 As n1 A-IV 14 1 6,20 5 31 1,20 37,4 8 Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Armatura qarshiliklarini chegaraviy va xisobiy qiymatlarini hisoblash amaliy mashg’uloti bo’yicha INSERT jadvalini to’ldiramiz. 20

Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir beton konstruksiyaga tushadigan yuklamani to’g’ri hisoblash mavzusi bilan bog’liq ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 7 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Egiluvchi elementlar mustahkamligini hisoblash. Egiluvchi elementlarning normal kesimi bo‘yicha kuchlanganlik deformatsiyalanish bosqichlari. Tashqi yuk miqdorining oshishi bilan egiladigan temirbeton element normal kesimida kuchlanishlarning o‘zgarishi keltirilgan. Element kuchlanish holati uch bosqichdan iborat. Birinchi bosqich betonning elastik ishlashi bilan xarakterlanadi. Betonning siqilgan va cho‘zilgan zonalaridagi normal kuchlanish epyuralari uchburchak shaklida bo‘ladi. Cho‘zilgan betonda yuk miqdorining ortishi bilan noelastik deformatsiya rivojlanadi. Bosqich oxirida cho‘zilgan kuchlanish epyurasi egri chiziqli bo‘la boshlaydi va cho‘zilgan betondagi kuchlanish miqdori betonning chegaraviy mustahkamligiga teng bo‘ladi (bosqich I, a). Ikkinchi bosqich element cho‘zilgan zonasida yoriqlarning hosil bo‘lishidan keyin boshlanadi. Yoriqlar hosil bo‘lgan kesimlarda beton qarshilik ko‘rsatmaydi va ishdan chiqadi, Bu kesimlarda ichki cho‘zuvchi zo‘riqishlarni armatura qabul qiladi. YOriqlar oralig‘ida esa cho‘zuvchi zo‘riqishlar cho‘zilgan beton va armatura bilan birgalikda qabul qiladi.. Element siqilgan zonasidagi betonda plastik deformatsiyalar rivojlana boshlanadi va normal kuchlanish epyurasi egri chiziqli bo‘ladi. Uchinchi bosqich – bu elementni buzilish holatidagi bosqichdir. Element cho‘zilgan zonasida joylashtirilgan armaturaning miqdoriga ko‘ra buzilishning ikki 21

xoli uchraydi. Birinchi hol normal armaturalangan to‘sinlar uchun xarakterlidir. Buzilish cho‘zilgan armaturadan boshlanadi va siqilgan zonadagi betonning buzilishi bilan tugaydi. Ikkinchi hol kesim ortiqcha armaturalangan elementlarda ko‘zatiladi. Bunda element siqilgan zonasidagi beton buzilishi boshlanadi, cho‘zilgan armaturadagi kuchlanish esa, chegaraviy qiymatiga etmaydi. Ortiqcha armaturalangan elementlarda buzilish siqilgan zonadagi betondan boshlanadi. Bunda armaturadagi kuchlanish oqish chegarasiga etmaydi va armaturaning mustahkamligidan to‘liq foydalanilmaydi. Bunday holatlarda ham hisoblash formulasi muvozanat shartidan olinadi. Kesim mustahkamligini hisoblashda siqilgan zonaning balandligi x va kesim ishchi balandligi h0 muhim rol o‘ynaydi. Siqilgan zona balandligi x ning kesim ishchi balandligi h0 ga nisbati ξ =x/h0 siqilish zonasi nisbiy balandligi deb aytiladi. Buzilishning birinchi va ikkinchi hollari orasidagi farq ξr –siqilish zonasaning chegaraviy nisbiy balandligi bilan belgilanadi. Agar ξ≤ξr shart bajarilsa element birinchi hol bo‘yicha buziladi. Aks hoda, ya’ni ξ>ξr bo‘lganda, element ikkinchi hol bo‘yicha buziladi. Siqilish zonasining chegaraviy nisbiy balandligi ξrquyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi: R     sR 1  1 sc  1,1 bu erda: σsR – armaturagi kuchlanish, taranglashtirilmaydigan armatura uchun σsR = Rs qabul qilinadi; σscu– siqilgan armaturadagi kuchlanish. b2 < 1 bo‘lganda σscu =500 MPa ga teng, γb2>1 bo‘lganda σscu =500 MPa deb qabul qilinadi. =a – 0,008Rb, bu erda; og‘ir beton uchun a = 0,85, engil beton uchun a = 0,8. 22

Egiladigan temirbeton elementlarni ξ ≤ ξr shart asosida loyihalash tavsiya etiladi. Chunki bu holda elementlarning buzilishi plastik xarakterga ega bo‘lib, element kesimini armaturalashda samaradorlikka erishiladi. Ikkinchi Egiluvchi Birinchi bosqich elementlarning normal bosqich kesimi bo‘yicha kuchlanganlik deformasiyalanish bosqichlari Uchinchi bosqich Masala-1 Egiluvchi elementning armatura yuzasi topilsin As  ? Berilgan: M=150 kNm, b=25 sm, h=50 sm, beton V 20, Rv=11,5 MPa, armatura A-III, Rs=365 MPa,  =3 sm. Yechim. ho ni aniqlaymiz ho=50-3=47 sm. So‘ng Ao ni topamiz. Ao= M  15000000  0,262 Rsbho 2 11,5  25  472  (100) Jadvaldan   0,845 ni olamiz va armatura yuzasi As-topamiz. As= M  15000000  10,35ñì 2 Rsho 365  0,845  47  (100) Sortamentdan armatura 4 18 A-III, As=10,18 sm2 olamiz. Masala 2. To‘sinda bo‘ylama ishchi armaturaning kesim yuzasi aniqlansin As  ? 23

Berilgan: M  690кНм; h  55см; в  30см; а  2,5см; beton sinfi В25;  в2  0,9; armatura sinfi A-III. Yechim. Quyidagi qiymatlar aniqlanadi. ho  h  a  55  2,5см Rв  0,9 14,5  13,05МПа R  o o   0,746  0,604;  sр 1  365 1 0,746  Bu 1 1 yerda 500  1,1  500  1,1  o  0,85  0,008  в2 Rв  0,85  0,008  0,9 14,5  0,746 Ao  M  69000000  0,625 Rââho 2 13,05  30  52,52  (100) AR  R 1 0,5R   0,6041 0,5  0,604  0,437;SR; Rsc  365МПа AR<Ao shart bajarilmadi, siqiluvchi zonani ishchi armatura bilan kuchaytirish kerak. a1  2см,   ho  а1  52,5  2  50,5см Аs1  M  ARвh02 Rв  69000000  0,422  30  52,52 13,05  (100)  11,78см Rsc  s 365  50,5  (100) Sortamentdan qo‘shimcha siqilgan armatura yuzasini qabul qilamiz: 3 22 A-III, Аs1  11,4см 2 Og‘zaki savollar: 1. Egiluvchi elementlarining turlarini ayting? 2. Egiluvchi elementlarining talablarini sanab o‘ting? 3. Egiluvchi elementlariningkonstruksiyalarga konstruksiyalashdagi talablari? 4. To‘sinda ko‘ndalang armaturani belgilang? 5. Plitada armatura setkalarini joylashishi prinseplarini ayting? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. 24

Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: bering. To‘sinda 1-guruh uchun topshiriq Egiluvchi elementlarining turlarinihaqida ma’lumot ko‘ndalang armaturani qo‘llanilishi to‘g‘risida ma’lumot bering. 2-guruh uchun topshiriq Plitada armatura setkalarini joylashishi prinseplarini aytib bering. Egiluvchi elementlarining talablarini sanab bering. Egiluvchi elementlariningkonstruksiyalarga konstruksiyalashdagi talablarini aytib bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir beton plitaga tushadigan yuklanishni SOLIDWORKS Simulation dasturi orqali hisob-kitob qilishni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 25

8 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Yakka armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash I. As armatura kesim yuzasini aniqlash Boshlang’ich ma’lumotlar: M, b,h,a,Rb,Rs,α h0=h-a hisoblanadi 1 2 (3.1) formuladan R hisoblanadi 3 4 αm=M/(Rbbh 2 ) hisoblanadi 0 Yo’q 5 ξ  ξR Beton kesim yuzasini oshirish yoki betoning sinfini oshirish ha 6 3.1 jadvaldan αmga mos bo’lgan  aniqlanadi 7 Аs=M/(Rsh0 ) hisoblanadi 8 Sortament bo‘yicha armatura sterjenlari soni va diametri tanlanadi 26

II. Beton kesimi o‘lchamlari b , h va AS armatura kesimi yuzasini aniqlash Boshlang‘ich ma’lumotlar: M,Rb,RS,α 1 To’sin uchun ξ=0,3…0,4 Plita uchun ξ=0,1…0,2 qabul qilinadi 3.1 Jadvaldan qabul qilingan  bo’yicha α0 aniqlanadi 2 3 Kesim eni b uchun ixtiyoriy bir qiymat qabul qilinadi 4 h0  M /(0Rbb) formuladan kesim ishchi balandligi hisoblanadi h=h0 +a - kesim balandligi hisoblanadi va b0,5h shart tekshiriladi. Shart bajarilsa 5 hisob 1 masala algoritmi bo‘yicha 1 banddan tavom ettiriladi. b0,5h shart bajarilmasa kesim eni b oshiriladi yoki kamaytiriladi va hisob 1 banddan takroran shart bajarilguncha olib boriladi. Misolning yechimi 1 misolda keltirilgan blok-sxemaning 6 va 7 bandlar bo‘yicha davom ettirilada 2–rasm. Kesimi to‘g‘ri burchakli bir tomonlama armaturalangan egiluvchan elementlar normal kesimini hisoblash blok–sxemasi. 27

III. Elementlarni yuk ko‘tarish qobiliyatini tekshirish Boshlang‘ich ma’lumotlar: M,b,h,a,Rb,RS,AS 1 h0=h-a hisoblanadi 2 x=RSAS/(Rbb) hisoblanadi 3 ξ=x-ho hisoblanadi 4 (3.1) formula bo‘yicha ξR hisoblanadi 5 ξ ≤ ξR shart yo’q ha tekshiriladi Kesim o‘lchamlari yetarli emas.Kesim o‘lchamlarini oshirish talab etiladi 6 yo’q Yuk ko‘tarish M ≤ Rbbx (h0-0,5x) qobiliyati M ≤ RsAs(h0-0,5x) yetarli emas, elementni ha kuchaytirish kerak Yuk ko‘tarish qobiliyati ta’minlangan 3–rasm. Kesimi to‘g‘ri burchakli bir tomonlama armaturalangan egiluvchan elementlar normal kesimini hisoblash blok–sxemasi. Masala 1. Elementlarning armatura yuzasi As topilsin? Berilgan: M  250кНм; bxh  25x50см; beton sinfi B20; armatura sinfi A- III; a  4см Yechim. Rв  11,5МПа, Rs  365МПа; honi topamiz ho  50  4  46см; Ao ni aniqlaymiz Ao  M  25000000  0,41; Ao bo‘yicha jadvaldan koeffitsient  ni Rв bh0 2 11,5  25  462  (100) olamiz   R shartni tekshiramiz, uning uchun 28

  o  0,76  0,6 1 Rs 1  o  1  365 1  0,76  400  1,1  400  1,1  bu yerda o  0,85  0,008Râ  0,85  0,008 11,5  0,76   0,55  R  0,6 shart bajariladi. Endi As aniqlaymiz. As  M  25000000  20,6см2 Rsho 365  0,724  46  (100) Sortament bo‘yicha armaturani 2  28 A-III, 2  25 A-III, As=22,14sm2>20,6 sm2 olamiz. Masala 2. To‘sinning kesim o‘lchamlari va ishchi armaturasining yuzasi aniqlansin b x h = ? AS = ? Berilgan: Tashqi hisobiy eguvchi moment M=120 kNm: og‘ir beton sinfi B30, Rb =17 MPa, v2=0,9 (Rv=0,917=15,3 MPa); Armatura sinfi A-II, Rs=280 MPa Yechish. To‘sinning enini oldindan v=20 sm teng deb olamiz. Armaturalash koeffitsientining eng muvofiq (optimal) miqdorini qabul qilamiz =0,012, u holda     Rs  0,012  280  0,22 , bundan m=(1-/2) =0,22(1- 0,22 )=0,196 to‘sinning Rв 15,3 2 ishchi balandligi h0  M  120 105  44,7см  mвRв 0,196  20 15,3  (100) Agar himoya qatlami a=3 sm desak, u holda to‘sinninng balandligi h=h0+a=44,7+3=47,7 sm. Qabul qilamiz h=50 sm; u holda h0=h-a=50-3=47 sm; beton siqiluvchi zonasi tavsifi ω=0,85-0,00815,3=0,73; s=280 MPa; sc,u=500 MPa, chunki v2=0,9  1; u holda R  0,73 0,73   0,614 280 1 1 500  1,1  Bundan R= ξR (1 – 0,5 ξR) = 0,614 (1-0,50,614) =0,425; 29

m  M  120 105  0,178 â  h02  Râ 20  472 15,3  (100) Demak R=0,425 m=0,178, u holda   1  1 2m  1 1 2  0,178  0,198. Talab etilgan armatura yuzasi Аs    в  h0  Rв  0,198  20  47 15,3  10,17см2. Rs 280 Qabul qilamiz 4  18 A-II, As=10,18> AS= 10,17 sm2 Demak, to‘sinning o‘lchami вхh  20x50см armatura, yuzasi 418А  II As  10,18см2 Og‘zaki savollar: 1. Yakka armatura bilan egiluvchan to‘g‘riburchakli hisoblash usullari ayting? 2. As armatura kesim yuzasini aniqlashni ayting? 3. Beton kesimi o‘lchamlari b , h va AS armatura kesimi yuzasini aniqlash? 4. Elementlarni yuk ko‘tarish qobiliyatini tekshirish ayting? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Yakka armatura bilan egiluvchan to‘g‘riburchakli hisoblash usullari haqida ma’lumot bering. As armatura kesim yuzasini aniqlashnitushuntirib bering? 2-guruh uchun topshiriq Beton kesimi o‘lchamlari b , h va AS armatura kesimi yuzasini aniqlashni aytib bering. Elementlarni yuk ko‘tarish qobiliyatini tekshirishni aytib bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali temir beton monolit plitani hisoblashning eng asosiy tamoyillari orqali hisob-kitob qilishni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 30

Yakka armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash amaliy mashg’uloti bo’yicha SWOT tahlil olib boramiz. 9 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Ikki yoqlama armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash. Armaturalar element ko‘ndalang kesimining cho‘ziladigan va siqiladigan zonalariga joylashtiriladigan bo‘lsa, bunday kesimlar ikki tomonlama armaturalangan kesimlar deb ataladi. Odatda siqiladigan zonadagi betonning mustahkamligi etarli bo‘lmagan holatlarda siqiladigan beton kesimga armatura joylashtiriladi. Kesim siqilish zonasiga armaturalar konstruktiv talablar bo‘yicha yoki hisob orqali qo‘yilishi mumkin. Ikki tomonlama armaturalangan kesimlar iqtisodiy jihatdan samarasiz hisoblanadi. Siqiladigan zonada joylashtiriladigan bo‘ylama armaturalar siqilish natijasida qobarib ketmasligi uchun ular siqiladigan elementlardagidek ko‘ndalang armaturalar bilan jihozlanadi. 31

Ikki tomonlama armaturalangan kesimda holil bo‘ladigan zo‘riqishlar sxemasi 3.3 rasmda keltirilgan. 4–rasm. Ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri burchak bo‘lgan ikki yoqlama armaturalangan normal kesim kuchlanishi Ko‘ndalang kesimi ikki tomonlama armaturalangan element uchun muvozanat tenglamalari quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: RsAs= Rbbx+RscA's; M ≤ Rbbx(h0–0,5x)+Rsc A's(h0–a′); M ≤ αmbh0Rb+RscA's (h0–a′); Ikki tomonlama armaturalangan to‘g‘riburchak kesimli elementlarni loyihalashda ikki turdagi masalalar uchraydi. Birinchi masala. Berilgan: element kesimi o‘lchamlari bvah, tashqi yuklar ta’siri momentiM. Talab etiladi: armatura kesim yuzalari As va A ' ni aniqlash. Bunda beton va s armatura sinflari mustaqil qabul qilinadi va ularni o‘zgartirish mumkin. Echish tartibi: 1. Siqiladigan zona betonining mustahkamligidan to‘liq foydalanilganligi sababli siqilish zonasi nisbiy balandligi  nisbiy chegaraviy balandlikka R teng qilib olinadi, ya’ni =R. 2. Quyidagi formuladan chegaraviy moment aniqlanadi 32

M R  Rbh02Rb ; 3. Quyidagi formuladan talab qilinadigan bo‘ylama siqiladigan armatura kesim yuzasi hisoblanadi: As'  M МR  M   Rbh02 Rb . Rsc (h0  ') Rsc (h0  ') 4. Bo‘ylama cho‘ziladigan armaturaning ko‘ndalang kesim yuzasi quyidagi formuladan aniqlanadi: AS  Rbh0 Rb  RSC AS' RS RS 5. Sortament bo‘yicha siqilgan va cho‘zilgan armaturalar uchun sterjenlar soni va diametri tanlanadi. Agar AS' nolga teng yoki manfiy chiqsa siqilgan armatura hisob bo‘yicha talab qilinmaydi va kesim siqilgan zonasi armatura bilan konstruktiv talablar bo‘yicha armaturalanadi. Ikkinchi masala. Berilgan: element kesimi o‘lchamlari b va h, tashqi yuklar ta’siri momenti M, siqiladigan bo‘ylama armatura kesim yuzasi AS' (konstruktiv talab bo‘yicha) va beton hamda armatura sinflari. Talab etiladi: armatura kesim yuzasi As ni aniqlash . 1. Quyidagi formuladan nisbiy moment aniqlanadi: m  M  Rs As' ho  a' . Rbbho2 2. Quyidagi shart tekshiriladi: αmR =R (1– 0,5R). 3. Shart bajarilgan taqdirda 8 jadvaldan αm ga mos bo‘lgan ξ qiymati topiladi va quyidagi formuladan cho‘ziladigan armatura kesim yuzasi hisoblanadi: Аs  Rbbho  Rs As' . Rs 4. Shart bajarilmasa, ya’ni αm>R bo‘lganda hisoblash formulasida =ξR qabul qilinadi. 33

I. AS va AS’armaturalar kesim yuzalarini aniqlash Бошланғич маълумотлар: M, b,h,a,Rb,RS h0=h-a ҳисоблаш (3.1) формуладан ξR ҳисоблаш α0=M/(Rbb ) ҳисоблаш ҳа йўқ Аs'  М   R Rbbh02  As' Rsc ҳисоблаш Rs Rs ξξR Às  R Rbbh0  As' Rsc ҳисоблаш Rs Rs Сортамент бўйича арматуралар сони ва диаметрини танлаш II. AS armatura kesim yuzasini aniqlash Бошланғич маълумотлар: M, b,h,a,а' Rb,RS,A's 1 h0=h-a ҳисобланади 2 (3.1) формула бўйича ξR ҳисобланади 3 αR=ξR(1-ξR/2) ҳисобланади 4 M  Rs A's (h0  a') ҳисобланади Rbbh02 a0  йўқ Берилган 5 0R A's арматура ҳа етарли эмас, бошланғич 6 As  Rs As  Rbb0 / Rs ҳисобланади маълумотларни ўзгартириш талаб этилади 7 Сортамент бўйича арматура сони ва диаметри танланади 34

6–rasm. Ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri burchak bo‘lgan ikki yoqlama armaturalangan elementlarni normal kesim bo‘yicha hisoblaщ uchun bloks–sxema Masala 1. Qo‘sh armaturali to‘sinni yuk ko‘tarish qobiliyati aniqlansin M кес  ? Berilgan: M  690кНм; bxh  30x60см; beton sinfi V25;  в2  0,9 armatura sinfi: 3 22 A-III; AS1  11,4см2 ; 8 28 A-III, As=49,26 sm2; а  6,5см; а1  3см Yechim. Quyidagi qiymatlar aniqlanadi. ho  h  a  60  6,5  53,5ñì ; Rв  0,9 14,5  13,05МПа   Rs As  Rsc  As1  365  49,26  365 11,4  0,66 Rв вho 13,05  30  53,5 Jadvaldan Ao  0,45 ni olamiz To‘sinning mustaxkamligini aniqlaymiz  M кес  Ao Rввh02  Rsc As1 ho  a1  0,45 13,05  30  53,52  (100)  365 11,453,5  3(100)  71417273Hсс  714,2кHм  M  690кНм To‘sinning yuk ko‘tarish qobiliyati etarli. Og‘zaki savollar: 1. Qo‘sh armatura bilan egiluvchan to‘g‘riburchakli hisoblash usullari ayting? 2 AS va AS’armaturalar kesim yuzalarini aniqlashni ayting? 3. AS armatura kesim yuzasini aniqlashni ayting? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. 35

Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Qo‘sh armatura bilan egiluvchan to‘g‘riburchakli hisoblash usullari haqida ma’lumot bering. AS va AS’armaturalar kesim yuzalarini aniqlashni tushuntirib bering? 2-guruh uchun topshiriq AS va AS’armaturalar kesim yuzalarini aniqlashni aniqlanishini aytib bering. AS armatura kesim yuzasini aniqlashni aytib bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali ikki yoqlama armaturali to‘g‘riburchakli kesimni hisoblash mavzusiga oid shu va boshqa ma’lumotlarni video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 10 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Tavrli kesimni hisoblash. Birinchi masala. Berilgan beton kesimida armaturalar kesim yuzasini aniqlash, talab qilinadi Tashqi moment va b, h, b ' , h ' , Rs, qiymatlari ma’lum. Avval, tavr kesimni f f hisobli holatini aniqlash uchun tokcha kesimida o‘tadigan neytral o‘qi shartidan foydalanamiz: M  Rbb' f h' f (h0  0,5h' f ) Shart bajarilsa armatura kesim yuzasi As xuddi to‘g‘ri burchakli kesimlardagidek hisoblanadi. Agar bu shart bajarilmasa, ya’ni M  Rbb' f h' f (h0  0,5h' f ) bo‘lganda neytral o‘q tokcha balandligidan pastda joylashadi. Armatura kesim yuzasi As tavr kesimlarni hisoblash uchun chiqarilgan formula bo‘yicha hisoblanadi. Tavr kesimli element muvozanat shartlari quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 36

Rs As  Rbbh0  Rb (b' f b)h' f , M  0Rbbhb2  Rb (b' f b)h' f (h0  0,5h' f ) . Tenglamadan; 0  [M  Rb(b' f b)h' f (h0  0,5h' f )] / Rbbhb2. Rs As tenglamadan armatura kesim yuzasi hisoblanadi:  As  bh0  (b' f b)h' f Rb / Rs Siqilish zonasining nisbiy balandligi ξ formuladan aniqlanadigan α0 koeffitsient qiymatiga mos ravishda 8 jadvaldan aniqlanadi. 7–rasm. Tavr kesimining hisobi. a – tokchada joylashgan siqilgan zona; b – qovurg‘ada joylashgan siqilgan zona; v – qovurg‘a siqilgan zonasi qismi; armaturaning cho‘zilgan kesim zonasi qismi; g – tokcha siqilgan zona qismi Ikkinchi masala. Loyihalashtirilgan tavr kesimning mustahkamligini tekshi- rish. Ko‘ndalang kesim ko‘lchamlari va armatura kesim yuzasi ma’lum. Hisoblash huddi birinchi masaladagidek olib boriladi. Avval (3.37) va (3.38) formulalardan tavr kesimining hisobiy holati aniqlanadi. Hisobiy xolatga bog‘liq xolda hisob 37

to‘g‘ri burchakli kesim (3.5) yoki tavr kesim mustahkamligini hisoblash formulalari (3.40) bo‘yicha tekshiriladi. Uchinchi masala. Talab qilingan tavr kesim o‘lchamlari va armatura kesim yuzasini aniqlash. Tavr to‘sinning ko‘ndalang kesimi balandligi quyidagi taxminiy formuladan aniqlanadi h=(7…9) 3 M , (3.43). bu erda: M – tashqi yuklardan eguvchi moment, kN m; h – kesim balandligi, sm. Tokcha o‘lchamlari h`fva b`f konstruktiv talablar bo‘yicha qabul qilinadi. Tavr kesim qovurg‘asining enini (0,4...0,5)h qabul qilish tavsiya etiladi. Kesimning geometrik o‘lchamlari ma’lum bo‘lgandan keyin hisoblash (3.39) va (3.40), (3.41) va (3.42) formulalardan birinchi masaladagidek bajariladi. Masala 1.Tavr kesimli to‘sinni armatura yuzasi topilsin As=? Berilgan: M  250кНм; в  20см; h  50см : в1f  40см; h1f  12см; sinfi beton В20, Rв  11,5МПа; armatura sinfi A-II, Rs=280 MPa Yechim: a  7sm olamiz, unda ho  50  7  43см; Quyidagi shartni tekshiramiz: М s  11,5100401243  0,512  1338Hсс  183,8кНм  M  250кHм demak, neytral o‘q qobirg‘adan o‘tadi.    АоМ в1f   Rв  в h1f ho  0,5h1f  25000000 11,540  201243  0,5 12100 0,35 Rв вh02 11,5  20  432  (100) Jadvaldan   0,775 va   0,45 ni olamiz  Aa  вho Rв  Rв в1f  в h1f  0,45  20  4311,5 11,540  2012  25,8см2 Rs 280 Sortamentdan armaturani 225As  12,32 ; 232As  16,08 sm2 oldik. Masala 2. Tavr shaklidagi to‘sinning yuk ko‘tarish qobiliyati tekshirilsin? Berilgan: М  200kHм; вхh  20x50см; в1f  40см; h1f  12см; beton sinfi В20Rв  11,5 0,9  10,35МПа; в2  0,9; armatura sinfi 220А  III .Аs  6,28см2  As  13,88см2 222А  III , Аs  7,6см2  38

Yechim. h  h  a  50  3,5  46,5ñì Quyidagi shart tekshiriladi.  М  200kHм  Rвв1f h1f h  0,5 h1f  10,35 401246,5  0,512100  20217600Hм  202,2kHм demak, neytral o‘q tokchadan o‘tadi, u holda kesim yuzasi to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida olinadi.   Rs As  365 13,88  0,26; jadvaldan koeffitsientni А  0,226 olamiz 10,35  40  46,5 Rв в 1 ho f Мкес  A Rвв1f h2  0,226 10,35 40  46,52  (100)  20584620kHм  205,8kHм  М  200kHм Demak, to‘sinning yuk ko‘tarish qobiliyati etarli. Masala 3. Tavr shaklidagi to‘sinning yuk ko‘tarish qobiliyati tekshirilsin? Berilgan: М  250kHм;вхh  20x50см;в1f  45;h1f  10см; beton sinfi В20Rв  11,5 0,9  10,35МПа, в2  0,9; armatura sinfi  422А  III ; As  10,2см2 ; Rs  365МПа ; а  3cм. Yechim. h  h  a  50  3  47см; Quyidagi shartni tekshiramiz:  М  250kHм  Rвв1f h1f ho  0,5h1f  10,35 451047  0,510(100)  19561500Hсс  195,6kHм. demak, neytral o‘q qobirg‘ani kesib o‘tadi, u holda kesim yuzasi tavr shaklida olinadi.    АМ в1f   Rв  в h1f h  0,5h1f  25000000 10,3545  201047  0,5 10(100)  0,31 Rв вh02 10,35  20  472  (100)    М кес  А Rввh2  Rв в1f  в h1f h  0,5  h1f  0,3110,35  20  472  (100)  10,35  45  201047  0,5 10 (100)  25049280Hсс  250,5kHм  М  250kHм Demak, to‘sinning yuk ko‘tarish qobiliyati etarli. Og‘zaki savollar: 1. Tavrli kesimdan to‘g‘riburchakli kesimning farqi? 2. Tavr kesimni hisobi tokchaning eniga qanday belgilanadi? 3. Tavr kesimning ikki asosiy hisob xolatini ayting? 4. Tavr kesim hisobini ketma–ketligini keltiring? 39

Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Tavrli kesimdan to‘g‘riburchakli kesimning farqi xaqidf ma’lumot bering. . Tavr kesimni hisobi tokchaning eniga qanday belgilanadi tushuntirib bering? 2-guruh uchun topshiriq Tavr kesimning ikki asosiy hisob xolatini aytib bering. Tavr kesim hisobini ketma–ketligini tushuntirib bering? Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali tavr kesimini hisoblash mavzusiga oid shu va boshqa hisob-kitob ma’lumotlarini video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 40

11 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Ko‘p bo‘shliqli plitalarni hisolash metodikasi. Loyihalash uchun topshiriq. Naminal uzunligi 6,0 m va eni 1,2 m bo‘lgan aylana shaklidagi bo‘shliqlarga ega bo‘lgan ko‘p bo‘shliqli panelni hisoblash hamda loyihalash talab etiladi (8–rasm). Panelga ta’sir qiladigan yuklar 3–jadvalda keltirilgan. 3-jadval. Qavatlararo yig‘ma tom yopma paneliga tushadigan yuk ta’siri Yuk bo‘yicha Yuklarning turlari Me’yoriy ishonchlilik Hisobiy yuk, yuklar, N/m2 koeffitsienti N/m2 f Doimiy: qalinligi t =20 mm parketli pol xususiy 160 1,1 176 og‘irligidan yuk,   800 kg/m3 480 1,2 576 shlakbetonli qatlami og‘irligidan tushadigan yuk, qalinligi t = 30 mm,   1600 kg/m3 penobetonli tovush izolyasiyalovchi plitalar 300 1,2 360 og‘irligidan dan tushadigan yuk, qalinligi t 3000 1,1 3300 = 60 mm,   500 kg/m3 temirbeton panel og‘irligidan tushadigan yuk, katalog bo‘yicha keltirilgan qalinligi t = 120 mm,   2500 kg/m3 Jami doimiy yuk gn=3940 – g=4412 Vaqtinchalik: qisqa muddatli 2600 1,2 3120 uzoq muddatli 1400 1,2 1680 1,2 p  4800 To‘liq yuk ta’siri: Jami pn  4000 qisqa muddatli doimiy va uzoq muddatli 2600 – 3120 5340 – 6092 Jami gn  pn  7940 – g  p  9212 Yechish. Yuklar va zo‘riqishlarni aniqlash. Eni 120 sm bo‘lgan panelning 1 m uzunligiga quyidagi yuklar ta’sir ko‘rsatadi, N/m: qisqa muddatli normativ (me’yoriy) pn  2600 1,2  3120 , qisqa muddatli hisobiy p  31201,2  3744 ; doimiy va uzoq muddatli normativ (me’yoriy) gn  53401,2  6408 ; doimiy va uzoq 41

muddatli hisobiy g  6092 1,2  7310,4 ; jami normativ (me’yoriy) qn  gn  pn  6408  3120  9528 ; jami hisobiy q  g  p  7310,4  3744  11054,4 . To‘liq yuk ta’siridan hosil bo‘ladigan eguvchi momentning hisobiy qiymati M  ql02n / 8  11054,4  5,852  0,95 / 8  44924,2 Nm bu erda l0 6,0  0,3/ 2  5,85m; n  0,95 - bino vazifasiga ko‘ra ishonchlilik koeffitsienti. а) ПК-12х60 ПК-12х60 А ПК-12х60 ПК-12х60 А ПК-12х60 ПК-12х60 ПК-12х60 ПК-12х60 б) 190 190 А-А 190 190 190 190 ПК-12х60 120 6000 120 120 6000 120 в) Б 220 5970 Б 44 Б-Б г) 22015 15911702515 1190132,518511905 5 д) 1170 324 8–rasm. Olti bo‘shliqli tom panelini hisoblashga doir: 42

a– panelning plpnda joylashishi; b– qirqim A–A; v – panelning polanda ko‘rinishi; g– panelning ko‘ndalang kesimi; d– panelning hisobiy ko‘ndalang kesimi To‘liq normativ (me’yoriy) yuk ta’siridan hosil bo‘ladigan eguvchi momentning hisobiy qiymati (salqilikka va yoriqbardoshlikka qarshi mustahkamligini hisoblash uchun) bunda  f  1 M n  qnl02n /8  9528 5,852  0,95/8  38721,0Nm; huddi shunday, normativ (me’yoriy) doimiy va uzoq muddatli vaqtinchalik yuk ta’siridan Mld  6092  5,852  0,95/ 8  24757,4 Nm; huddi shunday, qisqa muddatli normativ (me’yoriy) yuk ta’siridan Mcd  3120  5,852  0,95/ 8  12679,4 Nm. Hisoblangan yuk ta’siridan tayanchda hosil bo‘ladigan qirquvchi (ko‘ndalang) kuchning maksimal qiymati: Q  ql0 n / 2  11054,45,850,95/ 2  30717,4 N; huddi shunday, normativ (me’yoriy) yukdan Qn  9528 5,85 0,95/ 2  26476,0 N; Qld  6092  5,85 0,95/ 2  16928,1N. Kesim tanlash. Yig‘ma panelni tayyorlash uchun quyidagi materiallar ishlatiladi: sinfi B25 bo‘lgan beton ( Eb  30,0104 MPa, Rb 14,5 MPa, Rbt 1,05 MPa), bo‘ylama armatura uchun diametri 10 mmdan kata bo‘lgan A400 (A–III) sinfli po‘latdan tayyorlangan sterjenlar ( Rs  365 MPa), ko‘ndalang armatura uchun A240 (A–I) sinfli po‘lat tayyorlangan sterjenlar ( Rsw 175 MPa). Panel pastki va ustki tomonidan payvandlangan to‘rlar bilan armaturalanadi. Armaturali to‘rlar Vr–I sinfli diametri 4–5 mm bo‘lgan simlardan payvandlanib tayrlanadi ( d  5mm bo‘lganda Rs  360 MPa, d  4 mm bo‘lganda Rs  365 MPa). Panelga ta’sir qiladigan yuklarning asosiy qismini doimiy va davomli yuklar tashkil etgani uchun b2  0,9 qabul qilinadi. 43

Panel ko‘ndalang kesimining balandligini mustahkamlik va bikrlikni ta’minlash shartidan qo‘yidagi formula [2] bo‘yicha aniqlaymiz: h cl0Rs gn  pn  18  585  365  2 1400  2600  14,1 sm, Es qn 2,1105 7000 bu erda, s – panel ko‘ndalang kesmi shaklini e’tiborga oladigan koeffitsient: bo‘shliqli panellar uchun s =18–20 ga teng; tokchasi siqilgan zonada joylashgan qovurg‘ali panellar uchun 30–34 ga teng.  – yuklarning doimiy va davomli ta’sir etishidan salqilining oshishini inobatga oluvchi koeffitsient: bo‘shliqli panellar uchun   2 ; tokchasi siqilgan zonada joylashgan qovurg‘ali panellar uchun  1,5 ; gn  1400 N/m2 - panelning 1 m2yuzasiga ta’sir qiladigan davomli yuklarning me’yoriy qiymati; pn = 2600 N/m2 panelning 1 m2yuzasiga qisqa muddat ta’sir qiladigan yuklarning me’yoriy qiymati; qn = gn+pn + 3000 =2600 + 1400 + 3000 = 7000N/m2– panel xususiy og‘irligini (3000 N/m2) e’tiborga olgan holdagi me’yoriy yuklar yig‘indisi. Mustahkamlik va bikrlikni ta’minlash shartidan aniqlangan panel ko‘ndalang kesimining balandligi h=14,1 sm tipik panel kesimi balandligi h=22 sm dan kichik bo‘lganligi uchun hisoblarda panel kesimi balandligini h=22 sm qabul qilamiz. Panel ko‘ndalang kesimi yuzasida aylana shaklidagi oltitda bo‘shliq mavjud. Aylana shaklidagi bo‘shliklar diametri 159 mm. Panelni hisoblashda uning bo‘shliqli ko‘ndalang kesimi muqobil bo‘lgan qo‘shtavr shaklidagi ko‘ndalang kesimga keltiriladi. Bunda yuzalari bir–biriga teng bo‘lgan aylana shaklidagi bo‘shliqlar kvadrat shaklidagi bo‘shliqlar bilan almashtiriladi, ya’ni A=A. Bu erda A=D2/4 – aylana shaklidagi bo‘shlik yuzasi; A0=h12 –tomoni h1 bo‘lgan kvadrat yuzasi. Quyidagi tenglikdan D2/4 = h12 kvadrat shaklidagi bo‘shliq tomonini aniqlaymiz: h1  0,886D  0,886 159  141 mm. Qushtavrga keltirilgan kesim tokchasining qalinligi 44

hf  h'f  h  h1/ 2  220 141/ 2  39,5 mm 4,0 sm Qushtavrga keltirilgan kesim qovurg‘asining eni b 1170 6141 324mm =32,4 sm. Qushtavrga keltirilgan kesim eni b'f 1170 mm =117 sm. Panel mustahkamligininormal kesim bo‘ycha hisoblash Qabul qilingan qo‘shtavr kesim uchun quyidagilarni hisoblaymiz: Nisbat h'f / h  3,95/ 22  0,18 >0,1 bo‘lganligi uchun hisoblarda panelning enini b'f  117 sm qabul qilamiz. Quyidagilarni hisoblaymiz: m  M  14,5 44924,2 100  0,08 , Rbb2bf h02  0,9 117 192100 h0  h  a  22  3 19 sm.   1 1 2 m  1 1 2 0,08  0,083,   1 0,5  1 0,5 0,083  0,9585 . Siqilgan zonaning balandligi x  h0  0,08319 1,577 sm < h'f  3,95 sm bo‘lganligi uchun neytral o‘q siqilgan tokchada joylashadi. Bo‘ylama armatura ko‘ndalang kesimining yuzasi: As  M  44924,2 100  6,76 sm2. h0 Rs 0,9585 19  365100 Panelni armaturalash uchun 4Ø16A–III sterjen qabul qilamiz ( As  8,04 sm2). Panel mustahkamligini qiya kesimlar bo‘yicha hisoblash. Ko‘p bo‘shliqli panelni ko‘ndalang armatura bilan jihozlash zarurligini quyidagi shartdan tekshiramiz Q  Qb , (1) bu erda: Q =30717,4 H – tashqi yuklardan hosil bo‘ladigan kesuvchi kuch; Qb – armaturalanmagan panel kesim qabul qiladigan kesuvchi kuch, quyidagi formuladan aniqlanadi: Qb  b2 (1   f  n )Rbtbh02 . (2) c 45

Bu formuladan Qb  Qsw  Q / 2ekanligini e’tiborga olib, qiya kesimning gorizontal o‘qqa proeksiyasini hisoblaymiz  c  Rbtbh02 21 0,4  01,05 32,4 192(100) 34,39 105 b2 1   f  n   0,153 105  224 sm, Qb 0,5 30717,4 bu erda b2  2 og‘ir beton uchun;  f – siqilgan tokchalarning qiya kesim mustahkamligiga ta’sirini e’tiborga oluvchi koeffitsient; etti qovurg‘ali ko‘p bo‘shliqli plitada  f  7  0,75 3h'f  h'f  7  0,75 (3 3,95)  3,95  0,4 <0,5. bh0 32,4 19 Bo‘ylama zo‘riqish N=0 bo‘lganligi tufayli n  0. Hisoblangan qiya kesimda c  224sm > 2h0  219  38 sm bo‘lganligi uchun c  38sm qabul qilamiz. U vaqtda armaturalanmagan panel kesimi qabul qiladigan kesuvchi kuch miqdori  Qb  b2 1  f  n Rbtbh02 / c  34,39 105 / 38  0,9 105 N=90 kN > Q  30,7 kN. Ko‘ndalang armatura hisob bo‘yicha talab qilinmaydi. Ko‘ndalang armaturalarni konstruktiv shartlardan kelib chiqqan holda qabul qilamiz. Ko‘ndalang sterjenlarning qadamini s  h / 2  22/ 2 11 sm, hamda s 15 sm shartlardan s=100 mm qabul qilamiz. Panel uzunligining tyanchlardan l/4 ga teng bo‘lgan qismlarida ko‘ndalang armatura sifatida diametri 6 mm ga teng bo‘lgan A240 (A–I) sinfi po‘lat sterjenlar qabul qilamiz. Ko‘ndalang sterjenlarning qadamini esa s=100 mm qabul qilamiz. Panelning o‘rta, ya’ni l/2 qismida sinchlardagi bo‘ylama sterjen (armatura)larni bog‘lash maqsadida ko‘ndalang armaturalar (sterjenlar)ning qadamini s=500 mm qabul qilamiz. Masala 1. Ora yopma plita tokchasining yuk ko‘tarish qobiliyati tekshirilsin? 46

Berilgan: M  257000Hмм; hток  30мм; a  15мм; hisobiy tasmaning eni в  100мм; beton sinfi В20; в2  0,9; armatura sinfi Vr-I; plita quyidagicha armaturalangan: 73, Вр  I, As  49мм2 Yechim. Quyidagi qiymatlarni aniqlaymiz: h  30 15  15мм; A  M  257000  0,11  в2 Rв вh2 0,9 11,5 100 152 Jadval bo‘yicha koeffitsient   0,12 ni olamiz. Plita tokchasining mustaxkamligi aniqlaymiz. M  257000Hмм  M кeс  Rs As 1 0,5 h  375  491 0,5  0,1215  259087,5Hмм plitaning mustaxkamligi ta’minlangan. Masala 2. Plita tokchasining mustaxkamligi ta’minlangan. Plitaning mustahkamligi tekshirilsin? Berilgan: M  4100Hм kesimning 1 m uzunligida; hпл  10см; Vr-I sinfli armatura sim to‘ri olingan 150/250/6/4 markali; beton sinfli V20; a  1,5см. Yechim. ni topamiz h  10 1,5  8,5см. Bo‘ylama yo‘nalishdagi armaturalash protsentini.   100 Аs  100 2,07  0,24% вh 100  8,5    Rs  0,24 375  0,078; 100 Rв 100 11,5   0,85  0,008  Rв  0,85  0,008 11,5  0,76 R    0,76  0,59; 1 Rs 1    1  375 1  0,76  400  1,1  400  1,1    0,078   R  0,59 shart bajarildi. 47

Jadvaldan koeffitsient   0,078 bo‘yicha koeffitsient A  .0,077 olamiz М  А Rввh2  0,077 11,5 100  8,52  (100)  664700Hсс  6647Hм М кес  6647Hм  M  4100Hм plitaning mustaxkamligi ta’minlangan. Og‘zaki savollar: 1. Qavatlararo yig‘ma tom yopma paneliga tushadigan yuk ta’siri haqida qisqacha gapirib bering? 2. Yuklar va zo‘riqishlarni aniqlash haqida to’xtalib o’ting? 3. Kesim tanlash deganda nimani tushinasiz? Kichik guruhlarda ishlash qoidalari:  Har kim o‘z o‘rtoqlarini tinglashi, hurmat bildirishi kerak.  Har kim faol, berilgan topshiriqga mas’uliyat bilan masalalarni ishlashi kerak.  Har kim zarur xolda yordam so‘rashi lozim.  Har kim undan yordam so‘ralganda albatta yordam berishi kerak.  Har kim guruh ishi natijasini baxolashda ishtirok etishi shart. Kichik guruhlar uchun topshiriqlar: 1-guruh uchun topshiriq Panel mustahkamligini normal kesim bo‘ycha hisoblash haqida ma’lumot bering. 2-guruh uchun topshiriq Panel mustahkamligini qiya kesimlar bo‘yicha hisoblash haqida ma’lumot bering. Diqqat! Ushbu QR kod orqali siz You tube tarmog’i orqali ko‘p bo‘shliqli plitalarni hisolash mavzusiga oid shu va boshqa hisob-kitob ma’lumotlarini video dars ko’rinishida tomosha qilishingiz mumkin. 48

12 - Amaliy mashg‘ulot Mavzu: Qovurg‘ali plitalarni hisolash metodikasi Loyihalash uchun vazifa. Sanoat binosiga orayopma uchun qovurg‘ali panelni konstruktorlash va hisoblash talab qilinadi. Panel nominal o‘lchovlari loyihada 6x1,2 m. Orayopmaga doimiy ta’sir etuvchi yuk jadval 4. bo‘yicha. Vaqtinchalik normativ yuk 7000 N/m2, shuningdek, 5000 N/m2. Ishonchlilik koeffitsienti  n  0,95 . Panel qovurg‘asini payvandlangan A-III sinf po‘lat sterjenli karkaslar bilan armirlanadi, plitani payvandlangan to‘r Vr-I simi bilan armirlanadi. Panel betoni B25 sinf. Jadval 4. Sanoat binosining qavatlararo orayopmaga yuk ta’siri Yuk turi Normativ yuk, Yuk bo‘yicha Hisob N/m2 ishonchlilik (yaxlitlangan) koeffitsienti Doimiy: yuk 1,1 N/m2 Plitali poldan, t  15 mm; 1,3 330   2000 kg/m3tekislovchi sement 300 1,2 520 400 qatlamidan, t  20mm,   2000 1,1 1200 960  1000 - shlakobeton plitadan, t  60 mm, 2750 2500 1,2   1600 temir-beton panelning 1,2 g  4800 keltirilgan yo‘g‘onligi t  100 mm, g n  4200 -   2500 - 3600 3000 6000 Jami: 5000 p n  8000 p  9600 Vaqtinchalik: g n  pn  12200 g  p  14400 qisqa muddatli pcd uzoq muddatli pld Jami: To‘liq yuk Hisoblash. Hisobdagi berilgan ma’lumotlar (jadval 1.2-1.7 A.P. Mandrikov « Примеры расчета железобетонных конструксий »). Beton sinfi B25 uchun: Rb  14,5 MPa; Rbt  1,05 MPa,  b2  0,9 ; Rb,ser =18,5 MPa; Rbt,ser  1,6 MPa, Eb  27 103 MPa; armatura sinfi A-III: Rs  365 MPa (10  40 mm diametrdan) va Rs  355 MPa ( 6  8 mm diametrda), Rsw  290 MPa, Es  2 105 MPa; 5 mm 49