ป๋าเอี่ยว10

~1~

~2~ คำนำ คำวา สมนุ ไพร ตามพระราชบญั ญัติหมายความถึง ยาทไี่ ดจากพืช สัตว และแร ซึ่งยงั มิไดม ีการผสมปรงุ หรอื แปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแ หง) เชน พชื กย็ งั คงเปน สวนของ ราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยงั ไมไ ดผ า นขนั้ ตอนการแปรรปู ใดๆ เชน การหนั่ การบด การกลนั่ การสกัดแยก รวมทัง้ การผสมกบั สารอืน่ ๆ แตใ นทางการคา สมนุ ไพรมักจะถูก ดดั แปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถกู หั่นเปนชิ้นเล็กลง บดใหเปน ผง อดั ใหเ ปน แทง หรอื ปอกเปลอื กออก เปนตน เม่อื พดู ถงึ สมนุ ไพร คนทัว่ ๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพชื ที่นำมาใช ประโยชนในทางยา ท้งั นเี้ พราะ สัตว และแรมกี ารใชนอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนิด เทาน้ัน ผูจดั ทำ เดก็ ชาย อิทธกิ ร ใจเย็น เลขท่ี 10 ช้นั มัธยมศกึ ษาปที่ 3/1

~3~ สมุนไพรพนื้ บา น ประวตั ิความเปนมา สมุนไพรคอื อะไร คำวา สมุนไพร ตามพระราชบัญญัตหิ มายความถึง ยาท่ีไดจากพืช สัตว และแร ซง่ึ ยังมิไดมี การผสมปรุงหรือแปรสภาพ (ยกเวนการทำใหแหง) เชน พืชก็ยังคงเปนสวนของราก ลำตน ใบ ดอก ผล ฯลฯ ยังไมไดผานข้ันตอนการแปรรูปใดๆ เชน การห่ัน การบด การกล่ัน การสกัดแยก รวมทั้งการผสมกับสารอ่ืนๆ แตในทางการคา สมุนไพรมักจะถกู ดัดแปลงในรูปแบบ ตางๆ เชน ถูก ห่ันเปนชิ้นเล็กลง บดใหเปนผง อัดใหเปนแทง หรือปอกเปลือกออก เปนตน เมื่อพูดถึงสมุนไพร คนทั่วๆ ไปมักจะนึกถึงเฉพาะพืชที่นำมาใชประโยชนในทางยา ท้ังน้ีเพราะ สัตว และแรมีการใช นอย จะใชเฉพาะในโรคบางชนิดเทา นั้น ประวัติของการใชส มนุ ไพร สมุนไพร คือ ของขวัญที่ธรรมชาติมอบใหกับมวลมนษุ ยชาติ มนุษยเรารูจักใชสมุนไพรใน ดานการบำบัดรกั ษาโรค นับแตยุคนแี อนเดอรท ลั ในประเทศอริ ักปจจุบนั ทหี่ ลุมฝงศพพบวามีการใช สมุนไพรหลายพันปมาแลวทช่ี าวอินเดียแดงในเมก็ ซโิ ก ใชตนตะบองเพชร(Peyate) เปนยาฆาเชื้อ และรักษาบาดแผล ปจจุบันพบวา ตะบองเพชรมีฤทธิ์กลอมประสาทประมาณ 4,000 ปมาแลว ท่ี ชาวสุเมเรียนไดเขามาตั้ งรกราก ณ บรเิ วณแมน ้ำไทกริสและยูเฟรตสิ ปจจุบัน คือ ประเทศอิรัก ใช สมุนไพร เชน ฝน ชะเอม ไทม และมัสตารด และตอมาชาวบาบิโลเนียน ใชสมุนไพรเพิ่มเติมจาก ชาวสุเมเรยี น ไดแ กใบมะขามแขก หญาฝรัน่ ลกู ผกั ชี อบเชย และกระเทียม ในยุคตอมาอียิปตโบราณมี อิมโฮเทป แพทยผูมีชื่อเสียงซึ่งตอมาไดรับการยกยองใหเปน เทพเจาแหงการรักษาโรค ของอียิปต มีตำราสมุนไพรที่เกาแก คือ Papytus Ebers ซ่ึงเขียน เมื่อ 1,600 ป กอนคริสตศักราช ซ่ึงคนพบโดยนกั อียิปตวิทยาชาวเยอรมันนี ช่ือ Georg Ebers ใน ตำรานี้ไดกลาวถึงตำราสมุนไพรมากกวา 800 ตำรับ และสมุนไพรมากกวา 700 ชนิด เชน วาน หางจระเข เวอรมวูด(warmwood) เปปเปอรมินต เฮนเบน(henbane) มดยอบ, hemp dagbane ละหุง mandrake เปนตน รูปแบบในการเตรยี มยาในสมยั น้นั ไดแก การตม การชง ทำ เปน ผง กลั่นเปนเมด็ ทำเปน ยาพอก เปน ข้ผี ึ้ง

~4~ นอกจากน้ียังพบวาชาติตางๆ ในแถบยุโรปและแอฟริกา มีหลักฐานการใชสมุนไพร ตามลำดบั กอนหลังของการเรมิ่ ใชสมุนไพร คือ หลังจากสมุนไพรไดเจริญรุงเรืองในอียิปตแลว กไ็ ด มกี ารสบื ทอดกันมา เชน กรีก โรมนั อาหรบั อิรกั เยอรมัน โปรตุเกส สวีเดน และโปแลนดสวนใน แถบเอเซีย ตามบันทึกประวตั ิศาสตรพ บวามีการใชส มุนไพรท่ีอินเดยี กอน แลวสบื ทอดมาที่จีน มะ ละกา และประเทศไทย ประโยชนข องพชื สมุนไพร 1. สามารถรกั ษาโรคบางชนดิ ได โดยไมตองใชย าแผนปจ จบุ นั ซง่ึ บางชนิดอาจมีราคาแพง และตองเสยี คา ใชจ ายมาก อกี ท้ังอาจหาซื้อไดย ากในทองถ่ินน้ัน 2. ใหผ ลการรักษาไดดใี กลเคียงกับยาแผนปจจบุ นั และใหความปลอดภัยแกผใู ชมากกวาแผน ปจจบุ ัน 3. สามารถหาไดงายในทอ งถ่ินเพราะสว นใหญไดจ ากพชื ซึง่ มีอยทู ่ัวไปทง้ั ในเมอื งและ ชนบท มีราคาถกู สามารถประหยัดคา ใชจ า ยในการซอื้ ยาแผนปจ จุบัน ทต่ี องสงั่ ซอ้ื จากตา ง ประเทศเปน การลดการขาดดลุ ทางการคา 4. ใชเปนยาบำรุงรักษาใหร างกายมสี ุขภาพแขง็ แรง 5. ใชเ ปน อาหารและปลกู เปนพชื ผกั สวนครัวได เชน กะเพรา โหระพา ขงิ ขา ตำลึง 6. ใชใ นการถนอมอาหารเชน ลูกจันทร ดอกจันทรแ ละกานพลู 7. ใชปรงุ แตง กล่ิน สี รส ของอาหาร เชน ลกู จันทร ใชปรุงแตง กลิ่นอาหารพวก ขนมปง เนย ไสก รอก แฮม เบคอน 8. สามารถปลกู เปน ไมประดับอาคารสถานทีต่ าง ๆ ใหสวยงาม เชน คนู ชมุ เห็ดเทศ 9. ใชปรงุ เปนเครอื่ งสำอางเพ่ือเสริมความงาม เชน วานหางจระเข ประคำดีควาย 10. ใชเ ปน ยาฆาแมลงในสวนผัก, ผลไม เชน สะเดา ตะไคร หอม ยาสูบ 11. เปน พชื ทีส่ ามารถสง ออกทำรายไดใหกับประเทศ เชน กระวาน ขมิ้นชนั เรว 12. เปนการอนุรักษมรดกไทยใหประชาชนในแตละทองถนิ่ รูจ ักชวยตนเองในการ นำพืช สมนุ ไพรในทองถิน่ ของตนมาใชใหเกดิ ประโยชนตามแบบแผนโบราณ 13. ทำใหคนเห็นคุณคา และกลับมาดำเนินชวี ติ ใกลช ดิ ธรรมชาติยิ่งขึ้น 14. ทำใหเ กดิ ความภูมใิ จในวัฒนธรรม และคณุ คา ของความเปน ไทย

~5~ สรรพคณุ สมุนไพรพื้นบาน ตะไคร ชอื่ วิทยาศาสตร Cymbopogon citratus Stapf. วงศ GRAMINEAE ช่ืออื่นๆ ภาคเหนอื : จะไค (Cha-khai) จะไค (Cha-khai) ภาคใต : ไคร (Khrai)

~6~ ชวา : ซเี ร (Sere) ถน่ิ กำเนดิ อินโดนเี ซีย ศรีลงั กา พมา อินเดีย อเมรกิ าใต ไทย รูปลักษณะ : ไมล มลกุ ทมี ีอายไุ ดห ลายป ชอบดินรวนซุย ปลูกได ตลอดป ใบสีเขยี วยาวแหลม ดอก ฟูสีขาว หัวโตขึ้น จากดนิ เปนกอๆ กลนิ่ หอมฉุนคอนขางรอน การปลูก : ไถพรวนดนิ และตากดนิ ไวป ระมาณ 7 - 10 วนั ยอยดินใหละเอียด ใสป ยุ คอกหรอื ปุย หมกั คลกุ เคลา ใหเขา กับดินขุดหลุมปลกุ ระยะ 30 x 30 เซนติเมตร กอนนำตะไครไ ปปลกู นำพันธุ ที่เตรยี มไวต ดั ใบออก ใหเหลอื ตนยาว ประมาณ 30 - 40 เซนติเมตร มาแชน้ำประมาณ 5 - 7 วนั เพอื่ ใหร ากงอก รากที่แกเ ต็มท่ีจะมสี เี หลืองเขม นำไปปลกุ ในแปลงวางตนพันธุ ใหเอียง 45 องศา ไปดานใดดานหนง่ึ แลว กลบดนิ จากนั้นรดน้ำใหชมุ หลงั ปลกู ไดประมาณ 30 วัน กค็ วรใสป ุย สูตร 15 - 15 - 15 หรอื 46 - 0 - 0 อัตรา 50 กโิ ลกรมั /ไร สรรพคณุ และสว นทนี่ ำมาใชเ ปนยา น้ำมันจากใบและตน – แตง กล่ินอาหาร เคร่อื งดม่ื สบู ลำตน แกหรอื เหงา – แกอ าการทอ งอดื ทองเฟอ ขบั ปส สาวะ แกน่วิ ขับประจำเดอื น ขิง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Zingiber officinale Roscoe. ชอ่ื วงศ : ZINGIBERACEAE

~7~ ช่ือพน้ื เมอื ง: ขงิ แกลง, ขงิ แดง (จนั ทรบรุ ี) ขงิ เผือก (เชยี งใหม) สะเอ (แมฮ องสอน) ขงิ บา น ขงิ แครง ขงิ ปา ขงิ เขา ขงิ ดอกเดียว (ภาคกลาง) เกีย (จนี แตจ๋วิ ) ลกั ษณะทั่วไป : ไมลมลุก สงู 0.3-1 เมตร มีเหงาใตด นิ เปลอื กนอกสีน้ำตาลแกมเหลอื ง เนือ้ ในสี นวลแกมเขียว มกี ลิน่ เฉพาะ แตกสาขา คลา ยนิ้วมือ ใบเด่ยี ว เรยี งสลับ รูปขอบขนาน แกมใบหอก กวาง 1.5-2 ซม. ยาว 15-20 ซม. ดอกชอ แทงออกจากเหงา กลีบดอกสีเหลอื งแกมเขยี ว ใบ ประดบั สีเขยี วออน ผลแหง มี 3 พูสรรพคุณเหงา แกท้งั สดและแหง ใชเ ปน ยาขบั ลม ชวยใหเ จริญ อาหาร แกอาเจยี น แกไอ ขับเสมหะและขบั เหง่ือ ผงขิงแหง มฤี ทธข์ิ ับนำ้ ดี ชวยยอยไขมนั ลดการ บบี ตวั ของลำไส บรรเทาอาการปวดทอ งเกรง

~8~ บวั บก ช่ือวิทยาศาสตร : Centella asiatica Urban วงศ : Umbelliferae ช่อื สามญั : Asiatic Pennywort/Tiger Herbalชือ่ อื่น : ผกั แวน ผกั หนอก รูปลักษณะ : ไมลม ลกุ อายหุ ลายป เลื้อยแผไปตามพื้นดิน ชอบท่ีชนื้ แฉะ แตกรากฝอยตามขอ ไหล ทแ่ี ผไปจะงอกใบจากขอ ชขู ้นึ 3-5 ใบ ใบเดยี่ ว เรียงสลบั รปู ไต เสนผาศนู ยก ลาง 2-5 ซม. ขอบใบ หยกั กานใบยาว ดอกชอ ออกทซ่ี อกใบ ขนาดเลก็ 2-3 ดอก กลบี ดอกสมี วง ผลแหง แตกได สรรพคณุ และสว นที่นำมาใชเปนยาใบสด - ใชเ ปนยาภายนอกรักษาแผลเปอย แผลไฟไหมนำ้ รอ น ลวก โดยใชใ บสด 1 กำมอื ลางใหสะอาด ตำละเอยี ด คนั้ เอาน้ำทาบรเิ วณแผลบอย ๆ ใชกากพอก ดว ยก็ได แผลจะสนิทและเกิดแผลเปนชนดิ นนู (keloid) นอ ยลง สารท่ีออกฤทธค์ิ อื กรด madecassic, กรด asiatic และ asiaticoside ซึ่งชวยสมานแผลและเรง การสรางเนื้อเยื่อ ระงบั การเจริญเติบโตของเช้ือแบคทีเรีย ท่ีทำใหเกิดหนองและลดการอักเสบ มรี ายงานการคน พบ ฤทธฆิ์ า เชือ้ รา อนั เปน สาเหตุของโรคกลาก ปจจุบัน มีการพฒั นายาเตรยี มชนดิ ครมี ใหทารกั ษา แผลอักเสบจากการผาตัด นำ้ ตม ใบสด - ดื่มลดไข รักษาโรคปากเปอย ปากเหม็น เจบ็ คอ รอนใน กระหายน้ำ ขับปสสาวะ แกท อ งเสีย

~9~ ขา ชือ่ วิทยาศาสตร : Languas galaga (Linn). Stuntz ชื่อวงศ: ZINGIBERACEAE ช่ือพนื้ เมอื ง: ขา ขา ใหญ ขาหลวง ขา หยวก (ภาคเหนือ) กุฎกกโรหินี เสะเออเคย (แมฮ องสอน) สะเชย (กะเหร่ียง-แมฮองสอน) ลักษณะท่ัวไป : ไมลมลกุ สงู 1.5-2 เมตร เหงามขี อและปลอ งชดั เจน ใบเด่ยี ใบสีเขียวออ นสลบั กัน รปู รางรยี าว ปลายแหลม ดอกออกเปนชอ ทีน่ อ ดอกยอยขนาดเลก็ กลบี ดอกสขี าว โคนตดิ กนั เปน หลอดสน้ั ๆ ปลายแยกเปน 3 กลีบ กลีบใหญท ีส่ ดุ มีริว้ สีแดง ใบประดบั รูปไข ผลแหง แตกได รปู กลมสรรพคณุ เหงา สดตำผสมกับเหลา โรง ใชท ารกั ษาโรคผวิ หนังที่เกิดจากเช้อื รา เชน กลาก เกลอ้ื น เหงาออ นตม เอาน้ำดื่ม บรรเทาอาการทอ งอืด ทอ งเฟอ และขบั ลม ขาไมม ฤี ทธิก์ อกลาย พันธุและไมเ ปนพษิ

~ 10 ~ กระชาย ชือ่ วิทยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (Linn.) Mansf. ช่อื วงศ : ZINGIBERACEAE ช่ือพื้นเมือง: ขิง กระชาย กะชาย วานพระอาทิตย (กรุงเทพฯ) กระแอม ระแอน (ภาคเหนือ) ขิง ทราย (มหาสารคาม) จ๊ีปู ซีฟู (ฉาน-แมฮองสอน) เปาะส่ี เปาซอเราะ (กะเหร่ียง-แมฮองสอน) ลักษณะทัว่ ไป : ไมล ม ลกุ ไมม ลี ำตน บนดนิ มีเหงา ใตดิน ซง่ึ แตกรากออกไป เปน กระจุกจำนวนมาก อวบน้ำ ตรงกลางพองกวางกวาสวนหัวและทาย ใบเด่ียว เรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปขอบ ขนานแกมรูปไข ตรงกลางดานในของกานใบมรี องลึก ดอกชอ ออกแทรกอยูระหวางกาบใบท่ีโคน ตน กลบี ดอกสีขาวหรอื ชมพูออน ใบประดับรูปใบหอก สีมว งแดง ดอกยอ ยบานครัง้ ละ 1 ดอก ผล ของกระชายเปน ผลแหงสรรพคุณเหงาใชแ กโ รคในปาก ขับปสสาวะ รักษาโรคบดิ แกปวดมวนทอง ขับระดขู าว

~ 11 ~ มะกรูด ชือ่ วทิ ยาศาสตร Citrus hystrix DC. ชื่อวงศ Rutaceac ชอื่ สามัญ Leech Lime, Mauritius Papeda, Kaffir Lime, Porcupine Orange ชื่อทอ งถ่ิน ภาคเหนอื เรยี ก มะขูด, มะขนุ ภาคใต เรยี ก สม กรดู , สม มั่วผี เขมร เรียก โกรยเขียด กะเหรี่ยง-แมฮอ งสอน เรยี ก มะขู ลักษณะทั่วไป : มะกรดู เปนไมยนื ตนขนาดเลก็ แตกก่งิ กาน ลำตน และกิ่งมหี นามแข็ง ใบ เปนใบ ประกอบที่มีใบยอยใบเดียว สเี ขียวหนา มลี กั ษณะคอดกิ่วทก่ี ลางใบเปนตอนๆ มีกา นแผออกใหญ เทากับแผน ใบ ทำใหเหน็ ใบเปน 2 ตอน ใบสีเขยี วแกคอนขางหนา มีกลิ่นหอมมากเพราะมีตอ ม นำ้ มันอยู ดอก ออกเปน กระจุก 3–5 ดอก กลีบดอกสีขาว รว งงา ย ผล มีหลายแบบแลว แตพ ันธผุ ล เลก็ เทา มะนาว ผิวขรุขระนอ ยกวาและไมมจี กุ ทห่ี ัว การปลกู มะกรดู ปลูกไดดใี นดนิ ทุกชนิด ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด สรรพคุณทางยา :ผิวผลสดและผลแหง รสปรา หอมรอน สรรพคุณแกล มหนามืด แกวิงเวียน บำรุง หวั ใจ ขับลมลำไส ขบั ระดูผล รสเปรี้ยว มสี รรพคณุ เปนยาขบั เสมหะ แกไ อ แกน ้ำลายเหนยี ว ฟอก โลหิต ใชสระผมทำใหผมดกดำ ขจดั รงั แค ราก รสเยน็ จดื แกพษิ ฝภ ายใน แกเ สมหะ แกลมจุกเสียด น้ำมะกรดู รสเปรย้ี ว กดั เสมหะ ใชดองยามสี รรพคณุ เปน ยาฟอกโลหิตสำหรบั สตรี ใบ รสปราหอม แกไ อ แกอาเจยี นเปนโลหิต แกช ำ้ ใน และดับกลิ่นคาว

~ 12 ~ วานหางจระเข ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Aloe barbadensis Mill. ช่ือวงศ: ALOACEAE ชอ่ื พน้ื เมอื ง: วา นไฟไหม (ภาคเหนือ) หางตะเข (ภาคกลาง) ลกั ษณะท่วั ไป : ไมล มลุกอายหุ ลายป สูง 0.5-1 เมตร ขอและปลอ งส้ัน ใบเดย่ี ว เรียงรอบตน กวาง 5-12 ซม. ยาว 0.3-0.8 เมตร อวบน้ำมาก สีเขียวออนหรอื สีเขียวเขม ภายในมวี ุนใส ใตผ วิ สี เขียวมีนำ้ ยางสีเหลอื ง ใบออนมปี ระสขี าว ดอกชอออกจากกลางตน ดอกยอย เปนหลอดหอยลง สี สม บานจากลางขนึ้ บน ผลแหง แตกไดสรรพคุณวุนสดภายในใบทฝ่ี านออกใชปดพอกรกั ษาแผลสด แผลเร้ือรงั แผลไฟไหมนำ้ รอนลวก แผลไหมเ กรียม กินรักษาแผลในกระเพาะอาหาร และใชเปน สว นผสมในเครื่องสำอาง นำ้ ยางสีเหลืองจากใบเคยี่ วใหแ หง เรียกวา ยาดำ เปนยาระบายชนิดเพิ่ม การบีบตัวของลำไสใ หญ

~ 13 ~ กานพลู ชื่อวทิ ยาศาสตร : Eugenia caryophyllum Bullock & Harrison วงศ : Myrtaceae ชอื่ สามญั : Clove ลักษณะ : ไมยืนตน สงู 5-10 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปวงรีหรือรูปใบหอก กวา ง 2.5-4 ซม. ยาว 6-10 ซม. ขอบเปนคลน่ื ใบออนสแี ดงหรือน้ำตาลแดง เนอ้ื ใบบางคอนขางเหนยี ว ผวิ มัน ดอก ชอ ออกทซ่ี อกใบ กลีบดอกสขี าวและรวงงาย กลบี เล้ยี งและฐานดอกสีแดงหนาแขง็ ผลเปน ผลสด รปู ไข ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทย ใชด อกตมู แหง แกป วดฟน โดยใชด อกแชเ หลา เอาสำลชี บุ อุด รฟู น และใชขนาด 5-8 ดอก ชงน้ำเดือด ดืม่ เฉพาะสวนนำ้ หรือใชเคยี้ วแกทอ งเสีย ขบั ลม แก ทอ งอืดเฟอ นอกจากนใ้ี ชผสมในยาอมบวนปากดับกล่นิ ปาก พบวา ในน้ำมันหอมรเหยท่ีกลัน่ จาก ดอกมสี าร eugenol ซึง่ มีฤทธเ์ิ ปน ยาชาเฉพาะที่ จงึ ใชแ กป วดฟน และมฤี ทธ์ิลดการบีบตวั ของ ลำไส ทำใหเกิดอาการปวดทองลดลง ชวยขบั น้ำดี ลดอาการจุกเสียดที่เกิดจากการยอยไมสมบูรณ

~ 14 ~ และสามารถฆาเช้อื แบคทีเรียหลายชนิดเชน เชื้อโรคไทฟอยด บิดชนิดไมม ีตัว เชื้อหนองเปนตน นอกจากนยี้ งั กระตนุ ใหม ีการหลัง่ เมือก และลดการเปนกรดในกระเพาะอาหารดวย กลวยนำ้ วา ชอ่ื วิทยาศาสตร : Musa sapientum L. ]วงศ : Musaceae ชอ่ื สามญั ; Banana ลักษณะ : ไมล มลุก สูง 2-4.5 เมตร มีลำตน ใตด ิน ลำตน เหนือดินเกิดจากกาบใบหุมซอนกนั ใบ เดย่ี ว เรยี งสลับซอนกันรอบตนที่ปลายยอด รูปขอบขนาน กวาง 25-40 ซม. ยาว 1-2 เมตร ผิวใบ เรยี บมัน ทอ งใบสอี อนกวา มีนวล ดอก ชอ เรยี กวา หวั ปลีออกท่ีปลายยอด ใบประดับหุมชอ ดอกสี แดงหรือมวง กลบี ดอกสขี าว บาง ผล เปนผลสด

~ 15 ~ ประโยชนทางสมุนไพร : ตำรายาไทยใชผ ลดบิ ซง่ึ มสี ารแทนนนิ มาก รกั ษาอาการทองเสยี และบิด โดยกนิ ครัง้ ละครงึ่ หรือหนึ่งผล มีรายงานวา มีฤทธป์ิ องกนั การเกิดแผลในกระเพาะอาหารของหนู ขาวทีถ่ ูกกระตนุ ดวยยาแอสไพริน เชอ่ื วาฤทธ์ิดังกลาวเกิดจากการถูกกระตนุ ผนังกระเพาะอาหาร ใหห ลัง่ สารเมือกออกมามากขึน้ จึงนำมาทดลองรกั ษาโรคกระเพาะอาหารของคน โดยใชก ลวยดิบ หัน่ เปนแวน ตากแหงบดเปน ผง กินวันละ 4 คร้งั ๆ ละ 1-2 ชอ นแกง กอนอาหารและกอ นนอน อาจทำใหเ กดิ อาการทอ งอืด ซง่ึ ปองกนั ไดโดยกินรวมกับยาขับลม เชน ขิง กระเทียม ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Allium sativum L. วงศ : Alliaceae ชื่อสามญั : Common Garlic , Allium ,Garlic ,

~ 16 ~ ช่อื อน่ื : กระเทยี ม (ภาคกลาง) หอมเทยี ม (ภาคเหนือ) หอมขาว (ภาคอีสาน) เทียม, หอมเทยี ม (ภาคใต) ลักษณะ : ไมพมุ สูง 2-4 เมตร กิง่ ออนมหี นาม ใบประกอบชนดิ มีใบยอยใบเดยี ว เรยี งสลบั รูปไข รปู วงรหี รือรูปไขแ กมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนื้อใบมจี ดุ นำ้ มันกระจาย กานใบมี ครบี เล็ก ๆ ดอกเดีย่ วหรอื ชอ ออกที่ปลายก่ิงและที่ซอกใบ กลบี ดอกสีขาว กล่ินหอม รว งงาย ผล เปน ผลสด กลมเกลี้ยง ฉ่ำนำ้ ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชน ำ้ มะนาวและผลดองแหงเปนยาขับเสมหะแกไอ แกโ รค เลือดออกตามไรฟน เพราะมีวติ ามินซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรทใี่ ชข ับเสมหะเชน ดีปลีกนิ รวมกบั ยาขับลม เชน ขงิ ข้ีเหลก็

~ 17 ~ ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia siamea Britt. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Cassod Tree / Thai Copper Pod ชือ่ อนื่ ขีเ้ หล็กแกน ขีเ้ หลก็ บาน ขีเ้ หลก็ หลวง ข้ีเหล็กใหญลักษณะ : ไมย ืนตน สูง 10-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลบั ใบยอ ยรูปขอบ ขนาน กวางประมาณ 1.5 ซม. ยาว 4 ซม. ใบออ นมขี นสนี ้ำตาลแกมเขยี ว ดอกชอ ออกท่ปี ลายกิ่ง กลีบดอกสีเหลอื ง ผลเปน ฝก แบนยาวและหนา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชด อกเปน ยานอนหลบั ลดความดนั โลหิตดอกตูมและใบออน เปนยาระบาย ใบแกร ะดูขาว แกนิ่ว ขบั ปสสาวะ แกนแกไ ข ทำใหน อนหลบั รกั ษากามโรค ใบออน และแกน มีสารกลมุ แอนทราควิโนนหลายชนดิ จึงมฤี ทธ์เิ ปนยาระบายใชใ บออนคร้งั ละ 2-3 กำมือ ตมกบั น้ำ 1-1.5 ถวย เติมเกลือเลก็ นอย ด่มื กอนอาหารเชาครง้ั เดียว นอกจากนี้ในใบออนและดอก ตูมยังพบสารซง่ึ มฤี ทธ์กิ ดประสาทสวนกลางทำใหน อนหลับโดยใชวิธดี องเหลาดม่ื กอ นนอน

~ 18 ~ คณู ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Cassia fistula L. วงศ : Leguminosae ชือ่ สามัญ : Golden Shower Tree/ Purging Cassia ช่ืออืน่ : ราชพฤกษ ลมแลง ลักษณะ : ไมย ืนตน สงู 5-15 เมตร ใบประกอบแบบขนนกเรียงสลบั ใบยอ ยรปู ไขห รือรปู วงรี กวาง 4-8 ซม. ยาว 7-12 ซม. ดอกชอ ออกท่ีปลายกงิ่ หอยเปนโคมระยา กลีบดอกสีเหลอื ง ผลเปน ฝก กลม สนี ้ำตาลเขมหรอื ดำ เปลอื กแข็ง ผวิ เรยี บ ภายในมผี นังกนั้ เปน หอง แตละหองมี เมลด็ 1 เมลด็ หุมดว ยเน้อื สีดำเหนยี ว ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเน้อื หุมเมล็ดแกท อ งผูก ขบั เสมหะ ดอกแกไข เปน ยา ระบาย แกนขับพยาธไิ สเดือน พบวาเนื้อหุมเมล็ดมีสารกลมุ แอนทราควิโนน จึงมสี รรพคณุ เปน ยา ระบาย โดยนำเน้ือหุมเมลด็ ซึ่งมสี ดี ำเหนยี ว ขนาดกอ นเทา หวั แมมอื (ประมาณ 4 กรัม) ตม กับนำ้ ใสเ กลือเล็กนอ ย ดื่มกอนน้ำ ดม่ื กอนนอน มีขอ ควรระวงั เชน เดยี วกับชมุ เหด็ เทศ

~ 19 ~ ชุมเห็ดเทศ ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Senna alata L. วงศ : Leguminosae ชื่อสามัญ Ringworm Bush ชอ่ื อื่น : ขี้คาก ลับมนี หลวง หมากกะลงิ เทศ ชมุ เห็ดใหญ ลกั ษณะ : ไมพุม สงู 1 - 3 เมตร แตกกงิ่ ออกดสนขาง ในแนวขนานกบั พื้น ใบประกอบ แบบขนนก เรยี งสลับ ใบยอยรูปขอบขนาน รูปวงรีแกมขอบขนาน หรอื รูปไขก ลบั กวาง 3-7 ซม. ยาว 6- 15 ซม. หูใบเปนรปู สามเหลีย่ ม ดอกชอ ออกทซี่ อกใบตอนปลายกง่ิ กลบี ดอกสีเหลอื งทอง ใบ ประดับ สีนำ้ ตาลแกมเหลืองหุมดอกยอยเห็นชัดเจน ผลเปน ฝก มีครบี 4 ครีบ เมลด็ แบน รปู สามเหล่ียม ประโยชนทางสมนุ ไพร : รสเบ่อื เอียน ใบตำทาแกกลากเกลอื้ น โรคผิวหนัง ดอกและใบตม รับประทานแกอาการทองผูก มีสาร แอนทราควิโนน กลยั โคซายด หลายชนดิ ไดแ ก emodin, aloe - emodin และ rhein ใชเปนยาระบายกระตนุ ลำไสใ หญใหบ ีบตวั การทดลองในสัตว และ คน พบวา ใบแกมฤี ทธ์ิ นอ ยกวาใบออน นอกจากนี้น้ำจากใบ ยังมีฤทธิฆ์ าเช้ือแบคทีเรยี ดวย

~ 20 ~ มะขาม ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. วงศ : Leguminosae ชื่อสามญั : Tamarind ชอ่ื อนื่ : Tamarind ลักษณะ : มะขามเปนไมยืนตน ขนาดกลางจนถึงขนาดใหญแตกกงิ่ กา นสาขามาก เปลือกตน ขรขุ ระ และหนา สีนำ้ ตาลออน ใบ เปน ใบประกอบ ใบเล็กออกตามกิง่ กา นใบเปนคู ใบยอยเปนรูปขอบ ขนาน ปลายไบและโคนใบมน ดอก ออกเปนชอเล็กๆ ตามปลายกิ่ง หนึ่งชอ มี 10-15 ดอก ดอก ยอ ยขนาดเลก็ กลบี ดอกสเี หลอื งและมีจุดประสแี ดงอยกู ลางดอก ผล เปน ฝก ยาว รูปรางยาวหรอื โคง ยาว 3-20 ซม. ฝก ออ นมีเปลอื กสเี ขยี วอมเทา สนี ้ำตาลเกรียม เน้อื ในตดิ กบั เปลือก เม่อื แกฝ ก เปลย่ี นเปนเปลือกแข็งกรอบหักงาย สนี ้ำตาล เน้ือในกลายเปนสีน้ำตาลหุมเมล็ด เนอ้ื มีรสเปรยี้ ว และหวาน ประโยชนท างสมนุ ไพร : สรรพคณุ ทางยา · ยาระบาย แกอาการทอ งผกู ใชมะขามเปย กรสเปรีย้ ว 10–20 ฝก (หนกั 70–150 กรัม) จ้มิ เกลอื รับประทาน แลวดืม่ น้ำตามมากๆ หรือตม นำ้ ใสเกลือเลก็ นอยดมื่ เปน นำ้ มะขาม · ขบั พยาธไิ สเดือน นำเอาเมล็ดแกม าควั่ แลว กะเทาะเปลอื กออก เอาเน้อื ในเมล็ดไปแชนำ้ เกลอื จน นุม รบั ประทานครั้งละ 20-30 เมด็ · ขับเสมหะ ใชเ น้อื ในฝกแกห รอื มะขามเปย กจ้มิ เกลือรบั ประทานพอสมควร คณุ คา ทางโภชนาการ ยอดออนและฝก ออนมีวติ ามิน เอ มาก มะขามเปยกรสเปรย้ี ว ทำใหชมุ คอ ลดความรอ นของรางกายไดดี เน้ือในฝกมะขามที่แกจ ดั เรยี กวา \"มะขามเปยก\" ประกอบดวยกรด อนิ ทรยี ห ลายตัว เชน กรดทารท ทารร ิค กรดซิตริค เปนตน ทำใหอ อกฤทธิ์ ระบายและลดความ รอ นของรา งกายลงได แพทยไ ทยเชือ่ วา รสเปรี้ยวนี้จะกัดเสมหะใหละลายไดด ว ย

~ 21 ~ แมงลัก ช่อื วิทยาศาสตร : Ocimum basilicum L.f. var. citratum Back. วงศ : Labiatae ชื่อสามญั : Hairy Basil ชอ่ื อื่น : กอ มกอขาว มังลกั ลักษณะ : แมงลกั มลี กั ษณะทรงตน ใบ ดอก และผลคลา ยโหระพา ตา งกนั ทก่ี ล่ิน ใบสีเขียวออน กวา กลบี ดอกสีขาวและใบประดับสีเขยี ว ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยมกั เรยี กผลแมงลกั วาเม็ดแมงลกั ใชเปนยาระบายชนิดเพ่ิม กาก เพราะเปลือกผลมีสารเมอื กซงึ่ สามารถพองตวั ในน้ำได 45 เทา เหมาะสำหรบั ผูท ไ่ี มช อบกิน อาหารที่มีกากเชน ผกั ผลไม ใชผ ลแมงลกั 1-2 ชอนชา แชน ำ้ 1 แกว จนพองตัวเต็มท่ี กนิ กอน นอน ถาผลแมงลักพองตัวไมเ ต็มที่จะทำใหทองอดื และอจุ จาระแขง็ จากการทดลองพบวาแมงลกั ทำใหจำนวนครง้ั ในการถา ยและปริมาณอจุ จาระเพ่มิ ข้ึน รวมทั้งทำใหอุจจาระออนตัวกวา ปกติ นอกจากนใี้ บและตน สดมีฤทธ์ขิ ับลม เนอื่ งจากมนี ำ้ มนั หอมระเหย

~ 22 ~ ไพล ชือ่ วิทยาศาสตร : Zingiber purpureum Roscoe วงศ : Zingiberaceae ชื่ออ่นื : ปูลอย ปูเลย วา นไฟ ลักษณะ : ไมล ม ลุก สงู 0.7-1.5 เมตร มีเหงาใตดิน เปลอื กนอกสนี ำ้ ตาลแกมเหลอื ง เนอ้ื ในสเี หลอื ง แกมเขียว มีกลิน่ เฉพาะ แทงหนอหรือลำตน เทยี มข้ึนเปนกอประกอบดวยกาบหรือโคน ใบหมุ ซอ น กนั ใบ เดี่ยว เรยี งสลบั รูปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 3.5-5.5 ซม. ยาว 18-35 ซม. ดอก ชอ แทงจากเหงาใตด นิ กลีบดอกสีนวล ใบประดบั สมี วง ผล เปนผลแหง รปู กลม ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเหงาเปน ยาขับลม ขับประจำเดือน มฤี ทธร์ิ ะบายออ น ๆ แกบิด สมานลำไส ยาภายนอกใชเ หงาสดฝนทาแกเ คล็ดยอก ฟกบวม เสน ตึง เม่อื ยขบ เหนบ็ ชา สมานแผล จากการวิจยั พบวาในเหงามนี ำ้ มันหอมระเหยซง่ึ มคี ุณสมบตั ิลดอาการอกั เสบและบวม

~ 23 ~ จึงมกี ารผลิตยาข้ผี งึ้ ผสมน้ำมนั ไพล เพือ่ ใชเปนยาทาแกอาการเคลด็ ขดั ยอก นำ้ มันไพลผสม แอลกอฮอลส ามารถทากนั ยงุ ได นอกจากน้ีพบวา ในเหงา มสี าร 4-(4-hydroxy-1-butenyl) veratrole ซ่ึงมฤี ทธิ์ขยายหลอดลม ไดท ดลองใชผงไพล กับผปู วยเดก็ ท่ีเปนหดื สรปุ วาใหผ ลดที ้งั ในรายท่มี ีอาการหอบหืดเฉยี บพลนั และเร้อื รัง เทยี นบาน ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Impatiens balsamina L. วงศ : Balsaminaceae ชอื่ สามญั : Garden Balsam ชอื่ อืน่ : เทียนดอก เทยี นสวน

~ 24 ~ ลกั ษณะ : พรรณไมพวกคลุมดิน ลำตนจะอุม นำ้ ลำตน จะไมต ้งั ตรงขน้ึ ไป จะเอียงเล็กนอย เปราะ งา ย ใบมลี กั ษณะมนรี ปลายแหลม ดอกน้นั จะมหี ลายสี เขน สีชมพู สีแดง สม และขาว เปน ดอก เดี่ยว จะออกติดกันชอหน่งึ อาจะจะมี 2-3 ดอก กลีบดอกจะซอ น ๆ กันเปนวงกลม มีกลบี เลย้ี ง 3 กลีบ กลีบดอก 5 กลบี กลีบดา นลา งงอเปราะ มีจะงอยยน่ื ออกมาเปนหลอดเลก็ -ยาว ปลายโคงขึ้น ขนาดดอก 3-6 ซม. ประโยชนท างสมนุ ไพร : ใชรักษาฝ แผลพพุ อง ใชใ บสดและดอกสดประมาณ 1 กำมอื ตำละเอียด พอกฝ หรือค้นั น้ำทาบรเิ วณท่ีเปนฝแ ละแผลพุพองวันละ 3 คร้งั (สีจากนำ้ คั้นจะติดอยนู าน จึงควร ระวงั การเปรอะเปอ นเสอื้ ผาและรา งกายสวนอื่น ๆ ) กะเพรา ชื่อวทิ ยาศาสตร : Ocimum sanctum L.

~ 25 ~ วงศ : Labiatae ชื่ออ่ืน : กอมกอ กอมกอ ดง กะเพราขาว กะเพราแดง ลักษณะ : กะเพรามี 3 พนั ธุ คอื กะเพราแดง กะเพราขาวและกะเพราลกู ผสมระหวา งกะเพราแดง และกะเพราขาว มลี ักษณะทั่วไปคลายโหระพา ตา งกนั ท่กี ลน่ิ และกิง่ กา นซงึ่ มีขนปกคลุมมากกวา ใบกะเพราขาวสเี ขยี วออ น สวนใบกะเพราแดงสีเขยี วแกมมวงแดง ดอกยอ ยสชี มพแู กมมว ง ดอก กะเพราแดงสีเขม กวา กะเพราขาว ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใ บหรอื ท้ังตนเปนยาขับลมแกป วดทอง ทอ งเสีย และ คล่นื ไสอาเจียน นิยมใชก ะเพราแดงมากกวากะเพราขาว โดยใชย อดสด 1 กำมือ ตมพอเดือด ดมื่ เฉพาะสว นนำ้ พบวา ฤทธ์ิขบั ลมเกิดจากนำ้ มนั หอมระเหย การทดลองในสัตว แสดงวาน้ำสกัดทัง้ ตนมีฤทธิ์ลดการบบี ตัวของลำไส สารสกัดแอลกอฮอลสามารถรักษาแผลในกระเพาะอาหาร สาร eugenol ในใบมีฤทธิ์ขับน้ำดี ชวยยอยไขมันและลดอาการจกุ เสียด

~ 26 ~ ยอ ชื่อวิทยาศาสตร : Morinda citrifolia L. วงศ : Rubiaceae ชือ่ สามญั : Indian Mulberry ชื่ออ่ืน : มะตาเสอื ยอบาน ลักษณะ : ไมย นื ตน สูง 2-6 เมตร ใบเด่ยี ว เรียงตรงขาม รูปวงรี กวาง 8-15 ซม. ยาว 10-20 ซม. หใู บอยูระหวา งโคนกา นใบ ดอกชอ ออกทซี่ อกใบ ฐานดอกอัดกันแนนเปนรูปทรงกลม กลบี ดอกสี ขาว ผลเปนผลสด เชือ่ มตดิ กันเปนผลรวม ผวิ เปน ตมุ พอง ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผ ลสดดิบหรือหา ม ฝานเปนชิ้นบาง ยางหรือคัว่ ไฟออ น ๆ ใหเ หลือง ตม หรือชงกบั นำ้ ด่มื แกคลน่ื ไสอ าเจียน

~ 27 ~ ฟก ทอง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Cucurbita moschata Decne. วงศ : Cucurbitaceae ชอ่ื สามญั : Pumpkin ชอื่ อื่น : หมากอึ (ภาคอีสาน) มะฟกแกว ฟกแกว (ภาคเหนือ) มะนำ้ แกว หมกั อ้ือ (เลย) หมากฟก เหลอื ง (แมฮ องสอน) น้ำเตา ภาคใต ลกั ษณะ : เปนพชื ลมลุก มีเถายาวเลอื้ ยปกคลมุ ดิน ลำตน มลี กั ษณะกลมหรือเปน เหล่ยี มมน ผิวเปน รองตามความยาว มขี นออน ๆ มีหนวดสำหรบั ยดึ เกาะยึดบรเิ วณขอ ใบเปน ใบเดย่ี ว มีขนาดใหญ ออกเรยี งสลับกนั โคนใบเวา คลา ยรูปหวั ใจ ขอบใบหยักเปน เหล่ียม 5 เหลยี่ ม มีขนทงั้ 2 ดา นของ ตวั ใบดอกเปนดอกเดีย่ วสีเหลืองมขี นาดใหญ ลกั ษณะคลายระฆังหรือกระดิง่ ออกบรเิ วณงา มใบผล มีขนาดใหญ มลี กั ษณะเปนพูเลก็ ๆ โดยรอบเปลือกนอกขรขุ ระและแข็ง มีสเี ขยี วและจะ เปล่ยี นเปน สเี ขียวออนและ สเี หลืองเขม และสเี หลืองตามลำดับ เนอ้ื ภายในมสี เี หลอื งอมเขียว สี เหลือง และสีสม เมล็ดมีจำนวนมากซึง่ อยูตรงกลางผลระหวางเนอ้ื ฟู ๆ มีรปู รา งคลายไข แบน มี ขอบนูนอยโู ดยรอบ ประโยชนทางสมนุ ไพร : เนอ้ื ฟกทองประกอบดว ยแปง โปรตีน ไขมัน ฟอสฟอรสั แคลเซียม เหล็ก และ สารเบตา - แคโรทนี ซ่งึ เปนสารท่ีรา งกายนำไปสรางวติ ามนิ เอ เมล็ดมีฟอสฟอรัสในปรมิ าณ สงู รวมท้งั แปง โปรตนี และน้ำประมาณรอ ยละ 40 สวนเมลด็ แหง มสี ารคิวเคอรบทิ นี (Cucurbitine) เปนสารสำคัญ ซง่ึ มฤี ทธิฆ์ าพยาธไิ ดผ ลดี นอกจากน้ัน ฟกทองสามารถกระตนุ การ หลงั่ อินซลู ิน ซงึ่ ชว ยปองกันโรคเบาหวาน ความดันโลหิต ควบคมุ ระดบั นำ้ ตาลในเลอื ด บำรุง นัยนต า ตบั และไต เมล็ดใชเปนยาขบั พยาธิตัวตดื ปองกันการเกิดนิ่วในกระเพาะปส สาวะ และชวย ดบั พษิ ปอดบวม รากชวยแกพษิ แมลงสัตวกัดตอย ยางชว ยแกพ ิษผนื่ คนั เริม และงสู วดั ออกฤทธ์ิ คือ asperuloside

~ 28 ~ มะเกลือ ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. วงศ : Ebenaceae ช่ือสามญั : Ebony tree ชื่ออนื่ : ผเี ผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มักเกลือ (เขมร-ตราด) ลกั ษณะ : ไมต นขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สงู 10-30 เมตร เรอื นยอดเปน พมุ กลม ผวิ เปลือกเปน รอยแตกสะเก็ดเลก็ ๆ สีดำ เปลือกในสีเหลือง กระพ้ีสขี าว ก่ิงออนมีขนนุมข้นึ ประปราย ใบ เปน ใบ เดยี่ วขนาดเลก็ รปู ไขหรือรีเรียงตวั แบบสลับ ดอก ออกเปน ชอ ตามซอกใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตัวผูมีขนาดเล็ก สีเหลอื งออน หน่ึงชอ มี 3 ดอก ผิวเกลีย้ ง ผลออ นสีเขียว ผลแกสดี ำ ผลแกจัด จะแหง มีกลบี เลี้ยงตดิ บนผล 4 กลีบ ผลแกราวเดือนมิถุนายน-สงิ หาคม เมลด็ แบน สีเหลือง 4- 5 เมล็ด ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด ประโยชนทางสมนุ ไพร : ผลดบิ สด-ใชเปน ยาถา ยพยาธไิ ดหลายชนดิ ถา ยพยาธิปากขอไดดีที่สดุ เดก็ อายุ 10 ปใช 10 ผล ผูที่อายมุ ากกวา 10 ป ใหเพิ่มจำนวนขน้ึ 1 ผลตอ 1 ป แตส งู สดุ ไม เกนิ 25 ผล คอื ผทู ีอ่ ายุ 25 ปขึน้ ไปกิน 25 ผลเทา นนั้ ลา งใหสะอาด ตำพอแหลก กรองเอาเฉพาะ น้ำผสมหวั กะทิ 2 ชอนชาตอมะเกลือ 1 ผล กินครั้งเดียวใหหมดตอนเชามดื กอนอาหาร 3 ช่ัวโมง หลงั จากนี้ 3 ชัว่ โมง ถาไมถ ายใหกินยาระบายดีเกลอื โดยใชผ งดเี กลือ 2 ชอนโตะ ละลายนำ้ ประมาณคร่ึงแกว เพื่อถายพยาธิ และตวั ยาที่เหลือออกมา สารทีม่ ฤี ทธ์คิ อื diospyrol diglucosideขอ ควรระวัง 1: ผูท่หี ามใชมะเกลือไดแ ก เด็กอายตุ ำ่ กวา 10 ป หญงิ มีครรภ หรอื หลงั คลอดไมเกิน 6 สปั ดาห ผูท เ่ี ปน โรคกระเพาะอาหาร หรอื มีอาการปวดทอง ถา ยอุจจาระผดิ ปกติ บอ ยๆ และผูท ี่กำลงั เปนไข ในการเตรยี มยาตอ งใชผลดิบสด เตรยี มแลว กินทนั ที ไมค วรเตรียมยา คร้ังละมากๆ ใชเ ครอ่ื งบดไฟฟา จะทำใหล ะเอยี ดมาก มีตวั ยาออกมามากเกนิ ไปขอ ควรระวงั 2

~ 29 ~ : เคยมีรายงานวา ถากินยามะเกลอื ขนาดสงู กวา ที่ระบุไว หรือเตรียมไวนาน สารสำคญั จะ เปลย่ี นเปน สารพิษช่อื diospyrol ทำใหจ อรับภาพ และประสาทตาอกั เสบ อาจตาบอดได ประโยชนด านอืน่ ๆ เนอ้ื ไมใชท ำเฟอรน เิ จอรป ระดับมุก ผล ใหส ดี ำ ใชยอมผา และแพรได เลบ็ มือนาง ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Quisqualis indica L. วงศ : Combretaceae ชื่อสามัญ : Rangoon Creeper ช่ืออ่นื : จะมัง่ จามง่ั มะจีม่ัง ลกั ษณะ : ไมเถาเน้ือแขง็ ตนแกมกั มกี ลนิ่ ท่เี ปล่ียนเปน หนาม ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม รูปวงรี หรอื รปู ไขแ กมขอบขนาน กวาง 5-8 ซม. ยาว 10-16 ซม. ดอกชอ ออกทป่ี ลายกิง่ และซอกใบบริเวณปลาย กง่ิ กลีบดอกสีแดงโคนกลบี เลยี้ งเปนหลอดเรียวยาว สีเขียว ผลเปนผลแหง รูปกระสวย มีเปลอื ก แข็งสนี ำ้ ตาลเขม มีสันตามยาว 5 สัน ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเ นือ้ ในเมลด็ แหง เปน ยาขับพยาธไิ สเ ดอื น สำหรับเด็กกิน คร้งั ละ 2-3 เมลด็ และผูใหญครัง้ ละ 4-5 เมล็ด โดยนำมาปนเปนผง ผสมกบั น้ำผ้ึง ปน เปน ยา

~ 30 ~ ลกู กลอน หรอื ตมเอานำ้ ด่ืม หรือทอดกับไขกินก็ได สารทม่ี ีฤทธขิ์ บั พยาธิไดแ กก รด quisqualic ซงึ่ เปน กรดอะมิโนชนดิ หน่ึง ฟา ทะลายโจร ช่ือวทิ ยาศาสตร : Andrographis paniculata (Burm.) Wall. ex Nees วงศ : Acanthaceae ชอื่ อ่นื : คีปงฮี (จนี ) ฟาทะลายโจร หญากนั งู น้ำลายพังพอน ลกั ษณะ : ไมลมลุก สูง30-60 ซม.ท้งั ตนมรี สขม ลำตนเปนสเี่ หลี่ยม แตกกง่ิ ออกเปนพุมเล็ก ใบ เดย่ี ว เรยี งตรงขา ม รูปไขหรือรูปใบหอก กวาง 2-3 ซม. ยาว4-8 ซม. สเี ขียวเขมเปน มนั ดอกชอ ออกทปี่ ลายก่ิงและซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ กลีบดอกสขี าว โคนกลีบดอกติดกนั ปลายแยก

~ 31 ~ ออกเปน 2 ปาก ปากบนมี 3 กลีบ มีเสนสแี ดงเขมพาดตามยาว ปากลางมี 2 กลีบ ผลเปน ฝก สี เขยี วอมน้ำตาล ปลายแหลม เม่อื ผลแกจะแตกเปนสองซีก ดีดเมล็ดออกมา ประโยชนทางสมนุ ไพร : ชาวจีนใชฟ าทะลายเปนยามาแตโ บราณ และมาเปนท่ีนยิ มใชใ นปะเทศ ไทยเมอ่ื ไมนานมานี้ โดยใชเ ฉพาะใบหรือทัง้ ตน บนดนิ ซ่ึงเกบ็ กอนทจี่ ะมดี อกเปนยาแกเ จบ็ คอ แก ทอ งเสยี แกไข เปนยาขมเจรญิ อาหาร การศึกษาฤทธล์ิ ดไขในสัตวทดลองพบวา สารสกัด แอลกอฮอลม ีแนวโนม ลดไขไ ด รายงานการใชรกั ษาโรคอจุ จาระรว งและบิดไมมีตัว แสดงวา ฟา ทะลายมีประสทิ ธภิ าพในการรกั ษาเทากบั เตตราซัยคลนิ แตในการรกั ษาอาการเจ็บคอนั้นมีรายงาน ทั้งท่ไี ดผลและไมไ ดผลขนาดที่ใชค อื พชื สด 1-3 กำมือ ตม น้ำดืม่ กอนอาหารวันละ 3 ครง้ั หรือใช พชื แหงบดเปน ผงละเอียดปน เปน ยาลูกกลอนขนาดเสน ผา ศูนยก ลางประมาณ 0.8 ซม. กินครั้ง ละ 3-6 เม็ด วนั ละ 3-4 ครง้ั กอ นอาหารและกอนนอน สำหรับผงฟา ทะลายทบี่ รรจุแคปซลู ๆ ละ 500 มลิ ลิกรมั ใหกินครั้งละ 2 เมด็ วนั ละ 2 คร้ัง กอ นอาหารเชาและเยน็ อาการขางเคยี งที่ อาจพบคือ คลนื่ ไส กระเจย๊ี บแดง ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Hibiscus sabdariffa L.

~ 32 ~ วงศ : Malvaceae ชอื่ สามัญ : Roselle ช่อื อ่ืน : กระเจ๊ียบ กระเจย๊ี บเปร้ยี ผกั เกง็ เค็ง สมเก็งเค็ง สม ตะเลงเครง ลกั ษณะ : ไมพมุ สงู 50-180 ซม. มีหลายพันธุ ลำตนสีมว งแดง ใบเดี่ยว รูปฝามือ 3 หรือ 5 แฉก กวางและยาวใกลเคยี งกนั 8-15 ซม. ดอกเด่ียว ออกท่ีซอกใบ กลบี ดอกสีชมพูหรอื เหลืองบรเิ วณ กลางดอกสมี ว งแดง เกสรตวั ผเู ช่ือมกันเปน หลอด ผลเปน ผลแหง แตกได มีกลีบเล้ยี งสแี ดงฉ่ำนำ้ หุมไว ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใบและยอดออนซงึ่ มีรสเปรยี้ วแกไอ เมล็ดบำรงุ ธาตุ ขบั ปสสาวะ มีรายงานการทดลองในผูปว ยโรคน่ิวในทอ ไต ซง่ึ ด่ืมยาชงกลบี เล้ียงแหงของผล 3 กรัมใน นำ้ 300ซซี ี วนั ละ 3 คร้ัง ทำใหถา ยปส สาวะสะดวกขนึ้ บางรายนวิ่ หลุดไดเอง นอกจากน้ที ำให ผปู ว ยกระเพาะปสสาวะอักเสบมีอาการปวดแสบเวลาปสสาวะนอ ยลง

~ 33 ~ หญาหนวดแมว ช่อื วิทยาศาสตร : Orthosiphon grandiflorus Bolding วงศ : Labiatae ช่ือสามญั : Cat's Whisker ชื่ออน่ื : พยบั เมฆ ลกั ษณะ : ไมพมุ สูง 0.5-1 เมตร กิง่ และกานส่ีเหลีย่ มสมี ว งแดง ใบ เด่ยี ว เรยี งตรงขาม รปู ไขแกม ส่เี หลยี่ มขาวหลามตดั กวา ง 2-4 ซม. ยาว 4-7 ซม. ขอบใบหยักฟน เลอื่ ย ดอก ชอ ออกทป่ี ลายกง่ิ มี 2 พันธคุ ือพันธุด อกสขี าวและพนั ธุดอกสมี วงน้ำเงนิ เกสรตัวผูยืน่ พนกลบี ดอกออกมายาวมาก ผล เปนผลแหง ไมแ ตก รปู รีขนาดเลก็ ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชท ้ังตน เปน ยาขับปสสาวะ แกโรคปวดตามสนั หลังและบนั้ เอว ใบเปน ยารักษาโรคเบาหวานและลดความดันโลหติ มกี ารทดลองใชใ บแหงเปนยาขับปสสาวะ ขบั กรดยูริคซง่ึ เปนสาเหตุของโรคเกาดและรักษาโรคน่ิวในไตกับผปู ว ยโรงพยาบาลรามาธบิ ดี โดย ใชใบแหงประมาณ 4 กรัม ชงกับนำ้ เดือด 750 ซีซี ดม่ื ตางนำ้ ตลอดวนั ไดผลเปนทน่ี า พอใจของ แพทย พบวา ในใบมีเกลอื โปแตสเซยี มสูง ผปู ว ยโรคหัวใจไมค วรใช

~ 34 ~ หญาคา ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Imperata cylindrica Beauv. วงศ : Gramineae ชือ่ สามญั : ลักษณะ : ไมล ม ลกุ สูง 0.3-0.9 เมตร มเี หงาใตด ิน รูปรางยาวและแขง็ ใบ เดี่ยว แทงออกจาก เหงา กวาง 1-2 ซม. ยาวไดถ ึง 1 เมตรขอบใบคม ดอก ชอ แทงออกจากเหงา ดอกยอ ยอยูรวมกนั แนน สเี งนิ อมเทาจาง ผล เปนผลแหง ไมแ ตก ประโยชนท างสมุนไพร : ตำรายาไทยใชรากและเหงา เปน ยาขบั ปสสาวะ แกอาการกระเพาะ ปส สาวะอกั เสบ ปส สาวะแดง บำรงุ ไต ขับระดูขาว มกี ารศกึ ษาฤทธิ์ขบั ปส สาวะในสตั วท ดลอง พบวาไดผลเฉพาะนำ้ ตม สวนราก

~ 35 ~ ออยแดง ชอ่ื วิทยาศาสตร : Saccharum officinarum L. วงศ : Gramineae ชอ่ื สามัญ : Sugar-cane ชอ่ื อ่นื : ออย ออยขม ออยดำ ลกั ษณะ : ไมลมลกุ สงู 2-5 เมตร ลำตนสมี ว งแดง มไี ขสีขาวปกคลุม ไมแตกกง่ิ กา น ใบเด่ียว เรียงสลับ กวาง 2.5-5 ซม. ยาว 0.5-1 เมตร ดอกชอ ออกทีป่ ลายยอด สขี าว ผลเปนผลแหง ขนาดเล็ก ออย มหี ลายพันธุ แตกตา งกันท่ีความสงู ความยาวของขอ และสขี องลำตน ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชล ำตนเปนยาขับปส สาวะ โดยใชล ำตน สด 70-90 กรัม หรอื แหง 30-40 กรมั ห่นั เปน ชิ้น ตมนำ้ แบงด่ืม วนั ละ 2 ครง้ั กอนอาหาร แกไตพิการ หนองในและขบั น่วิ แพทยพ ้นื บา นใชขับเสมหะ มีรายงานวาออยแดงมฤี ทธข์ิ ับปส สาวะในสัตวทดลอง

~ 36 ~ ขลู ช่ือวิทยาศาสตร : Pluchea indica Less วงศ : Compositae ช่ือสามญั : Indian Marsh Fleabane ช่อื อื่น : ขลู หนวดงัว่ หนงดงวิ้ หนวดงวั หนวดวัว ลกั ษณะ : ไมพุม สูง 1-2.5 เมตร ชอบข้ึนในท่ีชืน้ แฉะ ใบเด่ียว เรยี งสลับ รูปไขก ลบั กวาง 1-5 ซม. ยาว 2.5-10 ซม. ขอบใบหยักซ่ฟี นหา ง ๆ ดอกชอ ออกท่ียอดและซอกฟน กลีบดอกสีมว ง ผลเปน ผลแหง ไมแ ตก ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชท้ังตน ตมกนิ เปน ยาขบั ปสสาวะ แกเบาหวาน ตมน้ำอาบแก ผ่ืนคัน นำ้ คน้ั ใบสดรกั ษาริดสีดวงทวาร การทดลองในสตั วแ ละคนปกติ พบวา ยาชงท้ังตนมีฤทธ์ขิ ับ ปส สาวะมากวายาขบั ปสสาวะแผนปจ จบุ ัน (hydrochlorothiazide) และมขี อดีคือสญู เสยี เกลอื แร นอ ยกวา

~ 37 ~ สบั ปะรด ช่อื วิทยาศาสตร : Ananas comosus Merr. วงศ : Bromeliaceae ชอ่ื สามัญ : Pineapple ช่ืออื่น : ขนุนทอง ยานัด ยานนดั บอนดั มะขะนัด มะนัด ลงิ ทอง หมากเก็ง ลักษณะ : ไมล มลกุ อายุหลายป สงู 90-100 ซม. มีลำตนอยูใ ตด ิน ใบ เดยี่ ว เรยี งสลบั ซอนกันถม่ี า กรอบตน กวา ง 6.5 ซม. ยาวไดถ ึง 1 เมตร ไมมกี า นใบ ดอก ชอ ออกจากกลางตน มีดอกยอ ย จำนวนมาก ผล เปนผลรวม รูปทรงกระบอก มใี บเปนกระจกุ ท่ปี ลายผล ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชเ นื้อผลเปนยาแกไอขับเสมหะ เหงา เปน ยาขับปสสาวะ แก นิ่ว พบวาลำตน และผลมเี อนไซมยอยโปรตีน ชือ่ bromelain ใชเปน ยาลดการอกั เสบและบวม จากการถูกกระแทกบาดแผล หรือการผา ตดั โดยผลิตเปน ยาเมด็ ช่ือ Ananase Forte Tablet

~ 38 ~ สะแก ชือ่ วิทยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz วงศ : Combretaceae ชื่อสามัญ : ชอ่ื อนื่ : แก ขอนแข จองแข แพง สะแก ลกั ษณะ : ไมย นื ตน สงู 5-10 เมตร กิ่งออ นเปน รปู เหลย่ี ม ใบเดย่ี ว เรยี งตรงขา ม รปู วงรี หรอื รปู ไข กลบั กวาง 3-8 ซม. ยาว 6-15 ซม. ดอกชอ ออกทีซ่ อกใบ และปลาดยอด ดอกยอ ยมีขนาดเลก็ กลีบดอกสขี าว ผลแหง มี 4 ครีบ เมล็ดสีนำ้ ตาลแดง รูปกระสวย มี 4 สนั ตามยาว ประโยชนทางสมนุ ไพร : เมลด็ แก-ใชข ับพยาธิไสเดือน และพยาธเิ สนดา ยในเด็ก โดยใช ขนาด 1 ชอนคาว หรอื 3 กรัม ตำผสมกับไขท อดกินคร้ังเดยี ว ขณะทองวาง

~ 39 ~ พลู ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Piper betle L. วงศ : Piperaceae ช่ือสามัญ : Betel Vine ลกั ษณะ : ไมเถาเน้ือแขง็ รากฝอยออกบรเิ วณขอ ใชยดึ เกาะ ขอ โปง นนู ใบ เดีย่ ว เรียงสลบั รูปหวั ใจ กวาง 8- 12 ซม. ยาว 12-16 ซม. มีกลิ่นเฉพาะและมรี สเผ็ด ดอก ชอ ออกที่ซอกใบ ดอกยอยขนาดเลก็ อัด

~ 40 ~ แนน เปน รปู ทรงกระบอก แยกเพศ สขี าว ผล เปน ผลสด กลมเลก็ เบียดอยูบนแกน พลูมีหลายพันธุ เชนพลูเหลือง พลทู องหลาง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชนำ้ ค้ันใบสดกินเปนยาขบั ลมและทาแกลมพิษ โดยใช 3-4 ใบ ขย้ีหรือตำใหล ะเอยี ด ผสมเหลา โรงเล็กนอ ย ทาบริเวณที่เปน ใบมีน้ำมนั หอมระเหย ประกอบดว ย สาร chavicol และ eugenol ซึง่ มฤี ทธิท์ ำใหช าเฉพาะที่ สามารถบรรเทาอาการคนั และฆาเชื้อโรค บางชนิดดว ย จึงมีการพัฒนาตำรับยาขีผ้ ึ้งผสมสารสกัดใบพลูขน้ึ เพื่อใชเปน ยาทารกั ษาโรคผวิ หนัง บางชนิด ทองพนั ชง่ั ชือ่ วิทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurz วงศ : Acanthaceae ชอ่ื อน่ื : ทองคนั ชั่ง หญามันไก

~ 41 ~ ลักษณะ : ไมพ ุม สงู 1-2 เมตร กิ่งออนมักเปน สนั ส่เี หลีย่ ม ใบเดยี่ วเรียงตรงขา มรูปไขห รอื รปู วงรี กวา ง 2-4 ซม. ยาว 4-8 ซม. ดอกชอ ออกท่ีซอกใบกลบี ดอกสขี าว โดคนกลบี ติดกันเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากลา งมจี ดุ ประสีมว งแดง ผลเปน ผลแหง แตกได ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใ บสดและรากโขลกละเอยี ด แชเหลา โรง 1 สัปดาหเอาน้ำ ทาแกกลากเกล้ือน สารสำคัญคอื rhinacanthin และ oxymethylanthraquinone มะหาด

~ 42 ~ ชือ่ วิทยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. วงศ : Moraceae ช่ืออื่น : หาด ขุนปา มะหาดใบใหญ ลักษณะ : ไมยนื ตน สงู ประมาณ 30 เมตร ทรงพุมแผก วา ง ใบ ดี่ยว เรยี งสลับ รปู ขอบขนานหรือ รูปวงรี กวา ง 8-10 ซม. ยาว 10-20 ซม. หลงั ใบเปน มนั สีเขียวเขม ทอ งใบสาก ดอก ชอ ออกท่ี ซอกใบ คอ นขา งกลม กานสน้ั แยกเพศ อยูบนตน เดยี วกัน ผล เปนผลรวม สีเหลือง ผวิ ขรขุ ระ มี ขนนมุ ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชป วกหาดเปนยาถายพยาธิเสน ดา ย พยาธิไสเ ดือนและพยาธิ ตัวตดื สำหรบั เด็ก สารท่อี อกฤทธคิ์ ือ 2, 4, 3, 5- tetrahydroxystillbene จากการศกึ ษาไมพบ ความเปน พษิ ขนาดที่ใชค อื ผงปวกหาด 3 กรัม ละลายน้ำเยน็ ดม่ื ตอนเชา มืดหลังจากนนั้ ประมาณ 2 ชว่ั โมงใหกนิ ยาถาย (ดเี กลอื ) นอกจากน้ียังใชล ะลายน้ำทาแกค ัน “ปวกหาด” เตรยี ม โดยการเคย่ี วเนื้อไมก ับนำ้ กรองเนื้อไมอ อก บีบนำ้ ออกใหแหง จะไดผ งสีนวลจบั กันเปนกอน ยาง ไฟจนเหลอื ง เรยี กกอนน้ไี ดวา ปวกหาด

~ 43 ~ พญาปลองทอง ช่ือวิทยาศาสตร : Clinacantus nutans (Burm.) Lindau วงศ : Acanthaceae ชื่ออ่นื : ผักมันไก ผกั ลน้ิ เขียด พญาปลอ งคำ พญาปลองดำ พญายอ เสลดพังพอน เสลดพังพอนตัว เมีย ลักษณะ : ไมพ ุมรอเล้อื ย สูง 1-3 เมตร ใบเดย่ี ว เรียงตรงขา ม รูปใบหอก กวาง 1-3 ซม. ยาว 4- 12 ซม. สีเขยี วเขม ดอกชอ ออกเปน กะจกุ ที่ปลายกิง่ กลบี ดอกสแี ดงสม โคนกลบี สเี ขยี ว ติดกนั เปน หลอดยาว ปลายแยกเปน 2 ปาก ไมค อ ยออกดอก ผลเปนผลแหง แตกได ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชใ บสดรักษาแผลไฟไหมนำ้ รอ นลวก แมลงกดั ตอ ย ผ่ืนคนั โดยนำใบสด 5-10 ใบ ตำหรอื ขยี้ทา การทดลองในสัตวพบวาสารสกัดใบสดดว ย n- butanol สามารถลดการอกั เสบได มกี ารเตรียมเปน ทิงเจอรเ พื่อใชท ารักษาอาการอกั เสบจากเรมิ ในปาก โดยใชใ บสด 1 กก. ปน ละเอียด เติมแอลกอฮอล 70% 1 ลิตร หมกั 7 วัน กรอง ระเหยบน เครื่องอังไอนำ้ ใหปรมิ าตรลดลงคร่งึ หน่งึ เติมกลีเซอรีนเทาตวั

~ 44 ~ มะนาว ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Citrus aurantifolia Swing. วงศ : Rutaceae ชอ่ื สามัญ : Common Lime ช่ืออืน่ : สมมะนาว มะลวิ (ภาคเหนือ) ลักษณะ : ไมพมุ สงู 2-4 เมตร กิง่ ออนมหี นาม ใบประกอบชนดิ มใี บยอยใบเดยี ว เรียงสลบั รปู ไข รูปวงรหี รือรูปไขแกมขอบขนานกวาง 3-5 ซม. ยาว 4-8 ซม. เนอ้ื ใบมีจุดนำ้ มันกระจาย กานใบมี ครีบเลก็ ๆ ดอกเดีย่ วหรือชอ ออกทป่ี ลายก่ิงและท่ซี อกใบ กลีบดอกสขี าว กล่ินหอม รวงงา ย ผล เปนผลสด กลมเกล้ียง ฉำ่ นำ้ ประโยชนท างสมนุ ไพร : รายาไทยใชน ำ้ มะนาวและผลดองแหง เปนยาขบั เสมหะแกไอ แกโรค เลือดออกตามไรฟน เพราะมวี ติ ามินซี นำ้ มะนาวเปนกระสายยาสำหรบั สมุนไพรทีใ่ ชขบั เสมหะเชน ดปี ลี

~ 45 ~ มะแวง เครอื ช่อื วทิ ยาศาสตร : Solanum trilobatum L. วงศ : Solanaceae ชือ่ อ่นื : แขวง เคยี ลักษณะ : ไมเล้อื ย มหี นามตามกิ่งกาน ใบเด่ียว เรียงสลับ รปู ไขกวา ง 4-5 ซม. ยาว 5-8 ซม. ขอบ ใบเวา มหี นามตามเสนใบ ดอกชอ ออกทป่ี ลายกงิ่ และซอกใบ กลีบดอกสีมวง ผลเปน ผลสด รปู กลม ผลดิบสเี ขยี วมีลายตามยาว เมื่อสกุ สแี ดง ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผลสดแกไอขบั เสมหะ โดยใชขนาด 4-10 ผล โขลกพอ แหลกคั้นเอาน้ำใสเกลือเล็กนอ ย จบิ บอ ยๆ หรือเคย้ี วกลืนเฉพาะนำ้ จนหมดรสขมเฝอ น มะแวง เครือเปนสว นผสมหลกั ในยาประสะมะแวง เชนกัน นอกจากนีใ้ ชข บั ปสสาวะแกไขแ ละเปน ยาขม เจรญิ อาหารดวย

~ 46 ~ มะแวงตน ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Solanum indicum L. วงศ : Solanaceae ช่อื อ่ืน : ลักษณะ : ไมพุม สูง 1-1.5 เมตร ลำตน มีขนนมุ ใบเดย่ี ว เรยี งสลับรปู ไขห รือรปู ขอบขนาน กวา ง 4-10 ซม. ยาว 6-12 ซม. ขอบใบเวา ผิวใบมีขนนุมทง้ั สองดาน ดอกชอ ออกตามกิง่ หรือที่ ซอกใบ กลบี ดอกสีมว ง ผลเปน ผลสด รูปกลม ผลดบิ สเี ขยี วออ น ไมมลี าย เม่ือสุกสสี ม ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผ ลสดแกไอขบั เสมหะ รักษาเบาหวาน ขบั ปส สาวะ มีการ ทดลองในสัตว พบวาน้ำสกัดผลมฤี ทธิ์ลดนำ้ ตาลในเลอื ด แตมฤี ทธนิ์ อ ยและระยะเวลาการออกฤทธ์ิ สนั้ พบสเตดรอยดป รมิ าณคอนขางสงู จึงไมควรใชต ิดตอกันเปน เวลานาน มะแวงตนเปน สว นผสม หลัก ในยาประสะมะแวง ซง่ึ องคการเภสชั กรรมผลติ ขึ้นตามตำรับยาสามัญประจำบา นแผนโบราณ

~ 47 ~ แหวหมู ชื่อวทิ ยาศาสตร : Cyperus rotundus L. วงศ : Cyperacear ช่อื สามัญ : Nutgrass ชอ่ื อ่ืน : หญาขนหมู ลกั ษณะ : ไมลม ลุก อายุหลายป สูง 20-40 ซม. มลี ำตน ใตด ินเปน หวั คลา ยหัวแหวไทย แตกแขนง ลำตน เปนเสน แขง็ เหนียวอยูใตด นิ และงอกเปนหวั ใหมได ใบเดยี่ ว จำนวนมาก แทงออกจากหัว กวา ง 2-6 มม. ยาว 5-20 ซม. ดอกชอ คลา ยดอกหญา สีน้ำตาลแดง แตกแขนงเปน 4-10 ก่งิ กาน ชอดอกเปน สามเหล่ยี มตรง ผลเปน ผลแหง ประโยชนท างสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชหวั ใตด นิ เปน ยาบำรงุ หวั ใจ ขบั เหงอ่ื และขบั ปสสาวะ การ ทดลองในสัตวพ บฤทธขิ์ ับปสสาวะ ลดไข ลดความดันโลหิตและลดการอกั เสบ ซ่งึ เชอ่ื วา เกดิ จาก a-

~ 48 ~ cyperone นอกจากนพี้ บฤทธย์ิ บั ยง้ั การเจรญิ เตบิ โตของเช้อื มาลาเรยี ชนิดฟลซิพารมั ในหลอด ทดลองดว ย เรว ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Amomum xanthioides Wall. วงศ : Zingiberaceae ชื่อสามัญ : Bustard cardamom, Tavoy cardamom

~ 49 ~ ชื่ออ่นื : หมากแหนง (สระบุร)ี หมากเนงิ (อีสาน) มะอี้ หมากอี้ มะหมากอี้ (เชียงใหม) หนอเนง (ชัยภมู ิ) ลักษณะ : เรว เปนพืชลม ลุก มีเหงาหรอื ลำตน อยใู นดิน จัดเปน พืชสกุลเดยี วกบั กระวาน ขา ขิง ใบมลี ักษณะ ยาวเรยี ว ปลายใบแหลมและหอ ยโคงลง กานใบมขี นาดส้นั ออกดอกเปนชอจากยอดที่แทงขึ้นมา จากเหงา ดอกมีสขี าวกานชอดอกสน้ั ผลมขี นสีแดงปกคลมุ เมล็ดมีสีนำ้ ตาล เรว มีหลายชนดิ เชน เรว หอม เรว ชา ง เรวกอ ซ่งึ เรว เหลาน้มี ีลักษณะตน แตกตางกันไป ประโยชนท างสมนุ ไพร : นำ้ มันหอมระเหยในเมลด็ เรว มฤี ทธเ์ิ ปนยาขับลม ชวยแกอ าการทอ งอืดทอ งเฟอ แนน จุกเสยี ด โดย ใชเมลด็ ประมาณ 3 กรมั บดใหเปนผงรบั ประทานวันละ 3 ครง้ั และชว ยขับเสมหะ แกคล่นื เหยี น อาเจยี นไดด ีอีกดวย

~ 50 ~ ดปี ลี ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Piper chaba Hunt วงศ : Piperaceae ช่อื สามัญ : Long Pepper ลกั ษณะ : ไมเ ถารากฝอยออกบรเิ วณขอเพ่ือใชย ดึ เกาะ ใบ เด่ยี วรูปไขแ กมขอบขนาน กวาง 3- 5 ซม. ยาว 7-10 ซม. สเี ขียวเขมเปน มนั ดอก ชอ ออกท่ีซอกใบ ดอกยอยอดั กนั แนน แยกเพศ ผล เปน ผลสด มสี ีเขียว เมอ่ื สกุ จะเปลยี่ นเปนสแี ดง รสเผ็ดรอ น ประโยชนทางสมนุ ไพร : ตำรายาไทยใชผ ลแกจดั แตยังไมสกุ ตากแหง เปนยาขบั ลม บำรุงธาตุ แก ทอ งเสยี ขับรกหลงั คลอด โดยใชผล 1 กำมอื (ประมาณ 10-15 ผล) ตมเอาน้ำดื่ม นอกจากน้ีใช เปนยาแกไอ โดยเอาผลแหงครง่ึ ผลฝนกบั มะนาวแทรกเกลอื ใชก วาดคอหรือจิบบอ ยๆ ฤทธขิ์ บั ลม และแกไอ เกดิ จากน้ำมนั หอมระเหยและสาร piperine พบวา สารสกัดเมทานอลมีผลยบั ย้ังการบีบ ตวั ของลำไสเ ล็กและสารสกดั ปโตรเลยี มอเี ธอร ทำใหสัตวท ดลองแทง จึงควรระวงั การใชใ นสตรีมี ครรภ