หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา

เอกสารประกอบการเรียน รายวิชาพระพุทธศาสนา ส 33201 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 พุทธธรรมนำสขุ เล่ม 2 เรื่อง หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา ดาวเรือง ศิริรักษ์ ตำแหน่งครู วิทยฐานะ ชำนาญการกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม โรงเรียนอุทัยวิทยาคม จังหวัดอุทัยธานี สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาอุทัยธานี เขต 1 สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ

เอกสารประกอบการเรียน รายวิชาพระพุทธศาสนา ส 33201 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 พุทธธรรมนำสขุ เล่ม 2 เรื่อง หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา ดาวเรือง ศิริรักษ์ ตำแหน่งครู วิทยฐานะ ชำนาญการกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม โรงเรียนอุทัยวิทยาคม จังหวัดอุทัยธานี สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาอุทัยธานี เขต 1 สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ

คำนำ เอกสารประกอบการเรียนรายวิชาพระพุทธศาสนา ส 33201 ชั้นมธั ยมศึกษาปที ี่ 3พทุ ธธรรมนำสขุ จำนวน 5 เลม่ จัดทำโดย นางสาวดาวเรอื ง ศริ ิรกั ษ์ ประกอบดว้ ย เลม่ 1 เร่อื ง พทุ ธประวัติจากพระพุทธรูปและพระประจำวนั เกิด เลม่ 2 เร่อื ง หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เล่ม 3 เรื่อง การบรหิ ารจติ และเจรญิ ปญั ญา เล่ม 4 เรื่อง หนา้ ท่ชี าวพทุ ธ มารยาทชาวพุทธ ศาสนพิธี เล่ม 5 เร่ือง พุทธศาสนากับปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพยี ง เอกสารทั้ง 5 เล่ม เป็นสื่อประกอบการเรียนได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งเสริมและอำนวยความสะดวกต่อการเรียนรู้ นำหลักพุทธธรรมท่ีลึกซึ้งและวิธีฝึกปฏิบัติมานำเสนออย่างเป็นรูปธรรมเข้าใจง่าย นักเรียนเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง สามารถนำหลักธรรมและการฝึกปฏิบัติไปประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตตามแนวทางท่ีถูกต้องเหมาะสมและมีความสงบสุขอันเป็นแนวทางในการส่งเสริมพระพุทธศาสนาให้ดำรงมั่นคงสืบไป (เจ้าอธกิ ารนราธปิ อสิ ฺสรจติ ฺโต) เจ้าคณะตำบลไผ่เขยี ว เขต ๒ อ.สว่างอารมณ์ จ.อทุ ัยธานี ครสู อนปรยิ ัติธรรมประจำจงั หวัดอทุ ัยธานี อาจารย์สอนพเิ ศษวิทยาลัยชมุ ชนอุทยั ธานี ศูนยก์ ารเรียนรโู้ รงเรียนสว่างอารมณ์ วิชา ความจริงของชวี ติ รหัส 0201 สาขาการปกครองทอ้ งถนิ่ (นธ.เอก, รฐั ศาสตรบ์ ณั ฑติ (ร.บ.) ม.ส.ธ. ปี 2546)

คำนำ เอกสารประกอบการเรียนรายวิชาพระพุทธศาสนา ส 33201 ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 พุทธธรรมนำสุข ผู้เขียนจัดทำข้ึนเพื่อให้นักเรียนใช้ประกอบการเรียนด้วยตนเองเป็นการตอบสนองความแตกต่างระหว่างบุคคล นักเรียนสามารถใช้ประกอบการเรียนไดท้ ันที ไมต่ ้องอาศยั อปุ กรณ์อ่ืนใด สะดวก รวดเร็ว ไมจ่ ำกัดสถานท่ีและเวลา โดยผเู้ ขยี นไดศ้ ึกษาคน้ ควา้ รวบรวมขอ้ มลู รบั การฝกึ ปฏบิ ตั ิ คดิ คน้ และพฒั นากจิ กรรมเสรมิ การเรยี นรู้เปน็ ระยะเพ่อื ทำให้การเรยี นรมู้ ปี ระสทิ ธิภาพยิง่ ขึน้ เอกสารเล่มนี้มีเน้ือหาเกยี่ วกับพระรัตนตรยั อริยสจั หลักธรรมในการดำเนนิ ชวี ิตปัญญา 3 สปั ปรุ สิ ธรรม 7 บญุ กริ ยิ าวตั ถุ 10 อบุ าสถธรรม 7 มงคล 38 ในโอกาสน้ี ขอขอบคุณ เจ้าอธิการนราธิป อิสฺสรจิตฺโต เจ้าคณะตำบลไผ่เขียวนางสาววลั ลยี ์ เรงิ เกษตรกรณ์รองผอู้ ำนวยการโรงเรยี นอทุ ยั วทิ ยาคมนายเชาวฤทธ ์ิ จงเกษกรณ์ศกึ ษานิเทศก์เช่ียวชาญ นายณรงค์ ชา้ งยงั ศกึ ษานเิ ทศกช์ ำนาญการพเิ ศษ ตลอดจนคณะครูกลมุ่ สาระการเรยี นรสู้ งั คมศกึ ษา ศาสนาและวฒั นธรรม ทกุ ทา่ นทก่ี รณุ าใหค้ ำปรกึ ษาแนะนำและเปน็ กำลงั ใจจนกระทั่งเอกสารประกอบการเรียนเล่มนี้สำเร็จลุล่วง และมีคุณค่ามากย่ิงข้ึน ผู้เขียนหวังเป็นอย่างย่ิงว่าเอกสารเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้สนใจศึกษาพระพุทธศาสนาและสามารถนำไปประยุกต์ใชใ้ นการดำเนนิ ชีวิตประจำวนั ได้เปน็ อยา่ งดี ดาวเรอื ง ศริ ิรักษ์ ตำแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ชำนาญการ

สารบญั เรอ่ื ง หนา้คำนำสารบัญคำชแ้ี จงในการใชเ้ อกสารประกอบการเรียน.................................................... 1ความนำ............................................................................................................ 2สาระสำคัญ....................................................................................................... 2จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้...................................................................................... 2แบบทดสอบกอ่ นเรยี น..................................................................................... 3ตอนท่ี 1 พระรตั นตรัย................................................................................ 7 พระรตั นตรัย ................................................................................ 8 พระรตั นตรัย 3 ระดับ................................................................... 10 พระสงฆ์และคุณของพระสงฆ.์ .................................................... 12 สรุปตอนท่ี 1................................................................................. 17 กิจกรรมท่ี 1.................................................................................. 18ตอนที่ 2 อรยิ สัจ.......................................................................................... 19 ทุกข์ (ความจรงิ ทีค่ วรกำหนดร)ู้ .................................................... 20 สมทุ ยั (ความจรงิ ทคี่ วรละ)........................................................... 23 นิโรธ (ความจรงิ ทค่ี วรบรรล)ุ ....................................................... 24 มรรค (ความจรงิ ท่ีควรปลกู ฝังไว้ใหเ้ จริญงอกงามในชีวติ )........... 25 สรปุ ตอนที่ 2................................................................................. 27 กจิ กรรมท่ี 2.................................................................................. 28ตอนที่ 3 หลักธรรมในการดำเนินชีวิต......................................................... 30 ปญั ญา 3........................................................................................ 31 สัปปรุ สิ ธรรม 7............................................................................. 33 บญุ กริ ิยาวตั ถุ 10........................................................................... 34 อบุ าสถธรรม 7.............................................................................. 39 มงคล 38....................................................................................... 43 สรุปตอนท่ี 3................................................................................. 48

สารบญั (ต่อ) เรือ่ ง หนา้ กิจกรรมที่ 3.................................................................................. 52 กจิ กรรมท่ี 4.................................................................................. 53แบบทดสอบหลังเรยี น................................................................................ 54บรรณานกุ รม.............................................................................................. 58ภาคผนวก.................................................................................................... 59 เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน......................................................... 60 เฉลยกิจกรรมที่ 1 และ 2 .............................................................. 61 เฉลยกจิ กรรมท่ี 3 และ 4............................................................... 62 เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน.......................................................... 63 เกณฑ์การประเมินผล .................................................................. 64ประวตั ิและผลงาน...................................................................................... 65

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 1 คำชี้แจงในการใช้เอกสารประกอบการเรียน (สำหรับนักเรียน) เอกสารประกอบการเรยี นเล่มน้ ี สรา้ งข้นึ เพอ่ื ให้นักเรยี นได้ศกึ ษาค้นคว้าด้วยตนเองโดยนักเรียนจะได้ประโยชน์จากบทเรียน ตามจุดประสงค์ที่ต้ังไว้ด้วยการปฏิบัติตามคำแนะนำอยา่ งเคร่งครัด 1. นกั เรยี นอา่ นหวั ขอ้ เรอ่ื ง ความนำ สาระสำคญั และจดุ ประสงคก์ ารเรยี นรกู้ อ่ นศกึ ษาเน้ือหาบทเรยี น 2. นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน แล้วตรวจคำตอบในภาคผนวกจากนั้นบนั ทกึ คะแนนเกบ็ ไว้ 3. นักเรยี นศึกษาบทเรยี นตามลำดบั โดยไมต่ อ้ งรีบร้อน หากมปี ญั หาหรอื ขอ้ สงสยัในขณะศกึ ษาบทเรยี นใหป้ รกึ ษาและขอคำแนะนำจากครผู สู้ อนทนั ที 4. เมอ่ื นกั เรยี นเขา้ ใจบทเรยี นแลว้ ทำกจิ กรรมเสรมิ การเรยี นรทู้ กุ ขอ้ แลว้ ตรวจคำตอบในภาคผนวก จากน้นั นำคะแนนท่ไี ด้วัดเกณฑ์การประเมินผล ถ้านักเรียนไม่พอใจระดับเกณฑ์การประเมินผล ให้กลับไปศึกษาบทเรียนแล้วตอบคำถามใหม่อีกคร้ัง แล้วบันทึกคะแนนเก็บไว้ 5. เมอ่ื ศกึ ษาบทเรยี นจบแลว้ ทำแบบทดสอบหลงั เรยี น และตรวจคำตอบในภาคผนวกจากนั้นนำคะแนนที่ได้วัดเกณฑ์การประเมินผล แล้วนำคะแนนทดสอบก่อนเรียน -หลงั เรียนเปรียบเทยี บความก้าวหน้า 6. นกั เรยี นตอ้ งมคี วามซอ่ื สตั ยต์ อ่ ตนเองไมด่ เู ฉลยกอ่ นทำแบบทดสอบและกจิ กรรม 7. สง่ คืนเอกสารน้ตี ามกำหนดเวลาและต้องรักษาให้อย่ใู นสภาพดี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 2 พุทธธรรมนำสุข เล่ม 2 เรื่อง หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เวลา 3 ชั่วโมง หลกั ธรรมทางพระพุทธศาสนา แบ่งเป็น 3 ตอน ไดแ้ ก่ ตอนท่ี 1 พระรตั นตรัย ตอนท่ี 2 อริยสจั 4 ตอนที่ 3 หลกั ธรรมในการดำเนินชวี ติ ความนำ การดำเนินชีวิตอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข จำเป็นต้องอาศัยหลักธรรมะในการดำเนนิ ชีวิต เพอ่ื ลดความยดึ มน่ั ถือม่ันในตนเอง ลดความโลภ โกรธ หลง ความเห็นแกต่ ัวธรรมะจึงจำเป็นต่อการดำเนินชีวิต ถ้าบุคคลใดมีธรรมะในการดำเนินชีวิต ชีวิตจะพบกับความสุข ความเจริญก้าวหน้าไม่หลงไปในทางเสื่อม ประสบความสำเร็จ ถ้าบุคคลใดปราศจากธรรมะชวี ิตกจ็ ะหาความสขุ ที่แท้จรงิ ไม่ได้ สาระสำคัญ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเป็นส่ิงที่สำคัญย่ิงท่ีพุทธศาสนิกชนท้ังหลายพึงยึดเป็นหลกั ในการพัฒนาตนเอง สังคม ประเทศชาติ หลกั ธรรมที่เก่ยี วข้องกบั การดำเนนิ ชวี ติประจำวันในท่ีน้ีจะกล่าวถึง พระรัตนตรัย อริยสัจ 4 ปัญญา 3 สัปปุริสธรรม 7 บุญกิริยาวัตถุ 10 อบุ าสถธรรม 7 และมงคล 38 จุดประสงค์การเรียนรู้ 1. บอกความหมายและองค์ประกอบของพระรตั นตรัยได้ 2. อธบิ ายเกย่ี วกับหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนา อรยิ สจั 4 ได้ 3. วิเคราะห์หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนาในการสง่ เสริมการเปน็ คนดีได้ 4. ยกตวั อย่างหลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนาทีท่ ำใหส้ ังคมสงบสุขได้ 5. นำหลกั ธรรมทางพระพทุ ธศาสนาไปใชใ้ นการพฒั นาตนเอง สงั คมและประเทศชาติ

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 3 แบบทดสอบก่อนเรียนพุทธธรรมนำสุข เล่ม 2 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3เรอ่ื ง หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนา จำนวน 20 ข้อ 20 คะแนนคำสัง่ ใหน้ กั เรยี นเขยี นเครอ่ื งหมาย × ลงในกระดาษคำตอบตรงขอ้ ทถ่ี กู ตอ้ งทส่ี ดุ เพยี งคำตอบเดยี ว 1. คำว่า “หลักธรรมท่เี ป็นหัวใจของศาสนา” หมายความว่าอย่างไร ก. หลักธรรมคือศาสดาของศาสนา ข. หลักธรรมทีเ่ ป็นแก่นของศาสนา ค. หลกั ธรรมเปน็ บอ่ เกดิ ของศาสนา ง. หลกั ธรรมเป็นสว่ นหน่ึงของศาสนา 2. การยึดถือพระรตั นตรัยเป็นทพ่ี ึ่งท่ีระลึก สมั พนั ธก์ บั ขอ้ ใด ก. รตั นตรยั ข. ไตรวฏั ฏ์ ค. ไตรสิกขา ง. ไตรสรณคมน์ 3. พระรตั นตรยั ระดบั สัญญลกั ษณข์ องพระพทุ ธ หมายถึงข้อใด ก. พระพุทธเจ้า ข. พระพุทธรปู ค. บทสวดมนต์ ง. พระไตรปฎิ ก 4. ความสะอาด สว่าง สงบ จัดเป็นพระรตั นตรัยระดับใด ก. พระรตั นตรยั ระดับชาวบ้าน ข. พระรัตนตรัยทเ่ี ปน็ รปู ธรรม ค. พระรตั นตรัยระดับคณุ ธรรม ง. พระรัตนตรยั ระดับสัญลกั ษณ์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 4 5. ตามหลกั อรยิ สัจ 4 ข้อใดเป็นสาเหตุใหเ้ กิดทุกข์ ก. โทสะ ข. โลภะ ค. โมหะ ง. ตัณหา 6. ตามหลักขันธ์ 5 ร่างกายของมนษุ ย์แบง่ ออกเปน็ สองสว่ น คอื ข้อใด ก. รูป-นาม ข. รปู -วิญญาณ ค. สัญญา-สงั ขาร ง. สงั ขาร-วญิ ญาณ 7. ของทกุ ส่ิงล้วนไมเ่ ท่ียงไม่ยงั่ ยนื มีการเปลยี่ นแปลงไปในทุกขณะ จดั อยใู่ น ไตรลักษณ์ข้อใด ก. อตั ตา ข. ทกุ ขัง ค. อนิจจัง ง. อนัตตา 8. เขาถกู จบั เพราะขายยาบ้าตอ้ งตดิ คุก ต้องถูกยดึ ทรัพย์ จดั เปน็ ข้อใด ก. เวร ข. กเิ ลส ค. วิบาก ง. กรรม 9. การวิเคราะห์ขอ้ มลู ตรงกบั หลกั การขอ้ ใด ก. ปัญญาท่ีเกดิ จากการฟัง ข. ปญั ญาทีเ่ กิดจากการคดิ ค. ปญั ญาท่เี กิดจากการสงั่ สม ง. ปญั ญาทเี่ กดิ จากการปฏิบัติ 10. การรบั รขู้ อ้ มูลภายนอกจัดอยใู่ นขอ้ ใด ก. สตุ มยปญั ญา ข. สชาตกิ ปญั ญา ค. จินตมยปัญญา ง. ภาวนามยปัญญา

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 5 11. ข้อใดจัดเป็นเปา้ หมายชวี ิตระดับมคี ุณค่า ก. สขุ ภาพด ี ข. ฐานะมั่นคง ค. มีศรทั ธาที่ต้ังมน่ั ง. ครอบครัวอบอุ่น 12. ธรรมทค่ี นดี ควรยดึ ถอื เปน็ หลักประพฤติปฏบิ ตั นิ ้นั จัดอยใู่ นหลกั ธรรมใด ก. ปัญญา 3 ข. อุบาสธรรม 7 ค. สปั ปรุ สิ ธรรม 7 ง. บญุ กริ ยิ าวตั ถุ 10 13. วันชัยเป็นคนขยัน รู้จกั ใช้เวลาให้คุ้มค่า สอดคล้องกับธรรมของดขี ้อใด ก. รูจ้ กั ผล ข. รู้จกั กาล ค. รู้จักเหตุ ง. รจู้ กั บคุ คล 14. การรูจ้ ักเลือกใชค้ นใหเ้ หมาะสมกับงาน จัดเปน็ สัปปุรสิ ธรรมข้อใด ก. กาลญั ญตุ า ข. ธัมมัญญุตา ค. ปริสญั ญุตา ง. ปุคคลปโรปรญั ญตุ า 15. การรูจ้ กั เหตตุ อ้ งอาศยั อะไรเปน็ หลกั สำคัญ ก. ความเชือ่ ข. ความจรงิ ค. การสมมตุ ิ ง. การคาดคะเน

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 6 16. “ อันทานศีลภาวนาอยา่ เลยละ อุตสาหะสบื สรา้ งทางสวรรค์ นิสัยส่งคงนิพพานไม่นานครัน เกษมสตั นแ์ สนสขุ ส้ินทกุ ข์ภัย” ขอ้ ความข้างตน้ หมายถึงอะไร ก. ศาสนพธิ ี ข. ไตรสิกขา ค. ปปัญจธรรม 3 ง. บญุ กิริยาวัตถุ 10 17. นันท์เปน็ ผูป้ ระพฤตดิ ที ้งั กาย วาจา ใจ จดั วา่ นันทท์ ำบญุ ในเรอ่ื งใด ก. ทำบุญด้วยการให้ ข. ทำบุญดว้ ยการฟงั ธรรม ค. ทำบญุ ดว้ ยการรักษาศีล ง. ทำบุญดว้ ยการทำความเหน็ ให้ตรง 18. อุบาสถธรรมมีความหมายสอดคลอ้ งกบั ขอ้ ใด ก. หลักธรรมสำหรบั ผูไ้ ปวดั ข. หลกั ธรรมสำหรบั ผถู้ ือศลี ค. หลกั ธรรมสำหรับผคู้ รองเรอื น ง. หลักธรรมสำหรบั ผู้ถือศลี ในวันพระ 19. การทำบุญดว้ ยการฟงั ธรรม จะได้รับประโยชน์ในด้านใดมากท่สี ดุ ก. เป็นการเฉลย่ี ความดีใหผ้ ้อู น่ื ข. ทำใหไ้ ด้ชอ่ื วา่ เป็นชาวพทุ ธท่ีดี ค. สามารถถ่ายทอดธรรมให้แก่ผู้อืน่ ง. ไดค้ วามรู้ที่เป็นประโยชน์เพือ่ ชำระจติ ใจให้บรสิ ทุ ธ์ิ 20. การฟงั ธรรมด้วยจิตทีเ่ ป็นกศุ ลมลี ักษณะอย่างไร ก. ฟงั ธรรมด้วยการทำสมาธิ ข. ฟงั ธรรมดว้ ยจิตใจแจ่มใสเบิกบานตลอดเวลา ค. ฟงั ธรรมด้วยกริ ยิ ามารยาททีแ่ สดงถึงความนอบน้อม ง. ฟงั ธรรมดว้ รความเคารพใช้ความคิดพจิ ารณาไปโดยลำดบั

ตอนที่ 1 พระรัตนตรัยภาพประกอบ ถา่ ยภาพโดย ดาวเรอื ง ศริ ิรกั ษ์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 8 พระรัตนตรัยพระรัตนตรัย พระพุทธศาสนามีองค์ประกอบท่ีสำคัญ 3 ประการ คือ พระพุทธ พระธรรมและพระสงฆ์ ซ่ึงทกุ องคป์ ระกอบลว้ นมีความสำคัญ ที่มสี ่วนเก้อื กลู กนั ขาดสง่ิ ใดสง่ิ หนึง่เสยี มไิ ด้หากไมม่ พี ระพทุ ธกไ็ มม่ ผี ตู้ รสั รใู้ นพระธรรมหากไมม่ พี ระธรรมกไ็ มอ่ าจมพี ระพทุ ธและหากไม่มีพระสงฆ์ พระธรรมคำสอนก็คงไม่ดำรงอยู่สืบทอดมาจนถึงรุ่นเราเกือบ3,000 ปี พระธรรมจึงยงั คงมีอย่ทู ง้ั สามจึงมีความสำคัญ จงึ ได้ชือ่ วา่ เป็น “พระรัตนตรัย”ความหมายของพระรัตนตรัย พระรตั นตรยั หมายถึง แก้วอนั ประเสรฐิ คือ สิง่ ทม่ี ีค่ายงิ่ 3 ประการคอื พระพทุ ธ คอื องคส์ มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ผทู้ รงเสดจ็ จากสวรรคาลยั มาสโู่ ลกมนษุ ย์ทรงบำเพญ็ เพยี รจนพบหลกั ความเปน็ จรงิ ของธรรมชาติทำใหท้ รงมดี วงจติ ทหี่ ลดุ พน้ไปโดยส้ินเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง แล้วจึงทรงมีพระมหากรุณาธิคุณแสดงธรรมโปรดแก่หมูช่ น ภาพประกอบ 1 พระพทุ ธรูป

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 9 พระธรรม คือ หลักความเป็นจริงของชีวิตท้ังมวล ท่ีมีที่เป็นอยู่เองแล้วซ่ึงพระพุทธองค์ทรงค้นพบในหลัก คือ กฎของธรรมชาติ ทำให้ทรงมองเห็นในเหตุแห่งทุกข์ทรงมดี วงจิตทพ่ี ้นไป ดว้ ยไม่ทรงยึดม่ันถือมัน่ ไว้ และทรงบอกสอนแกผ่ ้ไู มร่ ู้ให้รู้ตาม ภาพประกอบ 2 พระไตรปิฎก พระสงฆ์ คือ สาวกของพระพุทธเจ้า ผู้มีความเลื่อมใสศรัทธาในพระธรรมคำสอนของพระองค์ จงึ ยอมสละเพศออกบรรพชาอปุ สมบท ประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ วางตนอยใู่ นพระธรรมคำสอนของพระพทุ ธเจา้ เพอื่ ความพน้ ไปเชน่ พระองค์ และเผยแผบ่ อกสอนไปแก่หมู่ชนท้งั หลายใหม้ องเหน็ ในธรรม ภาพประกอบ 3 พระสงฆ์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 10พระรัตนตรัย 3 ระดับ 1. พระรตั นตรัยท่เี ปน็ สัญลักษณ์ พระพุทธ คือ สิ่งท่ีเป็นสัญลักษณ์แทนพระองค์ เช่น เจดีย์ พระพุทธรูปลายจิตรกรรมภาพประกอบ 4 เจดยี ์ ภาพประกอบ 5 พระพทุ ธรปู ภาพประกอบ 6 ลายจิตรกรรม พระธรรม คือ คัมภีร์พระไตรปิฎก ใบลาน หนังสือธรรมะ คัมภีร์ และบทสวดต่างๆภาพประกอบ 7 ภาพประกอบ 8 ภาพประกอบ 9หนงั สอื ธรรมะ พระอภธิ รรมปิฎก ตพู้ ระไตรปฎิ ก

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 11 พระสงฆ์ คือ พระภิกษ ุ รปู พระสงฆ์ สามเณร และผ้ากาสาวพัสตร์ภาพประกอบ 10 ภาพประกอบ 11 ภาพประกอบ 12 พระสงฆ์ สามเณร ผ้ากาสาวพัสตร์ 2. พระรัตนตรยั เปนรูปธรรม พระพุทธ คือ พระพุทธเจ้าท่ีมีตัวตนเป็นบุคคลในประวัติศาสตร์ ผู้ก่อตั้งพระพุทธศาสนา พระธรรม คือ หมวดธรรมในพระไตรปิฎกท้ัง 45 เล่ม เป็นหลักปรัชญาความจรงิ ของชีวติ พระสงฆ์ คือ สาวกของพระพทุ ธเจ้า ผ้ปู ฏบิ ตั ิดีปฏิบัตชิ อบ อยใู่ นศีลในธรรม 3. พระรัตนตรัยทเ่ี ปน็ คุณธรรม พระพทุ ธ คอื พระผทู้ รงตรสั รจู้ รงิ เหน็ แจง้ มดี วงจติ ทส่ี ะอาด สวา่ ง และสงบแลว้ พระธรรม คือ สภาวะจิตที่เข้าถึงธรรม รู้จริง เห็นแจ้งแล้ว จึงสะอาด สว่างและสงบ พระสงฆ์ คือ ผู้ประพฤติปฏิบัติเข้าถึงธรรมมีดวงจิตท่ีน้อมไปในธรรมและประพฤตดิ ีปฏบิ ัตชิ อบ สอนใหผ้ ้อู นื่ ปฏิบตั ิตาม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 12พระสงฆ์และคุณของพระสงฆ์ 1. ประเภทของพระสงฆ์ ประเภทของพระสงฆแ์ บง่ ออกเปน็ 2 ประเภท คือ 1) อริยสงฆ์ คือ สาวกขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าท่ีพระพุทธองค์ทรงบวชให้และประพฤติปฏิบัติตามพระธรรมคำสอนของพระองค์จนได้บรรลุมรรคผล นิพพาน 2) สมมตสิ งฆ์ คือ เป็นพระสงฆโ์ ดยสมมติทีไ่ ดร้ ับการบรรพชาอปุ สมบทเขา้ มาในพระพุทธศาสนาถูกต้องตามพระธรรมวินัย เพื่อเข้ามาศึกษาและประพฤติปฏิบัติตามพระธรรมคำสอนของพระพุทธองค์ 2. คุณของพระสงฆ์ สามารถจำแนกได้ 9 ประการ เรยี กว่า “ สังฆคณุ 9 ” ไดแ้ ก่ 1) สปุ ฏปิ นั โน เปน็ ผปู้ ฏบิ ตั ดิ ี คอื ประพฤตปิ ฏบิ ตั ถิ กู ตอ้ งตามหลกั พระธรรมวนิ ยั ภาพประกอบ 13 พธิ ีกรานกฐิน ณ วดั เกาะเทโพ จงั หวดั อทุ ยั ธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 13 2) อุชุปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติตรง คือ ไม่เป็นผู้ลวงโลก หลอกลวงผู้อ่ืนหาเลย้ี งตน ภาพประกอบ 14 พระสงฆส์ อนธรรมะ ณ วดั ใหมจ่ ันทราราม จังหวัดอทุ ัยธานี 3) ญายปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติถูกทาง คือ มุ่งธรรม มุ่งนิพพานเป็นใหญ่ไม่เห็นแก่ ลาภสกั การะ ภาพประกอบ 15 ปฏบิ ัติมงุ่ นิพพานไม่หลงลาภสักการะ

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 14 4) สามีจิปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติสมควร คือ ควรแก่การยกย่อง เคารพนับถือกราบไว้ของหมชู่ น ภาพประกอบ 16 ตกั บาตรขา้ วสารอาหารแหง้ ทพี่ กั สงฆ์ วัดโค้งตาคลี จงั หวัดอทุ ยั ธานี 5) อาหุเนยโย เป็นผู้ควรแก่ของคำนับ คือ ควรแก่ของท่ีเขานำมาถวายด้วยความศรัทธา ภาพประกอบ 17 ภาพถวายผา้ ไตรกฐิน วดั ศรีมณีวรรณ จงั หวดั ชัยนาท ที่มา (ถ่ายภาพโดย พิม อนิ ทรภาษี)

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 15 6) ปาหุเนยโย เป็นผู้ควรแก่การต้อนรับ คือ เป็นผู้ไปดีมาดี เป็นสิริมงคลแก่ผู้ตอ้ นรับ ภาพประกอบ 18 ประเคนผา้ ตรยั งานกฐนิ วดั เกาะเทโพ จังหวัดอุทัยธานี 7) ทกั ขเิ นยโย เปน็ ผคู้ วรรบั ทกั ษณิ าทาน คอื ของทม่ี ผี ศู้ รทั ธานำมาถวาย ภาพประกอบ 19 ผ้มู ศี รทั ธานำมาถวาย วดั ธรรมโศภิต จงั หวัดอทุ ัยธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 16 8)อญั ชลกี รณโิ ยเปน็ ผคู้ วรแกก่ ารกราบไหว้เพราะเปน็ ผปู้ ฏบิ ตั ดิ ีปฏบิ ตั ชิ อบแลว้ ภาพประกอบ 20 ตอ้ นรบั พระสงฆ์ งานไหวค้ รโู รงเรยี นอุทยั วทิ ยาคม จงั หวัดอุทยั ธานี 9) อนตุ ตะรงั ปณุ ญกั เขตตงั โลกสั สะ เปน็ เนอ้ื นาบญุ ของโลก คอื เปน็ ผคู้ วรแกท่ านอนั นำมาถวาย ยอ่ มไดผ้ ลานสิ งสม์ าก เพราะเปน็ ผปู้ ระกอบดว้ ยมศี ลี าจารวตั รงดงาม ประหนง่ึนาขา้ วอันนำ้ ท่าบรบิ ูรณด์ ี ยอ่ มไดผ้ ลเตม็ เมด็ เต็มหน่วยฉะนน้ั ภาพประกอบ 21 ทำบญุ กลมุ่ สาระการเรยี นรสู้ งั คมศกึ ษา ศาสนาและวฒั นธรรม โรงเรยี นอทุ ยั วทิ ยาคม จงั หวดั อทุ ยั ธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 17สรุปตอนที่ 1

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 18 กิจกรรมที่ 1คำชแี้ จง ใหน้ กั เรยี นอธบิ ายความหมายของพระรตั นตรยั โดยเตมิ คำลงในชอ่ งวา่ งทก่ี ำหนดให้ (10 คะแนน) 1. พระรตั นตรัย แปลวา่ ................................................................................................ ................................................................................................................................... 2. พระพุทธ หมายถงึ ..................................................................................................... ................................................................................................................................... 3. พระธรรม หมายถงึ .................................................................................................... ................................................................................................................................... 4. พระสงฆ์ หมายถึง...................................................................................................... ................................................................................................................................... 5. สญั ลักษณ์ของพระรตั นตรัย คือ................................................................................. ...................................................................................................................................

ตอนที่ 2 อริยสัจ 4ภาพประกอบ ถา่ ยภาพโดย ดาวเรอื ง ศิรริ กั ษ์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 20 อริยสัจ อริยสัจ คือ ความจริงอันประเสริฐ หรือความจริงท่ีจะทำให้ผู้รู้เป็นผู้ประเสริฐอรยิ สจั เปน็ หลกั ความจรงิ ในธรรมชาตขิ องชวี ติ พระธรรมคำสอนในทางพระพทุ ธศาสนาเมอื่ สรุปโดยรวมแล้ว จะมีเพียงเรื่องเดียว คอื ทุกข์และการดบั ทุกข์ อยใู่ นหลักของอรยิ สจัทีแ่ สดงความสัมพันธ์กนั แบบมีเหตแุ ละมีผลอยู่ 4 ประการ 1. ทกุ ข์ ความเป็นจริงทางธรรมชาติอนั เป็นของทนได้ยาก 2. สมุทยั ความจรงิ ว่าดว้ ยเหตุอันเปน็ ท่มี าแหง่ ความทกุ ข์ 3. นโิ รธ ความจริงว่าด้วยการดับที่เหตแุ ห่งทกุ ข์ 4. มรรค ความจริงว่าดว้ ยวธิ ีการปฏบิ ตั ิเพอ่ื ความพ้นไปคือออกจากทกุ ข์ 1. ทุกข์ (ความจริงที่ควรกำหนดรู้) พระพุทธศาสนาจัดแบ่งทุกข์ออกเป็น 2 ทาง คือ ทุกข์ทางกายและทุกข์ทางใจท่ี ควรกำหนดรู้เพ่ือการดับทุกข์ไปตามเหตุและปัจจัยนั้นๆ ก่อนอื่น สิ่งที่ควรกำหนดรู้ คือองค์ประกอบของส่งิ ทเ่ี รยี กกันวา่ “ชีวติ ” ชวี ติ ประกอบด้วย 2 อยา่ ง คอื รปู และนาม รูป คือ สง่ิ ทกี่ ำหนดจับตอ้ งหรือสมั ผสั รบั รู้ได้ นาม คือ ส่ิงท่ีไม่อาจสัมผัสรับรู้ได้ด้วยอายตนะทางกาย แต่สามารถสัมผัสรบั รูไ้ ดด้ ้วยใจ ทง้ั รปู และนาม เป็นองคป์ ระกอบรวมของชีวิตทเี่ รยี กกันวา่ ขนั ธ์ 5

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 21 ขันธ์ 5 อนั ไดแ้ ก่ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวญิ ญาณ รูป คือ ส่วนประกอบโดยรวมของร่างกาย ท่ีสามารถสัมผัสจับต้องได้เกดิ จากการววิ ฒั นาการประสานรวมกนั ของธาตุ4คอื ดนิ นำ้ ลมไฟและดำรงอยไู่ ดด้ ว้ ยอาหารคือ ธาตุ 4 ท่ีละเอียดคอยผลัดเปลี่ยนกันไปให้มีชีวิตอยู่ได้เสมอ (ทดแทนส่วนที่สึกหรอจากการทำงาน ของรา่ งกาย คอื เซลลท์ ล่ี ม้ ตายขบั ออกมาทางรขู มุ ขนทเ่ี รยี กกนั วา่ “ขใ้ี คล”) เวทนา คอื ความรสู้ กึ ทเี่ กดิ ขน้ึ จากการรบั รแู้ รงกระทบของอายตนะ คอื ตา หูจมกู ล้ิน กาย ใจ กระทบกบั รูป เสียง กล่ิน รส สมั ผสั ทางกาย และความคดิ เกดิ เป็นเวทนาคือ ความรู้สึกว่าสุข ว่าทกุ ข์ หรอื เฉยๆ สัญญา คือ ความจำได้หมายรู้ จากประสบการณ์หรือสมมติสัจจะ คือภาษาแยกแยะ สิ่งต่าง ๆ ว่าอะไร เชน่ ตากระทบส่งิ กอ่ สร้างสูงๆ ก็กำหนดร้วู ่านั่นคือ “ตกึ ”และตึกนนั้ เขาต้ังชื่อเรยี กกนั ว่า... ดงั น้เี ป็นต้น จดั เปน็ สมมติสัจจะคือจริงโดยสมมติ สังขาร คือ สิ่งที่ปรุงแต่งจิต กระตุ้นให้เกิดการกระทำทางกาย ทางวาจาอย่างใด อย่างหนึ่ง คือ “อยากท่ีจะ..” เช่น เห็นหนังสือน่าอ่านจึงเดินไปซ้ือ คือจะต้องเดินเข้าไปใกล้ๆ ก่อนจึงจะซ้ือได้ จากน้ันกายจึงเดินเข้าไปซื้อ “อยากท่ีจะเดินเข้าไปซื้อ”น่ันคอื สงั ขาร “หรอื ไม่อยากทจี่ ะซอ้ื จงึ เดนิ หลีกไป” นนั่ คือ สังขารทเี่ ป็นตวั กระตนุ้ ให้เกิดการกระทำอยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ วญิ ญาณ คอื ค วามรสู้ กึ รบั รทู้ างตาหูจมกู ลน้ิ กายและใจวา่ รสู้ กึ เหน็ รสู้ กึ ไดย้ นิรสู้ กึ ไดก้ ลนิ่ รสู้ กึ ลนิ้ กระทบรส รสู้ กึ กายถกู สมั ผสั รสู้ กึ วา่ ตนกำลงั คดิ ความรสู้ กึ รบั รนู้ นั่ คอืวิญญาณ เป็นเพียงความรู้สึกรับรู้ในสัมผัสเท่าน้ัน หากรู้ว่าเห็นอะไรน่ันเป็นสัญญาหรือรู้สึกชอบไมช่ อบ นน่ั เปน็ เวทนาตอ้ งเขา้ ใจขอ้ นีด้ ว้ ย

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 22 ไตรลักษณ์ หรอื สามัญลักษณะ คือ ลักษณะสามัญโดยท่ัวๆ ไปของส่ิงต่างๆ ทั้งคน สัตว์ ส่ิงของ หรือแม้แตจ่ ักรวาล หรอื จกั รภพนี้ ก็มลี กั ษณะเสมอกันอยู่ 3 อยา่ ง คือ อนิจจัง คือ ทุกสรรพส่ิงล้วน “ไม่เท่ียง” ย่อมเปล่ียนแปลงไป ไม่คงท่ีมีความผนั แปรไปในทุกขณะ ทุกขัง คือ เม่ือทุกส่ิงมีความไม่เที่ยง จึงนำมาซ่ึง “ความทุกข์” เพราะไม่อาจสามารถเหน่ียวรั้งให้คงอยู่ได้เสมอไป ย่อมพลัดพรากเพราะความเสื่อมส้ินไป อนตั ตา คือ ความไม่ใช่ตัว ไม่ใช่ตนท่ีจริงแท้ของสรรพสิ่ง เป็นเพียงขนั ธ์5หรอื สงิ่ ใดสงิ่ หนงึ่ จากขนั ธ์5ทม่ี คี วามเกดิ ขน้ึ ตง้ั อยู่และเสอื่ มสนิ้ ไปในทกุ ขณะไมอ่ าจควบคุมให้ต้ังอยู่ได้ เพราะไม่อยู่ในอำนาจของใคร หรือสิ่งใดเลยท้ังนั้น เป็นเพียงสภาวะทางธรรมชาติท่ีมีวิวัฒนาการอยู่เสมอ คำสอนในทางพระพุทธศาสนาที่พระพุทธองค์ทรงตรัสมา เกือบ 3,000 ปีนั้น ที่สอนในเรื่องไตรลักษณ์ ก็เพื่อให้รู้ให้เข้าใจในสภาวะความเป็นจริงของธรรมชาติว่า ชีวิตหรือทุกสรรพส่ิงนั้น เป็นเพียงการประกอบกันขึ้นตามเหตุ และปัจจัย ทางธรรมชาติที่มีผลเก้ือกูลกัน ดำรงอยู่ได้ก็ด้วยการพึ่งพาอาศัยกันแตท่ ุกสรรพส่งิ ล้วนมี ลักษณะเสมอกัน คือ ทุกสง่ิ ลว้ นไม่เทย่ี ง เพราะไมเ่ ท่ยี งจงึ เปน็ ทุกข ์แตใ่ นท่ีสุดทกุ สรรพส่งิ ล้วนไมม่ คี วามเป็นตัวตนท่ีจรงิ แท ้ ภาพประกอบ 22 อฐั ิหลวงปูเ่ สาร์ กันตสีโล ณ วัดเลียบ จังหวัดอบุ ลราชธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 23 2. สมุทัย (ความจริงที่ควรละ) สมุทยั คอื ความจริงวา่ ด้วยเหตุทเ่ี กดิ ทุกข์ ทค่ี วรละเพ่ือความพน้ ทุกข์ หลักกรรม (วัฏฏะ 3) พระพุทธศาสนามีหลักคำสอนที่กล่าวถึงการเวียนว่ายตายเกิด อยู่ในสังสารวัฏวา่ ตราบเทา่ มนษุ ยย์ งั มกี เิ ลสอยู่ เมอ่ื ตายไปแลว้ ตอ้ งไปเกดิ ในภพใดภพหนง่ึ ซง่ึ กลา่ วโดยยอ่มี 3 ภพ คือ สวรรค์ โลก นรกและเมอื่ ตาย คือส้นิ บญุ หรอื หมดเวรกรรมในภพใหมก่ ็ตอ้ งไปเกดิ ใหมอ่ กี ในภพตา่ ง ๆ วนเวยี นไปอยอู่ ยา่ งนน้ั จนกว่าจะทำลายกิเลสได้จนหมดส้ินจึงจะหลุดพน้ จากวฏั ฏะ คำว่า “วัฏฏะ” แปลว่า วน หรือเป็นวงกลม หมายถึง วงจรแห่งการเวียนว่ายตายเกิด มีอยู่ 3 ประการคอื ประการท่ี 1 กเิ ลสวัฏฏะ วงจรกิเลส (เครือ่ งเศรา้ หมองในจิตใจ) ประการที่ 2 กรรมวัฏฏะ วงจรกรรม (การกระทำ) ประการที่ 3 วิบากวฏั ฏะ วงจรวิบากหรอื ผลของกรรม กเิ ลส กรรม และวบิ ากน้นั เป็นสภาวะทเ่ี กิดวนเวยี นตอ่ เน่อื งกนั ไป คอื เม่ือเกิดกเิ ลส จงึ เกดิ การกระทำ (กรรม) เมอื่ เกดิ กรรม คอื การกระทำยอ่ มตอ้ งเปน็ ผรู้ บั ในผล (วบิ าก) เม่ือวิบากเกิดจึงผลักดันให้เกิดกิเลส กิเลสกระตุ้นให้เกิดกรรม หมุนวนกันไปอยู่อย่างนี้ ดังน้ัน การจะหลุดพ้นจากวงจรก็ต้องตัดที่เหตุ คือ ตัดกิเลส ไม่ให้เกิดกรรมเมอ่ื กรรมไม่มี วิบาก คอื ผลจะมีมาจากท่ไี หน ปปัญจธรรม 3 ปปญั จธรรม แปลวา่ สงิ่ ทที่ ำใหเ้ นน่ิ ชา้ หมายถงึ อกศุ ลธรรมทเ่ี ปน็ ตวั ตน้ เหตุทำให้บรรลถุ ึงนพิ พานช้า 3 อยา่ ง คอื ตณั หา คือ ความโลภ ความอยาก ความเห็นแกต่ วั ความเหน็ แก่ได้ มานะ คือ ความถอื ตัว ความทะนงตน ว่ายิง่ วา่ เหนอื กวา่ ผอู้ ่นื ทฏิ ฐ ิ คอื ความยึดติดในความคิดเห็นของตนเป็นท่ีต้งั แบบยึดม่ันหรือเชอ่ื ตามกันมาไมฟ่ งั ใคร ขาดการพจิ ารณา

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 24 3. นิโรธ (ความจริงที่ควรบรรลุ) นโิ รธคอื ความดบั ทกุ ข์ความหมดสน้ิ ไปแหง่ กเิ ลสตณั หาอปุ าทานซง่ึ เปน็ เปา้ หมายสงู สดุ ในพระธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา ซง่ึ แบง่ ออกเปน็ 3 ระดับ คอื ทิฏฐธมั มิกัตถะ คอื ประโยชนใ์ นปัจจุบนั ทีค่ วรถึง เป้าหมาย 1. มสี ขุ ภาพแขง็ แรงดี 2. รายไดด้ ี มกี ารงานท่มี ัน่ คง 3. มีเกยี รติ มีชอ่ื เสียง เปน็ ทยี่ อมรับ ของคนในชุมชน 4. ครอบครัวมีฐานะมัน่ คง อบอุ่นดี ทางปฏิบตั ิ 1. ประกอบอาชีพด้วยความซ่ือสัตย์ สจุ รติ 2. ประหยัด อดออม 3. คบคนดี หลีกหนีคนชั่ว 4. เลี้ยงชวี ติ และครอบครวั ตามฐานะไมฟ่ ุ่มเฟือย สมั ปรายกิ ตั ถะ คือ ประโยชน์ในเบอ้ื งหน้าเม่อื ละสงั ขารไป เป้าหมาย 1. ความรู้สกึ อบอุ่นสบายใจ 2. ความภาคภมู ใิ จในตนเองเพราะสุจริตธรรม 3. ความอม่ิ เอบิ ใจทไ่ี ดช้ ว่ ยเหลอื สงั คม 4. ความแกล้วกลา้ ไมร่ ้สู ึกเคอะเขนิ ใคร 5. ความปลอดโปร่งสบายใจเพราะความดี ทางปฏบิ ตั ิ 1. มศี รัทธาเชือ่ ในเรื่องกรรม (การกระทำ) ทีต่ ัง้ มน่ั ไวใ้ นความดี 2. มีกาย วาจา และใจทส่ี ะอาดผ่องใส ไมเ่ บียดเบียนตน หรอื ใครใหเ้ ดือดรอ้ น 3. มีจิตใจทรี่ ้จู ักใหอ้ ภยั ช่วยเหลอื และแบง่ ปนั แก่ผทู้ ส่ี มควรให้

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 25 ปรมตั ถะ คอื ประโยชน์อยา่ งสงู สดุ เป้าหมาย 1. ไมห่ วน่ั ไหว จติ ใจสงบเยือกเยน็ 2. ไมย่ ดึ ติด จิตสงบว่าง 3. ไมส่ ะทกสะท้านต่อปัญหา เพราะมีปญั ญาร้เู ทา่ ทนั ทางปฏิบัต ิ 1. การดำรงชีวติ อย่ดู ้วยสติปัญญา ร้เู ห็นตามความเปน็ จริง 2. ดำรงชวี ติ อยู่อย่างสงบตามอรยิ มรรค มีองค์ 8 3. มสี ตแิ ละหมนั่ เจริญ ศีล สมาธิ และปญั ญาใหง้ อกงามไพบลู ย์ 4. มรรค (ความจรงิ ทคี่ วรปลูกฝังไวใ้ หเ้ จรญิ งอกงามในชีวติ ) มรรค คือ ทางหรือวิธีปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์ท่ีเป็นเหมือนน้ำที่ดับไฟหรอื ยารักษาเพอื่ ฆ่าโรคภยั คือ นิโรธ อันเป็นเหตแุ หง่ ทุกข์ ซ่ึงมีอยู่ 8 ประการคือ 1. สมั มาทิฏฐิ ความเห็นชอบ คือ เหน็ วา่ อะไรคอื ทุกข์ อะไรคือเหตุแห่งทกุ ข์ อะไรคือภาวะแหง่ การดบั ทุกข์และอะไรคอื แนวทางปฏิบัตเิ พื่อการดับใหถ้ งึ ความพน้ ทกุ ข์ 2. สัมมาสงั กปั ปะ ความดำรชิ อบ คือ ความคิดดำริท่ีจะออกจากกามจากความทะยานอยาก รวมไปถึง ความคิดอาฆาต พยาบาทปองรา้ ยผู้ใด 3. สมั มาวาจา เจรจาชอบ คือ การเจรจาท่ีไม่ประกอบไปด้วยอกุศลเจตนา เช่น พูดปด พูดเพ้อเจ้อพดู สอ่ เสยี ดหรอื พดู คำหยาบแตเ่ ปน็ วาจาทไ่ี พเราะนมุ่ นวลฟงั แลว้ สบายใจมแี ตค่ วามจรงิ ใจและปรารถนาดตี ่อผ้ฟู ัง 4. สัมมากัมมันตะ ทำการงานชอบ คือ ทำการงานท่ีประกอบไปด้วยความซ่ือสัตย์สุจริต ไม่คิดคดทรยศโกงในหนา้ ที่ กินนอกกนิ ใน

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 26 5. สมั มาอาชวี ะ เลีย้ งชีพชอบ คอื ประกอบอาชพี สุจริต เว้นจากการหลอกลวงต้มตนุ๋ ผู้อ่ืน หรอื ขายของหรือสิง่ ประดษิ ฐท์ ผ่ี ดิ กฎหมาย เพื่อเลี้ยงชีพตน 6. สมั มาวายามะ ความเพียรชอบ คือ เพียรระวังไม่ให้บาปเกิด เพียรละบาปท่ีเกิดขึ้นแล้วเพียรสร้างความดี ให้เกิดมีข้ึนในตน เพยี รรกั ษาความดที ีเ่ กิดขึน้ แลว้ และเพมิ่ พูนให้มากยงิ่ ๆ ขน้ึ ไป 7. สมั มาสติ ความระลกึ ชอบ คือ พจิ ารณากาย เวทนา จิต ธรรม ใหร้ ู้เท่าทนั และมองเห็นตามความเปน็ จริงไม่ติดไปในอารมณ์ เพราะถกู ครอบงำด้วยกิเลส 8. สัมมาสมาธิ จิตตงั้ มน่ั ชอบ คือ การมีสมาธิในการปฏิบัติหน้าที่ ทั้งการรู้เท่าทัน คอยสกัดก้ันกิเลสเครื่องเศร้าหมอง การร่ำเรยี นศกึ ษา และการทำมาหาเลยี้ งชีพ ภาพประกอบ 23 สำรวมในศลี นง่ั สมาธิลานธรรมอเนกประสงค์ โรงเรยี นอทุ ยั วทิ ยาคม จงั หวัดอุทยั ธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 27สรุปตอนที่ 2

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 28 กิจกรรมที่ 2คำชี้แจง นักเรยี นแบง่ กลมุ่ 5 กลุ่ม วเิ คราะห์ปัญหาที่เกดิ ขน้ึ กลุม่ ละ 1 ปญั หา โดยแยกแยะ อย่างมเี หตุผลตามหลักอริยสจั (10 คะแนน) กลุ่ม 1ปญั หา (ทกุ ข)์ เหตุ (สมุทยั ) การดับ (นิโรธ) แนวปฏิบตั ิ (มรรค)ตดิ การพนนัปัญหา (ทกุ ข)์ กลุ่ม 2ตดิ ยาเสพตดิ เหตุ (สมุทยั ) การดบั (นโิ รธ) แนวปฏิบัติ (มรรค)

ปญั หา (ทุกข์) พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 29 สอบตก กลุ่ม 3 เหตุ (สมทุ ยั ) การดับ (นิโรธ) แนวปฏิบัติ (มรรค)ปญั หา (ทุกข)์ กลุ่ม 4 มีครอบครวัก่อนวยั อันควร เหตุ (สมุทยั ) การดับ (นโิ รธ) แนวปฏบิ ัติ (มรรค) ปญั หา (ทกุ ข์) กลุ่ม 5บา้ นเมอื งวุ่นวาย เหตุ (สมทุ ัย) การดบั (นโิ รธ) แนวปฏิบตั ิ (มรรค)

ตอนที่ 3หลักธรรมในการดำำเนินชีวิต ภาพประกอบ ถา่ ยภาพโดย ดาวเรือง ศิริรักษ์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 31 ปัญญา 3 ปญั ญา แปลวา่ ความรอบรู้ หมายถงึ รู้ในส่งิ ท่คี วรรู้ คือรเู้ หน็ ตามความเป็นจรงิไมป่ ระกอบไปดว้ ยความงมงาย เพราะคิดประมาณเอาเอง เชือ่ ตามผู้รู้หรือเขาประโคมขา่ วดูน่าเชื่อถือ เช่ือตำรา เชื่อตามท่ียึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาเป็นอาทิ แต่เป็นความรอบรู้ด้วยกรพิจารณาประกอบด้วยความมเี หตุผล คำว่า “ปัญญา” ในทางพทุ ธศาสนา ตอ้ งเกิดจาก 3 ทาง คอื 1. สตุ ตมยปญั ญา ปญั ญาทีเ่ กดิ จากการฟัง ภาพประกอบ 24 นักเรยี นฟังบรรยายจาก สอ่ื การสอนห้องจริยศึกษา โรงเรียนอุทัยวทิ ยาคม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 32 2. จนิ ตมยปัญญา ปัญญาทีเ่ กดิ จากการคิด ภาพประกอบ 25 นักเรียนรว่ มกนั คดิ จากการดสู ือ่ การสอนหอ้ งจรยิ ศกึ ษา โรงเรียนอุทยั วิทยาคม 3. ภาวนามยปญั ญา ปญั ญาทเ่ี กดิ จากการภาวนา (ปฏบิ ตั )ิ แตจ่ ะตอ้ งประกอบดว้ ยความมีเหตุผล และสามารถปฏิบัติหรือพิสูจน์เองได้เห็นผลจริงได้ไม่เพราะเช่ือแบบงมงายหวงั อะไรแบบลมๆ แล้งๆ ภาพประกอบ 26 นักเรียนลงมือทำกิจกรรมวชิ าพระพทุ ธศาสนา หอ้ งจรยิ ศกึ ษา โรงเรยี นอทุ ยั วิทยาคม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 33 สัปปุริสธรรม 7 สปั ปุริสธรรม คอื ธรรมของสัตบรุ ษุ หรอื ธรรมท่จี ะทำใหเ้ ปน็ สตั บุรษุ 7 อย่าง 1. ธัมมญั ตุ า ความเปน็ ผรู้ ู้จักเหตุ คือ การรู้จักมองใหเ้ ห็นในเหตุของเรื่องท่เี กดิ ข้นึ เพอ่ื จะแก้ไขได้ถกู ทาง 2. อตั ถัญุตา ความเป็นผ้รู จู้ ักผล คือ การมองใหเ้ หน็ ในผลของสิ่งทีจ่ ะเกดิ ตามมา เม่ือเหตไุ ดเ้ กิดขน้ึ 3. อัตตญั ตุ า ความเปน็ ผ้รู ูจ้ ักตน คอื การรูจ้ กั พิจารณาในหนา้ ทขี่ องตนและสภาวะจิตใจของตน ว่าขณะนอ้ี ยใู่ น ระดบั ใด 4. มตั ตญั ุตา ความเปน็ ผู้ร้จู กั ประมาณ คอื การรจู้ ักความพอเหมาะพอดใี นการดำรงชวี ิต ทัง้ เรอื่ งการจบั จ่าย การวางตัว และการรบั ประทานอาหาร 5. กาลญั ุตา ความเป็นเป็นผู้รจู้ ักกาล คือ การประกอบกิจหรือ การรู้จักกาลเทศะในการวางตนให้ถูกโอกาสถูกบคุ คล และถกู สถานท่ี 6. ปรุ สิ ญั ตุ า ความเปน็ ผ้รู จู้ ักชุมชน คือ การรจู้ กั ความแตกต่างกนั ของคนในแตล่ ะชุมชน ท้ังทางดา้ นชนชาติ ศาสนา และประเพณขี องคนในชมุ ชน เพ่ือใหว้ างตนไดเ้ หมาะสมกบั คนในชมุ ชน 7. ปุคคปโรปรัญุตา เป็นผู้รจู้ กั บุคคล คือ การรูจ้ กั แยกแยะและเลือกคบในบคุ คลว่าเปน็ คนดีหรือไม่ดี หรือการเลอื ก ใช้บุคคลทีส่ มควรแก่งาน ภาพประกอบ 27 มอบของขวัญวันเกิด ทม่ี า (ถา่ ยภาพโดย สนุ ทรี ปลืม้ อารมย)์

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 34 บุญกิริยาวัตถุ 10 บุญกริ ิยาวัตถุ คือ วตั ถุอันเปน็ ทตี่ ้ังแหง่ การทำบุญ หรอื ทำใหเ้ กิดเป็นบุญเปน็ กศุ ล10 อย่าง 1. การทำบญุ ด้วยการใหท้ านบรจิ าค สละแบง่ ปันแก่ผู้ทส่ี มควรแกท่ าน ภาพประกอบ 28 นกั เรยี นโรงเรียนอทุ ัยวิทยาคม ทำบญุ โดยการบริจาค ทำบุญ 9 วดั ระหว่างพรรษา 2. การทำบญุ ด้วยการสำรวมระวงั ในศีล มกี าย วาจา ใจ ที่สะอาดนุ่มนวล ภาพประกอบ 29 นักเรยี นโรงเรียนอุทยั วิทยาคม ทำบุญดว้ ยการสำรวมกาย วาจา ใจ ทำบุญ 9 วัดระหวา่ งพรรษา

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 35 3. การทำบญุ ดว้ ยการประพฤตติ นใหเ้ ปน็ คนออ่ นนอ้ มตอ่ ผใู้ หญ่ วา่ นอนสอนงา่ ย ภาพประกอบ 30 ทำบุญดว้ ยการการประพฤตติ นอ่อนน้อม พิธไี หวค้ รโู รงเรยี นอุทัยวทิ ยาคม 4. การทำบุญดว้ ยการเจรญิ จิตภาวนา รกั ษาจติ ใจให้ตง้ั มั่นไวใ้ นคณุ ความดี ภาพประกอบ 31 นกั เรียนโรงเรียนอุทยั วทิ ยาคม ทำบุญด้วยการเจรญิ จิตภาวนา ทอดกฐนิ วดั ศรีมณีวรรณ จงั หวดั ชัยนาท

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 36 5. การทำบญุ ด้วยการช่วย ขวนขวายทำกิจทเ่ี ป็นประโยชนต์ ่อสังคม ภาพประกอบ 32 ทำบุญดว้ ยการชว่ ยเหลือสังคม ทม่ี า (ถ่ายภาพโดย นกั เรยี นชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 3 โรงเรยี นอทุ ยั วทิ ยาคม) 6. การทำบุญดว้ ยการแบ่งปนั ความดีใหแ้ ก่ผู้อื่นที่ชว่ ยให้งานสำเรจ็ ภาพประกอบ 33 ทำบญุ ดว้ ยการทำความดใี ห้แก่วัด

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 37 7. การทำบญุ ด้วยการอนุโมทนารว่ มยินดใี นความสำเรจ็ ของผ้อู ่ืน ภาพประกอบ 34 ทำบุญดว้ ยการรว่ มยินดีในความสำเรจ็ ของผอู้ นื่ ท่มี า (ถ่ายภาพโดย นกั เรียนชน้ั มัธยมศึกษาปที ี่ 3 โรงเรียนอุทัยวทิ ยาคม) 8. การทำบุญดว้ ยการฟังเทศน์ ฟังธรรมด้วยความเคารพ ดว้ ยความสงบพิจารณา ในธรรม ภาพประกอบ 35 ทำบญุ ด้วยการฟังเทศน์ ฟงั ธรรม วัดพชิ ัยปรุ ณาราม จงั หวัดอุทยั ธานี

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 38 9. การทำบญุ ดว้ ยการแสดงธรรม คือ บอกสอนช้ีแนะแกผ่ อู้ ่นื ใหร้ ูใ้ นธรรมท่ตี น ไดไ้ ปสดับมา ภาพประกอบ 36 ทำบุญด้วยการแสดงธรรมช้ีแนะการฝกึ สมาธิแนวโยคะ ห้องจรยิ ศกึ ษา โรงเรียนอทุ ัยวทิ ยาคม 10. การทำบุญดว้ ยการปรับดว้ ยการพจิ ารณาความเห็นในเร่ืองตา่ งๆ ใหถ้ กู ตอ้ ง ตามความเปน็ จริง ภาพประกอบ 37 ทำบุญดว้ ยการปรับความคดิ เห็น ในเรื่องตา่ งๆ ให้ถกู ต้องตาม ความเป็นจรงิ หอ้ งจรยิ ศึกษา โรงเรยี นอุทยั วทิ ยาคม บุญกิริยาวัตถุท้ัง 10 นี้ ข้อที่ 10 คือ การปรับความเห็นของตนให้ถูกต้องตามความเป็นจริงนับว่าสำคัญที่สุด เพราะจะเป็นเหตุแห่งการทำดีในบุญกิริยาวัตถุข้อที่เหลือทง้ั หมดใหเ้ จรญิ งอกงามต่อไป

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 39 อุบาสกธรรม 7 อบุ าสกธรรม คือ ธรรมของคฤหสั ถ์ ผคู้ รองเรอื นทพี่ งึ ปฏิบัติในทางพระพทุ ธศาสนา 1. หมน่ั ไปวดั คือ เอาใจใสท่ ำบุญทำทานใฝก่ ารกุศล สละตนช่วยเหลือวัด ภาพประกอบ 38 หมัน่ ไปวดั ทำบญุ ทำทาน ฟงั เทศนม์ หาชาติ วัดธรรมโสภิต 2. หม่ันฟังธรรม คอื ไมท่ ิ้งพระไม่ละธรรม นอ้ มนำเปน็ แนวปฏิบตั ิ ภาพประกอบ 39 หมัน่ ฟังธรรม พระธรรมทูตบรรยายลานธรรมอเนกประสงค์ โรงเรยี นอุทัยวทิ ยาคม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 40 3. สำรวมในศีล คอื มีกริ ิยากาย วาจา ใจทส่ี ะอาดผอ่ งใส ไมห่ ยาบกระด้าง ภาพประกอบ 40 หมนั่ สำรวมในศีล นักเรยี นโรงเรียนอทุ ยั วทิ ยาคม นง่ั สมาธิก่อนเรียนทกุ วนั 4. ศรทั ธาเลอ่ื มใสในพระสงฆเ์ สมอกนั คอื แมพ้ รรษานอ้ ยแตม่ ศี ลี มธี รรมกอ็ ปุ ถมั ภ์ เสมอกัน ภาพประกอบ 41 มศี รัทธาเล่ือมใสในพระสงฆ์ ทำบญุ ตักบาตรข้าวสารอาหารแห้งส่งทา้ ยปีเกา่ ต้อนรับปีใหม่ โรงเรยี นอุทัยวทิ ยาคม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 41 5. ฟังธรรมโดยเคารพ คือ ฟังอย่างตัง้ ใจ ไม่พดู แทรก หรอื แดกดันดว้ ยคำลบหลู่ ภาพประกอบ 42 ฟังธรรมด้วยความเล่อื มใสศรัทธา ณ วัดสังกสั รัตนครี ี 6. ไมแ่ สวงบญุ ไปนอกเขต คอื ทำบญุ ตามหลักและวธิ ีในทางพระพทุ ธศาสนา อย่างมเี หตมุ ผี ล ที่ประกอบไปดว้ ยปัญญา ภาพประกอบ 43 ไมแ่ สวงบุญไปนอกเขต

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 42 7. ทำนบุ ำรงุ พระพทุ ธศาสนา คือ ดำรงตนใหต้ ้งั อยใู่ นหนา้ ที่ และหม่นั ศกึ ษา พระธรรมคำสอน ประพฤตปิ ฏิบัติไปตามและบอกสอนแกผ่ ้ใู ฝร่ ใู้ หร้ ู้ ภาพประกอบ 44 ทำนุบำรุงพระพทุ ธศาสนา นกั เรยี นสอบนกั ธรรมชัน้ ตรี โท เอก วัดพิชัยปุรนาราม ภาพประกอบ 45 ใหค้ วามรแู้ กผ่ ใู้ ฝ่รู้ในธรรม พระวทิ ยากรใหค้ วามรกู้ อ่ นสอบนักธรรมช้ันตรี โท เอก วัดพิชยั ปุรนาราม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 43 มงคล 38 มงคล หมายถึง ความดีงาม สิ่งทดี่ งี าม หรือส่ิงทปี่ ระเสริฐ ทีจ่ ะนำพาชีวติ ให้ก้าวไปส่คู วามสขุ ความเจรญิ มีอยู่ 38 ประการ แต่ในช้ันนี้ จะกล่าวถงึ 4 ประการ คือ 1. การมีศลิ ปวทิ ยา คือ การมีวิชาความรู้เป็นผู้คงแก่เรียน ความมีเหตุมีผล รู้จักการแก้ไขปัญหาอย่างชาญฉลาด และถูกต้องตามความเป็นจริง ซ่ึงความรู้ท่ีมนุษย์ควรมีประกอบไปด้วย2 ทาง คอื ความรู้ทางโลก และความรู้ทางธรรม 1.1 ความรทู้ างโลก เปน็ ความรทู้ างดา้ นวชิ าการสาขาตา่ งๆ ทงั้ ดา้ นความเปน็ มาและหนา้ ทต่ี า่ ง ๆ ในการประกอบอาชีพ ภาพประกอบ 46 ศกึ ษาความรทู้ างโลก ดูหนังสือประกอบการสอน หอ้ งจริยศึกษา โรงเรียนอทุ ยั วทิ ยาคม

พุทธธรรมนำสุข : เล่ม 2 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา 44 1.2 ความรู้ทางธรรม เป็นความรู้ทางด้านการฝึกหัดอบรมจิตใจ บุคลิกนิสัยที่จำเป็นต่อการประกอบอาชีพและการอยู่ร่วมกันในสังคม เพ่ือให้เกิดความผาสุกความเจริญที่ย่งั ยนื ม่นั คง ภาพประกอบ 47 ศึกษาความรู้ทางธรรม ภาพประกอบ 48 ศึกษาความรทู้ างธรรม เจริญจิตภาวนา