Құбиев Өтесін Қаламының ұшында тыныстайды өмір

аспайды. Содан не керек, элп мектепке барып кайта тек- cepin, онда келтчршген фактшердщ 6 api жала, жалган екенш аньщтап, бюрога кайта дайындайды. Аудандык партия комитетшщ бюросы кайта карап, кайта каулы алады. Журнал редакциясына хат жазылып, фельетонныц жала екеш, em6 ip фактшщ аньщталмаганы хабарланады.BipaK журнал редакциясы, облыстык партия комитет бутан raicTi мэн бермейдь Ал, мектептеп жалакорлар Досаламановты зэб1рлей бастайды, азаматтьщ арына тиедь Бутан шыдай алмаган Усенбай Бактиярулы «Правда» газетше макала жа- зып ж1бередь «Правда » муны аяксыз калдырмайды. Дереу Кдзакстан Компартиясынын Орталык Комитетше хабарла­ нады. Орталык Комитет сол бойда журнал редакциясына тапсырма береди Редакция езш щ редакциялык алкасыныц жиналысында фельетонды карап, мынадай каулы алады: 1. «Мшездеме» фельетоныныц шындыкка сэйкес келмей- т щ щ п ,жалган жала е к е н д т атап керсетшсш. 2. Жалган материал жазып, ic сапар кез1нде кецес журна­ л и с т е жат эрекеттерге барганы уш ш жэне бвл1м жумысына басшылык жасай алматаны ушш мэдениет белшшщ редак­ торы М.Рэшев жумыстан босатылсын. 3. Журнал бетшде Heri3ci3 сынта ушыраганы ymiH Кошмамбетов атындагы мектептщ директоры С. Досала- мановтан жэне мектептщ педагогикалык ужымынынан K em ipiM суралсын. Алка терагасы Бас редактор Н.Шэкеев. «Ара» журналы алкасыныц бул каулысымен бас редактордыц орынбасары Г.Брейгин арнайы келш, жина- лыс ашып, мектеп ужымынан KeuiipiM сурайды. Сейтш мектеп директоры Усекецнщ араласуымен жаладан акталып шыгады. Мундай фактшер Усенбай Тастанбековтыц eMipiHfle коп. «Акка кудай жак» демекпп, кашан да эдшдж устемдк куратынын ардагер ага эрдайым айтып отырады. 1979 жылы зейнеткерлжке шыккан Усекец уйде тыншып 100

отыра алмады. Oyeni калалы к, соцынан аудандык «Казак тш » когамын курып, басшыльщ жасап, соныц жумысын кун1 бугшге дейш журпзш келедь Соцгы он жылдыц пшнде бул когам талай аудан, кала келемш деп ипл!кт1 icTepre уйыткы болды. Ocipece кала, село кешелерше, мектептерге eniMi3- ге, халкымызга, ауданымыз бен каламызга ецбеп сщген кайраткерлердщ, енегел1 адамдардыц, ел1н, жерш жаудан коргап калган батырлардыц еимдерш беруде, ономастикальщ комиссиямен 6ipre кеп жумыстар тындырды. Тек Каскелец каласыныц езшде сонгы жылдары Усекецнщ араласуымен жиырма кешенщ аты езгерт1цщ. М эселен, С.Кер)мбеков, А.Байжанов, М.Бейсебаев, Н .Этмкуловтардьщ eciMiMeH мектептер аталса, М.Саламатов, К- Уябаев, Э .0 м1рэл1 eciMi- мен кешелер аталады. Мундай мысалдар баршылык. Б ¥ Л кундер1 карт журналист - жазушы, устаз Усенбай Тастанбеков 80 жаска толып отыр. Жузше, журю - турысына, кабшет-кажырына карап сексен жасты бермейЫз. Э л1 де тыц, жуз1жаркын, кецш кетерщю. Кашан кврсещз де мунтаздай таза. Укыпты, эр сезше улкен мэн беретш, кеп бшш, кеп окитын Усекеце карап, сексен жас дегешщз буйым емес екен гой деп те ойлайсыц, агадан улп алгыц келед^ уксагыц келедь Усекец бупнде отбасыныц 6epeKeci, бала-шагасыныц, 9cipece немерелершщ куанышы, бакыты. 2 ул, 2 кызынан 8 немере, 1 шебере суйш отыр. Жапырагын жайган мэуел1 бэйтеректей 6epiK. Осы калпыцыздан танбацыз, асыл ага! 1999 жыл. 101

ЕЛ1М ДЕП TYFAH ЕР ТОКАШ Тевдш туын желб1реткен арайлы тацньщ алгашкы кектем1 ед1. Кун кызуымен балкып, п р ш ш к тынысы кещген Жер-ана да ерекше нурланган. KypTi езенш щ бойын куалай каулап ескен алкызыл кызгалдактар кездщ жауын алады. Ауызы кекке rain мал тойына бастаган. Езшген жалшы - жакыбайлар да ецсе кетерген. Адам да табигат та кайта тулегендей эсерл1 шак- Кедей шаруаньщ Октябрь жеща' аркасында жаркын тенджке колы жетш калган кез. Bip куаныш, 6ip ум1т бойга куат берсе, кудш кургыр да капталдасып, етектен Kepi тарта бередк Жокшылыктьщ TaKcipeTi, бай-болыстын Ti3eci баткан момын шаруаньщ эйтсе де K03i ашылып, Tmi шыккан. MiHe3i де бурынгыдан озгеше. Ал ж ергш кп жуандар да жыртьщ жагалы, шокпыт шапанды жалшысыньщ «ecipreHiHe» ыза- лы.Колдан келер кастыгын аянып отырган жок. Аярлыгын асьфып, KeHeyi кеткен ecKi дэуренш, бастан тайган багын кайта орнатуга жанушыра аласурган. ... Bip куш Демеубайлардай кедейлер кулагына «Касына 40 солдатын epTin, Акшиге карай Токаш Бокин келе жаткан кершедй Ол ж ергш кп карапайым халыкка ракымшыльщ жа- сап, бай-болыстардын малын тартып алып берш, кедейлерге камкорльщ жасауда» деген хабар шалынды.Онда Демеубай он бестеп бозбала едк Токаш Бокинд1 юшкене кезшде 6ip KepreHi бар. Демеубайдыц sKeci Токаштьщ жиеш болатын. Нагашысын енд1 6ip керсем деп армандаушы да eдi Демеу­ бай. Бул 1918 жылдыц коктем1 ед1. Кеп кеппкпей отрядымен Токаш та жетп. Астарын- да ауыздыкпен алыскан жарау аттар. Бала - шага олардыц касынан шьщпай айналсоктап жур. Демеубайдьщ да нагашысы Токашты 6 ip Kepin, маукын басуга к е ц ш асьщ. Эм1ркул секщщ кедейлер Токаштардыц келгенше зор куанышты болса, ал ж е р гш к п 1<;али, Себеп,Солтанбай тэр'ЗД1 бай-болыстар кантардагыдай калтырап коркулы. 102

_ Токаш келе 1ске Kipicri. Солдаттарына буйрык 6epin, элп бай болыстардьщ эркайсысынан 2 0 0 -ден кой-ешю тартып алып, аш-жалаг- ,аш кедейлерге оны таратып беруд1тапсырды. Токаш Бокин б ай лар мен кулактардьщ мал-мулкш тэркшеу жэне оны кедейлерге улеспрш беру женшдеп комнссияньщ терагасы р е т ш х е айщанын орындатты да. Содан соц кедейлердщ бэрш жинап алып: - Мен сендерге бостандыкка ж еткендервд хабарлауга келдш, - дед1о л . - Владимир Ильич Лениннщ басшылыгымен ¥лы Октябрь С о ц и ал и ст революциясы жецюке жетп. Гасырлар бойы кедей шаруалардыц ецсесш e3in келген зш батпан ауыртпальщтан мэцгшш кутылдыццар. Енд1 бэрше, малга да, жерге де, елге де ие ездерщ. Бай-болыстардьщ та- мырына балта и а б а м ы з . Енд1п жерде олардыц куш каран. Мына Кали О рд абаев, Себеп Жацбырбаев сиякты байлардан тартып экелш гец малды белш алыцдар. Ор кедей ошагы 10 койдан алсын, ггипктерще жаратыцдар, бала-шагаларыца нэсш етщдер. Е-цтецеден де жасканбацдар. Бутан дейш бай- манаптар сен дерд ! коркытып, ецселер1цщ кетертпей келсе, енд| 6,3 олардыц карасын жерге батырамыз! - Жасасын С о в е т егаметП - деген жалынды уранмен аяктады сезш Токаш . Кедейлер Куртше де келш жеткен азаттыктыц нур ш шугыласын жакын сезшгендей болды. Токаштыц эр сез i кепшшнстщ журегш шаттьщ сез1мге белеп, ак пен караны, д о с пен душпанды ажыратып бердь Бул бай- болыстардыц аркдсы на тжендей кадалды. Жиын аякталды. Журт мэре-сэре. Кыр басына тйтлген ки1з уйлердщ эркайсы сы ны ц казанында булк-булк етш жас койдыц eri nicin катыр. Эркш езше тиесш1улес малды шат- шыдаман бвшп <1луда. Кыр устшде o ip топ адамдармен, ауыл аксакалдарымен эцгш елесш тург а н Токаш осынау KepiHicKe куанышты, риза жузбен узак к а р а д ы ... Сол жолы жал- ынды революционер, курескер азамат жа- нында турган Демеубайдыц аркасынан кагып: юз

- Болашак; алда, житпм, б!здщ заманымыз туды. Ол мына кун нурындай жаймашуакты болады. Осыньщ бэршщ кожасы сендер сиякты кедей-шаруалар, карапайым халык болмак. Жас Совет окш етш коргай 6myiMi3 керек. Солай, бауырым, Демеубай, бакытты бол. Тацымыз атты, - деп агынан жарылып, агалык ак тш епн айтты. Токаштар Куртще 6ip жума аялдады. Eip жетшщ штш- де кауым халыктыц ец сеа 6ip котерш п, аш кедей -ш аруа 6ip жасап калды. Журт Токашка ак журектершен шыккан алгыстарын жаудырды. Халкымыз озшщ адал перзентшщ бейнесш мэцп есте сактайтындыгы белгш . Токаштын да eciMi бугшде туган республикамызга кещнен мэл!м. 1%7 жылы Алматы каласында ескертюш орнатылса, Kypri ауданындагы 6ip сов­ хоз онын ес1м1мен аталады.Токаш Бокин атындагы совхоздыц ецбеккерлер1 бул кундер! кайта к¥РУДы терецдете тусуге, жариялыльщ пен демократияны кеншен ерютетуге белсе- не араласып келедь Ауданымыз-дагы дэулетп бул совхоз аудан экономикасыныц ecyiHe лайыкты улесш косуда. Кдз1р мунда елу мьщнан астам кой,мыцга тарта жылкы, ipi кара, туйе бар. Бокиндштер мал шаруашылыгын еркендетудщ ceHiMfli кепш -ж емш еп базасын жасау мэселесш ту п к ш к п шешкен. Шаруашылыкта суармалы жердщ 6epepi арткан, сурлемдш жугершщ эр гектарынан жыл сайын 500 центнер- ден астам еш м алынуда. Совхозда Токаш eciMiHe сай болу- ды мурат eTin , озшщ кажырлы ецбепмен курметке беленш журген абзал азаматтар кептеп саналады. Солардьщ 6ipi-ara шопан Алмабай Сатубеков. Жакында 6i3 шопан Ж1птпен энпмелесш, ¥лы Октябрьдщ мерекесше кандай тартулар- мен келгецщгш сураганымызда ол куанышты жузбен бы- лай дед1: - Мен 03iMfli Токаш агамыздыц iciH жалгастырган урпактар ок1Л1 екеншд) мактаныш тутамын. Революци­ онер агамыз туган елкесшщ гулденш, керкейетшд1пне, карапайым халкыныц жасампаз icTepfli oMipre келт1ретш- 104

днш е, эдшеттшктщ салтанат куратындыгына ш еказ сен- ген едь Бупнде 6i3, оныц жерлестер1 елш1зде социализмнщ терендей тусуше адал ецбепмгзбен улес косудамыз. Биыл карамагымдагы саулыктардыц эр жузшен 120-дан козы алып, эр койдан мшдеттемеге орай жун кырьщтым. Ота- рымнан жакында отар белд1м . Аса жауапты наукан - мал кыстатуга жан-жакты эз1рл1ктер жасаудамын. Максатым - алдагы уакытта да адал ецбек ету. Иэ, Алмабай тек ецбек озаты гана емес, жас шопандардыц тэл1мгер устазы да. Оны Омар Акжолов, Максат Сактапов, К,орабай Жумасаев сиякты жас шопандар орынды курмет тутады. Аудан орталыгы - Акдга селосында Токаш Бокинге улкен ескерткш орнатылганына да бес - алты жылдыц жуз1 болды. Бул селодагы касиетп орындардыц 6ipiHeH саналады. Ес- керткш т Ленин жэне Андреев атындагы орта мектептердщ окушылары аялы камкорлыкка алган. Композитор И.Нусшбаев осы жолдардыц авторымен б1рлест «Курп жастарыныц маршы» деген эн шыгарды. Бупнде Токаш Бокиннщ бугшп урпактарына арналган осы эндц ауыл керкеменерпаздары суйсше орындайды . ¥рпагымыз Токаштын Ер улан боп туганбыз, Егемендж сарайын да Тургызамыз колдан 6 1 3 .., -дейд! куртиик 6 y riH ri жас урпак. Иэ, сонау 1918 жылдыц кектемшде Ацшиге келш, ке- дей-кепшжке бостандьщ кунщщ туганын, эдшет салтанат куратындыгын алгаш жетюзген Токаш eciMi кашан да халык журепнде мэцп сакталмак. Кбайта курудыц, демократия мен жариялылыктын рухымен канаттана тускен Жет1су, оныц KypTi enipi бупнде дэулетп де сэулетп елкеге айналды. Бул Токаш Бокин сиякты ел1м деп туган ерлердщ эдш icim n салтанат куруыныц айгагы. 1988 жыл. 105

БИ1К ПАРАСАТ ИЕС1 Аян Айтжановтьщ Каскелец ауданында (кэз1р п Кдрасай) езщ щ к емфлш i3i калды. Оны 6ipey бшсе, 6ipey 6uiMeyi мумкш. Сондыктан бугшде букш Ж етку ещрше танымал тулга, атпал азамат жайлы сыр белюущ ж ен керд1к «¥йыктап етсец емфщде, ¥йкьщ удай канбаса, TipniriH, не, елгенщ не, Артывда i3iH калмаса» - деп Украинаньщ улы акыны Тарас Шевченко айтып кет- кендей, артында i3 калдыру 9p6ip саналы азаматтьщ абырой- лы борышы болса керек. 0м1рл1к i3 калдырудыц да турл1 жол- дары бар: B ip ey епн салып, мал e c ip in карапайым енбепмен когамга пайда келпрш, дацкка беленш i3 калдырады. B ipey бала окытып, тэлш - тэрбие 6ep in , шэкфтшщ журегшде i3 калдырады. B ip ey адам денсаулыгы yniiH K ypecin, ажалга араша T ycin , дэр1герл1к антына адалдыгымен i3 калдырады. Енд16 ip ey eHepiMeH ерге жузш, шыгармашылык талантымен танылып ем1рде ешпес i3 калдырады. Ал енд1 6 ip e y халкына калткысыз кызмет етш, кун-тун демей кептщ мудцесш ойлап адами мураттарга кызмет eTin, курметке беленед1, осылайша ем1рл1к i3 калдырады. Б1здщ 6yriH ri эцпм е еткел1 отырган KefiinKepiMi3 осыныц соцгысына жатады. ... 1998 жылдыц мамыражай мамыр айы ед1. Каскелец ауданы эгамшщ 6ipiHHii орынбасары Аян Айтжанулы б1зд! ез кабинетшде жылы шыраймен карсы алды. Эдем1ше кел- ген караторы жузд], буйра шашты Ж 1 п т агасы б1здщ келген шаруамызга мэн бере отырып, зейш коя тындап, сол бой- да-ак nieniin бердь Риза болдык. Баска 6ipey болса «бул шаруацыздын Ka3ip peTi келмейд], кейщ келерсгз, хабар- ласып турьщыз » деп сыргытпа сезбен шыгарып салар ма едь.. Сол жылы кеп узамай А. Айтжановтьщ мэртебес! ecin 106

облыстьщ коршаган ортаны коргау баскармасына бастьщ бо­ лып K erri. 0Mip жолына карап отырсак Аянньщ Каскелен ауданын- да 6ipa3 жылдардьщ бедершде саналы гумыры еткен екен. Жамбыл гидромелиоративтж-курылыс институтыныц тулеп Аян Айтжанов елш пдщ баска ещрлершдеп кызмет сатыла- рын айтпаганныц езшде 1979-1984 жылдары ауданымыздьщ «Каменский» мемлекетпк мал асылдандыру зауытында ага прораб болып жем1ст1 ецбек еткен ед1. 0 м1рл1к мацызы бар талай курылыс нысандарын салуга катысты, зауыт куатыныц артуына улес косты, жумысшылар мен мамандардьщ тургын уй алып, куанышка белену! не камкорлык жасады. 1986-1992 жылдары халык депутаттары Кдскелец аудандык кецес1 терагасыныц орынбасары, 1992-1993 жыл­ дары Каскелец ауданы экш ш ипп басшысынын орынбасары, аудан экш ш щ орынбасары, аудан эмм ш щ 6ipiHuii орынба­ сары кызметтерш аткарды. Каскелец ауданыньщ жергшисп мемлекетпк баскару саласыныц турл1 лауазымындагы 12 жыл ш ш д е Аян Айтжа­ нов курылыс, енеркэсш, келш, ауыл шаруашылыгы, идео­ логия салаларына жетекшшж етш, ауданныц элеуметпк- экономикалык дамуына езш д1к улес косты. Аудандык, облыстьщ Кецестщ депутаты болып сайланып, тургын хальщтьщ талап-тшектерш, мудделерш коргап, сайла- ушылар аманаттарын жузеге асырды. Осы жылдары ол езш 6 1 Л1КТ1 маман, icKep басшы, утымды уйымдастырушы ретшде танытты. Адалдьщ, адамгершш1к, принципшшдпс, карапайымдыльщ, имандылык оныц емфлж кредосына ай- налды. Жогарыда атап еткешм1здей 1998-2004 жылдары бш к- Ti азамат Алматы облыстьщ коршаган ортаны коргау баскармасына басшыльщ жасады. А. Айтжановтын Ti- келей басшылыгымен облыста алгаш рет эр ауданныц экологиялык картасы жасалды. Сонымен катар облыс кeлeмiндeгi экологиялык жагдай женшдегт экологиялык 107

акпараттык орталык; ашылды. Коршаган ортаны коргау мэселелер1 бойынша Аян Айтжанов Америка Курама Штат- тарында, Жапонияда болып, аталган мемлекеттерде Kopin бшген, уйренген он тэж1рибелерд1 облыста тшмд1 колдана 61лд1. Айта берсек аскан асулар, жан суйсшер игшпсп icTep жалгаса беред1. ... Жаца жыл карсацында Талдыкорган каласындагы I. Ж ансупров атындагы Мэдениет сарайында облыс эюм1 С. Умбетовтын «Алматы облысыньщ 2006 жылгы элеуметпк- экономикальщ дамуыньщ непзп корытындылары туралы» облыс журтшылыгы ок1лдер1 алдындагы есебше арналган улкен жиналыс етп . Осы жиынга катыскан Кдрасай ауда- ны екщцершщ жанына келген Аян Айтжанулы бэр1м1збен шуйфкелесш амандасып жатып: - Карасайлыктарды керсем 6 ip жасап калам. Ж урепмнщ тукшршде Каскелецге деген кимастык сез1м бар. Саналы гумырымньщ 6ipa3 жылдары осы ауданда erri гой... К эзф казак жырыныц icpiarepi 1лияс Ж ансупров туган топыракта - Аксу ауданында эюм болып халыкка кызмет етш, Елбасы саясатын, дэстурл1 Жолдауын жузеге асыруга ауыл журтшылыгын жумылдырып журм1н. Ауыл - аймакты 6yriHri заман талабына сай тулетш, оркендету, халыктыц эл-аукатын жаксарту жолында аянбай енбек eTin, тер тегу - sp6ip басшыныц да, ap6ip косшыныц да бшк парызы деп бшемш. ...Слздерд1 керсем болды, жан-дуниемд1 6ip кимастык сез1м билейд1,- деген ед1. Б1здщше Аян yniiH туган жер1 - Ж епсу елкесш щ Райым- бек ауданындагы Саты ауылы, касиегп Карасай, тулеген Талдыкорган, киел1 Аксу enipi бэршен де кымбат. Кымбат болатын ce6e6i осы кудф етп ещрлерде онын мандай Tepi, ем1рлш i3i калды. Оныц омырауында осыньщ белпсш- дей тэуелсп ел1м1здщ «Ерен ецбеп ушш», «Казакстан Республикасыньщ тэуелс13Д1гше -10 жыл», «Казакстан Республикасы Конституциясына -10 жыл» медальдары жаркырайды. 108

Аян, сонымен 6ipre у л г ш жануя иес1. 0м1рл1к cep iri Ал­ тын Зубайыркызы eKeyi Асылбектей ул, Сэуле, Салтанат, Жанат, Шынардай кыз тэрбиелеп ecipfli. Бэрш адалдыкка, тазалыкка тэрбиелед). ¥л-кыздары бупнде ез мамандьщтары бойынша тэуелсп елш1здщ гулденш - керкекн жолында жемкуп ецбек етш жур.Айна, Айнура, Ж1бек, Абылайхан, Жэнпрхан, Санжар, Саида сынды немерелер1 де e c in келедь Аякецнщ куанышы да, жубанышы да, алданышы да осылар. Солар алдынан «аталап» жупрш шыкканда бэрш де умытып кетед1. Туган Отаньща адал кызмет ету, тэуелсйз елщнщ ныгайып, коркеюше мол улес косу, келешек урпак ушш пай- далы жаркын i3 калдыру-эрб1р саналы пенденщ бш к пары- зы. Олай болса бупнде алпыстыц аскарына шыгып, халык сушспеншипгше боленш отырган, кепке танымал тулга, бшк парасат neci Аян Айтжанулы осындай жан. 2007 жыл. 109

ДОС ТАБЫЛМАС ЕНД1 MAFAH ОМАРДАЙ ... Екеушздщ достыгымыз ширек гасырга созылган едь одан да api жалгаса берер ме едь егер досымныц ж уреп кенеттен токтамаганда, MefiipiMci3 ажал ортамыздан алып кетпегенде, окш 1шке калдырмаганда... Мынау eMip еткшпп екен гой, досымныц казасынан кейш осындай ой тущдм. Омар барда - б1здщ достыгымыз м эцгш к, базарлы, керер кызыгымыз коп СИЯКТЫ K o p iH y m i ед1, балаларымыздьщ , немерелер1м!здщ кызыгын 6ipre керш, 6ipre тойлап, 6ipre картаятын шыгармыз деп ойлайтынбыз. Омкец екеум1здщ бойымызда ортак касиеттер мол ед1, еке- ум!з 6ip жылгы тел едш, ол 1949-дыц акпанында Балкаштыц сагасында Балатопар ауылында дуниеге келсе, мен 1949- дыц кыркуйепнде Атырауда, Тайсойган кумындагы казакы ауылда дуниеге eciriH ашкан екенмш. Екеум1з де жастайы- мыздан жазу-сызуга бейш делш естпс, арман алдамады, еке- yiMi3 де Алматыдагы Казак мемлекетпк университетшщ журналистика бел1мше окуга Tycin, оны 1976 жылы 6iTipin шыктьщ. Ецбек жолымыз жацадан курылган Курт! аудандык «Шугыла» газетшщ редакциясында жалгасты. Екеум1здщ шын достыгымыз осы жылдан басталды. Жолдамамен 6i3- ге келген Омар ол туста бойдак cfli, баспанальщ жайы да б1рден шешше койган жок. Омкецнщ б1здщ уйде уакытша туруына тура келд1, е й кш кентай бепем1з бар, жубайым Кулжахан да карсы болган жок, аядай уш белмел1 уйде 6ip- ге турып жаттык--- Кыстан аман шыккан соц, жазгытурым Омар досты YЙлeндipy жайын ойластыра бастадык. Редак- цияда ютейтш Болат Елеусшовтыц Гулсара атты жубайы аудандык ветстансада лаборант болып icTeymi едь - Б1зде жацадан оку 6iTipin келген, жогары бшшд1 Гулнар деген кыз ютейд1, жас маман, коркем бойжеткен, осы Акшидщ кызы, барльщ жагынан Омарга сай келед1, екеуш танысты- 110

рып, табыстырайьщ, детей Гулсараньщ 6ip куш. Онын бул ойын Болат та, мен де, баска жолдас-жоралар да куптады, колдады. Омкеннщ 03i де Гулнарга кез кырын салып журген болып шьщты, б!здш усынысымызды куп алды. Жаздыц жайма шуак 6ip кун! Акшидеп Болатгыц уйшде KiiniripiM дастархан уйымдастырып, Омар мен Гулнардыц шашбауын кетерш, куанышты кещл-куй успнде екеуш табыстырдык, 6ip шешшге келтфдж. Одан spi екеушщ арасы жакындай туста, 6ip-6ipiHe деген махаббаты маз- дай TycTi. Акырында екеуш уйлендфш тындьщ. Жеке бастык достыгымыз жануялык достыкка уласты. Ныгаиган уст1не ныгая туей. Омкецнщ шацырагындагы барльщ куанышты бфге бешепк. Ермектщ, Асхаттыц, Нуржанныц туган кундерш 6ipre тойладьщ... Жан досымныц кызмет бабындагы жогарылау сатылары: аупарткомда нускаушы, уйымдастыру бел1м1нщ менгеруипа, аудандык кенес аткару комитет! терагасыныц орынбасары, KypTi, Балкаш ауданы эюмшщ орынбасары, бэр!-бэр! мен сиякты жолдас-жора достарыныц кез алдында етп. Омкеце тэн касиет - кандаи жауапты жумыс тапсырылмасын оны тындырымды, укыпты , кепш ш ктщ кещлшен шыгатындай етш орындауга барлык куш-ж!гер!н, бш м ш , тэж!рибесш, бш гш жумсайтындыгы ед1. Осы касиеттер! оны к¥Рметке белед1, ол аупарткомныц бюро MyiHeci болып сайланды, хальщ калаулысы атанып депутат та болды. Карапайым басшыльщ кызметгершде халыкка кызмет erri. Адал да калткысыз кызметшен ауыл халкыньщ есшде калды. . Омар Эпекулы достарына да адал ед!. Мерекелерде б1здщ уйге келш, куанышты б!рге бел!суге де уакыт табушы еда, сондай сэттерде жуз! нурланып, кез1 кулшдеп, жаидары калпымен, эзш-оспагымен ортамыздьщ берекесш келтфш отырушы efli... os - Кулжапаш, саган сыйлык экелдш, 8-наурызбен куттыктаймын! - деп сонгы келген сэт! де б!здщ еешхз- де, б!здщ уйдег! Кулжаханды Кулжапаш деп атаушы ед1, ш

маркам, кандай акжаркын жан efli Омкец, каз1р ойлап отырсак 6api де 6ip сэтпк елшем екен гой. Достарына адал дегеннен шыгады. Омар досымныц будан 12 жыл бурынгы, ягни 1996 жылгы кайырымдыльщ кем еп eciMe тусш отыр. Сол жылы cayip айында менщ журепме Алматы каласындагы А. Сызганов атындагы хирургияльщ 1слиникалык орталыкта операция жасалды. Журекке опера­ ция сэтп OTTi. 0M ipre кайта келгендей сол киын-кыстау сэтте менщ касымнан туыстарыммен 6ipre Омар досым да табы- лып, колынан келген кемегш аяган жок. Сонда Атыраудан келген агам Кубаштыц мына co3i еслмде калыпты: - Омар- дай досыц бар сен бакытты жансыц, ем1рщнщ киын-кыстау сэтшде досыц касыцда болып, жаныныц жылуын бердк Мундай достар ем1рде некен-саяк, кудай тагала Омардыц отбасына нурын т е к с т , мерейлер1 устем болсын! Мен ез1ме катысты Омардыц адамгершшж асыл касиеттерш гана еске алып отырмын. Кдмшыньщ сабындай кыска гумырында Омкец каншама адамга кемек колын созып, ыстык ьщыласына беленд1 десещзпп! «Ана тш 1» газетшщ бас редакторыныц орынбасары Дагжан Белдеубайулы алгаш Моцголиядан ата коныска келген туста Акши ауылы- нан уй алуына, редакцияга кызметке орналасуына, алгашкы елеццер ютабын шыгаруга агалык камкорлыгын жасаган да Омар Опекулы едь Мундай жаксылыкты тек журеп мей- ipiMflmiK шуагына толы жандар гана жасай алады. Ширек гасыр шынайы дос болган Омардан айырылу маган да оцай болган жок. Камалдай досынан айырылган Шерагац сиякты мен де жалгызсырап калдым. Сырыцды ашатын, жан журег1нн1н толкуын бшд1ретш доска к1м тец келуш1 ед1?! Жасыц талтуске - алпыска иек арткан шакта жан сырьщды тусшетш Омардай дос таба алмаймын, енд1... Кунд1кше «достар» кеп, ондайларга жан сырыцды айта алмайсыц, журег1цмен угыныса алмайсыц, ондайлардыц 6ip кулыгы бугулы жатады. Ец KayinTici де осы. Tipi жан TipinmiriH жасар-ау. Омар досымды ойласам, ец 112

эуел! Гулнэр тутш ш тутетш отырган карашанырагы eciMe оралады, артында калган урпагы - алтын асыктай уш улы - Ермек, Асхат, Нуржан eciMe гуседц Ермектен HeMepeci ecin келед1. Урпагы жапырак жая бередь Bip суйешш - осы. Тагы 6ip суйешш - Омардыц жанын тусшш еткен достары кеп болды . Оны Алматы облысыныц 3KiMi CepiK Эбшенулы Умбетовтан бастап, Омкецмен кызметтес болган, ем1рдщ куанышы мен киындыгын 6ip керген В1згарбек, 0Mip, Ергазы, К^уаныш, Сайлау, Сандыбай T9pi3fli достарыныц бэр! сыйлайтын, курметтейтш ед1. Букш саналы гумырын ети зген Балкаш, KypTi ещ рш щ барша журтшылыгы Омар- ды бауырына тартып, жYpeгiнiн жылуын белюетш десем артьщ айткандыгым емес. Халкына калткысыз кызмет ет­ кен Омар Эпекулындай азаматтар кандай курметке болса да лайык деп бшемш. 2008 жыл. 113

АСЫЛДЬЩСЫНЫРЫ Bip мекемеге, 6ip кэст ке букм саналы гумырын арнаган icKep жандар eMipde сирен. Сондай маманныц 6ipi Алтын Смагулцызы жайлы сыр. Абай ауылында туратын дэркер досым Лесбек Конысбекулы б1рде тосыннан сурак койды: -Дшмухамед Конаев атамыздыц «Оти дэурен осылай» атты естелк юта- бын окыдыныз ба? Мен окыганымды жасырганым жок. Осы ютаптыц 325 - бетшде мынандай жолдар бар деп ол К1тапты судыратып оки женелдк «...Сонда да болса терт ецбек ардагерше айрьщша токтала кеткецщ макул Kepin отырмын. Олар- Нурмолда Алдаберге- нов, Ыбырай Жакаев, Жазылбек Куанышбаев, Смагул Шаб- дарбаев. Ш ынымды айтайын ,бул терт KiciHi халкымыздыц терт бэйтерегшдей KepeMiH, ол исш ердщ елшщ шетше аяк 1Л1кпрсем, сокпай етпеймш, сэлем бермей кетпеймш. Кай- кайсысымен эцпмелесу - жан ceMipTin, рухыццы биштете тусетш. Bip-6ipiHe уксамайтын тулгалар, 6ipaK 6ipiH-6ipi тольщтырып туратын, казак деген хальщтыц аксакалдары кандай болды дегенде, осы тертеуш атар ед1м. Карапайым, 6ipaK Kicuii ri жогары, мшезге бай ед1. «Кеп жасаганнан сурама, KenTi кергеннен сура» деген накылды мойынсунсак, ем1рден гуйген тэжчрибеа мол, ацгарымпаздыгы, адалдыгы мен ЭДЩД1Г1 туа бпкен осы кюшерге арка суйеуге бола- тын ед1. Данальщты сырттан емес, iuiTeH 1здей бермейтш, жаттыц тацсыгына тамсанып, ез1м!здщ асылымыздан айы- рылып калатын эдеттен арыла алмай жургеньчш жасырын емес. Сол асылдыц сыныгы да, ецбек деген улы мектептщ терт арысы да осылар.» - Алдыцгы yuieyiH жаксы бшемш, олар туралы окыганмын, 114

ал TepTiHini карияны жете бшмейд1 екенмш, сен жаксы бшесщ бе? - деп Лесбекке кайыра сурак койдым. - Оган мен емес Димекецнщ e3i накты жауап бередь Осы кпаптыц 328 - 329 беттершде былай деп жазган: «Мен социалиста шаруашыльщты уйымдастыру- шылардыц, хальщты ужымдык ецбекке жумылдырушы- лардыц 6ipi Смагул Ш абдарбаевтыц eciMiH курметпен еске алып отырамын. Ол кененщ кез1, 6ipaK кекфек кез! ояу Kici ед1. Ертецге ум ^п ен карайтын. Д эулети де сэулетп турмыс yniiH куресе бшд1, елд! соган ундей алатын. Кептщ тшш гана емес, муктажын тусшетш. Алматы облысыньщ Моло­ тов атындагы, кейш «Жетшу» колхозын калыптастырып Кана коймай, inrepi шаруашыльщка айналдырды. Ол кол­ хоз курылысыныц ардагер1 гана емес, улкен инженерл1к курылыстыц уйымдастырушысы. Алматы облысыньщ тустш аудандары мен ауылдарын электр куатымен камтамасыз ету- де зор ецбек С1щ рд1. «Оке керген ок жонар» дегендей оныц улы Аманкелд! Шабдарбаев алгыр, елгезек, icKep Ж1п т бо­ лып ecTi.» - Бул эулетп мен кептен бшемш, Абай ауылында Kopnii турамыз, онегел1 эулет. Ocipece Ажар анамыздыц кайсарлыгына, мейфбандыгына кайран каламын. Смагул агамызды жоктатпай (ол Kici 1954 жылы кайтыс болды) алты баланы катарынан кем кылмай ecipfli, бш ш берд1, ецбекке, адамгершшш асыл касиеттерге тэpбиeлeдi. Бупнде Ажар апай ул-кызыныц, немерелершщ, пIeбepeлepiнiц кызыгын Kepin отыр. Ол Kici ецбек демалысына шыкканга дейш кол- хозда жай жумыс 1стед1, енбегш ен кеп курметше беленщ, депутат та болды, аудандык соттыц халык заседател1 де болды. Ертеректе Ажар апай жыр алыбы Жамбылмен, куш атасы Кджымуканмен кездесш, дэмдес болып, ак батасын алган. Оны урпагына жыр гып айтып отырады. Бупнде кейу- ана суЙ1кп кызы Алтынмен 6ipre турады. Асылдыц сыныгы Алтын Смагулкызы болса, кепке сыйлы енегел1 жан. Bip мекемеде - Карасай аудандык санитарльщ-эпидемиялык 115

кадагалау мекемесшщ санитарлык-бактериология, химия лабораториясында фельдшер-лаборант болып узак жылдан 6epi жемют! ецбек етш келедь Лесбектш co3i маган ой салды. Мен Алтынмен жуздесюм келд!. Каскелен каласыныц Абылайхан KOineci бойындагы ею катарлы кызгылт уйден (санэпидстанцияныц химия лабо- раториясы осы уйде орналаскан екен) Алтынды жэне оныц ецбектес курбыларын жумыс устшде кездест1рд1м. Bspi де icKe жумылган. Лабораториялык аспаптармен анализ алып жатыр. Жумыс 6 ip сэт саябырсыган кезде Алтын Шабдарба- евамен сухбаттасудыц сэт1 тусть YcTiHe ак халат киген, орта жастагы ет жещц, аксары эйел Алтын Смагулкызы сезден repi 1стщ адамы ма деп калдым. - Б1зд1ц м1ндет1м1з-нан, сут, шужык енш дерш , баска да хальщ тутынатын тагамдарды TeKcepin, анализш алу. Лабораториялык курал жабдьщтармен элгшдей еншдердщ майлылыгын, кышкылын, дэм1н, TypiH бакылаймыз. Бпд^н анализшгз бойынша санитарлык дэршер корытынды шеипм шыгарады, - дещц тэж1рибел1 маман. Лаборатории менгерушю! Эльвира Владимировна Цойды энпмеге тарттык: - ¥жымымызда уш дэр1гер, терт лаборант кызмет ic- тейд1, 6spi де ез юшщ шеберлерь Жогары дэрежел1 ма- мандар - А.Шабдарбаева, Н.Айнабекова, Г.Келдияровалар 61зд1ц мактанышымыз. Bcipece, Алтынныц атына кандай мактау айтсак та орынды. Уст1м1здеп жылы медицина кызметкерлершщ мерекес1нде Алтын Шабдарбаева Алматы облыстьщ мемлекетпк санитарлык - эпидемиялык кадагалау баскармасыныц «Курмет грамотасымен» марапатталды. Бул оныц узак жылгы ецбегше бершген лайьщты бага. Иэ, Э.Цойдыц сезш щ жаны бар. Б1зд1ц энгшем1зге аркау болып отырган Алтын Смагулкызы 1968 жылы Алматы каласындагы республикалык медицина училищесш санфель- дшер мамандыгы бойынша бтргеннен кеиш осы мекемеде ецбек жолын бастаган екен. Содан 6epi табан аудармастан иб

35 жылдан 6epi кызмет icTen келед1. Bip таикаларлык жай - Алтынньщ ецбек ютапшасында 6ip гана жазу бар «жумыска кабылдансын» деген. - Енд1 осы жерден зейнеткерлшке шыгатын шыгармын, - дейд1 эцпм е арасында сэл кул1м ареген куй1Алтын. Bip ме- кемеде, 6 ip кэсшке букш саналы гумырын арнау сирек кезде- сет1н кубылыс. Кепке сыйлы, абыройлы, ужым мактанышы А.Смагулкызы ширек гасырдан астам уакыт шпнде талай рет алгыска белещц, акшалай-заттай сыйльщтарга ие болды, ма- рапатталды. Муныц 6 api адал енбектщ, тамшылап теплген тердщ жемюк Ол кептеген жастарды ецбекке баулып енеге Kepcerri. Алтын жогары дэрежел1 маман, ез icinin майталма- ны гана емес, шацырагыньщ уйщысы, берекесь Yui бала тэрбиелеп ecipreH, меШрбан ана. ¥лдары Мурат пен Канат уйленген, олардан бугшде терт немере сушп отыр. Кен- жес] Сэуле - студент. КУТ дарыган шацыракта Шабдарба- евтар эулетшщ шеж1рес1 Ажар эжем1з ул-кызы мен немере - шебересш мэуел1 бэйтеректей саясына алып, адамзаттьщ биш мураттарына тэрбиелеп жур. «Жаксыныц жаксылыгын айт, нуры тасысын» дегендей Лесбек таныстырган алтынныц сыныгы - Алтын Смагулкызына будан былай да тэуелсп ел1м!здщ игипп жолындагы ецбегше жаца табыстар тшеущ жен кердш. Абай ауылы. 2003 жыл. 117

САРАТТЬЩ ЖУЛДЫЗДЫ СЭТ1 Аргымак -уакыт жалынан устатар емес, агып барады... Кут кеше, 51- жылы тугандар да жер ортасы ж асца келгп, ет кен вмгр белестергне 6ip cam ой ж /берт, «осы гумырымда артыма кандай /з цалдырдым, не icmen, не тындырдым, халцыма кандай пайдам тидг» деп взш е ез/ есеп беретгндей шапка келди Бгздщ кейт- кер1м!з де осы ндай азамат. Ж акы нда ауданымыздагы ipzeni бш м ордаларыныц 6ipi Саядм Керш беков атындагы орта мектептгц директоры, Нозакстан хальщ-агарту М н щ озыц кызмет Kepi, улагатты устаз Сагат М эа ’макы ноепен кездест , онымен эцгт елесудщ cami mycmi. ~ Сагат ¥лтаракулы, адам баласы да табигаттын тел перзенть Кеп адамдар туган жерше тартып туады. Мэселен, акын Сэкен сулу Кокшетауда дуниеге кел- се, булбул Кулзш жер жаннаты Жеткуда eMipre келдь Нагыз ж|'птке тан, эдем1 кескш-келбетщ1зге карасак ci3 де... “ Сурагьщыздыц теркшш уктым, кай ещрде дуниеге келдпцз дейсп гой. Мен Кегеннщ Келсайында, дэл1рек ай- тсам Сагы-Курмет) ауылында туганмын, казф Райымбек ауданына карайды. Келсай-ец сулу ощр, жан-жагын тау коршаган, тунык кел. Молд1р ауасы жанга шипа, мен ушш будан аскан жер жок. - Устаздык мамандыкты калауынызга юмнщ ыкпалы Tnfli? Менщ ата-анам карапайым шаруа адамдары болды. ¥зак жыл колхозда енбек eiri. 0кем 78 жасында дуние салды, анам бертшде 1992 жылы кайтыс болды. 0з1м жет! агайындымын. Менщ устаздьщты калауыма олардыц ыкпалы болган жок. Не туыстарымныц акыл-кецесше суйенбед1м. 118

¥стаз болуды 7 - сыныпта окып жургенде армандадым. Оган б1рден-бф себешш болган устазым Эужан Ниязбеков едь Б1зге казак; т ш мен эдебиетшен сабак бердь Ол KiciHiH ДЭР,С беру эд1с-тэс1Л1 белек б о л аты н .Т тп журю-турысы, сейлеу мэнерше дешн улп-енеге едь Ka3ip маркум болып кеткен осы устазымды еске алсам болды, шэкфттщ устазга деген кимас, ыстык ce3iMi бойымды билейд1. Курметш1к осы устазыма уксап, Казактьщ мемлекетпк улттык университетшщ филология факультетше окуга тустш. Оны ойдагыдай 6iTipin, казак тш1 мен эдебиетшщ окытушысы де­ ген мамандык алдым. 1973 жылдан мугал1ммш. - Бул мамандыгыцызды кейбфеулер сиякты баска жумыска ауыстырып, не емфдщ турл1 сокпактарымен кетш, жаныцызга жайлы орын 1здеудщ сэт! i успед! ме? - Жаныма жайлы орын 1здесем, осы уакытка дешн жогаргы 6ip жерден шыгар ед1м. Оган мумкшдштер де болды. Аудандык, облыстык оку белшдерше кызметке шакыргандар да, эюмшипк аппаратына басшы кызметке усыныс жасагандар да болды. BipaK ешкашан да устаздык мамандыгымды баска кэсшке айырбастаган eMecniH, айыр- бастамайтын да шыгармын. Ойткен1 мен уцнн жас урпак тэрбиесшен артык, оларга уакыт талабына сай сапалы бш м , саналы тэрбие беруден баска максат жок. Адам тэрбиеа бэршен де мацызды деп бшемш. - Ci3 Кер1мбеков мектебшщ Heri3iH калаган жанныц 6ipici3, ец 6ipiHuii директорысыз. Мше он 6ip жылдай уакыттан 6epi осы мектептщ педагогикалык ужымын баскарып келеыз. Мектеп алгаш ашылган жылдары киындыктар болган шыгар, Ka3ip калай, проблемалык мэселелер бар ма? - Эрине, нен1де болса бастау киын. Уакыт ете келе 6api де ез орнына кел.едь 1990 жылга дейш осы уйге турл1 мекеме- лер орналаскан болатын. Каскелен аудандык кенеа аткару комитетшщ 20 кацтар 1990 жылы осы уйд1 640 орындык жаца мектеп етш ашу туралы nieuiiMi шьщты. Содан бас- 119

тап жумыс колга алынды. Аудандьщ халык агарту белш ш щ буйрыгымен 1990 жылдыц 11 наурызынан мен осы мектептщ директоры болып тагайындалдым. Маган халык агарту бел1мшщ мецгеруцпа Н. Коробкинмен 6ipre жаца ашыла- тын мектеп ушне курделi жондеу жумыстарын журпзу жэне мектепт1 педагогикалык кадрлармен камтама-сыз ету, соны- мен 6ipre оку-материалдык базасын ныгайтуга багытталган косымша шараларды icKe асыру жуктелдь Кун-тун демей жумыс icTeyre тура келд1. Жаца мектептщ жаца оку жылын- да пайдалануга 6epmyi ушш 1 сэу1рден 15 кыркуйекке дейш курылыс мeкeмeлeplнiц кушшен толык курдел1 жондеу жумыстары аткарылды. Материалдык-техникалык базасы жасакталды. «Информатика жэне есептеу техникасы» каби- HeTiHe жаца оку куралдары алынды. Баска да сынып кабинет- Tepi жабдьщталды. Бес жузден аса окушы мектепке тартыл- ды. Педагог кадрлармен толыктырылып, 37 адам устаздык кызметке орналастырылды. Сойтш не керек, 15 кыркуйек кун1 мектеб1м1з жацадан ашылып, жас урпактыц и п л 1гше бершд1. Содан 6epi он жылдай уакыт о т т т ь Мектеб1м1з бугшде аудандагы материалдык- техникалык базасы ныгайган, компьютерленген мектептердщ 6ipiHe айналды. Б1зде 1231 бала окиды, оларга жетшстей мугал1м тэл1м-тэрбие беред1. Оныц 45-ш щ жогары 6miMi бар. Оку npoueci казак, орыс тшдер1нде ж урпз1лед1. Косымша агылшын, немю, тур1к т1лдершде сабактар отедь Бипм беру жуйес1 кызметкерлер1нщ еткен тамыз мэслихатында б1здщ мектептщ педагогикалык ужымы мектеп гимаратын уакыт талабына сай тематикалык-эстетикалык жагынан эсем бе- зендфгеш уш1н аудан экш ш щ грантын жещп алып, улкен куанышка кенелд1. Откен оку жылында мектеп 6iTipreH тулектер1м1здщ TepTeyi грантпен, 9-ы несиемен жогары оку орындарына туссе, 45-i коммерциялык бшш ордаларынын студент! атанды. Уш окушымыз Ресейдщ жогары оку орын­ дарына туст1. Осыньщ ез1-ак педагогикалык ужымныц кажырлы енбегш1ц KepceTKimi болып табылады. 120

- Педагогикалык ужымныц, окушылар мен олардыц ата-аналарыныц курметше беленm журген устаздардыц есшдерш атап етсевдз. - Жалпы алганда мугал1мдердщ 6api де оз кэабш е адал бершгенжандар. Бэршщде максаты - окушыларга «Казакстан - 2030» стратегиялык багдарламасына сай бш!м беру. Деген- мен география пэнш щ мугал1м1 F. Хасенова, орыс типнщ ма- маны Ш. Кокешова, оку iciHiH Menrepymici 9pi бастауыш сы­ нып MyraniMi А. Кемшрбаева, педагог - уйымдастырушы В. Базиева, орыс тш ш щ MyraniMi Т. Алехина, агылшын тш ш щ маманы О. Сазанбаева сиякты улагатты жандар - ужымныц мактанышы екенш айткан орынды. - Окушыларга эскери - патриоттык тэрбие беруде, оларды енерге, спортка баулуда мектеп ужымы кандай жумыстар аткаруда? - Сурагыцыз орынды. Б угш п XXI гасырда OMip суретш урпак бшмд1, тэрбиел! болумен катар жан-жакты кабшетп, денсаулыгы мьщты ,ел1м1здщ тэу ел азД1гш коргауга эркашан дайын болуга тшс. Менщ 03iM бурынгы матроспын. Уцщ мухитында Сома­ ли республикасыныц мацында 1969-1971 жылдары эскери - тец13 флотында эскери борышымды отеген жанмын. Сондыктан окушыларымныц да ержурек, ден1 сау, кажыр- кайраты мол, шыньщкан, онерл1 азамат болганын калаймын. Б1зде эскери- патриоттык тэрбие беру ici жаксы жолга койылган. Алгашкы эскери дайындьщ пэншщ окытушысы К. Калкабаев 10-11 сыныптыц окушыларына бул багытта тэл1мд1 тэрбие беруде. Болашак жауынгерлер эскери бел1мдерде болып, сарбаздьщ ем1рдщ алгашкы элтпелер1мен танысып турады. Оку, жаттыгу тэсщцерше машыктанады. Отан алдындагы азаматтык борышын етеп журген тулектер1м13 де демалыста- рындаезщанаттаныпушканмектебшдеболып,устаздарымен, окушылармен кездесш, сарбаздык ем1рлершен естел1ктер айтады. Мундай кездесулердщ тэрбиелш мацызы зор. Мек- 121

теп окушылары ауданымызда етш туратын турл) мэдени- К0 ПШШ1К, мерекешк шараларга белсене катысатындыгын айта кеткен жен. Женютщ 55 жылдыгына байланысты еткен мерекелш жиынга катысып, жас уландарымыз «Шекарада» атты KepiHicTi койып, э ю м ш т к тарапынан алгыска ие бол­ ды. «Мьщ бала» козгалысы уйымыныц ж¥мысында енегеш lcrep баршылык. K,a3ip осы козгалыска 250 бала муше. 0 з киш ynrmepi бар. Козгалыс мушелер] б1рнеше отрядка белшген. Мэселен, Абылайхан, Б. Момышулы атындагы отряд мушелер1 халкымыздыц ерлш icTepiH кеншен на- сихатгап, отандьщ рухта тэрбие алуда. Сонымен катар ш эиргтерш цдщ спортпен айналысуына, енерш уштауына барлык жагдай тугызылган. Жас енерпаздарымыз домбыра ушрмесше катысып, мэдени-кепшшк шаралардьщ уйткысы болып жур. Осыньщ 6api жас урпак ушш аткарылып жаткан и п 1стер. - Енд1 отбасыцыз жайлы сыр болгссешз. - Жубайым Ларисамен шацырак кетергенш1зге 28 жылдьщ жуз: болды.Шымкенттщ кызы. Ею ул, 6ip кызымыз бар. Улкен улымыз Данияр - экономист, Астана каласында кызмет 1стейд1. Kirni улым Бауыржан жогары б ш т д 1 зацтер, казф Отан алдындагы азаматтьщ борышын етеп жур. К;ызым 1 аухар Алматыдагы элем тшдер1 университеттщ студен­ та Э иелш Лариса осы элем Т1лдер1 университетш 6iTipreH, агылшын тшшщ маманы, мектепте сабак бередь - Жольщызды куган балаларыцыз жок; екен. - Иэ, болашак немерелер]мнщ арасынан амандык болса мугалш шыгар деп умптенемш. - Уйде казакша сейлесешдер ме? -Уйде ек! тшде - казакша, орысша сейлесе 6 epeMi3 0 у баста эйелщ казакша сейлей алмайтын. Оньщ экеЫ казак та, шешес! орыс. Казф уйрендк Ал балаларым казак тшшде жаксы сейлейд1. - випрдеп ец куанышты сэтщ!3? - Еч куанган сэтш кызым Гаухардьщ дуниеге келген кун! 122

болды. Ол жогары оку орнына тускенде тагы куаныщка ке- нелдш. )сы кызымды жанымдай жаксы керемш. Тагы 6ip куанган сэпм-кшп улым Бауыржанныц уйленш казактьщ талантты акындары Жуматай Жакыпбаев пен Зай- да ондинованыц кызы Айкуннщ келш боп босагамызды аттауы. Маркум Жуматайдыц суЙ1к п кызы Айкун келш щ гана емес, кызымдай болмак. Куцагиым Зайда езшщ кызына арнаган елещнде: Ж\\деме кызым, келмеске экем Kerri деп, Экецнщ жолы-агыл да тепл кеп тшек. Жылама, кызым, жылама кызым арып Ьэм, Даусывды еслр кулак жок сенщ зарыккан.’ Жылама Айкун, Жуматай кызы болсац сен, Bip елдщ басын устарсьщ, Кос мушелге толсац сен... - ’ депт!. Мен айтар едш Айкун ешкашан жылауга тшс емес деп. Бауыржан екеушщ оолашагы жаркын боларына сеш мщ зор. - Кандай адами касиегтерд1 ерекше багайлайсыз^ - Адам баласыньщ бойындагы барлык адамгершшк касиеттерд!, адалдьщты, кайырымдылыкты, имандылыкты сыиластыкты ерекше багалаймын. Ш эюртгермнщ тэртш т/ саналы, бшшд1 азамат болганын ллеймш. - Сагат ¥лтаракулы, мазмунды эцпмещз ушш кеп рахмет! Редакция ужымы СГзд! ердщ жасы 50-ге толган мереитойыцызбен кутгыктап, дешщзге саулык, ецбепщзге жем1с, отбасыцызга куаныш тшейдь 2001 жыл. 123

КАРЫМДЫ КАЛАМ ГЕР Камшы сабындай кыска мынау eMipre келген соц артыца i3 тастауыц керек. Э цпм е кандай i3 калдыруда... Замандас Ьэм каламдас дос Нагашыбектщ байсалды, караторы жузше, кырау тускен бозгылт шашына карап отырып, eTin бара жаткан уакыт- ай дед1м imiMHeH. KyHi кеше сиякты ед1, 6 ip iM i3 Жамбыл- да, 6ipiMi3 Куртще газет шыгарып, кецес дэу1ршщ кара казанында кайнап, шыныкканымыз. Кайткенде халкымызга окитын, жаксы газет шыгарып бере\\ш деп жаргак кулагымыз жастыкка тимей, коммуниста партияныц каИарынан жаскана журш жастык ©Mip сургешм1з. Ол да 6ip кайталанбас дэурен екен-ay! Ж еттсш и п жылдардыц басы мен сексеншш1 жылдардыц ортасында партия идеологияга улкен мэн бер- д1, acipece букаралык акпарат куралдары ерекше бакылауда болды. «Райком шакырып жатыр» десе, журепм1з зу ет1п, тагы кай жерден кате ж1бердк екен деп, алакандай болса да таукымет1 кеп газетш1зд1 ойлайтынбыз. Нагашыбек Жамбыл аудандык « Е к тщ ц ецбек» / Ka3ipri «Атамекен»/ газет! не ре­ дактор болган жылдары жаман газет шыгарган жок. Ол кез- де турл1 идеологиялык жиындар, бас косулар, редакторлык окулар, ауданаралык лездемелер, niKip алысулар ЖИ1-ЖИ1 eTin туратын. Сонда оныц газет1 облыстагы, кала берд1 республикадагы алдыцгы катарлы газеттердщ катарында аталатын. «Екпш;п енбектщ» жаксы аты аталса, «Жамбыл атамыздыц ауылыныц газет1 болган соц мактайтын шыгар» деген пендешшш кызганыш та бойды билейтш. Онымыз бекершшш екен. Шын мэншде «Екп1нд1 ецбек» букараныц суйш окитын газетше айиалды. Ецбекш1хаггарымен жумыс icTey тэж1рибес1 кепке у л п етшд1. Одактьщ, республикалык байкауларда газет жулдегер атаиып, абыройга белендк Ба- сылым тиражы уш мыцнан тогыз мыцга кетер1лд1. Бул 124

дегешщз, осы басылымда ютейтш Нагашыбек Кдпалбекулы бастаган шыгармашыльщ ужымньщ тынымсыз ецбегшщ жемю! едь Нэкец бастаган 6ipa3 жМ ттер Казахстан Журна- листер одагы сыйлыгыныц лауреаты атанды. Узынагаштагы редакцияньщ КдзМУ-дщ журналистика факультет нщ студенттер1мен практикальщ ic-шара журпзетщ базасына айналганы да осы туе. Нагашыбектщ газет жумысын бес саусактай бшетщщп - жогары 6miMfli ж урналисттнде гана емес, жастайынан колына калам устаган кезшен, корректорльщ кара жумыстан бастап редакторга дейш п аудандык газет жумысыньщ барлык сатысынан етш, редакцияныц караказанында кайнап, шыныккандыгында, тынымсыз 13дешЫ мен каламгерлш кажыр-кайратында. Аптасына уш рет, жылына 156 газет шыгару оцай шаруа емес. Bip жылдары «Екпщщ ецбектщ» 158 номерш шыгаруга тура келген. Ол жайлы Нэкен былай деп еске алады: - Партияныц кылышынан кан тамып турган уакыт. 28 желтоксанда Faзeтiмiздiнi 156 санын шыгарып «Уф» деп дем алып, жаца жылдьщ газета колга алып жатканымызда, «аупартком хатшысы шакырып жатыр» деген дабыл rycTi. Алып ушып хатшыма бардым. «Солай да солай, мына сайлаудьщ материалдары жаца жылга дейш газетте шыгуы Tiiic» деп колыма 6ip бума кагаз устатты. «Ойбай тэтетай,156 номер шыгып к е п гой, каз1р жаца ж иллы н но- MepiH шыгарып жатырмыз, ешкандай мумкшдне жок, Жана жылдан KefiiHri номерге салайьщ» деп ед1м бетбактырмады. «Айттым 6iTri. Шыгарасыц!» деп буйырды. Не керек, акыры осы Кдскелецнщ баспаханасында ак тер, кек тер бо­ лып журш, букш редакция купимен сайлаудьщ е й номерш шыгардьщ. Сейтш Жаца жылды жануямыздыц касында емес Манаш Шадаевтыц касында, баспахана ужымымен 6ipre карсы алдык. Оныц бул айтып отырганы 6ip гана эпизод ед1. Осындай «буынсыз жерге пышак салудыц» талайы бастан етп гой. 125

Нагашыбектщ жан суйсшерлш екшпп кыры- кажырлылыгы. Кашан керсен де унем* вдеш с устшде журед1. Айналасында болып жаткан кубылыстардьщ- когамдык, рухани-мэдени е\\ирдщ кашанда калын орта- сында. Соган ун косады, ез ойын, кезкарасын, niKipm 61л- д|ред1, еркещ цю тердщ еркен жаюына атсалысып отырады. Капалбекулынын кайраткерлж келбет! эаресе улы бабасы Жамбылдын 150жылдыкмерекес1тусындажаркырайкершд1. Бурыннан Жэкеннщ кайталанбас емйршщ кейб1р кызыкты тустарын зерттеп, кенекез кариялардыц естелжтерш кагазга Tycipin, шыгармаларын хальщ арасында кеншен насихат- тап, жамбылтануга езш д1к улесш косып жургенш сол туста багалай бшген облыс э и м 1 CepiK Умбетов Халыкаральщ Жамбыл корын баскаруды Нагашыбек Капалбекулына ceHin тапсырды. Бул кор Жамбыл тойыньщ халык есш- де сакталатындай жогары дэрежеде етуше уйыткы болды. «Ата толгауы» атты жинак шыгарылды. Германиядан «Жам­ был элемЬ> деген атпен орыс, казак, агылшын плдерш - де сурет альбомы жарьщ керд1. Сонымен 6ipre «Жамбыл муражайы» сурет альбомынын баспадан шыгуына атсалыс- ты. Айта берсек аткарылган жумыстар ушан-тен13. Жамбыл шыгармаларын зерттеуге, насихаттауга белсене катыскан 6ip топ калам иелерше Жамбыл атындагы Хальщаралык сыйльщ тапсырылды. «Мен дуние жузшде еткен талай акын- жазушылардьщ тойларына катысып журм1н. BipaK Жамбыл ата тойындай халыктык мерейтойды кергенш жок» деп жаз- ды кыргыздьщ улы жазушысы Шыцгыс Айтматов. Акын ата урпактары, букш казакстандык зиялы кауым Жамбыл тойын зор салтанатпен атап e n i. Оган 6apiMi3 де куэ болдьщ. Жамбыл тойынан кейш Карасай батырдьщ 400 жылдыгы кеншен аталып ет1лген1 белпль Bip тукымнан тарайтын осы eKi атакты тулганьщ мерейтойлары 6ipiH-6ipi тольщтыра TycKeHi даусыз. Осы туста Жамбыл атындагы Хальщаралык кор Карасай батыр атындагы кормен коян-колтьщ жумыс ic- тед1. EKi жыл бойы «Карасай батыр i3iMeH» атты танымдьщ 126

- гылыми телеэкспедициясы жумыс ютедь Мше, осындай уйымдастыру, мэдени-кепшшш шаралардьщ нак ортасында Нэкец жургенш кез1м1збен кердш. Бупнде Н.Кдпалбекулы басталган енегел1 icxiH одан api жалгасын табуына уйыткы болып, «Жамбыл менщ жай атым, хальщ-менщ шын атым» айдарымен облыс келемшде колга алынып жаткан танымдьщ мэдени жумыстарга белсене араласып жур. Нагашыбектщ журналиста шеберлк, нжерлк кырларынан оныц жазушыльщ талантын эсте белш карауга болмайды, ойткен1 оныц бойындагы бул касиеттер 6ipiH-6ipi толыктырып, 6ipiH-6ipi байытып, жи1т тулгасын аскакгата тускендей. Туцгыш ютабы «Ецлпсгул» 1980 жылы «Жа- лын» баспасынан жарык керген, ол содан 6epi 11 ютап шыгарып улгерд1. Мэселен, оныц «Махаббатсыз QMip жок», «Дос журеп», «Таудан тускен туман», «Ерекше тапсыр- ма», «Кызыл жолбарысты кызырлы би» атты повестер мен эцгшелер жинактары ез окырмандарын тапкан дуниелер. Ka3ip ол шыгармашыльщ куш-куаты толыскан шагында. «Ой санамда орын алгандар» деп аталатын эссе - естелш К1табы мен «Жер ошактыц TyriHi» атты повестер жинагын баспага тапсырды. Жакында «Акындар мен батырлар ел!» деген танымдьщ - тарихи ютап жазып б т р д ь Курастырып, бастырган К1таптарыньщ e3i 6ip тебе. Коп окып, коп i3- денетш енбеккор жазушы Нагашыбек Капалбекулы бупнде Казакстан Жазушылар одагы Алматы облыстьщ бол1мшесшщ терагасы, жас каламгерлердщ акылт'1ы устазы. Онын тэрбиес1н алган Есенкул Жакыпбеков, Сек iкан Мол- дахметов, Hycin Обд1рахым, Талгат Суйшбаев, Рэтбек Тер- лшбаев сынды Ж1пттер бупнде белпл1 калам иелерь - Алда колга алатын шыгармашыльщ жумыстарым кеп. 0Mip болса, умытылып бара жаткан акындар мен батырлар- ды 1здеп, тауып, зерттеп, бшш жарыкка шыгарсам деймш. Сонымен катар, меш халкымыздыц эз1рге беймэл1м салт- дэстур,эдет-гурыптары,ырым-жоралгылары,этнографиялык жумбак сырлары кызыктырады. Соларды 1здеп журем1н. 127

Булар менщ хоббшм. Тэрбие мэселесше тубегешп бетбурыс жасайтын уакыт ж етп. Жазушы болайык, мугал1м болайык, 6apiMi3 де тэрбиепп болып, елше TipeK болатын урпак тэрбиелеШк, - дещц 6i36eH эцпмесш де Нэкец . Иэ, урпак тэр б и еа - баршамызга ортак ic. Нагашыбектщ 03i де онегаи отбасыныц neci. ©MipniK cepiri Бакытпен 6ipre ул-кыз тэрбиелеп ocipin отыр. ¥лы ¥льщбек Абай атындагы Алматы мемлекетпк университеттщ студен^, кызы Айгул 9 сыныпта окиды, оку озаты. Ата-анадан ерте айырылган Нагашыбек тагдыр таукыметш тарта журш, езшен кейшп торт карындасын окытып, азамат кылды,буг1нде олар 6ip-6ip отау иелер1. ...Будан елу жыл бурын, дэл осындай кектемнш жайма шуак шагында, колхоз даласында тукым ceyin журген тракторшы Кдпалбек улы дуниеге келгенш ecTin, шат-шадыман куйде, Наурызбен 6ipre келген сэбшн кору ymiH «Кызыл эскер» ауылына асыккан екен. Сол сэби бугшде ер жасы - елуге то- лып отырган Нагашыбек ед1... Белпл1 каламгер, шебер журналист, ардакты азамат, жаксы жолдас Нэкеце, Нагашыбек Кдпалбекулына будан былай да жемют1 кундер, шыгармашылык жаца табыстар ттейм1з. 2000 жыл. 128

BIP LlJAhblPAKTAFbl КОС КУАНЫШ Киел1 0улие ата жершде - MepKi ауданыныц Сыпатай батыр атындагы ужымшарында дуниеге келген Кыдырбек жастайынан зерек api зешцщ болып ecTi. Эке - nienieci ша- руа адамдары ед1. ¥лдары ныц бойындагы сабырлылык пен табандылыкты, байсалдыльщ пен бш1мдарлыкты, карапайымдылык пен кайырымдылык касиеттерш ерте таныган олар «осы кара баламнан тубшде жаксы азамат шыгады» деп аса зор умгг кутетш, болашагына улкен сенш артатын. ...Кыдырбектщ балалык шагы согыс жылдарымен туспа- тус келд1. Кыркыншы жылы тугандар кайсар да шыдам- ды, шымыр болып ecTi. Улкендермен 6 ipre тагдырдыц ауыртпалыгын 6 ipre керд1, аш-жалацаш болды, согыс салган жараны жазуга атсалысты. Жастык шагынан енер-бипм- ге, ютапка кумар болып оскен, акынжанды жас ж1пт ецбек жолын ауыл к1тапханасыныц MeHrepyniici болып бастайды. Орта бш1мн1ц уакыт талабынан шыгуга аздык ететшш жете сез1нген ол енд1 жогары б ш м алуды коздеп, кеп 1зден1п, жатпай-турмай дайындалып Абай атындагы Кдзактыц мем- лекетпк педагогикалык институтыныц география факулъ- тепне тусед1. Оны 1966 жылы ойдагыдай 6 n ip in шыгады. Жогары бшшд1 жас Ж1п т комсомол, партия жумыстарында шкерлш, уйымдастырушыльщ касиеттер1н шыцдайды. Аудандык «Бш1м» когамы уйымыныц жауапты хатшысы болып, ецбекнп букараныц саяси - идеялык бипмш кетеруге куш салады. 1968-71 жылдары туган ауданындагы «Мерю» кызылша кецшарыныц кэсшодакуйымын баскарып, жумысшылар мен кызметшшердщ мудцесш коргап, абыройлы кызмет етед1. - Откен eMip белестер1ме ой ж1берш, саралап карасам уакыт текке етпеген екен, кай жерде, кай ортада, кай мамандыкта 129

ецбек етпейш, халык ушш кызмет eTinniH . Осыны ойласам журепмд! мактаныш ce3iMi билеид] мэртебем есед1, - дейд1 эцпме арасында Кыдырбек Эб1шулы. 0м1рбаяндык деректерше кез ж!берсек, оньщ журналиста кызмет аткарып каламы ушкыр тшпп атанганына да тэнп бо- ламыз, 1965-1967 жылдары радионьщ уйымдастырушы тш- iiiici болып аудан жацалыктарын букш ещрге эфир аркылы таратады. Ал 1971-1976 жылдары Мерю аудандык «Ком­ мунизм туы » газетшде редактордыц орынбасары - партия гурмысы белш ш щ мецгерунпс1 болып жауапты жумыс 1стейд1 . Осы жылдары Кыдыкен кептеген проблемалык макалалар жазып, туйщщ мэселелердщ шеппмш табуына журналист ретшде уйткы болады. Саяси -идеялык 6miMi мен юкерлш касиеттерш жогары багалай бшген аудандык, облыстык партия комитетшщ бюросы кепшдеме 6epin Алматы Жогары партия мектебше ею жылдык окуга Ж 1- беред1. Кунд1з п бел1мдеп ею жыл эне-м!не дегенше ете шыгады. 1978 жылы Кыдырбек Карсыбаевты Казакстан Компартиясыньщ Орталык Комитет! жолдамамен Торгай облысыньщ Аркалык аудандык аткару комитет! терагасыньщ орынбасары eTin кызметке ж!беред!. - Торгайда кызмет еткен жылдарым - eMipiMHiH жаркын парактарыныц 6ipi, - деп еске алады бугшде Кыдыкец, - Аркалык ауданынын экономикалык-элеуметпк жагынан ес!п-еркендеу!не, мэдениет!нщ керкею!не жумыс ютедш. Халыктыц эл-аукатын, 6miMiH, денсаулыгы мен мэдениет!н жаксарту жолында аянбай тер текик. Уакытпен санаспай ецбек етпк. Мен осы ауданда кызмет ютеген 1978-1983 жыл­ дары ауданныц керсетюштер! барльщ жагынан кетершш, облыста жулдел! орындарга ие болдык. 1скер кадрлар шыцдалып шыкты. Азды-кепт! ецбепм!з жогары багаланып, ауданныц 6ipa3 азаматтары уюмет!м!здщ тарапынан орден- медальдармен марапатталды. Солардыц 6ipi болып мен де Торгайда жургенде «Курмет Белг!с!» орденше ие болдым. Оны сол жылдарда облыстык аткару комитет!н!ц терагасы 130

болып Фтеген Е. Зарицкийдщ салтанатты жагдайда табыс еткегп куш бупнгщ ей коз алдымда... Иэ, адам ез ецбегшщ марапатын Kepyi кандай ганибет десещзпп! 1983 жылдьщ караша айында Кыдырбек Эб1шулы Алматыга ауысады, тамак енеркэаб1 министрл1пнде кызмет ютейдь Содан соц 1984 жылдыц мамыр айында Алматы калалык кер1ктецщру комбинатына директор бо­ лып тагайындалады. Бул комбинаттыц басшылыгында 1987 жылдыц караша айына дегпн болады. Бул жылда­ ры астанамыз Алматыныц керкше KepiK косылып, acipece каланыц безендфшу1 жогары- керкемдш дэрежеге ие бола­ ды. Алайда 1986 жылдыц желтоксан окигасыныц ызгары калалык керштендфу комбинатыныц басшылыгы мен кызметкерлерше де салкынын типзбей коймады. Колбиннщ кугын-сургшше Кыдырбек Карсыбаев та ушырайды. - «Желтоксан окигасына кала кер1ктендфУкомбинатыныц да катысы бар, каланы кер1ктендфуде ултшылдьщ, экстре- мист1к пигылдар сарыны байкалады, жастардыц колындагы плакаттар мен жазуларды дайындауда осы комбинат басшылыгы мен жумысшыларыныц ьщпалы болган» де­ ген сез тарап, Колбиннщ жандайшаптары осындай niKip- де болды . Муныц ез1 б1здщ жумысымызга KecipiH ти п з­ бей коймады, - дейд1 Кыдыкец сол 6ip желтоксан окигасы кундерш кынжыла отырып еске алып. Оцтустжтщ кадры болганы ушш де адал азаматтыц кермеген кукайы жок. Сейти1 Капшагайдан 6 ip-aK шыгады. Каладагы керкем- безенд1ру шеберханасына басшыльщ жасайды. Кейшнен 1993 жылы Карагайлы ауылындагы № 87 орта мектептщ директорлыгына тагайындалады. Ka3ip Рахым Сэрсеибиннщ eciMiH алган осы мектепке жет1жылдан 6epi басшыльщ жасап келе жаткан Кыдырбек Э б1шулы Карсыбаев жас урпакка са- налы тэрбие, сапалы бшш беру жолында елеул1 табыстарга жетуде. Казак, орыс, уйгыр тщцершде бш ш беретш аралас мектепте бугшде мыцнан аса бала окиды, оларга сексендей устаз бш ш мен тэл1м-тэрбие бередь 131

Жогары санатты мугалш , б ш ж п басшы, icKep уйымдастырушы КДарсыбаевтьщ ж етекш ш тмен бул мектепте инновациялык жумыс Tsyip жолга койылган. Оку енд1р1ст1к комбинаты жумыс ютейд1. Мектепке автономияльщ пеш орнатылган. Мугалшдерге жер учас- Kmepi б е л ш т бершген. Ke6i алган жерлершде уй тургызып, шаруашылыкпен айналысып, турмыстьщ жагдайын тузеп алды. Мектеп ужымыньщ алты гектар суармалы жер! бар. Онда кекеш с, баска да дакылдар еарш ед ь ©HiMi де жаман емес. Караша айында еткен аудандык байкауда 11 сыныптьщ терт окушысы математика пэш бойынша 1-дэрежел1 дипломга ие болып, облыстьщ байкауга жолдама алды. ©ткен оку жылында мектепт! б т р г е н тулектердщ 6-сы грантпен, 4-i несиемен жогары оку орындарыньщ студент! атанды. Мунын e3i бш ш денгеишщ дэрежесш керсетсе керек. 8-10 сынып окушыларына географиядан дэр!с беретш Кыдырбек Об лулыныц сабагы эрдайым кызьщты да тартымды, кврнею куралдарды тишд! пайдалану аркылы окушылардьщ сана сез1м!не уяларльщтай эсерл! етед1. Сондыктан да болар, шэкфттершщ пэнге деген кызыгушылыгы басым. Жацашыл педагогтардьщ озык тэж1рибесш кундел1кп сабагында тшмд1 пайдаланумен катар, езш щ тэж1рибесш, бшгешн жас педагогтарга уйретуден де Кыдыкец жалыккан емес. Бупнде алпыстьщ аскарына кетершш отырган улагатты устаз, icKep басшы, ардакты азамат Кыдырбек Кдрсыбаев нагыз кемелд1 шагында. Оньщ ani де егемен ел1м1здщ б Ы м Д1, саналы азаматтарын тэрбиелеуде жана шыгармашыльщ табыстарга жете беретшдише сенш мол. Bip кездеп ата-анасынын у м т мен с е т м ш бупнде Кыдырбек тольщ актады деп айтуга эбден болады. Ол жаксы азамат. Отбасыньщ уйткысы. 0м1рлпс жары Бакытгул Кенжегулкызы да педагог. Bip шацырактагы кос куаныш деу1мгздщ 6ip сыры - Кыдырбек пен Бакытгулдщ отау Tirin, шацырак кетергендерше бупнде 40 жыл толып отыр. Кырьщ жыл бойы eKeyi ем1рдщ ыстык-суыгын 6ipre Kepin 132

келедь Р.Сэрсембин атындагы орта мектепте казак тип мен ецбек пэшнен сабак беретш енегел1 устаз Бакытгул Тша- лиева акындыгымен де кепке танылып журген жан. Оныц сыршыл елецдер1 мерз1мд1к басылымдарда жарияланып турады. Бакытгулдщ epiHe арнаган мына елешн толкымай оку мумкш емес: Балгын жастьщ - махаббаттьщ айгагы, ©MipiMHiH кшегейькаймагы. Кырык жылдык айтылмаган сырымды, Мше бугш шешеи си ойдагы. Балалыгым, жастьщ шагым езщмен, вткен екен мелд!реген кез!мнен. Мен он сепз, сен жиырмада бас косып, Тусшкгпк 6 ip жалт еткен сез1мнен. Сел сез1мнщ айгагы да торт улыц, Эттец, демей болмауына 6 ip кызьщ. Сонда-дагы екшбедщ сен оган, Болады, - деп, - терт келшш - терт кызым. Ерке екенмш, оны да езщ котердщ, Байсалдылык нускаца мен теселд!м. Балальщпен кей шалальщ керсетсем, KicmiriH , 6 ip m ih айтпай кеипрдщ... Бакытгулдщ журегшен шьщкан елец жолдары б1здщ де журепм1зге жетш жатыр. Талант куд1рет1 деген осы да. Будан кырык жыл бурын Кыдыкецнщ журегше шок тастаган аксары ару кыз Бакытгул бугшде отбасыныц бере- Keci, бала-шагасыныц уйткысы, немерелершщ суйнсп апасы. Бакытты жандар терт ул тэрбиелеп е а р д 1. Бэр1 де жогары бшшд1 азаматтар, жеке-жеке отау иелерь Улкен улы Бейбгг пен одан кейшп улы Мэлс Алматы каласында турады, биз- неспен айналысады. Мараты нем1с кызына уйленген, каз1р Германияда турады. Ал ец кенжелер! Марлен орыс кызы Еленамен турмыс курган, каз1р Мэскеуде. ¥лдары мен келшдер1, шат кулкш немерелер! келген сай­ ын Карсыбаевтар шацырагы бакыт базарына айналып кетедь 133

Урпагынын кызыгын кергеннен артьщ бакыт болар ма?! Бугш Карагайлы ауылында улкен той. Карсыбаевтар эулетшде ею б1рдей куаныш. Тек осы шацырактагы куаныш кана емес Ракым Сэрсембин атындагы мектеп ркымыньщ да куанышы. 0йткеш осы мектептщ директоры Кыдырбек Эбпнулы 60 жаска толса, осы бш ш ордасыныц мугалимасы, Кдзакстан Республикасы бш ш беру i c i h i h узд1п Бакытгул Кенжегулкызыньщ Кыдыкецмен отау к¥Рганына 40 жыл то- лып отыр. Той кутты болсын, куаныш куанышка улассын! Карагайлы ауылы 2000 жыл. 134

МЕККЕГЕ БАРЫП, К.АЖЫ ATAHFAH дэр/гер 1лесбек БЕРД1БЕК0В ширен гасы рдан берг денсаулыц сацт ау саласы нда жемгстт' ецбек emin келедь Эйтеу1р адам баласына шапагатым rain , соган кызмет етсем деген арман 1лесбекте де болган. Эрине, кызметтщ Typi кеп кой, 6ipaK балан жЫ т адам жаныньщ арашашысы - дэрнер болуды журек 9MipiMeH калады. Асыл арманы ал- дамады. М.Оуезов атындагы орта мектепт1 уздж 6 iT ip re H ол 1965 жылы Алматы мемлекетпк медицина институтыньщ емдеу факультетше жогары балмен кабылданды. Инс­ титут кабыргасындагы алты жыл эш-мше дегенше ете шыкты. Бшм: н кэусэр булагынан сусындады, дэртерлж мамандыктьщ кыр-сырына каньщты. Улагатты галым устаздарыньщ, ем1рден туйген1кеп тэж)рибел1дэр1герлердщ акыл-кецесш санасына сщфД1 . Сейтш, 1971 жылы институт- ты терапевт - дэриер мамандыгы бойынша ойдагыдай 6 tiip - ген жас жп гг халыктьщ денсаулыгын сактау ic iH e араласып журе бepдi. Инабаттай казактьщ ару кызымен турмыс курды, бала суйд1... Ka3ip ойлап караса, адам жанына шипа i3flen, дэриерлж кызметке араласканына 25 жыл еткен екен. Зымырап eTin жаткан уакытты койсацшы бул. Осы ширек гасырльщ ецбегшщ жиырма жылы Карасай ауданында етш п. Оньщ сыртында Kypri аудандык ауруханасыньщ бас дэрпер^ Каскелец аудандык ауруханасыньщ терапия белш ш щ мецгерупйЫ болып абыройлы ецбек еткенш де атап еткен жен. BipaK 1лесбек ymiH Абай учаскелк ауруханасыньщ ужымы кашанда ыстык. Осы дэриерлж мекемен1 баскарганына 17 жылдыц жуз! болыпты. 03i турган ещ рдеп талай ИПЛ1КТ1 icTepre уйыткы болды, б ш к п басшы, eMi ши- палы дэриер атанды. Катардагы жай дэр1герден жогары ка- тегориялы уйымдастырушы- дэр1гер дэрежесше кетерщщ. 135

«КСРО денсаулык сактау iciniH у з д т » белпсш е ие бол­ ды. Облыстык денсаулык сактау баскармасынын Курмет гра- мотасымен марапатгалды. Баска да ресми сый - сияпаты 6ip басына жетерлк. Алайда 1лесбек Конысбекулы ушш буныц 6spi тук те емес. Ен басты марапаты - хальщтыц алгысы. Мына 6ip ардагер алгысына назар аударайьщшы. Алгысхат «Казахстанская правда» газетшде 1985 жылдыц 16 шшдесшде «Дэриерге тагзым» деген такырыппен жари- яланыпты. «Bis, согыс жэне ецбек ардагерлер1 Абай учаскелж ауруханасыныц бас flapirepi Лесбек Берд1бековке шын журектен шыккан алгыс сез1м1м1зд1 бщщрем1з. Тула бойын- да адамгерпшпк, мей1ршдипк касиеттер1 мол, б1здщ суш кп дэршер эрдайым ардагерлердщ жагдайымен санасып, детм1здщ саулыгына yHeMi кецш белш, шипалы емшен де, жылы сез1мен де кещлшгзден шыгып келедь Дэршер ецбепнщ киын да курметп екенш осы Берд1беков аркылы танып бшд1к. Оган тагзым етш, алгысымызды бшд1рем1з,»- депт! В.Синяков. Адам жанына арашашы болган ширек гасырда 1лесбек осындай алгысты халыктан сан мэрте алды. Каз1р 1.Берд1беков осы Абай ауылындагы отбасылык дэр1герл1к амбулаторияга жетекшшш етедь - Ka3ipri нарыктык катынастар денсаулык сактау орын- дарына да кептеген киындьщтар тугызып отыр. Бурындары бгздщ Абай учаскелш ауруханасы аудандагы iprefli денсаулык сактау мекемесшщ 6ipi едь Уакыт талабы осы болды. Бупнп мерекемен 63iM баскаратын амбулатория ужымын, Tic flapirepi К-Сакановты, акушерка Р.Телендинованы, медбике Г.Исаеваны, фельдшер Ж.Раканованы кызу куттьщтай оты- рып, жануяларына бакытты eMip, ецбектерше жаца табыстар тш епм келед1, - дейд1 ол. Бас дэриер I.Конысбекулы esi жайлы ештеце айтпа- ды, эцгш ес1 кебш е Ka3ipri дэршерлер басындагы ортак киындыктарга ауыса 6epfli. 03i жетекшшш ететш ужымныц 136

проблемаларына, scipece ж е р гш к п тургындардын Ka3ipri хал-жагдайына жаны ауыратындыгын жасырмады. Кашанда аккуба жузшен, аясы кен жанарынан мей- ipiM шуагы тегш ш туратын,унем1 кещлд1 журетш Ж1пт агасы 1лекене сурак коя отырып, оньщ осы кектемде Сауд Арабиясы королшщ шакыруымен 6ip топ казакстандык мусылмандардыц катарында Меккеге барып ,кажы атанып кайтканын бщщм. - Алла тагалага кулшылык жасаганым, пайгамбарымыз Мухаммедпен (c.f.c.) Эбу-Бэюр Эс-Садык, Омар бин Ол- Хатаб жаткан зиратка барып зиярат еткешм мен у™ 11 OMipiMHiH ен 6ip умытылмас сэттер1, - дейд1 1лесбек кажы энпме арасында. Иэ, узак жылдардан 6epi адам жанына араша болып, абыройга боленген ак желенд1 абзал жанга,оныц ужымына будан былай да жемюп ецбек, имандылык пен 1зп л ж Tmeyqi жен кердш. Абай ауылы 1999 жыл. 137

AJlFAHbl АЛГЫС ЭЛИША Жанына шипа 1здеген адамдардьщ алгысына белену, сол аркылы ецбек етш журген ужымныц курметпс1 атану екшщ 6 ipini4 пешенесше жазыла бермейд1. Ол ушш мол кажыр - кайрат пен адамдарга деген ыстьщ журек кажет. Осыган юкерлж, мейфбандьщ, карапайымдылык сиякты касиетгер 6iTicin жатса, адамдык ажарьщ ашыла туспек. Менщ осы 6 ip узын бойлы, ашац жузд1 медбике келшшек жайлы жазуыма каскелендш кария К-Дшисламулы себепкер болды. Ак халатты абзал жанныц жумыс белмес1нде эцпмелесш отырмыз. «Эцпмелесш отырмыз» дегенмен, Элиша Камикызын мазалаушылар кеп. Bipey кецес сураса, 6 ipey дэР1-дэРмек сурайды, эйтеу1р 6 i3 отырган белменщ е с т н д е тыным жок. М ше енд1, «Агай, ci3 кеилрвдз, ка sip келем» деп Элишаныц e3i де шыгып кетт1. - Б1здщ жумыс осындай, - деп 6 ip мезгшде оралды . Жал- пы, icTiH адамдары туйьщтау келед1 гой, езш е байланысты сурак койсам гана кыска жауап беред1, эцгш енщ кштш табу мен уш 1н оцайга сокпады. Аспантаулар аясындагы Нарынколда дуниеге кел- ген Элиша орта мектепт1 6iTipin, курбы-курдастарымен 6ipre арман куып астанага келедьЖолы болып, Талгар медучилищесшщ мейтрбике бел1мше окуга туседь Оны ойдагыдай б т р ге н жас кыз Алматы облыстык ауруханасын- да ез1н1ц ецбек жолын бастайды. Содан арада терт жылдай уакыт еткен соц 1977 жылдыц кыркуйек айында жацадан ашылган №5 калалык клиникальщ аурухананьщ №2 кулак, мурын бел1мшесше жумыска орналасады. Содан 6 epi де ши- рек гасыр уакыт етш т1. Eip жерде табан аудармастан медби­ ке, ага медбике болып ж е м к п ецбек етш келед1. - Адамдарга дэриерлж кызмет керсету киын жумыс. Осы киын да абыройлы icTe маган кемек колын созып, агалык 138

акыл-кецесш берген, осы кунге шейш камкоршы-тшекпп болып журген бас дэрнер Кадыр Токтамысулы Омаров, дэрнерлер Роза Сарманова, Решат К,айырбаев сиякты абзал жандарга алгысым шекшз. Менен repi осы Kicuiep жайлы жазгандарьщыз дурыс ед1, - деп кшппейш кейш танытып жатыр эцпме арасында Элиша Жумагулова. Жиырма уш жылдан 6epi кулак, мурын, тамак аурула- ры бел1мшде icTen келе жаткан Элиша талай адамдардьщ OMipiHe араша турды. Талай наукастардыц сауыгып шыгуына шипалы ем1мен де, адамгерш гак асыл касиеттер 1мен де пайдасын типзш , калткысыз кызмет етп. K|a3ip де езш щ суйпсп к э а б ш жалгастырып келед1. Каз1р - ага мейфбике. Bip кезде eai тэж1рибел1 дэрперлерден уйренш, акыл кецес алса, бупнде оньщ e 3i де Вера Пан, Алтынай Бекбосынова, Сэуле Шалданбаева сиякты ак халатты абзал жандармен коян-колтьщ енбек eTin, мол тэж1рибесш болшш, акыл-кенес 6epin отырады. Адал енбек кашанда абырой эперед1. Элденеше рет ау- рухана эюмшипп тарапынан алгыстар алып, сый-сияпатка ие болып, калальщ денсаулык сактау белш ш щ Курмет гра- мотасымен марапатталды. Откен жылы халык денсаулыгын сактау 1сшде жеткен жетюти<тер1 жэне аурухананьщ 25 жылдьщ тойына байланысты ага медбике кала OKiMi В.Храпуновтын колынан Алматы каласы Эюмшщ К¥Рмет грамотасын алып улкен куанышка белендь - BipaK мен ушш марапаттьщ ен улкеш - адамдардьщ алгысы, халыктыц ризашылыгы. Хал устшде ауырып келген наукаска жасаган ем1м1з конып, ауруханадан кещ л1жадырап шыкса, сол 6i3re Keperi, - дейд1 Э.Жумагулова. Ецбек eTin журш Элиша 1990 жылы Алматы Мемлекет- тш университетш гн дефектология факультет н б т р г е н дь BipaK оган осы мамандыгынан унамдысы жок. Элиша Камикызы жумыста гана емес, ем1рде де енегел1 жан. Берекел1 жануяньщ уйыткысы, eMipniK cepiri Болат еке- yi алтын асьщтай терт ул, кыз тэрбиелеп ecipin отыр.Улкен 139

улы Дэурен жогары бшмд1 зацгер, Русланы студент, кызы Эсел индустрияльщ колледждщ окушысы, кенжес1 Аслан 5- сыныпта окиды, 6api де оку озаттары. Каскелендж кария сыйлаган Куран- кэр1мнщ сауабы ra in , будан былай да абыройыц арта 6epciH, Элиша! -деплйз келед1 м ейф 1мд1 медбикеге. 2000 жыл. 140

1ЛЕДЕН КАСИЕТ ДАРЫРАН Ж1бек 1ле езенш щ жагасындагы табигаты эсем Желторангы жершде туып - ecri. Шэмша, Ким, Куан баска да катар-курбы замандастары сиякты Ж1бек те балалыктьщ балдэуренш басынан кешкен жок. 1942 жылы OMipre кел- гендер елмен 6 ipre TipniK KeuiTi. Аш болып, жаланаш журД1, экелер! согыска Kerri. Тек олар анасын гана пана тутты. Сэбилш, балалык шагын ойласа болды, Ж1бектщ жанарына жас ушршедь - Адам ушш ец киын зат - ол еткенше оралу. Менщ де тыгырыкка тipeлep тусым осы. Ойткеш балауса балалыгымыз от-жалын шарпыган каЬарлы жылдармен туспа-тус келдь Менщ He6 api алты айльщ кез1мде экем майданга аттаныпты. Ka3ip б1здер 40 - жылдардыц перзенттер1 туам1зде экем1зд1 керсек куанып каламыз , - деу1 тепннен - тегш емес, журек тукшршде туган экесше деген сагыныш сазы болса керек. - 1951 жылдын желтоксан айында аскар таудай пана болган анамыз Жэуэриядан айырылып, оныц бауырындагы терт бала ж епм калдык, - деп Ж1бек эцпмесш одан api сабактай тусп. - К^атал тагдырга не шара? Мен анамнан он жасым- да калдым. Шешем ел-журтына сыйлы жан ед1. Ауылдык кецестщ терагасы болды. Анамыздан айырылсак та , Отан анамыз жетшдш керсетпедь Балалар уйшде тэрбиелендш, б ш м алдык. Дегенмен ата-ананыц орны белек кой. Алайда, жер жаннаты Жетюудыц 6ip пушпагы Желторацгы жершщ супу табигаты жас кыздыц арманын аскактатты. Дуние жузшде сирек кездесетш, Казакстанда тек осы ещ рде есет1н торацгы агашыныц саясы жанына куат бердь Ерке 1лешн сылдырап аккан дауысынан сыр укты, суына шомылып, бойынан нэр алды. Осыньщ 6spi айналып келгенде Ж1бектщ туган табигатка деген махабба- тын оятты. 0з1н1ц ажырамас б1рл1кге екенш жан журепмен 141

сезш д1. Биолог болып, туган ел1мд1 коркейтсем, табигатка жанашыр болып аяласам деген аскак арманга бершдь Кыз арманы орындалды. Баканас ауылындагы Ленин атындагы орта мектепт1 узд1к 6iiipreH жас кыз 1960 жылы Казактьщ Абай атындагы Мемлекетпк педагогикалык институтыныц «Биология жэне ауылшаруашылык ендфкпнщ непздерЬ) факультетше окуга т у с п . Институт кабыргасында жургенде когамдьщ жумыстарга белсене араласты. Сонымен катар, езшщ мамандыгы бойынша гылыми зерттеу жумыстарын да ж урпзш отырды. 0 cip ec e, Ж1бек Кожамкулкызы сол кезде институт ректоры болган зиялы галым, Совет Одагыныц батыры М.Еабдуллиннщ жаксылыгын ешкашан умытпайды. 0Ke-nieuieci жок жейм ескен ул-кыздарга де­ ген ол юсшщ камкорлыгы мен кемеп кеп болды, шапагаты тид1. Устазы Р.Толымбекованьщ жетекш ш ш мен «Кумды жер eciMfliicrepi, оныц биологияльщ ерекшел1ктерЬ> деген такырыптагы 6ipiHmi гылыми жумысынын нэтижесш ол студенттердщ гылыми конференциясында алгаш ортага салды. Гылыми жумыспен тубегейл1 айналысып , галым болуга да Ж1бектщ 61л1м1 мен кабш еп толык жеткипкп ед1. BipaK алдына койган максат-устаздьщ ету болатын. Инс- титутты кызыл дипломмен б тр ге н ол езшщ енбек жолын Шымкент облысыньщ Созак ауданындагы С.Сейфуллин атындагы мектепте бастады . Ka3ip 6ipa3 жылдардан 6epi Ж1бек К°жамкулкызы Карасай ауданындагы ipreni оку орындарыньщ 6ipi Л.Толстой атындагы мектепте устаздык eTin келедь Бш ш кекжиеп кен, iздeнгiш,бiлiктi,жaцaшыл педагог e3i бш ш 6epin тэрбиелеген шэкфттершщ журегшен 6epiK орын алган енегел1 жан. 0 зш е де езгеге де талап коя бшетш мугалима эр сабагын мазмунды, кызыкты, окушы санасына уялайтындай eTin етюзуге аса кен1л белед1. Сондьщтан да болар, оньщ алдынан еткен шэкфттер терец бiлiмiмeн, туган табигатына деген жанашыр кезкарасымен, 1зденпшт1гшен ерекшеленедь Табигат аясына саяхат жасап, елке табигатын тамашалайды, экологиянын тазалыгына, 142

Жер-ана байлыгын кезшщ карашыгындай коргауга жан- тэншен араласады. ¥стаз шэюрттерш осыган тэрбиелейдь Табигатпен дос болуга ундейд1. Педагогтьщ ецбегш ен катар тэж1рибел1 мугал1м шыгармашылыкпен де айналысады. Жанынан елец шыгарады. Турл1 м эдени-кепш ш к шараларыныц сценарии e3i жазады. Ол «Табигат», «Отан», «Ана» такырыптарына арналган кептеген елец жолдарыныц авторы. Сонымен катар шыгармашылык ецбектер! аудандык, облыстык га- зеттерде унем1 жарияланып турады. Мысалы «Осы журт улы Абайды бше ме екен?» деген такырыппен облыстык тш шерушде «Тш жэне экология» атты такырыппен катысып, шыгармашылык ецбеп жогары багага ие болды. Сондай-ак, устаздьщ жетекш ш пмен 6ipa3 жылдардан 6epi окушылармен ж урпзш п келе жаткан «Аксай езеш, оныц адам денсаулыгына 9cepi», «Аксай езеш бойындагы дэрш к есшд1ктер, оны кебейту жолдары», «¥лттьщ бак, оныц ке- лешеп», «Абай- эколог», «Карасай батыр», «Аксайдыц 6ip тамшы суы - Балкашка» атты гьшыми жумыстары облыс, республикальщ келемшдеы конференцияларда жулдел1 орын алды. ¥лагатты устаз Ж1бек Кожамкулкызыныц кептеген грамоталарын айтпаганныц езшде мемлекет басшысыныц Жарлыгымен «Казакстан Республикасыныц Тэуелс1зд1г1ие 10 жыл» мерекелж медальмен марапатталуы, « Б ш м беру iciH in узД1Г1», «Ецбек ардагеро), «Ага мугалш» атактарын алуы оныц ецбек жолын айкындай туссе керек. Бугшде уш кыз, 6ip ул тэрбиелеп ecipfli. Балаларыныц бэр1 жогары бшмд1 азамат. ¥л-кыздарынан 8 немере суйш отыр. Бэр1 де егемен ел1м1здщ бш ш д1, саналы азаматтары болып ecin келедь 1ленщ бойыиан касиет дарыгаи туган табигатпен жаиы 6ip, ем1рден кергеи1 мен токыганы кеп, бшшд1 тэрбиеш1, жацашыл педагог Ж1бек Кожамкулкызы осындай жан. Ipreai ауылы. 2004 жыл. 143

ЗУКА БАТЫРДЫЦ АРЫСТАНДАЙ HEMEPECI ауданымыздын, Райымбек ауылында турады. Ец алдымен ок,ырмандарымызга Зуца батыр мм,оньщ немереа Арыстан цажы кандай азамат екенш таныстыра кеткенд/ жен кврдш Зука батыр - К^иайдыц Алтай аймагында казактардын корганы, туган халкынын, жершщ азаттыгы жолында курескен казактьщ ер кецшд1, жау журек азаматтарыныц басшысы болган, Kesi TipiciHfle кш дж каны тамган ещ рш щ топырагын жат журтка таптатпаган Зука батырдыц eciMi К,азакстаннан шет журген кандастарымызга жаксы та- ныс. Карапайым халкы алаканына салып элпештеген осы 6ip ерекше тулга билпс басындагылар мен елкенщ бай-шонжарларыньщ, лауазым - мансап куган бейшара жандардыц халыкка жат эрекетше эркашанда кесе-келденен турып, кадамдарын аштырмайды. Сол себепт1 де Зука ба- тырдан кутылудьщ He6ip зымияндык жоспарлары жасала- ды. Акыры ацгал батыр осындай жымыскы эрекеттердщ Курбаны болады. Зука батыр nci казакка ортак тулга екенше еншмшц дауы жок. Дегенмен, оныц артында калган ayneri (Керейдщ Ител1 атасынан) туралы 6ipep сез айтып кетпесе болмас. Бупнде батырдыц урпагы дуниенщ он ел1нде турады. Мэселен, К,азакстан, Кь1тай, Монголия, Туркия, Германия, Австрия, Франция, Швеция, Швейцария, Америка Курама Штаттары... Зука батырдыц немереа тагдыры килы, кепке сый- лы, жаны жайсац, кец1Л1 дархан, мэрт жан Арыстан кажы. Кашмирде байыркалап, Анадолыга жетш, саналы гумырын ею жуйен1ц кыргикабак тусында тас камалмен коршалган Батые Берлинде етк1зсе де казактыгын жогалтпаганы бы­ лай турсын, улт ынтымагы жолында канатымен су сепкен карлыгаштай болып алысты жакындатып,елд1 6ipniK пен сыйластыкка шакырып журетш енегел! азамат. 144

Ондаган мьщ шакырымга созылатын Еуразияны жаяу кектей eTin, кейш ушакпен элемнщ талай елш аралаган Арыстан кажы Кдзакстан егемендш алганда беркш аспанга ата куанып, Кдзакстанныц Елбасына алыстан ат арытып ба- рып сэлем берш кауышуы, егемен ел! не атойлап келш коныс Te6yi, меипт, медресе уйымдастыруы ултжанды азамат екен- дитн танытса керек. Еуропаны кезе журга, шындык, шынайылык, эдшд1к, адалдык жэне акикат деген eMip мураттарын ту eTin кетерудщ аркасында каншама бакыт пен байлыкка кол жет- Ki3in, халкым, ел1м, Отаным деген i3ri ниетпен колда бары- мен хальщка игш1к жарату жолында жанталаскан адамгер- шшжке толы i3rifliriMeH , б у гш п «акшанын кулы, дуниенщ Курты» болы п бара жаткан ашкез жандарга сабак болып, имандылык пен адамгершшпсп ту еткенде гана юшш он, бетш щ ашык, i3ri жан болатындыгын iciMeH дэлелдед1. Арыстан шеккен мехнатты женш шыгу епш мнщ колынан келмейд1. 0M ipi нагыз «домна пештен пысып шыккан курыш сы нды » eMip... Зука батырдыц HeMepeci Арыстан кажы 1992 жылы Казакстанньщ Алматы облысы Кдскелен ауданына карасты (каз1р К,арасай ауданы) Райымбек ауылынан уй алып, алдагы арманга 6ipniicre кол созуга, ем1рдеп максаща алган кембеге 6ipre жетуге уагдаласкан жары Алтынмен алдагы емф сапа- рында кол устасып, колтьщтасып етуге уагдаласып, уй бо­ лып тутш тутетедь Арыстанныц Райымбектен уй алып, коныс тебе бастаганын кергенде оныц Еуропадагы терт Tyniri толыксыган турмысын кере калган агайын -туыстарында наразылык болып, «Келден кашып шелге келген» деген муныц не, нец жетпей жатыр, шпеенщ алда, 1шпегенщ артта гой, даму устшдеп, енд1 ецсе кетерген К,азакстаннан не 1здейсщ?» деген акыл-кецес бер- гендер де болды. BipaK Арыстанныц ойы булардан мулде езге ед1. Ол ушш тек Отан деген i3ri ниет 6ipmnii орында болатын. Сондыктан: 145

- Менщ Германиядагы турмысым расында айтарлык. BipaK мен Казакстаннан не 1здеймш десецдер, ата -журттьщ маган кажет1 тф лиш де туп-тунык ауасын жутып, елгешмде кара топырагы буйырса болды. Мен байпык ацсап, ыргын турмыс 1здеп келмеймш, мына ецсесш кетерш, eciH жиган елге кейшп урпакка , Отанга жарар енбек етсем деген ой- мен келемш, - деп тойтарыс берген болатын. Кандай аскак рух, Отанга деген шынайы журек десещзии! MiHe сондай аскак муратпен журтын мьщтап куреп, желкенш келтфщ тарткан Араган мундагы емф сапарын бастады да Kerri. Айтып-айтпай Арыстанньщ уй болып, шанырак KOTepyiMeH бул шанырак казактьщ ип жаксылары тугел тусетш ордага айналды. Сонау Монголия, К ытай, Иран, Ауганстан, Каракалпакстан, Туркия мен Еуропаньщ елдершен келш жаткан жолаушы, оралман казак кандастардьщ мунда кел- мей кетпейтш1 болмады. Bipeyi Арыстанды керейш, б ieftiK, сэлем берейж деп келсе, енд16ipi пана 1здеп, акыл сурап, жол нускау, кенес алуга, 6ipeynepi аруактардьщ орнына куран окуга кeлeдi. А л енд1 б1реулер1 дуниесшен, акшасынан айы- рылып enipen жэрдем тшеп, уйше кайта алмаган окушылар карыз сурай келедь койшы, эйтеуф аруакты ата рухыньщ сол шацыракты калай устап отырганын , дастарханы калай екенш сынап келетшдер де бар . Онымен коймай кашан да ак квщл, ашьщ-жаркын Арыстанньщ журген жершде доста- суы кандай дейс1з. Халыктын кажет1, Отаныньщ ертен! ушш де орны белек аксакалдыц бул ортага келгенше куанышын жасыра алмаган эйгш1 акын, когам кайраткер1 Мухтар Шаханов агамыз да езшщ «К у з басындагы аншыньщ зары» шыгармасын Арыстанга усынганда: «Алматыда бак пен кайгы жарыскан, Келш коныс аударыпты алыстан. Каскыры мен тулккп кеп елкеге, Керек ед1 езщпдей Арыстан!», - деп елещн бекерден бекер арнамаса керек. 146

Шындыгында Арыстанныц отбасы жиырма терт сагат ашык туратын «конак у й » болып, байга да, жарлыга да, жаралыга да, бастыкка да, карага да eciri ашык, дастарханы жаюлы болды. 0ткен жылдыц сэуф айында осынау конакжай шацыракта болганымызда 6i3 де айкын ангардьщ. Отагасы Арекен де, оныц жубайы Алтын женгемп де курак ушып карсы алып, курмет керсетп. Казактыц салт-дэстургнщ каймагы бузылмагандыгына, берекел1 шацырак екецщп- не ыкыласымыз ауды. Конак белмесшдеп орны - орнымен жайгаскан жиЬаздар, кабыргаларда шшген турл1 тусп фото- суреттер, acipece Елбасымыз Н.Назарбаевпен 6ipre тускен, дуние жуй казактары кауымдастыгыныц кайраткерлер1мен, енер адамдарымен, акын-жазушылармен 6ipre тускен сурет- тер кездщ жауын алады. Алматы каласыныц бурынгы экш1 И. Тасмагамбетовтьщ Арыстан Тосынньщ атына бершген Курмет грамотасы да кернеют жерден орын алыпты... Булайша меймандостыкты ауызша айта салу онай гой, отагасы болган Арагац сырттан терсе, бутш уйдщ ыстыгы мен суыгына Tycin журген Алтын женгем1з нагыз алтынныц e3i екен. Клм-юмге де кабагын 6ip шытпай, сабырлы 6ip гана мшезшде, жер жылжыса жылжымайтын сабаздылык, кереген кешелшш танытады. Колда барын тартпай алдыга са- лып, жокты бар етш, жартыны бутш еткен укыпты, ак коцш, ашык жаркын пигылына сол аруакты аталардыц да ракымы тигендпстен Кажымукан, Айтжан атты ею балдырган сый- лады. 0 cip ece озара сыйластыгы жараскан 6ip 6yriH емес, елге сыйымдылыгымен кад1р-касиетш арттырган Алтындай жубайын кез1кт1рген тэцфше Арыстан агамыз да КуДОЙга шук1р деп, аруактарга бас иш, ем1рдеп базарлы п р л т н е канагат eTin, кос кулынныц мацдайынан и1скеп мейфленсе, б1рде Еуропада турып жаткан немерелерш« : кызыгына ба- тып, кыльщтарына тэнт1 болып кайтып, мше, eKi арада ра- хатты гумыр Kemin ,базарлы, баянды eMip етюзуде. X X гасырдагы тарих зобалацыныц Kyarepi, Алаш азама­ 147

ты Арыстан кажы Шэдетулын бугш п куш де Дуние жуз1 казактары кауымдастыгыньщ белд1 Mymeci, ултжанды азамат репнде дуние жузше тарыдай шашылган кандастарымыздьщ тагдыры аландатады. Оньщ кебше алые - жакын шет елдерге сапарга шыгып, ол елдердеп казак кауымдастыгыньщ ты- ныс-т1рш1Л1пмен жете танысып, орайы келсе ата коныека кайтуга упттеп, акыл - кенеамен белю у! де оньщ ары таза азаматтыгыньщ б е л п а болса керек. (Егер к1м де юм Зука батыр жайлы терещрек 6uirici келсе Батырхан Кусбегиннщ 2000 жылы шыккан «Зука батыр » романын окып шыгуына кенес берем1з. А л «А р ы с » баспасынан 2006 жылы шыккан Байахмет Жумабайулыньщ «Жeтпicтiц желкеншде» атты К1табынан Арыстан кажы жайлы окып бшулерше болады.) Bip басына б1рнеше енер конган Арекецнщ кусбегшш, мьщ буралган бишшш енерше бул жолы арнайы токталганымыз жок. Арыстандай агамыздьщ абыройын аскактатып, халкыньщ багына А лла гумыр жасын узак eTin, мынау от- басын аман етш, тутшш t ik ушырып, бакытын да, байлыгын да, урпактарыньщ кызыгын да узагынан суй1нд1рсш деген кептщ Т1леуше 6i3 де косыламыз! 2008 жыл 148

БАУЫРМАЛДЫК - Бул е й жптггщ тагдырлары ете кызык. Сонау Украина- ныц Винница облысында туган Викторды осы «Буйректщ» ж й т Жоламанга бауыр еткен -6yriHri бакытты заманымыз бен халыктар достыгыныц аркасы емес пе?! Эйтпесе, есш бшер-бшместе жепм калган Виктордыц болашагы не болар едь Ka3ip екеушщ бауырластыгы сондай, 6ipi туган ага, 6ipi туган mi болып Kerri. (Совхоз партия уйымыныц секретари Кармыс втеулиев осылай дед1). Жол устшде турмын. Багытым - «Буйрек». «Буйрек» осы «Ком сом ол» совхозыныц № 1 мал фермасыныц орталыгы . H erari ойым - Жоламан мен Виктордыц уйшде болып, олар- ды оз кез4ммен кору, эцпмелесу. Кун ашьщ. Куздщ KyHi болганымен жылы. У н еткен жел жок. Cipa, бугш де куннщ кешегщей ыстыктау болатын Typi бар. Bip мезгшде машина керщць Кол кетерд1м. Токтай калды. Кабинадан жас ж1пт: - Клайда барасыз? - дед1. - «Буйрекке ». - Отырыцыз. Мен куанып KerriM. Машина шандак жолмен журш ке­ ледь - «Буйректе» юмдшне барасыз? - дед1 шофер ж т т маши­ на кайта козгала бергенде. - Жоламан мен Викторды i3flen келемш. - Жоламан менщ агайым болады. Танысып кояйык, менщ eciMiM CepiK, - дед1 жацагы жас Ж1пт. Жол устшде CepiK еке- yiMi3 6ipa3 эцпме шерпепк. Жуз1 салмактылау квршгешмен Cepiicri эцпмешш ме деп калдым. - Жоламанныц анасы экемнщ туган карындасы болады. Жацагы езщ п эцгiмeлeп келе жаткан Виктор да маган ага болып Kerri, арамыздан кыл етпестей тату-тэтл болып кет- TiK, - дейд1 CepiK туыстык куанышын жасыра алмай. Жанузак озеншен eTin биж кумды тебе ycTiHe шыга кел- 149