Құбиев Өтесін Қаламының ұшында тыныстайды өмір

дегеш бар «...сол боздактар ( Улы Отан согысынан кайтпай калган ец жакын агайындарымыз) ем1рщщ жалгасындай, мына дуниеге калдырган аманатындай болып, Ким, Аман жэне мен (Шэмшэ) ушеумп дуниеге келшшз... ушеу1м1зге аналарымыздыц 6eciic жыры да ортак болган екен». Сол кундерден бастап к1шкентайымыздан тайкулындай ойнактап 6ipre ecin , бМ1рдщ ыстыгы мен суыгын бастан 6ipre кеигпк. Шэмшэ Кепбайкызы бупнде мемлекет кайрагкер1, халкыныц калаулы кызы. Заманымыздыц зиялы да зердел1 азаматы! Ол Kicire жараткан ием узак гумыр, зор денсаулык, кажымас кайрат 6epciH деп отбасымызбен тшеуш тшейм1з. Создщ peri келгенде айтпаска болмас, ел1м1здщ курметше беленген внегел! азаматтыц 6 ipi Сейдшда Дэулетбакулы Копбаев едь Менен 6 ip жас улкен болса да маган копи корген, бшгеш мен коргеш мол зор тулгадай коршупп едь Катар ест1к, Кимкеш деп еркелететш. Амал жок, ажалга ара- ша гусе алмайсыц, бупнде сагынышымызга айналган жан. ©MipiMHin педагогтык кызметке арналганына бек риза- мын. Оп-кем Нагизага алгысым шексп. Менщ мугал1мдк мамандьщты тандауыма осы KiciHiH ьщпалы зор болды. 0 з1м nip тутып, сыйлайтын Алматы каласындагы № 12 казак мек- теп-интернатыньщ директоры болып ютеген, Социалист1к Ецбек Epi Рафиха Нуртазина апайга, аудандык оку бел1мшщ Menrepymici болган, кэз1р Алмалыбак орта мектебшщ ди­ ректоры Николай Коробкинге де курметш шексгз. Инсти- тутта окып жургешмде Рафиха апайдыц акыл-кецесщ коп тыцдадым, мол тэж1рибесщенуйренд1м.Николай Леонтьевич де педагогикалык кызмет барысында агалык акыл-кецесщ айтып, тэж1рибес1мен белющ отырады. Осындай жаксы адамдармен карым-катынаста болу вм1рлш муратыцныц кокжиепн кецейте тусед1 екен, - дейд1 эцгше арасында Ким Жумэд1лулы. MiHe, 2000 жылдыц кыркуйегшен К. Дуйсеков академик Каныш Сэтбаев атындагы орта мектепт1ц педагогикалык ужымына басшылык жасап келед!. 50

Ким Жумэдшулы басшылык пзгш ш колына алгалы 6 epi мектепте жаксылыкка карай cepnuiic бар. Бурынгы жылдары непзшен орыс тьинде окытатын мектепте соцгы жылдары казак сыныптары да ашылып, кандастарымыздьщ балалары ана тш нде бшш алуда. Кэз1р мектепте 1-11 казак сыныптары бар. Орыс-казак тшдершде бшш беретш мектепте 1300-дей окушы окиды. Оларга 80 мугал1м сабак береди Оку- тэрбие жумысыныц дурыс жолга койылуыньщ нэтижесшде 2 0 0 1 жылгы мектеп тулеп Елена Гофман Елбасымыздыц колынан «Алтын белп» алып, бупнде Эл-Фараби атындагы казак улттык университетшщ халыкаралык катынастар белшшде окып жур. Аудандык, облыстьщ, республикалык окушылар олимпиадалары мен байкауларына, гылыми жарыстарына катысып, мектеб1 мен ауданыньщ намысын коргап журген окушылар кептеп саналады. Бул ретте казак тш1 мен эдебиет1 пэншщ мугал1м1, бшш беру iciHiH узд1п, талантты педогог Галия Толыкбаеваныц msKiprrepi А. Санникова, О. Федото­ ва, И. Парчайкиналар жузден жуйрш атанып, байкаулардыц женшпазы деп танылды. Сондай-ак онегел1 устаздар - био­ лог Е. Беляеваньщ , математик Т.Климованьщ, орыс тшшщ маманы Т. Аушеваныц, тарихшы JI. Нуралиеваньщ, баста- уыш сынып мyFaлшдepi И. Канарованыц, С. Дурсунованын тэрбиелеген окушылары да бшшд1, саналы азамат болып калыптасып келед1. EciMi аталмаган улагатты устаздардыц да мектептщ ортак табысына улес1 мол екен1 даусыз. Бупнде Сэтбаев атындагы мектеп облыс, аудан мугал1мдершщ тэж1рибе алмасу орталыгына айналган бш1мнщ карашанырагы. Мунда облыстык мугал1мдер бiлiмiн жетшд!ру институтыньщ тындаушылары жи1 к ел т, эр1птестер1мен тэж1рибе алмасып, сабактарга катысып турады. Мектептщ жаца оку жылына дайындыгы да жа- ман емес. 45 ком плекта пэн кабинеттерше агымды жондеу жумыстары журпз1лд! . Бул icTe ата-аналар кауымына мек­ теп ужымынын алгысы мол. Ka3ip мектептщ жылу жуйесше курдел1 жондеу жумыстары журпзшуде. Оны Алматыдагы 51

«Южреммонтаж» мекемесшщ курылысшылары каркынды аткаруда . Мше осындай жумыстардыц басы-касында кашанда Ким Жумадшулыныц e3i журедь «¥сгаздык -улы нэрсе» деген заманымыздыц зацгар жа- зушысы М.Эуезов. Демек, устаздык жолы киын да курмеги жол. 0 з кэибше шын бершген, бала журегшщ жылуын сезше бшетщ. MeffipiMi мол, зиялы, бшмдо, адамгершшк касиеттерге бай жандар гана устаздьщ жолда абырой таба алады. Осындай жан- бпдщ 6 yriHri кейшкер1м1з Кдзакстан Республикасыныц б ш м беру кш щ узд1п , жацашыл педагог, 61Л1КТ1 басшы К. Дуйсеков мырза. Бупнде алпыстыц аскарына котершш, «мен осы гумырымда не тындырдым, халкыма кандай пайдам тид1 » деп ел-журтына 0 3 iHfliK есебщ 6 epin отырган Ким Жумадшулыньщ енбеп ерен. Педагогикалык ужымга багыт-багдар 6 epin, «Казакстан - 2030» стратегияльщ багдарламасын ic жузше асыру жолында жумыс icien жаткан ардакты азамат отбасыныц да сеншд1 riperi. 0 м1рл1к cepiri, сауда кызметкер1 0лия Сымаккызы eKeyi уш бала тэрбиелеп есфД1. Eki ул, бф кызы - жогары бшмд1 мамандар. Ерла- ны - полиция кызметкер!, Совет1 инженер - технолог, кызы Салтанат- дэрпер. Kinii улы отау курган, одан Айзада eciMfli немере суйш отыр. Дуйсековтер эулетшщ бэйтереп юпет- Ti, Кэкецнщ menieci Озипа апай кэзф 8 8 жаста, эл1 тыц, Шамалган бекетшде немерес1 Загипаныц колында турады. ...Кун уясына кызарып батып барады. Аумагы атшап- тырым ецсел; мектептен шыккан орта бойлы, шымыр де- нел1, жузш кун каккан караторы Ж 1 п т агасы езшщ жеке мэшинесше MiHin, Макашев кешесшщ бойымен жогары ерлеп келед!. Бул - Каскелецнщ тел перзент1, букш саналы гумырын жас урпак тэрбиесше арнаган азамат Ким Жумэдшулы Дуйсеков едь 2002 жыл. 52

МАЧДАЙ ТЕРМЕН КЕЛГЕН БАК Казацст андагы кус шаруашылыгыньщ б/лггр уйымдастырушыларыньщ 6ipi, ipi галым - Ауыл шаруашылыц гылым академиясыныц академией, проф ессор Еш1мбет БАЙ БАРАНОВ ауданымыздыц экономикалыц - элеуметтЫ дамуына мол улес цосцан ардацты азамат. Эке аманаты Кандай ата-ана болмасын взепн жарып шыккан перзентшщ туган жерше, касиетп отанына адал кызмет ететш, соньщ жогын жоктап, муцын муццайтын бш м д1 де саналы азамат болуын тшецщ, армандайды. Сол жолда кажымай-талмай куресед1, керек болса eMipiH киюга дейш барады. Оган мына ом1рде мысалдар коп. Байбарак та уш ул, уш кызыньщ зиялы азамат болып калыптасуына колдан келген барлык куш-ж1герш жумсады. 9мфЛ1к жары Кулэпэн eKeyi балаларыньщ бэрш ецбеккорлыкка, табандылыкка, мей^рбандыкка тэрбиеледь «Эке балага сыншы» дегендей эр кадамдарына, эр кылыктарына сын кезбен карап, ата кыранша перзенттерш киыншыльщты жеце бшуге, твз1мдшкке ба- улыды.Ул-кыздары да ата-анасыньщ кас-кабагына карап ecTi. 0м1рдщ мэнш эке —шешесшен уйренд1, енеге алды. Эйтпегенде ше, экес1 Байбарак Жаксыльщов букш Жетюу ец ф 1не танымал атакты жылкышы болатын. Мемлекет ал­ дында сщфген уздш ецбеп ушш 1948 жылы тамыз айында Социалист^ Ецбек Epi атагына ие болган, омырауына Ал­ тын жулдыз таккан енбек майталманы едк Сол Байбарак 6 ip Kyni балаларыньщ улкеш Енммбетп касына шакырып алып: - Балам, ер жетп деген осы. Мектеп б т р д щ , ецбектщ де касиетш уктыц. Ещц институтка барганыц жен. Б ш м ал! Мен оки алмадым. Малмен ©етш, малмен KeTeTiH шыгармын. Сен 53

окы, балам. Елще пайдан тисш, адал жур, ешюмге киянат жасама, еркенщ ессш! Соцьщнан ерген iHi-карьшдастарьща суйеу, TipeK бол!-деп журек жарды сезш айтып, ак батасын бердьБул 1957 жылдьщ мамыражай мамыр айы ед1. Эке аманаты жас Ж1птке канат бтрд1 ме, сол жылы жазда Ешшбет Алматы мемлекетпк зоотехникальщ -малдэр1герл1к институтына окуга lycTi. BipaK Байбарак ага улынын жогары б ш м д1 мал flspirepi болганын да, гылым жолын куганын да кере алмай Kerri. 1958 жылы 58 жасында дуние салды. Алай- да ем1р ез агысымен шгершей бердь.. «Инемен цудьщ цазгандай» mipniK «Еылыми жумыс мен ушш нан секщщ. Ce6 e6 i: он- сыз eMip суре алуым мумкш емес» деген гулама галым Боткиннщ есиетш ем1рл1к муратына айналдырган EiniM- бет Байбаракулы мал дэр1гершщ дипломын канагат еткен жок. Мынау алмагайып ом1рде бул аздьщ ететшш жан- тэншен укты. Коп окыды,1зденд1. Мал шаруашылыгында ецбек ете журш, 1969 жылы Кдзактьщ ауыл шаруашылык институтыныц экономика бол1мш галым-агроном, эконо­ мист мамандыгы бойынша 6 iiipin шыкты. 1968 жылы акпанда Абай кус шаруашылыгы кецшарыныц коммунистер! оган улкен сенш бщщрш, ездерше саяси же- текин ет1п сайлады. Арада 6 жылдай уакыт ©ткен соц Ешш- бет Байбараков осы Абай кус шаруашылыгы б1рлееппнщ бас директоры болып тагайындалды. Оньщ кус ocipyre ма- мандануы, гылыми 13ден1С1 осы кезден басталды. Б1рлестк- ке сол жылдары облысымыздагы Енбекииказак ауданыныц Ават кус фабрикасы, Ават племрепродуктор шаруашылыгы, 1ле ауданыныц Чапаев кус кецшары, Абай кус шаруашылыгы кецшары сиякты ipi кус ecipymi шаруашыльщтар караган едг Мундай ipi б1рлест1кт1 баскару Ешекеце оцай ти- медьУш мындай адамды еншд1 ецбекке жумылдырды. Мындаган, миллиондаган дана жумыртка, тонналаган кус 54

eii Алматы каласыньщ тутынушыларына женелтшш жатты. Б1рлеспкт1ц экономикальщ куаты артты. Жумысшылардын турмыс дэpeжeci, эл-аукаты жаксарып, Абай ауылы таны- мастай езгерд1. ¥ж ым ceHiMi мен ез iciHe деген табандылык, уйымдастырушылык кабшет! мен гылымга деген куштарлык онын колга алган юшщ ерлеуше пайдасын типзбей койган жок. Кус шаруашылыгын еркендетш, хальщ и п тгш е кызмет ету оньщ OMipinin муратына айналды. Ipi eHflipicri баскара журш, осы сала бойынша гылыми жумыстармен айналыс- ты. Ол ез нэтижесш де бердь 1978 жылы «Онеркэсштнс непздег кус шаруашылыгы жэне оньщ экономикасы мен уйымдастыру технологиясы» деген такырыпта кандидаттьщ диссертация коргады.Сейтш экономика гылымыныц канди­ даты дэрежесш алды.Еылымды практикамен уштастырды. Тагы да 1здешс, тагы да маццай тер тегу, озьщ технологияга арка суйеу, соцгы гылым жет1ст1ктершен жалыкпай уйрену Еш1мбет Байбаракулын гылымныц кия жолына жетелей бер- д1. Арада 9 жыл еткенде 1987 жылы кус шаруашылыгыныц экономикалык тиш д1Л1гш арттыру жолдары бойынша дис­ сертация коргап, экономика гылымыныц докторы гылыми дэрежес1не ие болды. Жумыс ютей журш, жогары б1лш д1 мамандар даярлау iciHe араласты. 1989 жылдан Алматы мемлекегпк зоотехникалык - малдэрперлш институтыныц студенттерше «Кус шаруашылыгыныц экономикасын уйымдастыру технологиясы» пэш бойынша дэр1с бердь Мал мамандарын даярлау iciHe cifiipreH ецбеп ушш 1990 жылы «Кус шаруашылыгы жэне шошка шаруашылыгы» кафедрасыныц профессоры гылыми атагын алды. Бупнде Ешекец 62 гылыми ецбектщ, 4 монографияныц авторы. 1991 жылы оган «Казакстан Республикасыныц ецбек cinipreH ауылшаруашылыгы кызметкер1» курметп атагы берш;и. Ешекец цалдырган i3 Ширек гасырдан астам Абай кус шаруашылыгы б1рлес- TiriHe /кеиш Абай территорияльщ акционерл1к компаниясы аталды/басшылык жасаган Ешшбет Байбаракулы e3i eMip 55

cypin, ецбек еткен Абай ауылыныц есш-еркендеуше мол улес коскан жан. Бас директор, кешннен осы компанияньщ президент! болган жылдары бул жер танымастай езгерд1. Халыктьщ эл-аукатын, турмыс дэрежесш жаксарту максатында кептеген и гш к п ктер аткарылды. Бул туралы Ешекецмен кеп жыл 6 ip жерде кызметтес болган imci, Абай ауылындагы отбасыльщ дэр1герл1к амбулаториясынын бас flapirepi 1лесбек Берд1беков былай дейд1: - Азамат басшы icTereH жершде i3 калдыруга thic деп ойлаймын. Халык ушш жасаган жаксылык ешкашанда умытылмак емес. Ешшбет Байбаракулы Абай ауылында, баска да елд1-мекендерде коп i3 калдырды. Тургындар yniiH б1ршама ic тындырды.Оньщ басшылыгымен кеншар жумысшылары yuiiH кептеген тургын уйлер, саяжайлар салынды. Елд1-мекендерге су кубырлары тартылды,кешелерге асфальт теселдь Сауда орталыктары, универсалды дукендер, мэдениет уйлер1, турмыс кажетш отеу комбинаттары селомызга сэн бердь 50 тесекпк ауру- хана салынып, пайдалануга бер1лд1. Жас уйленген отбасы- лар ушш жатакханалар бой тузед1. Тагы да баска внд1р!стш, мэдени курылыстар салынып халык игш гш е берщщ . Кус шаруашылыгыньщ жумысшылары, инженер-техник кызметкерлер1 ушш барльщ жагдай тугызылды.Муныц e3 i енбек еш мдш гш арттыруга ип эсерш типзбей койган жок. Абай кус шаруашылыгы б1рнеше рет республикальщ келемде жещмпаз атанып, Кызыл туларга ие болганына талай рет куэ болганымыз бар.Айта берсек, Еипмбет аганыц халык ушш жасаган камкорлыгы кеп. Иэ, 1лесбек дурыс айтады. 1скер басшыныц icTereH камкорлыгына букш ауыл риза. Кус шаруашылыгын мамандандыру, кус ешмдершщ езщщк кунын кем1ту жолдары, осы саланын рентабельдшгш кетеру мэселелер1, сондай-ак жумыртка мен кус етш ещцру технологиясы туралы айткан галым эцпмелерш тындаудьщ e3 i 6 ip ганибет. 56

Орындалган аманат Eip кездеп эке аманатын бугшде Ешекец жуз пайызга орындады десек, бунымызга ол Kici келюе алмас едь Ойткеш OMip барда арман таусылган ба?! Кус шаруашылыгыныц 6 mripi, улкен галым бупнде шыгармашыльщ 1здешспен енбек етуде. Ол Казак мемлекетпк баскару академиясында студенттерге дэрю бередк Агробизнес кафедрасыньщ про- фессоры .Оньщ басшылыгымен ею жас галым гылым канди­ даты дэрежесш алса, терт шэкфТ1 кандидаттьщ диссертация коргауга дайындалып жур. Эке аманатына берш Еппмбет Байбаракулы соцынан ер- ген im-карындастарына да TipeK бола 6 iлд1 . Bapi де жогары бш м алган, 6 ip-6 ip отаудыц иелер1. Озшен кейшп inici Ай- тбай Аксай селольщ округшщ эк!ш. Kimi imci Сэтбай Абай ауылында анасымен 6 ipre турады. Кулэпэн апай бупнде Байбараковтар эулетшщ берекеЫ. Балаларыньщ бакытты OMipiH Kepin, немере шебере суйш отырган ардакты ана. Ешекецнщ e3i де бакытты шацырак иеЫ. 0м1рлж cepiri Жумакул Эшфбеккызы eKeyi ул-кыз тэрбиелеп ecipfli. Улы Кайрат —зац кызметкерь кызы Амангул окушы. CyftiKTi не- Mepeci Жумагали болса атасы мен эжесшщ суйюмд1 epKeci. Адал ецбек, мандай Tepi мен ем1рден бакытын тапкан улкен галым - Казакстан Республикасы Гылым академиясыныц корреспондент - Mymeci, профессор Ешшбет Байбаракулы Байбараков осындай жан. Оныц эл1 де егемен ел1м1здщ гылымын дамытуга ез улесш коса беретшднше кумэн жок. 0 йткен1 ол гылымга жан-тэншен бершген жан. 1998 жыл 57

ХАЛКЫМ ДЕП СОККАНЖУРЕК Жаны жайсац, зиялы азамат Эбен Муцашулы бт рэлиев егер журегг согып турганда, дэл осы кундерь кегыдгр квктемнщ жанга жайлы жайма шуац шагында 67 жасца толып, отбасыньщ ортасында, немерелерМ ц аясы нда кол-коар цуанышца кенелт отырар edi... TipiumiK барда eMip жалгаса бередк Мше тагы да наурыз айы туып, жер ана кайта тулеп, барша TipiumiK жасарып, буршж жарып, кектеп кегерш, дуркфеп жайнап барады. Кектем ne6 i еседь Тещректщ 6 api тфшипк ыргагына кешкен. Агылган адамдар, зулаган мэшине. Bapi де асыгыс, кайда барады, неге асыгады деп ойлайсыц, элде баратын жерше тез жету керек пе, TipmmiKTe бэрше улгеру керек пе?! Сан турл1 ойга бершесщ. Касымдагы Усенбай ага да ой устшде келедь Байкайым, ез1мен узак жыл сырлас болган, 6 ip жерде 6 ipre кызмет icTereH, аралас-куралас журген аяу- лы iHiciH - Эбен аганы ойлап келедьау, cipa, олай дейпшм, сол KiciHiH кара шацырагын бетке алып келе жатырмыз гой. Каланьщ Kepiicri кешелершщ 6 ipi Ленин кешесш бойлап темен журш келем1з. Таякка суйенгеш болмаса, Усенбай ага эл1 тыц, биыл сексеннщ сецпрше келед1 деп еш км айтпай- ды, ширак. - Эбен Мукашулы тамаша адам ед1, ондай адам дуниеге ете сирек келедь Ешкшд1 болмейтш. Талай басшы кызметтер аткарды, сонда байкаганым, адамды жузше карап емес, iciHe карап багалайтын. Усекец осылай деп тагы да ойга шомды. Мумкш, K33ipri Keft6 ip басшылардьщ акымак кыльщтары, карапайым халыктан repi ез камын кеб1рек ойлайтын пасык пигылдары ойына оралган шыгар... Сэлден сон, ез1м1з 1здеп келген улкен уйдщ кок какпасын ашып, ш ке ендк. Б1зд1 Эбен аганыц ем1рлж жары Акылия 58

мен суйпсп улы Талгат ыстьщ штипатпен карсы алды.Сосын терге шыгуымызды етщдь Кен де жарык конак белмесшщ как торшен орын алган Эбекецнщ 6i3re таныс суйюмд1 cypeTi кез1м1зге ыстык керщщ. Аса 6ip укыптылыкпен жиналган заттар, жазу столы , оныц устшдеп К1таптары мен газеттер1, блокноттары, бэрьбэр1 сол калпында тур. Агамыз K33ip келш калатындай эсерде отырмыз. Б1здщ осы 6ip yHci3 csTiMi3fli ацгарган болуы керек, Акылия Бекбайкызы энгшеге араласты: Атасыныц ом1рден озганына да алты айдыц жуз1 болды. (Эбен аганы осылайша немерелершщ тшшде атайды екен). Сенбейм13. Эл1 кунге алые сапар- дан мше-мше оралатындай кимастык, сагыныш сез1мшде журемш. O cipece немерелершщ ол Kicire деген сагынышы т1птен болек. Элияны айтсацшы, кунде тацертецгшж атасы отырган устелге келш, онымен тодескендей куй кешедк.. Акылияныц жанарына молд1р тамшылар уйфшд1. Осы сэт б1здщ eciMi3re «0лд1 деуге бола ма ойландаршы, олмейтугын артына соз калдырган» деген улы Абайдыц есиет1 оралды. Эбен Мукашулы 0 м1рэлиев агамызды да олд1 деуге ауыз бармайды. 0 м1рде ошпес i3 i калды. Гумырын жалгастырар урпагы бар. Урпагына калдырган есиетт1 co3 i бар... Ол Kici Ецбекшщазак ауданыныц Жацашар ауылында 1932 жылы наурыз айында дуниеге келдь Ею жаска келген- де экес1 Мукашты «халык жауы» деп айдап Kerri. «У птктщ » сондагы жапкан жаласы - бул бидщ ба- ласы, ауылдьщ кецеске сайлануга кукыгы жок, сен1мс1з адам деп айып таккан. Сейт1п казактьщ жайсац азаматы Карагандыдагы «КарЛАГ-тан» 6ipaK шыгады. Содан соц Мэскеу тубшдеп Дмитриевка селосына жетк1з1лед1. Сол жерде жазьщсыздан жазьщсыз атылады. Анасы Ракима жалгыз улы Обеннщ журегш жаралап алам ба деп бул «купияны» баласы эбден ер жет1п, азамат болганша жасырады. «Халык жауынын» баласы деген атка кала ма деп саясаттан коркады. Сондыктан ол «эке», «ата» сезш айтпай ocTi. «Оке» сезш тек тунде, оз1мен e3i жатканда 59

iinmeH гана айтатын ед1. 0K eci бар курдастарын кергенде оныц жылагысы келетш, кызганатын. Анасынан aKeci жай- лы сураса, жарытып ештеце айтпайтын, кейш айтам деп жубататын. Экесшщ бейнесш кез алдына елестетейш десе елестете алмай, ен болмаса cypeTi де калмаганына бала журеп зар жылайтын. Осылайша Эбен агамыз 6Mip бойы экесп жайлы ойлаумен, капаланумен ети. Тек 1996 жылы экес1 Мукаш 0м1рэл1улыныц акталганы туралы Жарлык колына тигенде барып, уф! деп демш 6ipaK алгандай бол- ды. «Мен енд1 «халык жауыныц» баласы емеспш, ел1м деп ешреген, халкына, уюметке адал кызмет еткен азаматтыц ба- ласымын» деген мактаныш сез1мше белецщ. Сондагы агамыздыц куанышында шек болган жок, бала куншен ецсес1н езш келген Kaciperrin ауыр жупн сшкш тастап, мынау eMipre адал да гашык кезбен карады. 0зш еркш сезшдк Экесшщ эруагына багыштап, 0м1рэлиевтер эулеи ас берд!. Ракима ана Эбенш ешкшнен кем кылмай ecipreH едь Жа- сынан зердел1, акылды бала онжылдыкты ойдагыдай 6iTipreH соц, Алматы мемлекетпк университетшщ (бурынгы К,азПИ) тш-эдебиет факультетше Tycin, оны кызыл дипломмен 6tiip- fli. Жас маман езшщ ецбек жолын устаздыктан бастай- ды. ¥зак жыл халык агарту саласында жем1ст1 ецбек етед1. Катардагы мугал1мнен мектеп директоры, аудандык оку бол1мшщ мецгеруппсше дейш есед1. Кызметтен кол узбей журш 1976 жылы СОКП ОК-нщ жанындагы жогары партия мекгебше Tycin, оны уздж бгпред1. 1скерл1п мен уйымдастырушылык кабшетш, бшш- Tmirrn, кепшш1кп соцынан ерте бшетш кабшетш таныган, багалаган жогаргы басшы органдар Эбен Мукашулына улкен сенш бiлцфeдi. Алматы облысыныц Панфилов, Талдыкорган каласында, Балкаш, 1ле, Талгар, Ецбекпиказак, Каскелец аудандарында партия комитетшщ упт-наси- хат белшшщ мецгерушю!, аудандык аткару комитет! 60

терагасыньщ орынбасары, аудандык партия комитетшщ хат- шысы, аудандык аткару комитетшщ терагасы кызметгерш аткарып, облысымыздыц элеуметпк- экономикалык дамуы- на мол улес косты. Э.0м1рэлиев 1975 жылдан емйршщ соцгы жылына дешн осы Карасай ауданында басшы органдарда жемют! ецбек erri. Осы кезецде ауданымыздыц ocin-еркендеуше ерекше кец1л белд1. 1976 жылы Хальщаралык денсаульщ сактау уиымыныц (ВОЗ) конференциясыныц жогары дэрежеде уйымшылдыкпен ©туше белсене атсалысты. Жандосов, Жам­ был, Шамалган ауылдарында, Аксайда аурухана курылысын салып, пайдалануга беруге тшелей араласты. Бул ауылдарга асфальт жол теселш, су кубырлары курдел1 жондеуден erri. Каскелец ауруханасы да курдел1 жендеуден етш, осын- да жацадан перзентхана салынды. Ол юсшщ араласуы- мен Каскелец каласында 6 ipHeuie тургын уйлер салынып, паидяпануга берщщ. «Алатау» сауда yfti бой тузедь Мундай енегел> ютер айта берсе кеп. Ауданымызда кадрларды фпсгеу, тэрбиелеу iciHe катысты. Ka3 ip Обен ага тэрбиелеп ecipreH б ш к п кадрлар кептеп саналады. Денсаулыгына байланысты дербес зейнеткерлшке шыкканнан KeftiH де ардагер агамыз когамдьщ жумыстардан кол узген жок. Аудандык аксакалдар алкасыныц терагасы болып, ауданныц когамдьщ eMipiHe бел-сене катысты. Обен Мукашулыныц отан алдындагы с1цфген ецбеп еске- Pyci3 калган жок, мемлекетпк наградалармен атап етшд1. Оныц омырауын-да адал ецбепнщ куэсщцей болып, eKi орден, он медаль жаркырады. Хальщ сешмше беленш Казакстанныц Жогаргы Кецесшщ (1980-1985 жылдары) де­ путаты болып сайланды. Кандай кызмет аткармасын, кандай когамдьщ жумыстарга араласпасын тындырымдылыгымен, укыптылыгымен, талапшылдыгымен, эдшдишен, icкepлlгl- мен танылды. Ана супмен 6 iTKeH карапайымдылыгынан айныган жок. Ею ул, 6ip кызынын бойларынан да осы касиеттерд1 Keprici келетш. Бэрш де осыган тэрбиелед!. Олар- 61

дан тараган немерелерше де тэл1мд1 тэрбие бердк Бупнде Эбен аганьщ улкен улы Болат жогары бшшд1 курылыс инже- Hepi, орыс тш нде елец жазатын талантты ж т т . Оныц жол- дасы Дана жогары бипмд1 дэриер. Kinii улы Талгат Казактьщ мемлекетпк ауылшаруашылык институтыныц тулеп. Мамандыгы инженер. Жубайы Жанна консерваторияны бтрген, бупнде Каскелендеп музыка мектебшде устаздык етед1. Агамыздыц сушкп кызы Гулмира болса Мэскеу мем­ лекетпк университетшщ философия факультет!н б тр ген . Epi Еалымжан eK ey i Мэскеуде турады, Казак елшшгщце дипломатиялык жумыста. Осы Гулмира Мэскеуде окыган жылдарында, одан кейшп кызметке араласкан жылдарын- да экесшен келген хаттарды укыптылыкпен жинап журед1 екен.Эйткеш эке хаты терец мазмунга толы, тэрбиелж мацызы кушт!, эр хатынан экенщ кызына деген махаб- баты мен сагынышы мелд1реп тур. Каз1Р анасы Акылия Бекбайкызыныц колында 9 KeciHiH кызына жазган 540 хаты сактаулы. Эр хат езшше 6ip дуние... Мына 6ip хатка назар аударайыкшы: «Кызым, менде де киыншылык болады, 6ipaK оны жену керек. 0Mip сеш эр нэрсеге уйретедь Соган карай икемд1 болу, ем1рден езще кереки алып калу - ол адамньщ непзп максаты. Аудан биылгы жоспарды барлык жагынан орындады. вкецщ бшесщ гой жумыс десе жанын беретшш... Сен улкен элемде журс1ц. Сен1ц ойлау кабшепц 61зд1ц эркайсымыздан элде кайда ерекше болу керек. Жаныцда эртурл1 жануяда, эр турл1 мшезде тэрбиеленген кыздар, ба- лалар бар. Олардыц ic-эрекет, memiMi эр баска. Сондьщтан солармен тш табысып, жаксы жагын ала бшуге тырысуыц керек. Сенен OMip соны кажет етед1. ...Акылды кызым, «Кыз кылыгымен сулу». Кыз сулулыгы iioiHfle, мшезшде. Нагыз сулу, мен1ц кызым!» - депт!. - Op6ip эке балага осындай камкорльщ жасаса, балага жол корсетсе, кнын-кыстаудан ©Tin, жол табуына багдаршам болар ед1, - дейд1 Акылия эцпме арасында. Ардакты аганыц 62

Болат пен Талгатка арнаган бата- тшегш де толкымай оку мумкш емес: «Мына накылдарды бш, керегш ал: - Сырьщды 1шке сакта. - 0 з вдщрще лайык сез айт. - Bipeymu кущретше сенбе. - Окымай усгаздык кылма,адамгерш1лксп кад]’р тут. - KiMre кандай акыл айтсац,соны эуел) езщ icKe асыр. - Айналацдагы адамдардыц кад1’рш бш. - Тек ез басьщныц камын ойлама. - Менмен де, тэкаппар да болма. - Досывды киын-кыстау кунде сына. - Саналы ем ip сур, досывды сатпа. - Жаксыга екпелеме, елгенд1 жамандама. - Кершгенмен ештеспе, урсыспа,кек сактама. - KyHi тускен юсшщ iciH ум!ТС1з калдырма. - Пасьщтан опа куше. - 0 з наныцды езге дастарханнан жеме. - Bipeyqin малына кез сузбе. - Акымак eTin акылдыны жэб|'рлеме. - Мал - дуние табам деп, езпцп азапка салма. - Пайда мен зиянга бой урып, абыройывды гекпе. - 0зщд1 кор кылмауга умтыл. - Kici уйшде кез бен тшще мукият сак бол. - Жаксы icKe жан аямай Kipic. - Барга канагат ет, сертще, уэдене 6epiK бол. Кудайдан корьщ, халыкка ынсаппен кара, улкендерге кызмет, юшшерге шапагат, дэру1штерге рахым, дос-жаранга кецес,душпандарга жумсактык, кызбаларга сабыр, бш к- тшерге тагзым ет! Хальщ курметше болен, жузге жет! Есще сакта: Есердщ мактаганынан, естшщ даттаганы артьщ!» Ом1рэлиев Эбен М укаш улы Каскелен кал асы 03.05.1997 жыл. Агамыз колына калам алып,ец соцгы созш сушюч, кимас жары Акылия мен балдай тэто немереш Элияга арнапты. Онда непзшен макал,накыл создер гана жазылган. Элияны урпагыньщ жол басы деп бш п, ер жетш осы 63

макалдыц магынасын тусшер, баскаларына тусшдфер, осы- дан сабак алар десе керек. «Элия! Тайдан тулпар шыгады, Жастардан сункар шыгады. Тура журсец, ecin - енш гул боларсын. Кисык журсен, бьщсып жанган кул боларсын. Тауды биш деме, талаптансан шыгарсыц. Жауды мьщты деме, ерлш етсец жыгарсьщ. Тулпарды тулпар таниды, Сункарды сункар таниды. Жаксыньщ K03i тускеш - жарты патшальщты алганьщ. Жаманньщ кез1 тускен1 - жолда ылги калганыц. Кеп буркггтщ 6ipeyiHeH сункар шыгады, Топ жылкынын 6ipeyiHeH тулпар шыгады,» - деген. - Элия атасымен акыргы рет осы кагазга жазылган сездер аркылы коштасты. Ce6 e6 i ертещне Атасы операцияга жаткан ед1, содан турмады. Атасы езш немерелерше керсетуге руксат етпедь «Уйден калай KerriM, солай кез алдында калсын» де- reHi болар, - дещп б1зге Акылия кец ш босап, - маган арнаган сонгы ce3i мынау: Ака! Сыйластык бар жерде кимастьщ бар. Шьщсак тауымыз 6ip болды. ¥рпак тэрбиелеуде максатымыз 6ip болды. Бул дуниеде жанымыз 6ip болды. Бэйбпнеме, Акаца! Бул кунде басыма бакыт кус болып кондыц, ¥ л десе ул, кыз десе кыз тауып бердщ. Босагамды Kepiicri еттщ! Шанырагымды бшк етпн! Туйшмд1 туз1кп еттщ! Бэйб1шемнен - Акацнан айналдым, - садаганнан-ак кетейш! Ак ниетпен, шыным сол, Акылтайым! Аталарыц 14.07.1998 ж. 10 палата . - Мен ушш мэнг1Л1к сапар алдындагы агынан жарылып жазылган асыл сез: улкен куш-куат, акыл, парасаттыльщ ту- 64

дырып, тэубама келу1ме тура келедь Атасы б1збен мэцгшйс коштасыпты. Айта журсш, icKe асырсын деп акыргы сезш калдырыпты. «Кей1н ашарсывдар» деп кек к о н в е р т усынды. М эцгш к сапарга аттанар т у т саналь, турде кандай ой толгамда бол- ды. Асыл,акылды адам ем1р1мен осылай коштасты... Акылия осыны журеп епле отырып айтты да, 6ip нуктеден кез алмай унс13 калды. EciHe кырык уш жыл 6ipre eMip cypin, отаскан асыл ардагы тускен болар, сыйластыгы мен 6ip-6ipiHe деген кимас ce3i\\mepi ойына оралган болар. Бэрше шукфшшш ету керек. Бугшде Эбен агамыздьщ Акасы уш бфдей касиегп дуниеге - атасынан калган мура - Каракайракка , езшен урпагына калган мура - шар болаттан к¥Йылган алмас Пышакка, ен бастысы - Кдрашаныракка не болып отыр. Осы карашацыракта Эбен Мукашулынан тараган урпак тату- тэти eMip cypin, егемен ел1м1здщ болашагына 6ipre бара жа- тыр. Ак жол болсын ! ...Усенбай ага екеумп касиетп кара шацырактан - Эм1рэлиевтер эулетшщ карашацырагынан ерекше 6 ip кимастык сез1м кушагында шьщканымызда кун екшд1ге таянган ед1 . Каскелец каласы. 1999 жыл. 65

АК.ЫЛИЯНЫНУШ БАКЫТЫ Менщ колымда юшкене гана «Асылым, ардагым» атты Ki- тап. Авторы Акылия Бекбайкызы. Жазушы емес, карамайым гана казак гш1 мен эдебиет! пэншщ мугал1мй 0MipiHiH 40 жылын жас урпак тэрбиес1не арнаган аяулы жан. Сондыктан да болар ем1рден туйгеш кеп. Акылияныц кепшшкке ай- тар жан сыры осы ютапта айкын K epiH ic тапкан. Осы 6 ip карапайым казак эйел1мен емен-жаркын сырлассацыз болды дуниесарайыцыз кецш сала бередь Оз iciHe шын бершген, устаз деген ардакты eciMfli абыроймен аткарып келе жаткан, кеп окып, кеп токыган енегел1 жанныц жылы жузшен эрдайым адалдьщтьщ, адамгершЫктщ, карапайымдыльщ пен зиялылыктыц табын байкайсыз. - Осы гумырымда мен уш бакытка кенелд1м деп айта ала- мын, - дейд1 Акылия Бекбайкызы ерекше толку устшде. - B ipiH in i бакытым - Эбекец сиякты жар тацдап, урпак жайып, аналык борышымды орындаганым. «Асылым, ардагым» естелжкггабымдакуш кешедуниеден озган epiM, букшЖетюу елкес1не танымал кайраткер Эбен Мукашулы жайлы барльщ жан толганысым, махаббатым, ул-кызымныц аяулы экесше, немерелер1мнщ атасына деген ыстык суйюпеншшпм алтын аркау болып ершген... Ия, Эбекендей асыл азамат Акылияга тек жар гана емес, акылшы, жан cepiri, eMipiHin сэн1 мен мэш болды. Ом1рдеп ез орнын табуына адастырмас жол сштеуш1 багдаршам бол­ ды десек артык айткандьщ емес. Осыган жогарыдагы итап- ты окып шьщсацыз Ke3 iHi3 аньщ жетеди - Экем1з бен шешем1здщ сыйластьщтары, 6 ipiH-6 ipi TyciHyminiri ерекше. Онысы осы естелжтщ басынан аягына дейш KepiHin тур. Bi3 ез1м1зд1 6 ipiH-6 ipi тольщтырып турган м эд е н и е т отбасынан шьщкандармыз деп айта ала- мыз. Экем1здщ тшшен айтканда: «KeMnipiM екеум1здщ 66

арамыздагы тусшушшж пен махаббат балаларым мен келш- дер1м арасында болсын», деуип ещ, деп, еске алады улы Талгат. Акылия мен Эбекец ею ул, 6 ip кыз тэрбиелеп ecipfli. Bapi де бугшде ем1рден ез орындарын тапкан енегел1 жандар. Улкен улы Болат жогары бшмд1 маман, мекеме басшысы болса, Kinii улы Талгат—мемлекетпк кызметкер, сушкп кызы Гулмира болса Мэскеуде турады. Бэр! де жеке отау курган. Акылия-ана балаларынан бупнде немере суйш, оларды e3 i тэрбиелеп ecipin отыр. «Эке керген ок жонар, ана керген тон шшер» дегендей алтын асыктай немерелер1 жаксы аза­ мат болып ecin келедь Акылия - Ана осыган куанады. Немерелершщ де ез бала- лары сиякты елше елеул1 , халкына калаулы, бшшд1 де саналы болып есуше зор мэн беред1, осыган тэрбиелейдь Осындай тэрбиенщ жем1с1 болса керек, ен улкен немерес1 Элия Абай атындагы гимназияньщ оку озаты. Болашакта журналист бо- луды армандайды. Эткен жылы Астана каласында еткен жас тшшлердщ бас косуына катысып, жулде алса, жакында гана касиегп Туркестан каласына барып, «Менщ Туркютаным» деген атпен еткен каламгерлердщ республикалык жиы- нына катысып кайтты. Элияныц, Эл1бектщ, Акботаныц, Актотыныц баска да немерелершщ келешекте егемен ел1м1здщ белсенд1 к¥РылысшылаРы болып шыгарына сешм мол. 0 йткен1 Атасы мен Апасыныц тэрбиесш керген бала- лар жаксы азамат болып есуге тию. Екшпи бакытым - устаз болуым, адам тэрбиесше арала- суым, - дейд1 Акылия Бекбайкызы. ¥стаздык жолды гандап, ез журек калауымен 1957 жылы Панфилов педагогикалык училищесш уздш 6iT ip reH жас кыз енбек жслын баста- уыш сыныптын мугал1м1 болып бастайды.Одан 9 pi жогары бшш алуды максат еткен ол Казактыц Абай атындагы педагогикалык институтыньщ (K93ipri Алматы мемлекет- т1к университет!) казак Т1Л1 мен эдебиет1 бел1мше Tycin, оны 1965 жылы ойдагыдай 6iTipin шыгады. Epi Эбекецмен 67

катарласа устаздык етедь Эбен Мукашулын кызмет бабымен кай жакка ж)берсе сол жерде Акылия да урпак тэрбиесше араласады. Олардыц бойына ана тшм1здщ касиетш дарыта- ды, тэл1м-тэрбие бередь Бупнде Акылия Бекбайкызыныц алдынан бш м алган сан мыц окушылары отанымыздыц тупкф - тупюршде абырой- лы енбек етш жур. - Барльщ шэюрттер1мд1 мактан тутамын, - дейд1 устаз-ана эцгше арасында,- Казакстаннын кай об­ лыс, ауданына, ауылына, кай тупкфше барсам да: «Акылия Бекбайкызы, Сэлеметсп бе, мен С1зден дэрю алгам, Ci3 re уксагым келетш, Спдщ берген б ш м щ з icKe асты. Слзге кеп рахмет!» деген жылы сез естимш. Соган маркайып, шатта- нып каламын. Педагог ушш одан артьщ марапат бола ма?! 1976-1993 жылдары Кдскелецдеп педагогикалык учи- лищеде ецбек етш, окушыларга казак Т1Л1 мен эдебиетшен сабак бередг Мунда тек кыз балалар б ш м алатын. Абырой- лы ецбегшщ аркасы шыгар, каз1рге дейш Акылия ез алдынан дэрю алган кыздардан хат аркылы хабар алып турады. Олар акыл-кецес сурайды, ез eMip жолдары жайлы устазымен сыр белюедь Киналган сэттершде акыл 6 epyiH етшедь Акылия болса жан-тэн1 калмай оларга жауап жазады, дурью жол сштеп, акыл кецес беред1.Соган устаз журеп рахаттанып калады. Timri 6 ip жылдары «Казакстан эйелдерЬ> журналы аркылы шэкфггерше жауап кайтарган кездер1 де болган. Осындай ез атына келген жедел хаттардан, куттыктаулардан, арнау елендерден устаз жYpeгi калайша толганбасын!.. ...Жэудфеп кара кездер спге карап Жылыльщ С1 зден 6 i3re нэр боп тарар. Алдымда асыл анам тургандай-ак Кетедьау еркел1ктер MeHi баурап, - депп ГулЫм деген шэкфТ1. Осыдан-ак анасындай болган устазына деген жас кыздыц журек лупш н ацгарамыз. Алдыцнан бшш алган сан алуан шэкфттердщ журегшен орын алу оцай емес. Устаздык «инемен кудык казгандай»мамандык екеш рас. Кеп 1здену, уакыт талабы- на сай бшшмен жан-жакты карулану, педагогикалык озык 68

эдютерд1 ок;у-тэрбие процеслне тшмд1, акылмен пайда- лану мугалшге керек касиет болса, осыньщ 6 api Акылия Бекбайкызыньщ бойынан табылады. КСРО жэне Казакстан халык - агарту icimw озык кызметкер1, эд1скер - мугал1м Акылия Бекбайкызыньщ ic- тэж1рибес1 газет-журнал беттершде унем1 жарияланып, эрштестершен колдау тауып отырады. Ол «Педучилищелер- ге арналган эдебиет пэншщ багдарламасын», сонымен 6 ipre б1рнеше эдютемел1к куралдар жазган жан. Бугшде тэж!рибел1 педагог Абай атындагы гимназияда устаздьщ ецбегш жалгастырып келедь Оньщ тэрбиелеген niSKiprrepi эрдайым облыстык, республикальщ окушылар байкауларында, олимпиадаларында жулде алып жургенш мактанышпен айтуга болады. Мэселен, Гулназ Атаева Kiiiii Еылым Академиясыныц дипломанты болса, Арман Амангелд1улы жакында республикальщ Абай-Шэкэр1м окуларыньщ Семейде еткен байкауына катысып, «Абай» корыныц сыйлыгын иелент кайтты. Бул т1з1мд1 соза беруге болады. Аудандык бш1м баскармасыньщ бастыгы Б.Мухамедия- рова мен Абай атындагы гимназияныц директоры Н.Сагатова да, spinTecTepi де Акылияныц устаздьщ, адамгершшк, анальщ касиеттерше жогары бага бередьЭаресе жастарга ynri етедь Bip жылдары уздж енбеп ушш ол «Казакстанга енбеп cinreH мугал1м» деген курметп атакка усынылып турып, «бастыктыц эйел1 » болганы ушш етпей калганын 6 ipey бшсе, 6 ipey 6uiMeyi мумкш . BipaK Акылия ушш ен улкен марапат - шэюрт журепнен жол табу, ез ужымыныц курметпа атану болып кала бередь - Ka3 ipri уакытта устаз болу ете киын. Уакытша, етпел1 кезецнщ киыншыльщтары балага да, ата-анага да ауыртпалыгын lycipin турганын сезш те, керш те журм1з. Алдында кез1 жэущреген бала, уйде турмыс таукыметш тар- тып, киналып отырган ата-ана, аньщ багдарланып болмаган сапасыз окулык, осыньщ бэрш ойлаганда устаз жаны 69

киналады. Кеп 1зденш, толганып, кажетпсш алып, бала- ны отан суйгш ткке тэрбиелеу - устаз мщдеп. Киындыкка мойымауьщ керек, acipece ецбек жолын жаца бастаган жас мугал1мдерге кеп окуга, 1зденуге, теориялык бш м щ д1 тэж1рибемен уштастырып ецбек етуге тура келедк Сонда гана сенщ бшшщ мен тэрбиец бала журегшде от лаулата алады,-дейд1 тэжфибел1 устаз. Акылия Бекбайкызыныц упиний бакыты-ана пл1. 0Mip бойы ол ана тшшде устаздык етш келедь Шэюрттерше касиетп казак тш нен дэрю беруд! езше зор мэртебе санай- ды. Алдында отырган балага бш ммен 6 ipre тэрбиен1, салт дэстур1м1з бен тарихымызды, т ш м 1зд1, дипм1зд1 ана тшшде беретшше маркая туседк Ана Т1лщ арыц бул, ¥ятьщ боп тур бетте. Баска тшдщ бэрш бш, 0з Т1лщц1 курметте! - деп Кадыр акын жырлагандай Акылия ушш д ана т ш - бакыты. Кырык уш жыл 6 ipre eMip cypin ,отаскан асыл ардагы Эбекец де, Эбен Мукашулы ана тш н катты кастерлейтш. К,олымдагы «Асылым, ардагым» кггабын кайта парактаймын. Ардакты аганыц улдарына калдырган бата-тшегшде мынан- дай жолдар бар екен: - Пайда мен зиянга бой урып, абырейыцды текпе. - Kici уишде кез бен тшще мукият сак бол. - Жаксы icKe жан аямай Kipic. - Барга канагат ет,сертще, уэдеце 6 e p iK бол! Бул тек улдарына калдырган есиетп ce3 i емес, бук.л казак журтына, кала берд1 барша адамзатка калдырган есиет. Акылия болса, Атасыныц (Эбекенд1 унем1 осылай атаушы ед1) осындай есиетш жас урпак бойына дарыткысы келед1. Оныц бойында ана сутшен дарыган кудфегп куш-куат бар, ол саркылмак емес. 2 0 0 0 жыл. 70

АМАНАТ APKAJ1AFAH ЭЛ ИЯ Жакында Астанада еткен дарынды окушылардыц Республикалык гылыми жарысында жулдегер атанып, Казакстан Республикасы Бш м жэне гылым министрлшнщ дипломымен марапатталды. «Ата ...осы 6 ip уш эрште Kyaipern куш бар. Ол - сенщ атар тацыц, мактанышьщ, бар байлыгыц, бойьщдагы бар жаксыльщ, бар нэрщ...» Абай атындагы мектеп- гимназияньщ 7 сынып окушысы Элия 0м1рэлиева ез атасы Эбен гуралы будан уш-терт жыл бурын «Заман жаршысы» газетшде «Атам-менщ мактанышым» деген такырыпта аскартаудай атасы жайлы лупшдеген жас журепмен толганган ед1. Онда атасыньщ кез1 Tipi болатын. Кейшнен 1999 жылы 1 акпанда Элия «Сагындым, ата, даусыцды» деген атпен екшпп макаласын жарыкка шыгарды. Жанарына жас толып атасын сагынган Элияньщ бул жан сырын да толкымай оку мумкш емес едь «Аскар таулар алыстаган сайын би1ктей гусед1» гой. Ата, сенщ ем1рден кеткенщ узарган сайын мен катты сагынам. Алдымда сенщ маган арнаган KyHfleniicrepiH жатыр. Ол кундел1кте маган арнаган елендерщ, жанга жылы сездерщ жазылыпты: Элияшым менщ! Жаксы керем сен1н Мелд1р кара квзщд1, Терен, ойлы сезида, - деп еркелетуш! едщ... Кайран менщ асыл аташым. CeHiH бейнен кез алдымда, сезщ журепмде... Мше атам жок, 6 ipaK оньщ киген ктм1, журген жур1С1 менщ кез алдымда. Тек да- усы естшмейдь Ата, даусыцды сагындым, Сагынышым кун сайын барады асып....» Атасы жайлы жас кыз осылайша толганады. Элия 71

Ом1рэлиева жайлы энпмем1зд1 оныц атасы жайлы сыр, толганыс эцпмелершен бастауымыз тегшнен - тегш емес. Эдебиет пэншен окушылардыц Республикалык гылыми жарысыныц IV кезецшде Элия гылыми жумысы етш: «Агылшын-казак кыска эцпмелер1 жэне аудармадагы киыншылыктар» деген такырыпты тацдады. Жогарыдагы «Атам менщ мактанышым», «Сагындым, ата, даусыцды» атты ею эцпмесш такырыбына аркау erri. Жазылган 3 HriMe агылшын тшшде ете жаксы деген багага ие болды. - Республикалык жарыстыц аты республикалык кой. Кдтты толкыганым рас. Ел1м1здщ эр ;гукп1ршен келген 277 дарынды балалардыц арасынан жецш шыгу оцайга тиген жок. Осы гылыми жарыска ец алдымен атамныц амана- тын аркалап келгеншд1 айкын сезшд1м. Сол юсшщ эруагы колдады гой деймш. EKiHmi суйенер1м - касымда апам Акылия Бекбайкызы тшеюш, камкоршы болып журдь Сосын гылыми жетекшш болган Элем тшдер1 Университетшщ ага окытушысы Жанна Тутбаеваныц маган деген ецбеп не дэн ризамын, - дейд1 Элия куанышты ce3 iMiH жасыра алмай. - Б1здщ Алматы облысынан барган дарынды окушылар ез ецбектерш жаксы коргап шыкты. Талапкер 22 баланыц 17-ci жулдел1 орынга ие болды. Б1здщ облыс 1-орынды иемденди Карасай ауданынан Республикалык гылыми жарыска б1здщ мектептщ 10 -сынып окушысы Дастан Менд1кулов та барган ед1, ол лауреат атанды. - Республикалык жарыстан, Астана каласынан алган эсерщ кандай, жаца достар таптыц ба, болашакта юм болгыц келед1? - деген сауалымызга Элия бар ынта - ыкыласымен: - Бутан дейш де Отанымыздыц жаца астанасында 6ip-eKi рет болганмын. Осы жолгы алган эсер1м ушан - тец1з, - дейд1 ол жуз1не нур толып. Астана каласы канатын кец жайып келед1 екен. Терт кун болдьщ. Л.Гумилев атындагы Еуразия улттык университетшщ жатакханасында орналасып, сонда турдьщ. Кептеген жаца достар таптым. Жанна Далабаева, Роза Бас- това, Эльдар Арыстанов, Элия Аманжолова, Роман Иванов 72

сиякты курбылармен адрес алмастык, суретке тустис. Аста- наны араладык. Парламент ушнде болып, Мэж1Л1с терагасы Жармахан Туякбаймен,ез1м1здщ жерлес1м1з, Парламент Мэж1л1сшщ депутаты Мэрия Бесбащызы Жуйржтаевамен кездесш, ел1м1здщ болашагы-б1здерге арнаган ыстык тшек- TepiH ecTifliK. Еуразия университет!нде еткен конференцияда К^азакстан Республикасынын, Б ш м жэне Fылым Министр! Шэмша Кепбайкызы Беркшбаева апайымыздыц бшш жуйеа туралы айткан кызыкты энпмесш тындадьщ. Республикалык «Дарын» орталыгыньщ жетекш1С1 Умп Бакытжанкызыньщ 6i3re арнаган ак тшегш естщк. Дарынды жастар алдында Еуразия улттьщ университеттщ ректоры Мырзатай Жолдасбеков агамыз 6i3re университеттщ «Алгыс хатын» табыс етш,дарынды ул-кыздарды Республикамыздыц болашак элиталарын тэрбиелеп шыгаратын,терец быш , жан-жакты тэрбие беретш Еуразия улттык университетше окуга шакырды. Ректордыц бул ундеуш ез басым куп алдым.Сутпки мектеб1мд1 «Ал­ тын белпге»бтрш биыл осы университеттщ хальщаральщ катынастар бел1мше Tycin, окыгым келед1.Болашакта агайым Балымжан сиякты дипломат болсам деп армандаймын. Элияныц арманы аскак ■Атасы мен Апасыныц тэрбиесш корген, улагатты устаздардан дэрю алган, жастайынан екыганы мен санасына токыганы кеп,жаркын жузд!, мей- ipiMfli, карапайым казак кызы Элия 0м1рэлиеваныц гылым жолына, eMip жолына эрдайым жаксыльщ пен сэттыж тшей- Mi3. 2 0 0 2 жыл. 73

ТАРДЫРДАН ТАЙСАЛМАГАН ТАХИР Жыл кусындай жыл он ею айда 6 ip келетш кезекй ецбек демалысымды Акшидеп «ез уйш-елец тесепмде» етюзш жаткан кез1м едк Телефон шыр ете калды. Тыцдасам кептен кермеген замандас досым -Тахир екен. - Аман-есен журсщ бе, кептен хабарласпай кеттщ гой. Жолдас яапттердщ 6 api де жан-жакка кетш, мында сырла- сатын да адам калмагандай мен ушш. Уйге келш кетсейш1, сырласайык, эцпме-дукен курайык, - деп ол анкылдаган калпы ак кещлш бйщ рш жатыр. - Таха, езщнщ денсаулыгыц калай, жаксы болып кеттщ бе, ез1м де хабарласайын деп жур едш. Сэрсенбшщ сэтше барайын, - дед1м досымныц кещлш жьщпай. Акшидщ жанга шипа таза ауасымен тыныстап, орталык кешемен Тахирдщ уйш бетке алып журш келемш. Bip кезде KypTi ауданыныц орталыгы болган эсем Акши ауылы аудан тарап кеткен соц бурынгы керкшен айыры- лып, 6ip турл1 кулазып, «жадап-жудеп» кеткендей. Бурын ауылдыц куре тамырындай болган орталык кешенщ eKi жагындагы ею катарлы эдем1 уйлер селога ерекше сэн 6epin турушы ед1, каз1р осы уйлер бомба тускендей, жермен-жек- сен болган. Ешюм турмаган соц, эркш 6ip талан-таражга са- лып, юршшш тонап, алып кеткен. EpiKci3 курсшесщ. Бэр1баев Kenieci бойындагы 39 — уйдщ какпасын ашканымда терезеден Тахирд1 керд1м, кашан келер екен деп елепзш отырган тэр1зд1. Табалдырыктан оц аягыммен аттап, iuiKe ендш. Кептен кездеспегендйсген бе куанысып, кушактасып жатырмыз. Ею аякты колясюге тацылса да Тахирдщ жаркын жуз1пен куаныш табы сезшедь - Ecrin пе ед1Ц, биыл Дэм1р улымыз уйлешп, келшд1 болдык. Содан жакында туцгыш немерем1зд1 суйдк. Аты - Рамазан, - деп Тахац балаша мэз-мэйрам. Куанышына ортактасып досымды жэне оньщ жубайы Оразгулд! алгашкы 74

немересшен куттыктап, улкен азамат болып есуше тшектес- тЫмд1 б1лд1рд1м. Келес1 белмеде шебересш 6eciicre тербетш отырган Тахирдьщ анасы Жэмилэ апайга сэлем берд1м. Ерль ?айыпты eKeyi ьщылас бшдфш конак белмеге бастады. Ор- тада улкен устел. Онын устшде газет-журналдар. Кабыргада ютап cepeci. Залдьщ сол жак капталында Тахирдщ эп-эдем1 Ж1ПТ кезшдеп улкен портрет! шшйгй. - Бул портретп маган Кызылордадагы кудаларым сыйла- ды. Мен1н фото суреиме карап салган, - дед1 ол менщ сурет- тен коз алмай отырганыма назар аударып. - Эдем1 Ж1пт екенсщ гой. Неткен шеберлж десещзпп, T ir n i, езщнен айнытпай салган екен, - дедш тавданысымды жасыра алмай. Ол жымиып койды. - Менщ отырысым осы достым. Eki аякта жан жок. Eki децгелекп кол арбага танылганыма жиырма жылдай уакыт болды. Bipmini топтагы мугедекпш. Кезш бакырайып отырам да цоям... Ермепм - теледидар. Сосын кунделпсп басылым- дарды, «Жет1су» газетш окимын. Жылда жазыламын, 2002 жылга да жазылдым. MiHe, «Жетюудщ» сонгы келген саны, - деп Тахир кол арбасыньщ алдыщы тусынан облыстык газет- Ti алып, бетше кез жупртш шыкты. Кундел1кт1 жанальщты ж1бермейд1 екен. Бэрш 6min сайрап отыр. Энпме арасында АКШ ЭК1МШ1Л1ПНЩАуганстанды бомбалауына езшщ наразы екенш айтты. №1 террорист Усама бен Ладеннщ кш екенш «Жетюудан» окып бшгенш де жасырмады - Озщ жаксы бшесщ гой, ж ш г а к шагымызда жалын- дап етпк. Кун-тун демей, халык уппн кызмет етпк. Сейтш жур1п, осындай куйге ушыраймын, тагдыр тэлкегше тусемш деп ойлап па едш, - деп ол ауыр курсшдь - Баска салса бэрше де кенед1 екенсщ , кенбеске шаран жок. Дуниенщ шырагы он ек1 мушеннщ саулыгында. Осыньщ бэрш баска тускен сон бщщм... ©Mipre сондай гашьщ, жумыс десе жакын туратын анкылдаган ак кещл Ж1пт осындай куйге ушырайды деп 6i3 де, онын катар курбы замандастары, ауылдастары 6ip сэт ойладьщ па екен. Жок, ойлаган емесп13... 75

Епздщ сыцары Тахир жас кезшен - ак ерекше кезге туей. Ke3 i бакырайган, суйюмд1 аксары баланы журттьщ 6api жаксы керетш. Акшидеп сепзжылдык мектепт1 уздш 6iTipreH ол 9 сыныпты кершшес Жамбыл ауданындагы Жамбыл ауылындагы (Музей- Жамбыл ) мектеп - интер- натта жалгастырды. Бул 1966 жыл болатын. Осы жылы мектепте енерпаз окушылардыц байкау - концерт! етедь Концертте Тахир Опзбаев энш ш к кабшет1мен танылып, жецшпаз атанады. Ол казактеледидарыныц «Курдастар» багдарламасына шакырылып, улы Жамбылдыц 120 жылдыгына орай «Жамбылдыц урпактары» атты хабарга катысады. Осы телехабарда энш1 бала, сазгер Э.Есбаевтыц «Кайдасыцдар, достарым» энш шыркап, керермен штипаты- на беленедь Тахирдыц энш Казак радиосы унтаспага жазып алады. (Кейшп жылдары Тахирдыц орындауындагы осы энд1 элденеше рет радиодан тыцдаганымыз бар). Орта мек- TenTi ойдагыдай бтргеннен кейш ол туган ауылы Акшиге келш, Токаш Бокин атындагы совхозда кемекпп шопан бо­ лады. Кеп узамай эскер катарына шакырылып, Ленинград- та азаматтык борышын етейд1. Мунда да кепшш жас эскери - саяси дайындьщтыц узд1п атанады. Кеп достар табады. вскерден оралган сон оз ауылында курылысшы болып ецбек жолын жалгастырады. Курылыста да жалынды жас Ж 1п т ic- керл1пмен танылады, комсомол-жастар ездерше комсорг кылып сайлайды. 1972 жылы наурыз айында KypTi ауданы курылганда Тахир Рахымбайулы Опзбаев аудандык каржы бел1мше инспекторлык кызметке шакырылады. Ецбек ете журш Семейдщ финанс техникумын бт р е д i. 1972-1973 жылдары Акшидщ комсомол жастары ере­ кше белсенд1л1ктер1мен кершген ед1. Аудандык комсо­ мол комитетщщ 6 ipiHini хатшысы Бекайдар Епнбаевтыц бастамасымен жалынды жастар ез куштер1мен жаздьщ кинотеатрдыц курылысын салып пайдалануга берген. Сол туста Тахир, Тшеуберд1, Серкхан, Иса, Бэйпк тэр1зд1 Ж1п т - тер уйымшылдьщ танытканды. 76

Жаксылык жерде кала ма. 1972 жылдьщ караша айында Авдии жастарыньщ уйымдастыруымен «Жастык шак неЫмен Кад1рл1?» деген такырыпта диспут erri. Оган республикалык «Лениншш жас» (кэз1рп «Жас Алаш») газетшщ арнаулы Tmmici, бупнде белгш1 каламгер Жакау Дэуренбеков пен осы жолдардыц авторы катысып, жалынды жас Ж1пттер мен кыздардьщ жастьщ туралы ой - толгамдары мен кунды niKip- лерше куэ болган. Айтайын дегенш, осы диспутта Тахир де езшщ журегшде журген К¥НДЫ n k ip iH ортага салып, кезге тускен едь Акшилпс жастардьщ осы диспуты туралы мате­ риал «Лениншш жаста» 6ip бет болып жарык керш, респуб­ лика жастарына улп етшген болатын. Тахирдьщ бойындагы уйымдастырушылык, юкерл1к, адамгершшк касиеттерш байкаган аудандык партия комитет оны 1979 жылы улкен сешм бщщрш, «Бозой» кой совхозы- на кэсшодак комитетшщ терагасы eTin ж1бередь Осы кезде совхоз директорлыгына жас маман Балтагул Молдакасымов бектлген едь «Орда бузар» отыздагы жшттердщ кун-тун демей, уакытпен санаспай, б!рлесш жумыс icreyiHe тура келдь ¥йымдасканына кеп болмаган жаца совхозда ол кезде партия комитет! мен селольщ совет болмаган, булар кешн курылды. Уш жыл шпнде дурыс басшьшьщ пен ецбекшшер арасындагы упт-кепшипк жумыстарын утымды уйымдастырудыц, ужымныц «Bip жагадан бас, 6 ip жецнен кол шыгаруыныц» нэтижесшде совхоздыц табысы ерлеп, кой шаруашылыгы табысты салага айналды. «Бозой» аудан- да алдыцгы орынга шыкты. Бул табыста Тахирдьщ енбеп зор едь 03i кэсшодак комитетш баскара журш, парторгтыц да, селсоветтщ де функциясын 6 ipre аткаруга тура кел­ ген. Ецбеп еленш, ецбекш1 букараныц курметше белендь Солардыц муддесшен шыгу жолында аянбай тер Teicri. Оны ауыл тургындары селольщ советтщ депутаты eTin сайлады. Кеп узамай 1982 жылы Бозойда алгаш рет селольщ Кецес курылды. Оныц 6 ipiHini терагалыгына хальщ б!рауыздан Тахир Рахымбайулы Опзбаевты сайлады. Бозой селольщ 77

кецеЫ аткару комитетшщ терагасы болып icTen журш, 6ip куш аяк астынан кулап туст1.Вул 1982 жылдьщ наурыз айы болатын. Ест1ген журт «кез тид1» дед1, енд1 6ipeynep «миы- на, жулынына кеп куш тускеннен болды» деп болжам жаса- ды. Не керек, Тахир ес-тусиз куйде аудандык аурухананыц реанимация бел1мше жетмзщщ. BipaK ондагы дэриерлер аурудыц диагнозын коя алмады. Ештеце icxefi алмады. Содан Алматы облыстык ауруханасынан 6ip-aK шыкты. - Сол ауыр кундерде катты киналдым, - деп еске ала ды бугшде Тахац, - облыстык аурухананыц дэрйер] де ауруымныц «сырын» аша алмады. Омырткама пункция жа- сады. Аяктарым жансызданып, сал болып калды. Дэр1гер ycTi - ycTine ем жасаган болды. B ipaK ем конбады. Содан Алматыныц 6 ipa3 ауруханасына жатып емделд1м. BipaK ешкайсысы жазып шыгара алмады. Мен осындай дертке шалдыккан сэтте касымда емфлш жарым Оразгул мен жан досым Т.леуберд! тун уйкысын терт белш касымда отырды. Мен ;; жан азабымныц ыстык-суыгын 6 ipre керд1... Досымныц ce3 iii зайыбы белш ж1бердк 6ip жылдай Алматыныц lypni емдеу орындарында Тахирмен 6ipre бол- дым. Уколдан - укол, дэрщен-дэр1. BipaK епщайсысыныц пайдасы тимедк Куннен-кунге денсаулык нашарлай бер- дь TeMip тесекте сарылып жата берген оныц жуйкес1 де жукарайын дедк Неде болса, уйден емделгенш жен кердш. Ауруханадан уйге келгенде жолдасымныц ку cyfteri гана кел- д1. Содан баладай мэпелеп, асты-устше Tycin, кезден таса ет- пей, кунд13-тун1 кутуге тура келдь Куаты кушт1 тагамдарды аузына тостык. Ерекше кутшнщ нэтижесшде уакыт ете келе 6eTi 6epi карады. B ipaK , аяктары сол баягы куйг, жансыз. ©збекстанныц Фергана каласындагы, Тараз каласындагы мьщты деген емшшерге, тэуштерге керсетпк. Ем бола ма деп Шымкенттщ ыстык суына да апарган кез1м1з болды. Олардан да жанына шипа болмады, - деп Оразгул бастарынан кешкен ауыр халд1 еске алды. 50-ге жаца келген Оразгулд1ц самайы- на «ак кырау» тускен1н байкадым. Сол сэтте тагдыр тэлкегш 78

epiM eH 6 ip r e K ep in келе жаткан Оразгул шын мэншде кайсар жан екен гой, мундай эйелдер сирек шыгар деген ой келд1 маган. Мундай е\\йрдщ киыншылыгына тезе алмай, адам- гершшк, мейф1мдипк жолынан ауыткып кеткен адамдар каншама?! - Менен repi Оразгулдщ адамгершингш, тез1мдшгш, маган деген юрыпкслз махаббаты мен адалдыгын керсетпп, - дейт Тахир кул1мЫреген куш, - осы суйген жарыма 10 - сыныпта окып жургенде гашьщ болдым. Bip куш, онда интернатта окимыз, асханада катар отырып калдьщ. Ke3 i каракаттай мелд1реген, караторы эдем1 кыз сол сэт журепме шок туардй Атымызды айтып, таныстык. Карасудьщ кызы екен. 9 - сыныпта окиды. Bip кергеннен гашьщ болдым. Ол да меш жаман кермейтш сиякты. Кездесш турдьщ. Сейтш, кейш бала махаббатымыз ем1рл1к махаббатка уласты. Мше, екеумпдщ отау курганымызга 28 жылдьщ жуз1 болыпты. Зырлаган уакыт-ай, десещзпп! Тахир мен Оразгул ею ул, ею кыз суйд1, бэрш де катарынан кем кылмай есфд1, окытты. Bspi де дипломды мамандар, бупнде ем1рден ез орындарын тапкан. Тек улкен улы Аб- зал гана эке-шешесшщ жай-куйш ойлап, алыска узаган жок. УЙД1Нде, туздщ де шаруасын тындырып жур. - Осы Абзалымныд болашагын кеб1рек ойлаймыз,- дей- д! анасы Оразгул, - 6 i3 б1рдеме гып кушм1зд1 керерм1з-ау. Баламыздьщ багын байламай калага ж1берсек дейм1з, оки ма, жумыс ютей ме, уйленш отау кура ма, эйтеу1р б1зге аландамай емфден ез орнын тапса екен. Ана тшеп осын­ дай. Оцпме арасында Тахир Опзбаев бугшп танда мугедектер кукыгын коргау мэселес1 когамымыздагы туйшд1 мэселенщ 6 ipi екецщгше токталып erri. - Кызмет icTen журш, мугедек болдьщ. BipaK алатын пенсиям компенсациясын косып есептегенде бес мьщ тенгенщ тещреп. Мугедек жанды куткен1 ymiH бурындары сол отбасыньщ 6ip мушесше азгантай болса да укшет акы 79

телейтш, каз1р телемейд1. Мэселен , Оразгул ештеце алмай- ды, зейнеткерлшке жасы келген жок, киын. Бул тек б1здщ басымыздагы ауыр хал емес, барльщ мугедек жандардыц басындагы хал. Сондьщтан укшет, зац шыгарушы Парла­ мент мугедек адамдардыц мэселесш ж т карап, оларга мей- ipiM шуагын тегер жагдай тугызар деген умггтемш, - дещй ол. Тахир 6 ipiHUii топтагы мугедекпп yniiH 5400 тецгедей жэрдемакы алады. Бул неге жетуип ед1, кундел1кт1 тутынатын азык-тул1Пннен аспайды. Ауылда турган соц азын-аулак мал устайды. Соныц ешмш кунделжт] тфцплисгерше жумсайды. Баскалай табыстыц кез1 жок. -Тагдыр тэлкепне ушырамаган деш сау он ею Myuieci тугел жандар б!зд1 негылсын, ici жок кой,- дещц кезше жас у й ф ш т менщ досым. - BipaK, ем1рде мейф1мд1 жандар да бар, соларды TipeK тутам. Осы eзiмiздiц ещрде аудан, шаруашыльщ баскарган CepiK Умбетов, 0M ip Кулмаханов, Рахман Жарьщбаев, Балтагул Молдакасымов тэр1зд1 ел баскдрып журген азаматтардыц маган жасаган кемектер1 мен камкорльщтарын кеп керд1м. Алла тагала соларга куат 6epciH деп тшеуш тшеп отырамын. Eip топырактан жаралган Тшеуберд1 Кулиев пен эскерде 6ipre кызмет еткен достарым BepiK Шалгынбаев, Кайыргали Эб1шевке де ризамын ем!рде, хат жазып хабар- ласып, жагдайымды бш п, отбасыммен араласып турады. Шын достар осындай-ак болар. «0Mip - кыска. Ол кас - кагым сэт... Омфде тек адам тындырган жаксылык кана калады. 0Mip сонысымен де кунды», - деп Жан-Жак Руссо ете тауып айткан. Осы кыска ем1рде 6ipiMi3re-6ipiMi3, MeftipiMfli болайыкдиы, агайын! Тахирдщ уйшде 6 ipa3 отырып калыппын. Кун уясына батып барады. Досым кол арбасымен кешен1ц киылысына дейш шыгарып салды. 2002 жыл. 80

БАКТАШЫ БАКЫТЫ 1.Жолдо Партком секретары кабинетшде болган эцпме жол бойын- да кайта ербщь - Бул onipfli ж ергш кп халык «Нурбай торангысы» деп атайды, - деп сез бастады совхоз партия комитетшщ хатшы- сы Токтасын Балтабеков коз киыгын шок-шок горангы ескен карлы далага тастап. № 2 ферма бакташыларыныц Ke6 i осы ешрде кыстап отыр... Кутты коныс, nie6 i шуйгш, суы мол. Ocipece, бул жер жаз айларында кулпырып кетедь Табигаты тамаша, куска да бай. Осы жерде когам дэулетш кебейтш, шалгайда журген адамдарды калай дэрштесещз артык емес. Bapi де - шетшен ецбек суйпш, аккещл, карапайым жандар. Орта бойлы караторы енд! партия уйымыныц хатшысы eai туып ескен Куйган ещр1мен жэне оныц акжаркын адамда- рымен б1зд1 таныстырып келедь.. - Балтабек, - дед1 ол шофер Ж1птке - «Кектал» езеншен еткен соц, машинанды «Курюреуге» бур. Бакташы Султанэлшщ хал-жагдайларын бше кетешк. Шофер ж1пт рулъд1оцга бурды. Кеп кешшпей, кыр асабере кыстауга да жетш келдш. Ею пэтерл1 уй, мал кораларыныц мацайы бакташы укыптылыгыи б1рден байкаткандай. Кора касында шеп уюл1 тур. - «KypKipey» кыстауындагы улгш бакта-шыларымыздыц 6 ipi, селольщ Советтщ депутаты Султанэл1 Жумабаевтыц ауылы осы. Оие, Султекецнщ e3 i де келе жатыр, - деп пар­ тком хатшысы б!зд1 кора жакка бастады. - Ассалаумагалайкум! - Эликум1ссалем! Жол болсын, ж тттер , - деп шуйфкелесе амандасты орта бойлы, шымыр денел1, кекшщцеу кезд1 бакташы жптт. Ол амандьщтан соц б1зге уйге журйцздер, - дедь Б1з кора - жайды 6 ip шолып, мал куйшен таныстьщ та, 81

Султанэлшщ бастауымен уйге ендк.Уй inii мунтаздай таза екен. Ек1 пэтерл1 малшы yfii, жылы да жайлы. - Султеке, K9 3 ipri мальщыздьщ куш, хал-жагдайларыцыз калай? Сайлауга байланысты кептен келе алмап е^м , - дед! Токтасын KinreeHe орындыкка жайгасып жатып. - Жаман емес. Малымныц куш жаксы, 6 ipfle-6 ip бас шыгын берген1м жок. Биылгы кыс малшыларга, малга да колайлы болып тур гой. - Биылгы жылгы мшдеттемешз кандай ед1? - д ед к 6 i3 бакташы жптгп эцпмеге бурып. Султанэл1 ашьщ, акжаркын, жасы кырыкка шьщса да жастардаи жалындап, сез арасында эзщвд де араластырып кояды. - вткен жылы эр жуз сиырдан 9 7 -ден бузау алып, аман есфген ед1м. Сейтш, кабылдаган социалиста мшдет- темемд1 орындап шыкканмын. Биылгы межем - 1 00-шен 98 бузау алу, мал басын 98 процент аман сактау. Социалистж жарыска совхозымыздыц сацлак бакташысы Кулэшбек Кодаровпен туст^м. «Жыгылсац- нардан жыгыл» дегендей, - деп Султекец кулш койды. Оныц ауылынан аттанар сэтте Токтасын бакташы жтт- ке: - Кулекеце не айтасыз, 6 i3 айта барайык, - дед1. - Кулекеце айтарым , биыл намысты колдан бермеймт. Ол Kicire Караганда жаспын гой, кайратыма сенемш, - дед] Султанэл!. Бул оныц 6 ip жагы эзш болса, екшпн жагы шыны едь - ByriH 6 ipiHiui сиырым бузаулады. «Кутты конак келсе, кой епз табады» деген емес пе? Свдер кутты конак болдыцыздар, - деп бакташы куана тел басын кабылдап жатты. Бакташы житгтщ кун каккан куанышты жуз) б а д де жадыратып Ж1берд1. Султанэлire, оныц жубайы Нурзияга жэне кемекш1 агасы Жакыпбекке табыс тшеп аттанып кеткенде, «Курюреудщ» кепнде кун кулшдеп, жайсац жандар ез думаны, ез куаныштарымен кала берд1. 82

2. «Н,оянкезде» Bip тебеден аса бергенде «К,оянкездеп» Кулэшбек кыстауы кврщпд. - 1здеп келе жаткан Кулекецнщ ауылына да жетик,- деп парторг тебе устшдеп ак шатырлы encejii уйщ нускады. Машинадан тускен соц eciK алдында 6 ipa3 югпрдж. Кулекец шыгар деп кутпк. BipaK кора мацынан ешюм коршбеген соц, уйге юрдпс. Ауызгы белмеде пешке нан nicipin жаткан орта жастагы эйел б1збен жылы шырайлы амандасты. - Апа, амансыздар ма, Кулекец кайда, квршбещц гой, - дед! Токтасын элп icicire. - Сиыр багып кеткен, келш калар, отырыцдар, - дед! апай. Сырт кшмдер1м!зд1 шешш, жайгасып отыра бастадьщ. Терде телевизор. К^абыргада улкен кшем тур. Оныц жогары жагына «Озат бакташы», «Мал кыстатудыц озаты», «Соци­ алиста жарыстыц жещмпазы» вымпельдер1 шнген. Одан эр1ректе Кулекец мен жубайы Нуркайшаныц 6ipre тускен улкен cypeTi. Yfi жиЬаздарыныц укыпты жиналуы Кулекецнщ уйшдеп жецгейдщ талгамы бшк екенш байкаткандай. - Бакташыларымыздыц бэр]Hiц де турмыс-жагдайлары жаксы. Бэршщ де телевизорлары бар. Москва мен Фрунзеден бершетш хабарларды узбей керед1. Эр уйде коплд1р от маз- дап тур. Каладагыдан 6 ip де кем емес,- деп Токтасын бугшп малшылар турмысына кец1Л1 толгандай сыцай байкатты. Bipa3 уакыттан соц сырттан 5-6 жастар шамасындагы карадомалак бала K ip in келш, мамасына: - Апа, папам келдП - деп аптыга сойлед! де, бул кшдер дегендей 6i3re тацыркай карады. - Осы уйдщ кенжес1 де, epKeci де Эшенбек,- деп Токтасын элп баламен таныстырды да, касына шакырды. Кун уясына батып, дала каракелецке тартты. Осы шама- 83

да уйге орта бойлы, жузш кун каккан, кец мандайлы, жасы елулердщ шамасындагы адам K ip in келд1 де, жумыс кшм- дерш 1ЛД1. Кулеке, хал-жагдайларыцызды бшешк деп арнайы кел- Д1К- Мына Ж1г1ттщ ауылдагы енегел1 жандар жайлы жазып, олардьщ ецбектеп табыстарын кепке улп етсем деген ойы бар екен. Содан сон С1здщ ауылды бетке алдьщ, - дед1 парт­ ком хатшысы. Аман саульщ, таныстыктан соц эцгше шаруа жайына ойысты. - Кулеке, биыл да ауцан чемпионы болайын деп турсыз ба? - дед1 партком хатшысы. Оныц бул сауалына Кулекец де, Нуркайша да сэл жымиды. Табигатынан сабырлы Кулекец б!рден шеппле жауап бермедь Содан соц сезд1 Нуркайша жецгей бастады: Кулекец icrne 6epiK болганмен, сезге шоркак. Э лп сауалыца мен-ак жауап берейш. Юмнщ намыс- ты колдан 6 eprici келедь Чемпион атану —максатымыз. Ал, озаттар сапынан калуга хакымыз жок. BipaK чемпиондыктан да умтм1зд1 узбейм1з. Откен жылы багымымыздагы 112 сиырдан 112 бузау алдык. Биылгы улкен мерекелер жылы да табыс тугырынан кершем1з деп тольщ сен1ммен айта ала- мыз, - деп Нуркайша Кулекеце карап койды. Орынды бул байламды Кулекец де куптагандай басын изед1. Б1з, эцпмеш spi карай сабактай туст1к. - Арысы облыска, 6 epici ауданга танымалсыз. Эр жуз сиырдан бузау алу ж0 н1нде бес жылдьщ жоспарыцызды еткен жылы орындап шыгып, КЭ31Р он 6 ipiHmi бесжылдьщтыц есебше ецбек erin жатканыцызды бшемп. Биылгы межец1з кандай?- деген са- уал койдьщ. - Межем - эр жуз сиырдан 100-ден бузау алып, оны 100 процент аман ecipy. К эзфп малымныц куЙ1 жаксы. ^орам жылы, жем-шеп >KeTKifliKTi. Багымымдагы 118 сиырдыц бэр] де желшдеп тур, - деп бакташы ецбепне кецш1 толгандай сыцай байкатты. Бакташы бакытын ецбектен тауып, оныц зейнетш Kepin журген1н сез арасында байкап калдьщ. 84

- Табыс та, атак та, жемю те 6 api ецбекпен келедь Мен бугшде аудандагы озат бакташылардын 6 ipi атансам, бул атак-абырой мына Нуркайша екеумгздщ адал ецбепм1здщ аркасы деп бшемш, - деп Кулекец ецбекпен есейш, кеп курметше бел ен т жургенш тебфене айтты. 3. Жалдама сыры - Мал шаруашылыгы саласында кай жылдардан 6epi ецбек ет1п келеЫздер? Бул сауалымызга жауап берместен бурын ерл1 зайыпты бакташылар 6ip-6ipiHe карап, кушмс1редь - Атакка Кулекец ие болганмен, мал багуга мен бас- тап келд1м, - деп Нуркайша жецгей орнынан турып, келеа белмеден жан-жагы тоза бастаган юшкене кызыл ютапша- ны б1здщ колымызга усынды. - Мынау менщ комсомолдык жолдамам, - дедг - Комсомолдык жолдама бойынша келген екенЫздер гой. - Агаларыц менщ аркамда мал шаруашылыгына кeлiп, бупнде озат атанып, кепш ш к курметше беленш жур гой, - деп Нуркайша кулш койды да эцпмесш одан api жалгастырды. - 1957 жылдыц мамыр айы болатын. Bip куш меш Балкаш аудандык комсомол комитет не шакырды. Ол кезде 2 0 -2 1 - лер шамасындагы жас кез1м-тш. Кулэшбекке турмыска шыкканыма да кеп болган жок едь Аудандык комсомол комитетше келд!м. Сол жылдардагы аудандык комсомол комитетшщ хатшысы 1збасар Балтагулов жолдас кабылдады. Ол Kici мал шаруашылыгында жастардыц тапшы екещцгш, жастар тындырар ютердщ кеппгш айта келш: - Аудандык комсомол комитет ci3 re зор сенш артып отыр. Комсомолдык жолдамамен мал шаруашылыгына Ж 1- 6 epyqi уйгардык, - дедг Ол кез жастык куш-кайратымыз та- сып турган кез тш. - CeHiM бшдфсещздер барайын, - дед1м. Сейтш Кулэшбек екеум1з сол жылдыц жазында осы совхоз- дан 6 ip отар кой алдьщ. Алгашкы жылдары киыншылыктар кеп болды. Дегенмен 85

W S S ! б,РЛеС|\" б™«-Ж-лдар шопам болдык Е н б ^ Ы , ^ ! ^ V * ' ” 6 5 л' й'\" дан куш oyriure д е й т ............... ... олган жок 1 , 6 5 жыл. Мунда да абырой - атакган кенго» • * еТШ кедем1з. » f _ a ^ сЫр ерл- — нур^аГ;\"^^\"”мушеиЕр*^ « з ы г а «аран каль ™ с о ™ ™ '' “ a “ \" к ™ ™ , а д е С |н е н ага & “ ™ушстершщ тек ецбек озаты гана емес ewfw ^одаровтыц малшылардыц акылшы атасы у с т а ^ Г е Т Г ^ арЭЛаСКан жас Жолдаез1м1з б о л г а н Г ™ Эл 7 ж , Г Г \" Ьбасар Мэнж1баев, ага шопан Мэжит В в т Т * К°ММунист Ж1пттер Зд1- кунге дейш Кулэшбектен № bI кецесш т¥рады. Тэж1рибещ ^акташынын *ес адьш> ецбек жолымен котам™*- ШЬШЬЩ емфбаянымен, сын, 0 . „ „ , 1 ~ б™ етш е\" * aH- * W b ' та»ы- жеке басынын муддесшен каРапа“ ымдылыгына, коятындыгына танп болдык. ’ К° ГаМЛ“ м™ ен' жогары ген сурак ' *“ ** ТГ“ нес' 3 лс‘ -' кем о и ан ы п отыпды да; Чр келггрш С°Да\" * * «« Z Z Z Z 2 к а Г ™ ,°мбт 1ЫК \"ар™я Коммунист! , „ „ \"лилат 6°лы\" “ йлаидым М етни* ол™ ^ Ч’ММ e s W шыгар. дэулетш ecipyre оны слк-г емл^кет |сше ададаык. Когам Кетт1к гартшт1 ст а ; „ „ Г б ^ ~ ЫрЛ« ; М^ - X ЖВД Каранайым „алшыньщ е, нарыаын агынан жарыла айдкан 86

бf еcлпSа»SорTденЛде!ба™га йба\"ктeаPш\"ы3a Кб0.ЛКД|ЫодКарБо¥вЛпКеWн оKнPьщi «еКмуГпрмшект серп, эр, кемеишс! Нуркайша нагыз коммунистерше енбек етш. кесемнщ г,га„ы „а ПО жыл толуьш лайьж, ь !т Л ,с т а о мен карсы алуга берж баллам жасапотыр. Р' к о о Й ы Г Т 311 ^ ГЛЭШбек ne\" Нуркайша слырларын J ' ^ ' еРШе бЯТеге\" И гге бЬ «Коянкезден» м а й З Г ? Квз квпке дейи улпл1 ^ жал Z f a К''лзш6еет« - « W < енбек „eci. Шал ар Нуркаишаиьщ кесек цлгалары кешеп вдйды боады Г ™ 'ЗП ЖаНДаР КвбеЙе берсе етен ниегте «1^уйган совхозы ». 1980 жыл. 87

КАРАКЫСТАКТАН ТУЛЕП УШКАН КЫРАН бж пне шыт^п ЛаРЫМЫЗ® аЛПЫСДеген 0MiP «м есИ щ тГшпЫ» . У' УаКЫТ “ ™ \" *nn'4> « А ЧМЫС бабы. Сош ай ™ “ ДСП ша\"кыла>™е« *vpm байкамай калыппыз. Сендай курдастарымыздьщ 6 ipi, 6 ipi гана емес йрегеш баТГшМбГТОИГНЫШЫУС\"\"ДежургенЖек« ^еен- “1 ..^ Жогары оку °P»‘M б т р г е н жаркылдапш Ж1ПТ шашмыздан жацадан шанырад кетерген Kypri ауда- г ен ек ж°лымызды 6 ipre бастадьщ. Жексенбай ауе.ш КвЛ,Н' Н Куйган ауыльщда, Безжанов тындагы орта мектепте вм ф ик cepiri Эдиса eneyi устаздык ’ « Ф » ~ 0ДИСа математикадан ДЭр1с берД1. Со­ шен бфге Жекец осы мектептщ жас уландарын спортаа « ш ы ш п ч ш кезге rycri . Аудандык «Щугыла» ктеепнккеЛулдгп IетиЖзгЫеЛн,ЫдЖеасеТсм™вд е.\" 'К\" епенеу™замамй дЖаеркЬсетнлбшай, М евдпсров аудандык комсомол комитетшщ хатшылыгы кызметше тагайьшдалды. Сол ^ с т а жастармен ж ^ ы с “ киынньщ киыны еД1, аудан шалгай, елдьмекендер 6 ip -6 ip iHeH езшдас ГпроГбле™маларКыаД, кРоЛмаРсоЖмоелт,усйпыеймдд|'аАрыУЫныЛцжжасеттаеркышншыкн рел н жетшдфу, мал шаруашылыгындагы комсомол - жастар ^игадаларымен ж ^ ы с , мше осындай „ат-кабат ютермен Жексенбаидыц кунделнсп шугылдануына тура келда. ги крт'я ауДаВДАык паРтия комитетшщ 6 ipiHnri хатшы­ сы Бекболат Акшал^лы Т¥рысжанов жас кадрларды « ™ 1 вСТ УЛК“ Ш \" беРетШ’ 6 з р “ 3 * Бекбо- Ж М е к Т Р СШ К0РШ 0CTiK- БюР°ныц каулысымен Мевднсулов аудандык комсомол комитетшщ 6 ipiHmi хат­ шысы кызметше жотарылатылды. 0 pi Казакстан Компар- 88

Ж е к е и н Т Т \" Митеттщ б“ Р° \"Ушей болып сайлавды. Жекенни аткаратын жумыеыньщ арнасы б д а м л щ а н да 4 ж Г КеРШШК ^ ^ у ™ е н са- ™ “ е д д Г f '1K Ж'геРМеН> \" YCTirae * № in f c c e S а ! л? ы\"д а ш ж ^ е р ш ш п » жеге сезшген абьгоойлы а а1ЧД“ Кандаи ж^мыс тапсырылмасын оны тцарып, сенш бшп'нен керше бщщ. 1975-1979 ылдар оньщ емф.нде жаркын is калдырды. 1сте шывдалды тэжфнбе жинактады, кемедденд,, 6 ш „Г„ кегерд. ’ Бекболат агадан кейш аудандык партия гомитетшш Д13ГШ1Н ¥етаган Тастан Токсейтов агамы, да кел“ ” б® ж ™ у л к е Г ^ \"“ eyre- в д м е ™ <*'РУге камкордык асауга улкен мэн беретш, талай жlгirгep Тастан агамызлын шапагатына беленд!. Сонын 6 ipi Жексенбай еда. Ол 1979 жылы партия жумысына жегарылатылды - 1удандыК пап тия комитетшщ уйымдастыру белшшщ мечгерупйа 3pi бюре мушес! белый сайланды. Ткелей аудандыГпартия б т ™ ш б 1аН б,РШШ' ха™ ысьмен ктейтш Жексен­ бай вш нбан я щ м ы сы бурынгыдан ауырлай туспесе кКде™акси\"нкКГомПпаарт0иНя“сыбаШудеТан,НдыСкекбоебмШнг' е“гщщ яйыдмадрасТтмъюепу бодшшде н^екаушы болып ;етейтшмш. П а р т ™ ” \" ™ » 1 Т Г “ ,КеР.“ б“ Р° *™ У оны 7м а™ „Т Дарын дайындау, жнпалыегарга к ^ ы е у Г а ^ м Г Г к е н арыздарды тексеру, мушелшке адам кабылдау, жекелш ют, Е ~ Г Г РТ Ж¥МЫС' осьшд™” « “ а ^ “ ’:;ЬЩ асшылыгымен агкаратынбыз. 0 з жумыеьш КСы бшетщ, карамагындагы кызметкерлерге талап коя бшетш одан кеп нарее уйрендш. Ал онын аудан басшы лары алдындагы белел, мен абыройы ест! Уйымдасшру белшшщ менгерушкл м.нлетш Жекен 1987 жыддын казан нына деп,\" абыронды атларды. Алматъ, о б л ь Х ™ я комитетшщ бюросыньщ ш еопм тен осы жылы ол Курт! аудандык Халыктьщ бакылау комитетшщ терагасы кызметше лагайындалды. м ^ е д г .н де ез№ e p Z S 89

бар ед1, оны Ж. Мещцкулов тез мецгердь Хальщтьщ бакылау, аты айтып тургандай хальщтьщ кез1, кулагы болганда гана кырагы болады. Халыктык бакылау комитетшщ пэрмещц жумысыныц нэтижесшде аудандагы 6 iркатар олкыльщтардьщ 6 eTi ашылып, белсенп1 бакылаушылардьщ кырагылыгы аркасында укшеттщ мулю кайтарылып, кшэлшер жауапка тартылды. Бул лауазымды кызметп уш-терт жылдай MiHci3 ащарган Жексенбай Элшбайулы 1991 жылдьщ акпаны мен тамызы аралыгында Алматы облыстьщ партия комитетшщ уйымдык-партиялык жэне кадр жумыстары багймшщ жауап- ты уйымдастырушысы болып ютейдь Осы кызметтен езшщ туып-ескен Жамбыл ауданына аудан экшшщ орынбасары жэне аудандык аткару комитет! терагасыньщ орынбасары кызметше ж1бершедь Осы ауданда Сарыбай атындагы кол­ хоз баскармасыныц терагасы болып шаруашылык баскарган жылдары да оныц ем!ршде езшд1к i3 калдырган едь 1994 - 1997 жылдары Ж.Мецшкулов Жамбыл аудандык каржы- валюта бакылау бел1мшщ бастыгы болып ютейд1. Будан кейшп eMip жолдары б1здщ Карасай ауданымен байланысты болды. Жексенбай Элшбайулы 1997 жылы кыркуйек айында Карасай ауданы экшшщ экономика женшдеп орынбасары болып тагайындалды. Осы к ы з м е т сепз жылдай абыройлы аткарган ол Карасай ауданыныц экономикасын еркендетуге, халыктыц эл-аукатын, турмыс жагдайын жаксартуга мол улес косты. Оныц бакылау, басшыльщ жасауы нэтижесшде ауданныц салык жуйесл дамып, сальщшылардыц кунбе-кунп i3fleHici мен кажырлы ic-кимылыныц, салык телеупп заццы жэне жеке тулгалардыц, кэсшорындар мен ужымдардыц, мекемелердщ, шаруа кожальщтары мен кэсшкерлердщ сальщ зацдарына сай жумыс icTeyi - ортак казынамыздыц толыга тусушщ б!рден 6 ip кепш1 болды. - Менщ ем^рбаянымнын жаркын беттершщ 6 ipi - Карасай ауданында кызмет icTereH жылдарым, - дейд1 эцпме арасын­ да Жексенбай Элшбайулы. - Ец мацыздысы аудан дотациясыз, 63iH-e3i каржы-лан- 90

дыруына кол жетк1зд1. Карасай ауданыньщ экономикасыньщ еркендеп, халкыньщ эл-ауцаты жаксарган устше жаксара тусу! менщ журепмда куаныш сез1мше болейд!, ойгкеш менщ отбасым Каскелец каласында турады. Жекецнщ булай деуге толык кукы бар, ол Карасай батырдьщ тогызыншы урпагы саналады. Бупнде Жексенбай Элшбайулы Мевдщулов Казахстан Республикасы Мемле- кетпк кызмет icTepi женшдеп агентппнщ Алматы облысы бойынша басцармасыньщ - Тэртштш кецес хатшылыгыньщ мецгеруипа болып гстейдо. Бул кызметшде де абыройсыз емес, сешм бшгшен Kopinin жур. Ei3 Жексенбайдьщ кызмет баспалдактарына неге кещрек токталдык, оньщ ce6 e6 i жогары лауазымды кызмеггер аткару аркылы халкына адал кызмет erri . Коптщ муцын муцдады, колынан келген кемегш жасады, кол ушын берд1, улкен-кшннщ алгысын алды. Жекецщ Алпыска келд1 деп менен баска ешкш айтпай- ды. Баягы жас кезшдегщей эдем!, сымбатгы калпында. Жуз'нде 6 ip эжт жок;, ажарлы бет-элпетшен кашанда мей- 1Рш шуагы теплш туратын оны ж ш т агасы дегеншгз жара- сатын шыгар. Ирде мен одан: - Слздщ бойьщыздан кейб!р басшылардьщ боиында бар тэкаппарлыц, менмендк, еркоюрекпк, озшен кызмет1 темен адамдарга менсшбей карау тэр1зд]' касиеттер ащалм; щы. KepiciHine, Ci3 эзшкой, аккещл адамсыз, ез1щзд1 барынша карапайым устайсыз. Бул касиеггер Ызд! кор^тецщрш тургандай. Осыньщ 6 i3 re беймэл^м сыры бар ма? - деп сурадым. ' - Ешкандай жасырын сырым жок. Карапайым шаруа жануясында есп'м. Экем Элшбай OMip бойы трактор айдаган ецбек адамы. Ленин орденд1 механизатор еда, кейшп жылда­ ры дуние салды. Анам Зэрия болса ул-кыз тэрбиелеп есфген абзал жан. Бупнде немерелершщ кызыгына беленih отырган, бакытты эже. Мен непзшен ата-эжемнщ тэрбиесш алып ескенм1н. Атам Эбдкер1м Мещц пулов ел-журтца, ауыл- 91

аумакка сыйлы адам болды, ал эжем Кымкап болса суырып салма акындыгымен кепке танылган енер конган жан ед1, Ынтымактын кызы болатын. Кдрапайым, кеп балалы отба- сынан шьщцандыгымнан, ата-эже тэрбиесш алгандыгымнан болар, бэлюм, егер менщ бойымда ci3 айткан касиеттер бол­ са, - деп Жекец 6 ip нуктеден кезш алмай ойланып калды. Бэлюм, атасы Эбд1кер1мд1 eciHe алган болар. Жексенбайдын бойындагы енбексуйпштш, белсендшк, карапайымдыльщ, адалдык, тындырымдылык; касиеттер! осы атасынан дарыгандай. Эбд1кер1м Мецщкулов - ел1м1здеп кэсшодак козгалысыньщ алгаищы уйымдастырушыларыныц 6 ipi болды. Согыска дейш «Бурган» колхозыньщ баскармасы болып, халык шаруашылыгын еркендетуге улес косты. Согыс басталганда колына кару алып, нем1с-фашист баскыншыларына карсы урыстарга катысты. Майдан дала- сында жараланды да, 6ipaK тумысынан кайсар жан бэрше шыдады. Согыстан жевдспен аман-есен оралган соц бейб1т курылыска белсене араласып Kerri. 06fliKepiM атамыз таудыц суын тишд1 пайдаланып, ауылга жарьщ 6epeTiH су электр стансасын салуга уйыткы болып, ауыл ГЭС-нщ туракты жумыс icTeyiH уйымдастырды, басшыльщ жасады. Кенекез кариялар Эбд[керш аксакалдыц сол жылдардагы ерен ецбегш еске алып отырады. Эжес1 Кымкаптан да Жекеце ип касиеттер конган тэргзд1, олай дейтш ш п, кандай такырыпка эцгше козгалмасын, Жексенбай уткыр эзш-оспактарымен кайран калдырады, юморлы кыска эцпмелердщ uie6 epi . Оныц эзщцершщ ез1 eMipflin езшен ойып алгандай, уткыр сездерге бай. - Менщ эжемнщ аттан кулап жагы сынбаганда талайды суырыпсал- ма акындыгымен кайран калдырар едьау.., деп эжесш eciHe алады. Б1здщ байкауымызша Жексенбайдыц сезге шешен- fliri эжесшен жуккандай. Жекец осы жасында талай басшы азаматтармен 6 ipre ЖУРД1, 6 ipre кызметтес болды. Жогарыда келпргешм1з- дей, Бекболат,Тастан агалардыц тэрбиесш керген оган 92

СеУы Г у \" й Н¥РМаНбет0\"™ Н- № гарбек Бещ рсыновтьщ , бай J М|? ТОВТЫН да шапагаты тал,'. Жалгыз Жексен- . , . -уртщен шыккан 6 ipa3 Ж1пттер, acipece, Серш Эбженулыньщ камкорлыгына ризашылыгын бщщрш жата- беосЫ:г1 1 Т Ц I T ™ бфТуар ¥Лдарына к¥Дай ¥зак гумыр берин дейм13. И п жаксылардьщ шапагатына беленгенде ы спщ ьщыласыц ауганда акындьщ шабытьщ келед! екен: ’ Куртшкшз деп мактанып, Журелш кейде шаттанып. Куриден шыккан Ж1пттер Ауылды ,аудан, каланы, Облысты жур баскарып. Б1з ушш 6h ik аскарлар - Бекболат, Хамет, Тастандар, Нусшжан.Серш, Ед1ге Жазылмай жаткан дастандар! бздерщ салган жолменен Аскар тау, жазык белменен Журш келем!'з жэйменен Бэрш де Kepin елменен ... Ж еЙ ? 7 ”ЛеР' АЛПЫСТЬЩ би1Пне К0 теР1лген мерейтой иес! Жексенбай, ,щ .зшен repi оныц отбасы, балалары мен неме- релер! агаиын-туыстарь^дос-жарандарыкуанышкушагында YP- ецщкуловтар эулет1 ecin-еркендеген тамырын тереме а и т эулех, енегеш жануя. Жекецшц ем1рл1к cepiri Эдиса болса, терт бала тэрбиелеп есфген абзал ана, немерелершщ к>ан.лшына белен.п отырган эже. Каскелен каласындагы Абай атындагы мектеп-гимназияда устаздьщ етеД 1 Елше СДГархНаМнТАс'тМан’абШкШалабсфыУндiCа,HтiHурУа3дды1г.1 БалаБлюардьжшеытац жоспарлау министршппде жауапты кызмет аткарады. Дас- тан Алматыдагы Казак-Британ техникальщ университета оидагыдаи б т р щ , казФ менеджер болып кызмет (степ жур. 93

Кыздары да елпрден ез орындарын тауып, турмыс курган. Осылардьщ бакытты eivripiH Kepin Жексенбай мен Эдисаньщ жуздер1 нурлана туседь Кырьщ тогызыншы жылы, сиыр жылы тугандар ушш биылгы жыл кутты жыл болгалы тур. Сиыр жылы cyrri, бе- peiceni, табысты жыл болгай дейм1з. Ал осы жылы дуниеге келш, мерейтой куанышына кенелш отырган Жексенбай Элшбайулына 60 жасьщ кутты болсын! - дейм1з. Жамбыл атацныц жасына кел, ата-бабацныц аруагы колдап, жебеп журсш. Жаса, Каракыстактан тулеп ушкан кыран досым, Жек­ сенбай ! 2009 жыл. 94

МЭУЕЛ1 Б9ЙТЕРЕК КДСКЕЛЕЦ каласыныц енкейген кэрклнен, ецбектеген баласына шейхн осы 6 ip орта бойлы, нагыз казачка тэн коцыркай, ажарлы жузшен кашанда мешрш шуагы т е п л т туратын Усенбай карияны 6 api бшеда, атына да затына да каньщ десек, мунымыз асыра айщандьщ болмас едь Кун сайын орталык; Абылай хан кеш естен жаяу ж \\ р т поштага согып, одан e3i жазылган 6 ip кушак газет - жур- налын алып, колтыгына кыскан куш, аспай-саспай, e3i кызмет ютейтш экш ш ш к гимаратына карай келе жата- ды. ол жолында журпъщ 6 api онымен амандасып, хал- жагдайын сурайды. Казак агайындар: «Усеке,Усенбай ага хал-жагдайьщыз, денсаулыгьщыз калай?» десе, орыс тшда агайындар: «Усенбай Бахтиярович, как Ваши дела, как здо­ ровье?» деп асты-устше тусш жатады. Усекец болса бэршен жаркын амандасып, жузше кез токтатып, жагдайын сурап- 01лш, К0 Н1Л1 кетерш п, ажары нурланып шыга келедо. Жер- лестерш кермей, олармен шуйфкелеспей, эцпмелеспей кецш1 эсте кеншшейд1. Адамдарсыз оньщ кун1 жок Каскелечдпсгердщ де оны ездерше етене жакын тартуынын езшд1к сыры да жок емес. Усенбай Бактиярулы Тастанбеков - Кдскелен каласыньщ курметп азаматы. Ол Kici осы ауданда туып осп, бшш алды, ецбекке араласты, есы Каскелецнен эскерге алынын, екшпп дуниежузшк согыска катысты. Одан жараланып, II-топтагы мугедек атанып, туган жерше кайтып оралды. Осында кызмет ютед!, когамдьщ жумыстардьщ басы-касында журдь Аудандык газетте, партия комитетш- де, когамдьщ уйымдарда жауапты кызметгер аткарды. л жылдарда кептеген каскелецвдк азаматтарга шарапаты тиД1, тагдырларына араша тусп, кемектесп, корган болды, 95

эдшетаздш эрекеттерге карсы турды, шындык салтанат куру ушш курест1, акырында жещп шьщты. Сондыктан да болар Усекецмен улкен де, K im i де, катар курбы да санасады, ем1рл1к тэж1рибесшен тэл!м алады, акыл-кецесше токтам жасайды. Кунде тацертецгшк Усекец э и ш ш к гимаратыныц 6 ipiHiui кабатында орналаскан «Заман жаршысы» газетшщ редакциясына сокпаса кецЫ кеншшейдк Газеттегшер де осы 6 ip зиялы карияны экесшдей,атасындай кередь Аудандагы №1 журналист деп орынды мактаныш етед1. Шы- нында да солай, Усенбай Бактиярулы ец алдымен журналист. 0 м1рбаяндык деректе не назар аударатын болсак, алгаищы журналиспк жолын Каскелен аудандьщ «Социалиста майдан» газетшщ редакциясында жауапты хатшыльщтан бастаган. Алматыдагы eKi жылдьщ республикальщ пар­ тия мекгебшде /1950-1952 жь. лдары/ окып, журналист мамандыгын алган. Одан сон Каскелен, Енбекшщазак, Жамбыл аудандык газеттершде редактор болып, жемюп кызметтер аткарган. Аудандык кецестщ депутаты, аудандык партия комитетш1н M y n ie c i, бюро M y n ie c i болып сайла- нып, 03i ецбек еткен аудандардыц шаруашыльщ-когамдык OMipiHe белсене араласкан жан. Сондыктан да болар ем1рдщ мэнш жетж бшедь Оны буюл Жетюу OHipi жаксы таниды. Кептеген журналист кадрларыньщ каламыныц ушталып, ем1рден ез орнын табуына шарапаты тиген ардагер азамат. Дагдыга айналгандьщтан болар, жасыныцулгайгандыгына карамастан каз1р де редакцияга келген сайын жас журналистердщ газетте жарьщ керген материалдарына талдау жасайды, «мына жерш былай жазганыц дурыс ед1, - келеЫ макалацда ескер» деп агальщ кецесш берш турады. Орысша да казакша да, ею тшде б1рдей жазатын Усекецнщ айтканы жастар y u iiH зац. Мше бес-алты жылдан 6 e p i Усенбай Бактиярулы аудандык «Заман жаршысы» газет1 редакциясыныц шыгармашыльщ кецесшщ туракты M yn ieci, бэршпдщ акылшымыз. 96

...УСЕКЕЦ дуние eciriH ашкан ]919 жылдьщ куй ала- сапыран уакыт едь Казан тецкерюшщ патша уюметш кулатып,жещске жеткенше ею-ак жыл болган. Сонау киырда жаткан Казакстанныц 6ip ryKnipi Менжин \\Ka3ip Батан\\ауы- лында Бактияр Тастанбекулыньщ жануясында KiniiripiM той болган. Шшдехана устшде аксакалдар: Ульщньщ аты Усенбай болсын, еркен1 ессш, жасы узак болсын! - деп ак батасын берген едьСонда карапайым малшы Бактияр мен оньщ жубайы Зылиха кереметгей куанган.Тунгыштарыньщ дуниеге келу1 олардьщ бутан дeйlнгi турмыс таукыметш 6ip сэт умыттырып жiбepFeндeй болган. Жылжып жылдар етш жатты. Сонынан inici Ыскакбай, карындасы Нэзипа OMipre келд1. Жокшыльщ уакыт. BipaK ертенге деген ceHiM зор. Усенбай онга шыкканда экеа дуние салады. Барлык ауыртпалык анасына туседк Кайран ана бэрше де тезед1. Ею улы мен 6ip кызын кайтсем адам катарына косам деп, тун ущ ы сы н терт беледк Bip ryfiip на- нды 63eriiie талшьщ етедк Б1рд! 6ipre жалгап eMip кешедь Сейт1п жургенде анасын да кара жер кушагына алады. Он- бестер шамасындагы Усенбай мен оньщ 1ш-карындасын немере-агалары бауырына басады. 0 cip ece e 3ine ецбектщ алгашкы элшпесш уйреткен Сейсенбай агасыныц жаксылыгын ешкашан умытпак емес.Усекен 1935- ] 936 жыл­ дары Каскелендеп казак мектеп-интернатында тэрбиеленш б'л'м алады . Жасынан зерек, акылды бала сабакты жаксы ОКЫП, кезге тусед1.0с1ресе эдебиетке куштар бала батырлар жыры мен гашьщтык дастандарын басына жастанып жатып окитын дэрежеге жетедь Бесшш1 сыныпты 6iTipin, аулына келген Усенбайды б1рде немере бауыры Сейсенбай Райым- беков ужымшардыц жумысына салады. Ала жаздай енбек етш, табыс табады. Енд[ окуга баратын уакыт келе; Сол кез­ де Сейсенбай агальщ акылын айтады: -Усен, сен енд1 окуга бармай-ак кой, мына колхоз бастыгы I сыныптьщ, бухгалтер 3 сыныптык бьпммен жумыс icren, бастьщ болып, нанын тауып жур, сен де 5 сыныптык биимщ бар, олардан бшшщ 97

артьщ. Ертец бухгалтер боласьщ, одан соц колхоз бастыгы боласыц, окуынды кой, - дейш. Агасыныц ацгалдыгына 6 ip жагы KyJiKici келсе, 6 ip жагынан аяйды. BipaK одан эр! окуды армандаган ол Талгар каласындагы техникумныц дэйындык курсына кабылданады, api осында жогары сыныпта окиды. 0M IP-03EH ез агысымен алга жылжи бердь Абай атындагы казак орта мектебшщ жогары сыныптарында бш м алган уакыт жас ж ш ттщ арманына канат 6iTipreH жылдар едк Осы бшш ордасында жаксы достар табады. Молдабек Саламатов, Курмангали ¥ябаев, Бекен Ж устовтермен 6ipre журш, 6ipre турады. Одеби шыгармаларды б1рлесш окиды, 03i де ©лец шыгарып, эцпм е жазуга эуестенед1. Акын, жа- зушы болсам деген арман оны алга жетелей бередь Онжылдыкты 1939 жылы б т р г е н Усенбай кеп кенпк- пей 03iHin суйген кызына уйленедьОндагы максаты отау курумен 6 ipre соцынан ерген ini, карындасына пана бо­ лып, соларды eMip KeuiiHe косу ед].BipaK уш айдан кейш ол эскерге алынады. Алгашында Минск каласындагы полк мек- тебшде окиды. Танкист болып, согыс басталган туста Ба­ тые Белоруссияныц Белосток каласыныц мацында урыска кфед!. Партизан отрядыныц курамында Тула, Калуга, Мос­ ква тубшде HeMie-фашист баекыншыларына карсы аяусыз согысады, б1рнеше рет жараланады.Госпитальдан емделш шыгып, кайтадан кесктескен урыстарга катысады. 1943 жылдыц наурыз айында ек1 аягынан катты жараланып, жа- урынын ок Tecin, туган жepiпe оралады. Усекец кейшнен ез1 бастан еткерген майдан ем 1ршен естелж к1тап жазды. Бул ютап туралы Казакстанныц «Халык КаИарманы» партизан жазушы ^асы м Кайсенов былай- ша толганады: «...MiHe алдымда Усенбай Тастанбековтыц «Жалынды кундердеп жазулар» атты естел1п жатыр. Осы к1тапты окып, 6ip кезде ез1м бастан кешфген окигаларды eciMe Tycipin, катты тебф ендш . Согыстыц киын - кыстау кундершде узбей кундел1к жазып жургенше тац каласыц. Мунда согыстыц неше турл1 эд1с-айласы, солдаттар мен 98

командирлерд in м ш деи, орны, ара катынасы, тэл1мд1к- танымдьщ, педагогикалык жолмен алга тартылып отырады. Шыгармада басынан аягына дейш батылдык-батырлыктьщ, гапкырлыктын улплерш коруге болады. Ютаптыц ен бойы- нан адамгершшктщ, парасаттылыктыц, юшшейшдшктщ, тоз1мд1Л1ктщ, тату-б]рлпстщ жем!С1 мен дэмш сезшгендей эсер аласьщ. Ютапты окып шыкканнан кейш автордыц kim екенш ангару киын емес. Бул-Улы Отан согысынын батыр партизаны, армиямыздьщ тэж1рибел1 де бш пр, тапкыр ко­ мандир! Усенбай Тастанбеков. Ол кырык жыл кыргын бол- са да, ажалды олед1 дегендей, ажал аузынан аман калып, сол сойкан согыстьщ Tipi к у эа ретш де жас урпакка сол жылдардьщ шындыгын жеттазш отыр». Иэ, майдангердщ жанын майдангердщ журеп кандай тусшген десещзпп! Жогарыда эцпмем1здщ басында 6 i3 Усенбай Бактиярулыньщ е м 1Рде кептеген азаматтарга шарапаты ти- ген1н, тагдырына араша тускенш атап кеткен едш. Ce3iMi3 Дэлелд1 болу ymiH мына 6ip жайга назар аударайьщшы. ...1978 жылдын тамыз айында республикалык сатиралык журнал «Араньщ» 8-санында «Мшездеме » деген атпен Кршмамбетов мектебшщ директоры Сулеймен Досалама- новты жамандап сын макала шыгады. Онда «Директор озше жакпаган мугал1мдерд! жумыстан куды, парта жондеуге белшген акшаны жеп койды, окушылардьщ жазда кещпар жумысында тапкан акшасын ез пайдасына жумсады. Роза деген мугал!мге кол жумсады» деп жазылган. Усекен бул кезде аудандык партия комитетшде нускаушы болып ютей- TiH. «Аудандык партия комитетшщ хатшысы шакырып жа- тыр» деген сон алып ушып элп Kicire бармай ма. Ой - шай жок, хатшы: - Ka3ip бар да директорды орнынан алып кел, - деп буйырады. Усекен хатшыга дэл осы фак'плер осы- дан 6 ip жыл бурын бюрода каралып, ол фактшердщ 6 9 pi аныкталмаганын, жалган екенш айтады. Bipmnii хатшымен акылдасып, дэлелдемек те болады. BipaK хатшы бутан кулак 99