Жауынгер жыры Молдабек Саламатов

*** Айга карап мунайсан, Кунге карап кул<мде. Жазга карай тьщайсан, Гулге карап тун'лме. Хат ^Ж*//7 Г Алакандай ак кагаз, Сыры терен, сез) аз. Сырын туй де сый жаса, Жазган жанмен болма араз. Кун куу. мдеп келсе жаз, Бар табигат болар мэз. Тобыменен той-думан, Келге конса акку каз. Гулге тунеп кебелек, Булбул окыр тан намаз, К^ызга ук! сек[лд], Жарасады эзш, наз... Кугнмдесен - кенл!м жаз. Тунжырасан - не лаж? Жаз кек майса жамылар Гулден ук) тагынар. Ай кер[нд)н кез)ме, Кун бар ма ойым табылар? Тшег!мд] бермесен Тауым таска шагылар... 99

Ак жузчщ] кермесем, Журек жудеп сагынар... Судан тунык, суттен ак, Кундей жайдар мшезщ. Алтын Айдай ак тамак Дуниеде б)р ез:ц.. Тату жандар ундемес, Б:рш б)р) кундемес. Ер кэд[рж б)лет]н Ест] - мшд] м[н демес. Дос сактаган аманат Еш уакытта к!рлемес! 1здеген Ь кездесер Б[рде ерте, б)рде кеш. Кунде кел!п турар ем, К^онысымыз б)рге емес. Десен, сэулем, - \" м е т тос Журек тасу, кен'л кош. Жылы сезге келмесен Отер сонда ем1р бос... Жасымыз б1р шамалас, Заманымыз аралас. Ел кермеген еренсп, К]С) кенлш таба алмас. Саналыга намыс кой, Сылдыр м!нез, ала каш. Сездщ тулей ем;рде Байыбына бара алмас. Ом{р турмак )лезд1к Колкага да жарамас. 100

Сезде турмау маган жат, Одан етпес жаманат. Сен! суйген журег!м Б1р ез1не аманат! Карлыгаш Цус адалы царлыгаш, Болган екен кацгыбас. Эз1 жокта уяга Шубар жылан салды бас. Цанга кумар ежелден, Эм)рге онын каны кас. Шыр-шыр етш балапан, Кезден парлап тамды жас. Адам болган араша, Кезшде сол жанталас. Жылан жерге сылк етш, Мылжаланган канды бас. Содан бер! карлыгаш Адаммен дос айнымас. Карагай Тау басында царагай, Эм)0[ жас баладай. Тайган емес егннен, Мейюбандь: анадай... Кияга артып иегш.. Герецнен теу:п шыгады, Куннщ ерк!н суйед) Кул)мдеген шуагын. 101

Таудыц керк! карагай Кез тартады алыстан. Алды-артына карамай Шыцга карай жарыскан. Тау тагысы мекендеп, Бауыр басцан тес)не. Царагайды уксатам Мен элемнщ кеш)не... Буралып ескен кыпша бел, Сулуга б)ткен бойы бар. Жайлауга жазда шыкса ел, Карагайда тойы бар... Цыс келгенде ен'нен, Ажырамай жаз керк), Кыста жаздай кершер Басканьщ бар ма ез ерю?! Аяз алмас буриип Сауытындай батырдыц. Жылуы оньщ кун нуры- Журепндей акыннын! /7 Соцырдыц цайгысы \"Дуние, дуние\" дейд) ел, К^андай екен дуние?! Егер мендей бэр! де Болса оган юм ие?! Туып керген кызыгым 102

Анамныц болды ак тес). Балбырап дана уйыктаган Мамык тесек - ак бесж. Эз!м ез боп кермедим, Ест)п, устап сеземш. Эм1рден сол кергетм , Тун дуниесш кезем)н... Жетепнде б)рдеуд)ц, Не таякка суйен!п, Жас балаша журемш, Киоска удайы тиелш. Артым туйык, алдым ер, КецЫ м каяу, кез)м кер. Жарк етш б)р кулу жок, Кек1ректе цайгы - шер, Мен кергем жок сэуен], Жазды, гулд], сулуды. Сол себепт)эуел] Мен:ц кун[М суыды. /7 л^ГА/.М. /^4.^ Шие Шиеден ерте п)сет:н, Бауда жем)с кермедш. Шарабы кайда 1шет)н, Шиен) керш шелдед!м? Моншактай кызыл алшаныц, Дэм) кымыз татыган. Табактап берсецтаусамын, Бул не деген т э т дэм?! /7 м рим м. жь^7. Аямагь/. ЮЗ

К,ыз сипаты Цызда бар сырты сулу сез) алтын, Суйк:мд) тым суЙ!кт1 керсен калпын. Аз гана эзйщессец бел)п ойды, Ашады кек!рект! жуз: жаркын. Кез болсан осындаймен, боз балалар, Багалап суйген ерд!ц б<лер наркын. Цыздар бар сыпайылап )3)н баккан, Кас циып, эрлеп бетп опа жаккан. Кенне керкемдеу боп унай цалсац, Оннакшып кез: алыстан, касын каккан. Бул емес, жн )т, жольщ, сырынды туй, Цыз суйсец тандап, тауып б;реуд)-ак суй. Бул созд! тасыр укпас, талапты угар, Бар болса ар, уяты, басында ми. К1рд! акыл, жетг) уакыт сезд: угарлык, Менде де жаксылык жок мактанарльщ. Аз гана сезд! курап айттым эзш, Агайын, ага, етпе тарлык, Дегендей: аз сез - алтын, кеп сез - кем[р, Осымен жазган елец 6гг*п барльщ. Арнау О, менщ жан княтын жандас досым, Э м 4р] ем[р1ме жалгас досым. Ойы б)р, журег) б)р, кексеу) б:р, Бул элемде оз)ммен кандас досым. 104

Дуние естен шыгады с е т керсем, Сен де солай боласьщ мен1 керсец. О, даригай, арманым болмас ед1, Ел)м мен достарымньщ алдында елеем! 7 7 .мзусьли, жь/у/. Несер Жай булты тауды жагалап, Цалай карай ауасыц? Цай жерлерд) аралап, Цай шендерге жауасьщ? Жаусан жаугын б]рыцгай - Жер желег) кулпырсын. Ай мен кунн)ц нурындай Элем керк! шын тусын. 1Шлден!Н бойын серпткен Сол несердей жаздагы. Акын ойын ерб)ткен Жырдьщ оты маздады. Татьяна э т Эуелде Абай салган орыс эн), Эм;рде жаеангырап келед! эл;. Емее пе тамылжыган \"Татьяна\", Кен'лдщ кун шуагы, журек пэр)? Салмапты муны Абай ертег) уш<н, Талайдыц шыркаганда ертед) )Ш1Н. 105

Кен даланы шарлаган кун нурындай, Адамнын жадыратты жан жуйес!Н... Сагыммен сэн тузеген сулу эн), Болашактын бершт1 б:р бейнес1н. Сапарда сагым кешкен сары даланы, Осы эн б]р гасырдай аралады. Орыстьщ аруыньщ еплген), Кыр кызыньщ жанын да жаралады. Даланьщ тоты кусы энип Кулэш, Эндерд1ц тэн'Р'не жайган кулаш. Дауысы \"Татьянаны\" шыркаганда, Элемн1Наспанына ж еткет рас. Сэулетай ^Салй/д* Журд)м талай езекте кун батканда \"Келш1-кел\" - деп жулдыздар т)л катканда. Бэр1 ес)цнен шыгарды-ау ак б1лег1н - Айкастырып мойньща кыз артканда. Цайырмасы: Кыз бен ж; пт екеу:-ай Сездер)Н!Ц шекер]-ай. Баласындай уюн]н Кай жер екен мекеньай?! Укшер! улб1реп калын камыс Откен сырды еткендей кулак кагыс. Цоныр кузде конысын ауыстырып Жана таныс болганда кетт!-ау алые?! 106

К,айырмасы: Келбетшщ келген;-ай, Колан шашын ергеш-ай Бота кез!н тецкер1п Ць[йгаш касын керген)-ай. К,ар жауганда Ак булт т е т п , кар борап, Кырау басты орманды. Ак боранды аркалап Дауыл турып долданды. Арык-турак бурсендеп, Аяздан жан корганды. \"Жауган карды керсем\" деп, Бала жур бшмей тоцганды. Боранньщ тус1п алдына, Кар да ьщтап жауады. Кар уст)не кар ойнап Ак тунд[Г)н жабады. Терезеге тесйнп Бикеш карга карады. Узак ойга )лес)п Тунжырады кабагы. Суйгенге жазган хатыньщ, Кептен келмей жауабы. Кдгазга жасы тегш!п Айнага тен!п карады... 107

Мелд!реген кез)нде Суйген жардьщ оты бар. Бул жумбак - суйген тесше - Караганда окылар... Дауыл удеп бораган, Царлы бултты куады. Сай-саланы ораган Зэрл! боран тынады. Булт ыдырап, жадырап К у тн и кез: ашылар. Улпа карга жалтырап - Меруерт, маржан шашылар... Жалт-жулт \"жанган\" улпа кар Кун нурына шомылып. Кардан кезщ \"уялар\", Кун отына жолыгып... Айналага агарган, Журек мэз, кез тоймайды. Менше карга караган - Жан да осыны ойлайды... Махаббат не? Махаббат не, сую ме, Я жану, кую ме? Не журектщ журекке - Сену), бас ию ме? Махаббат кызыл гул болар, Ган алдында ашылган. 108

Не меЙ1рл1 кун болар, Нур сэулес) шашылган? Махаббат шолпан жулдызы, Танмен б]рге туатын. Журег1чд] тулатып, Кул1мс:реп туратын. Махаббат нурлы ай шыгар, Кешпе алтындай келк1ген? Бул ескен шынар кай шынар, Шолпан туган керк1нен? Жалын шыгар, от шыгар, Кеудеце туссе куйд1рген? Балкымай буган К1м шыдар, Осысы-ау С1рэ суйщрген? Махаббат екен кандастык, Канга-кан жылы тартпай ма?! Суй)п алган жар ыстьщ, Кун санап жалын артпай ма?! Отыма отын жамады Ак дидары кул1мдеп, Кез) тунып карады. Ак тамагы улб;реп Жаркыраган кабагы. Цараса сэуле кез1ме Журек оты жанады. Оз)мд1 тартып ез!не Отыма отын жамады. 109

Опырмай, бул шалдарда нысап цайда?! Жана дуние керсе де, (Есюн! ем)р кемсе де), Жацальщты жат керш, Еск1Л)кке тап бер!п Жургендер бар арада. \"Баягы\" уш!н олардыц Мал мен басы садага. Алпыс жаска келсе де, Кэрш)к эбден жецсе де Шалдар кетт) шамданып, Ырык бермей ецсеге... Кьчды керсе эдем I Еске алып кене кэдет, Кемп!р1мен кел1спей Бузуы онай узден). Ерегессе екеу< Шалга ермек дап-дайын. Тез таркатып некен! Таба кояр жагдайын. Сол шалдарга аялдап, Керей!к жайын баяндап: 110

\"Жана турмыс\" аулында Байсалбайдын, Цыздан жуз) кымсынып тайсалмайды. Балалары б1р арыс ел болса да, Уш эйелдщ буымен алшандайды. \"Политотдел\" аулында Сакабайды, Журт неге б1р кияга такамайды? Мугедек деп кемп!р:н кес<рлен)п Токалын топка ашып атамайды... Сондагы Бартел1 мен Кайтел)н!ц, Жастыктыц жетег)не кайта еру1Н- Жен кер!п кошамет кып жургендер бар, Шалдардыц еске алып: \"кайтемшш\". Дагдысы елге аян Дабылданьщ... Талгамай ала берген табылганын... Б)р айда уш некел1 болгандыгы - Емес пе такымыньщ кагынганы... Мал мен пулдьщ куш1не арка суйеп, Цызды аймалап шалдар жур кызыл иек. Сэулетт) жаксы ом]рдщ керуен1нде Еск) ем)рд[ц тамтыгын кошке тиеп... Олардыц жатса-турса ес<л дерт1, Ептеп-септеп бурмалау эйел ерк!н. Жен ушынан жалгасып кальщ бер!Ч, Басып жур шараппенен езек ерт1н... Ойпыр-ау, бул шалдарда ныеап кайда? Нысап болса \"кыздарын\" кушактай ма? \"Алпыста аркандаулы аттай\" деген, Аягын ез1-ак б)Л)п тусатпай ма?! 111

К^ара к а ты н ^Д1ь/,мл/? бфл/еге/у 6 деле// з/Уелге ///ь//'/?/?/-/лла//^ Сонау кырдан эдем1 ел караса Жакын кел;п калыппыз тан-тамаша. Кара кел1н устаган осы уйд)ц Шацырагы би1к те, п ей т аласа... Кес1рл] кел1ншект1ц аты Секер Секерл)п кер1нд! б1зге бекер, Аулынан б1р топ ж)Г!т куры ж)берген, Пей)Л1 жаман жан екен елден бетер. Ж йУ/лж /946 жьм. ^^^ Акыл мен уайым б!р туган, Дэл сол естен тандырмас. ^^^ Кузетем деп жолынды, Кудер узд]м уйкымнан. Устаймын деп колынды Журдай болдым сыйкымнан. 20 лазая /946 жьж ^^^ Алыстан арбап келлрд), Сен1н сулу дидарьщ. Алып мен)н ерк]мд) Жан жарамды кинады. 112

Кун шыгыстьщ шынайы Кара кез сулу еркес), Батыска жагып шырайьщ Кецщдщ куй]н шертес!Ц. [и1рд!Н толган айындай Шолпаным кулген тандагы. Назарым сенен айырмай Эзэз)лдей арбады. Айдын жуч! акыкгай Куннен куйган куйманы. Айсулудын ажары Айга орнатсам сыймады. Менщ мерген назарым Баскага оны кимады. А к жуз!ме нуры орнап Сэулемнщ сез[ ес1мде, Журег1ме сыры орнап Мэцг! шыкпас ес1мнен. Шымырлап бойга жайылып, Журект; билеп экетт1. Жарадан жан айыгып Бастапты еск) эдстп... Айсулудын ажарын Ай урлаган кер1нд) Мен1н есш назарым Алган адал кецшд!. ПЗ

Беу, бойжеткен царындас Беу, бойжеткен карындас, Кулын муше, талдырмаш. Ынтык болган ез!це Жалынды журек, балгын жас. Ойынды бел сырыма, Кул[мс1реч кещл аш. Жарасып тур эз)Л]м Жасьщ к]Ш1, ой курдас. К^уралай кез, калам кас Эз)не ынтык талай жас, Кун кер1Н)п жуз1ннен Ай да езщмен боп сырлас... Тулаган кыз журегщ Журег<ммен жалындас, Керсем де кер аузында Кез1м сенен жанылмас. Эз:цнен баска, элемнен - Маган суйген табылмас. =)!=)=!)= Аулактатып !ргенд! жуытпадьщ Б1рак б]лем жас шакты умытпадьщ. Мен де кимас достыктьщ кызгышы боп, Саган ауган кецш)мд] суытпадым. Киындьщка мен кенд)м, сен кенбед:ц, Неге оны мен!мен тен кермед!н? Жаттан тапкан жакыным жайлы болар - Деген оймен мен! оган тенгермед!н. П4

Жайлы екен деп жарыцыз жазгырмаймын, Одан кет деп жэне де азгырмаймын. Тшепм сол жастык деп кунде-кунде ез{щп баскалардай наз кылмаймын. *** Алкасынан гул тег1Л)п, Танауынан кун кершш. Алатаудыц арда емген), Акмаралдай тур керм1п. #^^ Сырты бупн болганмен, [Ш) куыс Сыгымдасац - т!рл)п б1рак уыс. Мундай жанды екпейд], ез1 туад Б)ле алмадым; бул туыс кандай туыс? Эйтеу1р б1реу елге журген кул1п... Жен бшмес, жора бммес бала ж ^ т, Ой-санасы еспеген шала ж !г т Улкенд! - улкен, юш1Н1 - юин демей Ар-намысын жояды карап журш. Бос каларын ем)рден туЙ1нбеген, Ант урганда болсашы титтей куд1к... Эрттей жанган ем)р) боска етед1, ИЛрк)нде жок сиякты арман, ум)т. Эз хал!Н1н мундайын ацгармайды, Эйтеу)р б)реулерге журген кул!п... 115

Б1реуге Жуз: жылы екен деп, Ойынан аулак болмагын. Жетпест1 куып жетем деп, Шаршама, оцай сорлауыц... Укпаса сен!н сез!НД1, Бшмес, сфэ баганды. Аз гой козгау сез;мд], Туймесе ой-санаццы. Дэме деген коцш гой, Турлаусыз жэне тураксыз. Нэпс1ге еру жецш гой, Муны 1стер арсыз, уятсыз. М)незд[ болсан жайдары, Жен'лтек деу дурыс па? Ойьщ болса байсалды Сабырлысьщ жумыста. \"М1нез! неткен жен'л деп, Бойы аласа юпп гой... Мэнсабы зор тец!м деп, С уй гетм егде к!С! гой\"... Деуд: калай угайын, Бул да дурыс шешу ме? Кубылса буйт!П шырайьщ Адастыц, уста ес!нде. 116

Уцпаска айткан асыл соз, ///елел'. Пэтуасыз, багасыз. Кек:рег1нде болса коз Мейр[не-ак канасыз. /<^алгж//, Аяцталмаган баллада I Нырмызы кшем кек жиек, Кызыл арай кун батты. Айналаны ой билеп, Жас журекп тулатты. Ыстык ауа салкындап. Кунг:рт тартты айнала. Жулдыздардан сыр урлап Жузд! кекте ай гана. Булбул бауда сайраган, Кецш! ауып бойжеткен. Жакын кел]п айнага Эгкенге алые - ой кеткен... ...Жаздьщ салкын кеш)нде Кыз орманга бепейтж . Кэр! кайьщ ес{мде, Соны айналып кетпейтш. Кайында терец б]р сыр бар, Орналаскан журекке.

Сулуда сол б:р муц бар, Арналган жас тулекке. *** Кепт1 керген сол цайыц, Тарткан талай уайым. Сан кыргынга куэ боп, Орт шалган манайын. Аруда арман цаулаган, Журекте от лаулаган. Тагдырдан жеп соккыны Сонан кайтып жанбаган... Н Жазгы тан. (Шшде) шекара. Цайынды орман кекала. Кузетте кыран туратын, Озенмен шектес ек] ара. III Кызыл арай сэуле нур Шашырап кун шыгатын. Жер кайыскан кальщ ну Шырай бер<п туратын. Кеш жулдыздар айтып сыр, Алтын ай кекте туатын. Орман толган бекетгер Сауык-сайран куратын. 118

Неге кулдщ?! АЯУ7Д-Ы//А/// \"Уатж? Аа//у\" з//м/ея Неге кулд<н? НеН1 61ЛД1Ц? К!мге т:кт!Ц кез]цд!? Элде тмнщ Раушан гул1Н Тербед)ц жан сез)мд1? Сшен катып, Шиыршьщ атып Кулген1ц-ай, курбылас. Гулдей анкып, Сырга батып, Кун нурына болып мае!.. Жыр цосындай, Жыл кусындай, Сен[ кердш елкеден, Жан курбым-ай Кылыгынды-ай, К,ыз м[нез)ц ертеген. 2 7 адт7а^ /94^ ЖЫ77. Шал ацынга Сен ез)ц расында акын-аксын... Эз тец:цнен адаскан акымаксын... Кемсеццеген бейшара кызыл иек. Ет[кгей ылай кешкен какырапсын... 119

Жамбылдыц ел!М1не О, сабаз, кайран Жэкем, булбулым-ай, Айткан жырын аспанньщ жулдызындай Тецесен нен! соган жарасатын, Кьчдардын кэмшат бер!к кундызьтдай. Арнасын алтын жырдыц ашып кетт1н Кез болмай керек журтка б)р кун)н-ай. Эрен жуйр1к елецн1н эрш ашып, Алдына жан салмаган дулдул!м-ай. Ажалдыц эрк1м бармак аларына, К)м юрмес цара жердщ канарына. Жамбыл емес, жаралган жанньщ бзр:н Тартады жер езшщ танабына. Жер-жерде булбул кусы конгалы отыр, Жамбылдын ушып кеткен дарагына. Журтымньщ журег!нде Жэкен Т1р1 Тастаган талай улг; жаранына. Акындьщпен элемнен аскан жыры, Касиет кеп жырында алуан килы. Устайтын ец алдыма бет каймагым Цазактыц Жэкем болтан эбтр1. Эби1р эркезенде алып бердщ, Халкьща асыл сезд] тауып бердщ. Сонбейт)н дуниеге жырдан шырак Одактас ордаларга жагып берд]ц. Кеп ултты барлык ел1Ц кауымындай, Алпыс улт ата-жецге, бауырындай. Майданга елен'чмен сэлем жаздьщ Ерлердщ кагып турган дабылындай. 120

Сол кунде ол кажымайтын кайрат болды, Эскерд)Ц жауды жецген каруындай. Эдебиет тершщ как мандайы Иес! аскак жырдыц, алыбым-ай. Картайып, ажал жетш жырын олмес, Тарихта дацкьщ калды кунге тендес. Ел суйген еркшджтщ тунык жыры, Урпактын журег[нен мэнп сенбес. Бесж жыры Элди-элди, шатпагым, Бет!ндег1 сатпагьщ. Ел суймесе суймесш, Оз:м суйген аппагым. Айналайын, талпагым, Цойдыц жун! калпагым. Ел суймесе суймесш, Эз)м суйген балпагым. Айналайын, тайпагым, К,ойдьщ жун1 байпагым, Ел суймесе суймесш €Ым суйген жайпагым. ^^^ Опырау, жаным, бул калай, Цабагьщ неге туйшд]? Айтсацшы шыныц булдамай, Шешерм:з сонда туй1нд1... 121

Оьпр туралы Кайынды орман, талды орман царагайлы. Буларды уйш) болмак аралайды. Ел-журтты аралаган сыншы болар, Туганнан акыл деген жаралмайды. Эм1р деген кызык кой тангажайып, Ол - еткел, акыл, сана, салма-кайык, Эткенщше керес!ц кермегенд], Жарлы да боп эм жанга, малга байып. Эту киын муд;рмей сыдыргылау Эм[р деген укпасты угындырар. Еркелет)п ес1ркеп, не эурелеп, Тогыз сакка жуг1рт!п кубылдырар. Эм1р тег)н емес кой жайма-шуак Тудын енд! елу бар ойла, шырак, Жаксы менен жаманды айырмайтын Макулыкка турасьщ калай шыдап? Эм)р ек! м)незд1: ащы, тэтт:, К]м ойланып осыньщ дэм)н татты? Тумай жатып туагеш енкей пысык, Уялмастан суйед1 рахатты. Эз басыньщ кайгысы ойындагы Кешпес дэулет керед! тойынганды. Ел! Эган б)р ез)нше жарапазан Жан жарасын кермейд! бойындагы. Ойлан! деген кюш) К1С) демей, Ар керед] ез М1Н1Н мойындауды. Мал мен бастыц, атактьщ оп-онай-ак Г1рш1Л]кте суйылып, койылмагы. 122

Оймен болжап, журекпен сезе бшсен, 1сщ ушпа, м]нез!ц болмас юршен. Кергенщнщ бэр)не ой токтатып, КекеЙ1це тоцысаи, кез)це 1лсец! /9 /94УжАМ, Адам организмдер1 туралы Болганда: кец[л - сагым, ойыц - булак, Жангырып дыбыс тартар ск; кулак. Мецгерген тула бойды мый дэн1шпан, Корсеткен бар кызыкты кез)ц - шырак. Болганда касыц камыс, шашьщ курак. У стал тур ет суйекпн басын курап. Жаралган денен - дала, тамыр - арык, Арыкпен кан дамылсыз агып турад. Канда тур бар тагдыры тула бойдын, Он саусак - кызметкер! акыл-ойдьщ. Мый нускап, кез керед!, кол )стейд), Жумысын достык, кастык, кызык тойдын. Зауыты таза канньщ екпе, журек, Ею аяк денен) тур т)ке т[реп, Дендрит, нейрондардын козуынан, Узд)кстз цснтрще сез!м к[ред. Т)л - булбул б)р бакшада турган сайрап, Отыз т)с - ди]рмен тасы койган кайрап. Лейкоцит паразитт[н кузетш)С1, Соктьщса микробтар калар жайрап. 123

Леп берген бар денене ек; танау, Карацыз: терт мушещз кырык жамау. Асказан, 1шск-карын 1Ш1цдег! Уксайды кец сарайга тург ан анау. Аш у мен акылыныз - мый баласы, Кептен бар екеу1Н1ц тай-таласы. Акылын ашуына билетт)рген, Бэр] б1р баста миы жоктьщ касы. Ж:?, /94^жА/,7. 124

АЛГАВЩ Ы БАЛГЫН ЭЛЕЦДЕР1 Ана кулд1 Кешеп куц атанган шерл] ана, Актарган журег1нен [перд1 ана, Кенл< шат, куанышты журектер], Буг)нде кундей кулген енд! ана. Енбекке, окуга да праволы Табылар бэр! алдынан сураганы. Дем алып, эн1н салып шат ем]рд:ц Шыркаса дауысынан жыр агады. Эм]рд)н бупн ана инженер!, Когамньщ мандай алды кайраткер!. Б!Л1МД1, ТеХНИКаНЬЩТ[Л)Н бшД1, Ел]мн!н ен ардакты енбек ер!. Эм)рде тунгыш рет ана кулд], Аялап алтын айды, кум:с кунд), Ел1мде ез] болып ем)рге ие, Шыркады шыцга орлепп шаттык унд]. Анам кулд), кулем!Н, шаттанамын, Санадан жыр фонтанын актарамын. Бакытты анам сут!н актау уш1н Нажымас батырлык !с аткарамын. Коалам мен1ц жолдасым Калам менщ жолдасым, Ушы болат, коргасын. Сиямнан судай сылдырап, Жыр асылы коздасын. 125

Кисы к сызба, бурылма, Оз1це езщ берж бол. Жат )зге туспе, урынба, Маган ер)п сер1к бол. / 977жьм. Орле енер ор1не Ой зымырап, кец1л колбеп. киял самгап, Санадан достар уш1н маржан тандап. Жауга оц, метр:мс!з асыл жырды. Актарсын отюр калам талдап-талдап. Жаз, калам, тек маржанын асыл жырдын, Орнектеп еленменен сырмак сыргын. Асыл сез, акын жыры аспанга ерлеп, Ел!мнщ араласын ойы, кырын. Аскар ой, курыш дене, болат журек, Жас талант, патриот, миллион тулек. Онердщ шьщын алып, табигаттын Тагысын табындырып, кекте жузед. Ом1рд1ц бакьпгты ескен балгыны жас, Тш1 от, каламы ок алгыры жас. Отанды анамыздай кузететш, Б1з кыран, бала бурк1т шалгыры жас. Отан уш1н ел!мге басын Т1ккен, Халыктьщ адал улы, айбыны жас. Онерд), техниканы мецгерет1Н Отанныц шалкар дария-айдыны жас. Шыгайык шынына енер ерден ерге, Жас талант, патриот, шьщга ерле. 126

Шалкындар. жас достарым, батыл болып, Онермен гарыш гарга ерле-ерле! Ойна, улан Нурлы ем1рд]ц еркетайы Ем!н-ерк1н ойна, улан. Ата-ананьщ шолпаны сен Кец1Л1 шат жайнаган. Сен болаттан кайтпайтугын, Ос бер;к боп цурыштан. Душпанга атып ажал огын, Жандыратын кылыштан. Дем ал жаздыц кушагында, 1н1шег ]м, бауырым. Сен лагерьден келед1-деп, Кут)п отыр бауырьщ. Ауылдагы сен!ц анац, Бал бес[Г)н-мектеб]н. Онда оцып, б)Л]м, енер Уйренет)н \"чентепм\". Э н ш ! 1Н1Ме ///;ес//у&7ЯА'<эль/А' лгерл&м еяер ол//м/7ж^<эсь///а Таннын салкын самалындай, Жасыл гулд) тербетт1. Шаттык эн!н шырцата ол Би)к шьщга ерлетт). 127

Энш тындап жас бебект:н, 7^7?<Ужьж Кулак куршын кандырдым. 1н)мменен болган кунд!, Мэнг: ес)мде цалырдым. 1н:м эн1 кандай нэз:к, Жылытады журект1. Кек1рег!не г у л т тагып, Ойнатады бебект1. Аялаган анац - Отан, Шат о\\прдс кул1мдеп. Суйс]нд)ре тагы да айт, Бесж жырын, )Н]шек! 24 Шын журектен сэлем!м Булбул УН1М, ЖуЙр1К ТШ!М, Тамылжытып энге бас. Жалындаган сезд! шырын, Шашу ет)п тойга шаш! Сез маржанын туптен тартып, Асылдарын алайын. Жырды тындап кул)мдес[н, Вожатыйым - агайым! Вожатыйым тойь[ буг)н, Кептен куткен куанып. Барабанныц дауы стары, Кекке уласкан шубалып. Алтын елкем кырмызыдай, Буг;н м)не езгерген. Эзгерген[н нурга толып, Миллион-сан кез керген. 128

Мен болашац жауынгер Бакытты, шат журепм, Сен шатсьщ - мен кулемш. Алтын айды аялап Кулген кунд[ суйем]н. Аспанга ушам шарьщтап, Шынды, кузды суйем!н. Мен болашак жауынгер, Болаттан сауыт кием!н. Топшым болат тозбайтын, Желкес!н жаудьщ киямын. Цоргаймын анам - отанды, Кул кылам жаудын суйег!н. Боламын ацын атацты Боламын Отаныма жазушы - ацын. Жырыма езек ет)п ел!м атын. Ць[рандай цурыш канат, болат топшы, Боламын, суйед мен: улы халцым. Боламын, болам десем болып турмын, Ел1ммен б)рге нурга толып турмын. Шарыктап Отан берген канатыммен Ен би)к шьщына онер конып турмын. Болам акын атакты улы ем:рге, Жыр айтам Отаныма, улы ел1ме. Мендег! барлык рух, барльщ Ж1гер Халкыммен, Отаныммен болар б)рге. 129

Ацын ага 1н1цн:ц тында сез[н, акын ага, Журектес б:р туыскан, жацын ага. С 13 менен элде кайда кеп керд1Ц[з, Кергеннен айта отыргын акыл, ага. Тындауга цумартамын дастанынды, Пернес]ц домбыраныц басцанынды. Отырмай бекер боска жайма-шуак, 1нщнен бацытгы жыр тасталынды. Отанды жырлайьщ б[з унд1 косып, Жыр кен1 актарылып жатсын жосып. Болайьщ октан ушкыр, желден жуйр!к Кун мен ай аспандагы алсын тосып. Шертед! энд1 журек цылы Дур-дур журек дуб)рлеген, Мелдер кез!м кул!мдеген. Таскын коц[л тан шапагын, Уялаткан,тур)н берген. Сыр-сыр калам жоргалады, Сау-сау жырым соргалады. Там-тум ойдан кесек-кесек, Сана еленщ дорбалады. Кул1м-кул1м кун карады, Жымыц-жымьщ нур тарады. Сылдыр-сьшдыр булак агып, Шырын-шырын ун тамады. 130

Жарцын-жарцын кыздыц жуз1 Эрттей етк]'р жаздьщ гул;. Луп-луп ет1п каньщ журю, Шертед) энд! журек кылы! Бацытты 7у/а// Саган арнап елец жаздым, Куралайым, тотышым. Мен агацмын, есейгенде Кольща алып окырсьщ. Карындасым, Бацытым. Уйыкга тыныш бесжте. Айдарлым алтын, сэулетт!м. Тудын сен, к у т м , нес1пке. Акьщтай ак, айдарлы, Кундей шыккан кен'ЛД!, Олец[м саган байгазы, Болгын, кекем, ем!рл1. Отанда шалкып есес)ц, Атьщ сен!н Бакытты. Кызмет ет1п ел!не Суйг1н туган халыкты. Мен де, кун)м, шаттанып, Мей)рлене караймын. Эз колыммен аялап, Тулымынды тараймын. 131

Кещлге Жайдары, жан суйс!нер кен*л ш)рк!н, Цалганьщ ес]цде ме неше дурк!н?! Орттей жанган Т1ршшж - ум!ттер1м, Лып ет]п су сепкендей сенер б)р кун. дя//7'йд 7Р44 жь/.у. Кербез жецгей Кербез женгей керш)п кет)п барад, Бойы уйренген жер)не жет1п барад. Келтелеп колац шашын, бет1н борлап, Б)з екшес) сур!нт]п шеюп барад. Кайырмасы: Акау жецгетайым, Етсен пайым. Жур)С[ц цайыныца Болды уайым. Ацау, жецгетайым, Сенщ жайьщ - Мен турмац Осы отырган журтка уайым. Ею ерн1н[ц бояуы т!ске шапцан, Ост)месец, жецгей-ау, н е т т барад?! Токтатып-ак сегер ем, танымаймын, Б:рак сагал болганьщ етш барад! /943\" жь/л. 132

Шалга тиген царындасца Ага-жан, кет1п барам Алматыга, Ауылдан ерте шыктым шалды артыма. Сонымнан ж)г:т куйеу жете ме деп, Караймын жа.птак-жалтак алды-артыма. /Р4 4 жь/л. Б1р жецгейдщ айтцаны ( ^ / 77^ - М)не \"ак куйрык\" шайым, Каншы, сэулетайым. М1не турл! жем!с, К^урт, ]р1МШ!К, майым. - Келсе ез)ндей кайын, Оган бэр] дайын. Оз)ц де уга журпн Б1здей жеиге жайын... ... Этк1зш эбден айын, Кайын келген сайын, Куырдак боп цалады, Элг] жецгетайым. /944 жьм. ЭНШ1 Замандас домбырасын шертш отыр, Денем уйып, сез)м сал елт!п отыр. Цазактьщ тамылжыган тэтт) эндер], Соцынан тындаушысын ертш отыр. 133

Булбулдай кемекей) булкшдеген, Дулдулдей шабысы бар ]ркшмеген. Энш!н1ц ест4генде шалкыма энш, Элемде жан калмады суйс:нбеген! Кудаша дя/мея/ Келгенде жен сураса, Болды маган кудаша. Жайдары жуз суйюмд], Цурбы жан ак кубаша. Сез)м саган унаса, Мейр1н маган куласа, Жатыркама. жакын кел, Отырайьщ сырласа. Эзшге эзш жол аша. Сырлассак ед оцаша. Буган калай карайсыц, Айтшы расын, кудаша? Беу, аяулы кудаша, Еркетай ак кубаша. Цандай лаж )стер ец, Жас журег!ц туласа? /94У жд/.?. Балкурай Ес]к алды балкурай, Ак бопасы жарылган. Кул1мдеген сулудай, Ак орамал жамылган. Самал соккса ыргалып, 134

Жупар ис) анкыган. Шырмауыгы шырламлып, Оскен гулге талпынам. Жаздьщ жаркын шырайын, Жараспайды жазбасам. Жанбай калай шыдайын, Оты ем;рд]ц маздаса?! Уш елец I. Уылжыган жастык келбет, Куш кернеген кеюрек. Жалындаган арман-умщ Бойга С1цед, бекшед. II. Маган цымбат таскын дэрмен, Саган да жан жат емес. Маган ыстьщ жастьщ дэурен, Саган жумбац зат емес. III. Журеглме туст; жалын Сез!м билеп кенщд). Журтка кайдам унаганын - Оз1ме ыстьщ кер!нд). *** Каяулы кещл камьщса. Сырына журек ой ж1бер. Сыркатзан жан айыцса, Жасангырар бой, ж;гер. 135

*** Балта батпас кара агаш ка - Араньщ арасы керек. Женге келмес каламкаска Кдраныц карасы керек... Адамга зар Туймедей ок туйшсе журегще, Дак салады ем)рд)ц ]рец!не. Барша ел1мд< кайгыртып адам чары, Мукаткандай ок тисе Б[реу[ме. Эке де ексш, ертен[п куан тарткан, Куй)Г)нен кенже улдын куннен кунге. Цанды жасы кел-дария, коз! агарып, Ана зар )штен шыккан тулег]не. Бауыр да зар бауырга окка ушкан, Бикеш те зар суйгенге жастан кушкан. Ел)м де зар, кепм де, кен)л де зар, Жер)м де зар адаммен б1р туыскан... /943\"ж/-/.?. Хош И1С I. Эртенсе )Ш)м, Тасиды купим, Журек тулап согады. Кен'л кусым Сен)н, Гулс:м, Шарбагьща конады... 136

2 . Баудагы Гулс]м Эц!м бе, туспм? Кушак жайып умтылад. Сэуле алган куннен, Раушан гулден, Анкыды хош ию буркырап! 22 аАгяа//. Молдагазы Арнадым муны саган, Молдагазы, Эз1це бауырьщ да болды разы. Аттасым тондас, сырлас, мунлас болсан Кайт!п С1рэ кулпырмас жанньщ жазы. Жокты бардай, барды кол ету керек, Ел пейл)не кондырып келдщ казын. е.м!р аумак-саумак кой ете шыгар, Шертш етк!н шерленбей кецш сазын. Жастык дэурен турмайды б)зд!Ц баста, Талкан б1т:п, б)р кун) болсак жазым. Колынды бер, бауырым, кул ем]рге, Кегсрерс1Ц атгастын айткан назын. 2 7 ж/уая, Шараппен цоштасу Тербеген сез1м}мд1, уйкы баскан Коздырып шабытымдь: куты кашкан. 1ш)нде кецш жетер, дос-жарлардын, Журект!н шер}н козгап, кенш ашкан. Кайт)п кана коштасам сен[менен, 137

Туп-тунык эсерл; су мелдфеген? Ешк1м )шпей турганы-ай, кайда Есенби, \"Арак-ай\" деп ойласа ещреген? Сен) !шсе б]реулер арын 1шед, Эцмен!н сап ес-тустан танып 1шед. 1шпес жан жоц жен бшер азамаггар, Эркашан ар-намысын багып )шед. Арак татсам ауырам-оным эдет, Баспен кайгы шынымен болып элек. Сол себептен коштасам шараппенен Мен емеспш именер сактап эдеп... Кол булгап кез ушында маган карая, Узап кетт) шубырып алуан шарап. Бэр]Н]ц енселер1 тус!п кеткен, Кез!ндс той-думанньщ калган тарап. Бала жуз) жып-жылы жымындаган, Кос анары кеудеде жьнылмаган. Бота кез, кул ьт муше сондай кызды, Жан болмас кергенде !Ш) жылынбаган! ^^^ Улымын ансап керген Алашбайдьщ, ез!мн:ц езег!ме таласпаймын. Ен'реп ел!м десем етек жуып - Кез жасым, ел арынан адаспаймын! Асау керге... Кунде керем каранды Жуымайсьщ касыма. 138

Жазсаншы жан жарамды Карап кез[м жасына... Булт жасырган кектег! Айдай сенен адасам. (Эз1НД! алые еткел[ Коз!ЦД] елге кадасан). Ерке м)нез - ебелек. Ушып кетер желменен. Кигенменен кебенек Кэрш:к юмд! жецбеген?! Суалар кеуден анары, Кара шашьщ агарар. Сенер кезд1ц жанары, Эм]р с е й т т табалар. Сонда кезге жас алып, Ойлаганша еткенд1... Жар жастыгын жастанып Б)р кешел)к егкелд!. АЛ//73Д / ЖАА7. Ойламас ем, ойлатады журег^м Б:р с е т ойлап тыныш тауып жатпадым, Айтар жерде айта алмадым, батпадым. Эттен сенсщ... езгелермен жен тауып - Ар-намыстан келмейд! енд) аттагым... Кунде кел1п ак жуз!НД1 керем)н, Аулакта жан, кез]м жасын тегем)н. С е т кермей, Т)лге келмей ертен[п - Ж ургетме кайт<п, с)рэ, кенем!н?! 139

Сен1 ойлаумен, сэулетайым, жудед!м, Оттьщ бшем куннен-кунге удер)н, Суйген)ц бар, еш сую жанда жок... Ойламас ем, ойлатады журег!м. /94.?ж ///ежж К,аракат кез (ез эн! бар) Тецкершсе кара кез Тулаган журек басылмас! Кеудемд! кере кулмесем, Ашынган кещл ашылмас! Каракат кез, бал мшез Жайдары жуз сымбатты. Кдндай жанга болар кез? Сую сен1 тым тэтт!! ... Кызыл гулдей кырмызы, Тугаи айдай каламкас! Ынтык болган ез1це, Жалынды журек, балгын жас! Тал бойында М1нщ жок Озшде элем тулгасы. Сен] кушкан журекке [(уйылар кун шугыласы! 140

Назым ечдернтдсй назга уй]р жецгелерд], Цандай Ж1г)т кыздардан кем керед]? Цолды-аяцка турмайтын карлыгаштар, Кеншге дем, кайратка бел беред[. Талай-талай Ж)гпт1 кайрандатып, И)р!м] М!незд1ц езгеред]. Титьщтаган талайдьщ сез]мдер[н, Желп1нд[р!Г[ жануга жел беред!... Кунн[ц мейр; тускендей ак еркен!, Ос)п-енген кер!кт! ел керед!. Бггпес байльщ, таусылмас берекен:, К)р жуып, к!нд:к кескен жер кередй Елде туып, ардакты жерде ескен, Сулуларды ел керген ер коредь Шам боп жанам (дя/ Ер]нбейм1н ежелден енбек - анам, Ецбек ет!п есуге елге барам, елге барам, Эугигай. Ецбек ерьж ас батыр келд! м!не, К,ареы ал коштап батырды, ецбек - анам, енбек - анам! Эугигай. 141

Кдйырмасы: Кагаз-калам, колга алам, Ецбекш) елге барганда Шам боп жанам, Шам боп жанам, Шам боп жанам, эугигай. Куаныипы шаггык кун ес!к ашты, Шакырадь! б]Л!мге ерен жасты, ерен жасты. Эугигай. Жана ем)рге ер]кт) кадам бастык, Серпш, жастар. енерге, кетер басты. котер басты! Эугигай. К,айырмасы. Болашагы ел!цн1н ез колында, Енбек ет!Г[ тура жур, ез жолыцца, ез жолында! Эугигай. Данкын асыр ел)цн1н енбек епн, Намысынды бермег)н ез кольщнан, ез кольщнан. Эугигай. К^айырмасы. 142

Опа-цына ^[9 /// Опа-кына жагынам, Бет1М сулу болсын деп, Касакана цагынам, Кыздар жаксы керс)н деп. Лэйлзй лилэлэй, Лилэ-лилэ, лэй-лэй. 2 рет Домбырамен эн салам, Цыз кецм: толсын деп. Сырымды айтып жан салам, Сулу менд)к болсын деп. Лэйлэй лилэлэй, Лилэ-лилэ, лэй-лэй. 2 рет Кызыл-жасыл лента алам, Цыз шашына туйс:н деп. Калам алып хат жазам, Кыздар м е т с у й с т деп. Лэйлэй лилэлэй, Лилэ-лилэ, лэй-лэй. 2 рет У кьшашак тагынам, Берк!м сулу болсын деп. Касакана кагынам, Кыздар маган т о н е т деп. Лэйлэй лилэлэй, Лилэ-лилэ, лэй-лэй. 2 рет Атца м т т сабылам Кыздар мен1 керс1н деп. Касакана кагынам 1ш[ куЙ1п елс!н деп. Лэйлэй лилэлэй, Лилэ-лилэ, лэй-лэй. 2 рет 143

*** Кунде кундей кул!мдеп, Шыгыс нурын керем!н. ^^^ Алакандай булт калмай, Аспан шайдай ашылды. Киыр шыгыс ак тандай, Кунн{н нуры шашылды. * =)= Зенб1рект:н ун! ешт1, Кан булагы тыйылды. Жаудьщ кул) кекке ушты Елд1н ее) жиылды. *** Кайгыныц кара бултын как айырып, Жаралы дала журты кетт) айыгып... ^^^ Саргаяды жапырак ерт шалганда, Куйер, жанар кек1рек дерт шалганда. *** Карага ак ниетт1 алмастырып, Курбыны б!р-б1р1не бармас кылып. Жасты жаска ащы гып, кыз дуниесш - Шалга, с]рэ, койган не жармастырып? Б1реу жур кыздан кызга кеш)П, конып, Эйелге куйеу таццау кес)р болып, Баяны жок, кещлдщ берекес], Аузыменен журген кеп орак орып. 79 шмде /94.?ж.м. 144

*** Эн салсам кемекетм булкшдеген, Шабысым ешб!р жерде 1ркшмеген. Нес) ем1р ой тастамай кун!н кору? Жп ггке ем[р - эзш, кулю деген. Замандас домбырасын шерт!п отыр, Кулак уйып, сез)мд) елт!п отыр. Казактын жаны суй)п еалган энге, Сонынан ж<пс13 мен) ерт[п отыр. 4 лАжш /Р4^жьм. ^^^ Кулше еункар болады жемеген сон, Кудаша !цкэр болады кемеген сон. Ж]Г]т-желен топ жарар ез шагында, Оны кемтар ел-журты елеген сон- 22 гял/д/з, /946 жьм. Эзш орнына Моншактай мелд1реген ак бидайды, Анызда калдыруга кез кимайды. Аласурган Акат пен Цабдыцалык* Ертенг[С]н, сумдык-ай, соз кылмайды. Р гадя/?, /94Ужьщ 74и МлГЛГ /&7ММ&-А-ОЯ- СОЛЬ/САЗАгау^/сдатт, Мэд.7абмг7у'я А^аасм еа/. ДабаА/Агадь/АгАамааед - сол&/сгая йу? тгол^жая а/^А/.7А//7лгаягет/ааал/ бажзгА/я. а^/даас7'арА7. 145

Халыц елещнщ 131мен К^ара нар жук кетермес бел кеткен сон, Ку дала кулазиды ел кеткен сон- Барында кызыльщнын киялай бас, Сум жалган кайтып келмес б1р кеткен сон. Дуние ойлап турсам кырланады, Жел сокса би:к агаш ыргалады. Барында кызыльщныц киялай бас, Мына сум дуниеде к;м каладь!? Дуние бок... Базарда калталыньщ кещл: ток. Барында кызыльщныц киялай бас, Келгенше жыл айналып К1м бар, юм жок. Таргыл мысьщ... Жалган жар алган жардан болады ыстьщ. Ыстыгы жалган жардьщ сол емес пе, Цасыцнан ете шыгар коз)н кысып. Мысыктаймын. Алып жат жел жагьща ыстыктаймын. Шын конл)н шыныменен менде болса, Сез)мд) осы бастан пысыктаймын. Г улжамалым, Эл< ес)мде солкылдап жылаганьщ. Кермегел1 кеп болды тузде журш, Жатпай-турмай сен болдьщ сураганым. Кун етед]... Кун артынан айналып жыл етед]. Аршыган жауказындай ак дидарьщ, Ай мен кундей сэуледен к<м етед)? /О Й//Л7С, / 9 4 . ? ЖА/,7. 146

Цаскелецге Алыстан ансап келд1м Каскеленге, Жаз айы, шшде кун} сэске шенде. О, даригай, карадым кез1м тоймай, К]р!М жуып, к)нд1кт1 кескен жерге. 4 7ЛА/А/3, /944 ЖА/.7. Есенинге Шарап пенен лираньщ тамыршысы, Достарым, Есенинд: еске алайык Ол еткен булбул ед<, тан жыршысы, Ойына, сырына оньщ зер салайык- **** Жанбырдан сон эуен), Жаным суЙ1п барады. Бал татыган мэуен), Жесем шел1м канады. Алмага Кырмызы КЫЗЫЛ шырай сулу П!Ш)Н, Эз1не талпындырган кен'л кусын. Жаз гул)ндей жайдары, сэулетай-ай, Эртенд1рш кайтес!н жастын !пнн?! Р адлая, /947 жь/у?. 147

Ел аузынан жигандары Куыс кеуде кун тарттырады. ^^^ Жаман адам секкенд! б)лмейд!, Жаман туйе шеккенд] 01лмейд1. **^ Болатты бокка булгамас болар. ^^^ Эрк1мд!к[ ез!не, ай кершер кез)не. * =<=* Алтын басты эйелден Бакыр басты еркек артьщ. *** Жаман сез - ынлдщ богы, Жаксы сез - м]рд!ц огы. ^^^ Калган кец!л - шыккан жанмен тен. ^^^ Кек1рег[ басцаньщ - жаны баска. Акыл таска конбайды, Баска конады. ^^^ Ат аяган жерге карайды. Кус аяган кекке карайды. 148