Жауынгер жыры Молдабек Саламатов

Негкен ауыр кайгы ед]. Мунша ем)р неге тарынды?! Кез)м ^анга ке\\нлш, Бойымды кек кернед!. Эпкеме карай жупр/чм, Айтуга жедел кергенд). Эпкем сонда бакшада Пияз шептеп жур ед)... Кенеттен боп гас-талкан, Су етп кыздын журег<. Мылтык даусын. айкайды, Е с т т соган жуг)рд], Кару-жарак ал макка Уйде аз гана кщ<рд!... Сонда андып турган жау, Келгенш кыздын керед). ( Ганжылмастан турады Ашылганша )ст[ндерег)...) Уйшген шине арасын, К,ыз актарып карады. Шалдын уйген агашын Б1рт:ндеп кезбен санады... Асыкканда шаманы К)м акылга салады? Жалгыз да болса сескенбей Гранатты колга алады. Эрен турган кыпылдап, Фашистер тура умтылды. 49

Гранатты лацтырды, Сейтп де кашып цугылды... Сол арада бес фашист Топырак цаба кулады. Сеспей капы теп-тепс \"Енд) К1М) куады?...\" Сол кезде мен де сыгалап, Кер;п турдым болганды. Ж урепм неше ауытцып, Кек кернеп, куш толганды. Ызаланып фашистке Азалы кег]м кайнады. К,ашырлатып т)С)мд), Ерн)мд- тютеп шайнадым. V Узатпай-ак ^стады, Фашистер менщ эпкемд1. Урды, секты, кыстады, Турмесше эп келд<. \" - Э! М)неки партизан! Енд) бэрш усгаймыз. Бас тартса шынын айтудан * Жанын кинап, кыстаймыз!.. Шынын айтса - бостандык... Урмаймыз жэне кыспаймыз. Эз!н мулде босатып, Партизанды-ак устаймыз\". 50

Еье-еьелеп, мазактап, Гурды фашист шартиган. \"Элпрем, айт-азаптап. Клайда, кэне, партизан?!\" Туйше карап тютенш, Кыз турды жаудын <п *нде. Очан-ана, куш бер)п, \"Кергем жок, - дед[, ешк1мд)!\" Сан страды кайталап, Б]рак кыз ун катпады. Кез алдында туган ел Мын сан кол жауга каптады. Отанын, жастык дэурен)н, Кыз беделш сактады. Суйгенге берген уэдесш Бар элшше актады. Осса да таяк денес!н, Мстенд), жауап катпады. Комсомолдык атагын - Ар-намысын сатпады. Неше кун дым сыздырмай, Карангы уйге камады. Айтканынан тапжылмай, \"Бш меймш !\" болды жауабы. VI Эпкеон алды камауга, Ата-анадан айырды. Балапанньщ ак уршк, Канатын фашист кайырды. 51

Жемге ашып ауызын, У шуга жаца талпынган, Балапанга кун гуды, Цайгыдан жудеп шарк урган. Кере алмады анасын, Экесш де кермед)... Сол тун) елген жандармен Олар да коса жерленд)... Шет)нен бекет ор казып, Бэр!н де соган тект) де, Фаш истщ жаны жай тапты. Уа, кек косылды кект)ге! УН Кыз онаша, турмеде Узак ойга шомады. Кыздан жауап ала алмай, Фашист эуре болады. Ойлады кыз кешеп, Жалынды жастык кундерш... Ойлады эке, ш еш ет, Баудагы жэне гулдер)н... Ойлады жалгыз [тс)н, Кезже ыстьщ жас алды... Тарылды сонда тынысы, Оксптьау, жендет жас жанды. Ойлады сонау орманды, Ойлады партизан жерлерт.

Ойлады мунда барлауга Тапсырма алып келгетн. Кыздын эке-шешео, Бугаи канык жандар ед. Жаудын бер:п есес)н Астыртын кег) жанган ед. У1Н Топ фашистщ зэресш Ушырды кыздыц шыдамы. Тук шыкпасын б<лген сон (Элшге кызды ап шыгады. \"Тен:ректеп зар илеп, Журд]м кездеп алыстан... Экси-екси дщкелеп, Т[стене жагым карыскан... \" - Сор кайнаган осы ма?! Босанар ма екен деп. Айдаушыга косыла, Жуг<рд)м куып жетем деп!.. Машина калай жетк)зс]н?! Шанына калдым [леспей!.. Армандамын, агажан, Калдым-ау б]р тшдеспей?! Эпкем журген орманда, Партизандар бар ед]. Жеткен кезде сол манга Журепм: \"солай бар\" дед:. 53

\"Бмцирейш кайгыны, Солар элде куткарар! К,алай шыдап турады, Бул кайгыны уккандар?! Жолдан шыгып орманга, Жегг)м жедел букпалап. Карау менен жас жанга: \"Эл)мнен юм куткарад?!.\" Е, десем орман жангырад. Таба алмай тусттм эуреге. Шаршадым эбден калжырап, Кетт) ауысып кай жерге?! Енд) кайдан табайын?.. Кермей табу онай ма?... К.ой... эпкеме барайын, Жатыр екен не жайда?.. Окпем еш1п жеткетм Осы ед:, агатай. Т)р]онде жетпед)м... Олт)р)пт! лагнат-ай. Мынау кайьщ - суйгендер Кездесетш жер ед). К,айда екен сол ес:л ер... Бул жакка кашан келед]?!\" !Х Откен жазда, эскерге Кеткен ед: Микола. Коштасса да жайдары, Теккен жасын Тамара. 54

...\"Тамара-жан! Батыска Бет тузед!м\" - деп жазган. Журее де тым алыста, Суйгенше кол созган. Согыстан бер) хабар жок, Шекарада туратын. Кыз журеп кобалжып, Жарды ансап шарк уратын. Онда ол канды кыргыннын Алгашкы ертж кушак гап - Кчи бшедй \"кыршын ул, Болды ма курбан сол шакта?!. Элде болып жаралы, Жаткан шыгар емделт... Сезбейпн болар жараны?.. Суйген! жанга дем берш!» Жас каны, асау журеп. Жараны тез сакайтар. Кулпыртып солгын [рен'н Кайратпен бойын катайтар. Кек кайнап, куат долданып, Жауга кайта аттанар, Журекте мэнп от жанып, Кыз бейнес) сакталар. Басын тесеп кеудеме, \"Балага дедж: жылама! Фашист муны [стеген, Жауыз сезд) уга ма?!\" 55

Кел, метмен б1рге бол, Барасын ба, 6)3 жакка? Бул ара маган кунде жол, Барлаушымын штабта. \" - Агатай-ай! Рас па?!.. Мен де эскер болам ба?! Мен де езщмен б)р турып, Журем бе карлы боранда?! Мен де цару асынып, У л болам ба Отанга?!. Жаудьщ кутын кашырып, Ажал огын атам ба?!\" \"Иэ, сен сондай боласыц, Б]зге косыл, бауырым! Сен кектенген баласын, Уктым кайгыц ауырын?..\" - Ага, сен кайсы каладан, Келд)н айтшы, К1М едщ? Алуга хабар даладан Кумартады журегщ! \"Мен келдш Сарыаркадан, \"Э бу\" деген ез атым. Ал, б:р атым - \"Алеша\". Достарым солай атайтын. \"Казак\" деген ел1м бар, Улан байтак жер1м бар. Мен де айрылдым бауырымнан Фашисте бггпес кепм бар\". 56

Алдыма алып баланы, Мандайынан сыйпадым. Жубаттым жанын жаралы, !н:мдей керд[м, кимадым. Алдын жуып кез жасы, Терге шомып кейлег[. Элг1 бала жулкынып: Цызга карап сейлед:: \"Сендерс)з - кер, уй маган, Аяз маган - тесепм. Кеудеде - кепм кайнаган Кект! болып есемш! Ел-журтымды кинаган, Басыцды, фашист, кесемш! Каргысын елд)ц жинаган - Канынды, фашист, <шемш! Тобыммен жортып жорыкка, Канынды белден кешем)н! Бауырларга косылып, Окка кеуде тесеймш! Орнатып дауыл - кан майдан, Жаудырам жайдын несерш! Фашистке - ел)м, Б1зге - ем:р! Фашист)н бшем ешер:н! X Б)р кезде сая —гул, агаш Жер болды-ау шыдап тура алмас. 57

Ец)ред) ну орман \"Айрылды-ау, деп ею жас!\" Кандай жаннын журег[ Муны керсе уламас?! Каб)рлед!к аруды: Мен, бала жэне гул, агаш. XI Содан бер) мешмен Б)рге журед сол бала, бет) ертт) кепмен, Шыныгып бойы сомдала. Талай киын кыстаудан, Эттж - талай тайгактан. Жаудан талай еш алган Б]збЬ туган кайраттан! XII Болдык кыздын жершде, Моласына гул койдык. Есте мэнп калсын деп, Киюлап таска сез ойдьщ: \"Жаз келген сайын жасарып, Кулпырган сайын мына гул. Отаньщ мэнг) еске алып, Умытпас, сэуле, соны бш!\" XIII Карт кобзарь кезден жас тепп, Бандура мунды куй шертп. 58

Кыз бен бала от кег)н Елге жайды, куц[рентт)... Кез алдында: кан жапкан, Эртенген ата конысы. Кулагында зар капкан, Сол баланьщ дауысы!.. Эрт шалган жер)н аралап, Дерт шалган елш кезед]. Бандурага мун толгап, Зармен жагын безед!. Халкын жауга шакырып, Кекке кайрат дем берд). \"Фашист! канга батырып, Элт<р, еш[р, жен!\" дед!. Ел кеп - жер кепмен Кепне бала уштасты. Тутеген жау шеб!мен Арпалысты ел —устасты! XIV Кеюрепн кек ш!реп, Найзасы мен кек т!реп. Кызыл ерлер сан мыц кол, Болат дене жау журек! Дауыл турып, жай ойнап, Тенд! булт кун курк[реп. Екп<нге фашист шыдамай Жосып берд!, дуркфеп. 59

Мэскеуден аузы кан жалап, Ед)лден бел: уз:лд). Кавказдан ажал аркалап, Асказаны бузылды. Донга фашист туншыгып, Днепрге кетт< агып. Волховтан айбар ун шыгып, Жаудан жаттык кект) алып, Нева езен[ долданып, Толкыны урды арнаны! Ленинград толганып, Жаудыц шеб:н кандады! Севастополь жайратып, Одесса урды кулаштап. Нарва, Балтык жай атып, Туйд) жудырык - мьщ аспап! Донбас ертеп, жандырып, Цырым келге батырды. Жай ойнап - кек жангырып, Азалы ел-журт акырды! Жау суйепн куйрепп, Кун шыкты азат жер)ме. Жау ел:г<н суйрепп, Кашты ез:н)ц жерше. Кэз!р жаудын жершде, Астан-кестен майдан бар. Жауга !стендер жаулыгын, Ал маеты кекке кайрандар! 60

XV Кыргын бгпп, жау елш, Жец)спен ерлер керюер. Ансагандар жас темп, Аймаласар, еб<сер. Ойдан-кырдан жиналып, Туыскандар куанар. Кен дастаркан жайылып, Бак-береке куралар. Сауык-сайран басталып, Стакандар согысар, Бейнетс1здер бос калып, Куылар топтан тогышар. Бас-аягын жинап ел, Ецбекке кайта жумылар. Согыста туган достыцты, Турмыста бер]к ту кылар. Шугылалы кун шыгып, Тац да агарып атады. Жер кегерш, ел е с т , Рахатка адам батады! /-7 .'^ злую//, /94^ жьм. 6!

ТУГА Н ЖЕР АЯСЫ НДА Алатау суреттер: Туган жер:м тес ел:, Кек орай шалгын тесег:. Аскар Алатауым бар.- Шынында булт кешед:. Жасыл ойнап кепнде,- Шумектеген несер:. ]. Алатау Алатау ак ж:бектен ки:м ки:п, Жотасы жай бултына турган ти:п. Ушкан кус, жуг:рген ан мекен еткен, Жондарын кунн:н ерк:н нуры суй:п, Маужыраган кэр:дей Алатаудыц Алар ма ед:м, ш:рк:н-ай, сырын туй:п?! Шынына Алатаудьщ булт конып, Несерден ек: кез: жаска толып. Муз жайлаган тебес:н аскар шындар, Эн: езгер:п кермеген баска болып. Жаркылдап жаз айлары нажагайы - Садак тарткан кег:нде, октар жонып. Музбалак тау бурк:т: кузга уялап, Жем:не тау тагысын журген согып. Тау тес:нен парлаган емшек сут:- Асау булак ангардым кезде шолып. 62

Осындай ен жайлаудьщ аясында, Кун бата карап турдым ойга шомып. Уясына жакындап кек еркес),- Тарта берд) алдына бет пердеон. Сонгы арай шындарга иек артгы, Улгая бер<п таудьщ келенкес). 2. Б у р к )т Булттан асып, аспанга жетем деген, Жалын-кия жартасты мекендеген. Тау бурк)Т)н кергенде кезии тунып, Ой туды маган да одан етем деген. Кыраннын шанкылдаса даусы шында, Ки1к кузда, андыган аншы мунда. Сен де жетюн, жолаушы десе б]реу, Желмейт<н кек бест)ге камшы мун ба?! Муз балак, болат топшы кек еркес), Айкара жапкан шьщньщ - ак керпесш. Дауылдай ектн ] зор канатымен - Желп)п денге тус]рд! келенкесш. Шыркады ол кек аспаннын б т п н е , Жем)не кез1 шалган шуйшуге. Соргалап куйылганда Алатаудьщ, Ек] талай кун туды юипне... Тастан-таска сек)рген есш ки[к. Кекке карап алганша есш жиып, Б]р уыс кып тагыны тагы илед), Жанга сая таппады топшы ти)п. 63

З.Тау сам ая ы Бет сыйпап ессе майда тау самалы, Кез алдыма келед) ансаганым... Ертел)-кеш кеудемд) аймалатып, Сулулардьщ мейршдей карсы аламын. Кеудем шайдай ашылар жуткан сайын, Бал соргандай удайы тамсанамын. 4.Т ау с у ынын сарыны Кунд:з-тун] тынбайды, Тау суынын сарыны. Тасты уй)р)п тулайды, Сондай катты агыны. Эрюте ду, сайда шу, Сол сарынга уласкан. Кайнап аццан мелд)р су, Талай-талай кыр аскан. Алые жерде журсем де, Сол баягы калыбы, Кулагымда тур сенбей Тау суыныц сарыны. 64

Жауын Бурк)ттей кек торыган ж!бек баулы, Етектей булт орадь[ биж тауды. Эп-сэтте алай-тулей кун курк)реп, Ек) Нардьщ басына жауын жауды. Шыц басын жайдын булты алса коршап, Не несер, не ызгарлы жауар буршак. Жайлаудын жауынменен сэн) кетп, Кек иык болатынбыз жаздай турсак. Дауыл Толкыды айдын, айнала дауыл турып, Омбы карды суырды кекке ушырып, Киялымды жетелеп кушт) дауыл, Тунд) тур[п, тунект) кетт) ысырып. Тан шапагы атканда, кызыл арай, Кун нурына умтылдым кол усынып. Шетендще Бет алдымда \"Шетеннщ\" куз шатыры, Орамалы желб)реп кыз шакырды. Судан ет)п аулына барганымда, Сар сабанын кымызын кыз сапырды. Коныр салкын Кос Нардын ортасында, Ж урекп майлап майдьщ тортасына, Салмалы сары кымызга шел<м канып, Кепен!н карамадым сорпасына. 65

Бойжетшсщ лезде Аулыц конды тепсецге, Кия жолдыц тусына. Былтыр киьш кетсен де, Биыл туст)ц уысыма. Балдыргандай балбырап, Талшыбьщтай бурала. Алма бетщ албырап, Кыпша бел1ц кынала. Бойжетшсщ лезде, Кез)ме оттай басылдьщ. Кандай жаркын мшезщ, Ерк)н цидым басымныц... Сыр-сымбатьщ тым езге, Тулгасысыц асылдьщ. Шебер соккан кумбездей, Сулуысыц гасырдыц. Жаудыратсац кез1нд1... Ауыл алды балкурай, Талшыбьщпен таласцан. Жар кещл)н калдырмай - Жарасады караскан... Тастап кеттщ ез1мд], Айла бар ма ютейпн? Жаудыратсац кезшд1 - Сыр бар ма еске туспейт:н? 66

Уэде гыпты шын гашыц Кыз бен ж т г сырласып, Жазгы танды атырган. Жулдыз кекте ымдасып, Айды аркага батырган. Тун де кеткен кыр асып, Кун де шыккан н^р шашып. \"Тагы сонда келем\" деп, Уэде гыпты шын гашык. К,оя-цойшы куантып Алма мойын, аршын тес, Сана саган енин ед). Болмаган сон кулегеш, Нак суйер)м деуш) ед1м. Керген)ме мэз болып, Журм)н эл< кумартып. Калсын ойга жаз конып, Коя-койшы куантып. ж^ Он жетшш) кектемнен ум)т куткен, Нур жамылган ем)рге кез1н т)ккен. Жас бойжеткен буралган тал шыбыктай Кор кызынын бойына керк) бчкен... Алтын айдын жу?) мен кун к!рп!Г1н, Кара кездщ мелд)реп жас )ркуш - Керсем журек тулауы босылмайды, Киюын жан бшместей ой к)лт]нщ. 67

Найзагай Тунерш толцын буйра булт, Койылып аспан алабы. Кек тущпг)н жамылып Тунжырады кабагы. Курк!реп кун кекжиек, Селк ет!п элем турппгед. Шайкалып айдын-толкындап. Ауык-ауык курс!нед. Кек кабагы шытынап, Найзагай шимай салады. Калгыган элем оянып, Бой жазып дем алады. Шарлаган кекг) найзагай, Шакпагын шагып жаз, кыстьщ, Шатыр-шутыр сендей жай, Шытынап шыкты отты ушкын. Толгагы жет)п ышкынып, Кою булт жерге тенед). Тозанды басып тунытып, Шумектеп несер тегед)! Жел дауылга уштасып, Бултты )лгер) куады. Тур)Л!п жиек елж)реп, Куннщ кезд] шуагы. /Р42 ж. дг; 7 68

Кун нуры Тун керпео туршш, Кызыл арай тац атты. Бар дуние т]р)лш, Кун шуагын жамыратты. Елден бурын оянып, Аткан тащ а карадым. Кун нурына оранып, Жаркырады кабагым. Эл1 ешнем Кез)м тускен б<р сулу бой жеткенге, Оз)мд] ез)м умыттым ой кеткенде... Ыр керд<м де сонан сон коре алмадым, Эл< ек)нем, кайтер ем кол жеткенде?! Бала жуз) жып-жылы жымындаган, Кос анары кеудеде жыгылмаган... Бота кез, кулын муше сондай кызды - Жан болмас кергенде шп жылынбаган. Кектем Кел-кес)р кардыц суы жылжып аккан, Сай-саланы куалап суман каккан. Кыс кысымга алынды кырау ер]п, Т ет р е к те езгерш, коиыр тарткан. Кунн)н нуры шумектеп жерге т у с т , Улпа кар су боп агып, бу боп ушып. 69

Бар табигат анталап турегелд!, Кектем куткен журектер алып ушып... Жаралы жан айыгып, ойлар серпп, Масайраган адамзат кунд) кушып, Арман менен умптер каулай берд), Кершгенде кикулап жылдьщ кусы. Жаз Нурланды да дур епп гул)н ашты, Кек-жасылга безенш бур) агаштын. Кун курк1реп, жай ойнап, несер куйып, Ой с е р г т п , кектен кун нурын шашты. Тау мен дала, сай-сала кулпырган сон, Жаз ме&р) элеммен жымындасты. Тан алдында бау-бакша сырга юлып, Гулд] купп булбулдар энге басты. Жанньщ жаздь; жарасын айыктырып, Кыстан буккен журектщ сырын ашты. Жан-жануар, адамзат жасангырап. Жазбен б!рге Ом[рд)н Кырын асты. 9 - А'еле/г Шие Жаз сайын ну орманда шие есед), Колмен еккен жем)стен жи) еседь Сол ескен егш-тепл жем)стерд)н, Балдыргандай балалар иес[ ед). 70

Шие ескенше орманньщ аткулагын, Тере-тере тезекше сап кылады. Ь<р 'зше он кабат оралса да, Канбайды екен баланын шапкылауы... Дорба-дорба аткулак уйде жаткан, Олжа гой онай жерден бала тапкан. Мейр:мд) ата-ана элпештесе, Баланын балгын жуз: кул)м капкан. Таусылар ма орманньщ оюлары - Жабылганмен шет[ де ойылмады. Каракат, булд:ргендер бейнес! екен,- Каймак балдай Цонырдын бойындагы. Булац Еркелеп тау тесше сыландаган, Айнала буйра белд) буландаган. Мелд]реп тастан шыккан кумю булак, Сулудай кулын муше бурандаган. Талайдьщ тандай кепкен шел!н баскан, Жер-жер боп, жаралгалы Айдын аспан. Тунжырап туйык жаткан тау кемер) Булактын сылдырына сырын ашкан. 7 / 7.УНА/А Аебеже. 71

Достар жыры Достан асар дунияда, Бар ма, орэ, б[зде угым? Кез!ксек те сан кияга, Ардактаймыз достын туын! Дос аяулы ез)мнен де, Дос бауырдан кем болмайды. Дос демесен кезкергенге, Журекке де ем конбайды. Досым уш)н жаным пида, Доска журек жолдаганым! Дос мерей) устем жайда, Ажарланып жонданамын! Ал, достарым, буг[нг)дей - Кунде жиын бола бермес, Кагып ж)бер жупщпрмей Ыдыс буйтш тола бермес! Жмд? -7 /%^ЖЬА7. Шелекке Шелек те б)р кездерде жер)м ед) Сонда жур[п бейнегп жен'п ед)м. Бэр)ье эуес ем)рдщ балалык кез, Б)р сырга туб[ терен ерш ед)м. Талай жылдар арада етсе дагы, Сол сырдан ал: кунге жер[мед)м. 72

Азаматпын Он сепзге [лшш, ж)Г)т болдым, Азамат деген атца жана кондым. Балдырган бала кезден ете шыгып, Ор)не ермелед)м узац жолдьщ... Мен енд) нэреете емен, ем)р, саган, Ержетш, ел камына ест) санам. Арнаулы ак борышты аркалатып, Азамат деп ат койды Отан маган. Азаматпын, адалмын, арга м)нген, (Арманым осы ед[ гой бала куннен). Улы одактын мушес) болганымды - Дауыстаймын элемге айбарлы унмен. 4 ЯА77Л// Багдагулге Бауырымды алые жерд) мекендеген, Арманы: елге калай жетем деген. Гасырдьщ маган тете урпагы деп, Доска балап ем)рде бетен демен. Алатаудын бауырында кулпыратын, Гулд] с)рэ жан бар ма кетермеген? Ун коекын, бауырьщнын толгауына, Лашындай шыцнан ары етем деген. 2/ АМЦГМАУ /ЗУ? ЖЬАТ. 73

Сую Жазыкты емес суйген журек, Керген кезде юнэ жок. Муны бшсе суйген бшед, Шындап суйсе кунэ жок. Б[р кергенше жаны шыгып, Сонан кей)н умытып... Шалдуарлау кейб[р ж1Г)т, Мын утылса, б<р утып. Муны сую деуге, шырак - Ауыз калай барады? Журсе-дагы жылы ушырап, Шамалы екен жарары. Тац Шолпаны Кызыл арай кек жиек - кун батады, К,иял турып арманга ун катады... Тен)рект! шарлаган ушкыр кен)л, Узак жолдан оралмай тун катады... Ауа тунып, ел тынып, дала мулг<п, Ойга шомып, манаурап тау жатады. Айдын келде аккудай кекте жузш, Ай, жулдыздар арманды каулатады. Айлы тунн)н эдем[ кештер1н-ай, Ойды тербеп, сез!мге тш катады. Коныр жай тун, сэулетай, булбул ун) К,айт[п канс гул сырын урлагады... Суйген)мн[н жулдызы - тан шолпаны, Тунгыш рет ^урект[ тулатады...

Толцын Жагада жалгыз отыр ем, Тещзге кез)м кадалып, Дауыл турды кенеттен, Толкынга толцын жамалып. Асау толцын сурлана Тунгиьщ терен тулады. Акпандагы бурадай Азалы толцын шулады. Ксмелер кетт! ойнактап, Телегей-тен'з тер!нде. Сол дауыл елд) оягкан, Ойлаткан меж ем]рде. Дауыл тынса тец<зге - Кадала кайта тенем!н. Шайкаган жайлап тен'зд! - Толкынды кайта коремт. /галел* /943 ж&лт. Ер кецшд1 Ербосынга Момын Молдабектен! Циялы - кырды кез]п, шында кешкен, Акы ж а - акыннан сый, арда ескен! Акылдын аскарына кол созганда, - Мен: де шыгармагын, эсте естен! 75

Жездеме Жездеке, шал емессщ, ж!Г1ттейс[Ц, Кенлщ жас, тулган шымыр жшч<тейс[ц. Кыз-келшге кел-дария м)нез)н бар, Баскалардын тамагын ж)бчпсйс . Аулын кеш[п коныпты тепсен жерге, Селд)реген сакалыц сексен жерде. Баягыдай бойьщныц жел1г) бар, Кыз дегенде тимейд1 екшен жерге. Нармансаи да каншама, кара шалым, Енд) айналып келмейд) бала шагьщ. Эм)рщн[ц кектем! ет)п кеткен, Тап болганын сезсецш! карашанын?! Аты - жен! К!М екен, Ынтык болган Сэуленщ? Сагыну - б1р мун екен, Оты ма екен эуренщ?... ^^ Майданда ерге шапкан ерещц ер)м, Керд)Н бе кесегенн!н кегергенш?! Табан ушы такалган тар кезенде, Уст[ме жаудын нарын шегермедщ. *** К,ырмызы кырдьщ Кызыл кызгалдагы Ныпша бел, кигаш кастан кызганбагын. Арадан кыл етпестей тату жанга, Тагдырдын и п еткен[-ай, муз бармагын... /6

Жапанда сагындырмай к ел т тургын, Кол ушын адастырмай берш тургын. Сеш кайдам кез кермес жерден-дагы Кимылынды кып етпей кер)п турмын. фф^ Кузетем деп жолынды, Кудер уздш уйкымнан. Устаймын деп колынды, Журдай болдым сыйкымнан. *** Алыстан арбап келирд), Сен)и сулу дидарыц. Алып мен)ц ерк)мд), Жан жарамды кинады... Анар боп есьдерт) аркадагы Ашылып керген емес жар кабагы. Алыстан ацсагандай кайдан болсын, Эл: кунге к у т п таркамады. Уядан жаца ушкан балапандай, Кырмызы кызыл арай аткан тандай - Кен дуние мендей улга койнын ашкан, Эсем[н алган беттен мулде танбай. Аганын карай-карай кабагына, Шынымен ак кырауга каламын ба? Эз)ме багышталган куркеш)кт), Осы жалган дуниеде аламын ба? 77

Кю)\\пн б)рде жаяу, б)рде баяу, Кенипм б)рде ояу, б1рде каяу. О й ткет жыл он ею ай панасызбын, Уй кашан босар екен, агатай-ау? Шынымен осы уйд) аламын ба? Жок элде тагы уйоз каламын ба? Осыган ез!м душар болгандаймын, Аганын карай-карай кабагына. ^^^ Егескен ереучлде ер намысы Желег) желб)ре< ен жер намысы. Дауылда дабыл каккан ерлер) кеп, Ежелден ерюн ескен ел намысы. Кундерде ею талай елге туган, Элемге эйпленд) батыр тулган. Ата-баба аруагы, ер намысы - Ел бейнесш жайнатар оты болтан. К,орлаган кандай жан екен? Отыр ем жалгыз уЙ1мде, Терезеге тесш)п. Кун де батты, тун болды. \"Калды ол неге кеинпп?\" Сезем, аяк тыкыры Есжке таман такалды. Оксу1 жаман б[р турл:... Кашыра берд) кутымды. 78

Тапжылмаска шама жок, Мен де тура умтылдым. Болды ма жазым б]р жер!, Канжарын суык к)м урды? Алдын жапкан айгыздап, Кызыл жоса кан екен. Сэулемд! сонша жалгыздап, Корлаган кандай жан екен? К,арагурыц Сары желд)н етжде \"Каратурьщ\", Киял козды ез1це карап турып. Жазьщтын омбы карын суырады, Шелект[н \"Шенгел\" деген жел) турып. # ж4 Оз)м бармын, жогым - жок емее менщ, \"Жок\" деген б!р коленке елеетед!. Кон'лщ болса орнында бэр! тугел, Эр буйым ба тулпарга белестеп?! ^^ ^ Судан тунык, суттен ак Кундей кулген м)незщ. Алтьш айдай ак тамак Дуниеде б1р езщ. ^^* Алма беттен кан тамад, 'Плден шекер бал тамад. 79

Сенен бугер сыр кайда, Цандай адам жол табад? ^^^ Жн пке туган жер) жылы ушырап, Бойга паны тарады жылы шуак. Ацсаганы алдынан табылган сон, Бастан кешкен кундердщ сыры шуап - Кез алдынан керген) етш жатты, Енд] кашан сол кундер естен шыгад?!... Кальщ карга малтыгып канды кешкен, Майдандагы мезгчдер эл1 есте: Зенб1рект)н дауылы, ок бораны, Бомбылардын думпу) - астан-кестен, Ол керген кан бояган елкелерд!, Ойласан - аш езегщ ертенед:. Жауыздыц жас аруды шыркыратып, Г!р]дей отка тастап ертегенш. Найза ушында жылаган нэрестенщ, Кулагымнан дауысы эл) ешпед). Жер менен кек калтырап кайгы-зардан, Элемнщ кез[не ел)м елестед]. Тац ата Тан сэулес] кулан иек, Шыгыс жактан агарар. Сэуле нуры туйдек-туйдек Тунд) ьщтырып аралар. Шолпан туып зецпр кекте, Баска жулдыз жогалар. 80

Тацгы тауык бас катере, Шакырады жобалап. Тунг] ойлар манаураган, Танмен туни агады. Тац шолпаны лаулаган, Журек отын жагады. Ауа тунып, майда самал Желп<п кана есед)... Кун кэрше шыдай алмай, Тун тур!ле кешед!. ж* * Сезде турмай кеттщ-ау, Мен де жапа шект)м-ау. Карау менен жольща Кезден жасты текпм-ау. ГуЛ1М Тым ерекше бугш Шугылалы кун!м. Ынтызармын саган, Хош И1СТ! гул)м. Ашыл, раушан гул)м, Сенс)з каран кун)м. Тамылжыган танда, Тында булбул ун1н. 81

Туган жер отыц ыстыц-ау... Кезд)м орман арасын, Ен далага жайылган. Кен езеннщ жагасы Майысып тур кайьщнан. Жазда жасыл ормандар Куз - сап-сары алтындай. Дауыл турса ол мандар Нажагайы жаркылдар. Сол орманды елкеде Келбей жауар жауындар. Жауын женген жау журек Россиялык бауырлар... Талай канды кыргында Соккы б е р т немюке, Шын достыкты ту кыла Жетт!к талай ж етске. Туган жерден шескен Кун нурынын сэулес[. Журектег! кунде ескен Сонын отты елее). Аулакта жур]п б)р кун] Шыктым орман аралап, Каншама ыстык кергенмен, Туган жердей бола ма? 82

Кеспе (Э 7Ж%) Кеспе келд), ендеше кеспе келд), Ораза ашпаганым еске келд!. Он кун бурын тау жактан куткен сэулем, Тусте келмей, кепигш кешке келд]. Досца хат Менщ бабым ете киын, Оны табар юс! жок Досым ед)н сен де туйш, Сыртым жалын, 1Ш)м шок... Кайгырмас-ем, кан жутпас ем, Тез сенер деп т[рш)л!к. Кыргын б)Т]п, керкейсе ел, Гулденсе жер, кун шыгып... Арудыц жасты кезш кул1мдетш Мезг)лд) мезгш козгап, кундер етш, Талай жаз, талай коцыр куздер ет)п. Ом]рдщтолкын урган кайыгында, Тен'здщ туйыгына калган кет)п. Арман мен ум)т-сырды аркалаган, Жас жанньщ жасты кез[н мелд;рег)п, Зарыктырып езшщ суйген!не, Аруды койган ед] ещретш... 83

Жас журек дерт - ерт шалган назаланып, Канымен тупс[з сырды жазган анык. Суйгенже жете алмай жатка барган, Арудьщ армандары каулап жанып. Сондагы уз!лмеген арман - умгг, Тунектщ туырлыгын жаткан тур^п. Ашынып шерге толган шер кек!рек, Жадырап журек толды, кун) кулш. Сынуга сынык суйем калган шыбьщ, Мерт болган мей)р)мдер жанган, суып, Ой бар ма ед шшде кун1 кеуде керш, М е т р канып пнем деу Судан тунык?! Сулу мунын жыр етпм сэулеге ерт1п, Жас т)лег)н ту етт)м шер]н ш ертт, Журепмд) жалгадым журег)не, Арудьщ жасты кезш кулш детт... Келсец нетт! ауыл жакка. Мен) умытып калдьщ ба? Журсен де тым аулакта, Тургандайсьщ алдымда. Жылы жузщ, ж)бек сез)н, Естен шьщпас ем)рде. Кермей кетсен амалым жок, Байгусьща ол жещл ме?! 84

Ацсау (Лазяхаяла,) \"Ацсау\" деп елец жаздым езще арнап, Сырына жасты к шактыц журек жалгап. Боламын сен< керсем ай кергендей, Журсем де т<с[м кайрап, жаным жалдап... Эюнбейм1н он беске, жиырма бес! Ш]рюн-ай, балдан тэтт) он бес жасым, Эм)рде от боп еткен сенбес жасым. Эрлеген бала киял тас уяга, Арманга кекей тескен тендес жасым. Сол он бес егп-ау менен [з калдырмай, Жалыныц сондай етк)р кез жандырды- ай... Журекке алгаш тускен махаббатым, Эз)не каратумен кез талдырды-ай. Эм)р! кос журектщ басталганда Эд)с жок ед б[зде оны астарлауга. Балкыр дене, елж[рер е с т кецш Сэулештщ от кез!не жас толганда... Он бес не —елее берш ете шыкты, Он тертке он жет! де тете шыкты. Булдырап, кез)мд] ашып, жумганымша Жеткенш жиырма бес жаца уктым. 85

Токтамай албырт нэпе) желе-жортып, Отер деп ойламадым жастык толкып... Алгашкы айлы кеште лэззат алып, Журмед)м жас сэулемен коян-колтык... Ой туад журепме ертел)-кеш, Ойласам бала кун:м елтед) ес. Еренс)з етсе дагы келд), м)не, Он беске екшбеймш, жиырма бес! Айна ^ лъ/ЗА/яь/туергедел/ Кун булт жым-жырт айнала, Азалы ару табалмай кару Журт ютеген айлага, Тагдырга кен)п, Кез жасын тег)п, Карайды жи) айнага. Болашагын Кецл] жарым, Айнадан керш кеюрек, Байлаулы ару Тек кую, жану Оз)не ез! еюнед... 86

Журегщ куймек турмац жалындасын ЛЖЧДС Дге/У/Я &мдз/%уажа?га// жауа/7^ Каргысын ауыр алу ата-ананьщ, \"Элем!\" деп, жанкуйер)м, атамагын. Сен ейтеен не болады, ойлаеаншы, Ак улпек бебектерд]н болашагы?! Рас сен шерл) болып тудьщ жастан, Бойжетпей кек)рект) кайгы баскан, Таяздау ата-ананьщ б]Л)М)нен Арманга киыры жок ес)к ашкан... Саргайып талай жылдар т)рл1к еттщ, Эм!рден мен де аулакта жапа шект)м. Ана боп сен бул жерде еоп-енш , Бебепн суйд)н талай келешектщ. Ел)мн]н олар болар - болашагы, Олардын алдарына юм шыгады? Улдарьщ, ата-ананмен жылатпагын, Сез)мд) сен укпасан к:м угады?!... Ел-журтьщ, акылга сал, налымасын, Анадан жас бебектер айрылмасын. Алгашкы махаббатка не жетед], Б)лемш ез!ндей жан табылмасын! .. Майданда куйеу[н жур, аган да жур, Солардын кайыстырма кабыргасын. Соны кут бала ушш, ел-журт ушш, Журег!н куймек турмак жалындасын! 87

Есте налган эзш Малга бастык женеше, Орта бойлы дембелше. ГНсе т у с к т кымызды, Кожахмет келгенше. Туруы кеп, журу1 аз (Ф е т у ь е / ^//7 Кектем келд) лезде, Жумыс алды жагадан... Колхозда кейб)р кербездер, Ояныпты жацадан. Сока шыкты кеш1кпей, Жумысы кеп, кел)п аз, Омырауы ес[ктей - Ат жок, буган не лаж?! Цыстай камап сабанга, Кетерем боп бакканы, Бастыктын кэне табанда Куш-кел)кт) тапканы? Жемд! желге жег!31п, Шепт1 шашып далага, Сокасы мен тырмасын Жеккен бузау танага. Ерте ойласа ел камын, Мундай жагдай бола ма? Енбек табар жер бабын, Ынтасыз ю она ма? 88

Бул Цошмамбет аулында, Болып жаткан эцпме. Бэр! кез)м алдында, Кер)п келд)м элг)де. Трактордан дэме еип, Колхоздыц тур епн1. Механик жур эндетш, 1стен аулак кецш). Тут)ннен белек ту п жок, Жальщпайды турудан. Э уелп кушт)ц б)р! жок, Озбайтын бопты тугырдан. Кетерем боп трактор Айдалада карап тур. Коновалов келер деп, М ТС-ка кез1н кадап тур. Камданса да кыс бойы, Кел)спепт! жендеу], Дэл осыдан емес пе, Адымыныц енбеу!?! Шындап ецбек етпесе, Уэдемен ю б1тпейд1. МТС-тан кемек жетпесе Мезгш енд! кутпейд). ***# Кунде келш журем<н. Турсац не етп куантып?! Эртенед) журег)м, Б)р езще кумартып. 89

Балалыкгы ацсау О, кайран балдыргандай бала кун'м, Кун бар ма саган м е тр канатугын! Армансыз, уайымсыз сэби журек, Естчгентн бэрше нанатугын. К у т т ш п б)лмеген кайсар кен'л, ]здеген<н оп-онай табатугын... Кергенд) кекей)не мыктап токып, Ойын десе ецменд^ салатугын. Эм!рд)н бэрше эуес тэтт) дэурен, Жол бар ма саган кайтып баратургын. Сыр да кеп-ак, ез)нде жыр да кеп-ак, Соньщ оты ед ем)рде жанатугын. Шанкай туе. Енд< кунде енкейед), Сирет)п, жерге сэуле таратуын, Арманда гып ез!не отты кезд!, Жасауратып кердщ бе каратуын?! б ж. Атмдлм Жайлауда Ауыл арты жар кабак, Ылди темен кулаган. Шын тур бултты аркалап, Аспаннан сыр урлаган. Сайда судьщ сарыны Сапырады ауаны. 90

Ею Нардын жауыны, Кунде уш рет жауады. \"Каскасудьщ\" кеб)Г), Кокке шапшып турады. Ек[ Нардьщ кер<г) Куннщ бет)н бурады. Тангы салкын уйрш , Айналаны шык басты. КуНН)Ц КОЗ) КуЙ!Г!П, Сэскеде сэл булт басты. Коралардан мал ер)п, Азан-казан айнала. Сонын бэр)н сэн кер)п, Ана турган кай бала?! Жанга жайлы жайлаудьщ Коныр салкын самалы. Женешемнщ жайдарлы Сапыруы-ай сабаны! Шагаладай шатырдыц Тасасында жатырмын. Сусыныма шаттанып, Сары кымызды сапырдым. Узшген гул (/Тослмд Кез)м келмей кеш калып, Жалгыз жандай жасыдым. Жас шагымды еске алып, Экс:п коям жасырын... 91

Эткен жылдар оралып, Эюнгенмен келе ме? ИН кунге жора гып, Жанга ж)гер бере ме? Сабагынан уз<лген Гулге жи[ караймын. Шеж)реге пзшген Сыры кеп кой талайдын... /йМ жА/л. Кун Тац б)Л)не шыгыстан кулан иек, Элемн)н керуен) нурды тиеп, Эм!рд) элдилеген кун шыгады, Достык пен эд]лд)кке арка суйеп. Тунгиык тун жамылып, уйкы баскан, Жер элем, жет! кабат булдыр аепан, Кун нурына шомылып, кул<м кагып, Улы Анаеы - Кунменен кушактаекан. Балция Балкия казак кызы балдыргандай, Караеа-ак мей]р)нд' кандыргандай. Керкшен жуз) уялып кергендердщ, Эртт) езепн ес<лд1н талдыргандай. 92

Б!реуге Сыртынан б)ЛД!М, Муртымнан кулд)м. Кермей-ац онын дидарын. Кермей)н деп ем, Жерлейш деп ем, Эз тентепм - кимадым. Бэтима Б1реуге б)ткен пейшдщ, Б!реу нетон молдыгын. Сонша неге кетдщ , Тарттын нен)н корлыгын? Кеншдеп жубаньгш Ум) гтен неге жерщщ? Журектег] куаныш - Кайда ем)р сер]пц? Кез1це жас алганьщ Тупс)з ойга калганьщ. Экс)Г)нд! бассац ед Актарсан ед арманьщ. Жарьщ кетсе сапарга Б1р сен бе едщ айрылган? Талайлар кайтпай катарга, Кермей елд) кайгырган. Уйде етсе керер ен, Таза арулап кемер ен. Жапанда жерд) жастанып, 93

Арманда кеттиау кебеген. Кез кермед), сенш аз, Журек болып дудэмал. Курсаланып кыс пен жаз, Этпес<н ем)р, ак суцкар. 2/ Д1&УП)А4*Д// /3-МЖМ.1. *** Жалынды ес1л жастык шак, Тайталаскан Т1ршш1к. Кет1п журсщ таска сап, Калып журм!Н курсшш... Куткенде Терезеге элс)н-элс!н караймын, Сагатты да жалыкпастан санаймын, \"Соншама жай козгалатын нес)?\" деп, Секундке де тш тиг<з)п аламын. Куткен киын бул жалганда саргайып, Шындап кутсен саган тагар к<м айып. Умггп жан кутш алгын акырын. Алан болсац кезден болар сол гайып... Кутсец, сэулем, сонда ойыц торыгар, Куткен дайын барына да жогына... Я келер, я келмес жан калка Куйд1м, жандым отыца да, шогыца. АЯ/ММУЗ. /3 4 4 ЖЬ/.7. 94

*** Келем саган арып-ашып, сабылып, Ансап - жансап, м)нез1нд[ сагынып, Дос кеццнне ез кен)Л)ндей жете алмай, Журек жарым, журген жок па камыгып? Бал бепем Сагындым сен], бал бепем, Кушагыц жай, бер кара. Ермепм, айым, жан кекем, Еркелеп кул, гул Сара! Бепен) керсем ез)цдей, Жас аламын кез:ме... Бетенд]гш сезд[рмей Умтылады ол ез)ме. Т)Л!н балдай, бебег)м Нылыгынды ансадым. Мен) керсец кул)мдеп, Агатайлап карсы алгын. Дарди/я, /Р4 4 жь/У7. 95

^урбым ^...га Сез!мд! тында ак ерке, курбыласым, Ак мандай, куралай кез, сумб)л шашым. Кергенде сен1 мунан ынтык болып, Эзще ауды мулде ыкыласым. Ойьща ой, санана сай еленнид), Ж)бектей сезден ескен кегеннид), Алдьща курбьщ бугш жолдап отыр. Кагазга шыгара б)л енер!НД'. /Р.?РЖ6А7, 96

ЭТЮДГЕР Сары Ж1пт Тайдан кулап мертшкен сары ж)Г)т, К^азактыц эдетжщ бэрш бш1п, Ер)нуд] б)лмейт]н, шикш сарым, Кымыз ]Ш)п калыпты-ау, эрщ юр)п. Жч^7.Д Г.Д'Л. ^/944 ЖА/У7. Домком кел1ншек Г1ркещз... мен де озге т<ркелей]н, Кун ара тун жамылып б)р келей<н. Ип ецбек екеуш)зден б]рдей болып, Отьща от, сырына сай сыр телейш. Буб1жамалга Уш гунед1м... Тушк!рем)н Зержкеннен естеп , Век! кез деп, Келд)м )здеп, Неге ол мунша кеш!гед? /7 Л-1/Г7Л/7, /Р4.УЖА/.7. 97

Шал сыры Жасымда б)р кыз керд!м Жан сулуы етпейтш. Кунде соны пдедии, Болды ес!мнен кетпейт)н. Келпрем деп кез)ме, Эуре болдым неше куз. Содан бер! кез1ме, Кершбед) эсем цыз. Жаттан оны цызганам, ^арасындай кез1мн)н, !шк! сырын бузбаган, Сэуесшдей сез)мнщ. Цайдан табам кор кызын, Гайып болып кеттщ бе? Ыстьщ еткен жулдызын Арманга туе еттщ бе? Эн'м турмак тус)мде Цайтып кере алмадым. Кетер ме екен ]Ш)мде, Ш1рк1н осы арманым. /7 -КАЛ? ^^^ Эзш, наз жан азыгы табылмайтын, Адамньщ тауы бар ма шагылмайтын? Карангыда кер!нген жарьщ шамдай, Дос - цалжынды жан бар ма сагынбайтын? 98