Жамбыл Жабаев - Ғибрат

Осм кмияйтиы умл'к ^тша^ы об^ысм Жбшбыл аудямьжь^ алгш/ №мгя^я/и ^мы^яая ои^ыс айтидмыз. Д^рас/мыр^ям Дя^ам/ь^^к Дяяал^Ауль^ Жамбыл. Рибрат. Алматы.: «Мирас баспасы», 2011 ж. -216 б. Турльтусп жапсырмалы. Оцырман к,ауымга усынып отыр^ан бул «Рибрат» атты К1тапта аты элемге эйпл! гулама ак,ын, жыр алыбы Ж ам бы лд ы ч жак,уттай жарк,-журк, еткен терец ойлы, тэрбиел1к мэн1 зор, шынайы ем1рден алынган на^ыл сездер!, философиялык, ойлары маржандай Т13!Л1П, адамга ерекше эсер к,алдырады. Бул жинак, Т.Жургенов атындагы Цазак, улттык; енер академиясыныц ректоры Арыстанбек Мухамедиулы уйымдастырган «Ж ам бы л жэне турк! халык,тарыныи эпикалык, м урасы » атты гылыми-практикалык, кон- ференцияга орай шыгарылып отыр. @ Алматы, «Мирасж баспасы, 2011



Осм ^9 ^б^се^ил'е^й'^м/м Хтшятим обль/гъ; ^ ^ м & м ауЭямммм^ а^и/ Мкмййяуж Ь м ^ ()м ф л^мр^йао ядамс я://??;/мь/у. Л^яг/ямр^ж^ А/я^я^/гя А А^яи^^кулм Жамбыл. Рибрат Жпма спасы», 2011 ж. -216 б. Турлнтуст, жаг к . -г %. ырман кауымга усынып он бул <-г-ибра '» ] : л а п т а аты элемге эйпл< гу. к,ын.АЬ аг^бы Жам&ь; ' 'Ь№( жацуттай ^арк-жу :ен тор. ; г йлы, тэрбиелж ман< зор, шыи ы е^1рдеи алымган нак,ыл сездер), ф илософ иялы: )йлары маржаидай пз)л<п, адамга ерекше эсер калд -<радь Бул жинак, Т.Жуогенов а .Ао;Да'ы К,азак ултть)^ енер академиясыныц рек юры А р ^ т^ н б е К МухамеДиулы уйымдастырган «Жамбы^ ^ е ь 1 ^ р к { Хады^тарьПын эпикалык м^расыи атты гыпы^'и-цра^икалык, кон­ ф еренциям орам шыгарылып 'ы п .

О!--------- — —ю

Жд.мбыл СЭЗ)М Н!И РИ Б Р А Т АЛ С А РА СЫ Н А Н Жамбыл еле)-щер[Н[ц к,уаты, к,уд!рет) - оныц ернект! тецеу, ойлы терецдю нде жатыр. Жыр жауИарынан улы мухитты сапыр^ан улы жырау жырларын оцыган сайын жаца кендерге, асыл цазынага жолыгасыц. Сезден 1нжу-маржан лзген Жэкещ-нц сом-сом жарк,ыраган саф алтындай цайталанбас улы зергерл!пне тацк,аласыц. Алдымен ацындык, жайлы, сез енер) туралы не айтады , к,алай ай тады ? Байкал, ой т у й т к,арацызшы. «Аузыцды сезбен ктттейм}н» - дейд! Жэкец айтыск,а тускен ак,ынга. Мундай тапк,ыр, утк;ыр- лыкда к,айран к,аласыц. К тттеген ауыз цайта ашылмайтыны еж елден ак;ик,ат. Ол кезецыц айты скерлер! б)р ауы з сезге жыгылган, сез к,ад!р!н жо^ары ба^алаган. Щалыц журт мундай кезде д у цошеметтеп, ак,ынды дур)лдеп к,оштап, кетер)п экеткен. тллл-°-с\\а*э 4

______________________________________________________ ^ «Шын /^ь/зсам сез/м - жаль/я, бомбырам - на/)заА) - дейд! аузымен к;ус лстеп, булттармен т)лдескен еули е ак,ын аргы-берпн[ толгай кел)п, осылай с)лтейд]. Э лен - жалынга ертен)п, домбыра найза ушына туйрел!п к;аласын дейд). Б)р ауыз орамды сез1мен арк,ыра^ан к,ара дауыл тургызып, айтыстагы к,арсыласын сен сокдан балык,тай есецг)рет!п тастай ды , ес!н жигызбайды. Ел/м - беоб/т, жер/'м - дут, 77/7/м- оуь/рьщ жь/рь/м - ж ея т, - деп тегтед ! карт ж ы рау. Ел)Н)н бейб]т болуы н, жер]Н)н берекел) к,ут болуы - нагыз баи; пен бак,ыт цой. Ал, бупндер шырылдап журген ана лл]М)зд) ец тэтт), ен лэззатты шекер шырын^а, жырын жентке тецеу) д е к;айталанбас к,убылыс. Ана тш) - ен тэтл, ец цымбат т т . Уза^а Жамбь/л с/лтеб/ Оле^мен а/7 кекпарбь/ - деп толгайды. Жыр додасы нда ол ешк,ашан да «елецнен ал^ан кекпарын» ешк)мге берм едк Х!Х ^асырдыц сонынан бастап XX гасырда да ^умыр бойы цазац- к,ыргыздын б а с а^ыны атанды. Д элел керек пе: Керзен/м жол;ем/рбе, Ж ел сезбщ мен тапо/ь/сь/н. Эле^/м асау /ле/^/збео, Эрзе /^араыыуапиуь/сьщ 7ол/^ь//уба^ сезб/ саль/рь//7.

Жамбыл №бря?н /\\рь/сл7а^ба а/^ь/рь/л, Шь/заыь/н емЗ/ аыть/сл;а. Нажааа йбаы сез/'мб/, Жар/^ь/лбатсам албы^ба. Ес/^ шь/аь/л абась/л, Б/ле алмассы^ елзенб/а/'н /^а^ т у с т а . Буырк,анып, бусанып, асау тулпардай арын- даган ак,ын: «Эле^/м албь/ л?е^/збе(), Э р зе /<;араы шал^ысынА) - деп елец1нен асау тец)3, сурапыл дауыл тугызады. Аузын аш са жыр гауНары тег[лген ол гумыры ез! юр шалдырмай, тец[р)ндей табынып еткен ацындык, енер жайлы жырдан гажап ескертк)ш тургызып кетт). Жамбыл жырау толаанса, Домбь/рась/н л;олеа алса, Пар келт/рм ес еоук/мб/. С/()/нба() а%ын устазь/м, Сез /^анжарь/н суь/рь/л, Дуи/панаа ось/лай к/ш /^ь/лдь/. Жамбьщ Жамбыл болеалы, Жамбь/л атл;а /<;онзаль/, Же^/л/л намь/с берзем жо/^. Ел/без/м сщ/л ел/ме, Ел /ш/'нбе ер/ме, Сол уш/н базь/м сензеи жо/^.

---------------------------------------------- ^ Жэкец ез<Н!ц устазы С уй тб ай ак,ынды гумыр бойы п)р тутып, аса к,атты к,ад[рлед). Улы устазы- ныц ак,ынды^ ат^а к,он^алы намысын ешюмге берм ей, пар келт!рмей, жырдыц жарк,ыра^ан алдаспаны болганын айтады. Ж амбыл турк! элем)ндеп, сондай-ак; шыгыс- тыц эпос, к,исса, дастандарыныц бэр1н д ер л к жак;сы б тген , жасынан ел журт алдында та)-щы- тачга урып, мэнерлеп, нак,ышына келлр1п жыр- лап бер)п отырган. Сол гажап к,исса - дастан- дардыц кейб<реулер!н кейде мазмунын гана к,алдырып, эз)нше турленд1р<п, жацаша жырлап шык,к,ан. Эйпл) «Кэруглы» дастанын Жамбыл былай деп бастайды: Домбь/рань/ /^олеа аль/л, 0 ()лаяь/л ка/лл?ь/ /тюлеамь/п, Гь/^бауеа халь/л; келаенбе, /<еруаль/нь/ л;озеаль/л;. С ез ш ум а^ тал ораль/л, 6 /р сезбен б/р сез тараль/л, Желб/ кунае жаль/нбаы, Сез/м б/р ке/лсе %озбань/п/ А ^ албая /(орь//(ла() л?/й/лер, /^сланбал %ь/ран шарласа. /\\/^ь/н /^орь//^па^ ^/ы/лер. 7/лб/я б/з/нарнаса. Зь/мь/рал ж/ф/'кж/з/'рер, /\\ял;л?ан б/ре/ шалмаса, Ж ау б е се бать/р кы/нер,

-Жа.мбыл 7о/^талмас кез/н алмаса, Ел елб/а/болар ма, Ерлермемжауза бармаса/ 7ул?асл?ь/еь/ бузь/лмас, Эз жер/н жаубан /^орзаса/ Д з а ш л;алар /<;уарь//7, Жапь/рал;, л?амь/р болмаса/ Ге^/збер л;алар суаль/п, /(^я/ль/н езем болмаса/ Э зем бе азар к/^лей/л, 6 а с т а у - б у / 7а% к о л б аса/ Жамбь/л ба к е т е р %аль/%/ла/7, Халь//^ть/^ /<уо//' /^оззалса. Осылай домбырасын к,олга алып, ары-бер) толганып барып, ой-ернепмен ерлей бастаган ол «Керуты га» жеткенде ез жанын тербеп, шабыт- тына былай деп к;амшы басады . бурь/нзь/ б/р заманба, С ул та н е/лкенКерузль/. Вербен о;ь/зь//7ол бала - Д/памь/пке/л/л/ /<еруль/. Б/раз сейле/7берейщ /<ерузль/нь/ халь/^ а. Эо/кереле /^ь/зь/л /л/д Э т к е н /с/л/ ж арь/^а, у4^ь/ла сейле кемей/м. /\\йтар сезб/ а/уь/^/ла,

______________________________________________________ Жел/п мен бе жене^/'н, Келеен кезбе ^абь/т/^а. У с т е м болсь/н мереы/'м, Он саусааь/м таль/л;па. /(аль/спай се ()ле бомбь/рам, Ж амбыл се^ле/1 кел/кенбе, Д еп /^алмась/н /<еоб/ре/, Кер/л/'к б у е а н ж е т к е н б е ? Сь/р бере ^оымас Жамбь/л За, Ж ас ортааа жеткенбе/ Туган жерш, Отанын эспеттеп, эсерлеп, ерекше ыстык, ык,ыласпен мэнерлеп жырлаган Жэкен былай дейд): Булал;л?ь/ т а у б а н арна а%са, 7ен/з болар аяаь/. Кек жупбь/зь/н /<;олеа у с т а п , Г/^мес/ ет/п %абабь/. Ось/ларбь/ маба/^тап, Жамбь/л жь/рь/ сонбь//(/77ан, К ектен /<унб/ иуалабь/, /<*/р/<*/ре/1жерб/ жарабь// Обааь/м ба/(ь/т орбась/, Кунзе т/'ккен туь/м бар. Обааь/м маеан т/л берб/, Шешен т/лае жь/р берб/, Б/рлескен лунае арнааан, М/не, ось/нба/) жь/рь/м бар/

Жы,чюы.1 Улы ак,ыннын елжандылыгы мен отансуйпш- лп улангайыр. Онын гажап шеказ суй]спеншш]п, ш еказ ык,ыласы - ел-журтына улп-енеге. Э а р есе, жау жагадан алган Улы Отан согысы кез)ндеп цысыл таян кундердеп жузге жацын- даган цартжыраудаусы цыран к,устай санк,ылдап, букш елд1ц намысын жаныды. В^нтоекась/м кезен/п, Сарбаз шь//(са соаь/с^а, Домбь/рась/н безен/п, Жамбь/л бараб соеь/ща - демекчл дур сш к1Н)п, ел к,айгысын омыртцасы опырылып, к,абыргасы к,айысып, к,айгыра отырып, намыста- рын к,айрап, жанып жецюке ундед). Ел намь/сь/ беаембе, Ерлер /^а^ам оянбь/ - деп ержурек- лл)кке, жауды жен<п, цайтындар деп аталыц аманатын жырмен арнады. 7унжь/раеан кум тубь/, Ж ау %ол%ааа умть/лбь/, 7опь/ра/(/(а те ^ е м е к /4т а мекем журтьщбь/, Д ян аты н ^е ^албь/? /\\яуль/^бь/ ж ау албы/ Ерлер ^аыуан аянбь// / (утть/ конь/с кекорай - Ел/'м/зб/'^ бааь/нбай; тЛпло-с\\2^с) 1о (3^-зл)-о-^ллг

______________________________________________________^ Д та-б аб а мурась/ - Кезб/н л;ара-азь/нбаы/ Соларбь/ ж ау шап/^анба Л аулам ас к/м жаль/нба^?/ К^утты к,оныс - ата к,оныс, к,асиетт) бабалар мекеы уш)н к,асык, к,аны к,ал^анша жауга бершме, мен!ц \"асыл к;ыран - уландарым\" деп Алатаудан сацк,ылдап жар салды, к,урыш ж)гер берд!. Ть/нь/шть/к к/нбе се Олесем, 7ез/лзен /л/лбем шекер-бал. Катерл/ к/нбе теб/ренсем, Сез/мбе мен/^ л;а/?ар бар. /(аза^ть/^ бать/р улбарь/ Жан /ш/'н жаубан жан алеан, Сенберб/ кер/п т у р кар/ Жанарь/ /лалмаы /(араубан. Берме^бер жауза %аланы /(оль/мен елб/н ^аланзан/ К^аИарланса халык, шарболаттай б)рл)п бекем- д ен е тусед), алдаспандай жарк,ылдайды, кек оттай лаулайды. Баба сез) - сарбаз улдарына дем беред), алга умтылдырады. Согы с кез)ндег) ж ауынгерлерд!, олардыц к;урыштай бер1к намысын к,алай дел суреттейд) десецшк /\\бал т у з а н улбарь/м/ Сембербе кез-лулазь/м.

Жы.мбыд Елес/лейб/ кез/ме, К а т т ь / соеь/с кез/мбе, /(абаеь/^нан кар жауь/п, Кала баеып туреань/^. Согыс ет<ндеп жауынгерлерге атакты батыр- лардай, ацыздагы цаНармандардай болып, жаудан кайтпас, туган ел)не тек жен'спен орал деп ак батасын беред], намыска оранган от- жырынжолдайды. Ер боп ес/'п, ел/мбе Махамбе/л/лей ба/ль/р бол/ /(арсь/ ш ащ ам Жэ^з/рзе -д е й д !. немесе: у4манзелб/ аяэа^бай Ж аубац бала/и, о/ез/мбе/-деп аск,ак рух беред): немесе: 71ь/нба жаубь/ жапь/рмай Жолбарь/с /лонбь/ ба/ль/рбаЙА) - деп аргы Кавказдардыц улыктаган атакты баты- рындай бол деп ундейд): Енд[ б<рде: Керуеь/ль/нбай бать/р бол Ж аубан кайтпа/ - деген)м! - деп тллло<5\\з-*о 12 е^-алк>лллг

______________________________________________________ турю элем)Н!и ацызындагыдай ер бол, ел1цд1 к,орга дейд). Касыетт/ Отанньщ, /(амь/ к етп ей ке^/лбщ /(аразан жан т/с/нзен, /(ара /збезен сен/'ммен. /(алзан а т а , б а б а б а н - Ул бойь/нбазь/ ь/сть/к кая. /(а/?ар боль/л %уйь/лса, 7е т е () алм ас ж ау жь/лан/ 7ур п аты н ан сом б/'ткщ Ер лермен/ сез/лзен. Жумса барль/к к уа тть /, Бать/рларь/м, беб/м мен. Бабаларо/а б а сть/ т/'к, Басла кабам жер/'ннен. Жартас/<;а уксал жаубь/ т о с , /\\рь/Н арть/к ел/'мнен/ Улы Отан согысыныц к,а)парлы кезец)ндеп Ж амбыл ел ец дер ш к,ан-к,асапта журген сол- даттар да, ауылда к,алган ецбеккерлер д е ата батасы , абыз ак,сак,ал есиет) деп бойларына к,уат, ойларына шуак, етт). Алатаудан урандаган Жамбыл дауысы Сталинград, Ленинград, Мэскеу жене де баск,а да к,алалар мен елд] мекендердег) бук)л майдан ет)ндеп журген жауынгерлерд) тасбо л аттай ширыи;тырды. Ш инельдер)нн)н етектер! - тесек, жендер!-жастык, болып тллг-о-б\\з-*о 1 з е^-а^и>лплг

Жамбыл журсендер де киындыктан цайыспацдар дед! улы баба. Р^замь/н ерлер/м, Ж ауаа намь/с бермебщ. 6 ал?ь/рларь/м ала /<ер, Ж ауаа л*ел?се ел кеа/л/. Баскам з/лбем серл/лс/н/ Кас^етл!/ жерлер/^/.. - деп ерл!кт), елд)кт[ еси ет етт). Ж экец жец'ст) кер!п кетт). Оныц ек} улы - Алгадай мен [зттеу кан майдан- нан оралмады, картжырау осы ц аар егл к,айыс- пай кетерд). Дацк,ы элемд) шарлаган улы акын ез балаларын согыска ж)бермей алып калуга цуд!ре*п жетелн ед). Б)рак, «К^арасай, Сураншы, Саурык,тай батыр болындар, жауды жецбей кайтпандар» деп ез! колымен аттандырды. Халык,тыц к,айгы-к,аарет)мен б)рге болды, елге, ерлерге кайтпас к,айсар Ж!гер берд). Ел б)рл)Г)н сак,тау киын-к,ыстау к езен д е елжандылык,, рух таныту - халыцты серп!лту Жамбылдай улы акынныц азаматтык, ерекше болмысы, акындыгыныц бИ!К шыцы. Т е у е л а з ел!М!Зде аск,ак, патриотизм , е л м ен ж ерге деген суй!спеншш!к, асы л кундылыктары- мызды б а га л а у бупнп кунн)н д е б асты м эсел е с). Ж ам бы л атам ы з эл) д е ак, кум!С сак,алы желб)реп, б)зге ак, батасын бер<п тур е м ес пе: тЛлл-о-б\\&*$) 14 <Э*-эл>о^ллг

______________________________________________________^ Кулл/ халь/к кемезщ, 6а%ь/т к/н/ бась/нба. Мембе жь/рмен %ось/лбь/м, Ж /ззе улас/^ан жась/мба. Жуз жыл жасап, ек) гасырдын б!рдей куесй болган ак,ын ез тагдырын туган халк,ымен тутас- тырып, оныц бар ем)р1н, би)к муратын, муц-муд- д е а н жырына арк;ау етт). Дэстурл} цазак, жырын жана заманнын талап-тшектер)не ойластыра, жацарта, жасарта бшд1. Отанга, халыкда деген суй)спенш1Л!к, б)р сезбен айтк,анда, ынтымак,, б1рл1к-Жамбыл шыгармаларыныц непзп арцауы. ^рпазь/м /збе/1желаем бал;ь//7?ть/жас, М'мбе-к/м б/'рл/'к бузса халь/^а к;ас. Б/рл/'кт/'^ бер/'к туь/ т е к ь/нтыма%, ес^ет/'м; сол /ш/'н ^ушазь/^бь/ аш/ Эс^етш ; шь/нбь/^ть/, абалбь/ с/й, Дрба^тазан халь/^ть/, абамбь/ с//)/ Елб/^ т/'кхен /рзес/'н ыз/л/'кке, 7ал б/з/нз/ ба^ ь/тть/ заманбь/ с/й. Отанбь/ с/й, О т а н с/йзем кесемб/ с/о, Созан а й т абем/ жь/р, с/йк/'мб/ к/й/ - деп жырлайды. Жамбыл ак,ь)ндык; енер)не адалдыгын сак,тап, гумыр бойы жырлаган к,айырым-мей)р1м, туган жерге деген перзентт)к махаббат, ецбек, бак,ытк,а

Жд.мбыл куштарлык сектд) кемел мураттарды жырга косумен болды. Онын поэзиясы тунып турган гибрат сездер- ден турады, тел)М) мол ушкыр ойга жетелейд!. Ол замана туралы толгап, дэу[рге сипаттама беред), ет)п жатцан уак,ига - кубылыстарга ез багасын айтады. Жамбыл поэзиясында жырауга тэн нацылдык,, афоризмд)ксипат, ойшылдыктын абыздык, нускалары, сез енер)н)н ерекше куд'рет! табылады, нак,ыл сез бен ак,ыл сез езара жарыса, катарласа колданылады: Ж ер байль/еь/ болмаса, Жербем ал/ль/н шь/аар м а? Ел /^амь/н ойлар болмаса, Ербен а/^ь/л (ль/аар м а? 7е^/з л?ере^ болмаса, Г/б/'^ен /нжу т е р е р м е? Кеа/нем к/н /лумаса, Жары^ть/ ж урт керер ме? 7уь/п, ему болмаса, Дбам ерб/'п, есер м е? - Мундай жырау- лык, улгщ е айтылган нацыл се з д е р Ж амбыл поэзиясында айтарлыктай кеп. Олар акыннын эр турл! ш ыгармаларында кумдагы шашырап жаткан алтындай жаркырап кер)нед). Кере, тере бшген к)С!ге зор казына, тагылымы мол рухани байлык. ез!Н)н курылымы мен ойлыльмы жагынан бул шумактар Асан кайгынын, Бухаржыраудыц толгаулары на ук,сас. Мунда гасы рлар бойы

жинак,талган ем1рл1ктэж!рибен< к,орытып, соныц непз)нде айтылган ойлар еск)рмейт)н к,анатты сезге, мак,ал-мэтелге айналып кеткен. Жамбыл бабамыз ел)н, жер<н коргаган баба- ларды н ерлю н, енегел) ем)р)н гумыр бойы жырлаган. Олардыц ерл)ктер}не ерекше суйан)п, мацтан еткен: /(ореаеам жаубан халь/^/ль/, Ерл/кпенем бащть/. Ел/мбе болбь/ бать/рлар/ Карасай а т т ь / уранбь/, /\\сь/нь/п жау-жараеь/н Ел/ме шап/^ан ^алма^а, Ормать/п кара туманбы, Салатуеь/н ь/ла^бь/, Зе/?эр/ме шь/бамай, /(алма% кезае^у шь/еанбь/ - деген гибрат сез}нде букш к,азак,тын к,асиетт1 батыры Щарасай Алтынайулын ерекше к;астерлеген. Батырлар жайлы, оларды ц ерл!ктер) жайлы улы ак,ын теб1рене, терецдете жырлайды. Ж ам бы лды н гибрат сездер ! - улг) ен еге, тел)м-тербие магынасында к,олданылады. Ол атадан балага, урпацтан-урпакда тарайтын ула- гатты сез, пэлсапалык, толгам, к,анатты лркестер. Жамбылдын: « С ез1мн1н гибрат ал сарасынан» - деу) сез мэдениет)н)н тэл)мд)к-тэрбиел)л)к пэрмен)н ацгартады.

Жа мбыл №бра?я /\\с%ар т а у еар//7ем ес п е? Дйбь/н кел/ болмаса. Ер ж/'а/'/л аар/п ем ес пе - Бела/л/ ел/ болмаса. Замам еар/п ем ес пе - дб/лет/лен а т т а с а . Халь/% еар/п ем ес пе - /\\йт%амь/ /ске аспаса. Ж/а/л? аар/п ем ес пе - Е^беа/ алеа баспаса - деп толганады. Сезд) халык, тудырса, оныц жаксы улплер)н кей<нп урпакка куйма кулак карттар, тш!нен балы тамган шешендер, ойы терец, ацылы дария, кара кылды как, жарган билер, аркалы акындар, кергенд! кесемдер, атакты эншшер мен ак,ын- жыраулар жетюзген. Олар халкымыздыц кене тарихын, кене мэдениет)н гасырлар бойы сезбен жазган. «Бас кеспек болса да, т т кеспек жок» деген асыл кагиданы арындай сактаган. Сез КУД)релн жете тус)нген ел еркеа - акындарды эркашан да ардактаган. Олардын асыл сездер)н кей<нп урпагына таратып отырган. Б<з афоризмге айналган елендерд! Жамбыл- дын жырларынан кептеп табамыз, кай елен'н алсак та макал-мэтелдей епз жолдар, тутас шумактар жентек-жентепмен кездесед). /\\та^нан б а т а ал балам, Драымак; ат/(а м/п, балам, у4бь/ройаа ^/е бол

______________________________________________________^ Даал? баспа б/р кабам. /\\так берае^у а та ^ а , Ел %а(3/р/н б/д балам/ Ел ерл/2/, б/рл/а/. Сь/наа /л/скем бул заман/ Жамбыл афоризмдер! уран сездершдей ест!- лед), гимн сездер[ндей ^абылданады, халык,тын мак,ал-мэтелдер]мен тамырлас келед]. Мына б 1р елец) д е ж)гер)М)зд) жанып, к,айрат беред! ем ес пе: /^кь/н беаен б/р булак - Кем/лер кез/'м ал/паса. Кез/н аш ар кепш/л/'к С/йс/АУе ть/^бай кош/ласа, Ер каб/р/н ер балдан - Ерлер б/лер беаем сез. Зер каб/р/н зер с о ^ а н - Зераер б/лер дезем сез. Эм/р барба еск/рмес, Баеась/ кунбь/ ась/л сез. Жамбылды «халык; поэзиясынын алыбы, XX гасырдын Гомер!» деп атады. Бул - онын а^ын- дык; ец бег)н е бер)лген зор б ага. Ш етелд)н алдын^ы катарлы прогресшш кайраткерлер] мен кернект! элем жазушылары Ж амбылдын кез) л р!ан де де, одан кей)н д е ак;ын ецбепн зор к,ур- метпен атады. Шын журектен шык,к,ан улылар- дын п!К!р-ойларын зерделеп керей!кш): --------------- )Лял-о-с\\&*$) 19 ---------------

«Жамбыл акыл-ойдыц алгыры, езгеге укса- майтын дара, окшау, бет-бейнел), аса зор алып тулга. Оныц б)р ез) эр) эпик акын, эр) айтыс акыны, эр) азаматтык эуенн)н д е акыны» - деген Мухтар Эуезов сез) Жамбыл тулгасын бар улылыгымен, елм ес ем!ршенд'пмен керселп тургандай. Жамбыл жырларынын халыктар журепнен ешпес, елм ес орын алуы-онын улылыгынын белпс). Сондыктан да армян акыны А.Геворк: «Сен/^ жь/рь/^ -мылл^/оннь/^ ез жь/рь/, Сем/^ т/л/^ -м^ллыонпь/^ ез т/л/, Сеи/'^жь/рь/^ ж атталабь/, Бук/л соеет ел/'ябе. Мэ^з/'-ма^з/ са/^талабь/, 6а%ь/тть/ О т а н тер/нбе», - деп жазды. «Жамбыл жуз жасаган адам, сонын 85 жь)лы акындыкпен етт). Ол элеум етлк жене жеке ем1р!ндеп сез)Н1н кеб)н елецмен сейлеген юа» - (С абы т Му^апое). «Акын Жамбылдын ею рет туганы да, турл) зам ан д а ж асаганы да, ем]р1Н)н ен сонгы он жылында букш дуние таныган атак алуы да - феномен. Сирек кездеселн, себеб)н осы кунге дей!н гылым таба алмай койган сыр. Э а р е с е токсан жас пен жузд!н арасындагы он жылда акындык дарыннын бурынгысына Караганда еселеп шарыктап кету] дуние жузш)к даналардыц ем<р!нен д е кездескен ем ес. Жэкецын токсан тля/кхлз^о 20

______________________________________________________ жасында кайта туганы феномен болса, ацынды- гыныц к,айта шырцап кеткенд1пн Феникс арк,ылы тус)нуге болады». (^ аб^ т М/с/репое). «Жамбыл жырлары тен !3 туб1нде шашылып жатк,ан маржан сыцылды. Оны жинап алып, халкыныц цолына беру - б)зд!н эрк,айсымыздын азаматтык, борышымыз». (Секем Сейфупл^н). «Жамбыл мей)Л!нше курдел) кубылыс. Кеп- шш]кт[ц кез алдында отырып, еленд' суырып салу журттыц айтатынындай, ен жогары мэртебел) енер. Жамбыл б)р сеттеп ак;ындык, уйлеамд!- л)кт!н аскак дарынын бойына жиган юа. М)не, сондык,тан д а Жамбылдын сездер) урпактан ур- пакда мура болып келед)». (Шь/^аь/с/\\йтматое). Француздыц атакты жазушысы Ромен Роллан Ж ам бы лды н 75 жылдыц ак,ындык к,ызмет)н тойлау кундер)нде: «Батые Альп)Н)н журепнен казак халцыныц жене жана адам баласынын жырш ысы, К^азакстан д ал асы н ы ц журег) Жамбылга туыскандык, сэлем жолдаймын», - деген жеделхат ж)берген. «Халкыныц жарык, ж улды зы ндай акыны Жамбылга Индия халк,ынан бауырластык, сэлем. Ол эз халкыныц эм)р)н терен, толгана жырлау- мен заманынынулы акыны болып к,аладь)», - деп жазган улы унд! жазушысы Рабиндранат Тагор. Тэж!к ак,ыны Мирзо Турсын-Заде Жамбылдын туганына 125 жыл толуына арналган кеште сейлеген сезш де: «К^азак, халкы улы жыршы Жамбылды дуниеге келлрд]. Оныц елецдер!н

окыган кезде кез алдыца Алатау елестейд). Жамбылдыц поэзиясы гасырлар бойы жасайды, эркашан д а елмейд). Ец би)к шын - адамныц жаны, адамныц журеп, Жамбыл ез)Н)ц поэзиясы- мен бул шыцга жол таба бшд) жене бул шыцды багындырды», -д е й д ]. Ие, мундай ыстык леб)з- д ер кеп, ете кеп. Бул сездер - акын ем)р) мен шыгармашы- лыгына, оныц гасыр жасаган, ерл)кке толы поэзиясына бершген зор бага. Бул жинак Жамбыл бабамыздыц кей)нп урпак уш)н тек танымдык дуние гана ем е с, ацсап, сусап окитын, тел)мд)к, тер би ел к ен еге, елшеу- с)з гибраты. Б)з жырларындагы тэрбиел)к, ула- гаттык мэн! зор канатты сездер) мен гибраттарын екшеп,бел)п алып, окырмандаргаусынып отыр- мыз. Б)р)нш) бел)мде танымдык-тагылымдык философиялык гаклиялык жырларынан уз)нд)- лер бершд). Ал, еюнш) бел)мде атакты да, эруак- ты ел ес)ндеп тарихи тулгалар жайлы улы акын- ныц ой тужырымдары жырмен ернектелген. Ж амбыл оларга еш пес елецдер)м ен мэцг)Л)к ескертюш тургызып кетт). Улы акын жыры -гасы рдан гасырларга жасай беред). Нагашыбек К.АПАЛБЕКУЛЫ Республикаль//^ м/ла/7музей/нщ б^ректорь/, жазушь/

7 С ^ Э (3 ^ 3

тК а м б ы л деген жай атым, Халык; мен)н шын атым! *Э(Э* Ак, сут берген анам - ел, Улп берген атам - ел. Сез)мн)н гибрат ал сарасынан.

Домбыра алып сейлей)н, Кунде жасап мереке. Мерекел) болган соц, Елде болар береке. 25 (3^-зл)-о-1ллг

Жаманныц кецш[ кекте, жерде басы, Алыск,ойацгарганга еюарасы... Жак,сыныц ез) юшк, ойы би)к, Б)рдей ме екеу)Н!ц м эр теб еа. -------------------- 26 <3'*-а'Э-°^ллг

ж *Э6 * Агайын-туган есен бол, Алшайып атк,а м)ней)н. Енд] айналып келгенше, Ацсай-ацсай журей)н. Шуйпн)це сонылып, Шынарыца тунед)м. К,ош-аман бол, ^урметт) ел, К,ад)р!цд) бтей)н! 1Лпг-о-<у^э 27 (Э*-э/э-о-!ЛЛг

*эе* Неге шыцсын домбыра, Жанадан шектацпаса. Такканынан не пайда, Бабыменен цацпаса. К^ур кагудан не пайда, Эн менен куй таппаса. К^уйкылжыган кус эуез, К^осылып соган айтпаса. Керкем енер - жас бебек. Суйюмд! болмас бакпаса. Тортасын.алган бал каймак,, Бойына сылаужакпаса. Улпшдеген кызыл шок, Басына уютакпаса. Бебектер келер еамтал, Еркелет)п мактаса. 28 (Э*-а/э-°-'млг

* 6ХЭ* Ак,ын деген б)р булак, - Кемшер кез1н ашпаса. Кез)н ашар кепшш!к, С уй ан е тыцдап к,оштаса. Алтын сезде - ас болмас, Елеуаз жерге тастаса, Ер к;ад]р)н ер баццан - Ерлер бшер деген сез. Зер к,ад)р)н зер сокдан - Зергер бшер деген сез. Эм)р барда есюрмес, Багась) цунды ерен сез. Алтын 1рге ел барда! тллг-о-б'З^о 29

Елге тутк,а ернепм, Нур ус*пне нур куйып, Бак,ытк,а елд< белецдер! Бак,ыттыц асцан шыцына Орлей беран енерл) ел. Бш)мге, кушке, юке уста, Бар элемге боп нусца, Орлей беран ерендер! 1ллл-0<лз^э зо О^-а/э-о-тллг

Атацнан бата ал,балам, Аргымак,атк,а м!н балам. Ак,сак,алым желб)реп, Артыцнан царап мен к,алам К^улагыцда к;улыным, Дауысым журан жырлаган Алгадайым арлы ед)ц, Ата сез1н сыйлаган, Перзент)мн)н алды ед!н. Кенш1мд) к,имаган, Аттандырдым майданга, Аман-есен жур балам. Абыройга ие бол, Агат баспа б<р к;адам. Атак, берген атаца, Ел к,ад)р!н бш, балам! Ел ерл)п, б]рл!Г).

ЖбЦИбыЛ /-'иб/М/Н Сынга тускен бул заман! Саган айтк,ан сез!мнен, Сабак, алсын тындаган. Айтылган сез деп уцсын Ацгарль)жан \"бул м аган\", Хош, хош, балам! Хош айттым, К,олымды, м)не шошайттым. 32 <з^-а^х>лллг-





Уз, карагым, №)ал^р! Ер бол демей.^е деи! * Е р еутд !м а й д а^ -^ , ^е й 'и .Ж аудм № ^ ^ № Талмай кемек 6 ей<н.) эЩ * Сем дерге епец ай Ешшаршад^м, ^анма^щан! шрль!гар ма Жузжйсагаи; Жырларым/ Келге^)цд!ке ^аЬармань'М 1еггер)цнен ебей^



Уа, царагым, балалар! Ер бол демей, не дей)н. Ереу)лд! майданда, Устем болсын мерей)ц. Жауды цырып айдауга, Талмай кемекберей<н. Дуб)р к,осып айгайга, К^ызыл т)лд! жебей)н. Сендерге елен айтк,анга, Еш шаршадым демей!н. К^ан майдан боп жатк,анда, К,арлыгар ма кемей)м! Жуз жасаган журектен, Жырларымды тегей!н. Кектемн)ц кун)ндей, Жауды ж ец т, кул1мдеп, Келген!цд) керей!н! К^аИарманым, кун!м деп, Беттер]цнен ебей)н!

Ждмбыл №бра?м Жуйр)к -жуйр)к болар ма, Шаршы теске серм ем ей? К^ыран- к,ыран болар ма, Т ас цияга ерлемей?! Жорга-жорга болар ма Терт аягы тайпалмай?! Батыр-батыр болар ма К;алыцжауды к;айтармай?! Ак,ын -ак,ын болар ма Арк,а к,ызып, эн салмай! Жиылган кеп халайык,, Сез<не уйып тамсанбай?! -------------------- 34 (3^42/Э-о-тлЛг

*6Х5* Кэр)Л)кек) кезд) к,ызартады, Суйект)ц ет)н сылып узартады. Ецкейсец етпелцнен туаргендей Батпандап т)зе туск,а туз артады. Елд)ц серт! - ерд)ц серл.

Жа.мбыл /*'ы6/)<зт Серт адамды байлайды, Ер ж!пт серттен таймайды. -тллло-б\\а^э 36 6^-а^)-о-1ллг-

*ехэ* Жаманга уйк;ы -ж олдас, Тамыр-тамац, Болмайды кецш)цде басца талап, Кун кеинрмек болады ез ойынша, Эйтеу[р к,ызыл тшмен алдап-арбап.

Жа.мбыд Бак,ытты ем)р кез)нде, Бар элем де тец) жок Бащытты бала туады. ' тЛлг-о-с\\з-^э 38

*€Х5* Сезд)ц саласын табу циын ем ес, Анасын табу к;иын. тллл-о-о\\&*э 39 е^-ал)-о-1плг

Аск;ар тау гарю ем ес пе - Айдынды кел1 болмаса, Ер ж)пт гар!п ем ес пе - Белгш) ел! болмаса. Ел д е га р т ем ес пе - Белгш) белге к;онбаса. Агаш гар)п ем ес пе - Мэуес) еап турмаса. С у да гар[п е м ес пе - Арнасы тасып толмаса. Эйел гар!п е м ес пе - Ерден багы жанбаса. Малдар гар)п ем ес пе - Шеп-шуйпн) шалмаса. Жаз д а гар)п ем ес пе - Кургакшылык; торласа. К^ыста гар<п ем е с пе - тлпл<>-б\\3-*<э40

К^арсыз тонмен муздаса. Кер]кгар)п ем е с пе - Салган тем)р к,ызбаса. Уста гар)п е м ес пе - Тем)рд)ц суын таппаса. Ак,ын гар<п е м ес пе - Байды е л р к мак,таса. Заман гар!п ем ес пе - Эдшеттен аттаса, Халык; га р т ем ес пе - Айтк,аны )ске аспаса. Ж)пт гар!п ем ес пе - Ецбеп алга баспаса. Аргымак; гар)п ем ес пе - Арам тер болып ак,саса. Малшы гарт ем ес пе - Малый жендеп бак,паса. Бак,сы гар)п ем е с пе -

Эт)р!кайтып ак;таса. Кел д е г а р т ем ес пе - К^аз-уйрек кел)п к,онбаса. Шебер гар т ем ес пе - Агашты дурыс жонбаса. Заманныц сыры ем ес пе - Заманга к;айгы ж ем ес пе. Домбырасын к,олга алып, Жамбыл ак,ын толгаса!

*ехэ* Ж олы б о л ар ж!птт)ц, Оцга б асар эр ю . Туб) ж ам ан д е р т л н , Ем болм ай ды дэр)С!. 43 (З^з^олллг