Бақыттың құпиясы

Бакыттып ку][иясм ж артьщ Бшуш1С1ц. Ойел1мн1ц ауру екеншен, балаларымнын, аш-жалацаш екен1нен хабардар болдыц. Буг1н бэр1М13Д1 баска тускен нэубеттен куткардын. Шуюр, шук1р», - деп узак уацыт кез жасын теккен куЙ1 Жаратушысына алгыс айтып, шук1рл1Г1н бшд1р1п отырды. Манадан бер1 одан кез жазбай карап отырган шэк1рт кос жанары жаска толып, катты эсерге беленд1. Шэк1рт1нщ бойындагы езгер1ст1 байкап отырган устазы: - Каз1р бурынгы хэл1цнен бакыттырак екетщ ц сез1нт отырган сияктысыц. Алгашкы ойыцды 1ске асырганда кандай куйде болар едщ?! - дейд1. Шэюрт1: - Иэ, устаз! Ом1р бойы умытпастай сабак алдым. С1зге алгысым шекс1з! «Берген кездег1 куаныш алган кездеп куаныштан кеп артык болады» деген сездщ магынасын енд1тус1нд1м, - дейдт КАРМАЦ БЕР Цазакта «Колыма жумыс берген1ц - жаныма тыныс берген1ц» деген мэтел бар. Осы - ете мацызды сез. 50

Бакыттын купиясы Дэулетт1 К1С1 б1р кембагалдан: «Колын- нан не кэс1п келед1?» деп сурайды. Ол езш1ц балыцшы екен1н айтады. Сонда дэулетт1 кЫ оган жет1 жуз доллар келемшдег1 ескшеу б1р кайык сатып эпередг Ертец1не кешке балыцшыныц жагдайын бмуге келед1. Сейтсе, ол коп балыц аулаган, судьщ тубшен багалы тастар тапцан, жалпы цуны бес жуз долларлыц олжага кенел1пт1. Будан шыгатын цорытынды - б1реуд1 мус1ркеп берген садацац оган ем1рл1к азык болмайды. Жеп цояды да, цайтадан царыны ашып отырады. «Адамга балыц берсен - б1р тояды, цармац эперсен - кунде тояды» деген устанымды умытпау керек екен. Кэс1пт1н б1р аты - онер. «Энер - писец 51

Бакыттын купиясь] тамак, ушсац - цанат, кисец - жанат» деген макал да казактан шыккан. С13 НЕ ECTHCÏ3? OMÍp бойы орман-тогайды мекен еткен орманшы Kici цаладагы досына конакка келед1. EKcyi цаланыц орталык кешелер)Н1ц б1р1нде ееруендеп жургенде, конак кенеттен: «Мен 6ip жэнд1кт1ц даусын ecTÍn турмын», - дейд1. Досы мыре eTin: «Цалайша? Не деп турсын? Мына у-шудыц араеында жэнд1кт1Ц дыбысын ecTireH кулагыц да мьщты екен!» - дeйдi. Конак оган: «Иэ, шынымен де eciin турмын. Ka^ip саган б1рнэрсе корсетем1н», - дейд1 де, цалтаеынан тиын шыгарып, жерге тастайды. Цаланын тас жолына барып согылган тиын сьщгыр еткен дыбыс шыгарып, домалап барып токтайды. Сол мезетте, apbi-6epi сапырылысып етш жаткан жург1нш терд1Ц б1разы елец етш, мойындарын бурды. KepÍHicTÍ байкаган элг1 конак: «Кордiн бе? К^ндай кулак тундырар у-шу болса да адамдардыц кец1Л1 мен 52

уайымындагы заттыц даусы бэр1нен жогары турады. Даусы шьщса болды, оны б1рден ести алады. Ал, мен эрдайым агаштарыма уайымдаймын деп барльщ жэнджтщ даусын танып алганмын», - деп сезш аяктайды. Ал, CÎ3 не естис13? Ж урепп13 С1зге не дещц? Бэр1нен бурын не нэрсеге мэн 6 epecÍ3? КЭРШ1ЛЕР Ертеректе ек1 отбасы Kepnii турыпты. EipÍHiH YЙiндe кунде урыс, дау-жанжал б1тпейд1екен. Ал, eKÎHinici отбасы ете тату-тэтт! oMÎp 53

Бакыттмн к,упиясы cypinTÎ. Б1рде даукес отбасында epi мен эйел1 айгай-шудан 6 ip сэт колы босап калганда, epi: «Осы б1здщ кершшер 6Í3 сиякты урысып-таласуды бшмейд!. Сонда булардыц уйшде жанжалдасатын себеп болмаганы ма? Кой, мен соныц себебш сурастырып керейннш» деп, KoprniHÍH уйше карай шыгыпты. Уйге жакындап калганда, салдыр ете калган шелектщ даусы шыгады да, онымен косыла Koptuinin: «Кап, мына ыдыска аягым THÍn кет1п, cyrri Törin алганым-ай!» деген OKÍHÍmÍH ес1тедй Артынша эйел1Н1н: «Ой отагасы-ай, бул м е т ц кател1Г1мнен гой, ыдысты жолга койып койганымды караты...» деген сезш естид1. Epi: «Сен кайда койсац да, мен аягымды байкап 54

Бакьптын к,упиясы бассам болатын ед1 гой. Эз1м де ебедейс13 6ipeyMÎH», деп ез1н юнэлай беред1. Сол кезде дауласцыш Kopnii жалт бурылып, оз уйше карай тартады. Келе сала эйелше: «Мен булардыц жагдайын бы in келд1м. Корш1лер б1рдеце болса, кател1кт1 оздер!нен ¡здейд1 екен. Ал, 6Í3 61р-б1р1М1зд1 к^нэлaйды екенб13», - депп. ЭКПЕС13 OMÏP СУРЕЙ1К /(1 ^Ж H M Rß O ltííO HOMÍF0 ^ПМП.ОТ Шэк1рт1 устазына айтты: - CÍ3 унем! кец1лд1 журес13. EniKÍMrá ашуланбайсыз, ренжМейс13. Менщ дё cÎ3 сиякты болгым келедг Кемектес1Ц13Ш1. Шэк1рт1Н1ц OTÍHÍntinc кел1С1м бергён устазы картоп пен калта экелуш буйырыпты. - Егер 6ipeyre ашуланып, ызаланыН, ренж1Сёц, 6ip картопты аД да, соган ренж!ткенадамныцатынжаз. - СоЛ-ак па? ^ Дейд! шэк1ртг ^' - Жок, сол калтаны уне\\н 031нмен 6ípre алып журущ керек. Bipeyre ренж1ген сЖ йн 6 ip картоптан косып отырасьщ. í iJ Шэюрт1кел1ст1. Bipa3 уакыт откен соц калтасы каргбчка 55

Бакыттыц к,упиясы толып, ез1мен б1рге алып журу циындады. Алгаш салган картоптары Ш1р1п, саси бастады. Шыдамай кеткен шэк1рт1 устазына келт: - У стаз, мына цалта ауыр болып кетт1. Эр1 Ш1р1гендер1н1ц И1сше шыдау мумк1н емес. Ашуланбаудыц баска жолын уйрет1Ц13ш1, - дед1. - Муны саган не ушш 1стетт1м? Б1реуге ренж1ген сайын 1шк1 жан-дуниендс де осы цубылыс болады. Ж урспн ауырлап, таза ниетщ бузылып, жаман ойларын саси бастайды. Оны сен байкамауын мумк1н. Б^рац, 1С1Н - эдетке, эдет1ц - мшезге айналады. Сондьщтан, ренж1ген адамыцды кеш1ре салу-оны гана емес, 031цд1 де артыц 56

Бакыттын к,упиясы жуктен арылту. Eipeyre ренж1мес бурын не б1реуд1 ренж1тпес бурын «унем1 езщмен 6ipre артык жук аркалап журу» керек пе, керек емес пе деп ойлан, - дептл устазы. РАУШАН ГУЛ1 Б1рде гул сатушы кыз колындагы раушан гулдерш тугел дерл1к сатып болады да, колында тек 6ip тал гана гул калады. Гул сатушы кыз ойланбастан жолдыц карсы бетшде кун1 бойы отырган кайыршыга осы соцгы гулд1 сыйлап, ез женше кете барады. Цайыршы ез1 ез болгалы мундай 1ске жолыгып кермепп. Ол уш уйьщтаса да армандагыдай ару кыздыц ез1не гул сыйлайтынын ойлап кермепт1! Бул кун1 кайыршы yniiH кун батыстан шыккандай болады. Ол гулд1 ала салысымен кала манындагы ез1Н1ц лашыгына тартады. Уйше келген сон, еынык кумыра тауып, оган су толтырып, гулд1 оган салып кояды. Ол ун-тунс13 гулге карап отырады. Кенет орыннан атып турып, элг1 кумыраны жуып, тазалап, меп- мелд!р су куйып, гулд! кайта салады. Ол

Бак,ыттыц купиясы 1штей: «Мундай эдем! гул цалайша K ip -K ip кумырада тур ады екен? Мен оны жуып- тазалап цойдым!» деп масаттанады. Цайыршы эсем гулге тагы кумарта карап 6ipa3 отырды. Сонан соц ацырын цозталып к ел т, гул цумырасы турган устелд1 цолымен сипап карап ед1, шац-тозацнан кершбей калыпты. Эсем гулд!ц туруына бул устел лайьщ емес деп ойлаган ол устелд1 де жуып, айнадай етш цояды. Гулге кумарта караган сайын таза устел мен нарттай цызыл раушан сагымы ойнап турган мелд1р кумыра мен суга мына былыццан лашык мулдем сай келмейтш сиякты болып кер1нд1. Ол бар пейЫмен 58

Бакыттыц к,упиясы 63ÍHÍH жылдар бойы турып келе жаткан куркесш жинастырып, суртш, тазалап sôirepre туст1. Кенет ол езшщ унем1 ynipeñin туратын белмесше жылыльщ толып, жайлы ем1рд1 езше тым жацын сезшд1. Ол белменщ дэл ортасында турып, бурыштагы сыньщ айнадан ез1Н1ц KeñniH керд1. Цызыл шугыла тепп тургандай болып KepÍHreH раушан гулiне, таза устелге, мунтаздай уйде турып ол 03ÎH мулде цораш келбетте керд1. Шашы ескен, ки1М1Н1ц алба-жулбасы шыццан. Ол бупнп бар тапцан-таянганын алып жуынуга Kerri. Oмipiндe дэл буг1нг1дей рахаттанып кермеген шыгар! Жука болса да таза к т м сатып алды, сакал-муртын кырды, шашын тарап ретке келт!рд1. Элеуметпк моншаньщ ecif ¡nen шыгып бара жатып, кабыргадагы айнадан мулде баска адамды, куш-кайраты бойында турган келбетт1 ж М тп кордi. «Мен не yniÍH кайыршы болып OMÎp cypyÎM керек?» деп сурады езшен. Бул оньщ кайыршы болганнан 6epi карайгы езше тунгыш рет осылайша сурак коюы сд]. Ж1г1тт1н рухы эп-сэтте ceprin шыга келд1. Ол уЙ1не кел1п мундагы барльщ дуниеге соншальщты риза пейшмен суйс1не карады. 59

Екшпн куннен бастап баска жумыс 1здеуге К1р1ст1. Жолы болты ш екен, жайлы жумысты да тапты. Кундер зулап, айлар аунап жатты. Б1рнеше жылдан кеЙ1н ол табысца жеткен адамга айналды. Улкен компания курып, калталылар катарына косылды. Бул окига м е т : «Адам жас к ун тд е ез 1шю элем1ндег1 кара тунекке (каз!рг1 тшмен айтканда стресскс, депрессияга) туншыгып, ем1р ш т керкем кекжиег1н керуден макурым калмауы керек» деген ойга жетелед1. Пенде баласы езше тиесш1 раушан гулш тапканша тец1здег1 багдарсыз малтыккан дэрменс13 сушыга уксайтын сияктанады. I(ypмeттi окырман, ез1ц1зте к1шкентай езгер1С жасаныз. С13 03герсен13, С1зд1ц элем1Ц13 де езгеред1. Ом1р1Н13ге езгер1С экелет1н «раушан гулш» Yнeмi 1здец1з, тапкан болсацыз, оны баскаларга беруд1 де естен шыгармацыз. УШ ТУРЛ1 о й Уш К1С1 келе жатып, аулакта, жолга жакындау б!р тустан шупкыр казып жаткан адамды кер1п, уш тYpлi т ю р айтады. 60

Бакыттыц к,упиясы E ip iH m ici: - Анау адам ôipeyre цастандыц жасап, енд] сонысын жасырып, KeMin тастагалы жанталасып жатыр, - дeйдi. EKÍHmici: - Ол адам, шамасы, 6ip жерден цабымен алтын тауып алып, соны жасырып жатцан шыгар, - дейд1. YinÍHini жолаушы: - Кателесес1цдер, ол эдем жолга жацын жерден жолаушыларга арнап, кудык качып, су шыгарайын деп жатыр, - деп айтыпты. BpKÍM ез1не ылайьщ ой ойлайды екен. EÍ3 жайлы езгелер жацсы ойласын десек, 6Í3 де езгелер жайлы жацсы ойда болуымыз керек екен. 61

Бакыттын к,упиясы А^ЫЛМЕН ЕЦБЕКТЕНУ Б1р орманда ею адам агаш шабады екен. Б1р1нш1 адам тацсртец ерте уйкысынан оянып, б1р агаш шапса, дереу еюнш1С1не ет1п тыным таппайды. Таннан кара кешке деЙ1н дэл осылай ен,бектен1п, тыныгу дегенд1 бшмейд!. Тшт1 туск1 тамацты да умытып кететш болыпты. Кешк1С1н элп досынан б1рнеше сагат кеЙ1н уй1не цайтады

екен. Екшпн адам болса, агаш шауып тус1рген сайын б!раз отырып тыныгып, цас карая бастаганда, уЙ1не цайтып кетет1н болыпты. Б1р апта бойы осылай ецбектенгеннен кешн, б1р апталыц агаштарын санайьщ депт1. Нэтижес1нде, екшпн адамнын шапцан агаштары кeбipeк екецщп мэл!м болыпты. Б1р1нш1 адам ызага булыгып, касындагы адамнан муныц сырын сурайды. Ек1нш1 адам азгапа езу тартып былай деп жауап катады: - Муньщ анау айтцандай сыры жоц. Сен тынбай ецбектенес1ц. Ал мен кей-кейде тыныгып отырып, куш1мд1 жиып, балтамды кайрап алам. Отюр балтамен жумыс ¡стеу жумысты жец1лдетед1 эр1 шаршамайсьщ. Гнбратнама: eз-eзiцдi жетшд1ру, балтаны цайраганга уцсайды. Э з1М1зге, денсаулыгымызга уацыт б о л т , 1СТ1Ц козш табуымыз керек. Кемшш1ктер1м1з болса толыцтырып жет1лд1ре тусу1М13 кажеч . Бул рухани жан-дуннем13 бен ой-ор1с1М13д1н кецею1не коп септМн тигiзeдi екен. Сонда гана жет!ст1кке жетем13. 63

Бакыттын кучиясы ТАСКА ЖАЗГАН ЖА^СЫЛЬЩ Eni дос сахарада сапар Hierin келе жатып, элденеге кел1се алмай epericin цалады. Bipi ашуланып ек1нш1С1не кол KOTepin кояды. Досыньщ соккысы жанына батса да ек!нш!С1 жак ашпайды. BipaK, кум бет1не: «ByriH менщ жан досым кол кетерд1», - деп жазады. Содан соц сапарларын ары карай жалгастырады. Коп узамай алдарынан улкен кол кездесед1. Exeyi cyra Tycin, салкындап алуга бекшед]. Суга тускен1 сол- ак екен, таяк жеген ж1птт1н, аягына балдыр оратылып, туншыга бастайды. Cepiri жалма- жан кемекке умтылып, ел1м катершен оны куткарып калады. Bip ажалдан аман калган Ж1Г1Т ез-ез!не келгесш, орнынан турып, 64

Бакыттын купиясы часка ойып мынадай сездер жазады: «Бупн менщ жан досым ем1р1мд1 сактап цалды». Жолдасыньщ ¡сше аздап тацыркаган досы: «Алгашкы 1С!мд1 кумга жазып ед1ц, соцгысын таска жазып жатырсыц. Мунын мэн1С1н туснццрпн!» - деп сурайды. Сонда: «Б1зге 6ipey зиян тиг1зсе, 1стеген icrn кумга жазуымыз керек. KeniipiM жел1 суырып, оны eniipin ж)бсруге жецш болады. Ал, 6ipey 6i3re жаксыльщ жасаса, оны таска жазганымыз лэз1м. К^ндай дауыл, борандар болса да, оны ешкашан enjipe алмайды» - деген екен акылды дос. 65

Бакыттын купиясы И) БЭЛ!М ТАРИХИ ЭЦГ1МЕЛЕР Расул Еамзатовтыц «Мен1ц Дагыстаным» деген штабы кез1нде ете кеп окылтан К1тап. Соньщ 1Ш1нде б1р энг!ме бар ед1. Авардын б1р адамы Парижге барады. Сол жакта баягыда онер куып, елден кеткен суретнн жерлес1н кездест1ред1. Екеу1 суретшш1ц шеберханасына барады. Сонда б4р сексеум- дщ уст1нде отырган тоты кустыц суретш керед1. Суретш1 ж[Г1т ол кустьщ тарихын айтып беред1. Сойтсе, ол былай болтан екен: «Б1р ацшыныц ауына кауырсыны мын кубылган тоты кус туседг Сондай сулу куска арнап ацшы алтын тор жасатады. Ен кымбат гулдерд1н тэтт1 дэндерш кустыц алдына кояды. Кус болса, торта да, дэнге де карамай, кунд!з-тун1 «Отаным, Отаным!» деп зарлайды екен. Кус тш!н бшет1н ацшы 66

болса керек, «мунша курметт1 менешбеген кустыц Отаны б)р гажайып елке шыгар, керейшш1» деп, тотыныц балагына бау тагып ушырып, артынан жур1п отырады. Сейтсе, кус алыска узамай, элг1 тогайдыц карсы бет1ндег1 жалацаш таудыц етег1ндег! б1р кураган сексеу!лд1ц басына конып, бакыт жырын шыркапты. Иэ, эршмге ез1Н1ц ескен елкес1 жумак багындай гой... Казакта б!р кара елец бар емес пе: «Кунде алшы тус!рсец де асыгыцды, Кермейд] жат жер сен1 тасы гурлы. Шецгел де ез жер1нде дурщцещц, Эрк1мн!ц ез ел1нде басы кунды» - деп. 67

Бак,ыттын, купиясы Хош. Сонымен, Париж бартан дагыстандык елге келгес1н, агайындары оньщ уЙ1не эцг1ме тьщдауга жиналады. Ол суретнн ауылдасымен кездескен1н айтады. Сол дастархан басында отырган суретш1Н1ц анасы: «Екеу1ц кай тшде сойлест1цдер?» деп сурайды. Бул: «Мен орыс т1Л1нде сойлед1м, ол французша айтты. Арамызда тммаш болды» - депт1. Сонда карт ана басына кара орамал жамылып: «Онда м е тн улым елген екен», - депт1. Осыны жазган Расул акынныц 031: ««Туган ты 1н, десе, ертец курымак! Онда елуге мен дайынмын буг1н- ак!» дегенш бэр1М1з бшем1з. Ал, б1зд1н елде коп адам казакша сойлеуге намыстанып ом1р сур1п жатыр. Абай атамыздыц жылайтынындай-ак бар... ЭЗЩНЕН БАСТА! Алые б1р елде эды казы ем1р сур1пт1. Б1р кун1 сот мэжЫсшде алдына бip кулше урлаган кедей келт1ршед1. Байгус К1нэсын мойындап: - Аштьщтан катты киналган соц амалсыз урладым, - дейд1 мойны салбырап. 68

Бакытчын к,упиясы Казы: - Урлыкка барып, цылмыс жасаганыц уш1н бэр1б1р саган ук1м шыгаруым керек, - дейд1 де: - Жагдайьща байланысты саган 10 ООО тецге айыппул салынады. Алайда, айыппулды телей алмайтыньщ себетч оны сен1ц атьщнан мен телейм1н, - дейд1. Жиналган кауым танданыс толы жанарлармен цазыга царап калады. Цазы шынымен-ан цалтасынан 10 ООО тецге шыгарып, назынага етк!зуге буйырады. Соеын, кепш1Л1кке бурылып: - Арамызда аштьщтан нан урлауга мэжбур болган адам жургенд1ктен осы отырган эрцайеысыцызга 10 ООО тецгеден айыппул салынады, - дейд1. 69

Цазынын 1с-эрекетш кер1п турган кепш1Л1ктен лезде 450 ООО тецге жиналады. Казы ацшаны элг1 кедейге бер1п, оны муктаждьщтан куткарыпты. «ЖА^СЫЛЫ^ ЕТСЕЦ ЭЗЩЕ...» Б1р кун1 шаруа батпацты жермен у й т е кайтып келе жатты. Кенет бач пацка батып бара жатцан баланьщ жанушырган даусын естщ1. Бала батпацтан шыгуга эрекеттенген сайын оны курдым ез1не карай тартып бара жатты. Корыкканынан барынша кемек сурап шыцгырган балага шаруа жуандау бутакты к е с т алып б1р шет!н усынды. Бала бутактан устап, аман-есен шыккан сон кепке д е й т Д1рщцеп, кез1нен жасы моншактап есш жинай алмады. - Менщ уЙ1ме журе гой, - дед1 шаруа, - саган устщД1 кургатып, жылынып алу керек. - Жок, жок, - дед1 бала, - м е т экем к у т т отыр. Ол шамасы уайымдап калган болар. Куткарушысына алгыска толы кез1мен б!р карап, бала жупре женелд1... Тацертец шаруаныц ес1Г1Н1ц алдына 70

Бак,ыттыц купиясы кымбат сэйгул1ктер ерттелген сэнд1 куйме кел1п тоцтады. Одан бай мырза т у с т : - Кеше менщ баламды куткарган cÍ3 бе? - деп сурады. - Ия, мен, - дед1 шаруа. - Мен С1зге цанша царызбын? - Мырзам, мен кез келген еет1 адам жасайтын эрекетт1 жасадым, eÍ3 маган ештеце нарыз емеес1з! - Жок, мен бул 1с1ц1зд1 цайтарымсыз калдыра алмаймын. Мен4ц улым маган ете кымбат! Сондьщтан кез келген еоманы айтыцыз, - деп турып алды. - Мен бул SHrÎMeHi жалгаетыргым келмейд1. Cay больщыз, - деп бурыла бергенде, ecÍK алдына ж у п р т оныц улы шьщты. 71

- Бул (йздщ улыцыз ба? - деп сурады цонац. - Ия, - дед1 баласын басынан сипап турып мацтанышпен экес!. - Былай болсын, мен С1зд1ц ульщызды Лондонга алып кет1п, окуын толеЙ1н, егер ол да экес1 сек1лд1 шуюрлМ мол адам болса, мен де, ciз де утылмаспыз, - дед1. Жылдар етт]. Шаруаныц улы мектепп, сосын медицинальщ универтитетт1 бМр!п, пенициллинд1 ойлап тапкан элемге эйгш1 галым болды. Оныц ес1М1 - Александр Флемминг ед1. Согыс кез1нде Лондонныц кымбат ауруханаларыныц б1р1не екпе кабынуынын ауыр TYpiмeн баягы мырзаньщ улы кел1п туст1. Оньщ ем1р!н сактап калуга себепш4 не деп ойлайсыз? Eлдiц айтуынша сол Александр Флемминг ойлап тапкан пенициллин екен! Оган бЫ м алуга жагдай жасаган мырза - Рандольф Черчилль ед1. Ал оньщ улы - Уинстон Черчилль кейшнен Англияныц Премьер-Министр! кызмсччн аткарган. Уинстон Черчилль: - Сен1ц 1стеген1н езще М1ндетт1 турде кайтып келед!, - деп айтып журед! екен. 72

Бакыттыц к,упиясы СЭЗ ТАП^АНГА ^ОЛК;А ж о ц Б 1р патша ец тапцыр эр1 керкем сез айткан адамга 400 динар берем деп жарльщ шыгарыпты. Келес: кун1 некерлер1мен сапарга шыгады. Жолда жас зэйтун агашыньщ шыбыгын кешеттеп жаткан токсандагы карияны жолыцтырады. Патша оган: - Мына кешет!Ц13 жем1с бергенше, жок дегенде жиырма жыл керек. Тер:ц1зден кер1Ц1з жацын калганда, жем1с1н кермейт1н 1ске неге арамтер болып жатырсыз? - деп сурайды. Сонда цария: - Бурынгылар еккен агаштьщ жем1С!н 613 т е р т жеген болатынбыз, енд1 бiз еккен агаштан кеЙ1нг1лер жемей ме?! - дейд1. Патша: - Неткен эдем1 сез! - дейд1 де, карияга 400 динар берпзед1. Акшаны алган карт кул1мс1рейд1. Сонда патша: - Н еге кулдпнз? - деп сурайды. Кария: - Зэйтун агашы жиырма жылдан кеЙ1н жем1с берсе, менщ агашым колма-кол жем1с бердН - дейд1. Патша бул сезге одан эр1 тацгалып, тагы да 400 динар берпзед!.

Кария тагы да кул1мс1рей тусед1. Патша с е б е б т сураганда: — Зэйтун агашы жылына ôip-ак рет жем берсе, менМ ею рет жем1с 6epin тур емес пе? - дейдт Бул жауапка цайран калган патша тагы да 400 динар берпзедт Сосын атын тебшш, карияньщ касынан жылдам узап кетед!. Былай шыга: - Неге асьщтыныз? - деп, тацыркаган уэз1р1не:

Бакыттын купиясы Мына царияныц цасында тура берсек, сездер1 таусылганша казынамыз таусылатын lyp i бар, - деп кулген екен. Ия, С1зд1ц жасаган эрбф жацсылыгыцыз М1ндетт1турде жем1С1н беред1! «CYT ЖИНАУ» О^ИГАСЫ Ертеде 6ip ацылды патша елше насихат етущ ойлап: «EyrÍH кешке ортальщ алацга улкен бешке койылады. Сут жинау керек болып жатыр. Тан атканша sp6 ipin 6ip-6 ip кесе сут экеп куйыцдар!» деп жар салыпты. Ертещне караса, бешкеде сут емес, толы таза су екен. Сонда эр адам: «Сонша суттщ 1Ш1нде менщ 6ip кесе суым б1Л1нед1 деймЫц...» деп ойлаганы белгм1 болыпты. Сондьщтан, «Менде турган не бар?» деп артка тартушылар - когамныц жауы демей- ак кояйьщ. BipaK, досы емес. 1лгерще Досбол шешен: «Мен досымнан корыкпаймын, кеп болса - сатар. Душпанымнан да корыкпаймын, кеп болса - атар. Бэршен, жаксылыгыца куанбайтын,

жамандыгыца кайгырмайтын Адамдардан коркамын бейтарап жатар», - деген екен. Назым Хикмет деген акын: «Сен жанбасац лапылдап, Мен жанбасам лапылдап, BÍ3 жанбасац лапылдап, Аспан цалай ашылмак?» - деген гажап елец жазыпты. «Менде турган не бар?», деп, езш жаман пнгылга уйрсип, spoipi е з т е inecmi кызмет1н адал аткармаган цауым, ¡штен ipin-mipn бермек. Жас дос, цогамда эдшд1к орнап, жацсылыц тараганын шынайы каласац, ез1цнен баста! БОЛТ1Р1К ШЕШЕН МЕН САРЫ БИДЩ ДОСТЫГЫ Б1рде Белт1р1к шешен мен Сары би eKeyi 6ip жиынга карай жол журш бара жатады. Bipi кедей, 6ipi бай болса да, достыгы жарасцан к1С1лер болса керек. Жол цысцартцысы келд) ме, элде энпменщ peii солай келдi ме, Сары: - Осы ceHÍH уст1ндег1 шапаньщ 6ip 76

тозбады-ау, астындагы атьщ да озбады- ау, - деп, шешеннщ киген1 мен мшгенш комсына цагытып етед1. Сонда, Белттр1к: - Енд1 кайтем, улым есед1 де узынын K n in алады, кызым есед1 де кызылын к и т алады. Солардан налганы мен1К1 болады да. Эйел1 бедеу, баласы жок 6ipey болсам, барымды ез1м к и т жаркырап журмейм1н бе мен де... - деп, досыныц жанды жершен TMÍMeH шагып алады. «Таяк еттен, сез суйектен етед1» деген, андамай сейлеймш деп, ауырмай еле жаздаган Сары бид1ц талагы

таре айырылып, атыньщ басына камшымен салып Ж1бер1п, ауылга карай тура шабады. Шындык Ш1рк1н кашан тэтт1 болыпты? Шешенн1ц ceßi шымбайына батып, Сарыныц шыбыны шыркырап Kei ri. Буган дейш бетше ешюм «кубассьщ!» демесе де, журегшщ туб1нде тыгылып жаткан шеменд1 шешен досы шегедей ушк1р типмен туйреп алып, сыртка шыгарып, кезше шукып керсеткен1 - Т1р1дей T epicm сыпырганнан жаман жанына батып кеттй Сол шапканнан шауып отырып, ауылына жетт1. Эдетте, жолдан келсе, эуел1 экес1не сэлем бермей, ез уйше бармайтын. Бул жолы экес1не де карайтын жагдайы болмай, ез ушне келш койды да кетт1. KenTi керген экес1 улыныц сыртынан карап турып, жай-куй1н жаксы тус1нд1. С ейтп де, жалшысыныц 6ipÍHe: - Анау балага айт, жылкы 1Ш1нен каска б и е т алып кeлciн, сойып, кудайы таратайьщ, - деп, улына Ж1берд1. Содан, каска бие сойылып, бук1л ауыл шакырылып, кудайы тамак бертедй Сол жерде ел болып, алаканын аспанга жайып, Кудайдан Сарыга бала сурайды. Сурап кана коймай, оны тагы 6 ip кызга уйленд1ред1. 78

Бакыттмн купиясы Сонымен, келес1 жылы Сарыньщ exi эйел1 ек1 ул тауып, улан-асыр той жасайтын болады. Сол тойга шакырылмаса да, Белт1р1к шешен келед1. Оныц келе жатнанын eciK алдында турып керген Сары у й т е Kipin кетед1 де, Tepic царап жатып алады. Сэлем 6epin уйге К1рген шешен: - Ей, Сары досым, «Дос жылатып айтады, душпан кулд1р1п айтады» деген. Егер мен сол жолы шындьщты жаныца батырып айтпасам, сен экеце сэлем бермей, уйще KÍpin жатып алмасац, экец каска б и е т сойдырып, кепш1Л1кт!н батасын алмаса, осы ек1 ул сенде болар ма ед1? Саган К^удайдан бала сурап, коз1нен жасы тамшылап экен де тшед1, бук1л ел тыед1, уЙ1мде жатып мен де тмед1м, мунда жатып 03¡H тшедщ. Алла кайсымыздьщ тiлeгiмiздi берген1н кайдан бшесщ? Мумк1н, мен1н тшег1мд1 кабыл еткен шыгар? Егер сен езще бала сыйлаган Алланыц атымен берыген сэлемд1 алгыц келмесе, сол балаларыца береке тшеп келген нпет1мд1артьщ кореец, оз1ц бш. Мен осы келгенде бекер келген жокпын, сенщ ею балацнын OMipre келу1не катысым бар деп, екеу1нен ек1 ат мпип кетей1н деп кел1п

Бакыттын к,упиясы турмын. Егер сен разы болмасац, онда мен Аллага «Берген балаларьщды цайтып ал!» деп, дуга жасаймын. Соны айтып Болт1р1к шешен цубылага карап: - Иэ, Раббым Алла... - дей бергенде, Сары би шошып кет1п, орнынан атып турып, «Тоцта, тоцта!» деп, жупрш кел{п, досын кушактап алып, кеш4р1м сурайды. Сонымен, той дурк1реп етш, тойдан сон Болт1р!К оз атын мш1п, досы берген ек1 атын жетектеп ауылына кайтыпты. «Шын досы жоц адам шындьщ ест1мей етед1» деп, халыц бекер айтпаган гой. БИ МЕН ЖАЛШЫ Б1рде эйгйн би ел аралап жур1п, б1р ауылга келед1. Сол тен1рект1ц адамдары эртурл1 дау, шешшмеген мэселелер1н биге жолыгып, айтып жатады. Б1р к у т б1р Ж1Г1Т кел1п: - Биеке, мынандай жагдай болып тур: мен осындагы б)р байдыц жалшысымын. Бай маган енбекакымды аз телейд!. Дэл мен сек1лд1 тагы бip жалшыга жалацыны молдау толейд1. Ол байдыц б!ЗД1 алалаганы 80

маган патты батады, - дейд1. Дэл сол кезде ауылдыц тусынан шандатып мал айдаган б1реулер ет1п бара жатады. Би оган: - Анау кетш бара жаткан К1мдер екен, бш ш келш1? - деп жумсайды. Ол алашапнын болып барып келед1 де: - Пэлен деген ауылдьщ адамдары екен, - дейд1. Би: - Олар не жумыепен бара жатыр? - деп сурайды. Жалшы: - î\\a3ip 6inin келеЙ!н, - деп, куйындата женелед1. Цайтып кел!п: - Базарга мал еатуга кет1п барады екен, - дейд1. Би тагы да:

- Ол малды сатып не 1стемек екен? - дейд1. «Жазган кулда шаршау жоц», жалшы кайта шаба женеледй Сейтсе, байдыц кызы узатылатын болып, соныц жасауына цажетт1 нэрселерд1 алу уш1н базарга мал сатуга барады екен. Муньщ бэр1н ест1ген би: - Жацагы ез1ц айткан жалшыны шацырып кел, - дейд1. Ол келед1. Би оны ауылдан узап бара жатцан базаршылардыц жагдайын 6min келуге жумсайды. Жалшы барып келед1 де: - Ол Kicinep мына ауылдыц базаршы- лары екен. Ол байдыц бойжеткен кызы корпи ауылга узатылмак екен. Соган булар бес у т р жылкы. тагы елушакты койды сатуга айдап барады екен. Буйырса, 6yrÎH тунделет1п базарга жетсе, ертец малын сатып, аргы к у т жасауын карыштап, кайтпакшы екен, - депп тацдайы так-так е т т . Сонда би арызкой жалшыга карап: - Саган неге жалакы аз 6 epin, буган неге кеп беру1Н1ц себебш тусшдщ бе? Сен осы нэрсенщ жагдайын б1лу у tutu астыцдагы байдыц атыныц кан сорпасын шыгардыц. Муныцды KÎM жактырады? -- депт1. 82

ТАКТИКА Бурыныракта болган эцг1ме екен. Б1р галымныц шэк1рт1 баска б1реуд1ц галымды жамандаганын айтып келед1. Сонда галым жамандаушыга шэк1рт1нен б1раз акша берш Ж1бер1п: «Ол ю сие кеп рахмет айт, маган мынау акшага сатып ала алмайтын сауаптарын бер1п Ж1берген екен», - деп сэлем айтыпты. Бауыржан атамыздыц да басынан осьн ап уксас б1р окига етшт1. Б1р белг1л1 жазушы оган б1р жольщканда: - Бэуке, мен ылги эр жерден естимш, С13 журген жерщпдс мен туралы тек Кана жаксы сездер айтады екенс13. Б1р кездескенде рахмет айткым кел1п жур ед1, бугш сэт1 келген екен. С 1зге кеп рахмет! - дейд1. Момышулы: - Бул - тактика гой! - дейд1. Элг1 жазушы тусшбей: - Ол кандай тактика? - деп сурайды. Сонда ол: - «Таспен атканды аепен ат» деген тактика! - депт1 к ул т. Сейтсе, элг1 жазушы Бауыржан атаны журген жершде 83

Бак,ыттын, купиясы келемеждеп, анекдот кылып отырады екен. Онысын ол К1С1 бшед1 екен... ^ЫЗМЕТШЕ КАРАЙ ^УРМЕТ Ертеде б1р карапайым Т1Г1НШ1 ем1р кешштт }(асынан ек1 ел! калмайтын немересш де 1згш1кке тэрбиелеуд1 умытпапты. Б1р кун1 ете кымбат туратын отюр кайшысымен асыл матаны усактап кесе бастайды. Болган соц, кайшыны аягыныц аетына лактыра салады да, инес1мен кескшенген маталарды б!р-б1р1не косып Т1ге бастайды. 1с б1ткен сон, инею

Бак,ыттын, купиясы бас ки1М1не эдемшеп кыстырып кояды. Манадан бер1 бул керЫ ске тацкала карап турган немерес1: - Неге ана кымбат кайшыны лактыра салдьщыз да, болмайтын б!р и н е т эспеттеп, басыцызга кадап нойдьщыз? - дейд1. Сонда ^ пнш 1: - Кайшы эп-эдем1 матаны кеск1леп, белшектеп тастайды. Ал, ине болса нэз1к эр! элс13 болганына карамай, бел1нген белшектердщ басын косуга тырысады. Сосын олардан эдем! ктм дер шыгарады. Балам! К^андай би1к децгейден кершсе де, ешуацытта бел1п-белшектеуге, б1рл1кке сына кагып, сызат туе ¡руге умтылып жургендерге болыспа. Олардыц дэрежес1н кетерме. Кер1С1нше, элс13 болса да б1рл1кке шакырып, ауызб1рш!Л1кке жумылдырып жургендерд1ц абыройын арттырып, демеп- кетермелеп, касынан табыл, - деген екен. ШЫРАЦ БАТЫР Сонау ерте заманда сактар ел1н шабута калыц кол келе жатады. Сактардыц басы косылып, согыска дайындалып улгермейд!.

Елш цоргап калу уш4н Шырац батыр ез кулагын к е с т , кн1мдер1н жыртып, жэб1р керген адамныц кейп1не тусш, жау эcкepiнiц алдынан шыгады. «Маган менщ ел1м зорльщ пен цорльщ керсетт1. Жур1цдер, мен сендерд1 солардыц дэл уст1нен тус1реЙ1н. Кепмд1 кайтарып берщдер!» деп усыныс жасайды. Жау эскер1 куана-куана оган еред1. Ол болса, жауды айландырып- айландырып, ел жоц, журт жоц пула дузге, шел далага адастырып экеп тастайды. Жау эскер! алданганын кеш бшед1. Сейт1п,

Бакыттын купиясы Шыракты жазага тартады. Hipan, пула дуз, медиен шелден кеп адамдары кырылып, тоз-тозы шыгып аз гана бел1Г1 эрен кутылыпты дейд1. Оз жанын киып, Отанын коргап налган Шырак батырдьщ ерл1Г1 жайлы б1ле журген1м1з жен. ДОСТЬЩ КЭЗБЕН КАРАУ Bip Kici 6ip галыммен б1рнеше кун сапарлас болыпты. Хоштасар мезгш таян- ганда, элп Kici: «Аз кун болса да дэмдес болдьщ. Осы кундерде Men¡H бойымнан кандай кeмшiлiк байкадыцыз? Соны маган айтсацыз, мен оны тузетуге тырысар eдiм» деп^. Сонда галым: «Досым, мен саган достык кезбен карадым да, ceH¡n

Бакыттын к,упиясы кемш1Л1гщд1 байкаган жокпын. Озщнщ кемш1Л1Г1цд1 басцадан сурап ал», - деген екен. АЦЫЛДЫ АНА «Менен ештеце шьщпайды» деген адамнан шынында да ештеце шыцпайды. Электр жарыгын ойлап тапкан Томас Эдисонды кезшде колына кагаз бер1п, акылы кем деп мектептен шыгарып Ж1берген. Ол кагазда: «С1зд1ц улыцыз акылсыз. Оны 031Ц13окытпасацыз, катарына шесе алмайды», - деп жазган. Оны окыган анасы оган: «Балам, сен1 акылы аскан данышпан, б1зд1ц оны окытуга б1Л1М1М13 жетпейд1» деп жазыпты, жарайсыц!» дейд1. Сол улы кеЙ1н улы физик болып, элемд!

Бак,ыттын, купиясы аузына каратцаннан кеЙ1н анасы найтыс болады. Уаныт ете анасыныц нагаздарыныц арасынан баягы хатты тауып, оцып: «Мен1н осындай дэрежеге жету1м - анамныц акылынын арнасы», - депт1. ГАЛЫМНЫЦ НАСИХАТЫ Бул насихаттьщ жазылганына арада аттай 700 жыл етсе де, эл1 кунге есюрмегендЫ, кунын жоймагандыгы, одан 6epri заман агымына карамастан ом1ршец калпын сак- тауы, шындыгында да, тацгаларльщ жайт. «Балам, тац кылан бере бастаганда туылып, кешк1 азан онылганда елетш адамдар болады. ез1цд! баса бш! Бойыцдагы кушт1Л1кт1, анылдыльщты, ауыздагы сезщд1 кашан, пай жерде, налай нолдану KepeKTirÎH бшгейс1ц. Эйтпесе, 6 ip куш жел соккандагы каукарсыз жапырак кей тн е TycepÍH аньщ. Ашуыц мен нэпсщ 6 ip жак боп акылыцды ж ец т кетпес1н. Ылги да сабырлы, туракты бол, ез epÍK- жirepiцдi ез нольщда уста. Сен1ц коз1це басылгандай элем соншалыцты улкен емес. Эл1 де жасырын, oni де жумбан дуниелер 89

cenia парасаттылыгьщ аркылы ашылатыны даусыз. Ата-анацды курметте! Берекет улкендермен 6 ipre журед1. Бул дуниеде наным-сетмщнен кол уз1п цалар болсац, жап-жасыл куЙ1цде цурап, шелге айналасьщ. Ацжарцын бол, ашьщ айт. Эр сезд1 кецш1не ала берме. Коп бмемджке салынба, эр керген)цд1 айта берме. Озщд1 жацсы керет1н жерге коп барма, езще деген сый-курметтен айырыларсыц. Уш Kicire жаныц ашысын: 1. Надандар арасындагы галымга; 2 . Байлыгынан кол узген кедейге; 3 . Кур меткс не болып жур1п абыройынан айырылган адамга. Жогарыдагы орынга не болгандардыц жердегыер сек1лд1 алацсыз отыра алмайтындыгын умытпа! Ак екенщ рас болса, куресуден корьщпа! 90

Бакыттыи к,упиясы IV БЭЛ1М ЗАМАНАУИ ЭЦГ1МЕЛЕР АЛГАННАН БЕРГЕН БА^ЫТТЫ! Жана жыл карсацында агам маган судай жаца кел1к сыйлады. Кешеге шьщсам, б1р бала айналшьщтап мен1ц машинамды тамашалап жур екен. - Бул (лздщ кeлiг^цiз бе? - деп сураган балага: - Иэ, мен1К1. Оны маган агам сыйлады, - деп, мацтанышпен жауап берд1м. Кездер! жайнап кеткен бала: - ЦПркш, С1здщ... - дей бергенде-ак, оньщ ойын б1рден уккандай болдым. Ол да кол ¡к сыйлайтын агам болса деп армандап турган шыгар, эрине. Бфак, бала: - Ш1рюн, С!ЗД1Ц агацыздыц орнында болсам гой, - деп, мен кутпеген сезд1 айтты. Баланыц ниет1не риза болып кетт1м де, 91

Бакыттын купиясы кел1Г1ммен кыдырып кайтуга шацырдым. Сэл жургеннен кей1н бала цуанышты дауыспен: - Ага, кеш1рщ13, менщ утм н 1ц алдына тоцтай аласыз ба? - деп етшд1. Уйш е эдем1 кел1кпен келген1н керсет1п, кершшерше мацтангысы кел1п турган шыгар деген оймен тоцтай ц а л д ы м . Б1рац, тагы нателесшпш. У т н е жуг1р1п К1р1п кеткен бала б1р кезде к1шкентай мугедек шюш арцалап шыгып, кел1кт1 нусцап: - Кердщ бе, бэр1 де жаца саган айтнанымдай. Бул кел1кт1 мына к1С1ге агасы сыйлапты. Мен де кундердщ б{р кун1нде М1ндетт1 турде саган осындай жаца кел1к 92

Бак,ыттын, купиясы сыйлаймын. Сосын калаган жерще ез1ц бара алатын боласьщ! - дед1 жуз1 бал-бул жанып. Юшкентай баланьщ ÍHÍcÍHe деген суЙ1спенш1Л1Г1не т о л ц ы п кетт1м. Кел1г1мнен Tycin, ÍHÍCÍH машинаныц алдыцгы орындыгына отыргыздым. Мэз болып кеткен балакай арткы орындыкка жайгасты. Ушеум1з б1разга деЙ1н кыдырдьщ. Мен еол куш б1рдецен1 алганнан да бергеннщ Ko6ipcK бакыт сыйлайтынын туснццм... ДЭР1ГЕРДЩ ЭЦГ1МЕС1 Мен мектепт1 жаксы деген багага 6 ÍTÍpreH соц, дэр1герл1к мамандыгын алу y rn iH , керш! калага окуга кетт1м. Эке-шешемн1н турмысы жупынылау ед1. Оларга салмак салмайын деп, демалыс кундер1 базарга барып сауда жасап журд1м. Bip демалыста базарга барсам, aya райыныц колайсыздыгынан шыгар, алымсактар ете аз екен. Кун i бойы отырсам да, ештене сата алмадым. К^арным катты ашты. Bip y3ÍM нан сатып алатын тиын да калтамда болмады. Жалдаган пэтер1ме барганыммен онда жейт1н ештецс жок. Тун1мд1 аштьщпен етк1зпм келмед1. 93

С о н д ь щ т а н , алгашцы кездескен 6 ip уйдщ ecirÎH кацтым. Журск жалгайтын 6 ip уз1м нан сурайын дед1м. EcÍKTÍ жуз1 жылы эйел KÍci ашты. Оны коргенде, Т1л1мд1 жутып койгандай ундей алмай калдым да, басым темен салбырап, K03ÍMMeH жер шукып калдым. «Жап-жас болып кайыр сурап ж ур гет Heci?» деп ойлап калмас уынн, мен: «Кеш1рщ13, айып болмаса, 6 ip кесе су бермес пе екенс^з шел1мд1 басуга», - дед1м. Ол жымиды да, артьщ 6 ip сез айтпастан, у т н е Kipin кетт1. Менщ аш екен1мд1 байкаган болар деп ойладым. Ол 6 ip кесе сут пен нан экел!п берд1. Онысына мен кэд1мг1дей тойып калдым да: «Метр1мд1 апай, осы жаксылыгыцыздьщ акысын калай кайтарсам екен, кандай жумыстарыцыз бар, 1степберейш »,-дед1м. Ол: «Ештене де керек емес, менщ эжем: «Адамдарга жаксыльщ жаса, ол жаксылыгьщ саган кептеген есе артыгымен кайтып келедЬ>, - дейт1н. Сондьщтан, маган ешкандай кызмет1нн1н кажет1 жок, Алла разы болсын!» - дед1. Оныц сол айткандарын уйге жеткенше кайталаумен болдым да, ол создер мен1н жадымда мэцг1 жатталып калды. 94

Бакыттыц к,упиясы КеЙ1н аман-есен окуымды бМрш, дипломымды алып туган калама келд1м де, ауруханага жу мыска орналастым. Ол жерде ецбепм, кабшелм ecкepiлiп, бас дэр1герл1к кызметке дейш кетершд1м. Уйлещцм, бала- шагалы болдым. Зымырап жылдар ет1п жатты. Бip кун1 бiздiц ауруханага керш1 каладан ауыр халдеп б1р егде эйелд1 экeлiп жаткызды. Неге екетн кайдам ол юсшщ «ауру тарихы» К1тапшасын карап отырып, мен!ц ес1ме баягы студент кез!м туст1. Сосын, оныц жаткан палатасына барып, оньщ жанына жайгасканымда, ол К1С1Н1 таныдым. Ол сол баягы метр!мд1 эйел ед1. Оган, бграк, ештеце айтпай шыгып кетт1м.

Бакыттын к,упиясы Былай шыга бере, жацсылыццажацсылыцпен жауап беретш кез1м келд1 деп ойладым. Цолымнан келген1мн1ц бэр1н жасап, ц а л а й д а оны аягына тургызуга беющцм. Сонымен, оган ота жасалды, кептеген емдер iстел iндi. Акыры узац емделуден соц, ол Kici ез аягымен турып журе алатын жагдайга жетп. Енд4 онды ауруханадан шыгара беруге болады. Ал, бул аурухананыц барлыц ем1 ацылы болатын. Gp6ip дэр1-дэрмектщ, отаныц, ондагы цызметкерлерд1н, ецбег1Н1н бэрше ацша телеу керек болатын. Оган жумсалган шыгындарды ойша 6ip есептеп керген1мде, ете улкен келемдег1 сома шьщты. Бэлк1м ол Kici ондай каржыны таба да алмас ед1. Сондьщтан, оныц шыгу цагазына 6ip гана сойлем жаздым да, оны ауруханадан шыгарып салуга оз1м 6ipre шьщтым. Хоштасарда оныц колыпа элп есеп-кнсап цагазын берд1м. Ондагы жазылган шыгындарды опыганда, эйелдщ цолы д1р1лдеп турды. Сойт1п, сол катаздьщ ец соцында жазылган менщ жалгыз ауыз соз1ме жеткенде, эйел жылап Ж1берд1 де, м е т кушактап алды. Онда: «Метр1мд1 апай, бул шыгындардыц б э р т cÍ3 коп жыл

Бакыттыи купиясь! бурын б1р кесе сутпен телеп койгансыз!» деген сездер жазылган ед1. Кымбатты жеткшшектер! Алла С1здерге уш туЙ1р дэн усынады. Оньщ б1р1 - 1згш 1к ДЭН1. Ек1Н Ш 1С1-ЗуЛ Ы М Д ЬЩ Д ЭН 1. УШ 1НШ 1С1НЩ 1Ш1 бос. Егер С13 кайырымдыльщтыц, 13гш1кт1ц дэн1н сепсещз, узамай шаттыцтьщ жем1С1н жейс1з. Ал, егер з у л ы м д ь щ т ы ц дэн1н ексец13, туб1нде кайгы мен цас1ретт1ц азабын тартасыз. Ал, 0М1рд1 босца eткiзceцiз, eкiнiштiн уын 1шу1щзге тура келед1. Сондьщтан, цайырлы ¡стер жасауга асыгьщыздар. Сонда, С1здер сезс13 1стеген1Ц1зден элдекайда коп, жуздеген есе артыц шапагатын сеэс13 керес1здер. АДАЛДЫЦТЫЦ А^Ы СЫ Б1р улкен компанияныц директоры барльщ кызметкерлер1н жинап алды. Пол соныц б1р1 болатын. Директор: - Мен жумыстан кетет1н болдым. Орныма келет1н адамды оз1м тандаймын. Бупн бэр1це гулд1ц дэн1н беремш. Б1р жылдан сон кайта жиналамыз. Бэр1це есте сактайтын нэрсе: осы дэннен есш 97

Бак,ыттын, купиясы шыккам гулд1 маган экелесщдер. Мен сол ецбектер1це карай багалаймын. KÍM жецсе, компанияны сол баскарады. Пол да кеппен 6 ipre дэнектер алып уЙ1не кайтты. У т н е к ел т, эйел1не болган жайды хабарлады. Сейтш, екеулеп дэнектерд1 кумырага отыргызды. Пол эр кун сайын оянганда кумыраны кадагалап журд1. Ол ылги да сугарып, туб1Н копсытып, тыцайткыштар ceyin, TÍnTi оларга сойлеп те журдт EipaK, ешкандай гул ocin шыга коймады. Уакыт ет1п жатты. Жет1 ай отт1 дегенде, Полдыц ум1Т1 толык уз1лд1. Директормен кел1сшген

кун де жеттк Пол ол жиынга баргысы да келмед1. Сойт1п эйелше: - Офиске бос кумыраны котерш бармакпын ба? - дед1. Акырында бэр1б1р баруга тура келд1. Жайнаган эдем1 гулдер аркалап келген кызметтестерш коргенде, Пол ес1нен танып кала жаздады. Э р1птестер1 муньщ бос кумырасына аянышпен карады. Пол уялганнан жерге ю р т кете жаздады. Директор жайкалган гулдерд1ц бэр1н аралап шыкты. С ей гп де Полга карап: - Пол Ригли, бер1 кел1Ц1з, мэн-жайды т у стщ р щ з , неге кур кол келд1Ц13, - дед1. Полдыц б!р жыл бойы тук б1т1ре алмаганына уялганнан бет! дуылдап, кып-кызыл болып кeттi. Директор оган карап: - Жаца директор С13 боласыз! Былтыр мен бэрщ зге ел1 дэндер таратып берген ед[м. Бэpiц мен1 алдап, сатып экелген гулдер керсетпцдер. Араларындагы жалгыз адал эр1 батыл адам - Пол болып шьщты. Ол е з т щ жогары кызметке лайык екенш дэлелдед1. Э р т м не ексе соны оратынын быу керек. Буг1н сен сен1м мен адалдьщ ексен, сен1н сыйын курмет пен жет1ст1к болады, - дед1. 99