Таусамалы тарландары

кайтадан майданга ж1берд}. Ел басына кун туган, ер басына сын болган, талайдьщ журег!н жаралап, шер боп каткан Каргыс аткыр сум согысты адам баласы енд) кермес:н! Мен согыста ек1 данкты колбасшыныц солдаты болдым. Оньщ б1р1нш1с1 - генерал-майор И.В. Панфилов, еюнннс! - ол кездеп майданныц цолбасшысы Армия генералы И.Х. Баграмян. 194! жылы октябрь айы нда М осква туб!нде И.В. Панфилов дивизиясыньщ инженерл1к - саперлер батальоныныц сапында майданга араластым. Шешуш1 шайкастар жур1п жатты. Москваны коргау оцай болган жоц. Совет командованиес1 тиют) резервтерд1 жинактап шабуылга шыкканша б1здщ дивизия жауга тойтарыс бере отырып, ешпес ерл1кт1ц улг1с1н корсетт:. Талай есш ерлер Отан унпн жанын пида етт1. Волоколамск ауданыньщ Гуськово деревнясынын мацында болган урыста дивизия командир! генерал-майор И.В. Панфилов алдыцгы шепте басшыльщ жасап жур1п, снарядтыц жарьщшагынан ауыр жараланды. Б)з 5 - 6 жауынгер жуг1р]п барып, Иван Васильевичт! плащ- палаткага салып, царагай ¡ш!ндег! санитарларга жетюздж. Ертес!не Иван Васильевичт1ц каза болганын ест!д}к. Согыстыц зацы катал. Аяу деген болмайды. Мен б4р ел1п, кайта т!р1лген жанмын. Бул окига 1944 ж ы лды н куз!нде болган едь Жау Прибалтиканы бек1н1ске айналдырып, катты карсылык керсетт). Латвияны азат ету уннн Совет Одагыньщ Батыры генерал-майор И.В. Панфилов атындагы 8 -гвардиялык аткыштар дивизиясы да ез улесш косты. Кеск4лескен ауыр шайкастан соц 1944 жылы 13 октябрьде Рига каласы бЬдщ колымызга кешч!.\" Ж ансерж аксакалдын уй}нде ук1мет наградаларына усынылган куэлж кагаздары бар екен. Оньщ б}р! - Жогары колбасшы Совет Одагыньщ Маршалы Сталиннщ 1945 жы лгы 8 майдагы №367-ш! буйрыгы бойынша ЧехословакиянынЯромержице мен Зноймо калаларын жзне екшилс} - 1944 жылгы 13 октябрьде Риганы жаудан азат е т к е т уш ш алгыс хаты екен. Ж ауынгер Ж ансерж Жанж!г1тов майданда ерл1к керсеткен) уш]н, Латвияныц астанасында Ленин партиясы 100

катарына кабылданады.Жас коммунист жанталаса шепнген немк баскыншыларыньщ шег1ну1не улкен улес косады. Сейт1п жур!п катты жараланады. Ол есш медицинальщ- санитарлык бел1мде б1р-ак жияды. Оган себеп ел1м мен ем!р арасында жаткан Жансер1кке генералдыц кызы Валентина Ивановна Панфилова 600 грамм езш щ канын бер1п, Т1р1 калуына мумк1нд1к беред]. Валентина Ивановна осы окиганы ес!не алып, езш щ естел!г1нде былай деген екен: Ж ансер)кп медициналык-санитарлык бол1мге ж етк1згенде ес-тус!н б т м ей т ш , кан коп кет}п, элс}реп калган екен. Ол туралы командирлер оз-ара айтысып, б}реулер Кызыл Ж улдыз, екш ин б1реулер б1р!нш! дэрежел1 Дацк орден!не усынган лайык деп жатты. Ол кезде оньщ бэр!н ойлауга шама жок, эйтеу1р дивизия командир} Кулешовтщ адьютантына наградага усыну жен1нде буйрык берген! жадымда. Б}р жолы есю газет беттер[н актарып отырып, саперд)н куреггн устаган Жансер!кт!ц уакыт табынан саргыш тарткан согыс кез1ндег! суретш ушырастырдым. Осы сурет сол б1р сурапыл кундерд! коз алдым а елестет'п. [здестлрем деп жургенде Же;цст}ц 30 ж ы лды гы нда оз1мен де кездест1м. Ш ынымды айтсам, ез коз1ме оз}м сенбед1м. Цушактасып турып «кровный брат» - кандас агам шынымен- ак т:р1 екенсщ гой» - дей берш тн. Ж акенВ алентинаны езкы зы ндай кер1н, кез! ж умылганш а катты сыйласып турыпты. Елге аман-есен оралган Жакец ауылга келгеннен кей1н де карап отырмай ецбекке кызу араласты. Ол туган ж ер1 К ам енкада 1954 ж ы лга дей1н ж ы лкы ферм асы ньщ мецгеруннс1 болды. Кей1нг! жылдары коммунист Жансер}к Жанж!Г[тов шопан таягын колына алып, багымындагы саульщтардын эр жуз1нен 130-135-тен козы ес)р1п, кажырлы енбег1мен курметке боленд1. СССР Жогаргы Совет!н1ц Президиумы 1966 жылы енбекте узд1к керсетюштерге жеткен1 уш1н Ж. Ж анж1Г1товт) «Ецбек Цызыл ту» орден)мен наградтады. Осы жылы курмегп демалыска шыкканына карамастан ол 1969 жылга дей1н аталган шаруашыльщта жем1ст1 енбек етт!. 101

ТАГДЫР ТАУЦЫМЕТ1 EeciKTeH 6 en i шыкпай жа- тып, тагдыр таукымет!н тарткан адамныц ойына не кел[п не кет- пейд1? Ш ынымен-ак осылай киы нш ылы кка к е н т , у м т м 1з ceH in , <здеус1з, сураусыз е л т ке- TeMi3 бе?.. Олде 6 ip жерде кацгырып ел!п каламыз ба? Крркыныш урей жас баланьщ зэре цутын алып ба- рады. Еш нэрсен: тус4нбейд1. EipaK 6 ip жаман жагдайдьщ болганын ¡штей сезед!. Ш авхи 1938 жылы 10 сэу!рде Грузияныц Аспон ауданындагы Накалаков ауылын- да шаруаньщ отбасында eMipre келген.Экес) 1942 жылы Кецес Армиясы катарына кеткен. Анасы шиеттей бес ба- ламен ауылда калып, сум согыстьщ ауыртпалыгын тартып отырган шагы ед}. Eip xyHi ойда жокта, ягни 1944 жылдыц 14 кыркуйег1нде Сталинн1ц буйрыгы бойынш а бук)л ауыл адамдары карт демей, жас демей жер аударылады. Агайын -туы стары баска эшалонмен, булар баска эшалонмен Орта Азияга жол тартады. Жолда олар катты киналады. Ocipece алты жасар Ш авхидщ жаны Typmirin, аштыктан киналып елген адамдарды кергенде шыркырап катты жылайды. Eip станциядан е к т и я станцияга жеткенше 6ipa3 адам enin калады. К,ойша кырылган ел 1ктерд! поезд токтаган сэтте солдаттар алып к е т т жатады. Ец киыны Озбекстанньщ Цоргантебе станциясына жетпей жол устш де, поездыц iniiH- де Ш авхидщ анасы кез жумады. Mine, нагыз бакытсыздык. Аспаннан ай, кектен кун кулап, жерге тускендей болады. Анасыныц cyHeri кай жерге жерленген1 эл: кунге дей1н бел- rici3. 1здемеген жер) жок, ешкандай 6 enri койылмаган сон табудьщ ез1 киынга согады екен. М ацдайы таска согылган Ш авхидщ агасы Бахш и 15-те, sntceci 9 жасында кайтыс болады. 1944 жы лы Ш авхи ¡Hici жэне карындасы y u iey i К^органтебедег! балалар уй)не ор- 102

наластырылады. 1947 ж ы лды ц наурыз айында карындасы осы балалар уй1нде кайтыс болады. Ал экес1 согыстан хат- сыз-хабарсыз кетед}. Ш авхи 1956 жылы онж ы лды к мектепт1 6iTtpreH сон комендатурага арыз жазып, Алматы облысы Цаскелец ауданыныц Жацэтурмыс ауылындагы туган-туыстарына баруга руксат беруд! е т1нед). А гай ын-ту ыстар ымен кауышсада, олар Ш авхид1 Keninci3 карсы алады. Олардыц бул парсы алысы жас ж!г}тт!ц журепне ок боп кадалады. Ол енд1 ез камын ез1 жасап, кун керу yujiH К,арагандыга барады. Содан сон ез т1леп бойын- ша Кецес Армиясы катарына алынады. Сол жылы Орал каласындагы эу е К,арулы Куштер полкына тусед1 де, 1957 жылысержанттардаярлайтынкурстаокиды. Армиядажурш партия катарына етед1. 1959 ж ы лга дей1н Армия катарында болады. 1959 жылы Свердловсю деп ерт сенд}руш!лер учи- лищес!нде окиды. 1963 жылы окуын табысты аяктаганнан кеЙ1Н К,азакстанга жолдама алады. Осы жерге келген сон Каскелец ауданындагы ерт сещцрунп мекемесш!ц инс­ пекторы болып ¡стейд!. 1963 жылы уйленед1. 3 ул, 6 ip кыз дуниеге кел1п, отбасы улкен куаныш ка беленед1. Сейт1п бе- рекел! шацыракка айналады. Ш авхи е зш щ саяси б)Л1м 1н кетеруге кеп кещ л белед1. 1976 ж ы лы А лм аты к ал асы н дагы М арксизм-Л ени- ннзм Университет1н!ц кешк1 бел1м1не окуга тус1п,оны ойдагы дай б!т1ред!. Осыдан кейш ол Э уезов аудандьщ irnKi ¡стер баскарм асы саяси б ел !м )н 1ц б асты гы б о ­ лып тагайы ндалады . 1988 ж ы лы милиция майоры шен1нде курметт1 демалыска шыгады. Кеп жылгы жем)ст1 ецбектер! унпн кептеген мактау кагаздары, б1рнеше м едальдары бар. K,a3 ip ол Т аусамалы ауы лдьщ аумагы жанындагы согыс жэне ецбек ардагерлер! кецес!н1ц мушес). «К удайга шук)р, К азакстанга келгел! турмысымыз жаксы, кец1Л-кутм13 кетер1цк1, ецсем!з ж огары. Осында. улкен о тб асы н а айналдьщ . K a3 ip 18 немерем, 2 шеберем бар» деп эцпмелескен сайын ризаш ы лы гы н 61лд1р!п оты рады. 103

ЦИЫНДЬЩТЫ ЖЕЦЕ Б1ЛГЕН Ж1Г1Т АРАСЫ Амангелд1 сырттай Караганда б1ртога, ундемейт!н ж{г1т сиякты болып кер!нед1. Б[р керген адамга сабырлы да, салицалы ж1г4т ага- сынын кейп}н ацгартады. Эз[ц б1р жагдайды е з т е багыттап сура- масац эцг[меге де кеп араласпайды. .4 Ж уртты ц эцг1мес4н тьщ даганга кумар. Ал, нактылап сураган су- ракка сондай угыныкты жауап кайтарады. Бул мшез оган бала жасынан калыптаскан сек1лд1. Ойткен) ол жас бала кезшен кеп киынш ылыкты басынан етюз!п, ем}р суруд!ц сонш алыкты ауыр е к е т н кеппен б!рдей кер1п, ¡штен с е з т , ширыгып ест!. Соган карамастан ол ез1н улкендерд1ц эцг1мес1н тыцдай б!луге, карт к1с!лерд[ курметтеуге, жасы юнплерге камкорльщ жасауга ез1н-ез1 баулыды. Ойткен1 оган тагдырдыц жазуы бойынша акыл айтып, «Сен ананы ¡сте, сен мынаны ¡сте» деп уйрет4п отыратын жанашыр адам болмады. Оныц аталары Садык, Жусш, Сапар уш агайынды Ж)г1ттер сонау адамзат басына ауыр кун туып, аспан кара булт жамылган Г'олощекинн!ц тук!р1г1 жерге туспей тургандаеш К1нэс[з кугы нгауш ы рады . Содан олар юр жуып, к!нд!к каны тамган туган жер1 К,азалыны тастап, б!ржола Царакалпакстанга кум асып кетуге мэжбур болды. Дуниеде ен кымбат Ата журттан ажырау оларга оцай тимедь Жол азабын т1лмен айтып жетю зудщ ез1 б[р киямет. Б)р - ею жас балалары осылай асып-сасып, кэйтсек жанымыз калады деп жургенде аш тыктан шет1неп кетт}. « Баска тускен баспакшыл» дегендей Царакалпакстанга келш, кун керуге тура келдь Амангелд! болса 1942 жылы наурыз айыньщ 16-сында К,аракалпакстан республикасыныц Ш ымбай ауданы, «Москва» деп аталатын колхозда дуниеге келтт). Ол 104

туган кезде экес: жэне агасы Кршахан согыска кеткен екен. Согыстьщ зардабын тарткан хальщ аш-жалацаш. барльщ тапкан таянганы н майданга Ж1бер1п отырыпты. Ауылда да аштьщ басталган. Кептеген отбасы катьщсыз кара кеже мен кайнаган кара су га карап калган. Амангелднпц уй-iHii нан орнына ак жугер!н! куырып жеп, тамак орнына ешкшщ сутше карап калган. CyiTi де толык ¡шу кайда? К,айнаган cyFa cyTTt катып, оган аздап туз салып, судьщ дэм 1н Kipri3in ¡шед! екен. MiHe, бул тек К,аракалпакстан жер1нде емес бук!л елде болган ете киын жагдай ед1. Уй-[цннщ барльщ ауыртпалыгы жалгыз анасыньщ мойнына тускен. Жануяларында Амангелд)ден 4 жас улкен Ж умабай мен карт эжес! болган. Eip жаксы жер) анасыньщ ет) Tipi адам екен. Ол да жасынан балалар yйiндe тэрбиелетп, ем1рд!Ц кыр-сырын танып e c in i i. Сондьщтан болса керек, ецсес:н тус)рмей ерлерше кимыл жасап, отбасы мушелер!н амалдап асырапты. Кез1 ашьщ, кец!л! ояу ана ауылда мугалш болып, балаларга тэлш-тэрбие 6ep in ii. Ауылда ете сыйлы Kici болыпты. Ецбег! елен1п «Ецбек Цызыл Ту» орден!мен наградталыпты. «Анамыздьщ Жидебай, Сыргабай деген агасы болган. Олар да эртул{ себептермен Ci6 ipre жер аударылган. Сол жерде ж у р т Жидебай штрафбатальонга косылып, согыска аттанган. Сол согыста акыры каза болган. Оныц жасаган ерл1пн керген адамдар 6i3re жырдан кызьщ erin, айтып беруш! ед1. Сонда ол агайдьщ 6ip-aK максаты болыпты. Ол «Цайтсем де е з1мн[ц Отаныма ак- адал екен!мд{ дэлелдеу» деп арманына жете алмай KeTinTi. Амангелд! канш а киындьщ керсе де бэр1не шыдап, Ал ладан ум М н узбед!. К,айда ецбек етсе де адал sp i тиянакты ¡стед!. Оньщ ¡стеген iciHeH ешк1м де м ш таппайты н ед}. 14 жасынан ецбекке араласкан оны s p t n ie c T e p i, ауыл адамдары, шаруашыльщ басшылары тглалгыштыгы мен ты нды рымды лыгы упнн сыйлап, курметтейт^н ед!. Ш аруаш ылыктьщ езш де, автобазада, Kipnim зауытында эртурл! жумыс ¡стед!. Ол 1959 жылы енд1р1стен кол узбей кешк1 жумысш ы-жастар мектебш узд ¡к 6 iT ip in , 1960 жылы Ташкендег: бурынгы Орта Азия университет1н1н тарих факультетш е окуга туст1. Университетт1 1965 жы лы жаксы 105

б г п р т шыцты. Сейт!п ол Озбекстан гылым академиясыныц К,аракалпакстандагы филиалына жумыска ж!бершд}. Амангелд1 осында кызмет ет!п жургенде академияныц «Вестник» журналына 2 рет макаласы жарияланды, ест{п жур1п эцпме, елец жаза бастайды. Эдебиетт} жанындай жаксы керед}. Кеп окиды. Ж азган дуниелер! газет - журналдарга жариялана бастайды. С ей т т жаксы ецбек е т т жургенде Кецес Армиясы катарына шакырылады. Онда кысна мерз!мд!к офицерл4к курсты б}т[ред1, к!ш! лейтенант ш е н т алады. Армияда журген кез}нде Варшава келЫ мш е кол койган елдерд}ц б1р}ккен эскери «Неман» атты жаттыгуына катысып, баска кецес м ем л екеттт эскерлер1мен б4рге маршал Гречкодан алгыс алады. Одан сон белгЫ кинорежиссер Сергей Бондарчуктыц «Зося» деп аталатын кинофильм}н[ц эскери эпизодтарына катысады. Армиядан елге оралган сон Каракалпак республикасын- дагы музейд!ц гылыми кызметкер1 болып орналасады. 1967 жьшы Шымбай аудандык комсомол комитет}н{ц мектеп бел1м{н1ц хатшысы, соцынан мектепте мугал!м болады. 1968 жылы Актебедеп мэдени агарту училищ естде, одан кей!н Ташкент тем!ржол институтынын филиалында тарихтандэркберед!. 1972- 1978жылдараралыгындаАктебе облыстьщ б)л!м беру баскармасында ага инспектор болып жумыс ¡стейд!. Ал 1978 жылы Ш ымбай калалык кецес! аткару комитет! нде уйымдастыру бел1м1тц мецгеруш!с1, 1979 жылы Тахтакетр ауданындагы ¡шю ¡стер баскармасыныц кужат бел!м!н!ц бастыгы болады. 1 ш к1 ¡стер баскармасында кызмет ¡стеген жылдары сот, прокуратура жэне милиция органдарыныц партком хатшылыгы м¡ндeтiн коса аткарады. )985-тен 1990 жылга д е й т кайтадан мугал}мд4кке ауысып, мектепте кызмет ¡стейдг 1990 жылдыц мамыр айында Алматы облысы К,арасай ауданыныц Жацатурмыс ауылына кеш1п келед!. М унда мугал!мджке орын болмагандыктан Камен асыл тукымды мал зауытында жумысшы болып ¡стейдг 1995 жылы жубайы аурудан кайтыс болады. Осы жылы ез1 курм егп демалыска шыгады. Баска тускен ауырлыкка ш ыдап багады. К,аз1р колында ек1 баласы, кел1н1, немерелер[ бар. 106

Зейнеткерлжке шыкданнан кей1н уй!нде карап отырмай, ауылдыц мэдени жэне когамдык ем 1рше араласып, ауылдагы жэне енбек ардагерлер; кец ест1н жумысына белсене катысып келед}. УЛТТЬЩ БАЦ Республикалык мацызы бар мемлекеттлк мекеме- м1зд1н нег[зг! м тдетл - табиги кешендерд! коргау жэне калпына келт!ру, экологиялык туризм н1н эр турл! мумк1нд1ктер!н усыну. Осы мш деттермен б!рге халы кка табигат аясында еркениетп турде демалу мумк!нд!г!н тугызу. Тле Алатауы мемлекетт1к Улттьщ табиги парк! Казак- стан Республикасы Ук1мет!нщ каулысы бойынша 1996 жылы 2 2 акпанда курылды. Улттьщ бак 1ле - Алатауыньщ солтуст!к беткей!нде орналаскан. Батысында Шамалган езен1 мен ш ыгысында Турген езендер]н1н аралыгында 120 шакырым аумакты камтиды, ал ен! 30 шакырымдай. Оцтуст}г!нде К,ыр^ыз мемлекет!нщ шекарасымен, солтус- т1г1нде 1ле - А латауыньщ етепм ен шектелед1.Бактьщ жалпы келем1 202292 гектар. Саяхатты ултты к паркте Алматы каласыныц турист ¡к фирмалары да журпзед:. Кыс мезг1л:нде де жаксы демалу уинн тан а, шангы, конькимен жэне балонды шаналардьщ атка жег!лген турлер!мен сырганау жаксы жолга койылган. 1ле-Алатауы Улттык парюнде 13 экологиялык сокпак, 22 туристж аттылы, жаяулы, автокел!кт! саяхаттык багыттар бар жэне т!к ушак, альпинизм турлары жумыс ¡стейд!. Улттык саябак аумагында турист1к топтарды мшдетт! турде парк кызметкерлер1 - жол нускаушылар алып журед}. Саябак кызметкерлер! окыту курстарынан ет!п, соган сэйкес сертификаттар алган бмтпр мамандар. Улттык бак е з т щ табиги ерекшел1ктер!мен жэне зсемд!пмен кезге тусед!, керуге турарлыктай жерлер жетк1л 1кт1. Атап айтсак, ес1мд1к элем! 1200-ден, жануарлар элем! 1500-ден астам турлерден турады. Олардьщ сирек кездесетш 107

жэне жойылу к а у т н д е п б!рнеше турлер! К,азакстан Республикасыньщ Цызыл К!табына енпз1лген. Мунда келген туристер тау етег!ндег1 шелейт даладан бастап шыршалы ормандарды, а л ь т шабындьщтарын мэцг! кар мен муз баскан шьщдарды кере алады. Сонымен катар парк аумагында казак халкыньщ ертедег! тарихи жэне мэдени археологиялык ескертк!штер! орналаскан. 1ле-Алатауы етег1мен ерте замандагы тайпалар Азиядан Еуропага байланыс жолын жасаган. Кей)н ол Улы Ж!бек жолы болып атанды. Соньщ ¡ш!нде Улттык бак Аксай филиалыньщ турист1к аймактарда арнайы демалыс орындары, ягни 300 адамга арналган демалыс орны, футбол, валейбол ойындарына арналган аланшалары, таза эр! мелд!р езен жагасында орналаскан. Цаскелец орманшылыгыныц тем енп жагында б!рнеше демалыс орындары мен ойын-сауык аланшалары бар. 13-Ш1 шакырымныцонжагындамаралшаруашылыгыныц« Алатау маралы» емд!к орталыгы мен арнайы демалыс орындары усынылган. Одан жогары келешекте улкен аумакты камтитын таушацгысы бар демалыс базасы салынып жатыр. Бул ойын-сауык, спрорттык кешен туристерд! орналастыру мен оларга кызмет керсетуге жобаланган. Ал одан жогары балык шаруашылыгы орналаскан. Экологиялык туризмн!ц даму непз! - ландшафтан тыс, эртурл! е с 4м д1к жэне коптеген ац-кустардыц элемшен турады. Ж ыл сайынгы егк!з!лет1н «К,ыстыц ашылуы» мереке- с!н!ц басты максаты - демалушылар мен туристерд} шацгы тебуге, сырганакка баулу. К^ыс м е з п л т щ соцгы айында «К,ыспен коштасу» мерекеи \\пндетт! турде ашык алацкайда етед). Туризм саласында отк}з[лет1н улкен мерекелердщ б!р4 - «Бактар шеру1», осы мерекеде эртурл} жогары оку орындарыныц студенттер! мен мектеп окушыларыньщ катысуымен демалыс орындарында, жол бойында агаш отыргызу, алацды тазалау жэне баска аукымды жумыстар жург!з!лед1 . Сондай-ак бул мерекеде эртурл! ойындар ойнатылып, концер т к багдарламалар жэне дастархан 108

уйымдастырылады. Эзш белсенд! керсете б1лген студентке немесе окушыларга сыйлык таратылады. Мундай шаралар балалардьщ жастайынан табигатка деген суй!спеннпл!ктер!н оятып, коршаган ортаны аялаугажэне салауатты е\\пр салтын сактауга непзделед1. 2003 лсыл2ы /5 АЛДАЖАРОВ ТУРАРБЕК СМАЦУЛЫ 1942 жылы 24 акпанда К,ытай Халык Республикасы, Ур1мш! каласында дуниеге келген. 1955 жылы Цазакстанга кеш1п **^ кел1п, Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Дегерес ауылына коныс тепт}. ^ 1955-1961 жылдары Дегерес орта мектеб!нде окып орта бЫ м алды. 1961-1963 жылдары Дегерес кой шаруашылыгында эртурл1 жумыстар аткарды. 1963 жылы шаруашылыктын жолдамасымен КазГУ-дщ экономика факультет!не окуга туст}. 1964 жылы эскер катарына шакырылып, 1967 жылы окуын кайта жалгастырды. 1970 жылы окуды б1т1ргеннен кей1н Дегерес шаруа­ ш ы лыгы нда сселил, экономист, 1974 жылдан бас экономист болды. 1977 жылы маусым айында бас экономист болып Каскелец ауданыньщ Каменка асыл тукымды мал зауытына ауысып келдь Осы зауытта 12 жыл енбек етт1. 1989 жылы Каскелен ауданыньщ «Дружба» совхозында директордыц орынбасары болып 1990 жылдьщ казан айына деюн кызмет етт!. 1990 жылы казан айында Аксай асыл тукы мды мал за­ уытына бас есепни болып орналасты, 2005 жылы осы жер­ дей зейнеткерл}кке шьщты. 109

Отбасылы. Ж убайы Зайра Амантайкызы exeyi 4 бала ecipin, тэрбиелед1. 9 немерес! бар. Балаларыныц барлыгы жогары б Ы м дь Олар эр салада жем!ст} кызмет етед1. БАУЫРМАЛ ЖАН «Болар бала басынан...» деп хальщ TeriH айтпаган гой. Турарбек к}шкентай кез!нен кос жанары жаудырап уйге келген конактар жанынан шьщпайтын. Олардыц эцпмелер1н тыцдап, тун ортасы ауганша отыратын. Кейде кецШне унаган эцг1мелерд1 достарына айтып 6 epin, оларды карык е т е т 1 н. Баласыныц осындай эдет1не тацданган анасы - Эйкен, кейде корш1лер!не: - Турарбектщ казы атасы (Алдажар) ауыл аксакал- дарымен араласканды жаксы KepeiiH адам болганын улкендер жи! айтушы ед1. Содан шыгар, эйтеу!р мен!ц Турарым, уйге конак келсе ерекше куанады. Сол атасынан калган эдет пе деп те ойланамын, деп ез ойын сыр етш айтатын. Б1рде Турарбек ауы лга келген карт устаз - Турсын Козыбаевтып: -А лдаж ар агамыз Семей ещ рш деп сезге шешен, арабша сауатты адам болган. Ол Абаймен достасып, кептеген даулы ¡стерд1 6 ipre шешкен. Кейде Абайдьщ олецдер1н жаттап, 6 i3 re уйретет4н, алгы р жан ед1, - дейтш . Осы 9 nriMeHi тьщдаган Турарбек, атасыньщ шешен адам болганын мактан тутатын. Осындай жаксылардан ойлы сез тьщдап есейген жас улкендерге карап бой тузеп, зердел[ азамат болып осуге талпынады. Адами enipre осылай калыптаскан жас, Дегерес орта м ектеб тд е б1л!м алады. Сабакка кыран кустай талпынган Турарбек, устаздарымен етене араласып, оку озаты атанады. Оныц бойындагы адамга деген жылы KacneiiH кос жанарынан байкаган устаздар, шэюрт жанын жадырата б1лет:н. Коп кец1л1нен осылай орын алган жас, мектептег: енегел! окушылардыц 6 ipi болады. Мектепт! ойдагыдай б т р г е н Т. Алдажаров Алматыдагы 110

Нархозга ( к ^ р п - Т. Рыскулов атындагы К,азЭУ-ге) оку- га келед1. Талабы таудай зерек ж!г!т, киындьщ тарга тезе ж у р т, жаксы окып, экономист болып шыгады. Жас маман ез жумысын Дегерес шаруашылыгынан бастап, К,аскелен ауданындагы Каменка жэне Аксай ет-сут совхозынан аяктайды. Оз ¡с}не шебер ж т т , бер!лген ¡ст{ тынгылыкты ¡степ, езш щ ¡скер маман екен!н танытады. Совхоз жумысына бар ж4гер}н сарп еткен Т.Алдажаров осы совхозда кеп жылдар жумыс ¡степ, кей!ннен жасына байланысты ецбег1 елен!п, Ук!мет наградаларына ие болады, курметт! енбек демалысына шыгады. Турарбек бупнде аузында иманы, колында таспигы бар, еркен! ес!п канатын жайган Алдажаровтар эулет1н;н ардакты кеш бастаушысы. Ол 2006 жылы жубайы - Зайра Амантайкызы екеу! кажылыкка барып, бес парыздын б!р}н етеп кайтты. Колына тускен жарты кулшеш кеппен б!рге бел!п жеуд! эдет еткен кажы, адам баласына иненщ жасуындай болса да жаксыльщ жасауды армандайтын жандардын б!р!. Сонысы болар ем!рден ерте озган агасы - Абдыраш пен Мустафадан тараган Ьп-карындастарына агалык камкорлыгын аяган емес. Ол осы жастардын бш!м алып, бупнде б!р-б]р отау иес4 болуына ез шапагатын типзген адам. Биыл Турарбек, акын агасы Алдажаров Мустафаньщ жазгандары мен жазып аяктай алмай кеткен енбектерш жинап «Кунгей» деген атпен ютап ет4п шыгарды. К}таптьщ бас демеуинс} ез! болып, оган каж ет^ каржыны да ез! кетерд!. Бул оньщ туыстар алдындагы улкен б!р азаматтыгы деп б1лем!з. Т. Алдажаровтыц М устафа енбег1н осындай жаркыратып жарыкка шыгаруы оньщ казак эдебиет!не коскан тамаша ецбег1 деуге эбден турады. Бул енбек Алдажаровтар урпагы уш)н мактан етер мол мура болмак. Турарбек осы Таусамалы ауылында турады. Колы калт еткен кезде ауылдагы согыс жэне ецбек ардагерлер} кецесше кел1п, ой бел!с}п турады. 1П

АРМАН ЦУГАН Ж1Г1Т Жумабай жастайынан зерек, алгыр болып ест). Айналасына Кызыга карап, табигат езгер!стер{ не тацыркай караушы ед1. Э с1ресе ол кектем кундер1н ерекше жаксы керетш. Цызыл-жасыл гулдердщ бас жарганына ерекше назар аударып, оныц хош иктерш е кецЫ масайып калатын. Бала кец!л! киялга бай. Б1рде ушкыш болгысы келсе, бфде кекте самгап ушып журген кыран кус болгысы кел1п, аспаннан кез алмайтын. К,устар неге ушады, 6 1 3 неге уш паймыз деп киялданатын. Жумабай енер жолын куалап Цаскелен мэдени-агарту училищес!не барып окуга тусед:. Бул оку орнын тацдауы да тспн емес. Ойткен! эжептэу!р дауысы бар. Куй аспаптарына да бейжай емес. Колга алса кай-кайсысын да м ец герт кетет!н тур! бар. Ж урен эн салып тургандай. Эйтседе кецМ к!лт бузылып б1ржылдан соц бул оку орнын тастап кетт!. Содан Кецес армиясы катарына алынды. Кенес армиясыньщ оган кеп пайдасы тидг Шыныгып, шымырлана тусед!. Эскерде спортпен айналысады. Эскерден оралганнан кей!н Алматы облысы Карасай ауданыныц Камен асыл тукымды мал зауытында жумыс ¡стейдгСодан!976-1978жылдарыТалгарауылшаруашылыгы техникумында окып, арнаулы оку орнын «ете жаксы» деген багамен уздж б{тф)п, агроном мамандыгына ие болды. Эм!рден ез орнын ¡здеп, киял канатына мш!п журген ж)Г1тт{ц кецш : енд1 орнынатускен сиякты. Узд:к дипломмен келген жас маман 1978 жылдан 2008 жы лга деЙ1н осы ецбек жолын бастаган Камен асыл тукымды мал зауытында бригадир, агроном, бас агроном болып ж ем1ст1 ецбек етед1. Елеул1 ецбег1мен кер1не б1лген жас ж гпт ужы м коллектив! не жаксы кырымен, уйымдастырушылык кабшет)мен кезге 112

тусе б!ледь Оган зор сен!м керсетЫ п, Жумабай зауыт директорыныц орынбасарлыгына дейш кетер}лд{. Осы жылдар 1Ш!Нде Тэж)баев мырза жогарыда айтка- нымыздай барлык ¡скерЛ1к, адамгерш!л!К, уйымдас- тырушыльщ цасиеттершен кезге тусе б!лед1. Зауыттыц когамдьщ жумыстарына белсене катысты. Ек1 мэрте ауылдык Кецест1ц депутаты болып сайланды. Сондай-ак, Камен сайлау учаскес! комиссиясыныц онбес жылдан астам туракть] терагасы болып жумыс ¡стед}. Цехтык партия уйымыныц кеп жылдар хатшысы болды. Жумабай жайында ауыл тургындарыньщ ц а й с ы с ы м е н эцг]мелессец{з де оныц уйымдастырушылык кабшетшщ ете жогары, жауапкерш}л!Г1нщ зор екенш айтады. Буган мысал рет[нде Кенес дэу!р:нде ауыл шаруашылыгыныц иновациялык технологиясын кец!нен колдана отырып, Ресей - астрахандьщ кызанак он!м!н комбайнмен жинау тэсш ш Камен асыл тукымды мал зауытына енг!зген. Улкен Алматы каналыньщ суымен 350 гектар ег)н алкабын «Волжанка» ДКШ -64 агрегаты аркылы кашьщ ег!ст1кт{ сугару технологиясы бойынша уйымдастыруды колга алган б!л!кт! де бiлiмдi азаматтын 6 1 р1. Цаз]р Ж умабай коммерциялык жумыспен айналысып жур. Уйленген. Эйел! жогары б[л!мд! дэр[гер. Лэззат, М айра атты ек1 кызь! бар. Улы Теребек орта мектепт!н окушысы. Жумабай «Куртка тэупг» атындагы Проскопиялык гылыми жэне дэстурл: Шыгыс халык медицинасы дэр!герлер! когамдык Академиясыньщ толык мушесь Алматы облысы Кеогамшыл ауылына жэне Ш апырашты Наурызбай ауылына ек! менит салды. Жумабай тугырдан тайган жок. Ол турмысы темен нашар ауыл адамдарына эл1 де кайырымдылык кемепн аямайды. Арман куган ж!г!тт}ц алар асуы эл} алда. Оган с е т м мол. !!3

HYPEAEBA АНАРКУЛ ЕСТАЙ^ЫЗЫ Ауыл ардактыларын сез еткенде Анаркул Естайкызын умытуга болмайды. Ол жастайынан 35 жыл осы кецшарда белшешпей ецбек еткен, ягни осы ауылга en6 eri эбден сшген адам. Ол !946 жылы турмысца шыгып кеншар малый баккан. Киындыгы мен кызыгы мол ауыр мамандьщ шопан болып ¡стеген. Кей!ннен денсаулыгына байланысты «Ак.сай» респуб- ликальщ балалар ауруханасында 2 жыл жумыс ¡степ, 1974 жылы зейнеткерлжке шьщкан. Согыс жылдарында тылда ецбек еткен! унпн «Улы Отан согысыныц ардагер!» деген медальмен марапатталган. О тбасыныц татулыгын цамтамасыз ете отырып, OMipre 10 бала келт!рген Батыр Ана! «Кеп балалы ана» медал1мен, «Ана Дацкы» (2 рет), «Батыр ана» ордешмен наградталган. 2004 жылы Президент!м}здщ Жарлыгы бойынша «Алтын алка» медалына ие болган. К,азф Анаркулд1ц 20 немерес1, 4 ujo6 epeci бар. Ол 83iH «Нагыз бакытты анамын» деп есептейд!. ФАЗЫЛОВ ИГЕБЕРГЕН ФАЗЫЛУЛЫ Фазылов Игеберген Фазылулы 1924 жылы акпан айында Солтустж Цазакстан облысыныц Петропавл ауданыныц Ак,кел деген ауы- лында дуниеге келген. Орта мек- T e n ii 6iTipreH соц каладагы 2- жылдын мугал1мдер даярлайтын институттыц тарих факультет ¡не оку га тусед]. 114

Улы Отан согысы басталганда Игеберген Фазылулы эскер катары на шакырылып, тылда жумыс ¡стеуге калдырылды. Облыстык арнайы байланыс жуйес)нде жэне Куйбышев атындагь! согыс куралдарын дайындайтын заводта жумыс ¡стеген. 1950 жылдан бастап Талдыкорган облысыньщ 28 гвардияшы ауданында дайындык баскармасыныц (заготконтора) директоры болды. 1955 жылы облыстык тутынушылар одагынын дайындык баскармасы мецгеру}ш1с!н}ц орынбасары кызмет!н аткарган. 1956-1958 жылдары А лматыда Центросоюздыц басшы кызметкерлер дайындайтын мектеб1нде окыган. 1958-1965 жылдары Центросоюздьщ республикааралык базасыньщ директоры болган. Карагандыньщ потребкооперация институтын сырттай окып б1т]рген. 1965 жылы Алматы каласына ауыскан. 1965-1982 жылдары Алматы каласындагы облыстык тутынушылар одагынын универсалды базасында директор кызмет1н аткарган. Одан кей!н 1983-1985 жылдары №1 калальщ ауруханасыныц кадрлар бел1м1н баскарган . Гулзада, Айгул, Сэуле атты уш кызы бар. Кыздары тур- мыста, алты немерес1 бар. Орденмен, медальдармен, курмет кагаздарымен марапат- талган. Центросоюздыц узд! к кызметкер1 атагына ие болган. Каменка ауылына 1982 жылы кеинп келген. Осы ауыл- дыц жай гана тургыны болып кана коймай, сол кездег) ауыл басшыларымен коян-колтык араласып, халыктын. кундел!кт1 турмыс-т1рш1л 1г1н1ц жаксарууына колынан келгенше кемектес1п отырган. Ос}ресе ол ез! туратын Дрозд кешес!нщ бойына газ тарткызып, су кубырын орнатуга, асфалът тесеуге улкен улес коскан. Айтулы азаматтыц каз}р кез1 жок болса да оныц к е зтд е жасаган ецбектер[н ауыл адамдары эрдайым умытпай айтып жур. 115

ЖЕЦ1МПАЗ МАЙДАНГЕР Бул ауылда Григорий ко Филипович-п б1лмейт1н адам жоц. Кеудес{ндег4 ордендер мен медальдар оньщ осы гумырда жасаган ерл1ктер1н]ц куэс1ндей. Оныц отбасы бул жерге Григорийд]ц бала кезтде, ягни 7 жасында мектепт!ц 5-сыныбын б!т1р1п, у й ^ ш тщ ауыр жагдайына байланысты экес1не кол ушын бере бастады. Экес! шаруашыльщта агаш устасы болып ктейт}н. Содан ол 15 жасца тол ган кез!нде колхоздьщ куры лыс бригадасы на муше болып юред). Ел катарлы ецбек етш, эке-шешес[не к э д !м п д ей ком ектесед1 . У лыньщ к и ы н ш ы л ь щ ц а т е з 1п, отбасына эжептэу!р табыс экеле бастаганына куанбаса ренж!ген жок. Осылай уакы т оте берд}. )943 жылы ол )7-ге толмаган жасесп1р1м шагында Кецес Армиясы катарына шакырылады. Осы Алматыда артиллерия полкында даярльщтан етед}. Содан 1944 жылы 14 сэу!рде 3 - Прибалтика майданыньщ карамагына ж!бер!лед}. Сейт}п ол Козельск!дег{ 813 артиллерия полкына тусед!. « Урыста турыс жоц» дегендей б1рден согыска м р к е д г Псков, Луганск, Эстония, Латвияны фашистерден азат етуге катысады. Григорий Ф илиповичтщ еш каш ан мына б!р жагдай есшен кетпейд1. Ол Псковты жаудан азат етер кезшдег! сум ды к окига к е р т Ы ед1. \"Сум фаш истер каладагы зэул}м уйлерге к!рер жерге мина крйып, оган жас нэрестелерд} отыргызып кеткен. М ундай жагдайда сэл цателж ж1берсец миналар жарылып, балалар елед{. Не 1стеу керек? Ж ауынгерлерд1ц к.атты абыржып, ки нал ган жер1 осы болды. М ундай жагдай болды да. Оны ез коз!ммен кер}п, катты шошыдым. К,аз1р осы жагдай тус!ме жи4 к ) р т , кейде уйкымнан оянамын\", - дейд} майдангер. Согыс шыгынсыз бола ма? Б1реулер ол1п, б{реулер жаракаттанып жатыр. Григорийд]ц де он колына жаудьщ огы ти!п, Псковтагы эсери госпитальга б1р ай жатып, 116

емделш шыгады. Осыдан ксй!н кайтадан согыска юр!п, 1909 узак каш ыктыктагы 152 мм, 122 мм зецб1ректер полкына есепш! (расчетный) командир болып тагайындалады. Сейт1п зецб1ректерд1 дурыс колдана б1лу нэтижес)нде жау дзоттарын, жау эскерлершщ бек!нктер1н кул - талкан етедг С огы сты ц аты согы с. Б!рде жау, б1рде 51зд1ц жауынгерлер басымдык керсетш , шайкас катты ж ур1п жатты. Цаз!рп Калининград ( Кенисберг) каласынажете бергенде Григорий Филипович контузия алады. Сейтгп ол Луганск1дег1 эскери госпитальга тусш калады. Ол жерде емделген сон Григорий кайтадан артиллерия полкына оралады. Осы полкпен Берлинге д е т н барып, нем!с фашистер!н!н кул -т а л к ан ы н шыгарады. Жен!ске кол ж етк1зед1. Ж ен'мпаз майдангер 1946 жылы тамыз айыныц 14-шде елге оралып, бейб1т ецбек майданына белсене араласады. Бес аспап механизатор болып, трактордьщ кулагында ойнайды. Содан зейнеткер;нкке ш ыкканга дей1н бульдозерш! болады. М айдан шеб1нде де, бейб!т ецбек кундерш де де абыройга ие болады. Кеудес1 ордендер мен медальдарга толады. Кандай жумыс ¡стесе де абырой б т п н е н кер!нуге умтылган Григорий Филипович Нескромный ауыл адамдарынын арасында ете беделд1 эр! курметт!. Ецбек ардагер! атанган ол бул кундер! бала шагасы, отбасы, ошак касында немере шеберелернйц кулк!с!не тоймай, бакытты ем!р суруде. 117

АРДАГЕРЛЕР КЕЦЕС1 Каменка ауылдьщ аумагында ардагерлер уйымы ез1н1ц жумысын сонау 1982-1983 жылдары жумыс ¡стей бастаган болатын. Ол кезде, УОС ардагерлер! мен зейнеткерлер! эркайсысы жеке-жеке уйым болып есептелмегенмен, атцарылган ¡стер 6ipre уйымдаскан турде жург!з1лдг УОС терагасы Еромин Антон Петрович, Парфем Васильевичтер баскарса мен ол кезде зейнеткерлер мен тыл ецбеккерлер!мен жумыс аткардым. Еремин А.П. б!рлес!п сол KiciHiH бастама- сымен мектептерде дацк бурыштарын курдьщ. Г.Титов мек- теб1нде, селолык советте YOC ардагерлерше арналган аль- бомдар уйымдастырылды. Кей1н1рек УОС ардагерлер1н}ц терагасы болып Киреев Александр Митрофанович пен Гончаров Дмитрий Григориевич баскдрды. Бул кезде YOC ардагерлерше арнап сауда дукенш ашып азьщ-тул!кт1 арда­ герлер сол дукеннен алып журд!, сатушысы Зималдинова Тайссия Ивановна болатын, кейш ардагерлерд}ц терагасы болып Ушкалов Александр Васильевич сайланды. 1992 жылдан бастап Ушкалов A.B., Камажанов И.К. болып 6ip- л е с т жумыс аткардьщ, 2006 жылдьщ февраль айынан бас­ тап зейнеткер Каркенов М.Т. келу ¡мен есеп беру жиналысын- да YOC ардагерлер! мен зейнеткерлер! уйымын 6ipiKTipyre байланысты терагасы болып Каркенов М.Т., орынбасарлары болып Камажанов И.К., Ушкалов A.B. сайланды. Каменка, Акжар, Жацатурмыс ауылындагы бастауыш уйымдарды баскаруга Садыков С.С., Кириенко В.Е., Медеу У. Нурулли- нов Ф.Л., М ахатжанов 3., Гасанов М.Р. сонымен 6ipre арда­ герлер кецесшщ курамы 2 1 адамнан сайланды. 1993 жылдыц ш!лде айында облыстьщ «Ардагерлер алкасыныц» жиналысы болып, Батталханов Заманбек аксакалдар баскарган облыстьщ ал ка курамы цурылып, конференция етк1з1лген болатын, мше сол 1993 жылгы облыстыц конференция непзшде Таусамалы ауылдьщ ау мант ь;ц да «Аксакалдар алкасыныц» курам bi жацадан сайланды. М т е сол жылдардан 6 epi карай, когамдьщ не- г!з1нде Кереев Александр М итрофанович, Гончоров Гри­ горий Дмитриевич, Ушкалов Василий Александрович 118

сиякты ардагерлермен 6 ipre VOC ецбек ардагерлер!, зей- неткерлермен б1рлес1п, 6 ip кыдыру жумыстар аткарылды. Таусамалы ауылдык аумагында орналаскан мекемелер мен жеке кэсшорындар, шаруашыльщ уйымдармен бай- ланыс жасай отырып. эрдайым элеуметт!к жагынан аз камтылган турмыстык жагдайы темен отбасыларына, жет!м балаларга, жалгыз басты аналарга кемек берудег! Hri ¡стерд[ кол га алды. Таусамалы ауылыныц аксакалдары ез жумысында Казакстан Республикасыныц Президен- т! Нурсултан Эб1шулыныц «2030 жылга дейш п даму стратегиясы» айкындаган К,азакстан халкына арнаган19 наурыз 2004 жылгы, 18 акпанда 2005 жылгы, 1 наурыз 2006 жылгы, 28 акпан 2007 жылгы жолдауын, Алматы облысыныц «Аксакалдар кецес4н!ц» жалпы жиналысыныц облыс журтшылыгына ундеу1н басшылыкка ала отырып, томендеп шараларды ¡ске асыруга карттарымыз бен ауыл журтшылыгы арасында ер)нбей жальщпай «Нур Отан» партиясыныц даму жоспары мен жолдауларын халык ара­ сында тусшдфу, насихаттау шараларын уйымдастыруга белсене араластык. Царалган, аткарган жумыстар кеп, эл1 де ¡стелет1н жумыстар баршылык, оган дэлел темендег1дей: 7. Ж у р ти м д ^л ы к ти ы ^ а ,м т у .м ак с а /и ы м г)а к е ш е ко.м м /м ем - wep/н ^урып, кем^е тиерекес/м ешк/зуб/ л;сл<?а албы^. 2. «А/ем Дазя^стиан Ресиублмкасмны^ аза^иатиыжь:м^ de- зен /макырымм/а 7б-э/сас;иазы з/cacwapsa умыл^бас^ам /иурбе ^яелкужатя алу кем//н умьжбастмырбы^. J. ^Да?иыр аналар^иен^ кезбесу, «Дрослаемж жемм^мму .ма/мь^ бе^ен б)сямзбем сым-смяяа?я умь:ти()ас/яырыя, кеш амк/'зу. «7(арм:/мар к;*м/'м# oww'sd/K. 3. «^рбазерлер ке^ес;'^ ауылбы^ ауиа^?яы^ кумЗел/кмм wzpza/л/з/н <?азе?и журналба, басяасез бе?й7иер;'мбе альбо.^ жасабы^. б. Жыл,ма-.жь;л ¿азе/?:-ж'урнал.?а умьжбас^ам и:урбе жазылубь: ^ол<?а алу —200^ ж ы лза ^аз^рб;'^ ез;'мбе 200000 м е^зен^ ¿?азе/и/'ме жазылу бастяалабы. Z «Тольф - клуб?? .меке.ме басм^ь;сы 7^еулм.м.?/само(? Сермк, Фефелееа Екатерина, FOC. Ирбазерлер/ме ж м л самым Р 119

.ма.мы/72л ?$арсы 7 ^илн. /и е^сг)е/< м ер и ? рети кениек к а р с е /и ^ А д. <?С;'з&'?? а/н/иы элеуме/ИАИ^ ясмхолозмя- лы% сура^: ж а у я и ж эм ^к/н умм.м0ас/иырь;я, ж 'ауая жм^шер;'н умыж^осуиыру^ы а<3е^ке айнялдь^рыи омыр^иыз. Р. ^рЭоаерлер .ме/; земнетикерлер^/^ <?%лыА) кортяоуие^й- сын, УОС <зр0жерлер;'н^ есел кор/иочкалорын, злеуме/и;н/^ есеи кортиочкгасын умы.м<)ас7яыр()ы%. 70. /sfpda^gp.iep ^g^ec/н;^ усынысы^мен ауыл()ы% оулмк эк/ж0к7 .Me^we^wgpæ 30 жы^зй сяорм жйО^ы^/исрын ея- жыя эиср&'. 77. ^ 7 зу б ^ е л ;; й к:;м онерл;\\* ^ о за ^ и ы н ы ^ /иера<?асы Т Т ^рбаее Молбняр со<?ь;с .жэне <?^&бл*ор^озерлер/не 4б-30^иы^ we^<?e^c ярзон()а?иыя ^йз е/и м зу зс стежек ж а со ^ ы . 72. Ж е?и7м -ж ес;р, тиуае^ек, м урл^м сы нам/ор, к ея & ы а- лы зейнб^Агерлер^е яуы з суг)йн j'd й<3йжзй ^ез/н су оер/л/и, .Ж'ен;'л0/А* ¿усосалЭы. 73. ^ ^ с а м нан^ у4зя?мбек Сйзамбелгу^ы, Т^алмеео 77зсн.ма Ояскярдян .MgA'g.Mcc; ew ^ en з/смлы УОС ор^^ерлер^'не 7,3 ам бомы /ис^/н нон 6йру&'умы^м0йс/иыр()ы, бу2;нз/ тсун/ 7 7 йг)й.мза збмо^/иан мыкка/; базясытиен нон ôepy&' умыл^()ас^ырыя отиыруиыз, я<?нм JJ /He^æde/;. Каменка ауылдьщ аумагындагы согыс жэне ецбек ар­ дагерлер! Казахстан Республикасы Президент1н сайлау алдында , б!здщ ардагерлер Карасай ауданыныц ецбек жэне согыс ардагерлерше, барлык аудан журтшылыгына, тургындарына арналган ундеу цабылдады. Облыстыц жэне аудандьщ мэслихаттьщ депутаттарын сайлауында б]здщ ардагерлер уйымдаскан турде колкабыс жасап, 90-95 пайыз дауыс беруд1 камтамассыз етт!. Буг1нг) тацда аумагымызда 7 елд! мекен бар. Онда 14,022 мыц халыц турады. Ауылымызда 28 ултты ц ек}лдер! 6 ip ryTac хальщ ретш де, ауызб:рл!кте, гату-тэтт! eMip cypin жатыр. Б!зд!ц кунделжт} жумысымыз осы береке б4рлжт} ныгайтуга багытталган. Жалпы аумак гургындарыныц хал- ахуалы жаман емес. Жумыссыздар саны жокка тэн. Кемек к,ажет eTeiiH тургы ндарга ц о р ж ы н д ап ки!м-кешек, тамак, отын-су алып беру дурыс жолга койылды. Оган дэлел мына темендег} керсетк!штер: 200Î жылы 335600 тецген)ц, 2002 жылы 597000 тецгенщ, 120

2003 жы лы 466000 тецгенщ, 2004 жылы 314750 тецген!ц, 2005 жылы 1 млн 713350 тецгенщ , 2006 жылы 2 млн 800000 мыц тецгенщ, 2007 жылы 2 млн 500000 тецгенщ, 2008 жылы 4 млн кемеп жасалды. Ауыл царттарына арналган мерекелерге «Ж умбак гас» мейрамханасыныц бас директоры Сейдалиев Ерболат Жумагалиулы, «Дэстур» мейрамханасыныц директоры Иб­ рагимов Хасанжан Сейдахметулы УОС мен ецбек ардагер- лер!не жыл сайын 9 - мамыр Жец1с кун! мен Царттар кун1не 120-150 адамнан шакырып, эрцайсысы 6-7дурк!н ардагерлер- ге арнап салтанатты туск! цонак асы рет!нде улкен дастаркан жайып, зор кошемет керсет!п, б!рлес!п ацса^алдардыц кец}л-куй[н тауып, кайырымдыльщ кемектер!н жасап, аз да болса царлыгаштыц ^анатымен су сепкендей кемек болганы жацсыльщ кой. Сондьщтан аксацалдарын ардацтаган жылы леб!з б1лд}рген азаматтарымызга ардагерлер атынан алгысымызды б:лд1рем1з. Ауыл карттарына арналган ме­ рекелерге арнап унем1 салтанатты туск! конацасы ретшде дастаркан жайып зор кошемет корсету эдетке айналган. Мектеп оцушылары мен оцытушыларыныц эз!рлеген Кызьщты эн мен би, таспага жазып аль[нган Жолжацсынов Досцан К,алиулыныц «Ауьш царттары» атты елец! мен куй! орындалды. Эрцайсысына коржын уйымдастырып беруд! эдетке айналдырып отырган улдарга шын журектен арда­ герлер атынан алгысымызды айтамыз. Бул салада сый-си- япат керсет!п, ц а м ц о р л ы ц кемек керсет!п, унем! к.ол ушын бер!п, кездесе кеткенде ^арттарым цалайсыздар деп жылы леб!з б!лд!р!п журген мекеме басшылары б!зд!ц ауылда жеткшжт!, атап айт^анда Богомолов Александр Василь­ евич, Оразгелд! Беденулы Тукт!баев, Нурбаев Молдияр К,ылшык.улы, Эмзебек Айнабекулы, Григориев Александр Георгиевич, Хабиев Сырым Хажымулы, Бегембетов Абай Абдрахманулы, Абдрахманов Бацыт Цудай^улулы, Ша- рипбаева Гулниса Рахимовна, Стенли Марк Браун сияцты азаматтарга шын журектен алгысымызды айтамыз. Б!зд!ц Таусамалы ауылдьщ аумагы бойынш а 87 кэсш орын мен 80 шагын жэне орта кэсш керл!к мекеме- лер жумыс !стеуде, бул улкен куш, олардьщ эрк.айсысына 121

ете муктаж деген отбасы мушелер}н бекптп беруд! колга алдьщ. «Азаматтык борышым» деп санап журген адам- reprum iri мол, абройлы, халык алдында беделд{ тамаша улдарымыз баршыльщ. «Ул туганга кун туган» дегендей, ул мен цыздарымыз басцарып отырганда бЬд]ц царттарымыз умыт калмайды. Н урсултан Эб!ш улы: «EÍ3 баршага, барынш а мум- к}нд}ктер 6epeTÍH цогам: эр адам ны ц жеке басы мен бостанды гы н курметтейт}н, 03¡He-03Í кы змет етуге жаг- дайы жок жандарды камк.орлыкка белейт!н, кандай енбекте болса да цад}рлейт:н, ана мен баланы коргайтын, зейнеткерлерге цамцор болатын, ардагерлер мен Отан коргаушыларды ардак тутатын ко гам цуруды аяктауга THÍcnÍ3» деген кагида C63ÍH б[зд!ц барш а азаматтар есте сацтаса демекп!н. «Атана не ¡стесен, алдына сол ке- лед1» демей ме халы к даналы гы . А рдагерлер Keneci ауыл эк!мд!г}мен б}рлесе отырып алга койган улкенд}-к!ш4л} мэселелерд! кел!с!п, алдын-ала бек{т!лген жоспар, ша- ралармен 6ipre аткарудамы з. Б4здер алдагы уакы тта да аумагымыздагы мекеме басшылары мен эюмш гл^пен б!рлесе отырып, мугедек-кемтар балаларга, ж е^м дерге бала мен ананы коргау, оку-тэрбие жумысына атсалысуга, элеуметт}к салада кемек керсетуин азаматтарымызды алдагы уакытта да атап ету, ондай «алтын журектЬ) азам аттары м ы здьщ ес{мдер4 жария ету 6yr¡Hri тацдагы б)зд}ц HerÍ3ri максаты мы з, «алты н ж урек» азам аттарды ц катарын кобейту деп 6 ^eM ¡3 . «Уй}цде аксакальщ болса цаттаулы турган хатпен тен, ecir¡HH ¡n алдында жота болса epTTeyni турган атпен тец» дегендей, казы на-царттарга не жетс)н. Эз зам аны нда ак, жаркы н MÍHe3 ÍMeH, KonTi керген кереген д1г!мен, тарих 6eTTep¡H саралап ойга туйгендегю!мен, эцг4меге ше- бер шешенд!г:мен ел ес!нде калган ауыл аксакалдары баршыльщ. K oK ip e r i ояу, K03Í аш ык, ел yuj¡H аянбай енбек e i i n , арты- на еш пес ¡з калдырган адамдар « B ip жагадан бас, 6 ip жецнен кол шыгарып)) ауыл yuj¡H аянбай тер теккендер Мадалиев Б. Ж умадилов Б. Ж анж ^ггов А.М. Кереев А. М, Кешекбаев !22

Б, С атыбалдина К. т.б. Ел курметш е беленген азаматтарды есте цалдыру максатында ауыл кешелер!не Ж.Бекишева, Ж.Шпекбаев е^м дерш беру жен!нде шеш!м кабылданды. Бул да болса «Жацсыныц аты, галымныц хаты ешпейд1» деген м!не, осы. у4р<3язер а<?ялар —е л утш'н, Олмн жаралзан^ор Жер уид'н, О/яон уш/н, ^р()а^/иы ар()а^ерлер ^сажялдар/ К?ы уриазы^ бяр жял.?яс77?ырар.../ Ауылдагы ардагерлер катары сиреп барады... Сиреп барады кун сайын. (бупнг! тацда 800-ге жык УОС ардагерлер!нен 19 гана ардагер жур!п жатыр.) 2007 жылдьщ 2 1 наурызында Казакстан Республикалык Ардагерлер Уйымыныц курылганына 20 жыл толды. Казакстан Республикасыныц Ардагерлер Уйымы ко- гамдык б1рлест!г! деп аталды. Б!здер УОС ардагерлер! мен ецбек ардагерлер! эк!мш!л!кпен б!рлесе отырып ардагерлер уйымыньщ курылганына 2 0 жыл толуын салтанатты турде атап етуге кызу эз1рлен!п, ез!м:зд1ц жумыс т э с т д е р ^ з д ) жандандырып, ардагерлерд!н аткарагын рол! мен алатын орнын, бедел!н кетеру жолында ардагерлер!м!з ез!н!н б!л!м!н, ¡с тэж!рибес!н куш-ж!гер!н косу аркылы кажырлы ецбек жасадык. Соньщ нэтижес! ауданда, облыс та, Ка­ менка ауылдьщ аумагындагы ардагерлер кецес! б!р!нш! орынга ие болып, мактау грамотасымен марапталды. Бул эрине ауылдьщ аумагымызда аукымды мшдеттер кеп оны орындауда б!зд!н ардагерлер ез улестерш косады. орымбасары А.Ъ.ми.жанулы %м;длсяноа 123

ТОЦБАЗАР БЕКБЕРГЕНОВ 1953 ж ы лды ц 3 наурызында Балкаш ауданы, Царой ауылын- да туы лган. 1970 жылы «Улг!л4» орта м ек теб т б1т}ргеннен кей!н ецбек жолын «Царой» совхозын- да цатардагы жумысшы рет1н- де бастайды. 1971 ж ы лды ц ма- мыр айында Совет Армиясы к.атарына шакырылады. Эскери борышын етей журш, Москва облысы, Галицина каласында бухгалтерл!к курсты б1т}ред1. Ецбектен цол узбей 1975- 1977 жылдары Талгар ауыл ш аруаш ы лыгы техникумы н- да ок;ып, ауы лш аруаш ы лыгы бухгалтер} мамандыгын игеред!. 1993-1998 жы лдары К,азац Ауыл ш аруашылыгы институтыныц экономика факультет!нде сырттай оцып, ауыл шаруашылыгын уйымдастыру экономис} деген мамандыц алып шыгады. 2002-2005 жылдары Орталыц Азия университет!н!ц экономика факультет1нде сырттай окып, царжы - несие экономис) мамандагын алады. 1973-2005 жылдар аралаганда халы к шаруашылыгыныц турл1 салаларында катардагы жэне басшы цызметтерде бо- лады. 2005 жылдыц казан айынан бастап Алматы облы­ сы, Царасай ауданы «Алатау» жауапкерипл]г1 шектеул! шагын несиелж уйы мы ны ц директоры кызмет}н аткарып келед!. Жан уясында жубайы Ж анат К,азанбекова екеу1, ею бала, уш немере тэрбиелеп отыр. КЕЛЕШЕККЕ ДЕГЕН СЕН1ММЕН Елбасы Н. Назарбаевтыц «1^азакстан халкы ныц эл- аукатын арттыру - мемлекетт1к саясаттыц басты максаты» атты биылгы жолдауында шагын жэне орта кэсткерл1ктщ дамуына, олардыц толып жатцан кедер1 1 лерге, кажет} жок тексер1стерге уш ырамауына айрьщша мэн бер1лд1. Ауылдык жерде кэс1пкерл1кт1ц дамуына, сол жерде цурылган шагын несиел1к уйымдардыц рел1н1ц мацызды екен1н ескерте келе, 124

олардыц жумыстарыныц оркенде\\1 не цолдау б1лд!р!лдь Экономикамыздьщ карыштап алга басуына кэс1пкерл!кт)н, ягни шагын жэне орта бизнес ею лдерш щ атцаратын рол! мацызды екен!н ескерер болсак, «Кэс!п - ел нэс}бЬ> деген сезд1н тег1н айтылмаганына коз жетк!зем1з. Осы 2008 жылдын мамыр айында баспасез беттер}нде «Атамекен» одагы Цазакстан Улттык экономикальщ палатасыньщ мэл)мдемес! жарияланган болатын. Мэл1мдемеде шагын жэне орта кэсшкерлер алдындагы эртурл1 кедерплердщ шектелу1не ык.пал еткен Ук!метт!н табандалыгына «Атамекен» одагы айрьщша ризашылыгын жэне колдауын б!лд!рд!. Ш агын жэне орта кэс}пкерл!кт!н кен канат жайып, еркендеп алга басуына эрине, алгашкы кезде царжы цорыньщ комацты болуы белгШ жагдай. К,олга алган ¡стер!н ж урп зш , оны алга бастыру уш 1 н кэсшкерлер несие алуга муддел1. Бул орайда «Алатау» ж ауапкерш Ш п шектеул1 сер1ктест{ г! шагын несие уйымныц атцарып ж атц ан келел! ¡стер! жен}нде, уйым директоры Тоцбазар Бекбергенов былай деп энпмелейдм - Алматы облысынын Царасай ауданына царасты Наурыз 2 шагын ауданында орналас^ан бул уйымды цуруды 2005 жылдын тамыз айынан бастап колга алган болатынбыз. Уйым ЦР Президент} Н. Назарбаевтьщ 2003 жылгы 6- наурызда №392 цабылданган «Шагын несиел[к уйымдар туралы» зацыньщ непз!нде курылды. К^урылтайшылык; шарт, шагын несие уйымыньщ жаргысы, несие беру жен!ндег! Ережелер, ^уцыцтьщ мэртебе беретж кужаттар казан айында аякталып, К,арасай ауданы бойынша Эд1лет баскармасында т!ркел{п, зацды тулга рет!нде, караша айынын I-шi жулдызынан бастап шагын несие бере бастадьщ. Алгашцы кезде уйымда небэр! 3-ак адам: мен, есепш! Асылбаев Болат Басцарбайулы жэне несие жен!ндег4 маман Дузбенбетова Зауре Болатбекцызы болып бастаган бул уйым, б[рте-б4рте канатын кецге жайып, бул кунде орталыц аппарат ц ур а м ы н д а 17 адам енбек ететш улкен ужымга айналды. Бас кезшде 2003 жылдын наурыз айынын 6-шы жулдызында кабылданган, №392 «Шагын несие уйымытуралызангасэйкес 1 мынайлыкесепт1ккерсетк1ш бойынша б1р несие алуш ы га 1 млн. тенгеден аспайтын несие берш журд!к, кейш осы аталган зацга тольщтырулар мен езгертулер е н г Ы л т 8 мьщ айльщ есепт1к керсетк!шке 125

дейш ягни 8-9 млн. тецгеге дейш несие беруге кол жетк1зд1к. Несие алу уш!н кеп!лд'кке жылжитын жэне жылжымайтын мул}ктер койылды. Ол мушктердщ кужаттары талапка сай болуы керек: ти1ст1 т!ркеу орындарында т^ркелу}, басца банктерде кеп!лд1кте турмауы, мул1кт!ц нагыз иес1 екен!н растайтын кужаттардыц болуы жэне кэмелетке толган жануя мушелершщ наториалды турде расталган кел1с!мдер} болуы шарт. Сонымен катар бюджетт1к уйымдардьщ кызметкерлер1, ездер! жумыс ¡стейт1н мекеме басшыларыныц кеп1лд!к хаттары аркылы н еси ет рэс!мдей алады. Осындай жолмен алгашкыда ауыл мугал!мдер! мен дэр}герлер} жэне ауыл адамдарына мелшер! 200-300 мьщ тецге келем!нде шагын несие босатылды. Сондай-ак ауылды жерде кеп!лд}кке коятын жылжымайтын мул1ктер болмаган жагдайда, алдын-ала кор{п, багалап кеп1лд1кке ¡р! кара мал, трактор, комбайн, автокелжтерд! алып, шагын несие босаттык. Осылайша шаруа кожалыктарыныц кол га алган ¡стер1Н1Ц ал га басуына колайлы жагдай тугызып, ез тарапымыздан кемек колын создык. 2006 жылдыц акпан айынан бастап, ягни ¡стеген1м!зге жарты жыл етпей жатып- ак кец байтак ел!м!зд{ц эр ту к тр ш ен бел!мшелер)м!зд! аш а бастадык. Бул бастамамыз оц нэтижес1н бер4п, олардьщ жумыстары да ¡лгер! жур}п бердг Буг!нп тацда б!р гана О цтустж Цазакстан облысында 8 бел1мшем}з ез жумыстарын жандандыруда. Будан баска Цызылорда, Ж амбыл, Мацгыстау, К,останай, Ш ыгыс К^азацстан жэне Алматы облыстарыньщ шалгай облыстарында б}зд}ц бел}мшелер халыкка калткысыз кызмет керсетуде. К,азакстаннан тыс жерлерде, ягни жакын шет елге де мойын бура бастадык. Сейт!п керш! К,ыргыз ел1н1ц жер1нен ортак шагын несие уйымын курып, жepгiлiктi халыкка шагын несие берш жаткан жагдайымыз бар. Б1здщ несие берудег4 басты ерекшел}пм!з-кейб!р банктер сек[лд1 непзг! карызды алгашкы айдан бастап кайтарудыталапетпеймЬ.Оныкежнге калды ра отырып, нeг^згi карызга есептелген сыйацыны аламыз. Булай ¡стеу}м1зд}ц себебк ауылш аруаш ылыгында тусет1н табыс кузг! жиын-тер{н аякталып, алган ауыл- шаруашылык етм дерш сатып каржыланганнан кейш гана н е п зп карыздын барлыгын немесе белгш{ б!р бел1гш жабады. Сол себепт} шаруа кожальщтарыньщ кузде гана бЬбен есептесулерше мумк}нд!к туады. Ж алпы нег)зг) 126

карызды кез-келген уакытта, цандай мелшерде болмасын алдын-ала кайтаруга жол ашык. Сол куннен бастап сыйакы нег!зг1 царыздыц калган калдык сомасына есептелед! жэне оган ешкандай айыппул салынбайды. Б1здщ тэж}рибем!зде алган несиес!н кайтаруга каражаты болмагандьщтан алган ен!м!н багалап, оны кабылдап, несиен{ц барльщ карызда- рын етеген жагдайлар да кездесед1. Несие беру туралы келк[м - шартца отырмастан бурын б!зд1ц несие ж е тн д еп мамандар несие алушылармен егжей-тегжейл1 эцг!мелесед4, олардыц жануясында к!мдер жумыспен камтылган, олар цанша ецбекакы алады, непзп карыз бен оган есептелген сыйакыны кайтаруга келгенде киындык туындамай ма, кандай жолдармен кайтарадь[, кандай мумк{нд}ктер! бар, каражат кез1н цайдан алады, осылардьщ барлыгын зерттеп, кездер}н жетк!зш барып кана несие беру ж енш деп кужаттарын рэс!мдейд{, содан кей4н гана кел!с}м-шартка отырамыз. Кей жагдайларда сураган несиен!ц мелшер{н мумк1нд]ктер1н ескере отырып, кыскартуга дей!н барамыз. А лайда бес саусак б!рдей емес, кейб}р несие алуш ылар алган несиелер{н уакытында ц а й т а р а алмай, несиен1 пайдалану мерз!м1 н узартып беру!м!зд} ет!нед}, мундай кезде, олардыц жагдайларын ескере отырып ет!н}штер!н канагаттандыруга дей!н барамыз. Б!зден дер кезшде несие алып, жанар-жагар май, косалкы белшектер, тукым сек!лд} келел4 мэселелерш уакытылы шеш!п, шаруашылыктарын децгелет!п отырган шаруа цожальщтары кептеп саналады. Уйым курамы нда жумыс ¡степ журген 87 адамныц бip жагадан бас, б4р жецнен кол шыгара ецбек етуш кадагалап баскарып отырган «Алатау» ЖШС шагын несие беру уйымыныц директоры Токбазар Бекбергенов каржы саласыныц майталман шебер!, ¡скер уйымдастырушы, шаруа жагдайын жет!к б!лет{н, тэж!рибел4 басшы. Жеткен жет4ст1ктер1мен шектел{п калмай, алдагы уакыттыц енш!с1не саликалы жоспар курып, уйым канатыныц одан эр! кецге жайылуына т}келей мурындык болып отыр. Уйымга жаца келген жас мамандардыц шеберл}ктерш шыцдауга кеп кец!л бел{п отырады. 127

ОРАЗБЕКОВ ЖУМАХАН Галым, ауылшаруашылыгы гылымдарыныц кандидаты. 1937 жылы 4 кацтарда К,останай облысы Жангелдин ауданыныц Бестау селосында ту ган. 1955 жылы Торгай казак орта мектебш тэмамдаган. Сол жылы Семей малдэр^ерлж- зоотехникалык институтына оку га туе ¡п. оны 1960 жылы ойдагыдай б1т}р1п шыккан. Ецбек жолын 1960 жылы К^останай облысы Урицкий ауданыныц Тимирязев атындагы астык совхозында бас зоотехник болып бастаган. Тыц жерлерд} игеруге байланысты Цостанай облыстык ауылшаруашылык баскармасы жас маманды осы облыстыц Амангелд1 ауданыныц «Коммунизм жолы» совхозына бас зоотехникт1 к кызметке ж1бер!п, бул шаруашыльщта ол 1961-1965 жылдар аралы гы нда жумыс ¡стейдь Эз1н бш1кт! маман рет1нде таныта бшген Ж.Оразбековты облыстык ауылш аруаш ылык баскармасы 1965 жылы К^азак ССР Ауылшаруашылыгы м и н и с т р л т бонитерлер мектеб1н1ц б1р жы лды к курсына окуга Ж1беред1. Курсты жаксы тзмамдаган соц Амангелд! ауданындагы «К,азакстанныц 40 жылдыгы» кой совхозына бас зоотехник болып тагайындалып, бул шаруашыльщта ол 1968 ж ы лга дей1н ецбек етедь Гылыми жумыска каб)лет1 н таныткан Ж .Оразбеков 1968 ж ы лды ц басында Алматыга кел1п, К,азак малш аруаш ылыгы гылыми-зерттеу институтына юип гылыми кызметкер болып орналасады. 1970 жылы институт басшылыгы Буюлодактык малшаруашылыгы гылыми-зерттеу институты на аспирантурага жолдама беред!. 1973 жылы аспирантураны ойдагыдай тэмамдаган зерттеуип келес1 1974 жылы ауылшаруашылыгы гылымдарынын кандидаты гылыми дэрежеин алу ж етн д еп диссертациясын ойдагыдай коргап шыгады. Ж умахан Оразбеков 1973-1975 жылдары Цазак мал­ ш аруашылыгы гылыми-зерттеу институты ныц юып гылыми кызметкер! рет1ндег[ жумысын жалгастырып, 128

1975-1982 жылдары ет-п малды азыктандыру секторыньщ мецгеруш1с! болып ¡стейд1.1982 жылдан зейнетке ш ыкканга дей:н аталган гылым ордасында ага жэне жетекш1 гылыми кызметкер болып ецбек етед1. Ж.Оразбеков жузден астам гылыми жэне гылы- ми-кепш1л1к ецбект1ц авторы. Ол казак т!л}нде мал- шаруашылыгы саласындагы гылыми жацальщтарды насихаттап, журтшылыкка жеткЬу саласында кеп ецбек с!ц{рген галым, Казак радиосынан бер]лген оннан астам хабарлардын авторы. Ол гылым докторы дэрежесш алу жен4ндег! гылыми енбег!н казак т!л4нде эз{рлеген. цисимысов ^— ТУРСЫНХАН ЖЕЛДШАЙУЛЫ Ауыл ардагерлер!н1ц б1р! Турсынхан мырза кеп жылдар бойы бурынгы Каменка, каз:рг} Таусамалы ауылында есел} ецбек ет!п, ел аузына ¡л!нген жан. Ол 1939 жылы 15 наурызда Семей облысы, Маканшы ауданы Бакты ауылында дуниеге келген. Ол 1957 жылы он жылдьщ мектепт! ойдагыдай аяктап, 2 - 3 жылдай Бакты - Аягоз тас жолында жумыс ¡стеген. эскери борышын етегеннен кей1н 1963 жылы Алматыдагы Казак ауыл шаруашылыгы институтына тусш, агроном мамандыгына ие болады. Жогары б1л1мд4 маман 1968 - 1994 жылдар арлыгында агроном болып, партия - кецес жумыстарында , эюм жэне партия уйымыныц хатшысы кызметтерш аткарады. Осы Таусамалы ауылында Каменка асыл тукымды мал зауытында кекенк ес!руш) агроном, бригадир болып жумыс ¡стейдь 1991 жылы курметт1 демалыска шыгады. Ол демалыска шыкканга дейш Каменка ауылдык кецес) терагасыньщ орынбасары болып ¡стейд1. Каз}р ол денсаулыгына байланысты кеп ауырады. Алайда колы калт еткен кезде ауылдыц согыс жэне ецбек 129

ардагер} кецес1н!ц жумысына калмай катысады. Суйген жары Улбосын кеп жылдар осы ауылдагы мектепте устаз болган. Бала - шагалары ескен. Эр турл4 кызметте. KЭC^ПKEP Сайын анцылдаган ац кец1л адам. Цашан керсец де эдем! кулюс1 мен м1нез}н!ц арцасында кергенд{л!к танытып журед!. Ол 1943 жылы 14 апрельде Тэж!к рес- публикасында дуниеге келген. 1995 жылы б1здщ Камен ауылына кеш1п к е л т , ез1н1ц кец1л1 калаган кэс!пкерл1к жумысымен айналы- сып келед!. Ол 1965 жылы сужкт} жубайы Балташ Эбухайырк.ызы М ахамбетоваекеу] Алматы медицинальщ институтын б!т{р}п, провизор мамандыгын алады. Сол жылы уйленш, отбасын курады. Уш баласы бар. Ек1 ул, б]р кыз. Улы Ерлан Сайынулы Казахстан Рес- публикасы Денсаулыц Сактау министрл{г!нде жауапты цызметкер. Одан кей!нг! Нурланы кэс4пкер. Ал, Бэтес болса - Астанада турады. Мамандыгы экономист. Сайын Садыцулы 1962 жылы О цтустж К,азакстан облысыныц Жетюай ауданында онжылдьщты б!т!ред{. Про­ визор мамандыгын алган ею жастыц ецбек жолы институт цабыргасынан кей)н басталады. 1967 - 1975 жылы Алматы облысыньщ Жамбыл ауданына царасты Фабричный кен- т{нде Сайын ез мамандыгы бойынша кызметке орналасып. дэр1хана мецгерушкп болады. М айда т1лд!, журег! жумсац ¡скер маман кеп узамай ецбекыилер депутаттары Фабричный аткару комитет1н1ц терагалы гы на кетер1лед1. Онда терт жыл кызмет ¡стегеннен кей1н Алматы облыстыц Дэр1хана басцармасынын бастыгы цызмет!не усынылады. Осы цызметте ек1 жылдай абырой- лы жумыс ¡степ, алгысца беленед!. Сайын эдпмеге онша жоц болганымен езш щ жастыц шацтарын еске алып, былай дейд1: 130

- М етц туып ескен ауылым аудан орталыгынан 40-45 шакырым цашьщтьщта орналаскан ед}. Ауыл адамдары ауырып-сыркаган кездерде дэрьдэрмек ¡здеп шарк урушы ед!. Сонда мен ойлайтынмын: « ЦПркш, мен дэр1 сататын дэр!ханада жумыс ¡стесем» деп. Осы бала киял, TSTTi ар- ман MeHi Алматы медицинальщ институты на экелд!, - деп эцп м е TneriH агытады. Сайын 1991 жылдан бастап жеке кэс!пкер атанып, уй1н1ц жанынан дэр!-дэрмек сататын жеке дэр!хана ашып алды. Ол KyHi-TyHi жумыс ¡стейд^ Сайын 6tp жакка кетсе, Бал- таш бар, Балташ жоц болса, Сайын бар, кезектесш жумыс ¡стейд!. Дэр1хана уйлер}н!ц жанында, жолдын бойында болганына ауыл адамдары дэн риза. Сайын Садьщулы 2006 жылы курметт! демалысца шыкты. Кеп жылгы жем!ст! ецбектер! ymiH « К,азак.стан республикасы денсаулыц сацтау ¡с т щ узд}[л» атанып, 6ip- неше марапаттау кагаздарымен наградталган. Жогары сыныптагы провизор атагы бар. « Ецбек ардагерЬ> деген ме- далы бар. Таусамалы аумацтьщ OKpyriHin жанындагы согыс ардагерлер! мен ецбек ардагерлер] KeneciHin белсенд1 M ym eci. Кеше комитет!н}ц терагасы. Турацты комиссия жумыстарына узбей катысып, колынан келген кемег!н жа- сап, ой - тю рлер!мен эрдайым белю!п отырады. КАРАПАЙЫМ ХАЛИС Далям бола/? екен бем. Км?иыласы^ м ек алда, А/а^са/иы.ма .жеме.м беи/ Акын журепнен шьщкан бул сез eMipre келген эр адамныц ойы десек артык айткандык емес. Шын- дыгында тагдырдыц тэлкег!не ушыраган бул адам каргыс аткыр 131

согыстыц азаптарын бастан кеш1рем!н, циямет к и ы н ды к жолдарынан етем1н деп ешкашан ойлаган жок. Эйтсе де \" жау жок деме жар астында, бер1 жок. деме бер1к астында\" дегендей, кенеттен осындай циын жагдайга тап болды. Германия нем!с-фашистер1н1Ц Кеиес елше ескертпей шабуыл жасаганы оныц арманына балта шапты. Халис 1925 жылы б!ршш! кацтарда Грузияныц Аспанди ауданына царасты Наколоков ауылында дуниеге келген болатын. Согыстыц дум пу1 елге оцай тимед1. Ацыры Сталинн!ц жарлыгы бойынша Халист}ц отбасы осындай жагдайга уш ыраган адамдармен б1рге б}р кунде жер аударылды. Солдаттар кел!п, ешнэрсеге царатпай, дуние-мулкш алдырмай топырлаган хальщты вагонга экелт, койша тогытты. Аяк астында астан-кестец болган олар еш нэрсет тусш ш болмай, б1р аллага сиынды да кете барды. Э йтеуф бет алысы Ш ыгыс жак екен1н ¡штей сездь Б}рак цайда, не уш1н алый бара жатцаны белг1с1з ед1. Акыры олар К,азацстанга кел1п табан т1ред1. М унда да жагдай аса мэз емес ед1. Кол га к.ару алуга жараган ер азаматтар майданга кеткен. Ауылда бала-шага, кемп}р- шалдар гана. Алайда олар ездер'ппц осынша киындык кер!п жаткандарына карамастан меймандостьщ ата салты бойынша оларды жылы карсы алды. Сойт1п Халис Узынагаштагы Ленин атындагы колхозга кел1п орын тепть Бул 1944 жылдыц желтоцсаны болатын. Халис келе сала б1рден ецбекке араласты. Ецбек ете жур!п кешю жумысшы- жастар мектеб1нде окыды. 1949 жылы уйлетп,отбасы н цурды. Содан 1953 жылы К,арасай ауданьшыц (ол кезде К^аскелец) Ж ацатурмыс ауылына кош!п келд1. Содан 1957 жылга дей1н Абай совхозында, одан соц Каменка асыл тукы мды мал заводында ецбек етш , улкен абыройга ие болады. А лдында звено жетекш1с1, одан кей1н бригадир болып, жем1ст1 жумыс ¡стейд[. 1971 жылы Талгар ауыл шаруашылык;техникумынб1т1ред1. 1978жылдан 1985 жылга дей}н бел1мше баскарушысы болады. Абыройлы азамат 1985 жылы зейнеткерлжке шыццанына царамастан 1988 жылга д е т и директордыц орынбасары болып цызмет аткарады. Бул жумыстар айтуга оцай болганымен оныц цаншальщты цажыр-цайратты кажет ете тЫ н Халис жацсы б1лед). 132

Оз жумысыч жаксы уйымдастырып елеул! керсеткш ке кол жетк!зген Халис Ризаулы б4рнеше рет жерг1л1кт}, аудандык кецест}ц депутаты болып, хальщка к^тк ы сы з кызмег етедь Онд1р4сте жогары керсетк1шке ие болып, жумысты уты мды уйымдастыра б!лген Х алистщ ецбег} елеусЬ калган емес. Оныц кеудес4ндег! \"Ецбектег1 ерл!г[ уш1н\" медал^ \"Уш4нш! дэрежел! Ецбек Д ацкы '' о р д е т осыньщ айгагы. Бук!лодактьщ ауыл шаруашылыгы кермес!не б!рнеше рет катысып, жещмпаз атанады. К,аз1р ол Ецбек ардагерь Халис Ризаулыныц 11 баласы, 35 немере, 7шеберес) бар. Олардьщ бакытты жуздерш кергенде Халист!ц тебес1 кокке ек1 ел4 жетпей калатыны бар. Казакта \"ецбек ет те м т д е т ет\" дейд1. Халист1ц ецбегш б!лет}н ауыл адамдары оны катты курметтейд!. САРЫ АГА АУЫЛДЬЩ АРДАГЕР АЦСАЦАЛЫ Ауыл курмет1не белену оцай емес. Улкен адамньщ енегел} ¡сш, есел! ецбег}н керген олар Сары аганыц алдынан кия етпейд}. Ке- шеде керсе жуг}р!п кел}п, колын алады. Шуй!ркелесе эцг}мелесед!. Грузияныц Аспанди ауданынан осы ауылга б!раз аталас туыстар келген. Солардыц б}р! Асланов Сары ГусеЙ1нулы. Оныц да керген азабы кеп, киынш ылыгы жетерлж. 1918 жылы мамыр айыныц 20-нда дуниеге келген ол Толония ауылынан педагогикальщ училищ ен1 б1т!р!п, туган жершде бастауыш мектепте м угал1м болады. !939 жылы Кецес Армиясыныц катарына шакырылады. Ол жауынгерл!к м}ндет{н Чкрничев каласында байланысшы ага сержант шен1нен бастайды. 1940 жылы Бессарабияны азат етуге катысады. Содан Батые Украинаныц Львов каласына, одан соц Житомирге ж1бершдь Согысты осы жерде карсы алады. 1941 жылы согыс дабылынан шошып оянган олар немю-фашист 133

баскыншыларыньщ ел)\\пзге опасыздыцпен шабуыл жасаганын естш б!лед}. Осы сэтте жау уш актары каланы окка белеп жатты. Сари Гусей! пулы согысты ез кез!мен кор)п, бастарына бакытсыздык кундер! туганын сездь Цайткен кунде жауды жену керек деген ойга келд}. Ж араланган адамдарды, кираган уйлерд! кор1п, жаны туриикт!. « Егер жауды куртпасаи, ол сен} куртады» деген принципт} берж устанып, ашу-ыза уст!нде колына кару алды. Улкен дайындыкпен туткиылдан шабуыл жасаган жау эскерлер} алгашында басымдьщ керсет}п жатты. Жацадан полк куру уинн Саридь[ К,азакстандагы Юш) езенге ж}беред}. Осында жарактанган полкпен б}рге )943 жылы М осквага кел}п, Калинин, Креста, Вологодский калаларын жаудан азат етуге катысады. Осыдан кей}н оны Ленинград майданына ауыстырады. !943 жылдыц 9 акпанында жамбасынан ауыр жара- каттанып, контузия алады. Удмуртияньщ Глазго кала- сындагы эскери госпитальга жатып, 4 ай бойы емделед}. Жаракат алып, жазылып шыккан жауынгерлерден жаца полк курылады. Сари ага полкпен б}рге М аршал Тимошенко баскарган Украйна майданына катысады. Курск, Орал шайкастарында болады. Айтарлыктай шыгындармен Карпат тауына ет!п, Будапешт каласын жаудан азат ет к ед ь Дунай езен} аркылы Австрияга барып, оны жаудан тазартады. Содан к е т н Сари Вена каласындагы совет эскери комендатурасында кызмет ¡стейд}. Ол жерде Англия, Америка эскерлерше Кырым Конференциясы нег}з}нде жагдайлар жасалып, катац тэрт!п, тыныштьщ орнатылады. Сари ¡946 жылы туган жер! Грузияга келед1. Мунда далага келгендей болады. Алып ушкан ж уреп су сепкендей басылады. Жаны киналган ол жер сипалап отырып калады. Туган туыстарын, эке-ш ешес!н Ьдеп, эскерикомендатурага барады. Бул жерд} коныстанган адамдардыц б}р} калмай Орта Азияга, Казакстанга кеш!р!лген!н б!лед!. Акыры туыстарын Алматы облысы, Жамбыл музей!нен тауып алып, куаньшща боленед). Туыстары бастан кешкен окигаларды б}рт}ндеп баяндайды. Сойтсе кермеген киындьщтары, кермеген корлыктары жок екен. Мал таситын вагондарга салып, 134

кайда баратындыктарын айтпаган. Не дуние м ул^терш алдырмаган. Т!пт4 мунда ер!кс!з келгендерд1ц керш) ауылдагы туган - туыстарына катынауга кукы болмаган. Качац ел) алыстан зорлыкпен жер аударылган курд халкына аса зор аяуш ылыкпен карап, олармен б!р уз!м нанды бел{сш жеген. Буган Сари ете риза. - Мен казак халкына киын кезде камкоршы болганы ушш шекс!з алгысымды айтамын. Кей4ннен бiлдiк кой, казактар конакжай халык екен. Кудайга ш умр, ул-кыздарым, немере, ш еберелер!м бар. Осылар мен!ц бакы ты м, эр! байлыгым, - дейщ Сари шын журег!мен актарыла сейлеп. Осы жерге келгеннен кейж Сари ГусеЙ!нулы ауылда механизатор болып ¡степ, абырой би!г!нен кер!не бшген. Сари музей Жамбылда турганда \"Жамбыл Жабаевты б!рнеше рет керд}м. Жузшен нуры тамган, жылы шырайлы юс} екен. Эс!ресе акындыгын -а й , инркш. Суырып салып айта беред! екен\" деп Жэкен туралы энг1мес!н аузынан тастамайды. М!неки, ауылдыц ардагер аксакалы Сари ага осындай адам. АУЫЛ АЦСАЦАЛЫ М ажлис аксакалмен эцг1 ме устш де мен{ц ойыма ез4мн1ц балалык кез!мдеп Спанкул атам туст!. Оте мазасыз к к ) ед4. Эрине бул менщ балалык эсер!м бойынша. Б!р топ болып асык ойнасак , немесе баска б!р ойын ойнап, б!р-б!р!м!зд! куып,б!р)м!зд! б!р{м!з ат кып м Ы п журсек, колына таягын алып, шаршамай куып журет!н. Б!з зэре кутымыз кал май атамныц кез!нен таса болганша асыгатын ед}к. Уйге кел!п, эке-шешем!зге «Спанкул атам ойнатпай койды» деп шагымдансак, ундемей кулет!н де коятын. Ос!ресе мен}ц кабыргама катты бататыны кыстыц кун}, кар жауган сэтте ертецмен терезен! такылдатып,ес!кт4 кагып, уйкымызды 135

бузатыны ед1. Апам болса «Рахмет, жэке, каз!р турамыз» коятын. Сойтсек, ол юсшщ жауган карды куреп, ертерек мал-жанын корадан шыгарсын, жем берсш деген камкорлык акылы екен гой. Ес кфгеннен кей:н ойласам шынында ауы лга осындай айкайш ы эр! акылшы, камкоршы б!р кария керек екен. М ажлис аксакал да осындай б!р ауылдьщ курметке беленген абыройлы адамы, акылшы аксакалы. М ажлис Таетем!рулы Гасанов 1914 жылы !4 казанда Грузияныц Аспанди ауданына карасты Наколахан ауылында дуниеге кел!пт!. Жасынан ецбексуйг}ш болып, шаруага икемд! болып ес!пт], епн епп, мал багыпты. Содан !939 жылы кыркуйек айында Армия катарына шакырылып, жауынгерл!к м}ндет!н абыроймен аткарыпты. Ол алдымен Украинаныц Чернигов облысында танкистер курсына тус1п, оны ойдагыдай б!т1 рген соц Житомирдег! танкистер бел!мш есш е ж!бер!лед!. Ось[ жерде 194! жылы 22 маусымда нем!с - фашист баекыншылары кутпеген жерден СССР- га согыс ашады. Сейт1п кан майданга араласкан Мажлис ойда жокта жаралы болып эскери госпитальга тусед!. Одан емделш шыкканнан кей!н кайтадан жаумен жагаласып, !949 жылы б!р}нш! Украин майданында ерл!к корсетед!. Ел!м!зд!ц батыс шекараларын азат етуге катысады. Польшаны, Венгрияны жау шецгел!нен тазартып. Ж ецк кун!н Берлинде карсы алады. Сойтш Отанын ата жаудан азат еткен майдангер 1946 жылдыц куз!нде ел ¡не келсе, туыстарынан ешк[м жок, бэр! де жер аударылып кет1 пт{. Таудай тасыган кец)л! жердей болып, еш нэрсенщ мэн!не тyciнбeй дал болады. Майданда журген Мажлис ауыл жагдайын мулдем ест!меген екен. Хат жазысып турмаган соц бул жагдай, елшщ жер аударылып, К,азакстанга кету! оган оцай болмады. Цазакетан кец байтак ел. Оныц кай тукп!р1нен ¡здейдь К,абыргага батканы да осы. Акыры сурастырып жур!п уш айдан соц К,азакстанга жол шегед1 . Алматы облысныц Жет!су ауылынан агайын- туыстарын тауып, кезайым болады. Майдангер жауынгерл!к ерл)п ушш, Берлинд! алганы уш!н, Чехословакия, Венгрияны азат еткен! уыин б!рнеше медальдармен наградталады. Ецбек етуге эбден ысылган 136

майдангерЖ ацатурмысауылынакелт,б}ржолатурактайды. Осы жерде ес1п еркендейд}. К,аз1р ол осы ауылдьщ курметт1 аксакалы. Ауыл адам- дарыньщ акылшысы. Ауылдьщ жасы улкен кариясы болгандыктан бул к!С)Н)ц акылын улкен - юиплердщ бэр[ тьщдайды. Елгезек карт жасыныц кел!п калганына карамастан мен4ц Спанкул атам сиякты ерте турып, кеш жатады. Уй-уйд1 ауык-ауык аралап, адамдарга жен керсетед!. Ауыл адамдары да уйренген эдеттер! бойынша ез ойларын, етЫ ш терш Мажлиске айтады. Кейб!р кекейкест: мэселелерд! М ажлис ауылдьщ аумактыц эк1мш!л}г}не, осындагы ецбек жэне согыс ардагерлер!н!ц кецесше жетк1зед1. Ойткен} ол осы кецестщ белд! мушес}, бeлceндi карт. ДАУКЕНОВА ТАМАРА Даукенова Тамара Талдыкорган облысы, Талдьщорган ауданынын Екп1нд! ауылында 1943 жылы маусым айыныц 16 жулдызында дуниеге келген. 1966 жылы Абай атындагы Педагогикальщ институтыньщ т!л эдебиет ф аку л ьтета ойдагыдай б1т!р}п ш ы гад ы .С о дан б ер } 4 0 ж ы лгаж у ы к К,арасай ауданындагы Каменка ауылындагы Г.Титов атындагы орыс орта мектеб[нде казак тШ пэн[нен дэр}с беред}. Кеп жылгы тэж}рбиес! нэтижес!нде улагатты устаз атанды. Тамара Даукенова2006 жылы курметт! енбек демалысына шьщты. Алайда ол будан кеЙ1нде мектептщ, ауыл эк[м1шл!г!н}ц когамдьщ ж умы стары на белсене катысып келед}. Ауылдагы согыс жэне ецбек ардагерлер} кецес}н!ц мушес1. Туган жердщ туын би1кке желб!рету, жас урпакты патриоттьщ рухта тэрбиелеу, хальщтар достыгын ныгайту максатына аянбай ецбек етш жур. 137

ШАРБАНУ ДОСЫМЦЫЗЫ МУСИНА Осы ауылдыц байыргы тургы ндары ны ц 6ipi Ш арба- ну Досымцызы Мусина ауыл адамдарына 03iHin к!ш1пей}л- дШ пмен. дэр!герл!к калткысыз кызмспмен шынайы курмстке боленген жан. Ол 197! жыл- дан 1993 ж ы лга дейш . ягнн Ж ^ Н И ^ * Д Й Я KYPMCTTi дем алы ска ш ы ц к а т н а К аменканыц жерг!л1кт} ауруха- насында балалар дэр1гер! болып цызмет жасады. Ш арбану 1937 жы лы К,останай облысыньщ Торгай каласында дуниеге келд1. 1957 жылы онжылдьщ MeKTenii 6iTipin, сол жылы Алматы медициналыц институтыныц педиатрия бел1мше T ycin, оны 1963 жылы ойдагыдай 6iT ipin шыгады. 1963 - 1971 жылдары Семиозер ауда- нына карасты Москалевка кецшарында балалар дэр^ер! жэне бас дэр1гер болып ц ы зм ет ат^арады. 1971 жылдыц аягында отбасылыц жагдайымен Каменка ауылына кел1п, мамандыгын жалгастырады. Ол осы жылдар аралыгында еткен жемют! ецбектер! уш 'н «Ецбектеп ерл1г! уш!н» ме- дал1мен, «Денсаулыц сацтау саласыныц узд1г}» значог}мен наградталады. 1988 ж ы лды ц 24 акпанында «Ецбек арда- rep i» атанады. Ш . Досымк.ызы 03i турып жатцан ауылдыц мэдени OMipiHe белсене араласып, село халцыныц жацсы туруы на оз улес!н цосады . Ол эл! де болса адамдарга колдан келген KOMeriH, сез жэрдем1н аямайды. O c ip e c e жас баланы тэрбиелеу, куту, e c ip y жен1ндег! эцг1мес1 ете пайдалы. Каз1р Ш арбану ауылдык, согыс жэне ецбек ардагерлер1 кецес1н1ц белд1 мушес!. 138

СЦАЦБЕК МЕРГЕНБАЕВ Ардагер Мергенбаев Скакбек Эуезханулы Алматы облысыныц Нарынцол ауылында шаруа отбасында дуниеге келген. Темфжол техникумы н б!т1р}п, машинист мамандыгына ие болган. Техникумды б!т!ргеннен кей!н 42 жыл машинист болып жумыс ¡стеген. Ж умыс ¡степ журген кез1нде, улг!л} жумыскер атанып, б1рнеше мактау кагазымен марапатталган, ез уж ы мы нда сыйлы, улг1л1, жумысына ете жауапкерш)л{кпен, тус1нуш!л}кпен караган. Отбасында су ш кп жарымен ек! бала тэрбиелеп, окытып, ез алдынаотбасынкургызган, немерелер! меншеберелер'ппц суй!кт! атасы. Зейнеткер Скакбек Мергенбаев Кдрасай ауданыныц Шугыла ауылында турады. Осы ауылдыц аксакалдар уйымына басшылык жасайды. ЖАКЕБАЙ МАХАТЖАНОВ !942 жылы Неюс паласы нда дуниеге келген. Ол езш щ ецбек жолын авиация училищесш тамамдаганнан кей!н Некктег! 162 авиаотрядта техник-механик болып бастайды. Содан кетм Ауылшаруашылыц курылыс ми- нистрл!г1нде («Минсельстрой») колонна бастыгы болып кызмет жасайды. Содан соц Ташкенттеп Жогары партия мектебшщ жанындагы кэс!подак кызметкерлер}н дайындау бел!м!н б)Т1ред}. Профком, постройком болып, уйымдастыруш ылык кызмет! мен кезге тусед1. 1984 жылы эртурл1 мекемелерде, бас механик, колонна бастыгы болып жумыс ¡стейдь 139

2000 жылы зейнеткерлжке шьщцан соц Ацжар ауылына xem in кел1п, ауыл тургындарымен етене араласады. К,огамдык жумыстарга белсене катысады. БАЙЖАНОВ ЖЕТКЕРБАЙ Таусамалы ауылыньщ тургыны Байжанов Жеткербай ауылдьщ Ж ^ согыс жэне аксакал дар кецес1н1ц 1 жумысына белсене катысып ке- П^ ^ лед} Ол ауыл тургындарын су- мен цамтамасыз ету мэселес{н ж т K eiep in , кешелерд1 кул-цоцыстан тазарту ¡сшде кезге KepiHin жур. Аксакалдар алкасыныц Mymeci рет1нде де ауылдыц элеумет-пк жагдайыньщ жацсаруы жолында ер1нбей ецбектенш келед1. Байжанов Ж еткербай 1936 жылы Арал ц а л а с ы н ы ц Уялы ауылдьщ кецесше карасты Уялы ауылында, балыкшы отбасында дуниеге келд1. Улы Отан согысы жылдары жастыгына карамастан улкендерге колкабыс рет!нде ау салып, шыжым тартып ец- бекке араласцан. 1952 жылы ж елж ы лдьщ мектепт! 6¡TÍpreH соц aya райын зерттейт!н мекемеге жумысца орналасады. 1955 жылы эскери комиссариат аркылы 6 айлык шоферльщ курсты 6ÍTÍpin, Ленинград каласында эскер катарында бола- ды. Жеткербай 1959 жылы елге оралган соц Уялы бальщ за- уытында моторшы болып жумыс ¡стейд1. Эм1рл1к жары Кунсэуле Балабаева 9 баланьщ анасы, «Кеи балалы Ана>> деген кум1с медальдьщ nerepi, «Ецбек ардагер1». Ж еткербай 1960 жылы Арал каласьша кош1п барып бальщ комбинатында ецбек ете жур}п, жумысшы жастар мектебш б1т1ред1. К,олына кэмелетт}к аттестат алысымен Жамбыл технологияльщ институтына Tycin, тамац жэне жец1л енеркэс1п маманы болып шыгады. 1960 - 1972 жыл­ дары бальщ комбинатында компрессор цехыныц ага маши- 140

нис) болып жумью ктейд!. 1985 жылдан «Ецбек ардагер1». 1998 жылы курмет\"п демалысца шыгып, отбасы жагдайымен коныс аударуга тура келед!. 200! жылдан бастап осы Таусамалы ауылындатурып жа- тыр. Бала - шагалары ер жет!п, эр салада ецбек е т т , эке-ше- ш е с т е кемектес!п келед1. Ж еткербай осы аумактагы согыс жэне ецбек ардагерлер1 кецесшщ мушес1, Макатаев кешес1 комитет1н!ц терагасы. БЕКТЕМБАЕВ ОРАЗ 1936 жылы Таусамалы ауы- лында туылган. Ецбек жолын он терт жасында Каменка заводын- да бастаган ол, зейнеткер-л)кке ш ыкканга дей1н 58-жыл осы сов- хозда кызмет ¡стед1. К,аз1р ауылдыц сыйлы азаматтарыныц б}р!. БЕКТЕМБАЕВА САРА ИБРАГИМЦЫЗЫ 1936 жы лы А кж ар елд} ме- кен{нде дуниеге келген. 56-жыл Каменка асыл тукымды заво- дында жумыс ¡стеген. Ерекше ецбег[мен елге сыйлы. Ецбек ар- дагер4. Каз1р ку р м егп зейнеткер. 141

Б. СОЦПАЦПАЦБАЕВ АТЫНДАГЫ ОРТА МЕКТЕП Б. Сокпакбаев атындагы орта мектеп 1992 жылы 1-кыркуйекте ашылды. Каменка ауылдык аумагында кецес ек}мет} курылгалы бер! казак мектеб! турмак, казактардьщ ездер! турмайтын. Казактардыц жогары Каменкага коныс аударуы 60-70 жылдары басталган едь Цазак мектеб! жок болган- дьщтан, казак отбасыларыньщ ба- лалары калада не баска елд! мекен- дердеокыды.Казаказаматтарыныц казак мектеб} н ашу туралы та- лап-т}лектер} жерг!л!кт! баскару органдарыньщ арласуымен )980 жылы гана колга алына бастады. Бул ипл!кт! ¡ске алгаш колушын бер!п, халыкпен жумыс ¡стескен уакыттарын бел!п, казак балаларын Ти­ това мектебшщ орыс сыныптарын казак сыныптарына ауыстыруга Отарбаева Улбосын Камбаркызы, Даукенова Тамара Даукенкызы, Сер!кова Луиза Мусл!мкызы, Бархи- нова Ултай Амангелдщызы жэне баскалар айрыкша кыз- мет етть Облыстык б!л!м беру баскармасыныц терагасы С. Копбаев акын-жазушы Шона Смаханулы, ауылдык кецес)н4н терагасы М.Каркенов жэне партия уйымыньщ хатшысы М.Келбаев казак сыныптарыныц ашылуына кеп енбек с!ц!рд!. 1983 жылы казак сыныптарын да 29 бала болса, 1989 жылдары казак балаларыныц саны 192 жетть С ей'пп халы ктьщ арманы орындалып, 1992 жы лы Тито­ ва орыс мектеб:нен казак сыныбы жеке отау т1гш бел!н1п шыкты. Ен алгаш мектеп табалдырыгын 248 булд1рш!н ат- тады. 1994 жылы жерпл!кт1 кецестщ усыны сы менаудандык аткару комисиясынын шеш!м1 бойынша мектегке кернекп балалар жазуш ысы Берд1бек Сокпакбаевтыц ес1м1 бер1лд1. 142

Бул мектептщ 16 жы лды к тарихь[ бар, оку-тэрбие жу- мысында айрьщша же*попктер{ зор, аудан, облыс келем!нде езш дж орны бар. Мектеп ужы мы б1л1м беру саласындагы жаца педагогикалык технологияларды пайдалана отырып, жыл- дан жылга окушылардын. б1л1ктш1г!н калыптастырып, бш}м сапасын арттырып келед}. М ектепте б1л}м беру саласындагы кеп жылдар устаздьщ жасап, хальщ суй{спенш1л1г1не беленген устаздар ц а у ы м ы баршыльщ. Олар Р.Жумад)ЛОва казак т Ы мен эдебиетт!н. мугал1м! Г.Эзбекова жэне баскдлар. ЭБДЩАД1РОВА ЭЛИЯ СЛАНЦЫЗЫ 1Э б д щ а д р о в а Элия Сланцызы 1968 жылы Алматы облы- сы, Нарынкол ауданы, Жэлкеде ауылында дуниеге келген. 1987 жылы Ауылшаруашыльщ институтына тус{п, ин- ж инер-электрикмамандыгы н 1991 жылы б}т!рд1. 1998 жыл- дан бастап Б. С о ц п а ц б а е в орта мектебшде физика пэн1нен дэр!с беруд] бастады. Устаз ¡зден}мпаздыгы, цажыр- кайраты арцылы тез танылды. Мэнд! сабактар етюзд1, тэрбие жумысына бел шеше юрють длил Гурсьп/оск Дйм.иол^йсе 143

УЛАГАТТЫ УСТАЗ Б.Сокпакбаев атындагы орта мектеп директорынын тэрбие ici ж eн iн дeп орынбасары Элия Сланцызы Эбд!ка- ды рованы ц ецбек жолы кызык. Арман куган Э лия e3i катарлы курбылары сиякты жогаргы оку орнына Tycin, б]л!кт! маман болып, ел!не ецбек cin ip y r e ты ры сцан. Сол максатпен 1987 жы лы Ецбек К,ызыл Ту орденд! казак ауылшарушылыгы институтыныц элект]рленд!ру жэне автоматтандыру факультетш 6iTipce де, электрмен жумыс езш е кол емес сиякты кор!нд}. Бала кезп арманы устаз болу ед}, осы ой ез1не тыным бермедь Элия 1998 ж ы лга дей1н K y p i i ауданы ндагы Ленин аты ндагы орта мектепте физика пэнш ен сабак берд1. Ж огаргы б М м д ) элект!рш1 устазды кты ц 63iHin OMip жолы екенд}пн тус[нд1 . Енд1 арнаулы б!л}м алу керек. М аксатын орындау ymiH Абай атындагы педагогикальщ мемлекеттж университетт}ц физика жэне информатика факультетше сырттай окуга T ycin, оны ойдагыдай аяктады. 1998 жы лы Б.Сокпакбаев атындагы орта мектепке ауысты. Жас устаз ¡здежмпаздыгы, кажыр-кайраты аркылы тез танылды. Мэнд} сабактар отк!зд1, тэрбие жумысына белшеше к!р)сед}. Осы касиет1 аркылы кезге Tycin, осыдан уш жыл бурын мектеп директорыныц тэрбие ici ж етн д еп орынбасары болып жогарылатылды. Ол Б.Сокпакбаев атындагы мектепке ауысканда 6^iM ордасыныц материалдык-техникалык базасы нашар болаты н. Гим аратты ц e3i ж упы ны KopiHiyuii ед!. Ауласы ой-ш укы рлы , косымш а peтiндe салы нган мэж}л!с залы, ш еберханасы бар, от ж агатын казанды гы да косымша салынган. Эртурл! шараларды eткiзгeндe TinTi киы н. Тар аулада niH-TipecKeH окуш ы . Э й тсе де, осындай шараны жург!згенде окуш ылар мен ата- аналар уйып тыцдап, Элия айткан накты, орындалатын ¡стерге T3HTÎ б олаты н. Э л и ян ы ц шешенд!г4 болар, тапкы рлыгы болар эйтeytp эр ойлы ce3i, уты мды усынысы журт кещлшен шыгатын. Сондайда Элия Сланкызы ж иналгандарга риза болып: «Ш !рк!н, жаца 144

т и п -ri м ектеп салы н са, кед ау л ад а о ц у ш ы л а р мен ата- аналарды ц жуз1 ж ар ц ы н болып, шат коц1лмен эр ту р л 1 мазмунды шаралар етк}зсек цой!» деп армандайтын. Арада exi жыл еткен де Элияныц осы арманы орындалды. Б.Соцпацбаев атындагы орта мектеп ецсел1, заман талабына сай салынган кезтартарлык гимаратка коныс аударды. Алгашцы цоцырау согылып, жаца мектептщ цоныс тойы аталып OTTi. Оныц бук!л багдарламасы н жасап, жург!зген де Элияныц ез! болды. Мектеп OMipi - унем! цайнап турган т1ршЫк. Эр кун дерл1к опыту мен тэрбиелеу жумысына, кызыкты ш араларга мол орын бер}лд!.Осы шаралардыц бел ортасында Элия Сланцызыныц журген1н керес1ц. Жарцылдаган жуз!мен, саццылдаган дауысымен дуЙ1м журтты yñipin алады. Осындайда устаздыц OMipre енер-б1л1мд}, мэцг1 жасайтыи жацсылыцты егуын адам екенд}г!не кез жетк}зе тусесщ. Оцушы ем!р!ндег! коп нэрсе устаздыц ой-epiciHe, кезцарасына, цажыр-кайратына байланысты. Унем! ¡здент, б{л{м{цд} арттыру, жаца атаулыны игеру, заман агымынан калып ц а л м а й , жан-жацты даму мугал1мге тэн цасиет болу керек. Элия 83¡He жогары талап цойып, осы удеден шыгуга талпы ны п келед}. 7- 9-сы ны птарда физика сабагы нан дэр!с беред). М угал!м ретш де пэн1н жет!к 6inin, эр сабацты шебер уйымдастырып откЬед1. Сабацтыц бЫ мд! кецейту тэрбиел!к M3HÍHe ерекш е назар аударады. Сондыцтан да жас устаздар Элияныц дэрктерш е катысып, оздер!не цаж егп де керект] сэттерд1 танып, тэж1рбиелер)н толыктырды. Окушылардыц пэнге цызыгушылыгын арттыру максатымен турл! эдк-тэс1лдер колданып, кернею лж т) утымды пайдаланып, кундел)кт! ем1рмен байланы сты рды . Содан болар ujSKipTTepi устазы н жогары багалап, сабакка ынтамен катысады. Элия м ектетш Ш к тэрбие жумысын басцаруда улкен ж ауапкерш Ы к танытуда. Эз ictHin нэтижел}, MÍHCÍ3 болуы н кездейд1. Ж аца ¡стщ ж арш ы сы , уйымдастыруш ысы бола б1луде. Тапцыр сейлеп, 145

ак т ер л ж tHe6epnÍKTÍ де м ецгергенд!г!не T3HTÍ боласы ц. Энш!л{к, биш!л4к енерден де куралакан емес. Осындай 6ip адамныц бойына 6iie бермейт!н касиеттер Элиянын бойынаи табылады, 6spi оныц уйымдастырушылык кабш спмен уйлес{п жатады. MeKTe6¡MÍ3re ec¡MÍ бер!лген кернект! жазуш ымыз Б.Соцпацбаевтыц 80 жылдыгын етк}зуде Элия Сланкызы кеп енбек с!ц!рд!. Эр сыныпта, мектепте талай мэрте кернею, жазуш ы га арналган тартымды да иг}л[кт! шаралар уйымдастырылды. Осынау окигага байланысты Элия мектепте аткарылган жумыстары туралы Kiian жазды. Ал бш!кпустаздартэж{рбиелерткепцпл!ккетаратумаксатымен жазган к!тапшалары ез алдына 6ip тебе. Солардьщ 6spi де устаздардыц ез жумыстарында колданылатын куралга айналган. MeKTenTi былай койганда, Элия Сланкызы ауылда еткен шаралардь[ц да уйымдастырушысы рет!нде танылып, кепш!л!к курм етж е белене б}луде. Элия жем!ст! ецбеп yniiH аудандьщ б!л4м бел!м!н!н, облыстьщ б!л!м департамент!н!ц, еткен жылы ел!м!зд!н Б}л!м жэне гылым минист{рл!пн{н К,урмет грамотасымен марапатталды. 2007 жылы Элия Сланкызыньщ алдында улкен сын турды. Ол мектеп директорынын орынбасарлары арасында етет!н «Уйымдастырушы - тэрбиеш{ байкауы» атты облыстык жарыс болатын. Царасай ауданындагы 50 мектепте жумыс ¡стейтш spiniecT epi атынан жал- гыз Элия Сланкызы багын сынайтын болды. Осы жарыста Элия топтан озып шыгып, «Облыстык узд4к уйы м дасты руш ы TspÔHeujici» деген бас ж улдеш жен!п алды. Республикалык байкауда Элия Сланкызы тагы да ж улдегер атаны п eKÍHUji оры нды ж е ц т , Mepeñi устем болды. Жас урпакты тэрбиелеуде жемкт[ ецбек eiin журген Элияньщ алатын асулары эл! алда. i 46

СЕГ13 ЦЫРЛЫ Б1Р СЫРЛЫ 7аусамалм ауылынбазы ¿'ерс^'бйк Со^иа^маее амынбазы ^аза^ ор/иа ,мск/ясб/м//( бм;'^/и; ус/иазбарыны^ бф; - Са^амбек Меае^'бек^лы. Ол осы ауылба /и^рабы Оны^ ус/иаз- ам<?м .Ж'эмл; ез албмна б//? э^<?/'.ме. А/? з^асы - слу^е бмыл толпам Са^а/и- бскм/н !амйар.ма;мылы^ е^бе^/ здгэмл;' облыстм^ «Же/и/су^ ^азе/и/м;^ ус- /и;л«'збе2;' .жылзь; 7-^арам<аба .жа- рмяланзан Бола/и Мэ.жн/): тммрзаны^ ма^аласыя азба^ан ^ыс^яря^мея берм о/иыр.ммз. Сагатбект}ц туган елке(й тарихка бай елке. Эр)ге бармай-ак эйг4л) Эуезовтьщ« К,илы заман» повес!не арцау болган К,аркара кетер}лю! бурканган жер екенд!г}н айтсакта жетк!л!кт!. Жас Сагатбек «Ж улдыз» журналынан К,азак театр енерш щ серкелер!н[ц б!р} Серке Кржамкуловтыц «Ереу!лтебе» макаласын окиды.Макаланыц эсер етк ет соншалык, Сагатбек сол он алтыншы жылдыц ойраныныц куэс} тарихи т е б е т табуды алдына максат eтiп коядыСЫ жаяу-жалпы, атпен ¡здейдь Кей)н Окан Жолдыбайулы деген кенекез карияньщ керсету1мен атышулы «Ереу!лтебен!» табады.1980 жылы «М ыц сыр тунган б!р тебе» деп такырып койып,« Казак эдебиет[не» макала жазады.Ауылына барган сайын аудандагы жсргЫкт} басшыларга кайта-кайта козгау салып,!987 жылы ескертк!ш-белг! койылуына себепкер болады.Бул Сагатбектщ туган жерд)Ц еткен!не уи*лген тарихш ылык кырыныц б!р гана дэлел}. «Халык жауы» болып атылып кеткен Майлы Ормановты актауга куш салып,мектепке атын бергЬуге жан аямай ж у г1ред1 .Жазьщсыз жапа шеккен К,апез Байгабылулыньщ ем!рдеректер)н казып, эндер!н нотага тус!р4п,орындаушыларга жетк:зед1. Будан баска да Ш алтабай Алпарулы, Эбен сер! Атамкулулы, Цожеке !47

куйнп мураларын ¡здеп, тауып, айналымга енпзед!. М!не, осы иг1л1кт{ ¡ст:ц соцы на ш ындап тускен Сагатбект1ц «Онер» баспасынан шыгарган «Жет^судыц эндер!», «Ж ет!судыц куйлерЬ> атты 1998 жы лы ш ыккан барлыгы 40 баспа табак к!таптарды жарыкда шыгаруы еткенн!ц алдындагы елшеус!з ецбек, келешекке жетер керемет мура. К,азац енер1н}ц еткен4 мен болаш агыныц арасы на дэнекер, кеп1р салу оцай емес.Сагатбек бул салада кеп тер т е к л , ауып ауылды аралады,кенекез кариялардыц айтканын таспага,койын дэптерге тус!рд1.не керек,Жет1судын шашырап жаткан асыл жауЬарларын т1рнектеп жинап,б!р арнага тогыстырды. Бул туста-Сагатбект)ц енертанушылыьщ кыры ашылды. 1986-1989 жылдары ол К,азацстанныц Улттык Гылым академиясыньщ М.Эуезов атындагы Эдебиет жэне енер институты нда аспирант, 1991-1993 жылдары ага гылыми кызметкер болды.1993 жылы «К,азац ауыз эдебиет}нде1 1 терме жанры» дегентакырыптакандидаттыкдисертациясын коргады. Сол гылыми ¡зд еш стертщ нег}з}нде ¡996 жылы «Акыл, Накыл, Эсиет» атты монаграфиясы «Санат» баспасынан жарык керд!. Онда терме жанрыныц аткаратын кызмет}, типологиясы, эн, елец, желд1рме, толгаудан айырмашылыктары, езге улттардагы терме жанрыныц кер1н!стер{ жан-жацты зерттелд}. Казак термес!н!ц ж!ктел}с!н туздг Бул Сагатбект{ц галы мдык цырын айгактаган нсг!зг}. салмацты ецбек болатын. 90-жылдары,терт жыл бойы, жацадан шыга бастаган «А на т!л4» улт апталы гында бел!м редакторы болып жургенде улттык мэселелер туралы батыл байламдар жасап, сарабдал ойлар усынды. Сагатбек Медеубек улы 1997 жылдан бастап Эл-Фараби атындагы К,азУУ-де устазды к кызмет етед!. Сагатбек-акын. Онын «Байбер!, Байбер!» поэмасы, «Ою хан мен Жою хан» ертепсж щ орны белек. Сагатбек бул кунде - Таусамалы елд! мекен!нде тутш ш тузу уш ырып отырган адал жар, бакытты эке. 148

ЖАЦАТУРМЫС МЕКТЕБ1 Ж ацатурмыс колхозы 1935 жылы уйымдастырылган. Колхоздын, алгашкы торагасы болып азамат согысыныц ардагер1 И лахун Ниязов деген к1с1 сайланган. 1941 жылы Улы Отан согысы басталганда осы ауылдан 27 азамат майданга аттанып, олардан б1р-ак адам - Ахмет Айсаров кана ауылга оралган. 1944 жылы ауы лга жер аударылган турж , курд, шешен, болгарлар к е ш т келт, цоныстана бастаган. Содан олардыц кепш Ш п осы осы жерд! турактап калды. Ж ацатурмыс ауылы б1рте-б1рте экономикалык жэне элеуметтж жагынан да керкейе бастады. Колхозшылар жугер1, бидай, жем1с-жидек жэне кекеню ос1румен, мал шаруашылыгымен айналысты. Ауылда бастауыш мектеп, балабакша, медпункт жумыс ¡стей бастады. Бастауыш мектеп 1966 жылы сеп з жылдь[к мектеп болды. 2007 жылдан байланыс бол}мшес} жумыс ¡стейд1. Ж ацатурмыс ауылында казф 2619 адам турады, оныц 618-) мектеп жасындагы балалар. 2002 жылы жана улпдеп орта мектеп у т салынды. Онда М.Рашнов, К.Лазгиев, С.Мустафина,Ж.Бектурова,К. Гоголадзе, К.Юсупова, А.Лазгиев жэне С.Кариманова, Т.Журба, Р.Шамнура, Р.Т1леукулов сиякты устаздар шэюрттерге д эр к берд1. К,аз1р мектепте 454 окушы б1л1м нэр1мен сусындауда. Олардыц 85-1 - оку узд[ктер1, 46-сы - оку екп!ндшер1. 2002 жылы оку б т р г е н 14 окуш ынын 8-! жогаргы оку орнына тусть Жылдан жылга мугал1мдерд1ц сапалык курамы жаксарып келед!. М ектепте жогаргы санатты - 7, 1 санатты - 10, 2 санатты - 15 мугал!м бар. 149