SISYPHUS

μια ανθρώπινη καρδιά. Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο.Albert Camus, The myth of Sisyphus, 1942 1Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή φτάνει για να γεμίσει



Πτυχιακή ΕργασίαΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣΣΧΟΛΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝΤΜΗΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΑΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ: ΜΑΡΘΑ ΛΟΥΚΙΑΗ παρούσα πτυχιακή εργασία έχει ως αντικείμενο την χωρική και οπτικη μετα-φορά του μύθου του Σισύφου σε ένα video art installation.Η χωρική μετάφραση του μύθου πραγματοποιείται από ένα σύνολο εικαστι-κών και χωρικών εργαλείων: η αρχιτεκτονική σύνθεση, ο ήχος, ο χορός, τοvideo, το body painting, ο φωτισμός, αποκαλύπτουν και συντάσσουν τη χωρι-κά στοιχεία του μύθου δημιουργώντας μια βιωματική διαδρομή.Μια σειρά χωρικών προβολών εντάσσουν το video art σε κάθε αρχιτεκτονικότοπίο, παρασύρουν και εγκλωβίζουν το θεατή σε μια προδιαγεγραμμένη πο-ρεία, την ατέρμονη πορεία του Σίσυφου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜ

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 0.1

Η Πολλοί φιλόσοφοι στο πέρασμα της ιστορίας έχουν επιχειρήσει να απαντήσουν ένα από τα βασικότερα ερωτήματα του ανθρώπου· ποιο είναι νόημα της ζωής; Θα μπορούσε κανείς να πει πως αυτή η αέναη αναζήτηση σκοπού αποτελεί μια προσπάθεια του ανθρώπου να προσδιορίσει τον εαυτό του μέσα στο Συμπαντικό Χώρο. Για τον Αριστοτέλη η απάντηση βρίσκεται στην ανθρώπινη λειτουργικότητα1, ενώ για τον Καντ στο γενικότερο καλό2. «Η συχνά αγχώδης μέριμνα, που διακατέχει το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων για να διατηρούν τη ζωή τους, δεν έχει καμία βαθύτερη ηθική αξία, και οι υποκει- μενικοί γνώμονες των ανθρώπων δεν έχουν κανένα ηθικό περιεχόμενο (γιατί) διατηρεί καθένας τη ζωή του σύμφωνα προς το καθήκον αλλά όχι από καθήκον. Όταν (όμως) κάποιες αντιξοό- τητες και κάποια ανέλπιδη θλίψη (μας) αφαιρούν εντελώς το κέφι για τη ζωή, όταν ακόμα και η ισχυρή προσωπικότητα από αγανάκτηση για τη μοίρα της και όχι από δειλία ή λιγοψυχιά επιθυμεί το θάνατο και εντούτοις διατηρεί τη ζωή της, όχι από αγάπη ή φόβο ή από κάποια άλλη ροπή, αλλά από καθήκον: τότε ο υποκειμενικός γνώμονας έχει ένα ηθικό περιεχόμενο», Ιμ. Καντ, Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών, μεταφ. Τζαβάρας Γιαν., εκδ. Δωδώνη, Αθήνα, 1984, σελ. 39 1 Ο Αριστοτέλης δίδασκε ότι η αρετή έχει να κάνει με την εύρυθμη λειτουργία (έργον) ενός πράγματος. Ένα μάτι είναι μόνο ένα καλό μάτι εφόσον μπορεί να βλέπει, γιατί η σωστή λειτουρ- γία του ματιού είναι να βλέπει. Eξηγεί ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν μια ειδική λειτουργία για τον άνθρωπο, και ότι αυτή η λειτουργία πρέπει να είναι μια δραστηριότητα της ψυχής, σύμφωνα με το λόγο. Προσδιόρισε μια τέτοια βέλτιστη δραστηριότητα της ψυχής ως το στόχο όλων των ανθρώπων για ενέργεια, ευδαιμονία, ή μερικές φορές «ευημερία». Για να έχουν τη δυνατότητα οι άνθρωποι να είναι ευτυχισμένοι με αυτό τον τρόπο απαιτεί οπωσδήποτε ένα καλό χαρακτήρα (ηθικής αρετής). Ηθικά Νικομάχεια Βιβλίο Α, κεφάλαιο 7 1098a 2 Έχοντας επίγνωση ο φιλόσοφος ότι ο άνθρωπος είναι ένα δημιούργημα της φύσης που δι- ακρίνεται για την  ιδιοτέλειά του και τα πάθη του, επενδύει κατά κύριο λόγο στη  λογική ικα- νότητα  του ανθρώπινου όντος. Ως έλλογο ον, φέρει μέσα του τον ηθικό νόμο, που μπορεί να καθορίζει τη βούλησή του και να τη στρέφει προς την ενέργεια του καλού, του αγαθού, δηλαδή να την καθιστά αγαθή βούληση. Όσο πιο συστηματικά και εντατικά ασχολείται η σκέψη με αυ- τές τις βεαιότητες, τόσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την αξία τους αλλά  και την αξία του. Ιμ. Καντ,  Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών, μεταφ. Τζαβάρας Γιαν., εκδ. Δωδώνη, Αθήνα, 1984, σελ. 115 7

Πολύ συχνά η απάντηση ταυτίζεται με ερμηνείες υπερφυσικές. Αναπόφευκτα ο Συμπαντικός Χώρος και η θέση του ανθρώπου σε αυτόν, ερμηνεύθηκαν υπερφυσικά, σε μια προσπάθεια του ανθρώπου να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα που αδυνατούσε να κατανοήσει. Το στοιχείο του Θείου και του ανώτερου, εισάγεται από τα πρώτα πολιτισμικά δείγματα που έχουμε στη ζωή και φιλοσοφία του ανθρώπου. Μαζί με αυτό, σε κάθε πολιτισμό εισάγονται έννοιες της αναλογίας και της κλίμακας. Για τους Αιγύπτιους οι άνθρωποι είναι μικροσκοπικοί μπροστά στους θεούς, γι’ αυτό και η αρχιτεκτονική τους κλίμακα είναι δυσανάλογα μεγάλη3 σε σχέση με τις ανθρώπινες διαστάσεις. Στην αρχαία Ελλάδα, η ισορροπία αυτή αλλάζει και οι Θεοί μικραίνουν, αποκτούν διαστάσεις και χαρακτηριστικά ανθρώπινα, καθώς και ελαττώματα. Γι’ αυτό και συχνά συνα- ντώνται στη μυθολογία, ιστορίες Θεών που προσπαθούν να επιβληθούν και να αποδείξουν την υπεροχή τους στους θνητούς. Παράλληλα όμως οι μύθοι περιγράφουν ορισμένους ανθρώπους, οι οποίοι διαταράσσουν την ισορροπία αυτή αμφισβητώντας την υπεροχή των Θεών. Ένας εξ αυτών ήταν και ο βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος. Ο μύθος του Σίσυφου όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια, περιγράφει την ιστορία του βασιλιά της Κορίνθου, ο οποίος ήταν αρκετά πονηρός ώστε να ξεγελάσει τους Θεούς και να νικήσει ακόμη και τον Θάνατο, μάλιστα πάνω από μια φορά. Χρήζει άξιος προσοχής, καθότι περιγράφει την τάση των ανθρώπων να υπερβούν τον εαυτό τους, να κατακτήσουν το άγνω- στο, να προκαλέσουν τη μοίρα και να βρεθούν στο ίδιο επίπεδο με τους Θεούς. Για την ανάγκη του αυτή και πορεία του προς τη Θέωση, ο Σίσυφος τιμωρήθηκε από το Δία σε ένα ατέρμονο βασανιστήριο. Οι φιλοσοφικές προεκτάσεις και οι συμβολισμοί του συγκεκριμένου μύθου, έλα- βαν μεγάλης προσοχής από τον Αλμπέρ Καμύ,4 ο οποίος και ανέπτυξε μια ολόκληρη φιλοσοφία επάνω στο νόημα της ύπαρξης, βασιζόμενος στο μύθο του βασιλιά Σίσυφου. Η εργασία επιχειρεί με οδηγό τη φιλοσοφική πορεία του Αλμπέρ Καμύ, την διερεύνηση της σχέσης της χωρικής έννοιας και της συνθετικής - χωρικής εμπειρίας. Μέσα από μια διαδικασία ανάλυσης, εντοπισμού, καταγραφής και ερμηνείας των χωρικών στοιχείων του μύθου του Σί- συφου, πραγματοποιείται η οπτική και χωρική μεταφορά του, σε ένα δυναμικά μεταβαλλόμενο χωροσωματικό δρώμενο. 3 Έρνστ Γκόμπριχ, Το χρονικό της τέχνης, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1994, σελ. 55 4 Albert Camus, « The myth of Sisyphus›› , 19 428

Κ. Π. ΚαβάφηςΗ επΗέμεβπαέσιμςβταωσνιΘςετώωνν ΘεώνΘα γίνη τώρα τούτο, κι έπειτα εκείνο,και πιο αργά, σε μια ή δυο χρονιές (ως κρίνω),τέτοιες θα ειν’ οι πράξεις, τέτοιοι θα ειν’ οι τρόποι.Δε θα φροντίσουμε για μακρινό κατόπι.Για το καλλίτερο εμείς θα προσπαθούμε.Και όσο προσπαθούμε τόσο θα χαλνούμε,θα μπλέκουμε τα πράγματα, ως να βρεθούμεστην άκρα σύγχυσι. Και τότε θα σταθούμε.Θα ην’ η ώρα οι Θεοί να εργασθούνε.Έρχονται πάντοτ’ οι Θεοί. Θα καταιβούνεαπό τες μηχανές των, και τους μεν θα σώσουν,τους δε βίαια, ξαφνικά θα τους σηκώσουναπό την μέση, και σαν φέρουνε μια τάξιθα αποσυρθούν. – Κ’ έπειτα αυτός τούτο θα πράξη,τούτο εκείνος, και με τον καιρόν οι άλλοιτα ιδικά των. Και θ’ αρχίσουμε και πάλι.Κ. Π. Καβάφης, Άπαντα ποιητικά, Ύψιλον 9

0.2 Μ Υ Θ Ο Σ



12

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ0.2.1 ΣΙΣΥΦΟΥΤΟ ΜΥΘΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟΟ Σίσυφος στην αρχαία ελληνική μυθολογία, ήταν γιος του Αίολου και της Ενάρετης, βασιλιάςτης Εφύρας (Αρχαία Κόρινθος), πατέρας του Γλαύκου και παππούς του Βελλερεφόντη. Ταχαρακτηριστικά που έκαναν γνωστό τον Σίσυφο ήταν η απληστία και η πονηριά του. Μάλιστα,ο Σοφοκλής στο έργο του “Φιλοκτήτης”, αναφέρει τον Σίσυφο ως πατέρα του πολυμήχανουΟδυσσέα (στιχ. 417), συνδέοντας έτσι το χάρισμα της πονηριάς και ευστροφίας που χαρακτη-ρίζει τα δύο πρόσωπα.Όπως ο Οδυσσέας, έτσι και ο Σίσυφος, έδειχνε περιφρόνηση για τους Θεούς. Δολοφονούσεταξιδιώτες και φιλοξενούμενους, παραβιάζοντας επανειλημένα την έννοια της Ξενίας, και προ-σβάλλοντας έτσι το Δία.Ο Σίσυφος έτρεφε επίσης μεγάλο μίσος για τον αδελφό του, και είχε ζητήσει τη συμβουλή τουμαντείου των Δελφών για να βρει έναν τρόπο να τον δολοφονήσει δίχως όμως να στρέψει τομένος του λαού επάνω του. Ως μέρος του σχεδίου του, αποπλάνησε την ανιψιά του και κόρη τουαδελφού του. Όταν εκείνη έμαθε τα σχέδια του Σίσυφου, ως άλλη Μήδειαμ σκότωσε τα παιδιάπου απέκτησε από την σχέση τους.Η πράξη εκείνη που προκάλεσε όμως το μένος του Δία για τον Σίσυφο, ήταν όταν ο τελευταίοςαποκάλυψε στον Ασωπό, το μέρος όπου ο Δίας είχε κρύψει την κόρη του Αίγινα για να την απο-πλανήσει, με αντάλλαγμα μια πηγή στην κορινθιακή ακρόπολη. 13

Ο Δίας για να τον τιμωρήσει για την ασέβειά του, διέταξε τον Θάνατο να αλυσοδέσει το Σίσυφο άρος... στα Τάρταρα, όπως αναφέρει ο Φερεδύκης, Αθηναίος ιστορικός του 5ου αι. π.Χ. Όμως ο ρα- διούργος βασιλιάς, κατάφερε να ξεφύγει ακόμη και από τον Θάνατο. Ζήτησε από τον δεσμοφύλακά του, να του δείξει τον τρόπο που λειτουργούν οι αλυσίδες, κι έτσι παγίδευσε εκείνον στα δεσμά τους, περιορίζοντάς τον στον Κάτω Κόσμο. Η νίκη του Σίσυφου με το Θάνατο σήμαινε το τέλος της θνησιμότητας. Με αυτή την κίνηση κανένας άνθρωπος δεν θα μπορούσε πλέον να πεθάνει. Η κατάσταση αυτή προφάνως εξόργισε τον Άρη, θεό του πολέμου, ο οποίος ελευθέρωσε τον Θάνατο και οδήγησε τον Σίσυφο πίσω στα Τάρταρα. Και πάλι όμως ο Σίσυφος κατάφερε να επικρατήσει των Θεών. Πριν ο Άρης τον μεταφέρει πίσω στον Κάτω Κόσμο, ο βασιλιάς διέταξε τη γυναίκα του να μην τιμήσει τη σωρό του όπως επέβαλλαν τα έθιμα, αλλά να την αφήσει να κοίτεται δημόσια, χωρίς να τηρήσει τους τύπους. Όντας πλέον στον Κάτω Κόσμο, ο θεός Άδης τον ρώτησε γιατί η ταφή του ήταν τόσο ανάρμοστη. Ο Σίσυφος τότε κατηγόρησε τη γυναίκα του για ασέβεια και ζήτησε άδεια από τον Άδη, να ανέβει προσωρινά στη γή για να την τιμωρήσει καθώς της πρέπει. Ο Άδης πείστηκε και ο Σίσυφος βρέθηκε ξανά ζωντανός στη γη. Όμως αθέτησε την υπόσχεσή του, γλυκάθηκε από τις εγκόσμιες αισθήσεις και παρέμεινε στη γη μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και βρέθηκε ακόμη μια φορά στον Κάτω Κόσμο, οι Θεοί αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν για την ασέβεια και τις μηχανορραφίες του. Για να διατηρήσουν το πολυμήχανο μυαλό του απασχολημένο, ώστε να μη σκεφτεί κάποιον άλλο τρόπο να τους ξεγελάσει, τον καταδίκασαν να μεταφέρει έναν μεγάλο βράχο στην κορυφή ενός απότομου λόφου. Λίγο πριν φτάσει στην κορυφή όμως, ο βράχος αυτός θα γλιστρούσε από τα χέρια του Σίσυφου, και ο ίδιος θα ξεκινούσε εκ νέου τη δοκιμασία του. Παγιδεύοντας τον έτσι σε ένα εξαντλητικό φαύλο κύκλο, ένα αιώνιο βασανιστήριο.14

ανε στη ν κο ρυφ πό το δικό του βάρος... 15 το δικό τ ου βάρ Μόλις ο βράχος έφτανε στην κορυφή, ξανακυλούσεΜόλις ο βράχος έφτ ος. . .παρασυρμένος απόΜόλις ο βράχος έφτανε στην κορυφή, ξανακυλούσε παρασυρμένος από το δικό του

16ΥΘΟΛΟΓΙΚΕΣ Ο Α Ν Α Λ ΟΘετοούυςλ.έκεαγιιεοόρφλάΌοομυδςμης,εέρχσνττρωομoοηςάυςOοσ)ς,άτυιμοακνΠροαονάρΘγπθετννοοοάςριώομιρρνώώζσηαθεωππνηθίτώδυτοαοςέναρώνυνααοςκ,(ςθρρ“αςντροοαδαπτηιώύευαθαπττσστπφηαάρςηόαμοΣςαρνωςνμουαίταλσαστείαοςλτςβιυκάο.θηκνίφέΘακΜυλάααψτορσειςννσοεηςαίτεεαοτυσςηττιεσεατ,ηνεδτνίίοίνατρονώοχσμοαςνουταΘρεευιοί,ρςιεοπερυμτστα”α,ίράος,ιοιτυτέακοόοάττδτνςδοπυόηνεεόώςυαωρπστμηρίαεςοοσπΠνονορμΣρακυαοείτοασσμνηημιτυθεγςηαέ-ορκθδτφυωαιέωκ-ωπαιήσεότ.εωιμτάηοσςτρφ,αφοτ,ήηρμ,ςικπθήοα.-Τμοπο-

ΟΓΙΕΣ 0.2.217

Κατά τον Λουκιανό, ο Προμηθέας, με την αρωγή της θεάς Αθηνάς, δημιουργεί τον πρώτο άν- θρωπο από πηλό και φωτιά, με μορφή όμοια με αυτή των Θεών. Αναφερόμενος στην δημιουρ- γία του ανθρώπου, ο Πλάτωνας περιγράφει την εικόνα ενός όντος σφαιρικού, που διακρίνονταν σε τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και μεικτό) και είχε διπλή σειρά από μέλη και όργανα. Αργότερα ο Δίας, επειδή εξοργίστηκε από την αλαζονεία τους και φοβήθηκε τη δύναμή τους, τα χώρισε στα δύο. Όταν κλήθηκαν όλα τα όντα της Γης να βγουν στο φως, ανατέθηκε στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να δώσουν στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να έχει. Ο Επιμηθέας έπει- σε τον αδελφό του να του επιτρέψει να αναλάβει μόνος αυτή τη δουλειά. Έτσι ονομάτισε και απέδωσε στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που ήθελε ο ίδιος, με τρόπο ώστε να μην μπορούν να αλληλοκαταστραφούν (αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, Πλάτων, Πρωταγόρας 321α). Όταν έφτασε στο τέλος η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε να του δώσει παρά λίγες τρίχες και νύχια ευπαθή και ανίσχυρα. Από αυτό το λάθος ο Προμηθέας ανέλαβε την προστασία του Ανθρώπου. Βλέποντας την κατάντια του ανθρώπινου γένους και την αδυναμία του απέναντι στη φύση, ο Προμηθέας αποφασίζει να του χαρίσει τη φωτιά. Έτσι, επισκεπτόμενος το εργαστήρι του Ήφαι- στου, τοποθετεί τη φωτιά σε ένα κούφιο βλαστό νάρθηκα και τη δίνει κρυφά στους ανθρώπους. Ο Προμηθέας έμαθε τους ανθρώπους να χειρίζονται τη φωτιά, να δημιουργούν εργαλεία και τους έμαθε τις Επιστήμες και τα Γράμματα. Για να γλυτώσει την ανθρωπότητα από το μένος των Θεών, την έμαθε να τους λατρεύει και να τους προσφέρει θυσίες. Όταν αργότερα ο Δίας, θέλησε να τιμωρήσει τους ανθρώπους που έγιναν κακοί και άδικοι αλλά και τον Προμηθέα προκαλώντας κατακλυσμό, ο τιτάνας προειδοποιεί έναν θνητό, τον Δευ- καλίωνα, βασιλιά της Φθίας και τον προτρέπει να φτιάξει μια κιβωτό, να τη γεμίσει με εφόδια και ζώα και να μείνει μέσα μαζί με την γυναίκα του Πύρρα, κόρη του Επιμηθέα. Πράγματι όταν έγινε ο Κατακλυσμός, σώθηκε ο Δευκαλίωνας με την Πύρρα που δημιούργησαν το Γένος των Ηρώων (Τέταρτο Γένος) και την ανθρωπότητα. Φυσικά, αυτό εξόργισε τον Δία ο οποίος έδεσε τον Προμηθέα σε βράχια, στο όρος Καύκασο, και έβαλε έναν αετό να του τρώει το συκώτι κάθε18

πρωί.5 Επειδή ο Προμηθέας ήταν αθάνατος, κάθε βράδυ τα σπλάχνα του γιατρεύονταν.Το κοινό στοιχείο που εντοπίζεται στις δύο μυθολογικές αναφορές, είναι η πάλη ανάμεσαστους Θεούς και τους ανθρώπους. Οι Θεοί παλεύουν να διατηρήσουν την ιεραρχία με τουςίδιους στην ανώτερη βαθμίδα και τους ανθρώπους υποτελείς τους. Μερικοί όμως άνθρωποιεπαναστατούν, απορρίπτουν το Θείο και τους επιβεβλημένους νόμους και προσπαθούν με τηνευφυΐα τους να γεφυρώσουν το χάσμα που δημιούργησαν οι Θεοί μεταξύ αυτών και των ανθρώ-πων. Αυτοί είναι γνήσιες επαναστατικές, εωσφορικές μορφές, όπως ο δαδούχος, πυρoφόροςκαι φιλάνθρωπος κατά τον Αισχύλο, Προμηθέας. Όμοια και ο Σίσυφος, ο άνθρωπος που ξεγέ-λασε τους θεούς και γλίτωσε από τον θάνατο δυο φορές, παγιδεύοντας τον δωρίζοντας στηνανθρωπότητα την αθανασία.Οι συνέπειες αυτών των πράξεων ήταν η πλήρης κατάλυση της διάκρισης Θεών και ανθρώπων,κάτι που οι ζηλόφθονοι Θεοί το απαγορεύουν ρητά, το θεωρούν «ύβρη» και το τιμωρούν μειδιαίτερα επαχθείς ποινές και βασανισμούς των επαναστατών και παραβατών των νόμων τους. Η επαναληπτικότητα και η ματαιότητα που χαρακτηρίζουν τις τιμωρίες των δύο αυτώνμυθικών προσώπων, μπορεί να συγκριθεί και με τη θεία τιμωρία που περιγράφεται σε έναν άλ-λον μύθο, εκείνο των Δαναΐδων. Οι πενήντα κόρες του βασιλιά Δαναού, οι οποίες δολοφόνησαντους άντρες και πρώτους ξάδελφούς τους την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Γι’ αυτή τους τηνπράξη καταδικάστηκαν στην μετά θάνατο ζωή τους να γεμίζουν με νερό, ένα τρύπιο πιθάρι.Κάποια άλλα στοιχεία του μύθου που δεν είναι ευρέως γνωστά, είναι πως οι κόρες του βασιλιάτου Άργους, Δαναού, διέδοσαν τη γνώση του χτισίματος πηγαδιών στην περιοχή, την οποία οΠοσειδώνας είχε καταραστεί με λειψυδρία. Κατάφεραν λοιπόν να μετατρέψουν σε γόνιμο έδα-φος, το καταδικασμένο σε ξηρασία Άργος,6 φέροντας την οικονομική, εμπορική και πολιτισμικήανάπτυξη στην περιοχή.Θα μπορούσε να είναι τυχαία η ύπαρξη του υγρού στοιχείου, στην τιμωρία και στο κατόρθωμά5 «The Aetos Kaukasios (or Caucasian Eagle) in the Prometheus Myth»6 Απολλοδώρου Βιβλιοθήκη, Βιβλίο Β΄, κεφ. 1, 4 (Τότσικας, 2016) 19

τους. Θα μπορούσε όμως να είναι και μια σοβαρή ένδειξη της δυσαρέσκειας των Θεών για τα μεγάλα κατορθώματά τους, τα οποία αψηφούσαν τη θεία δίκη, δηλαδή την απόφαση του Ποσει- δώνα να στερήσει το πόσιμο νερό από την πόλη του Άργους. Άλλωστε ο μύθος αναφέρει πως οι κόρες συγχωρέθηκαν από τους θεούς για την αμαρτία τους. Θα ήταν πιθανό να θεωρηθεί πως η τιμωρία τους οφείλεται στο επίτευγμά τους που ξεπέρασε τη βουλή τωνΘεών. Γι’ αυτό ίσως βρέθηκαν να προσπαθούν μάταια και αιώνια να γεμίσουν, το γνωστό “Πίθο των Δαναΐδων”. Οι κοινοί άξονες που συνδέουν τους τρεις αυτούς μύθους δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η ανε- πτυγμένη ευφυΐα κάποιων προσώπων κατώτερων των Θεών, γεφυρώνει με διαφορετικούς τρό- πους το χάσμα μεταξύ αυτών, έχοντας ως συνέπεια, την θεία δίκη, την τιμωρία. Η τιμωρία αυτή, χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της ματαιότητας, επαναλαμβάνεται συνεχώς, στο βάθος του χρόνου, δίχως έλεος, αποσκοπώντας τόσο στη σωματική, αλλά κυρίως στην πνευματική φθορά του κατάδικου. Γνωρίζουν οι Θεοί, πως ο φαύλος κύκλος, η μηχανική επανάληψη, είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποδυναμώσεις ένα δραστήριο πνεύμα, και να μετατρέψεις σε ανδρείκελο όποιον τολμά να το χρησιμοποιήσει για να διαταράξει την καθιερωμένη και εξ άνωθεν επιβλεβλημένη ιεραρχία.20

ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑ 21ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΤΗΤΑ

22

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ0.2.3 ΔΙΑΣΤΑΣΗΣτην περιοχή της φιλοσοφίας η παρουσία του μύθου είναι αισθητή. Οι Σοφιστές,οι κατεξοχήναισθησιοκράτες, κατά τις δημόσιες επιδείξεις τους μετατρέπουν τον μύθο σε μέσο διδασκα-λίας. Είναι γνωστός ο μύθος του Πρωταγόρα για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, τονοποίο διασώζει ο Πλάτωνας στον ομώνυμο διάλογό του, καθώς και η πρακτική του Γοργία ναχρησιμοποιεί στις επιδείξεις του ρητορικούς λόγους με μυθολογικά θέματα (Ελένης εγκώμιον,Παλαμήδους απολογία). Ο Πρόδικος θα καταφύγει στη χρήση αλληγορικών μύθων, όπως ηιστορία για τον Ηρακλή μπροστά στο σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας, ενώ ο Κριτίαςθα εκφράσει συχνά τις ιδέες του μέσα από τις τραγωδίες του (Τέννης, Ραδάμανθυς, Πειρίθοος,Σίσυφος σατυρικός). [ W.K.C. Guthrie, Οι Σοφιστές, μτφ. Δ. Τσεκουράκης, ΜΙΕΤ, Αθήνα 21991,σ.318-386. A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφ. Α.Γ. Τσοπανάκης, ΑφοιΚυριακίδη, Θεσσαλονίκη 51988, σ.481-506.]Το όνομα “Σίσυφος” προέρχεται πιθανότατα από το ουσιαστικό “σοφός”, με αναδιπλασιασμότου αρχικού συμφώνου μαζί με ένα –ι και μετατροπή στη συνέχεια του –ο (σίσοφος) στο αιολικό–υ και στο τελικό Σίσυφος. Ουσιαστικά “Σίσυφος” είναι ο πολύ σοφός και κατ’ επέκταση ο πα-νούργος, ο “κέρδιστος ανδρών” όπως τον χαρακτηρίζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.7Υπό μια διαφορετική προσέγγιση, ο J. Nigro Sansonese8 υποστηρίζει πως πρόκειται για ονομα-τοποιημένη μορφή του συνεχούς ήχου που παράγεται από τις ρινικές διόδους κατά την δύσκοληαναπνοή (σις φους). Το ξεφύσημα και η αίσθηση της κόπωσης παρουσιάζεται εσωτερικά τηςλέξης, συμβολίζοντας την κουραστική πορεία του ήρωα, και ταυτίζοντας ονοματολογία και πε-ριεχόμενο, σημείο και σημαίνον.7 Ομήρου Ιλιάδα VI 152ff8 Sansonese, J. Nigro. The Body of Myth. Rochester, VT: Inner Traditions, 1994, pp. 45–52. 23

Ο μύθος του Σίσυφου, όπως και το όνομά του, επιδέχεται πολλών ερμηνειών. Σύμφωνα με την ηλιακή θεωρία, η μαρτυρική πορεία του Σίσυφου συμβολίζει την ατέρμονη διαδρομή του ηλια- κού δίσκου που ανατέλλει και δύει στον ορίζοντα. Ταυτίζεται επίσης με την αρμονική ταλάντωση της παλίρροιας και άμπωτης των κυμάτων.9 Ο φιλόσοφος του 1ουπ.Χ. αιώνα, Λουκρέτιος, ερμη- νεύει τον μύθο του Σίσυφου πολιτικά. Παρομοιάζει τον μάταιο κόπο του να ανεβάσει το βράχο στην κορυφή του λόφου, με το σύνολο των πολιτικών προσώπων, και την κενή προσπάθειά τους για περισσότερη εξουσία. 10 Σε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, ο Αλμπέρ Καμύ, Γάλλος παραλογιστής, έγραψε ένα δοκίμιο με τον τίτλο “Ο μύθος του Σίσυφου”, στο οποίο εξυψώνει τον Σίσυφο στο επίπεδο ενός παράλογου ήρωα. Ο Φρανς Κάφκα, επανειλλημένα αναφερόταν στον Σίσυφο, σα νέος. Σύμφωνα με τον Φρέντερικ Καρλ: “ Ένας άνθρωπος που πάλευε να φτάσει την κορυφή, μόνο για να κατακρεμνηστεί στα Τάρταρα, ενσωμάτωνε όλες τις φιλοδοξίες του Κάφκα· κι εκείνος παρέμενε ο εαυτός του, μόνος και μοναχικός. 11” Ο Καμύ, ξεκινά το δοκίμιό του, παραθέτοντας ως βασικό πυλώνα της διαλεκτικής του, το δί- λημμα της αυτοκτονίας. Η στιγμή την οποία ο άνθρωπος αποφασίζει αν η ζωή αξίζει τον κόπο να τη ζήσει, απαντώντας στο βασικό ερώτημα της φιλοσοφίας, ποιο το νόημα του να ζεις. Το να πεθαίνεις θεληματικά σημαίνει πως την ίδια στιγμή αναγνωρίζεις, την απουσία κάθε βαθιάς αιτίας, τον ανόητο χαρακτήρα της καθημερινής κίνησης και τη ματαιότητα του πόνου. Και είναι για τον Καμύ εκείνη η στιγμή που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την ματαιότητα των πράξεων της καθημερινότητάς του, η στιγμή που ορίζεται από το παράλογο. Διότι είναι πα- ράλογο κάποιος να διαπιστώνει πως κάθε πράξη του είναι κενή και ασήμαντη, και να συνεχίζει να ζει, δίχως να αναζητά κάποιο σκοπό, κάποιο νόημα. Χαρακτηριστικό του παράλογου αν- 9 Chisholm Hugh, «Sisyphus», Encyclopadia Britannica 1911 10 De Rerum Natura III 11 Karl, Frederick. Franz Kafka: Representative Man. New York: International Publishing Corporation, 1991. p. 224

θρώπου, είναι να μην πιστεύει στο βαθύ νόημα των πραγμάτων.12Ο Άλμπερτ Καμύ, βασιζόμενος στα στοιχεία που ορίζουν τον παράλογο άνθρωπο, οδηγείται στοσυμπέρασμα πως ο Σίσυφος αποτελεί έναν παράλογο ήρωα. Τα πάθη του τον συνιστούν πε-ρισσότερο απ’ το μαρτύριό του. Η περιφρόνησή του για τους θεούς, το μίσος του για το θάνατοκαι το πάθος του για τη ζωή του στοίχισαν αυτό το ανείπωτο μαρτύριο, να δίνει όλο του το είναιχωρίς ανταμοιβή. Είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσει για τα γήινα πάθη13. Η ελπίδα μιαςάλλης ζωής που πρέπει «να αξίζει», ή η φρεναπάτη εκείνων που ζουν όχι για την ίδια τη ζωή, μαγια κάποια μεγάλη ιδέα που τη διέπει, την εξυψώνει, της δίνει ένα νόημα και την προδίνει14, όπωςαναφέρει ο Καμύ, δεν περιγράφει στο ελάχιστο την επίγεια πορεία του βασιλιά. Ουσιαστικά οβασιλιάς Σίσυφος, αγνόησε τις συνέπειες των πράξεών του, έζησε το παρόν του στο μέγιστοδυνατό και όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, βρέθηκε να αναμετριέται με τις απόρροιες τηςάσωτης επίγειας ζωής του.Οι Θεοί τον καταδικάζουν, σε μια αιώνια μάχη με τις δυνάμεις της φύσης, αφήνουν την ίδια τηγη και την βαρύτητα να τιμωρήσουν σωματικά και πνευματικά τον υβριστή. Κι εκείνος έχει δεχτείτην μοίρα αυτή. Παλεύει καθημερινά να ανεβάσει το βράχο στην κορυφή του βουνού, μόνο γιανα την δει να γλιστρά μέσα από τα χέρια του και να γυρίζει πίσω, παρατείνοντας το μαρτύριότου στην αιωνιότητα. Η φρικαλεότητα του παρόντος χάνεται μέσα στην οριστική απελπισία τουμέλλοντος. Με δυο λόγια η στέρηση του μέλλοντος είναι η μέγιστη οδύνη, γιατί μόνο μέσα απότο μέλλον οριοθετείται το παρόν. Αν το μέλλον χαθεί, το παρόν δεν έχει καμιά σημασία. Έναςάνθρωπος που στερείται το μέλλον, ουσιαστικά στερείται του νοήματος της ύπαρξης, δηλαδήβιώνει το μεγαλύτερο εφιάλτη. Ο Σίσυφος στερείται αμετάκλητα το μέλλον. Ο Σίσυφος δενμπορεί παρά να ενσαρκώνει την απόλυτη δυστυχία.12 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 6313 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 10514 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 7 25

Ο Άλμπερτ Καμύ δίνει έμφαση στη στιγμή την οποία ο βράχος γλιστρά από τα χέρια του Σίσυφου, και αναλύει την ψυχολογία του παράλογου ήρωα η οποία τον παρακινεί προς δράση. […] ο Σίσυφος τότε, κοιτάζει την πέτρα να κατηφορί- ζει σε μερικές στιγμές προς αυτόν το χαμηλό κόσμο απ› όπου θα πρέπει να την ανεβάσει πάλι στην κορυ- φή. Ξανακατεβαίνει στην πεδιάδα. Όσο διαρκεί αυτή η επιστροφή, αυτή η παύση, ο Σίσυφος μ’ ενδιαφέρει. Ένα πρόσωπο που βασανίζεται τόσο κοντά στις πέ- τρες είναι ήδη πέτρα. Βλέπω αυτό τον άνθρωπο να ξαναπηγαίνει, βαδίζο- ντας βαριά μα σταθερά, προς το ατέλειωτο μαρτύ- ριο. Αυτή η ώρα που είναι σα μια αναπνοή και ξα- νάρχεται το ίδιο σίγουρα με τη δυστυχία του, αυτή η ώρα, είναι η ώρα της συνείδησης. Σε κάθε μια απ’ τις στιγμές της, από τότε που αφήνει την κορυφή και κατευθύνεται σιγά - σιγά προς τις τρώγλες των Θεών, είναι υπέροχος μέσα στη μοίρα του. Είναι πιο δυνα- τός από το βράχο του. Η σύνεση με την οποία δέχε- ται το μαρτύριό του συμπληρώνει την ίδια στιγμή τη νίκη του. Δεν υπάρχει μοίρα που να μη νικιέται με την περιφρόνηση. Ο Σίσυφος όμως, συμβολίζει την ανώ- τερη πίστη που αρνείται τους θεούς κι ανυψώνει τους βράχους. Κι εκείνος κρίνει πως όλα είναι καλά. […] Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο. 15 15 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 105-10726

Μέσα από αυτή τη στιγμή, ο Σίσυφος, καθώς αναρριχά-ται σπρώχνοντας τον βράχο ξανά, αναδύεται ως έναςπαρπάλαοργάοςλοήργωοαςς.ήρωαςΈνας ήρωας που γνωρίζει τη ζωή και τους νόμους πουτην διέπουν, ένας ήρωας που αποδέχεται το παρόν ωςείναι, και απορρίπτει κατηγορηματικά την προοπτική τουμέλλοντος.Ο Σίσυφος δεν ελπίζει πως θα ξεφύγει από την αέναηπορεία του. Διότι αυτή η ελπίδα θα ήταν και το επιστέγα-σμα της τραγικής του τιμωρίας, και αυτή η μάταιη ελπίδαθα τον έφθειρε μέρα με τη μέρα.Όχι, ο Σίσυφος γνωρίζει πως δεν θα καταφέρει να σπά-σει ποτέ αυτόν τον φαύλο κύκλο. Αποδέχεται τηνμοίρα του, και βγαίνει για ακόμη μια φορά νικητής, διότιδεν δίνει στους θεούς την ικανοποίηση της φρενώδουςαπελπισίας του. Δεν παρακαλά, δεν μετανιώνει.Τη στιγμή που ο Σίσυφος ξεκινά ξανά τηνανοδική πορεία του, δίχως προσδοκίες,έχει επιβληθεί των Θεών. 27

28ΩΡΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

Σ 0.2.4 ΤΟΥ ΜΥΘΟΥΣύμφωνα με τον Cassirer, ο μύθος , η εικόνα και ο χώρος είναι άρρηκτα συνδεδε- μένα μεταξύ τους, «στον μύθο οι συγκινήσεις δεν γίνονται απλά και μόνο αισθητές, γίνονται αντικείμενο ενόρασης, μετατρέπονται σε εικόνες. Οι εικόνες είναι ακατέργαστες, αλλόκοτες , φανταστικές».16 Ο μυθικός χώρος σύμφωνα με τον ίδιο εντοπίζεται ανάμεσα στον χώρο των αισθήσεων και των εικόνων. Η αφήγηση του μύθου μετατρέπεται σε μία χωρική βιωματική εμπειρία μέσα από μια τελετουργική διαδικασία, καθώς η μυθολογία ήταν ταυτόχρονα τέχνη και βίωμα17. Το βασικό στοιχείο που υπερισχύει στον μύθο του Σίσυφου είναι ο φαύλος κύκλος της ατέρμονης τιμωρίας του. Αν αναλύσει κανείς όμως τα επιμέρους τμήματα της ιστορίας του εύκολα θα διακρίνει πως πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Αρχικά ο μύθος του Σίσυφου περιλαμβάνει διαφορετικές τοποθεσίες όπου και εκτυλίσσονται τα γεγονότα. Αυτές είναι ο επίγειος κόσμος, το βασίλειο των Θεών, και ο Κάτω Κόσμος, των νε- κρών. Ξεχωρίζουν λοιπόν τρία διαφορετικά επίπεδα δράσης, με ανώτερο το θεϊκό βασίλειο, τον κόσμο των ανθρώπων να ακολουθεί και τέλος το βασίλειο του Άδη και των ψυχών. Νωρίτερα έγινε λόγος για σύγκρουση δυνάμεων, ανάμεσα στον άνθρωπο και το Θείο στοιχείο. Οι δύο αυτοί συντελεστές αλληλεπιδρούν και αλληλοεπιρρεάζονται διατηρώντας μια αντιστρό- φως ανάλογη σχέση. Όταν η μία υπερέχει η άλλη εκμηδενίζεται και το αντίθετο. Ο Σίσυφος 16 Cassorer Ernst, Δοκίμιο για τον Άνθρωπο, Εισαγωγή στη φιλοσοφία του Ανθρώπινου Πολιτισμού, εκδ. Κάλβος, 1985 17 CARL, K. (1989). Η μυθολογία των Ελλήνων. (Σ. Λ. Δημήτρης, Trans.) Εστία 29

αντιτίθεται στους θεούς και τους προκαλεί, ανυψώνοντας το ανάστημά τους. Στη συνέχεια οι Θεοί τον καταβαραθρώνουν στα Τάρταρα για την ασέβεια του. Βρίσκεται πλέον στο ναδίρ. Η αντιθετική αυτή αλλά πάντα δυναμική σχέση μπορεί να μετουσιωθεί σε δύο διανύσματα, ένα οριζόντιο και ένα κάθετο σε αυτό. Η κατακόρυφη γραμμή συμβολίζει το μέγιστο φορτίο δύναμης, ενώ η οριζόντια το μηδενικό. Οι γραμμές αυτές περιγράφουν και τις δύο αντικρου- όμενες πλευρές ανάλογα την πορεία του μύθου, και δεν παύουν να μεταβάλλονται, στην αέναη μάχη επικυριαρχίας θεού και θνητού. Ο κάθε άνθρωπος, για μερικές στιγμές, έχει νοιώσει πως μοιάζει με το Θεό. Μα αυτό προέρχεται από το ότι σε μια φωτεινή στιγμή ένοιωσε το καταπλη- κτικό μεγαλείο του ανθρώπινου πνεύματος.18 Μελετώντας το τελευταίο στάδιο του Μύθου, την τιμωρία δηλαδή του Σίσυφου στον Κάτω Κόσμο, εντοπίζονται κάποιες ακόμη σχηματικές σχέσεις. Ο Σίσυφος ανεβαίνει και κατεβαίνει αιώνια τον λόφο, όμως η κίνηση αυτή διαθέτει έναν ακόμη συντελεστή πέρα από τον χώρο, τον χρόνο. Η μετακίνηση του Σίσυφου στο χώρο μπορεί να παραμένει ίδια, όμως ο χρόνος κινείται συνεχώς θετικά. Αν ακολουθούσε κανείς σε ένα σύστημα αξόνων όπου ψ η θέση στο χώρο και χ η θέση στο χρόνο, θα είχε ως αποτέσμα μια κυματοειδή μορφή, μια ημιτονοειδή αρμονική ταλάντωση. Συνοψίζοντας λοιπόν, διαπιστώνεται πως ο μύθος του Σίσυφου περιγράφεται όχι μόνο από έναν φαύλο κύκλο, αλλά και από γραμμές που άλλοτε υψώνονται κατακόρυφα, άλλοτε οριζόντια. Τα σημεία δράσης περιγράφονται σε τρία επίπεδα, ενώ η βασανιστική του πορεία στον κάτω κόσμο μπορεί να περιγραφεί ως μια αρμονική ταλάντωση στο χώρο και το χρόνο. Με άξονα λοιπόν τα παραπάνω συμπεράσματα, κινήθηκε η μεθοδολογία της συγκεκριμένης εργασίας και ορίστηκαν τα χωρικά εργαλεία πραγμάτωσης της οπτικής ερμηνείας του μύθου. 18 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 7730

ΕπανέΕνπταανξαηΜπρ-εΠοτασρμδΚοόιοσαρρατφαιρσωδμμΌίοσόκγηηςρή-ι--αΜΦΑΚ-νυεαΓαλττρδαάαόακβκμήμΕαόημνρσσαέυηηλςφλη-αΠΠγ-οήεΟρρΔεριίοαυιΆζρνόσνάινστομτμοιεδαόωΧΙοςερνςρό|α-νΚΠρουχτρίώαιασρ-ηχ3ίαΕςπίπεδα31

32 Ε Θ Ο Δ Ο Λ Ο Γ Ι Κ

Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ Ι Σ Η 0.3ΚΗ 33

34

35

ΖΩΕ Π0Ι.Γ3Ε.1.1Ι Α Μελετώντας τον μύθο του Σίσυφου διακρίνονται διαφορετικά στά- δια στην εξέλιξή του, καθώς η πορεία του ήρωα κλιμακώνεται. Σε συνδιασμό με τη φιλοσοφική ερμηνεία του Αλμπέρ Καμύ, η οποία, επεξεργαζόμενη το Θείο βασανιστήριο στο οποίο καταδικάστηκε και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει την τιμωρία του ο βασιλιάς, ανά- γει τον Σίσυφο σε παράλογο ήρωα. Ένας ήρωας ο οποίος αναγνωρίζει τη ματαιότητα της ύπαρξής του, συνεχίζει παρόλα αυτά ακάθεκτος την πορεία του, ξεπερνώντας έτσι το πνευματικό βάρος της καταδίκης του και υπερερέχοντας ακό- μη μια φορά της ευφυίας των θεων. Σε συνδιασμό με την μυθολογική ανάλυση και καταγραφή, ορίστηκαν τέσσερεις βασικοί σταθμοί του μύθου. Αρχικό στάδιο είναι η εγκόσμια πορεία του Σίσυφου. Μια πορεία που36

Η χαρακτηρίζεται από την αντιμαχία του με τους Θεούς, τον έντονο ανταγωνισμό και την προ- σπάθειά του να φανεί ανώτερος αυτών. Διαφαίνονται λοιπόν τα στοιχεία της σύγκρουσης, της πάλης, της ανύψωσης αλλά και της ήττας. Σε αυτό το στάδιο οι ισορροπίες μεταβάλλονται συνεχώς. Σε κάποιες περιπτώσεις επικρατεί ο Σίσυφος, ο άνθρωπος, καθώς καταφέρνει να ξε- γελά τους Θεούς συνεχώς και να επικυριαρχεί αυτών, δείχνοντας την υπεροχή της ανθρώπινης ευστροφίας. Συγκαταλέγονται επίσης τα κατορθώματα του Σίσυφου, όπως όταν πρόδωσε το Δία και απο- κάλυψε το μέρος στο οποίο είχε κρύψει την Αίγινα, κόρη του Ασωπού, με αντάλλαγμα μια πηγή νερού στην Ακρόπολη της Κορίνθου. Σε αυτό το σημείο ο άνθρωπος υπερνικά το Θείο. Η σχέση αυτή όμως αντιστρέφεται όταν για πρώτη φορά ο Σίσυφος οδηγείται στα Τάρταρα από τον Θά- νατο, για να τιμωρηθεί. Η ισορροπία μεταβάλλεται και το Θείο στοιχείο καταφέρνει να βρεθεί πάλι στο επίπεδο το οποίο ανήκει και είναι το ανώτερο όλων. Όμως η κατάσταση αυτή και πάλι δεν είναι σταθερή. Διότι ο Σίσυφος αποδεικνύεται πανούργος και καταφέρνει να ξεγελάσει τον Θάνατο, δεσμεύοντάς αυτόν στη θέση του. Με τη κίνησή του αυτή ο Σίσυφος δείχνει την περι- φρόνησή του για τους θεούς, και αποδεικνύει τη δύναμη του ανθρώπου. Όπως ο Προμηθέας έφερε το δώρο της φωτιάς και του πολιτισμού στους ανθρώπους, έτσι και ο Σίσυφος προσφέ- ρει το μεγαλύτερο δώρο στους θνητούς, την αθανασία. Οδηγεί την ανθρωπότητα στη θέωση, στο ανώτερο επίπεδο, ίση με τους θεούς. Οι σχέσεις των δυνάμεων έχουν αντιστραφεί για μια ακόμη φορά. Και πάλι όμως προσωρινά, καθώς οι Θεοί δεν μπορούν να ανεχτούν τέτοια ύβρη. Για δεύτερη φορά λοιπόν ο Σίσυφος οδηγείται στον Κάτω Κόσμο, αυτή τη φορά από το θεό Άρη. Ο Θάνατος απελευθερώνεται και οι ισορροπίες επανέρχονται στην αρχική τους κατάσταση. Οι Θεοί υπερέχουν ακόμη μια φορά και ο Σίσυφος βρίσκεται στο τρίτο και κατώτερο επίπεδο έτοι- μος να δεχτεί την τιμωρία του. Για ακόμη μια φορά όμως η πονηριά του υπερισχύει. Καθώς ο ίδιος έχει συμβουλεύσει τη γυναί- κα του να μην κάψει τη σωρό του με τις τιμές που πρέπουν, ζητά από τον Άδη, να επιστρέψει πίσω στη γη, για να την τιμωρήσει για την ασέβειά της. Ο Άδης παρασύρεται στη ραδιουργία του και ο Σίσυφος βρίσκεται για ακόμη μια φορά ζωντανός, στο βασίλειο του, έχοντας ξεγελάσει τους θεούς. Η σύγκρουση και αντιστροφή των δυνάμεων θεού και ανθρώπου δε θα μπορούσε να είναι πιο σαφής. 37

ΚΑΤΑΔΙΚΗ Η τιμωρία αποτελεί βασικό σταθμό στην πορεία του ΕΝΑ μύθου. Χρόνια μετά και όντας πλήρης ημερών, ο Σί-Ε συφος οδηγείται για τρίτη φορά στον Κάτω Κόσμο. Πλέον ο ήρωας καταβαραθρώνεται στο κατώτερο επίπεδο, το βασίλειο των νεκρών. Αυτή τη φορά όμως οι Θεοί έχουν προετοιμάσει για αυτόν μια διαφορετική τιμωρία. Του ορίζουν να μεταφέρει έναν μεγάλο βρά- χο στη κορυφή ενός λόφου. Κάθε φορά όμως που ο Σίσυφος θα πλησίαζε στο τέλος της πορείας του, ο βράχος θα γλιστρούσε και θα κυλούσε πάλι πίσω στην αφετηρία, αναγκάζοντάς τον σε μια ατέρμονη διαδρομή και ένα αιώνιο βασανιστήριο. Η τιμωρία αυτή φαντάζει απλή όμως είναι απόλυτα μεθοδευμένη και προσαρμοσμένη στα χαρακτηρι- στικά του δέσμιου. Αυτό που καταφέρνουν με τη συ- γκεκριμένη τιμωρία οι Θεοί, είναι να κρατήσουν απα- σχολημένο το πολυμήχανο μυαλό του. Παγιδευμένος σε μια μάταιη και εξοντωτικά επαναλαμβανόμενη δι- αδικασία, εξασφαλίζουν πως το πολυμήχανο και ρα- διούργο μυαλό του βασιλιά Σίσυφου δε θα καταφέρει να σκεφτεί κάποιον άλλο τρόπο για να τους ξεγελά- σει. Του επιβάλλουν ουσιαστικά ένα πνευματικό θάνα- 38

το, στερώντας του το δυνατότερο του όπλο απέναντί ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΟτους, την ευφυία του, και μετατρέποντας τον σε αν-δρείκελο. Στο σημείο αυτό οι Θεοί φαίνεται να έχουν ΤΕΡΜΟΝΟεπικρατήσει της ατελείωτης σύγκρουσης δυνάμεων.Η αδιάκοπη ανάβαση και κατάβαση του Σίσυφου, ει-ρωνικά σχεδόν, παρομοιάζει την εγκόσμια ζωή του.Όπως πασχίζει να κατακτήσει τη κορυφή και να δώ-σει ένα τέλος στο μαρτύριό του, έτσι και όταν ζού-σε, πάλευε να ανυψωθεί απέναντι στους θεούς καινα αποδείξει την υπεροχή του. Και όπως ο βράχοςλίγο πριν το τέλος γλιστρά από τα χέρια του και κυλάπάλι πίσω, έτσι και οι Θεοί κατάφερναν να πάρουν τονέλεγχο της κατάστασης και να του αποδείξουν πωςπάντα ο άνθρωπος θα υστερεί απέναντί τους. Η ανά-βαση ταυτίζεται με την πνευματική και υλική του ανά-σταση και ανάταση, ενώ η κατάβαση συμβολίζει τηνήττα και τον πνευματικό του θάνατο, απέναντι στουςπαντοδύναμους θεούς. Η τιμωρία του μοιάζει ιδανικήγια τον πανούργο αυτό θνητό που αποπειράθηκε ναξεγελάσει τους θεούς και να αποδείξει τη δύναμη τουανθρώπου. 39

Στο σημείο αυτό εισάγεται στη ροή του μύθου, η φιλοσοφική προσέγγιση του Αλμπέρ Καμύ. Ο Σίσυφος βρίσκεται ήδη παγιδευμένος στην ατέρμονη διαδρομή του. Η ίδια η επαναλαμβανό- μενη μάταιη δράση καταντά τελικά συνήθεια και μια μηχανική συμπεριφορά, χωρίς να επέλθει ποτέ η συνειδητοποίηση της πραγματικής κατάστασης και θέσης του. Με άλλα λόγια ο Σίσυφος αποκοιμιέται, ναρκώνεται από τον επαναλαμβανόμενο και μονότονο ρυθμό της εργασίας του, αποδέχεται σα φυσικό το μοιραίο και ξεχνά τόσο την αιτία των προ- σπαθειών του, όσο και τη θέληση της ελευθερίας του από τον φαύλο κύκλο στον οποίο βρίσκε- ται εγκλωβισμένος. Ο μηχανικά δρων πια Σίσυφος είναι υπνωτισμένος, μαγεμένος και ανίσχυρος να επιτελέσει οποιαδήποτε νέα δολιοφθορά εναντίον των Θεών. Μπορεί ακόμα μέσα στον ύπνο του να νιώσει υπεράνθρωπος που μπορεί και επιτελεί καθημερινά τη θαυμαστή αυτή πράξη της ανύψωσης του βράχου στην κορυφή του βουνού, μπορεί να δώσει νόημα και σκοπό στο βάσα- νό του. Κάθε μορφή μηχανικότητας και απουσίας της συνείδησης, καταντά τελικά ύπνωση και εξ’αυτής ελεγκτικότητα, εκμετάλλευση και υποτακτικότητα των υποβαλλόμενων. Μέσα στη θεία αυτή καταδίκη δεν διαθέτει πολλές επιλογές. Η έλλειψη συνείδησης είναι ίσως η μόνη γιατρεία, ο μόνος τρόπος να προστατευτεί ο Σίσυφος. Θα μπορούσε να προσπαθήσει να μηχανευτεί κάποιο σχέδιο απόδρασης. Μπορεί να συνεχίζει ο ίδιος μάταια την πορεία του, αναζητώντας σημείο διεξόδου. Να επαναλαμβάνει δηλαδή, ξανά και ξανά το μαρτύριό του, ελπίζοντας ότι θα ανακαλύψει κάποια στιγμή το λάθος της αποτυχίας του και θα καταφέρει να ολοκληρώσει με επιτυχία το έργο του, ώστε να απελευθερωθεί. Αυτή όμως η μοίρα θα ήταν το μέγιστο μαρτύριο, και θα ευχαριστούσε τους τιμωρούς του, καθώς η λογική αυτή θα τον οδηγούσε με βεβαιότητα στην τρέλα και την απελπισία. Κά- ποια στιγμή οφείλει να συνειδητοποιήσει το αδιέξοδό του και το πλήρες ατελέσφορο των προσπαθειών του, ότι το λάθος δεν οφείλεται σε αυτόν τον ίδιο, αλλά στην αναπόδρα- στη φαυλότητα του κύκλου μέσα στον οποίον έχει εγκλωβιστεί. Οφείλει ουσιαστικά να οδη- γηθεί στην συνειδητοποίηση της ματαιότητας των πράξεων, στου παραλόγου της ζωής, όπως αναφέρει και ο Καμύ.19 Μια τέτοια συνειδητοποίηση στους περισσότερους μη νη- φάλιους θα φέρει μια τάση αυτοκαταστροφής. Ελάχιστοι νηφάλιοι θα σκεφτούν και θα στοχαστούν βαθύτερα για έναν άλλο πιθανό τρόπο διεξόδου τους από τη φαυλότητα.  19 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 6340

0.3.1.3ΣΤΕΗΠΝΑΕΝΑΑΠΠΡΡΑΓΟΜΣΑΔΤΙΙΟΚΟΡΤΙ ΣΗΜΤΑΟ Σ41

Ο Σίσυφος όμως δεν είναι ένας απλός και αδύναμος θνητός. Η πορεία του εν ζωή ήταν καθ’ όλα θριαμβευτική. Κατάφερε να ξεγελάσει τους θεούς, και να νικήσει τον ίδιο τον Θάνατο. Η συνειδητοποίηση της φαυλότητας τον πράξεων του δεν είναι ικανή να τον λυγίσει. Αντίθετα, σύμ- φωνα με τον Άλμπερτ Καμύ, ο Σίσυφος οδηγήθηκε συνειδητά στην υπάρχουσα κατάσταση, στην τιμωρία του. Δεν ήταν δυνατόν να πιστεύει πως θα καταφέρνει αιώνια να ξεφεύγει από το μένος των Θεών. Παρόλα αυτά, αγνόησε τις βέβαιες συνέπειες των πράξεων του, και συνέχισε να ζει καταφρονώντας τα θεία. Δεν είναι παράλογο να θεωρηθεί πως ο ίδιος γνώριζε ότι η μοίρα του επιφύλασε μια βαριά τιμωρία. Και είναι αξιοσημείωτο πως αυτή η προοπτική δεν τον επηρρέασε. Βρισκόμενος πλέον, στο τέλος, στο αιώνια παρατεταμένο τέλος, της ζωής του, ο Σίσυφος συνεχί- ζει αγέρωχος. Δε σταματά στιγμή την μαρτυτική του πορεία· να εργάζεται και να δημιουργεί «για το τίποτα» […] να βλέπει το έργο αφανισμένο σε μια μέρα έχοντας συνείδηση πως, κατά βάθος, αυτό δεν έχει μεγαλύτερη σημασία από το να διατηρηθεί για αιώνες, είναι η δύσκολη σύνεση που η παράλογη σκέψη επιτρέπει. Η διεξαγωγή αυτού του διμέτωπου αγώνα, άρνηση από τη μια, εν- θουσιασμός από την άλλη, είναι ο δρόμος που ανοίγεται στον παράλογο δημιουργό.20 Ο Σίσυφος κατανοεί την ματαιότητα, δέχεται το παράλογο της ζωής και δεν απελπίζεται. Καθώς αποδέχεται πλήρως την τιμωρία του, επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του και τον σκοπό του, την ίδια ταυτότητά του και τη θέση του στη ζωή (θα μπορούσε να πει κανείς και τη θέση του στο χώρο). Ενσωματώνεται στη νέα τάξη πραγμάτων, εσωτερικεύοντας την πορεία του. Ο Σίσυφος και ο βράχος, ο Σίσυφος και ο λόφος, πλέον γίνονται ένα. Η ύπαρξη του ενός προϋ- ποθέτει την ύπαρξη του άλλου. Τα όρια μεταξύ των στοιχείων αυτών χάνονται, επαναπροσδιορί- ζονται και πλέον δεν είναι διακριτά. Ο Σίσυφος είναι ο βράχος του, ο Σίσυφος είναι η ατέρμονη πορεία του. Η κατάσταση αυτή πλέον στο μυαλό του Σίσυφου έχει παγιωθεί. Εκείνος όμως δεν βάλλεται. Δεν αναζητά διέξοδο. Αδιαφορεί. Δεν υπάρχει μοίρα που να μη νικιέται με την περι- φρόνηση,21 αναφέρει ο Καμύ. Και αυτό περιγράφει τον Σίσυφο απόλυτα. Η περιφρόνησή του τόσο για τους Θεούς, όσο και για την τιμωρία που του έχουν επιβάλλει, είναι εκείνη που τον ανασταίνει ως νικητή επί της σκληρής πραγματικότητάς του. Κι αυτό είναι που ο Καμύ ορίζει ως παράλογο ήρωα. Ένας άνθρωπος, που συνειδητοποιεί τη φαυλότητα των πράξεων του, τη ματαιότητα της ύπαρξης, δίχως να πτοείται. Αντίθετα συνεχίζει τη πορεία του, όχι με κάποιο ανώτερο σκοπό κατά νου, απλά ζώντας το παρόν. Ακόμα κι ο ίδιος ο αγώνας προς την κορυφή φτάνει για να γεμίσει μια ανθρώπινη καρδιά.22 20 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 99-100 21 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 106 22 Albert Camus, The Myth of Sisyphus, 1942, p. 10742

0.3.1.4 43 ΝΙΚΗ ΤΑΞΗ| ΛΥΤΡΩΣΗ ΝΕΑ

44 Ο Σίσυφος και ο βράχος....

45...πλέον γίνονται ένα...

ΜΟΥΣΙΚΗ 0.3.2 ΕΡΜΗΝΕΙΑ Το έργο είναι έντονα επηρεασμένο από εξωμουσικά στοιχεία, μουσική για χορό καθώς και μου- σική με έντονο το ρυθμικό στοιχείο. Ουσιαστικά κατά τη δημιουργική διαδικασία λήφθηκε σοβα- ρά υπόψη η σχέση του μελωδικού και ρυθμικού μέρους με το ανθρώπινο σώμα και την σωματική έκφραση τους μέσω του χορού, ώστε να δώσει πολλές δυναμικές παύσεις οι οποίες θα εκμε- ταλλεύονται στο μεγιστο τις δυνατότητες του ανθρώπινου κορμιού. Όσον αφορά, το θεματικό υπόβαθρο των εξωμουσικών στοιχείων, συνδέεται άμεσα με τον κύκλο του θανάτου και της αναγέννησης. Συνθετικά αυτο εκφράζεται με μέρη της σύνθεσης που ξεκινούν από το μηδέν, ενώ στην συνέχεια το θεματικό υλικό διογκώνεται σταδιακά και μετασχηματίζεται, προκύπτοντας σε μία κορύφωση έντασης και τον «θάνατο» (εξ’ ου και οι συχνές παύσεις μετά από τις προαναφερθείσες κορυφώσεις). Ωστόσο, το υλικό αυτό «ανα- γεννάται» εκ νέου σταδιακά, μάλιστα κατά πολύ μετασχηματισμένο, όπως ένας Φοίνικας από τις στάχτες του, χτίζοντας ξανά την ένταση. Η κυκλική αυτή δομή παραπέμπει αφενός στο μυθικό πουλί που ξαναγεννιέται από τις στάχτες του, και αφετέρου στον μύθο του Σιίσυφου. Οι δύο αυτοί εξωμουσικοί συσχετισμοί δημιουργούν μια αμφισημία ως προς το ύφος του έργου: η οργάνωση του μουσικού υλικού τοιουτοτρόπως, παραπέμπει στην αναγέννηση παράλληλα με την καταδίκη της αιώνιας επαναλαμ- βανόμενης και μάταιης προσπάθειας. Υποδηλώνει μελωδικά τη διαχρονική πάλη του ανθρώπου να αποκολληθεί από τη γη, την οριζόντια γραμμή, το μηδέν και να ορθώσει το ανά- στημά του σε μια καθετότητα και κορύφωση, αγγίζοντας και αντικρίζοντας το Θείο, οδηγούμε- νος όμως ξανά στην πτώση.46