หนังสือเรียนชุดวิชาลูกเสือ กศน. สค32035 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

138 ขน้ั ท่ี 3 นําบวงจากขั้นที่ 2 ข. สวมลงในเสาแลวดึงปลายเชือกจัดเง่อื นใหแ นน ประโยชน (1) ใชผูกเชือกกับเสาหรือสิ่งอื่น ๆ จะใหความปลอดภัยมาก ถาผูกกลาง ๆ ของเชือก ถาใชป ลายเชือกผูกอาจไมแ นน กระตกุ บอ ย ๆ จะหลดุ ปมเชือกจะคลาย (2) ใชท ําบันไดเชอื ก บันไดลงิ (3) ใชใ นการผูกเงอ่ื นตาง ๆ ทผ่ี ูกกบั หลักหรือวัตถุ (4) ใชในการผกู เงอ่ื นกระหวดั ไม (5) ใชในการผูกเงือ่ นแนน เชน ผกู ประกบ กากบาท (6) ใชใ นการผูกปากถุงขยะ 6) เง่ือนประมง ข้ันท่ี 1 ใหปลายเชอื กซอ นกันดงั รปู ข้นั ท่ี 2 ผกู ปลายเชือก ก. รอบตวั เชอื ก A ดวยผูกขัดช้นั เดยี วธรรมดา

139 ขนั้ ที่ 3 ผูกปลายเชือก ข. รอบตวั เชอื ก B ข้นั ที่ 4 ดงึ เสนเชอื ก A , B ใหปมเงื่อนเขา ไปชนกัน ประโยชน (1) ใชต อเชอื กทมี่ ีขนาดเล็ก (gut) หรือดา ยเบ็ด (fishing line) ตอ เอ็น (leader) (2) ใชตอเชือก 2 เสนที่มีขนาดเดยี วกัน (3) ผูกคอขวดแยม ใชส ําหรบั เปนท่ีถือหว้ิ และผูกคอขวดตา ง ๆ ท่ปี ากขวดมีขอบ (4) ใชล ากจงู ตอเชอื กขนาดใหญใชลากจูง (5) ใชตอ เชือกดายทอ สายเบด็ ใชตอ เชอื กกันเปนเกลยี ว (6) ผกู สายไฟทาํ กบั ระเบดิ 7) เงอื่ นผกู ซุง ขนั้ ที่ 1 สอดเชือกใหคลอ งรอบตนซงุ หรือเสา

140 ขน้ั ที่ 2 งอปลายเชอื กคลองตัวเชือก ขน้ั ท่ี 3 พันปลายเชือกรอบเสนตัวเอง 3 – 5 รอบ ดงึ ตวั เชอื ก A ใหเ ง่ือนแนน ผูกกอนหนิ ประโยชน (1) ใชผูกกบั วัตถทุ อ นยาว ๆ เชน ดันซุง วัตถุทรงกระบอก เสา เพื่อการลากโยง (2) ใชผูกทแยง (3) ใชผ กู สตั ว เรือ แพ ไวก บั ทา หรือเสา (4) เปนเชอื กแกงาย เมอ่ื เชอื กหยอน 8) เงอื่ นผกู รั้ง ขน้ั ท่ี 1 นําเชือกคลองกบั หลงั เสาหรือบวง ข้นั ท่ี 2 ใชป ลายเชือกพนั เชอื กเสน ยาว โดยพันปลายเกลยี วประมาณ 3 - 4 เกลยี ว พนั ลงมาทางดา นเปน หว ง ขั้นท่ี 3 ดงึ ปลายเชือกขนึ้ ไปดา นบน แลวพันกบั เชอื กเสน ยาวดานบนเพ่อื กนั ไมใ ห เกลยี วเชอื กหลดุ

141 ประโยชน ใชผกู สายเตน็ ท ยึดเสาธงเพื่อกันลม ใชร ง้ั ตนไมเ ปนเง่ือนเล่ือนใหตึงและหยอ นได 9) เงอื่ นปมตาไก วธิ ีผกู เอาตวั เชอื กทําเปน บวงทับปลาย แลวออมเชอื ก a ออ มออกมาทับบวง สอดปลายเขาในบวง ดงึ ปลาย a จะเกดิ ปม ประโยชน (1) ใชผกู ปลายเชอื กใหเปน ปม (2) ใชผ กู แทนการพันหัวเชอื กชัว่ คราว การผูกแนน มี 3 ประเภท คือ 1. ผูกประกบ (Sheer Lashing) 2. ผูกทแยง (Diagonal Lashing) 3. ผูกกากบาท (Square Lashing)

142 1. การผกู ประกบ (Sheer Lashing) มหี ลายชนิด เชน ผูกประกบสอง ผูกประกบสาม ผูกประกบส่ี 1.1 ผูกประกบ 2 ใชส ําหรบั ตอ ไม หรอื เสา 2 ตนเขาดว ยกนั วธิ ผี ูก โดยเอาไมทีจ่ ะตอ มาวางซอนขนานกันตรงปลาย ทจ่ี ะตอ การวางซอ นตองซอนกันประมาณ 1 ของความยาว 4 ของไมหรือเสา เอาเชือกผูกตะกรุดเบ็ดกับไมท่ีเปนหลัก หรืออันใดอันหนึ่ง แลวเอาปลายเชือกบิดพันกัน (แตงงานกัน) แลวพันรอบไมท้ัง 2 อัน ใหเชือกเรียงกัน ความหนาของเชือกที่พันมีขนาดกวางเทากับความกวาง ของไม 2 อนั รวมกัน เอาปลายเชอื กพันหกั คอไก (พันรอบ เสนเชือกระหวางไม 2 - 3 รอบ ดึงใหแนน แลวผูก ตะกรดุ เบ็ดบนไมที่ตอหรือบนตนไมอีกตนหนึ่งที่ไมใชอัน เรม่ิ ตน ผูก) ประโยชน (1) ใชต อไมห ลาย ๆ ทอ นเขา ดว ยกนั ใหยาว หรอื ใชมดั ไมเ ขาดวยกัน (2) ตอความยาวของไมเพื่องานกอ สรา ง

143 1.2 ผกู ประกบ 3 (Tripod Lashing) มี 2 วิธี 1) วธิ ีท่ี 1 วธิ ผี กู ผูกตะกรดุ เบ็ดทเ่ี สาอันกลาง เอาปลายเชือกบิดควั่นเขาดวยกันแลวพันรอบเสา ทั้ง 3 ตน ใหพ ันรอบเสาหรือหลัก มีความกวางของเชือกพันอยางนอยเทากับเสนผาศูนยกลาง ของเสาหรือหลักแลว ลงทา ยดว ยผกู ตะกรดุ เบ็ดท่ีเสาอันรมิ กอ นผกู ตะกรดุ เบด็ หักคอไก รัดเชือก ระหวางเสาหรือไมหลักใหแ นน เสยี กอ น 2) วิธที ี่ 2 วิธผี ูก โดยวิธีพันรอบเสาสลับเปนเลข 8 โดยเร่ิมผูกตะกรุดเบ็ดที่เสาตนริมใด รมิ หน่ึง แลว เอาปลายเชือกพันแตงงานกัน โดยเอาเชือกพันรอบสามทั้ง 3 ตน เม่ือพันไดกวางพอ หกั คอไกร ะหวางเสารัดจนแนนดแี ลว จึงผูกเงือ่ นตะกรดุ เบ็ดทหี่ ลกั ตน รมิ อีกตนหน่ึงคนละตนกับ ตนแรก ประโยชนของผกู ประกบ (1) ใชตอ เสา หรอื ตอไมใ หยาว (2) ทําเสาธงลอย (3) ตอประกอบ 3 เพ่อื ทําขาตัง้

144 1.3 การผกู ประกบสามแบบพนั หัวเชอื ก (Sail maker’s Lashing) ผูกประกบสามแบบพันหัวเชือกกนั ลุย จะผกู ประกบ 4 ก็ได ประโยชน (1) ทําขาตงั้ วางอา งนํา้ ลางมือลางหนา (2) ใชทาํ สามเสา ในงานกอสราง 2. ผกู ทแยง (Diagonal Lashing) 2.1 ผูกทแยง

145 วธิ ีผกู เอาเชือกพันรอบไมเสาทงั้ 2 ตน ตรงระหวา งมุมตรงขาม ดวยเงื่อนผูกซุง เอาปลายเชือก บิดพันกบั ตัวเชือกแลวพนั รอบไมเ สาทงั้ 2 ตน ตามมมุ ทแยงนน้ั (มุมตรงขามคแู รก) 3 รอบ แลวพัน เปล่ียนมุมตรงขามคูท่ี 2 อีก 3 รอบ แลวพันหักคอไก (พันรอบเชือกระหวางไมเสา) สัก 2 - 3 รอบ แลว เอาปลายเชอื กผกู ตะกรุดเบด็ ทไี่ มเสาตน ใดตน หนงึ่ เกบ็ ปลายเชือกใหเ รียบรอ ย ประโยชน (1) ใชในงานกอ สราง (2) ใชผ ูกเสาหรอื ไมค ้าํ ยนั เพื่อปอ งกนั เสาลม 2.2 ผกู ทแยงฟล ิปปน ส (Filipino Diagonal Lashing) ชาวเกาะฟลิปปนสน ยิ มผกู วิธีนี้ ใชกอสรา งทอี่ ยอู าศยั ตามปาชนบทไกล ๆ บานเรอื น มักทาํ ดวยไมไ ผ

146 วธิ ีผกู ใชเชือกทบ 2 เอาบวงพันรอบหลักท้ัง 2 ตรงมุมตรงขามคูแรก (คูใดคูหน่ึง) เอา เชอื กสอดเขาในบว ง (ดังรูปที่ 1) จับตัวเชือกดึงใหเ ชอื กรดั ไมท้ัง 2 ใหแ นน แลว ดึงเชือกยอนบวง พนั รอบมุมตรงขาม 2 รอบ (เสนคู) แลวเปล่ียนพันมุมตรงขามคู 2 อีก 2 รอบ แยกปลายเชือก ออกพนั หกั คอไก 2 รอบ ดงึ ใหแนน เอาปลายเชือกผูกเง่ือนพิรอด ประโยชน เชน เดยี วกับผูกทแยงอื่น ๆ 3. ผูกกากบาท (Square Lashing) 3.1 ผกู กากบาท วิธีผกู เริ่มผูกตะกรุดเบ็ดที่ไมอันตั้ง (รูปท่ี 1) หรือจะผูกอันขวางกอนก็ได เอาปลาย เชอื กท่ีผกู ตะกรุดเบ็ด บิดไขวกับตวั เชือก แลวดึงเชือกพันออมใตไมอันขวางทางซาย (ขวาก็ได) ของไมอ ันต้ัง ออมไปทางหลังไมอันขวาง ดึงเชือกข้ึนขางบนทางซายของไมอันต้ัง ดึงเชือกออม มาทางดา นหนาไมอนั ตัง้ ไปทางขวาบนของไมอ ันขวาง แลวออ มเชอื กไปทางดานหลังไมอันขวาง ดึงเชือกลงใตไมอันขวางทางขวาไมอันต้ัง ดึงออกมาทางดานหนาไมอันต้ังพันออมมาทางซาย แลวเร่ิมพันจากซายไปใหม ทุกรอบที่พันตองเรียงเชือกใหเรียบรอย พันเชือกวนไปสัก 3 รอบ แลวหกั คอไก 2 - 3 รอบ เอาปลายเชือกผูกตะกรุดเบ็ดท่ีไมอันขวาง (ผูกตะกรุดเบ็ดคนละอันกับ ขนึ้ ตนผกู ) ประโยชน (1) ใชในการกอ สรา ง ทํานั่งรานทาสีอาคาร (2) ใชในงานสรา งคอยพักแรม อุปกรณการพกั แรม 3.2 ผูกกากบาทแบบกิลเวลล (Gelwell Scaffold Lashing) วธิ ผี กู กากบาทแบบกลิ เวลล วิธีผูกเชนเดียวกับผูกกากบาท แตตองพันหักคอไกทุกรอบ ทพี่ ัน พนั และหักคอไกป ระมาณ 3 รอบ แลว จบลงดว ยผูกเงอ่ื นตะกรุดเบด็ เชนเดียวกนั

147 ประโยชน (1) ใชใ นการกอสรางน่งั ราน (2) ใชใ นการสรา งคา ยพักแรม (3) สรา งรั้ว ทําคอกสตั ว 3.3 กากบาทญีป่ นุ (Japanese Lashing) วิธผี กู เปน วิธผี กู กากบาทอกี วธิ ีหน่งึ เชนเดียวกับกากบาทของ Thurman แตผูกไดไวกวา เน่อื งจากการฝกอบรมทําข้ึนที่กิลเวลล จึงตั้งช่ือตามสถานท่ีฝกอบรม เอาเชือกที่จะผูกทบเขา ดว ยกนั คลองเสาตน ต้ัง (ดงั รปู 1) ดึงปลายเชือกท่ีทบกัน พันพาดบนเสาตนขวางทางดานบนซาย ดึงออมลงมาใหเสาอันขวางทางซายของอันตั้ง ดึงออมข้ึนดานหนาเสาอันตั้ง ทําเชนเดียวกับ Square Lashing แตพันพรอมกันทีละ 2 ชาย เม่ือพันไดความกวางตามตองการแลว แยก ปลายเชือกออกจากกัน หกั คอไก 2 - 3 รอบ ผูกดว ยเงื่อนพริ อด (ดังรปู 6 , 7) ประโยชน (1) ใชในการกอ สรา ง (2) ทํารา นทาสี (3) สรา งคายพกั แรม ทําคอกสตั ว

148 3.4 กากบาทขนั ชะเนาะ (Tourniquet Lashing) เรียกวา กากบาทไทย ก็ได เพราะการทําน่ังรานหรือผูกมัดไทยเรานิยมทําแบบน้ี เพราะรวดเรว็ และแกไ ดไ ว วิธีผกู วางไมทาบเปน มมุ ฉาก เชน เดยี วกับผกู กากบาท เอาเชือกทําเปน บวงคลองทแยง มุมกัน เอาไมเล็ก ๆ แข็งและเหนียวสอดเขาไปในบวง แลวหมุนไมอันเล็ก ขันเชือกใหบิดเปน เกลยี วแบบขันชะเนาะจนเชอื กรัดไมท ้ัง 2 อันแนน หมนุ ไมอันเล็กที่ขันชะเนาะใหทาบขนานกับ ไมอันต้งั หรืออันขวางก็ได แลวเอาเชือกเล็ก ๆ มัดตดิ กบั ไมเ สาอันใดอนั หนง่ึ ประโยชน (1) ใชทาํ น่งั ราน ในงานกอ สราง ทาสี (2) ใชส รา งคา ยพกั ชว่ั คราว วิธีการเก็บเชอื ก มขี น้ั ตอนการปฏบิ ตั ิ ดงั นี้ ข้ันที่ 1 แบง เชือกออกเปน 8 สวน ใชมอื ซาย จบั เชือกแลว ทบเชอื ก 3 คร้ัง โดยแตละคร้ังใหเชอื กยาว เทา กับ 1 ใน 8 สวน เชอื กทเี่ หลอื อกี 5 ใน 8 สว น ปลอ ยไว สาํ หรับพัน ข้นั ท่ี 2 เอาเชอื กที่เหลือ 5 ใน 8 สว น พนั รอบเชอื กทท่ี บไว โดยเร่ิมพันถดั จากปลายบว ง (ข) เขามาประมาณ 1 นวิ้ เมอื่ พันจบเหลอื ปลายเชือก ใหสอด ปลายเชอื กนนั้ เขา ในบว ง ขนั้ ท่ี 3 ดึงบวง (ข) เพอ่ื ร้ังบวง (ก) ใหร ดั ปลายเชอื กทสี่ อดไวจ นแนน เปน อันเสร็จ

149 การรักษาเชือก มแี นวทางในการปฏบิ ัติ ดังนี้ 1) ระวงั รกั ษาเชอื กใหแหง เสมอ อยา ใหเปยกช้นื เพ่ือปองกันเชือ้ รา 2) การเก็บเชือก ควรขดเก็บเปนวง มัดใหเรียบรอย เก็บใหหางไกลจากมด แมลง หนู หรือสตั วอ่นื ๆ และควรแขวนไว ไมค วรวางไวกับพ้นื 3) อยา ใหเ ชือกผูกร้งั เหน่ียว ยึดหรือลาก ฉดุ ของหนกั เกินกาํ ลังเชือก 4) ขณะใชงาน อยาใหเชือกลากครูด หรือเสียดสีกับของแข็ง จะทําใหเกลียว ของเชือกสกึ กรอ นและขาดงาย 5) กอนเอาเชือกผูกมัดกับตนไม กิ่งไมหรือของแข็ง ควรเอากระสอบพันรอบ ตน ไมหรือกงิ่ ไมก อน และเชอื กท่ีใชงานเสร็จแลว จะตอ งระวังรกั ษา ดังนี้ (1) เชือกท่ีเลอะโคลนเลนหรือถูกนํ้าเค็ม เมื่อเสร็จงานแลว ตองชําระลาง ดวยนา้ํ จืดใหสะอาด แลวผึ่งใหแ หง ขดมดั เก็บไวก ับขอหรือบนทแ่ี ขวน (2) เชือกลวดเมื่อเสร็จงาน ตองรีบทําความสะอาด ลางดวยนํ้าจืด เช็ดให แหงแลวผึ่งแดดจนแหงสนิท แลวเอานํ้ามันจาระบี หรือยากันสนิมชโลมทาใหทั่ว จึงเก็บให เรยี บรอย (3) ปลายเชือกท่ีถูกตดั จะตอ งเอาเชือกเล็ก ๆ พันหัวเชือกเพ่ือปองกันเชือก คลายเกลยี ว กิจกรรมทา ยเรื่องที่ 4 เง่อื นเชอื กและการผูกแนน (ใหผเู รยี นไปทาํ กิจกรรมทายเรือ่ งที่ 4 ท่ีสมดุ บันทกึ กิจกรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วิชา)

150 หนวยการเรยี นรทู ่ี 10 ความปลอดภัยในการเขา รวมกิจกรรมลูกเสอื สาระสาํ คญั ลูกเสือ มหี ลากหลายกิจกรรม ทง้ั กิจกรรมกลางแจง กิจกรรมผจญภัย กิจกรรม บุกเบิก การสรางส่ิงตาง ๆ สําหรับการปน การขาม และตองใชทั้งกําลังกาย กําลังความคิด เพ่อื แกป ญหา และตดั สนิ ใจ เพอื่ ใหต นเองและผูทีจ่ ะภายหลังมคี วามสะดวก สบาย และปลอดภยั ลูกเสือ กศน. ควรฝกทักษะท่ีจําเปนในการปองกันภัยอันตรายที่จะเกิดขึ้น ตอตนเอง และผูอ ่ืน ท้งั นี้ รวมถึงการสรางความปลอดภยั ในการเขา รว มกิจกรรมตาง ๆ ในลักษณะ ของการเตรยี มความพรอ มทั้งทางดา นรางกาย จิตใจ การต้ังสติ และการติดตอขอความชวยเหลือ จากบุคคลอืน่ ที่มคี วามสามารถ เชน หนว ยกูช ีพ หรือหนว ยแพทยฉ ุกเฉิน ตัวชีว้ ดั 1. บอกความหมาย ความสําคัญของความปลอดภยั ในการเขา รวมกจิ กรรมลูกเสือ 2. บอกหลักการ วิธีการเฝาระวังเบ้อื งตน ในการเขารว มกจิ กรรมลูกเสอื 3. อธิบายสถานการณหรอื โอกาสที่จะเกิดความไมปลอดภัยในการเขา รวม กิจกรรมลกู เสอื ขอบขายเนอ้ื หา เร่อื งที่ 1 ความปลอดภัยในการเขา รว มกิจกรรมลูกเสอื 1.1 ความหมายของความปลอดภยั ในการเขา รวมกจิ กรรมลูกเสือ 1.2 ความสําคญั ของความปลอดภัยในการเขารวมกจิ กรรมลูกเสือ เร่อื งที่ 2 หลักการ วิธีการในการเฝา ระวงั เบ้อื งตนในการเขารวมกจิ กรรมลกู เสอื เรือ่ งที่ 3 การชวยเหลือเมอื่ เกิดเหตุความไมป ลอดภัยในการเขา รว มกจิ กรรมลูกเสอื เรอื่ งท่ี 4 การปฏบิ ตั ิตนตามหลักความปลอดภัย เวลาท่ใี ชในการศึกษา 6 ชัว่ โมง สื่อการเรียนรู 1. ชุดวชิ าลูกเสอื กศน. รหัสรายวชิ า สค32035 2. สมุดบนั ทึกกจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า 3. สื่อเสริมการเรยี นรอู ่ืน ๆ

151 เรอื่ งท่ี 1 ความปลอดภัยในการเขารวมกิจกรรมลูกเสอื 1.1 ความหมายของความปลอดภัย ความปลอดภัย หมายถึง การที่รางกายปราศจากอุบัติภัย อยูในสภาวะที่ ปราศจากอันตราย หรือสภาวะท่ีปราศจากการบาดเจ็บ เจ็บปวด เจ็บปวย จะมากหรือนอย ขน้ึ อยูกับการปฏิบัตหิ รือการกระทําของตนเอง 1.2 ความสาํ คญั ของความปลอดภัย ความปลอดภัยชวย ใหเกิดความระมัดระวังในการปองกันตนเอง และผูอ่ืนใหพน จากภัยอันตราย หรือการเสยี ชีวติ โดยการใหค ําแนะนาํ ในการใชเครอ่ื งมือ เครอ่ื งใช และสิง่ อํานวย ความสะดวกตา ง ๆ เพ่ือใหเกดิ ประโยชน และปลอดภยั กิจกรรมทายเรอ่ื งที่ 1 ความปลอดภัยในการเขา รวมกิจกรรมลกู เสอื (ใหผ เู รียนไปทาํ กจิ กรรมทายเรื่องที่ 1 ทีส่ มดุ บันทกึ กิจกรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า) เรื่องท่ี 2 หลักการ วธิ ีการในการเฝา ระวงั เบ้อื งตน ในการเขา รว มกิจกรรมลูกเสือ ลูกเสือตอ งตระหนกั ในความสาํ คญั และมจี ติ สํานกึ ตอ ความปลอดภัยในการรวม กจิ กรรม ทอ่ี าจเกดิ อุบตั เิ หตุ เนื่องจาก 1. ขาดความรู ความเขา ใจ ในการรวมกจิ กรรมน้ัน ๆ ลกู เสือตองทําความเขาใจ ในกฎ กตกิ า ของกจิ กรรมน้ัน ๆ อยา งถอ งแท และปฏบิ ตั ิตามอยา งเครง ครดั 2. ขาดประสบการณ และขาดความชาํ นาญ ลกู เสอื ตองขวนขวายในการหา ประสบการณ และความรู ทักษะท่จี าํ เปน ตอ การรวมกิจกรรมนนั้ ๆ 3. ขาดความพรอมทางดานรา งกายและจิตใจ ลูกเสือตองเตรียมความพรอม ทางดา นรางกายและจติ ใจกอน 4. ขาดการตรวจสอบความสมบูรณ ความแข็งแรงของอุปกรณที่ใชในแตละ กิจกรรม ลูกเสือตองตรวจสอบอุปกรณท่ีใชในแตละกิจกรรมใหมีสภาพแข็งแรง พรอมใชงาน อยเู สมอ การเฝา ระวงั เบ้อื งตน ในการเขา รวมกจิ กรรมลูกเสือเปน การฝก ตนเองของลูกเสือ ใหป ลอดภยั จากอุบัติเหตุ และภัยอันตรายตาง ๆ เปนวิธีการในการเตรียมความพรอมของลูกเสือ ทง้ั ดานรา งกายและจิตใจ ดงั น้ี ดา นรางกาย ลกู เสอื ตองเตรยี มรางกายใหพรอม โดยออกกาํ ลงั กายอยางสมํา่ เสมอ และหาเวลาพักผอนใหเ พยี งพอ เพือ่ สขุ ภาพและรา งกายจะไดแข็งแรงอยูตลอดเวลา ดานจิตใจ ลูกเสือตองทําจิตใจใหสบาย ๆ สรางความรูสึกที่สนุกสนานพรอม รวมกิจกรรมตาง ๆ มีความรางเริง พรอมรับการฝกฝน ปฏิบัติดวยตนเอง หรือชวยผูอื่น หาวิธี หลีกเลยี่ งอุบัติเหตุ อันจะเกดิ ขึ้นไดในขณะปฏิบตั ิกจิ กรรมลูกเสือ

152 กิจกรรมทายเรอ่ื งที่ 2 หลกั การ วธิ กี ารในการเฝา ระวงั เบื้องตน ในการเขารวมกจิ กรรมลกู เสอื (ใหผเู รยี นไปทํากจิ กรรมทา ยเร่ืองท่ี 2 ทีส่ มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า) เรอื่ งท่ี 3 การชวยเหลอื เมอ่ื เกดิ เหตคุ วามไมป ลอดภยั ในการเขา รว มกจิ กรรมลกู เสอื การเขา รวมกจิ กรรมลกู เสือ อาจมีความไมปลอดภัยในดานรา งกายขึ้นได ลูกเสือ จึงมคี วามจําเปน ตอ งเรียนรถู ึงสาเหตุท่ีทําใหเกิดความไมปลอดภยั ในการเขา รวมกิจกรรมลูกเสือ และวิธีการสรา งความปลอดภยั ในการเขา รวมกจิ กรรมลกู เสือ ดังน้ี 1. สาเหตทุ ท่ี าํ ใหเกิดความไมปลอดภัยในการเขารว มกิจกรรม มี 3 ประการ คือ 1.1 สาเหตุที่เกิดจากมนุษย มีดงั น้ี 1) ผูปฏิบัตกิ ิจกรรม มีความประมาทโดยคิดวาไมเปนไร ลองผิดลองถูก หรือรเู ทาไมถ ึงการณ 2) ผูปฏบิ ตั กิ ิจกรรม มีความเชอื่ ใจ ไววางใจผูใดผูหนึ่งท่ีไดรับมอบหมาย ใหด ําเนนิ การ และไมมีการตรวจสอบกอ น จึงอาจทาํ ใหมขี อผดิ พลาดได 3) ผปู ฏบิ ัติกจิ กรรมมีสขุ ภาพไมแ ขง็ แรง หรือมีโรคประจําตัว แตเขารวม กจิ กรรมบางอยา งทอี่ าจทําใหเ กิดอบุ ตั ิเหตุได 4) ผูปฏิบัตกิ จิ กรรมแตง กายไมเหมาะสมในการเขารว มบางกจิ กรรม 5) ผูปฏบิ ัติกิจกรรมขาดการประเมินตนเอง หรือบางครั้งประเมินตนเอง ผิดพลาด โดยคิดวาตนเองสามารถปฏิบัติกิจกรรมน้ันได และบางคร้ังผูปฏิบัติเกิดความ คกึ คะนองกลน่ั แกลง และหยอกลอ กนั 6) ผปู ฏบิ ัติกิจกรรม ขาดระเบยี บวินัย ไมเชอื่ ฟงผูบงั คับบญั ชา 1.2 สาเหตทุ เ่ี กดิ จากเคร่อื งมอื หรืออุปกรณ มีดังนี้ 1) ขาดเครื่องมือ และอุปกรณในการชวยเหลือเมื่อเกิดเหตุความไม ปลอดภัยในการเขารวมกิจกรรมที่เหมาะสม หรืออุปกรณบางชนิดเสื่อมสภาพไมเหมาะที่จะ นํามาใชงาน 2) ขาดความรูในการใชเครื่องมือและอุปกรณแตละประเภท หรือใช เคร่ืองมอื และอปุ กรณผ ดิ ประเภท 3) ขาดทักษะ ความชาํ นาญ ในการใชเ คร่อื งมอื และอุปกรณต าง ๆ 4) ขาดการตรวจสอบความสมบูรณ ความแข็งแรงของอปุ กรณในฐาน โดยละเอียด และขาดการบํารงุ รกั ษาท่ีเหมาะสม

153 1.3 สาเหตทุ เ่ี กดิ จากภยั ธรรมชาติ มีดงั นี้ 1) ภัยทางน้ํา อาจเกิดความไมปลอดภัยในขณะที่ปฏิบัติกิจกรรมได เชน น้าํ หลาก นํา้ ไหลเชย่ี ว เปนตน 2) ภยั ทางบก อาจเกิดความไมปลอดภัยในขณะปฏิบัติกิจกรรมได เชน การสรา งสะพานดวยเชอื กทไ่ี ปผูกกบั ตนไม ทาํ ใหต นไมอาจหกั เปน ตน 3) ภัยทางอากาศ อาจเกดิ ความไมป ลอดภัยขณะปฏบิ ตั กิ จิ กรรมได เชน เกิดมีพายุ ลมแรง เปนตน 2. การสรางความปลอดภัยในการเขารวมกิจกรรมลูกเสือ คือ วิธีการปองกัน กอนจัดสรางอุปกรณ และกอนเขารวมกิจกรรม โดยมีอุปกรณปองกัน หรือสรางอุปกรณท่ีใช ในกิจกรรมใหปลอดภัย โดยใหความรู มีมาตรการบังคับ ควบคุมการใชอุปกรณใหถูกกับ กิจกรรมจะชวยสรางความปลอดภัยใหกับลูกเสือในการปฏิบัติกิจกรรม เชน กิจกรรมบุกเบิก กิจกรรมผจญภยั และกจิ กรรมเดนิ ทางไกล ดังนี้ 2.1 กิจกรรมบกุ เบิก 1) ลกู เสอื ตอ งเตรียมความพรอ มทางรา งกายและจิตใจ 2) ลูกเสือตองมีระเบียบวินัย เชื่อฟง และปฏิบัติตามคําแนะนําของ ผูกาํ กบั ลูกเสอื 3) ลกู เสือตอ งตรวจเช็คอุปกรณใ นฐานบกุ เบกิ อยา งสม่ําเสมอ 4) ลกู เสอื ตอ งไมก ลั่นแกลง เพอื่ นขณะทํากิจกรรม 5) ลกู เสอื ตองเตรยี มพรอ มทางดา นความรู ศกึ ษากิจกรรม และทําความ เขา ใจกอ นเขา รวมกิจกรรม 2.2 กิจกรรมผจญภยั 1) ลูกเสอื ตอ งการเตรยี มความพรอ มทางรา งกายและจติ ใจ 2) ลูกเสอื ตองมีระเบยี บวินยั เชื่อฟงและปฏิบัตติ ามคําแนะนาํ ของ ผูก าํ กบั ลกู เสือ 3) ลกู เสือตองตรวจเช็คอปุ กรณในฐานบุกเบกิ อยา งสม่ําเสมอ 4) ลกู เสือตองไมกล่ันแกลงเพอ่ื นขณะทาํ กิจกรรม 5) ลกู เสอื ตองเตรยี มพรอมทางดานความรู ศกึ ษากจิ กรรม และทาํ ความเขาใจกอ นเขา รว มกจิ กรรม 2.3 กิจกรรมเดินทางไกล 1) กอนท่ีจะกาํ หนดเสน ทางการเดินทางไกล ลูกเสือตองสํารวจเสนทาง หากจําเปนตองขออนุญาต ก็ตองขออนุญาตผานจากเจาของสถานท่ีนั้น ๆ และประเพณี วัฒนธรรมในทอ งถ่ินนัน้ ตามสมควร

154 2) ในการกําหนดเสนทางเดิน ลูกเสือควรเล่ียงการเดินตามถนนใหญท่ีมี การจราจรคับคง่ั เพื่อปอ งกันการเกดิ อบุ ัตเิ หตุ 3) ในระหวางการเดินทางไกล ลูกเสือไมควรแขงขันหรือแทรกกันเดิน ระหวางหมู 4) ในระหวา งการเดินทางไกล ลูกเสือควรออกเดินทางเปนหมู และตอง ปฏบิ ัติตามกฎระเบียบของลูกเสือ และกฎจราจรอยา งเครง ครัด เพื่อความปลอดภยั กิจกรรมทา ยเร่ืองท่ี 3 การชวยเหลอื เม่อื เกิดเหตุความไมป ลอดภยั ในการเขา รวมกจิ กรรม (ใหผเู รียนไปทํากจิ กรรมทา ยเร่ืองที่ 3 ท่สี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชุดวชิ า) เรอื่ งที่ 4 การปฏบิ ัตติ นตามหลักความปลอดภยั ลกู เสือตองปฏิบตั ติ นตามหลักความปลอดภัย ดงั น้ี ดานรางกาย ตองเตรียมความพรอมของรางกาย การออกกําลังกาย รักษา รางกายไมใหเจบ็ ปว ย พรอ มปฏบิ ัตกิ จิ กรรมตาง ๆ ได ดานจิตใจ ควรศึกษาหาความรูในกิจกรรมลูกเสือโดยเฉพาะลูกเสือ กศน. เปนการเตรียมความพรอมดานหนึ่งในการปฏิบัติตนเองและพรอมชวยเหลือผูอื่นไดตามความ เหมาะสม ลูกเสือตองทําความเขาใจในความหมายของคําปฏิญาณและกฎของลูกเสือ เพ่ือนํามาใชในการอยูรวมกันท้ังเวลาพบกลุม และการเขาคายพักแรมรวมกัน วิเคราะห สถานการณความปลอดภัยความไมปลอดภัยและความเสี่ยง วิเคราะหขอดี ขอเสีย และ นาํ ขอ บกพรอ งหรือชอ งทางท่จี ะปองกันไวเบื้องตน เปนมาตรการในการอยูรวมกันและการเขา รวมกจิ กรรม ดังน้ี 1. นําขอมลู จากการวิเคราะหจ ากกฎของลกู เสือ มาระดมพลังสมองเปรียบเทียบ กับฐานการเรียนรูและฐานกิจกรรมที่สรางขึ้นในคายพักแรม และสรุปความเส่ียงเพ่ือปองกัน ไมใหเ กิดเหตหุ รือภัยตา ง ๆ ไวล ว งหนา 2. นําเสนอผลการจดั ทํามาตรการในการอยูรวมกัน ทั้งการพบกลุมและการอยู คายพกั แรม เพื่อกําหนดมาตรการใหใชรว มกันอยางเหมาะสม 3. ทดลองนําขอบกพรองของกระบวนการผลิตท่ีมีความเส่ียงในการปฏิบัติ มานําเสนอและแสดงบทบาทสมมุติ (Role play) เพื่อฝกปฏิบัติ เปนการเตรียมความพรอม เพ่ือ เตรยี มการกอ นผลิตส่อื หรือสรา งคา ยกจิ กรรมลูกเสอื กศน. กิจกรรมทา ยเรอ่ื งที่ 4 การปฏบิ ตั ติ นตามหลกั ความปลอดภัย (ใหผเู รยี นไปทํากิจกรรมทายเรื่องที่ 4 ที่สมุดบนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า)

155 หนวยการเรยี นรูที่ 11 การปฐมพยาบาล สาระสําคญั การปฐมพยาบาล เปนการใหความชวยเหลือผูประสบอุบัติเหตุ หรือผูที่ไดรับ บาดเจบ็ เบื้องตน โดยใชเครือ่ งมอื อุปกรณที่พึงหาไดในบริเวณน้ัน เพ่ือชวยบรรเทาอาการ และ ชวยใหผ ูบาดเจ็บไดรับอันตรายนอยลง กอ นนาํ สงโรงพยาบาล เพื่อรับการรักษาในโอกาสตอไป ดังนั้น ผใู หก ารชวยเหลอื ตอ งมคี วามรู ความสามารถ ในการชวยเหลือเบื้องตน เพื่อปองกันการ เกิดภาวะแทรกซอ น หรือเกดิ อาการทรุดลงถงึ ข้ันอนั ตรายถึงแกชีวิต การปฐมพยาบาลผูประสบอุบัติเหตุทางรถยนต ทางน้ํา ตกจากท่ีสูง หกลม ทม่ี อี าการกระดูกหัก ขอ เคลด็ ขอเคล่ือน ผูใ หก ารชวยเหลอื ควรมคี วามรู ความสามารถเกี่ยวกับ การเขา เฝอ ก มัดเฝอ ก การพนั ดว ยผา การใชผาสามเหลีย่ ม และการเคลื่อนยายผปู วย การปฐมพยาบาล ผูมีภาวการณเปนลม ลมชัก ลมแดด หรือ หมดสติ ผูใหการ ชวยเหลือ ควรมีความรู ความสามารถ เก่ียวกับการประเมินอาการเบ้ืองตน หรือตัดสินใจ ใชวธิ กี ารชวยชีวติ ข้ันพ้นื ฐานอยา งถกู วธิ ี ถูกตอง และรวดเร็ว เพ่ือปองกันการเกิดภาวะแทรกซอน หรือเกดิ อาการทรดุ ลงถึงขน้ั อนั ตรายถงึ แกช วี ิต ตัวชว้ี ดั 1. อธบิ ายความหมายและความสําคญั ของการปฐมพยาบาล 2. อธบิ ายและสาธติ วิธีการปฐมพยาบาลกรณีตา ง ๆ อยางนอย 3 วิธีร 3. อธิบายการวัดสญั ญาณชพี และการประเมินเบื้องตน 4. สาธิตวธิ ีการชวยชีวติ ขั้นพ้ืนฐาน ขอบขายเนอ้ื หา เรื่องท่ี 1 การปฐมพยาบาล 1.1 ความหมายของการปฐมพยาบาล 1.2 ความสําคัญของการปฐมพยาบาล 1.3 หลกั การของการปฐมพยาบาล เร่อื งที่ 2 วิธีการปฐมพยาบาลกรณตี า ง ๆ เร่อื งท่ี 3 การวัดสัญญาณชพี และการประเมินเบื้องตน เรื่องท่ี 4 วิธีการชวยชีวติ ข้ันพนื้ ฐาน

156 เวลาท่ีใชในการศึกษา 12 ชั่วโมง ส่อื การเรยี นรู 1. ชุดวิชาลกู เสือ กศน. รหสั รายวชิ า สค32035 2. สมุดบนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรูประกอบชดุ วิชา 3. สือ่ เสริมการเรยี นรูอ่ืน ๆ

157 เร่ืองที่ 1 การปฐมพยาบาล 1.1 ความหมายของการปฐมพยาบาล การบาดเจ็บหรือเกิดการเจ็บปวย ยอมเกิดข้ึนไดทุกเวลา โดยเฉพาะอุบัติเหตุ การชว ยเหลอื ผูป ระสบภยั ถา ผูใหการชวยเหลอื รหู ลกั การ First Aid หรือที่เรียกวา การปฐมพยาบาล สามารถชว ยชวี ิตผูปวย ชวยบรรเทาความเจ็บปวด ปองกันอาหารของโรคทรุดลงปองกันไมให เกดิ ความพกิ าร หรือโรคแทรกซอนตามมา การปฐมพยาบาล หมายถึง การใหค วามชวยเหลือผูบาดเจ็บเบื้องตน โดยใช เครือ่ งมอื หรอื อปุ กรณท ี่พอจะหาไดในบริเวณนั้น เพื่อชวยบรรเทาอาการและชวยใหผูบาดเจ็บ ไดร บั อนั ตรายนอ ยลงกอนจะสงโรงพยาบาล เพอื่ ใหแพทยท ําการรกั ษา 1.2 ความสาํ คญั ของการปฐมพยาบาล ในชว งชวี ิตของมนุษยทุกคน อาจมีชวงที่ไดรับบาดเจ็บหรือเจ็บปวยไดทุกเวลา ทุกสถานที่ โดยเฉพาะอุบัติเหตุ การปฐมพยาบาลตองกระทําอยางรวดเร็วและถูกตอง ดังนั้น จงึ ไมจําเปนวา ผูใหการปฐมพยาบาลจะตองเปนแพทยหรือพยาบาลเทานั้น เมื่อมีการบาดเจ็บ เกดิ ขน้ึ ผูใ หการชวยเหลือสามารถใหก ารชวยเหลือ เพ่ือบรรเทาความเจบ็ ปวยได ความสาํ คัญของการปฐมพยาบาล มีดังน้ี 1. เพอื่ ชว ยเหลือผูบาดเจบ็ 2. เพอ่ื ปองกนั และลดความพิการท่ีอาจจะเกิดขึ้น 3. เพื่อบรรเทาความเจ็บปวดและปอ งกันอนั ตราย 1.3 หลกั การของการปฐมพยาบาล 1. การมอง สํารวจความปลอดภัย รวมทั้งสํารวจระบบสําคัญของรางกาย อยา งรวดเรว็ และวางแผนใหก ารชว ยเหลอื อยา งมสี ติ ไมต ื่นเตน ตกใจ 2.-หามเคลื่อนยาย หรือไมควรเคล่ือนยายผูบาดเจ็บจนกวาจะแนใจวา เคลอ่ื นยา ยไดอยางรวดเร็ว ยกเวนกรณที ีเ่ กดิ การบาดเจ็บในสถานท่ีทไี่ มสะดวกตอ การปฐมพยาบาล หรอื อาจเกิดอนั ตรายมากขน้ึ ทัง้ ผบู าดเจ็บ และผูชวยเหลอื จําเปนตองเคล่อื นยา ยไปที่ท่ีปลอดภัยกอน 3.-ชวยเหลือดวยความนุมนวลและระมัดระวัง ใหการชวยเหลือตามลําดับ ความสําคญั ของการมชี ีวติ หรอื ตามความรุนแรงท่ผี ูบาดเจบ็ ไดร ับ ดงั นี้ 3.1 กลุม อาการชวยเหลือดวน ไดแก หยุดหายใจ หัวใจหยุดเตน หมดสติ และเสียเลือด 3.2-กลุมอาการชวยเหลือรอง ไดแก ความเจ็บปวด การบาดเจ็บของกระดูก และขออมั พาต กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 1 การปฐมพยาบาล (ใหผ เู รยี นไปทํากิจกรรมทายเร่อื งท่ี 1 ท่สี มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

158 เรื่องที่ 2 วิธกี ารปฐมพยาบาลกรณตี า ง ๆ 2.1 วิธกี ารปฐมพยาบาลกรณอี บุ ตั เิ หตุ อุบัตเิ หตุ หมายถึง เหตุการณท่ีเกดิ ข้นึ โดยมไิ ดว างแผนไวล วงหนา ซ่ึงกอ ใหเ กิด การบาดเจ็บ พิการ หรือทําใหทรัพยสินไดรับความเสียหาย นอกจากนี้ความหมายในเชิง วิศวกรรมความปลอดภัยนั้น อุบัติเหตุ ยังมีความหมายครอบคลุมถึงเหตุการณที่เกิดขึ้นแลว มผี ลกระทบกระเทอื นตอกระบวนการผลิตปกติ ทําใหเกิดความลาชา หยุดชะงัก หรือเสียเวลา แมจ ะไมก อใหเ กิดการบาดเจ็บ หรือพิการก็ตาม เชน อุบัติเหตุทางรถยนต หรือทางถนนอุบัติเหตุ ทางนาํ้ อบุ ัตเิ หตุทั่วไป เปน ตน อบุ ตั ิเหตุทางรถยนต หรอื ทางถนน อุบัติเหตุทางถนนเปนสาเหตุสําคัญท่ีคราชีวิตคนไทย ซึ่งการชวยเหลือ ผูประสบเหตุอยางถูกวิธีจะชวยลดการบาดเจ็บรุนแรงและเสียชีวิตได เพราะบอยครั้งท่ีผูเขา ชวยเหลือไดรับอันตรายจากอุบัติเหตุซํ้าซอน จึงมีขอแนะนําที่ควรปฏิบัติในการชวยเหลือ ผปู ระสบอบุ ัติเหตุทางถนนอยา งถูกวิธี ดังนี้ 1. ประเมนิ สถานการณ จากสภาพแวดลอมและสภาพการจราจรของจุดเกดิ เหตุ โดยเฉพาะในชว งเวลากลางคืนหรอื ทัศนวสิ ยั ไมดี ควรเพม่ิ ความระมดั ระวังเปนพเิ ศษเพื่อปองกัน อุบตั เิ หตซุ ํา้ ซอน 2. สง สัญญาณเตือนใหผ รู ว มใชเ สนทางเพมิ่ ความระมดั ระวัง โดยเปด สัญญาณไฟ ฉุกเฉนิ ของรถคนั ทเ่ี กิดเหตุ นาํ กงิ่ ไม ปา ยสามเหล่ยี ม หรอื กรวยสะทอ นแสงมาวางไวดานหลังรถ หางจากจดุ เกดิ เหตุในระยะไมต ํา่ กวา 50 เมตร 3. โทรศพั ทแจงหนวยงานที่เก่ยี วขอ ง อาทิ ตาํ รวจ หนวยแพทยฉุกเฉนิ พรอ มให ขอมลู จดุ เกิดเหตุ จาํ นวนและอาการของผบู าดเจบ็ เพอ่ื เจา หนา ทีจ่ ะไดว างแผนใหการชวยเหลือ ผูป ระสบเหตไุ ดอยา งถกู ตอ ง 4. ชวยเหลือผูท่ีมีอาการรุนแรงเปนลําดับแรก โดยเฉพาะผูที่หมดสติ หยดุ หายใจ-หวั ใจหยุดเตน และเสียเลือดมาก กรณีผูประสบเหตุบาดเจ็บเล็กนอยใหปฐมพยาบาล เบื้องตนตามอาการ 5. หากไมมีทักษะการชวยเหลือ หามเคล่ือนยายผูประสบเหตุดวยตนเอง ควรรอใหท ีมแพทยฉุกเฉินมาชว ยเหลอื และนําสงสถานพยาบาล จะชวยลดการบาดเจ็บรุนแรง ทท่ี ําใหผปู ระสบเหตุพกิ ารหรอื เสยี ชีวิต การชวยเหลือผูประสบอุบัติเหตุอยางถูกวิธีจะชวยลดความเสี่ยงตอการไดรับ อันตราย และทําใหผูประสบเหตุไดรับการดูแลอยางปลอดภัย จึงชวยลดอัตราการบาดเจ็บ รนุ แรงและเสยี ชีวิตจากการชวยเหลือไมถูกวิธี

159 อบุ ตั เิ หตทุ างน้ํา อุบัติเหตุทางน้ําอาจเกิดจากสาเหตุที่สําคัญ 2 ประการ คือ ตัวบุคคล และ สภาพแวดลอม ซ่ึงสาเหตุสว นใหญของอุบตั ิเหตทุ างน้าํ มกั เกดิ จากความประมาท และการกระทํา ท่ไี มปลอดภัยของผขู บั เรือ และผูโ ดยสาร อยางไรกต็ าม กรณีท่ีเกิดอุบัติเหตุทางนํ้า สวนใหญผูท่ีประสบเหตุที่จะไดรับ อันตราย คือ ผทู ีอ่ ยใู นสภาวะจมน้ํา และขาดอากาศหายใจ ในท่ีนี้จึงยกตัวอยางวิธีการปฐมพยาบาล กรณจี มนํ้า ดงั น้ี การจมน้ํา การจมน้ําทําใหเกิดอันตรายจากการขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมองการชวยชีวิต และการกูฟนคนื ชพี จงึ เปนปจ จยั สําคญั ทที่ าํ ใหร อดชวี ติ มี วธิ กี ารปฐมพยาบาล ดงั น้ี (1) จดั ใหน อนตะแคงกง่ึ ควํ่า รบี ตรวจสอบการหายใจ (2) ถา ไมมกี ารหายใจใหชวยกชู พี ทันที (3) ใหความอบอุนกบั รา งกายผูจมน้ําโดยถอดเสอ้ื ผาทีเ่ ปยกน้ําออกและใชผาแหง คลุมตวั ไว (4) นําสงสถานพยาบาล ขอ ควรระวัง (1) กรณผี จู มน้าํ มปี ระวตั กิ ารจมนา้ํ เนื่องจากการกระโดดนาํ้ หรอื เลน กระดาน โตคลื่น การชวยเหลือตองระวังเรื่องกระดูกหัก โดยเฉพาะการเคลื่อนยายผูจมนํ้า โดยเมื่อนํา ผจู มนา้ํ ขน้ึ ถงึ นา้ํ ต้ืนพอที่ผูชวยเหลือจะยืนไดสะดวกแลวใหใชไมกระดานแข็งสอดใตนํ้ารองรับตัว ผูจมนํ้าใชผา รัดตวั ผูจ มน้ําใหติดกับไมไว (2) ไมควรเสียเวลากบั การพยายามเอานํ้าออกจากปอดหรือกระเพาะอาหาร (3) หากไมสามารถนาํ ผจู มนํา้ ข้นึ จากนํ้าไดโดยเร็วอาจเปา ปากบนผวิ นํา้ โดย หลีกเลยี่ งการเปาปากใตน ํา้ และหามนวดหนา อกระหวา งอยูใ นน้าํ อุบตั เิ หตุท่ัวไป (ตกจากท่ีสูง หกลม ไฟไหม/ นํ้ารอ นลวก) อบุ ตั เิ หตุทวั่ ไป เปน สง่ิ ที่เกิดข้ึนได ทุกที่ ทกุ เวลา และเกดิ ไดกับบคุ คล ทกุ เพศ และทกุ วยั เชน การตกจากท่สี ูง หกลม ไฟไหม นํ้ารอนลวก เปน ตน 1. การตกจากทส่ี งู การตกจากที่สูง สามารถทําใหเกิดอันตรายไดรุนแรงมากนอยตาง ๆ กันไป เชน ตกจากทสี่ งู มากอาจทาํ ใหเ สียชวี ติ ทําใหก ระดูกสันหลังหัก กดไขสันหลัง กลายเปนอัมพาต อาจทาํ ใหก ระดูกสวนตา ง ๆ หัก ในรายที่รุนแรงอาจเปนกระดูกซ่ีโครงหัก ทําใหเกิดเลือดออก ในชอ งปอด และอาจทําใหอ วัยวะภายในชองทองทสี่ ําคญั แตกเกดิ อันตรายถึงชีวิตได ท้ังน้ี จากการตกจากที่สูงสวนใหญจะสงผลกอใหเกิดการบาดเจ็บของ กลา มเน้ือและกระดกู ดังน้ี

160 1.1 ขอ เคล็ด หมายถงึ การทีข่ อมกี ารเคล่อื นไหวมากเกินไป ทําใหเนื้อเย่ือออน ๆ และเอน็ รอบ ๆ ขอ หรือกลา มเน้อื มีการชอกช้ํา ฉกี ขาด หรอื ยดึ เนือ่ งจากขอน้ันถูกบิด พลิก หรือ แพลงไปทาํ ใหเ จ็บปวดมาก ขัน้ ตอนการชว ยเหลือเบอื้ งตน (1) ใหขอ พักนง่ิ ๆ (2) ควรยกมอื หรอื เทา ทเ่ี คลด็ ใหสูงข้ึน ถา เปน ขอมอื ควรใชผา คลอ งแขนไว (3) ภายใน 24 ชั่วโมงแรกใหประคบดวยความเย็น เพ่ือใหเลือดใตผิวหนัง หยุดไหล หลงั จากน้ันใหป ระคบดว ยความรอ น (4) พันดวยผา (5) ภายใน 7 วัน หากอาการไมดีข้ึน ใหไปโรงพยาบาล เพ่ือตรวจใหแนนอนวา ไมม กี ระดูกหักรว มดว ย 1.2 ขอเคล่ือน หมายถึง สวนของขอตอบริเวณปลายกระดูกเคลื่อนหรือหลุด ออกจากท่ีเกดิ จากการถูกกระชากอยางแรง หรอื มีโรคที่ขอ อยูกอนแลว เชน วณั โรคท่ขี อสะโพก ขั้นตอนการชวยเหลือเบื้องตน (1) ใหขอพักนิ่ง อยา พยายามดึงกลบั เขา ท่ี (2) ประคบดวยความเยน็ (3) เขาเฝอ กช่ัวคราว หรอื ใชผาพัน (4) รีบนําสงโรงพยาบาล ควรงดอาหาร น้ํา และยาทุกชนดิ 1.3 กระดูกหัก หมายถึง ภาวะที่กระดูกไดรับแรงกระแทกมากเกินไป สงผลใหก ระดกู ไมสามารถรองรับน้ําหนักจากแรงกระแทกได กอใหเกิดอาการปวด บวม รอน บริเวณทีห่ กั ถา จบั กระดกู น้ันโยกหรอื บดิ เลก็ นอยจะมีเสียงดังกรอบแกรบ เน่ืองจากปลายกระดูก ท่หี ักนั้นเสียดสกี ัน การเคล่ือนไหวผิดปกติอาจมีบาดแผล และพบปลายกระดูกโผลออกมาเหน็ ได ข้นั ตอนการชว ยเหลือเบือ้ งตน การหักของกระดูกชิ้นสําคัญ เชน กระดกู เชงิ กราน กะโหลกศรี ษะ ขากรรไกร คอ และกระดูกสันหลัง ตอ งการการดูแลรกั ษาท่ีถูกตอง เพราะการหักของกระดูกเหลาน้ีจะทํา อนั ตรายอยา งรนุ แรงตอ เน้อื เยื่อใกลเคยี งกะโหลกศีรษะแตก และสันหลังหักเปนอันตรายมากที่สุด เพราะวาเน้อื สมองและไขสันหลงั ถูกทําลายท้ังนี้ เมอ่ื มีภาวะกระดูกแตกหักในบริเวณกระดูกท่ีมี ลักษณะเปน แทง ยาว ผูปฐมพยาบาลตอ งจัดใหมกี ารเขา เฝอก ซ่ึงการเขาเฝอก หมายถึง การใช วสั ดตุ า ง ๆ พยุง หรือหอหุมอวัยวะที่กระดูกหักใหอยูน่ิง ซ่ึงมีประโยชนชวยใหบริเวณที่บาดเจ็บ อยูนิ่ง เปนการบรรเทาความเจ็บปวดและปอ งกนั อันตรายเพม่ิ มากข้ึน การปฐมพยาบาลกระดูกหักตองพยายามตรึงกระดูกสวนที่หักใหอยูกับที่ โดยใชวัสดุที่หางา ย เชน ไม หรือกระดาษหนังสือพิมพพับใหหนา รวมทั้งผา และเชือกสําหรับ พันรดั ดว ย

161 กระดูกโผลอ อกมานอกเนื้อ หามดันกลบั เขา ไปเปนอันขาด ถา มเี ลอื ดออกให ทําการหามเลือด และปด แผลกอนทาํ การเขา เฝอ กชวั่ คราว การตรวจบริเวณที่หกั ตองทําดวยความระมัดระวงั เพราะอาจทําใหปลาย กระดกู ที่หักเคล่ือนมาเกยกัน หรือทะลุออกมานอกผวิ หนงั การถอดเสื้อผาผูบาดเจ็บ ควรใชวิธีตัดตามตะเข็บอยาพยายามให ผูบาดเจ็บถอดเอง เพราะจะทําใหเ จบ็ ปวดเพ่มิ ข้นึ หลกั การเขา เฝอ กชว่ั คราว (1) วัสดทุ ่ีใชดามตอ งยาวกวาอวยั วะสว นทห่ี ัก (2) ไมวางเฝอ กลงบนบริเวณทีก่ ระดูกหกั โดยตรง ควรมีส่ิงอ่ืนรอง เชน ผา วางกอนตลอดแนวเฝอก เพื่อไมใหเ ฝอ กกดลงบริเวณผวิ หนังโดยตรง ซึ่งทําใหเจ็บปวด และเกิด เปนแผลจากเฝอ กกดได (3) มัดเฝอ กกับอวยั วะท่หี ักใหแ นน พอควร ถา รัดแนนจนเกินไปจะกดผิวหนัง จนทาํ ใหก ารไหลเวยี นของเลือดไมสะดวกเปน อนั ตรายได .

162 2. การหกลม การหกลมเปนอาการหรือพฤติกรรมที่รูจักกันทั่วไป ซ่ึงหมายถึง การที่เกิด การเปล่ยี นทาโดยไมตั้งใจ และเปน ผลใหร างกายทรดุ หรือลงนอนกบั พื้น หรือ ปะทะสิ่งของตาง ๆ เชน โตะ เตยี ง ทง้ั นี้ จากการหกลม อาจสง ผลทาํ ใหเ กิดการบาดเจ็บทรี่ นุ แรงแตกตางกัน ขนึ้ อยูกับสภาพรางกาย และส่ิงแวดลอมในขณะที่เกิดเหตุ เชน เกิดแผลเปด บาดแผลปด และการ บาดเจ็บในลักษณะฟกช้ํา ไมมีเลือดออก เปนตนจึงสามารถนําเสนอขอมูลวิธีการปฐมพยาบาล ไดด งั นี้ บาดแผล รอยฉีกขาด รอยแตกแยกของผิวหนัง หรือเย่ือบุสวนที่ลึกกวา ชั้นผิวหนงั ถกู ทาํ ลาย ทําใหอวัยวะนัน้ แยกจากกันดวยสาเหตตุ า ง ๆ บาดแผลแบง ออกเปน 2 ชนิด (1) บาดแผลเปด คือ บาดแผลท่ีผิวหนังฉีกขาดจนเห็นเน้ือขางใน เชน แผลถลอก แผลท่ีเกิดจากการเจาะ การแทง การกระแทก แผลถูกของมีคมบาด แผลฉีกขาด เน่ืองจากวัตถุมคี มอาจลึกลงไปถงึ เนอ้ื เยอื่ เสนเอน็ ทําใหเ สียเลอื ดมาก แขนขาขาดจากอบุ ตั ิเหตุ ถกู สตั วดุรา ยกดั หรือถกู ยิง เปนตน ซ่ึงบาดแผลบางอยางอาจทําใหเสียเลอื ดมาก และอาจทําให เสียชวี ิตได การปฐมพยาบาลเบ้ืองตนสําหรับบาดแผลที่มีเลือดออกก็คือการหามเลือด โดยหลีกเลีย่ งการสมั ผัสกับเลอื ดของคนเจ็บโดยตรง แตหากหลีกเล่ียงไมไดใหรีบลางมือดวยสบู รวมทัง้ บริเวณท่ีเปอนเลือดใหเร็วท่ีสุดเทาท่ีจะทําได ไมควรถอดหรือเปล่ียนเสื้อผาของคนเจ็บ แมว าจะเปอนเลือดจนชมุ แลว เพราะอาจยิง่ ทําใหเ ลือดออกมาก หากสามารถทําได ควรทําความสะอาดแผลกอนเพื่อปองกันการติดเช้ือ โดยลางแผลดวยนํ้าสะอาด แลวใชผาก็อซหรือผาสะอาดวางไวตรงบาดแผล ยกเวนเม่ือเกิด บาดแผลที่ดวงตา เพราะอาจมีสิ่งแปลกปลอมทําใหดวงตาไดรับบาดเจ็บมากข้ึน แลวใชผา สะอาดพันปด แผลไว อยา ใหแ นน จนชา หากไมมีผาพันแผล สามารถดัดแปลงส่ิงของใกลตัวมา ใชไ ด เชน ผา เชด็ หนา ชายเส้ือ ชายกระโปรง หรือเนคไท แผลที่แขนหรือขาใหยกสูง จะชวยใหเลือดไหลชาลง ปกติเลือดจะหยุดไหล ภายในเวลาประมาณ 15 นาที หากเลือดไหลไมหยุด ใหกดเสนเลือดแดงใหญท่ีไปเลี้ยงแขนขา โดยกดบริเวณเหนือบาดแผล ถาเลือดออกที่แขนใหกดแขนดานใน ชวงระหวางขอศอกและ หัวไหล ถา เลอื ดออกทีข่ าใหก ดท่หี นาขาบรเิ วณขาหนีบ การหา มเลอื ดโดยการกดเสนเลือดแดงใหญควรทําก็ตอ เม่ือใชวธิ ีการหา มเลือด โดยการกดบาดแผลหรอื ใชผ า พันแผลแลว ไมไดผ ล เพราะจะทําใหอวัยวะท่ีตํ่ากวาจุดกดขาดเลือด ไปเล้ียง หากกดนาน ๆ กลามเนื้ออาจตายได จงึ ไมค วรกดเสนเลอื ดแดงใหญเ กินกวา คร้ังละ 15 นาที

163 สําหรับบาดแผลท่ศี ีรษะ ไมควรใชน ํา้ ลา งแผล เพราะจะทําใหปด ขวางทางออก ของแรงดันภายใน และสมองอาจติดเช้ือโรคที่อยูในน้ําได หากมีเลือดไหลออกจากปาก จมูก หรอื หอู ยาพยายามหา มเลอื ด เพราะจะปดก้ันทางออกของแรงดนั ในสมองเชน กัน การทาํ ความสะอาดบาดแผลเลก็ นอ ย วิธีการปฐมพยาบาลบาดแผลเล็กนอย ทําไดโดยลางมือใหสะอาดทุกครั้ง กอนทจ่ี ะทาํ แผล ใชน้าํ สะอาดลางแผล ใชส บูอ อน ๆ ลา งผิวหนังท่ีอยูรอบ ๆ บาดแผล แลวลาง ดว ยนา้ํ สะอาดอกี คร้งั หลีกเล่ียงการกระทบบาดแผลโดยตรง ใชผากอซหรือผาสะอาดซับแผล ใหแหง แลวใสย าสําหรับแผลสด เชน โพวิโดนไอโอดีน ซ่ึงจะชวยลดการติดเชื้อได จากน้ันเปด แผลดว ยผา พนั แผล (2) บาดแผลปด คือ บาดแผลท่ีไมมีรอยแผลใหเห็นบนผิวหนังภายนอก อาจเหน็ เพยี งแคร อยเขียวช้ํา แตบางกรณีเน้ือเยื่อภายในอาจถูกกระแทกอยางแรง ทําใหเลือด ตกใน บางครง้ั อวัยวะภายในไดรบั ความเสียหายมาก เชน มามแตก ตับแตก หรือเลือดค่ังในสมอง ระยะแรกอาจไมแสดงอาการใด ๆ แตเม่อื เวลาผานไปคนเจบ็ อาจอาเจยี น เลือดออกปาก หรือจมูก หนาวส่ัน ตวั ซดี เจ็บปวดรนุ แรง หมดสติ และอาจเสียชีวิตเนอื่ งจากเสียเลือดมาก แผลฟกซํ้าไมมีเลอื ดออก บาดแผลฟกซํ้าจะไมม เี ลอื ดออกมาภายนอก แตเกิดอาการบวม ผิวเปลี่ยนสี และมีรอยฟกซ้าํ ซงึ่ เกิดจากเสน เลือดบริเวณนนั้ แตกแตผิวหนังไมฉกี ขาด จึงทาํ ใหเลือดซึมอยูใต ผิวหนงั ระยะแรกจะมีสีแดงแลว เปล่ยี นเปนสีมว งคล้าํ ในเวลาตอมา คนสวนใหญมกั ไมใสใจกบั แผลฟกซาํ้ แตความจริงแลวแผลฟกซํ้าก็มีวิธีการ ดูแลที่ถูกตองเชน กนั กอ นอืน่ ใหตรวจดูวา ไมมีบาดแผล หรืออาการอื่น ๆ หรือกระดูกหักรวมดวย ใหคนเจ็บน่ังในทาที่สบาย แลวประคบแผลดวยถุงนํ้าแข็งหรือถุงนํ้าเย็นเพ่ือลดอาการบวม หากเปนแผลที่แขนใหใชผาสามเหลี่ยมคลองแขนใหอยูกับท่ี หากเปนแผลท่ีขาใหนอนหนุนขา ใหสงู หากเปน ท่ีลําตวั ใหน อนตะแคงหนุนหมอนท่ีศีรษะและไหล 3. ไฟไหม/ น้าํ รอนลวก บาดแผลไฟไหม นํ้ารอนลวก โดยมากมักจะมีสาเหตุจากอุบัติเหตุ ความประมาท ขาดความระมัดระวัง แผลไหมจะทําใหเกิดอันตรายแกรางกาย ต้ังแตเล็กนอยไป จนถงึ เสียชวี ติ ได การชว ยเหลืออยา งถกู ตองจะชว ยลดความรุนแรงได ขน้ั ตอนการชวยเหลือเบ้อื งตน หลกั การปฐมพยาบาลไฟไหมนํา้ รอ นลวกใหดับไฟโดยใชน ้ําราด หรอื ใชผา หนา ๆ คลุมตัวถอดเสอ้ื ผาทีไ่ หมไ ฟหรือถูกน้าํ รอ น พรอ มถอดเครือ่ งประดบั ที่อมความรอนออก ใหหมดเม่อื เกิดแผลไหมน ํา้ รอนลวกใหป ฐมพยาบาลตามลักษณะของแผล ดังน้ี

164 1) เฉพาะชั้นผิวหนงั (1) ระบายความรอ นออกจากแผล โดยใชผ า ชบุ นํ้าประคบบริเวณบาดแผล แชลงในน้าํ หรือเปดใหนํ้าไหลผา นบริเวณบาดแผลตลอดเวลา นานประมาณ 10 นาที ซ่ึงจะชวย บรรเทาความเจ็บปวดได (2) ทาดวยยาทาแผลไหม (3) หามเจาะถุงนํ้าหรอื ตดั หนังสว นท่ีพองออก (4) ปดดวยผา สะอาด เพื่อปอ งกนั การตดิ เช้อื (5) ถาแผลไหมบรเิ วณกวาง หรืออวยั วะท่ีสาํ คัญตองรบี นาํ สง โรงพยาบาล 2) ลึกถึงเนอ้ื เยอื่ ใตผิวหนัง (1)ไมต อ งระบายความรอ นออกจากบาดแผล เพราะจะทําใหแผลติดเชื้อ มากขึน้ (2) หา มใสยาใด ๆ ทัง้ ส้ินลงในบาดแผล (3) ใชผาสะอาดหอตัวผูบาดเจ็บเพื่อปองกันส่ิงสกปรกใหความอบอุน และรีบนาํ สง โรงพยาบาล 2.2 วธิ กี ารปฐมพยาบาลกรณีการเจบ็ ปว ยโดยปจ จบุ ัน 2.2.1 การเปน ลม การเปนลม เปน อาการหมดสติเพียงช่ัวคราว เน่ืองจากเลือดไปเล้ียงสมอง ไมพ อ สาเหตุและลักษณะอาการของคนเปนลมท่ีพบบอย เชน หิว เหนื่อย เครียด ตกใจ กังวลใจ กลัว เสยี เลอื ดมาก มอี าการวิงเวยี นศีรษะ ตาพรา หนา มดื ใจส่นั มอื เทาไมม ีแรง หนา ซดี เหง่ือออก ตวั เย็น ชพี จรเบา/เร็ว

165 ขั้นตอนการชวยเหลอื เบอื้ งตน (1) พาเขาที่รม ทอ่ี ากาศถายเทสะดวก (2) นอนราบไมห นุนหมอน หรือยกปลายเทาใหสูงเล็กนอ ย (3) คลายเส้อื ผา ใหหลวม (4) พัดหรือใชผา ชบุ นาํ้ เช็ดเหงอื่ ตามหนา มอื และเทา (5) ใหด มแอมโมเนยี (6) ถา รูส ึกตัวดี ใหด ม่ื นา้ํ (7) ถา อาการไมดขี น้ึ นาํ สง ตอแพทย 2.2.2 ลมชกั ลมชัก อาการชักของผปู วย บางรายอาจชักดวยอาการเหมอลอย เริ่มกระตุก ทา ทางแปลก ๆ ผิดปกติ ตาเหลือก อาจจะเริ่มทําทาเหมือนเคี้ยวอะไรอยู หรือบางคนอาจจะ เรม่ิ ตนดว ยอาการสับสน มนึ งง พดู จาวกวนกอ นกไ็ ด กอ นทีจ่ ะเริ่มมอี าการชัก ข้ันตอนการชว ยเหลอื เบอ้ื งตน (1) สังเกตวาผูปวยมีสติสัมปชัญญะหรือไม สวนใหญยังไมถึงกับขั้นสลบ แตจะควบคมุ ตวั เองไมไดเม่ือผูปวยเริ่มมีอาการชัก แลวลงไปกองกับพ้ืน พยายามพาเขามาอยู ในที่โลง ๆ ปลอดภัย ไมมีสง่ิ ของใด ๆ รอบตวั (2) คลายกระดมุ เนคไทที่คอเส้ือ เข็มขัดที่กางเกงหรือกระโปรง ถอดแวนตา นําหมอน หรือเสื้อพับหนา ๆ มารองไวท่ีศรี ษะ (3) จับผูปว ยนอนตะแคง (4) ไมงัดปากดวยชอน ไมยื่นอะไรใหผูปวยกัด ไมยัดปากดวยสิ่งของตาง ๆ เด็ดขาด ไมกดทอง ไมถ า งขา ไมท ําอะไรทง้ั น้ัน (5) จับเวลา ตามปกติผูปวยลมชักจะมีอาการสงบลงไดเอง เมื่อผานไป 2 – 3 นาที หากมอี าการชกั เกนิ 5 นาทคี วรรีบสง แพทย (หรอื กด 1669 บริการแพทยฉ ุกเฉิน) (6) อยา ลมื อธบิ ายผูคนรอบขา งดวยวาเกิดอะไรขึน้ และขอความชว ยเหลอื เทาท่ีจําเปน เชน อยา มงุ ผูปว ยใกล ๆ หรอื ชวยเรียกรถพยาบาลกรณที ่ผี ูปว ยชักเกิน 5 นาที หรือมอี าการบาดเจบ็ ในกรณีทผ่ี ูปวยลมชักมีอาการกัดลิ้นตัวเอง ไมตองตกใจ โดยสวนใหญแลว จะไมไดกัดล้ินตัวเองจนขาดหรือมีบาดแผลใหญมากนัก อาจจะมีความเปนไปไดที่เผลอกัดล้ิน ตัวเองจนไดรับบาดแผลมีเลือดออก แตไมไดเปนอันตรายถึงชีวิตมากเทากับการยัดสิ่งตางๆ เขาไปในปากของผูปวย ดวยหวังวาจะใหกัดแทนลิ้น เพราะมีหลายครั้งท่ีส่ิงของเหลานั้นทําให ผูปวยมีอาการบาดเจ็บหนักกวาเดิม แผลท่ีกัดล้ินใหญกวาเดิม หรือผลัดหลุดเขาไปติดใน หลอดลม หลอดอาหาร

166 2.2.3 การเปน ลมแดด การเปนลมแดด เกิดจากการที่รางกายไมสามารถปรับตัวกับความรอนที่ เกิดขน้ึ จนเกิดภาวะวกิ ฤต ในภาวะปกติรางกายจะมีระบบการปรับสมดลุ ความรอน เมื่อความรอน ในรางกายเพิม่ ข้ึน อาการสาํ คญั ไดแก ตัวรอ น อณุ หภูมิรา งกาย 41 องศาเซลเซียส หนารอนแดง ไมมเี หงอื่ มอี าการเพอ ความดันลดลง กระสับกระสา ย มึนงง สับสน ชักเกร็ง หมดสติ โดยกลไก การทํางานของรา งกาย จะมีการปรับตวั โดยสงนาํ้ หรือเลือดไปเล้ียงอวัยวะภายใน เชน สมอง ตับ กลา มเน้อื ทําใหผวิ หนังขาดเลือดและนํ้าไปเล้ียง จงึ ไมส ามารถระบายความรอนออกจากรา งกายได ขนั้ ตอนการชว ยเหลือเบ้ืองตน นําผูที่มีอาการเขาในที่รม นอนราบ ยกเทาสูง เพื่อเพ่ิมการไหลเวียนเลือด ถอดเสื้อผา ใชผาชุบน้ําประคบบริเวณใบหนา ขอ พบั ขาหนบี เช็ดตวั เพื่อระบายความรอน และ ถารูสึกตัวดใี หค อย ๆ จบิ น้ําเย็น เพือ่ ลดอณุ หภูมิรางกายใหเ รว็ ที่สุด และรีบนาํ สง โรงพยาบาล 2.2.4 เลือดกําเดาไหล สาเหตุ มาจากการกระทบกระแทก การเปนหวัด การส่ังนํ้ามูกการติดเชื้อ ในชองจมกู หรือความหนาวเยน็ ของอากาศ ข้ันตอนการชว ยเหลือเบอ้ื งตน (1) ใหผูป วยน่งั นงิ่ ๆ เอนตวั ไปขางหนา เล็กนอย (2) ใชมือบีบปลายจมูก และใหหายใจทางปากโดยบีบปลายจมูกไว 10 นาที ใหคลายมอื ออกถาเลือดยังไหลตอใหบีบตออีก 10 นาทีถาเลือดไมหยุดใน 20 นาทีใหรีบนําสง โรงพยาบาล (3) ถามเี ลอื ดออกมาก ใหผ ูป วยบวนเลือดหรือน้ําลายลงในอาง หรือภาชนะ ที่รองรบั (4) เมอื่ เลือดหยุดแลว ใชผาสะอาดเชด็ บรเิ วณจมกู และปาก ขอ หา ม หา มส่ังนํ้ามูกหรอื ลวงแคะ ขยจ้ี มกู เพราะจะทาํ ใหอาการแยล ง 2.2.5 การหมดสติ การหมดสติ เปนภาวะท่ีรางกายไมมีการตอบสนองตอสิ่งกระตุน สาเหตุ เน่ืองจากสมองไดรับการกระทบกระเทือนบริเวณศีรษะ ซึ่งเปนบริเวณท่ีมีเสนเลือดใกลผิว ชน้ั นอกมาทาํ ใหเ ลอื ดไหลออกมาก แตมีบางกรณไี มม เี ลอื ดไหลออกมาภายนอก ทําใหผูบาดเจ็บ หมดสติ หากไมไดรับการชวยเหลืออาจทําใหเสียชีวิต จึงตองประเมินสถานการณและการ บาดเจบ็ เพื่อใหการชวยเหลอื เบ้อื งตน และนําสงโรงพยาบาลเพือ่ รับการรักษา

167 ขั้นตอนการชวยเหลือผหู มดสติ 1. สํารวจสถานการณ บริเวณท่ีเกดิ เหตอุ ยา งรวดเร็ว ถาสถานการณปลอดภัย ใหต ะโกนเรยี กผูหมดสติ 2. หากไมม กี ารตอบสนอง ใชม ือทัง้ 2 ขา งตบไหล เรยี ก พรอมสังเกตการณ ตอบสนอง (การลมื ตา ขยับตัว และพูด) และดูการเคล่ือนไหวของทรวงอก หนาทอง ถาพบวา ยงั หายใจอยใู หรบี ใหการชวยเหลือ และขอความชวยเหลือโดยการโทรเรียกรถพยาบาล 1669 แตหากไมตอบสนอง หนาอกหนาทองไมกระเพื่อมขึ้นลง แสดงวา หมดสติและไมหายใจ ตอง ชว ยเหลอื โดยการปมหวั ใจ และการผายปอด 2.3 วิธีการปฐมพยาบาลกรณีสัตว แมง หรอื แมลงท่ีมพี ิษกดั ตอ ย 2.3.1 สนุ ัข/แมว โรคพิษสนุ ขั บา หรอื โรคกลัวนํ้า เปนโรคติดตอรายแรงที่เกิดจากเชื้อเรบีสไวรัส โรคน้เี กดิ ไดใ นสตั วเ ลี้ยงลกู ดว ยนมทกุ ชนดิ ดงั นั้น เมือ่ ถูกสนุ ขั กัดจะตองปฏิบตั ิตามขั้นตอน ดงั น้ี (1)-ชําระลา งบาดแผล ดว ยการฟอกแผลดวยน้ําสะอาดและสบูหลายคร้ัง ใหสะอาดโดยการถูเบา ๆ เทาน้ัน หากแผลลึกใหลางจนถึงกนแผล แลวซับแผลใหแหงดวยผา กอซหรือผาที่สะอาด (ในกรณีน้าํ ลายสุนขั เขาตา ใหใชน ้าํ สะอาดลางตาเทา นน้ั แตลา งหลาย ๆ คร้งั ) (2) พบแพทยเพ่ือดูแลแผล และฉีดวัคซีนปองกันโรคพิษสุนัขบาหรือ โรคกลวั น้ํา-ขอ สังเกต สําหรบั สตั วทเ่ี ปน โรคพิษสุนัขบา จะมีพฤติกรรมเปล่ียนแปลงไปจากเดิม เชน สัตวท่ีมีนิสัยดุรายจะกลายเปนสัตวที่เช่ือง สัตวที่เชื่องจะกลายเปนสัตวดุราย ตื่นเตน กระวนกระวาย สุดทา ยจะเปน อมั พาต และตายในทีส่ ดุ 2.3.2 งูมีพษิ /งูไมมีพษิ พิษจากการถูกงูกัด งูในประเทศไทย แบงเปนงูมีพิษและไมมีพิษ ซึ่งจะมี ลักษณะบาดแผลตางกันคืองูพิษมีเขี้ยวอยูดานหนาของขากรรไกรบนและมีฟน สวนงูไมมีพิษ มีแตร อยฟน ไมม รี อยเขีย้ ว ขั้นตอนการชวยเหลอื เบือ้ งตน การปฐมพยาบาล เปนสิ่งที่ตองกระทําหลังถูกงูกัดทันทีกอนท่ีจะนําสง โรงพยาบาล การปฐมพยาบาลผทู ถ่ี กู งกู ัด มดี ังน้ี (1) รบี นําผปู วยสง โรงพยาบาล ระหวา งนําสงอาจใชเชือก ผา หรือสายยาง รัดแขนหรือขาระหวางแผลงูกัดกับหัวใจเหนือรอยเข้ียว ประมาณ 2 - 4 น้ิว เพ่ือปองกันพิษงู ถูกกัดซึมเขารางกายโดยเร็วในปจจุบันนักวิชาการบางทานไมแนะนําใหรีบทําการใชเชือกรัด และขนั ชะเนาะ เนอ่ื งจากอาจทาํ ใหเกิดผลเสีย คือ การชว ยเหลือลา ชาข้ึน และเส่ียงตอการขาด เลอื ดบรเิ วณแขนหรอื ขา ทาํ ใหพษิ ทําลายเนือ้ เยื่อมากขึ้นดังน้นั ถารัดควรคาํ นึงถึงความเสี่ยงของ การรัดดวย โดยคลายเชือกทกุ ๆ 15 นาที นานครั้งละ 30 - 60 วินาทีจนกวาจะถึงโรงพยาบาล

168 ในกรณที ถ่ี ูกงมู พี ิษตอเลือดกดั ไมค วรรัด เพราะจะทําใหแผลท่ีบวมอยูแลว เสี่ยงตอการเกิดเนื้อตาย และการบวมอาจกดเบยี ดเสน ประสาทและเสนเลือดได (2) ควรลา งบาดแผลใหส ะอาด อยาใชไฟหรือเหล็กรอนจ้ีที่แผลงูกัด และ อยาใชมีดกรีดแผลเปนอันขาด เพราะอาจทําใหเลือดออกมาก โดยเฉพาะอยางยิ่ง ถาถูกงูที่มี พษิ ตอ เลอื ดกดั หรืออาจตดั ถูกเสนเอ็นหรือเสนประสาท รวมทั้งอาจทาํ ใหเ กิดการตดิ เช้อื ได รวมท้ัง ไมแนะนําใหใชปากดูดพิษจากแผลงูกัดเพราะพิษอาจเขาทางเย่ือบุปากไดโดยเฉพาะอยางย่ิง ถา มบี าดแผล ถา รูสึกปวดแผลใหรบั ประทานพาราเซตามอล หามใหแอสไพรินเพราะอาจทําให เลือดออกงา ยข้นึ (3) เคลื่อนไหวแขนหรอื ขาสว นที่ถูกงูกัดใหนอยที่สุด ควรจัดตําแหนงของ สวนที่ถูกงูกัดใหอยูในระดับต่ํากวาหัวใจ เชน หอยมือหรือเทาสวนท่ีถูกงูกัดลงต่ําระหวาง เดนิ ทางไปยังสถานพยาบาลอยา ใหผ ูปวยเดินหรือขยับสวนท่ีถูกกัด เน่ืองจากการขยับตัวจะทํา ใหก ลามเนอ้ื มีการยืดและหดตวั พษิ งูเขา สูกระแสเลือดเร็วข้ึน (4)-ควรตรวจสอบวางอู ะไรกัด และถาเปนไดควรจับหรือตีงูที่กัด และนําสง ไปยงั สถานพยาบาลดว ย (5)-อยาใหผูปวยด่ืมแอลกอฮอล หรือยาดองเหลา หรือรับประทานยา กระตุน ประสาทรวมท้ังชากาแฟ (6)-ถาผูปวยหยุดหายใจจากงูที่มีพิษตอประสาท ใหทําการเปาปากชวย หายใจไปตลอดทางจนกวา จะถงึ สถานพยาบาลทีใ่ กลบ า นท่สี ดุ ขอหาม หา มรับประทานยาและเครื่องด่มื กระตุนหัวใจ ขอ สงั เกต ปลอบโยนใหกําลังใจอยาใหต่ืนเตนตกใจซึ่งจะทําใหหัวใจสูบฉีดโลหิตมากย่ิงขึ้น พิษงูแพรกระจายไดเ ร็วขึน้ ควรนาํ งทู ีก่ ดั ไปพบแพทยเพ่อื สะดวกตอ การวนิ จิ ฉยั และรกั ษา 2.3.3 แมงปอ ง/ตะขาบ ผทู ถ่ี ูกแมงปอ งตอ ยหรอื ตะขาบกัด เมื่อถูกแมงปองตอยจะมีอาการปวดแสบ ปวดรอนอยางรุนแรงบริเวณที่ถูกตอย สําหรับผูที่ถูกตะขาบกัด เข้ียวตะขาบจะฝงลงในเน้ือ ทาํ ใหมองเห็นเปน 2 จุด อยูดานขาง เม่ือถูกตะขาบกัดจะมีอาการบวมแดง และปวด บางราย อาจมไี ข ปวดศรี ษะ คล่นื ไส อาเจียน ขนั้ ตอนการชวยเหลอื เบอ้ื งตน (1) ใชสายรัดหรือขนั ชะเนาะเหนอื บรเิ วณท่ีถูกกัด หรือเหนือบาดแผล เพ่อื ปอ งกนั มิใหพ ิษแพรก ระจายออกไป (2) พยายามทาํ ใหเลอื ดไหลออกจากบาดแผลใหมากท่ีสุด อาจทําไดหลายวิธี เชน เอามอื บบี เอาวตั ถทุ ่ีมรี ูกดใหแผลอยตู รงกลางรูพอดี เลือดจะไดพ าเอาพิษออกมาดวย

169 (3) ใชแ อมโมเนยี หอมหรือทิงเจอรไอโอดี ทาบรเิ วณแผลใหท วั่ (4) ถามอี าการบวมอกั เสบและปวดมาก ใหใชกอนนํ้าแข็งประคบบริเวณแผล เพอื่ ชว ยบรรเทาอาการความเจบ็ ปวดดว ย (5) ถาอาการยงั ไมทุเลาลง ตอ งนําตัวสง โรงพยาบาล เพ่ือใหแพทยตรวจรักษา ตอ ไป 2.3.4 ผงึ้ ตอ แตน ผึ้ง ตอ แตน แมลงเหลานี้มีพิษตอคน เมื่อถูกแมลงเหลาน้ีตอย โดยเฉพาะผ้ึง มันฝงเหล็กในเขาไปในบริเวณที่ตอยและปลอยสารพิษจากตอมพิษออกมา ผูถูกแมลงตอย สวนมากมีอาการเฉพาะท่ี คอื บริเวณทีถ่ กู ตอ ยจะ ปวด บวม แดง แสบ รอน แตบางคนแพมาก ทาํ ใหอาการหายใจลําบาก หัวใจเตนผิดปกติ หอบ คล่ืนไส อาเจียน เจ็บหนาอก มีไข และชัก ความรนุ แรงข้นึ อยูกับภูมิคุมกันของแตละคน และจาํ นวนคร้งั ทถ่ี กู ตอย ข้ันตอนการชว ยเหลอื เบอื้ งตน (1) รบี เอาเหลก็ ในออก โดยระวังไมใหถุงนํ้าพิษท่ีอยูในเหล็กในแตกอาจทํา โดยใชใบมีดขูดออก หรือใชสก็อตเทปปดทาบบริเวณท่ีถูกตอย แลวดึงออกเหล็กในจะติด ออกมาดวย (2) ประคบบริเวณทีถ่ ูกตอยดวยความเย็นเพอื่ ลดอาการปวด (3) ทาครีมลดอาการบวมแดง หรือน้ํายาที่มีฤทธิ์เปนดางออน ๆ ปดแผล เชน แอมโมเนีย นา้ํ ปูนใส (4) ถามอี าการแพเฉพาะท่ี เชน บวม คัน หรือเปน ลมพษิ ใหย าแกแ พ (5) ในกรณที มี่ ีอาการบวมตามหนา และคอ ซ่งึ ทําใหห ายใจไมสะดวกตองรีบ นาํ สง โรงพยาบาลเพื่อรับการรักษาขั้นตอไป 2.4 วิธีการปฐมพยาบาลกรณีหมดสติจากการถกู ทาํ รายรา งกาย การหมดสติ เปน ภาวะท่รี า งกายไมม กี ารตอบสนองตอสิ่งกระตุน สาเหตุเนื่องจาก สมองไดรับการกระทบกระเทือนจากการถูกทํารายรางกายบริเวณศีรษะ ซ่ึงเปนบริเวณท่ีมี เสนเลือดใกลผ ิวช้นั นอก ทําใหเลือดไหลออกมาก แตมีบางกรณีไมมีเลือดไหลออกมาภายนอก ทาํ ใหผ บู าดเจ็บหมดสติ หากไมไ ดร ับการชวยเหลืออาจทําใหเสียชีวิต จึงตองประเมินสถานการณ และการบาดเจ็บ เพื่อใหก ารปฐมพยาบาลเบอ้ื งตนและนําสงโรงพยาบาลเพ่ือรับการรกั ษา ขนั้ ตอนการชวยเหลือผูหมดสติ (1) สํารวจสถานการณบริเวณที่เกิดเหตุอยางรวดเร็ว ถาสถานการณ ปลอดภัยใหต ะโกนเรยี กผหู มดสติ (2) หากไมมีการตอบสนอง ใชมือท้ัง 2 ขางตบไหล เรียกพรอมสังเกตการ ตอบสนอง (การลืมตา ขยับตัว และพูด) และดูการเคล่ือนไหวของทรวงอก หนาทอง ถาพบวา ยังหายใจอยูใหร บี ใหการชวยเหลือ และขอความชวยเหลือโดยการโทรเรียกรถพยาบาล 1669

170 แตหากไมตอบสนอง หนาอกหนาทองไมกระเพื่อมข้ึนลง แสดงวา ผูถูกทํารายหมดสติและไม หายใจ ตองชว ยเหลือผูห มดสติ โดยการทาํ CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) โดยเร็ว ทันทีใหแกผูบาดเจ็บ ซ่ึงจะชวยใหเลือดไดรับออกซิเจนเพิ่มมากข้ึนและมีการไหลเวียนเขาสู สมองและอวยั วะสาํ คญั อ่ืน ๆ กอ นท่จี ะถึงมือแพทยผูเช่ยี วชาญ ทัง้ นี้ ในกรณีท่ีศีรษะ ลําคอหรือ หลงั ของผูบาดเจบ็ ไดร ับการบาดเจ็บดวย ผูใหการปฐมพยาบาล จะตองระมัดระวังไมใหศีรษะ ลําคอหรือหลังของผูบาดเจ็บมีการเคลื่อนไหว ซึ่งทําไดโดยดึงขากรรไกรลางหรือคางของ ผบู าดเจบ็ ไปขางหนาเพ่อื เปด ทางใหอ ากาศเดนิ ทางเขา ไดส ะดวก กจิ กรรมทายเรื่องที่ 2 วิธีการปฐมพยาบาลกรณตี า ง ๆ (ใหผเู รียนไปทาํ กจิ กรรมทายเรอ่ื งที่ 2 ทีส่ มดุ บันทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า) เรอ่ื งท่ี 3 การวดั สญั ญาณชพี และการประเมนิ เบ้อื งตน สัญญาณชพี เปน สงิ่ ที่บงบอกความมีชีวิตของบคุ คล ถาสญั ญาณชพี ปกติ จะบงบอก ถึงภาวะรา งกายปกติ ถาสญั ญาณชีพมกี ารเปล่ียนแปลง สามารถบอกไดถึงการเปลี่ยนแปลงใน การทําหนาทข่ี องรา งกาย ความรุนแรงของการเจบ็ ปวย และความรบี ดวนที่ตองการรกั ษา สัญญาณชีพ หมายถึง สิ่งท่ีแสดงใหทราบถึงการมีชีวิต สามารถสังเกตและ ตรวจพบไดจ ากทชี่ ีพจร อัตราการหายใจ อุณหภูมิรา งกาย และความดันโลหิต ซ่ึงเกิดจากการ ทาํ งานของอวยั วะของรา งกายท่สี ําคัญมากตอชวี ติ ไดแก หวั ใจ ปอด และสมอง รวมถึงการทํางาน ของระบบไหลเวียนโลหิต และระบบหายใจ วตั ถุประสงคข องการวดั สญั ญาณชพี 1.-เพื่อประเมินระดับอุณหภูมิของรางกาย อัตราการเตน ลักษณะชีพจรการ หายใจ และความดนั โลหติ 2. เพอ่ื สังเกตอาการทวั่ ไปของผปู ว ย และเปนการประเมนิ สภาพผปู ว ยเบ้ืองตน ขอบง ชี้ของการวัดสัญญาณชพี 1. เมื่อแรกรบั ผูปว ยไวใ นโรงพยาบาล 2. วัดตามระเบียบแบบแผนท่ีปฏิบัตขิ องโรงพยาบาลหรอื ตามแผนการรกั ษาของ แพทย 3. กอนและหลังการผา ตดั 4. กอ นและหลงั การตรวจวินจิ ฉยั โรคทตี่ องใสเครือ่ งมือตรวจเขาไปภายในรา งกาย 5. กอ นและหลังใชยาบางชนิดที่มผี ลตอหวั ใจและหลอดเลือด 6. เมอ่ื สภาวะทั่วไปของรางกายผปู วยมกี ารเปลีย่ นแปลง เชน ความรสู กึ ตัวลดลง หรอื ความรนุ แรงของอาการปวดเพ่มิ ขึ้น

171 7. กอนและหลังการใหการพยาบาลที่มีผลตอสัญญาณชีพ สัญญาณชีพ ประกอบดว ย ชีพจร อัตราการหายใจ อณุ หภูมิรา งกายและความดันโลหติ มีรายละเอยี ดดังนี้ 7.1 ชีพจรเปน การหดและขยายตวั ของผนงั หลอดเลือด ซึ่งเกิดจากการบีบตัว ของหัวใจ จังหวะการเตนของเสนเลือดจะสัมพันธกับการเตนของหัวใจ การวัดอัตราการเตน ของหัวใจ วัดนับจากการใชน ้ิวกลางและน้ิวชี้คลําการเตนของหลอดเลือดแดงตรงดานหนาของ ขอมือ (ดา นหวั แมมือ) ท่ีอยูต่ํากวา ฐานของนิ้วหัวแมมือ ประมาณ 60 – 100 ครั้งตอ นาที 7.2 อตั ราการหายใจ การหายใจเปนการนําเอาออกซเิ จนเขา สรู า งกายและนาํ คารบอนไดออกไซดออกจากรางกาย การวัดอัตราการหายใจดูจากการขยายตัวของชองอก ประมาณ 12 – 20 ครัง้ ตอนาที 7.3 อุณหภูมิรา งกายเปนระดับความรอนของรา งกาย ซึ่งเกิดจากความสมดุล ของการสรางความรอนของรางกายและการสูญเสียความรอนของรางกาย มีหนวยเปนองศา- เซลเซียส (°C) หรือองศาฟาเรนไฮต (°F) ซ่ึงจะไมคอยเปล่ียนแปลงมากนักถึงแมอุณหภูมิ ภายนอกอาจจะเปลย่ี นแปลง คาปกติ ประมาณ 37 องศาเซลเซยี ส +/- 0.5 องศาเซลเซยี ส 7.4 ความดันโลหิต เปนแรงดันของเลือดท่ีไปกระทบกับผนังเสนเลือดแดง มหี นวยเปนมลิ ลเิ มตรปรอท (มม.ปรอท หรือ mm.Hg.) ความดันโลหิตใชตรวจวัดจากเครื่องวัด คนปกติจะมคี วามดนั โลหติ ประมาณ 90/60 - 120/80 มิลลิเมตรปรอท กจิ กรรมทายเรอื่ งท่ี 3 การวัดสญั ญาณชีพและการประเมินเบอ้ื งตน (ใหผูเรยี นไปทํากิจกรรมทายเร่อื งท่ี 3 ทีส่ มดุ บันทึกกิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชุดวิชา) เร่ืองที่ 4 วธิ ีการชว ยชวี ติ ข้ันพน้ื ฐาน การชวยชีวิตขั้นพ้ืนฐาน (Cardiopulmonary Resuscitation : CPR) เปน การชวยเหลือผูบาดเจ็บ เมื่อเกิดภาวะหัวใจหยุดเตนกะทันหัน เพ่ือนําออกซิเจนเขาสูรางกาย และชวยใหโลหิตมีการไหลเวียนไปเล้ียงเน้ือเย่ือตาง ๆ ของรางกาย จนกระทั่งระบบตาง ๆ กลับมาทําหนา ท่ไี ดเปนปกติ สาเหตุที่ทําใหเกิดภาวะหยุดหายใจ และหัวใจหยุดเตนกะทันหัน ไดแก หัวใจ ขาดเลอื ด ไฟฟาดูด ไดรบั สารพษิ จมน้าํ อุบตั ิเหตตุ าง ๆ เปนตน อาการของผูที่ตองไดรับการชวยเหลือ โดยการทํา CPR คือ หมดสติ หยุดหายใจ หรอื มีการหายใจผิดปกติ (Gasping)

172 ขั้นตอนการชว ยชวี ติ ขน้ั พืน้ ฐาน (Cardiopulmonary Resuscitation : CPR) 1. สํารวจสถานการณ สาํ รวจสถานการณบ ริเวณทเ่ี กิดเหตอุ ยางรวดเร็ว ถาสถานการณปลอดภัยให ตะโกนเรยี กผบู าดเจบ็ 2. หากไมมกี ารตอบสนอง ใชมอื ทง้ั 2 ขางตบไหล เรียกพรอมสงั เกตการตอบสนอง (การลืมตาขยับตัว และพูด) และดูการเคล่ือนไหวของทรวงอก หนาทอง พบวาหนาซีดไมมีการ ตอบสนอง หนาอก หนาทองไมเคลอ่ื นไหว แสดงวาหมดสติ ไมหายใจ ใหต ะโกนขอความชว ยเหลอื 3. ขอความชว ยเหลือ ถาผูบาดเจ็บหมดสติไมหายใจ ใหขอความชวยเหลือ โทรศัพทแจง 1669 (ศูนยนเรนทร) 4. การกระตนุ หัวใจ โดยการกดหนา อก 30 ครั้ง (1) ตําแหนง : ก่ึงกลางหนาอก (2) กดดว ย : สันมอื 2 ขา งซอ นกัน (3) กดลกึ : 5–6 เซนตเิ มตร (4) กดเร็ว : 100–120 ครั้ง/นาที และตอ งผอนมือใหทรวงอกคืนตัวกอน กดครั้งตอ ไป (5) จํานวน : 30 คร้งั (6) ออกแรงกดจากลําตัวโดยมีสะโพกเปนจุดหมุน กดในแนวต้ังฉากกับพ้ืน ขอศอกเหยียดตรง เวลาในการกดและผอนตองเทากัน กดแรงและกดเร็วเปนจังหวะ (Push Hard – Push Fast) 5. การผายปอด และการชวยหายใจ 5.1 การชวยหายใจโดยวิธีเปาปาก ใหผูปวยนอนหงาย วางศีรษะใหตํ่ากวาไหล เล็กนอย และใหแหงนศีรษะไปขางหลังเทาที่จะทําได เพ่ือใหทางเดินหายใจของผูปวยโลง ล้ินมาจุกที่คอหอย ใชมือหนึ่งบีบจมูกของผูปวย ใชนิ้วหัวแมมือของอีกมือหน่ึงแหยเขาไป ในปากผูป วยเพอ่ื ดึงคางใหอา ออก หายใจเขา ลกึ ๆ อาปากใหกวาง ๆ เอาปากประกบกบั ปากผปู ว ย ใหแนนแลวเปาลมเขาไปในปากผูปวย ดูวาหนาอกผูปวยพองข้ึนหรือไม ถาพองขึ้นแสดงวา ลมเขาไปในปอดไดดี ถอนปากที่ประกบออกเพื่อใหผูปวยไดหายใจออกเอง เม่ือผูปวยหนาอก ยบุ ลง ก็เปาลมเขาไปในปากผูปวยอีก ทําเชนนี้ไปเรื่อย ๆ ประมาณ 15 - 20 คร้ังตอนาทีจนกวา ผูปวยจะหายใจไดเ อง ระหวา งปฏบิ ตั ใิ หศรี ษะผปู ว ยแหงนไปขา งหลงั ตลอดเวลา

173 5.2 การชวยหายใจโดยวิธีเปา จมูก ใหผปู ว ยอยใู นทาเชนเดียวกับวิธีชวยหายใจ ดวยวธิ เี ปาปาก แตใชมือขา งหนึ่งดันคางผปู ว ยใหปากปดสนิท หายใจเขาลึก ๆ เอาปากประกบ ลงไปบนจมูกผูปวยใหแนบสนิท แลวเปาลมเขาไป ดูวาหนาอกผูปวยพองขึ้นหรือไม ถา พองขนึ้ แสดงวา ลมเขา ไปในปอดไดด ี ถอนปากออกแลวใชมือจับคางผูปวยใหอาออก เพื่อให ผปู ว ยหายใจออกไดท างปาก เม่ือผูปวยหนาอกยุบลง ก็เปาลมไปทางจมูกเชนเดิมอีก ทําเชนนี้ ไปเรื่อย ๆ จนกวา ผปู วยจะหายใจไดเอง 5.3 การชวยหายใจโดยการยกแขนและกดทรวงอก ใหผูปวยอยูในทา เชนเดียวกับสองวิธีแรก พับแขนผูปวยเขาหากันไวบนอก น่ังคุกเขาอยูเหนือศีรษะผูปวย จบั ขอมือผูปวยทง้ั 2 ขา ง ขา งละมอื โยตวั ไปขางหนาเหยียดแขนตรงกดลงไปตรงมือของผูปวย ซงึ่ จะเทากบั กดทรวงอกของผปู วยใหหายใจออกขับเอานาํ้ ออกมา แลวโยต วั ไปขา งหลงั พรอมกับ จับแขนผูปวยท้ัง 2 ขางดึงแยกขึ้นไปขางบนใหมากที่สุดเทาที่จะทําไดจะทําใหปอดผูปวยขยายตัว ทาํ ใหอากาศไหลเขาไปได ทําเชน นไี้ ปเรอ่ื ย ๆ จนกวาผูป ว ยจะหายใจไดเ อง 5.4 การชวยหายใจโดยการแยกแขนและกดหลัง ใหผูปวยนอนควํ่า ใหแขน ของผูปว ยทงั้ 2 ขา งพบั เขาหากัน หนุนอยใู ตค าง นัง่ คกุ เขาอยเู หนือศีรษะผูปวย วางฝามือลงบนหลัง ของผปู ว ยใตตอ กระดูกสะบัก ขา งละมือ โดยใหหัวแมม ือมาจดกัน กางนิ้วมือทั้ง 2 ขา งออก โนมตวั ไปขา งหนา แขนเหยียดตรงใชน้ําหนักตัวกดลงบนแผนหลังของผูปวย ซึ่งจะเทากับกดทรวงอก ของผปู ว ยใหห ายใจออก ขบั เอานํ้า (ถาม)ี ออกมาจากน้ียายมือท้ัง 2 ขางมาจับตนแขนผูปวยแลว

174 โยต ัวกลับพรอ มกับดึงขอศอกของผูปวยมาดวย จะทําใหปอดผูปวยขยายตัว ทําใหอากาศไหล เขา ไปได ทําเชนนี้เรอ่ื ย ๆ ไปจนกวาผูปวยจะหายใจไดเอง ถาการชวยหายใจกระทําไดถูกตอง ดงั กลาว และหัวใจของผูปว ยยังเตนอยูตลอดเวลาผูปวยจะดูแดงข้ึน และอาจกลับมาหายใจได เปนปกตอิ กี ขอ สังเกต (1) การกดหนาอกใหกดตอเนื่อง ระวังอยาหยุดกดหรืออยาใหมีการเวนระยะ การกด (2) การกดหนาอกแตล ะครงั้ ตอ งมกี ารปลอ ยใหท รวงอกกลับคืนสูสภาพเดิมกอน (แตไ มย กสันมอื ขน้ึ พนจากทรวงอก) แลวจึงกดครัง้ ตอไป เมือ่ หวั ใจถูกกดดว ยความลกึ 5 – 6 เซนติเมตร ความดันในชองอกจะเพ่ิมข้ึนทํา ใหม ีเลอื ดสูบฉดี ออกจากหวั ใจ และไหลเวยี นไปเลย้ี งสมองและอวยั วะอืน่ ๆ เมื่อหัวใจคลายตัวกลับสูสภาพเดิมในระหวางการกดหนาอก และความดัน ในชองอกลดลงเลือดจะไหลกลับสูหัวใจและปอด เพื่อรับออกซิเจนท่ีเปาเขาไปจากการชวย หายใจ และพรอมท่จี ะสบู ฉดี ครั้งใหมตอ ไป กจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 4 วิธีการชวยชีวิตขน้ั พืน้ ฐาน (ใหผูเรยี นไปทํากจิ กรรมทายเรอื่ งที่ 4 ทส่ี มุดบนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า)

175 หนว ยการเรยี นรทู ี่ 12 การเดนิ ทางไกล อยคู า ยพกั แรม และชีวติ ชาวคาย สาระสาํ คญั การเดินทางไกล เปนการเดินทางของลูกเสือ จากกองลูกเสือ หรือกลุมลูกเสือ ไปทํากจิ กรรมตาง ๆ ในสถานที่ใดท่ีหน่ึง ซึ่งนายหมูลูกเสือ และผูกํากับลูกเสือรวมกันกําหนด เพอ่ื ใหสมาชกิ ไดเ กิดการเรยี นรรู ว มกนั ปฏิบตั กิ ิจกรรมรวมกัน ใชชีวติ รวมกัน แลกเปล่ียนเรียนรู ประสบการณรวมกัน โดยมีระบบหมูลูกเสือเปนหลักในการทํากิจกรรมเสริมสรางคุณธรรม และอุดมการณลูกเสือ มีความเปนพ่ีนองกัน และพัฒนาความเปนพลเมืองดี ตามทักษะของ ลูกเสือ ท้ังน้ี เพื่อฝกความอดทน ความสามัคคี ความมีวินัย และความเปนระเบียบเรียบรอย ตลอดจนรจู กั การเตรยี มความพรอ มในการใชชีวิตกลางแจง การอยูค า ยพักแรม เปนการไปพักแรมในสถานที่ตาง ๆ และนําสิ่งท่ีไดจากการ เรียนรูท้ังภาคทฤษฎี และภาคปฏิบัติ โดยมีกระบวนการถายทอดความรู และการแลกเปล่ียน ประสบการณตลอดจนการเสริมสรางพัฒนาทักษะลูกเสือ รวมทั้งการฝกกระบวนการคิด วิเคราะห และสรางสรรคส งิ่ ที่เปน ประโยชน และสมั พนั ธก ับวิถชี ีวติ ชีวิตชาวคาย เปนกิจกรรมเสริมสรางลักษณะนิสัยท่ีดีในการใชชีวิตรวมกันทํา กิจกรรมรวมกัน มีความเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน มีการพัฒนาทักษะชีวิต ทักษะการประกอบ อาชีพแบบชาวคาย ทักษะการใชอุปกรณ เครื่องมือเคร่ืองใชท่ีจําเปนในการอยูคายพักแรม รวมทั้งการเสริมสรางคุณธรรมในตนเอง โดยมีคําปฏิญาณและกฎของลูกเสือ เปนหลักใน การดาํ รงชวี ิตชาวคา ย การจัดการคายพกั แรม เปนการกาํ หนดตาํ แหนง ทจ่ี ะสรางเต็นท ครัว สุขาภิบาล ราวตากผา ใหเหมาะสมกบั สถานทต่ี งั้ คายพักแรม ดังนนั้ ตอ งศึกษาสภาพภมู ปิ ระเทศ คาดคะเน ความเหมาะสมของพืน้ ที่ แหลง นํ้า เสนทางคมนาคม และความปลอดภยั จากผูกอ การราย ตวั ชี้วัด 1. อธิบายความหมายของการเดินทางไกล 2. อธบิ ายความหมายของการอยูคา ยพักแรม 3. อธบิ ายการใชเครือ่ งมือสาํ หรับชีวิตชาวคา ย 4. อธิบายวิธีการจัดการคา ยพกั แรม

176 ขอบขายเน้ือหา เร่ืองท่ี 1 การเดนิ ทางไกล 1.1 ความหมายของการเดินทางไกล 1.2 วตั ถุประสงคของการเดนิ ทางไกล 1.3 หลักการของการเดินทางไกล 1.4 การบรรจุเคร่อื งหลงั สาํ หรบั การเดนิ ทางไกล เร่ืองท่ี 2 การอยูคา ยพักแรม 2.1 ความหมายของการอยคู ายพกั แรม 2.2 วัตถุประสงคของการอยูคายพกั แรม 2.3 หลกั การของการอยูค า ยพกั แรม เร่ืองท่ี 3 ชวี ิตชาวคา ย 3.1 เครอ่ื งมอื เคร่ืองใชท ่ีจาํ เปนสําหรับชีวติ ชาวคา ย 3.2 การสรางครัวชาวคา ย 3.3 การสรา งเตาประเภทตา ง ๆ 3.4 การประกอบอาหารแบบชาวคา ย 3.5 การกางเต็นท และการเก็บเต็นทช นิดตา ง ๆ เรอ่ื งท่ี 4 วธิ ีการจัดการคายพักแรม 4.1 การวางผงั คา ยพกั แรม 4.2 การสุขาภบิ าลในคา ยพักแรม เวลาทีใ่ ชในการศกึ ษา 6 ชว่ั โมง ส่ือการเรียนรู 1. ชุดวิชาลูกเสือ กศน. รหสั รายวิชา สค32035 2. สมดุ บนั ทึกกิจกรรมการเรยี นรูประกอบชดุ วชิ า 3. ส่อื เสริมการเรยี นรูอ ่นื ๆ

177 เร่อื งที่ 1 การเดนิ ทางไกล 1.1 ความหมายของการเดินทางไกล การเดินทางไกล หมายถึง การเดินทางของลูกเสือจากกองหรือกลุมลูกเสือ เพ่ือไปทํากิจกรรมทใี่ ดทห่ี นึ่ง โดยมผี ูก าํ กบั และนายหมูลูกเสอื เปน ผกู ําหนดรว มกนั เพือ่ นาํ ลูกเสือ ไปฝกทักษะวิชาการลูกเสือเพ่ิมเติม ใหรูจักการใชชีวิตกลางแจงและสัมผัสกับธรรมชาติ อยางใกลชิด โดยลูกเสือไดใชความสามารถของตนเอง การเดินทางไกลของลูกเสือสามารถ เดนิ ทางดวยเทา เรอื หรอื จกั รยานสองลอ รวมถงึ รถยนตอีกดว ย 1.2 วตั ถุประสงคของการเดินทางไกล มดี ังนี้ 1) เพอื่ ฝกความอดทนความมรี ะเบยี บวินัยและเสริมสรางสุขภาพอนามยั ใหแ ก ลูกเสือ 2) เพอ่ื ใหล ูกเสือมีเจตนารมณ และเจตคตทิ ่ดี ีรจู ักชวยตนเองและรูจ กั ทํางาน รว มกบั ผูอนื่ 3) เพ่อื ใหมโี อกาสปฏบิ ัตติ ามคติพจนของลูกเสอื และมโี อกาสบริการตอ ชมุ ชน ที่ไปอยูคา ยพกั แรม 4) เพื่อเปน การฝกและปฏิบตั ิตามกฎของลูกเสอื 1.3 หลักการของการเดนิ ทางไกล การเดินทางไกล ใชร ะบบหมู เพื่อฝกความอดทน ความสามัคคี ความมีระเบียบวินัย การชว ยเหลือซ่ึงกนั และกนั รจู กั การระมดั ระวังตัวจากอุบัติเหตุขณะเดินทาง และการเตรียมตัว ในการเดินทางใหไดใชชีวติ กลางแจง 1.4 การบรรจุเครอื่ งหลงั สําหรบั การเดนิ ทางไกล เปนกิจกรรมหนึ่งของลูกเสือ ซึ่งลูกเสือจะตองมีการเตรียมการเร่ืองเครื่องหลัง ใหพรอ มเหมาะสมกบั เดินทางไกลไปแรมคืน ซ่ึงอุปกรณที่จะจัดเตรียม คือ อุปกรณเฉพาะบุคคล หรืออุปกรณประจําตัวที่จําเปนจะตองเตรียมพรอมกอนกําหนดเดินทางควรมีน้ําหนักไมมากนัก มดี งั น้ี 1) เครอ่ื งแตง กาย ไดแก เคร่อื งแบบลูกเสือและเครื่องหมายประกอบเคร่ืองแบบ คือ หมวก ผา ผูกคอ เสอ้ื กางเกงหรอื กระโปรง เข็มขดั ถงุ เทา รองเทาหรอื ชดุ ลําลอง หรอื ชุดสุภาพ ชุดกีฬา ชดุ นอน 2) เครือ่ งใชประจําตัว ไดแก สบู แปรงสฟี น ยาสีฟน ผาเช็ดตัว ผาขาวมา ผาถุง ไฟฉาย ขันน้ํา รองเทา แตะ จาน ชาม ชอ น ยากนั ยงุ ยาขัดโลหะ เชอื ก หรือยาง สําหรับผูกหรือ รดั อปุ กรณเลก็ ๆ นอ ย ๆ ถุงพลาสตกิ สําหรับใสเสอ้ื ผาทใ่ี ชแ ลวหรอื เปยกชน้ื 3) ยาประจาํ ตัว หรืออุปกรณปฐมพยาบาล 4) อุปกรณประกอบการเรียนรู และการจดบันทึกกิจกรรม เชน สมุด ปากกา ดินสอ แผนท่ี เขม็ ทิศ

178 5) อุปกรณท ่ีจาํ เปน ตามฤดูกาล เชน เสอื้ กนั ฝน เสื้อกนั หนาว 6) อปุ กรณเ ครอ่ื งนอน เชน ผา หม ถุงนอน 7) อปุ กรณท่ีประจํากายลูกเสอื เชน ไมงา ม กระตกิ นา้ํ เชือกลกู เสอื ขอ แนะนําในการบรรจเุ คร่ืองหลัง เครือ่ งหลงั คอื ถุงหรอื กระเปาสําหรับใสสิ่งของตาง ๆ และใชสะพายหลัง เพ่ือให สามารถนําสิ่งของไปยังสถานที่ตาง ๆ ไดอยางสะดวก เคร่ืองหลังจึงเปนส่ิงสําคัญ และมีความ จาํ เปน มากสําหรับกจิ กรรมการเดนิ ทางไกล เพราะลูกเสือตองใชบรรจุอุปกรณประตัว อุปกรณ ประจําหมู ซง่ึ ตองนําไปใชใ นการอยูค า ยพักแรม การบรรจุส่ิงของลงในถุงเคร่ืองหลัง หรือกระเปา มีขอแนะนาํ ดังน้ี 1) ควรเลือกเคร่อื งหลังทม่ี ีขนาดพอเหมาะไมเลก็ หรือใหญจ นเกินไป 2) ควรบรรจสุ ่งิ ของท่ีมีนา้ํ หนกั มากหรือสง่ิ ของท่ีใชภายหลังไวขางลาง สวนสิ่งของ ท่ใี ชก อนหรอื ใชร บี ดว น เชน ไฟฉาย เสื้อกันฝน ไมข ีดไฟ ใหไ วขางบนสุดของเคร่ืองหลังซึ่งสามารถ นาํ ออกมาใชไดอยา งสะดวก 3) ควรบรรจุส่งิ ของนุม ๆ เชน ผาเช็ดตัว ผาหม เส้ือผาใสในเคร่ืองหลังตรงสวนที่ จะสมั ผัสกบั หลงั ของลกู เสือเพ่อื จะไดไมเ จบ็ หลงั ขณะเดินทาง 4) สิ่งของบางประเภท เชน ยารักษาโรค ขาวสาร เปนตน ควรใสถุงผาหรือ ถงุ พลาสตกิ กอน แลวจึงบรรจุลงเครื่องหลัง 5) ในกรณีท่ีถงุ นอน และผา หม บรรจุเคร่อื งหลังไมได ใหผูกถุงนอนและผาหมนอน ของลูกเสอื ไวนอกเคร่อื งหลัง คลมุ ดวยพลาสติกใสเพือ่ กนั เปยกนาํ้ 6) เครือ่ งหลงั ที่ลกู เสือนําไปตอ งไมห นักจนเกินไป เพราะถาหนักเกินไปจะทําให ลูกเสือเหนื่อยเร็ว นํ้าหนักของเคร่ืองหลังควรหนักไมเกิน 1 ใน 5 ของนํ้าหนักตัวลูกเสือ เชน ถา ลกู เสือหนัก 50 กโิ ลกรมั เครือ่ งหลงั ควรหนกั ไมเกนิ 10 กิโลกรัม เปนตน ปจจุบันเคร่ืองหลัง ท่ีใชบรรจุส่ิงของนั้นมีหลายชนิดแลวแตลูกเสือจะเลือกใช เชน กระเปา ยาม หรือเป ลูกเสือ ควรเลือกใชเคร่ืองหลังที่มีลักษณะคลายเป เพราะมชี อ งสําหรับบรรจุสิ่งของหลายประเภท กจิ กรรมทา ยเรื่องท่ี 1 การเดนิ ทางไกล (ใหผูเรียนไปทํากจิ กรรมทา ยเรอ่ื งที่ 1 ทสี่ มดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

179 เรื่องที่ 2 การอยูคายพักแรม 2.1 ความหมายของการอยคู ายพกั แรม การอยูคายพักแรมลูกเสือ คือ องครวมของการเรียนรูท้ังภาคทฤษฎีและ ภาคปฏบิ ตั ิ โดยมีนวัตกรรมและขบวนการถา ยทอด การทดสอบ การเสรมิ สรา งพฒั นาการใหแก ลูกเสือในทุกระดับ โดยการนําลูกเสือออกจากที่ตั้งปกติไปพักแรมคืนตามคายลูกเสือตาง ๆ รวมทง้ั สถานที่ท่ีมอี งคป ระกอบทีเ่ หมาะสมกบั การจัดกจิ กรรมลูกเสือ เชน วนอุทยาน ชายทะเล เปนตน โดยมีแผนการอยูคายพักแรมในแตละครั้งสอดคลองกับการเรียนการสอนกิจกรรม ลูกเสือในเวลาปกติ 2.2 วัตถปุ ระสงคของการอยคู า ยพักแรม มดี ังนี้ 1) เพ่อื ใหลกู เสอื ทบทวนส่งิ ท่ไี ดเรียนรูจากทฤษฎี และการฝก ปฏบิ ตั ิ 2) เพ่อื เปน การฝกทกั ษะทางลกู เสอื ใหม ีระเบียบวนิ ัย มีเจตคติ มีคานยิ มทดี่ งี าม 3) เพื่อใหล ูกเสอื ปฏบิ ตั ติ ามคําปฏญิ าณและกฎของลกู เสอื 2.3 หลกั การของการอยคู า ยพกั แรม มดี งั นี้ 1) ยดึ หลักการมีสวนรว ม โดยใหผ บู งั คบั บัญชาลูกเสือ ลกู เสือ และชุมชน มีสวนรวม ในการจดั กิจกรรม 2) ใชก ระบวนการเรยี นรูท่ีเนน ลูกเสือเปนสําคัญ มีทักษะในการแสวงหาความรู จากแหลงเรียนรใู นชมุ ชน 3) ใชกระบวนการกลุมในการจัดประสบการณการเรียนรู ฝกใหคิดวิเคราะห สรางสรรค ที่เปน ประโยชนและสัมพนั ธกบั วถิ ีชวี ิต 4) มีกิจกรรมวิชาการและกิจกรรมนันทนาการท่ีใหลูกเสือไดรับความรู และ ความสนุกสนาน ทาํ งานรว มกนั เปนกลุม เพอ่ื เสรมิ สราง ความสามัคคี มนษุ ยสมั พันธ ความเปนผนู าํ 5) ตอ งคาํ นงึ ถึงความปลอดภัยในดานตาง ๆ ระหวางการทํากจิ กรรม กิจกรรมทายเร่อื งท่ี 2 การอยคู ายพกั แรม (ใหผ เู รยี นไปทํากจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 2 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

180 เรือ่ งที่ 3 ชีวติ ชาวคา ย ชีวติ ชาวคาย เปนกิจกรรมสรา งนิสัย การบําเพ็ญประโยชน รูจักการปรับตัวเขา หากนั และการอยูรวมกันอยางมีความสุข โดยการฝกปฏิบัติตนดวยการทํางานรวมกันเปนหมู รูจักยอมรับในบทบาทหนาท่ีซ่ึงกันและกัน ฝกการเปนผูนํา ผูตาม ฝกใหรูจักชวยเหลือตนเอง เมอื่ มีเหตุการณคับขัน รูจักการดํารงชีพกลางแจงโดยไมน่ิงเฉย เชื่อฟงกฎกติกาอยูในระเบียบ อยา งเครง ครดั สรางเสรมิ คณุ ธรรม สรางความมีวนิ ัย ชวี ติ ชาวคาย ประกอบดวย 1. เคร่ืองมือ เครือ่ งใช ทจี่ ําเปน สาํ หรบั ชีวิตชาวคาย 2. การสรางครวั ชาวคาย 3. การสรางเตาประเภทตาง ๆ 4. การประกอบอาหารแบบชาวคาย 5. การกางเต็นท และการเกบ็ เต็นทช นิดตา ง ๆ 3.1 เครอื่ งมือ เครื่องใช ทจี่ าํ เปนสําหรบั ชีวติ ชาวคาย เคร่ืองมือ เคร่ืองใช สําหรับการอยูคายพักแรม มีหลากหลายประเภทแยกตาม ลักษณะของการใชงาน แบงออกเปน ของมีคม ไดแก มีด ขวาน เล่ือย เคร่ืองมือที่ใชสําหรับขุด ไดแก จอบ เสียม พลั่ว พล่ัวสนาม และเครื่องมือท่ีใชสําหรับตอก ไดแก คอน โดยแยกเก็บ ตามประเภท และลักษณะการใชงาน เพื่อความสะดวกในการหยิบใชงาน และความเปนระเบียบ เรียบรอ ย มีด คือ เคร่ืองมือชนิดแรก ๆ ท่ีมนุษยประดิษฐขึ้นเพื่อใชในชีวิตประจําวัน มาอยางยาวนานเก่ียวของสัมพันธกับแทบทุกกิจกรรมในการดําเนินชีวิตมีดเปนเครื่องมือ ตัดเฉือนชนิดมีคม สําหรับใชสับหั่นเฉือนปาดบางชนิดอาจมีปลายแหลมสําหรับกรีดหรือแทง มักมขี นาดเหมาะสมสาํ หรบั จับถอื ดว ยมือเดยี ว ขวาน เปนเครื่องมือท่ีทําดวยเหล็กมีสันหนาใหญใชในการตัดไม ฟนไม ผาไม ตอกไม รวมไปถงึ การใชเ ปน อาวุธ โดยทั่วไปขวานจะประกอบดวยสองสวนหลัก คือ สวนหัว และสวนดามจับ โดยขวานจะมีทั้งแบบทีด่ า มยาว และแบบดา มสัน้ ข้นึ อยกู บั งานท่ใี ช การดแู ลรกั ษามดี และขวาน 1) ไมควรวางมดี หรือขวานไวกับพ้นื เพราะจะเปนอันตรายตอ ผูอ่นื ถา เผลอไปเหยียบ รวมทัง้ จะทําใหคมมีดและขวานเปน สนมิ ได 2) อยาใชมีดหรือขวานห่ันถากวัตถุที่แข็งเกินไป เพราะอาจทําใหหมดคมหรือ อาจบ่นิ เสียหายได 3) ไมค วรเอามีดหรอื ขวานลนไฟหรือหั่นสบั สิง่ ทก่ี าํ ลงั รอ นเพราะจะทําใหท อ่ื งา ย

181 4) หลงั จากใชมดี หรอื ขวานเสร็จแลวตองลางใหสะอาดเช็ดใหแหงทาน้ํามันแลว เก็บเขาท่ีใหเ รยี บรอย ถา เปนมดี หรอื ขวานทม่ี ีปลอกมหี นา กากควรสวมปลอกหรือหนากากกอน แลว นําไปเก็บ 5) เม่ือคมมีดหรอื คมขวานทอ่ื ควรลับกบั หนิ ลบั มีดหรือหินกากเพชร 6) ถาดามมีดหรือดามขวานแตกราวตองรีบซอมแซมใหอยูในสภาพดีกอนนําไปเก็บ หรือนําไปใชง าน วิธถี อื มดี และขวานใหป ลอดภยั 1) ตองหันดานคมของมดี หรือขวานออกนอกตวั 2) เวลาแบกขวานตองระวงั อยาใหคมขวานหอ ยลงหรือหนั เขา หาตวั 3) ถา เปนขวานขนาดเล็กเวลาถือใหจบั ทีต่ ัวขวานปลอยดามขวานช้ีลงพ้ืนหันคม ขวานไปทางดา นหลัง วิธีสงมีดและขวานใหป ลอดภยั 1) การสงมีดผูสงจับสันมีดหันคมมีดออกนอกตัวหรือหันดานคมลงพื้นสงดามมีด ใหผจู บั 2) การสง ขวานผูสงจับปลายดามขวานหอยตัวขวานลงใหคมขวานหันไปดานขาง ผูร ับตอ งจับดามขวานใตม อื ผสู ง เล่ือย เปนเล่ือยสําหรับงานไมโดยท่ัวไป ทําดวยโลหะแผนบาง มีฟนเปนซ่ี ๆ โดยฟนของซเ่ี ล่ือยมคี วามแตกตางกนั ตามความเหมาะสมกบั การใชงาน การดแู ลรกั ษา 1) หลงั จากการใชงานใหคลายใบเล่ือยออกเล็กนอย เพอ่ื ยดื อายใุ บเลอื่ ยใหใชง าน ไดย าวนานขน้ึ 2) ใชแปรงปดทําความสะอาดทุกสวน ทาดวยนํ้ามัน แลวเก็บไวในที่เก็บหลัง การใชงาน จอบ เปน เคร่อื งมือขุดเดิน ที่มีน้ําหนักปานกลางและมีความทนทานสูง จอบใช ในการขดุ ดินแขง็ ๆ และขดุ หลุมใหมีขนาดกวา งและลึกได ลกั ษณะเดนของจอบ คือ มีใบที่แบน กวางและคม สามารถเจาะผานพื้นดินหรือกอนดินทแี่ ขง็ ๆ ใหแ ยกขาดออกจากกันไดโ ดยงาย การดแู ลรกั ษา หลงั จากการใชท ุกครั้งควรลา งทาํ ความสะอาดดวยน้ํา เพ่ือกําจัดดินที่ติดตามใบ จอบ และคมจอบใหห มดเสยี กอ น จากนน้ั ใหใชผ าเชด็ ใหแหง แลวทานํ้ามันกันสนิมและเก็บเขา ท่ใี หเรยี บรอย เสียม เปนเครื่องมือขุดดิน ท่ีมีน้ําหนักเบาที่สุดในบรรดาเครื่องมือขุดดิน ทุกชนิดดวยรูปทรงที่เล็กมีนํ้าหนักเบา จึงไมกินแรงผูใช เสียมจึงมีบทบาทสําคัญในงาน ดา นการเกษตรทุกชนดิ จึงพดู ไดวาเสยี มเปนเครอื่ งมือการเกษตรท่มี าคูกับจอบ เพราะสิ่งท่ีจอบ

182 ทําไดเสียมก็สามารถทําได เชน การขุดดิน ขุดลอก เปนตน แตสิ่งท่ีเสียมทําไดน้ันจอบ ไมสามารถทําไดก็คือการขุดหลุมที่ลึกและแคบ และการขุดดินในที่แคบ ๆ ท่ีตองใช ความระมดั ระวงั สูง เชน การขดุ ลอมตนไมขนาดเลก็ และการขุดหนอกลวย เปนตน การดูแลรักษา หลังจากการใชง านทุกครงั้ ควรลางทําความสะอาดดว ยน้ํา เพอ่ื กาํ จัดดินท่ีติดปลาย เสยี มใหห มดเสยี กอน จากนน้ั กใ็ ชผา เช็ดใหแหง ทาน้ํามันกันสนมิ แลว หาทีเ่ ก็บเขาท่ีใหเรียบรอ ย พลั่ว เปนเครื่องมือใชในการตักดิน หรือตักทรายที่ความละเอียดมาก หรือเปน กอนที่ไมใหญนัก พล่ัวมีน้ําหนักพอ ๆ กับเสียม แตมีใบที่กวางและบางกวาเสียมและจอบ เลก็ นอ ย คมของพลั่วไมไดมีไวใชในการขุดหรือเจาะ แตมีไวในการตักหรือโกย เศษทราย เศษดิน หรือเศษวัชพชื ที่ไดท าํ การกวาดรวม ๆ กันไวเปน กอง ๆ เรียบรอยแลว เพื่อตักไปใสถุงปุย หรือ บุง กีห๋ รือถงั ขยะ เพื่อเพม่ิ ความรวดเร็วในการจัดเกบ็ และทาํ ความสะอาด การดแู ลรกั ษา หลงั จากการใชท ุกครัง้ ควรลา งทาํ ความสะอาดดวยนํ้า เพ่ือกําจัดเศษดินเศษทราย ท่ีติดตามปลายพลั่วใหหมดเสียกอน จากนั้นก็ใชผาเช็ดใหแหง ทาน้ํามันกันสนิมแลวเก็บเขาที่ ใหเ รยี บรอย คอน คือเคร่ืองมือสําหรับตอกหรือทุบบนวัตถุอ่ืน สําหรับการใชงานเชน การตอกตะปู การจัดช้ินสวนใหเขา รปู และการทบุ ทลายวตั ถุ คอนอาจไดรับการออกแบบมาให ใชง านเฉพาะทาง และมีรูปรางกับโครงสรางที่หลากหลาย แตมีโครงสรางพื้นฐานที่เหมือนกัน คือ ดามจบั และหัวคอน ซ่ึงน้าํ หนักจะคอ นไปทางหวั คอนมากกวา แรงท่ีกระทบเปาหมายจะมาก เทาใด ข้ึนอยูกับมวลของคอนและความเรงของการตอก ดังนั้นเมื่อคอนยิ่งหนักมากและหวด ดวยความเรง มาก แรงท่ีไดจากคอ นย่ิงมากตามไปดวย การดแู ลรกั ษา 1) เลอื กชนิดของคอนใหเ หมาะกบั งาน 2) เม่ือใชง านเสรจ็ ควรเช็ดทาํ ความสะอาด แลว ทาน้าํ มนั ท่หี วั คอนเพื่อปอ งกันสนมิ 3.2 การสรา งครัวชาวคาย การสรางครัว เปนการกําหนดพนื้ ท่ีสําหรับใชในการประกอบอาหารตลอดระยะเวลา ในการอยูคา ยพักแรม มอี งคป ระกอบในการสรา งครวั ดังนี้ ที่ทําครัว ควรมีเขตทําครัวโดยเฉพาะ โดยเลือกพื้นที่ท่ีจะเปนเหตุใหเสียหายแก พ้ืนที่นอยท่ีสุด ถามีหญาข้ึนอยูตองแซะหญาออก (ใหติดดินประมาณ 10 ซม.) แลวจึงคอย ตั้งเตาไฟ สวนหญาท่ีแซะออกน้ันจะตองหมั่นรดน้ําไว เม่ือการอยูคายพักแรมไดส้ินสุดลงแลว ก็ใหปลูกหญาไวที่เดิม แลวรดน้ําเพอื่ ใหค ืนสูสภาพเดิม

183 ในการจัดทาํ เคร่ืองใชน้ัน อะไรควรจัดทํากอน อะไรควรจัดทําภายหลังถือหลักวา อันไหนสําคัญที่สุดก็ใหจัดทํากอน แลวจึงคอย ๆ จัดทําส่ิงท่ีมีความสําคัญรองลงมาตามลําดับ ตอ ไปน้ี คอื คาํ แนะนาํ ในการสรา งเครือ่ งใชต า ง ๆ เตาไฟ มหี ลายแบบ เชน แบบขดุ เปน ราง แบบใชอิฐ หรือกอนหินวางเปนสามเสา แบบเตายืนเปนแบบสะดวกในการทาํ ครวั กอ นต้ังเตาไฟควรทําความสะอาดบริเวณนั้น อยาให มเี ช้อื ไฟหรอื สง่ิ ที่ติดไฟงายอยใู กล ๆ กองฟน ลักษณะของฟน ที่นํามาใชควรเปนไมแหง เพ่ืองายตอการกอไฟ ควรกอง ใหเปน ระเบยี บ อยูไมห างจากเตาไฟ ถา ฝนตกจะตอ งมหี ลังคาคลุมดิน สําหรบั เตายนื อาจเอาฟน ไวใตเตากไ็ ด เคร่อื งใชตาง ๆ หมอ กระทะ แกวนํ้า มีด เขียง ฯลฯ ทเ่ี ก็บมีด ทเี่ กบ็ กระบอกน้ํา เก็บจาน ท่ีเก็บถังนํ้า ที่เก็บอาหาร จะตอ งจัดทาํ ข้ึน ที่หุงตมและรับประทานอาหาร ควรมี หลังคามุงกันแดดกันฝน อาจใชโตะอาหารและมาน่ัง ควรจดั ทาํ ขึน้ ตามแบบงา ย ๆ หลุมเปยก ขุดหลุมขนาดใหญใหลึก พอสมควร ท่ีปากหลุมใชกิ่งไม ใบไมสานเปนแผงปด แลวเอาหญาโรยขางบน หลุมน้ําสําหรับเทนํ้าตาง ๆ ที่ไมใชแลว เชน นํ้าปนไขมัน ซึ่งส่ิงเหลาน้ีเม่ือเทลงไป ไขมนั และส่งิ ตา ง ๆ จะติดอยูท ีห่ ญา มีแตน ํ้าแท ๆ ไหลลงไป ในหลมุ แผงท่ีปากหลมุ จะตอ งนาํ ไปเผา และเปลยี่ นใหมวนั ละคร้งั เปนอยา งนอ ย หลมุ แหง ขุดเปนอกี หลุมหนง่ึ เม่อื ท้ิงเศษอาหารแลว จะตองเอาดินกลบ ถาเปน กระปอง กอนทิง้ ตองทุบใหแ บนและเผาไฟ ในกรณีท่ีคา ยน้ันมถี ังสาํ หรบั เผาขยะหรือเศษอาหาร โดยเฉพาะอยแู ลว ก็ใหน าํ ขยะและเศษอาหารไปเผา ณ ทกี่ ําหนดไว 3.3 การสรา งเตาประเภทตา ง ๆ เตาสําหรับหุงอาหาร เตาไฟที่ใชใ นการหุงอาหารในการอยูคายพักแรมมีอยูหลายแบบ ซึ่งจะ จดั การสรางไดขณะอยคู ายพกั แรมตามสภาพของพื้นท่ี เตาไฟแบบตาง ๆ ไดแก เตาราง เตาใชอิฐ และหิน เตายืน เตาแขวน ในการกอสรางเตาแตละคร้ังลูกเสือจะตองทําความสะอาดรอบ ๆ บริเวณที่กอ สรา งเตาใหเตียนและอยา ใหม เี ชอื้ ไฟหรือวัสดทุ ต่ี ิดไฟไดงา ย ๆ อยูใกลบริเวณน้นั

184 เตาสามเสา เปน การนํากอนหินสามกอนมาวางบนพ้ืน จัดระยะหางใหพอดีกับ กนหมอ เปน สามมุมดูใหอากาศถา ยเทไดสะดวก เตาหลุม ขุดหลุมใหมีขนาดกวางพอเทากับหมอ ลึกพอประมาณ แลวเจาะรู เพ่ือใสฟ นดา นหนา แลวมีรูระบายอากาศ ดา นขา งเพ่อื ใหค วนั ออก เตาลอย ใหขดุ หลุมสี่มมุ แลวนําทอนไมแข็งแรงส่ีตนทําเปนเสาส่ีมุม นําไมมาวาง พาดผูกเปนสี่เหลี่ยมและวางคานใหเต็มพื้นที่ ใชใบไมปูใหราบ เอาดินปูพ้ืนใหหนาพอสมควร อีกช้ัน แลวใชกอนหินทําเปนเตาสามเสา หรือเตารางแลวแตสะดวก (หากเปนหนาฤดูฝน สามารถสรา งหลงั คาตอ เตมิ ได)

185 เตารางไม นําไมท่ีมีงามสองทอนมาปกลงดินตรงขามกัน แลวนําไมทอนตรง วางพาดเปนคานไวแขวนภาชนะ (ไมท ่คี วรใชพ าดควรเปนไมด ิบ ซ่งึ จะไมทําใหไหมไ ดง า ย) เตาแขวน หรอื เตาราว ใชไมทมี่ ีงามมาปก ลงดินเปน ระยะหางใหพ อดี แลวหาไม ยาวเปน คานมาพาดงา มไวส าํ หรบั แขวนภาชนะ เตากระปอ ง นํากระปอ งหรือถงั ขนาดเล็ก ทีพ่ อดีกับหมอหรือภาชนะ มาผาขาง ออกเปน ประตูลมแลวเจาะรูสว นบนส่รี ูเพ่ือใหอากาศถายเท 3.4 การประกอบอาหารแบบชาวคาย การปรงุ อาหารในขณะอยูค ายพักแรมหรอื เดินปา เปน การปรงุ อาหารเเบบชาวคาย ไมส ามารถเตรยี มเครือ่ งมอื เคร่ืองใชใ นการหุงตมไดครบถว น เชน ใชเ ตาหลมุ เตาสามเสาเตาราง ใชม ะพรา วออ นแทนหมอ กระบอกไมไ ผ ใชด นิ พอกเผาแทนการตม การปง เปนตน

186 การปฏิบัตหิ รอื ประกอบอาหารบางอยา งที่จําเปนในขณะท่ีอยูคายพักแรม ควรเลือก ประกอบอาหารอยา งงาย รวดเร็ว คงคุณคา ทางอาหาร ดว ยวธิ ีการตาง ๆ ดังน้ี การหงุ ขาวดว ยวิธีตาง ๆ 1. การหงุ ขาวดว ยหมอ หู สามารถหุงขาวได 2 แบบ คอื แบบไมเช็ดนํา้ และเช็ดนา้ํ 1) การหงุ ขาวไมเชด็ นํ้า ขาว 1 สวน ตอ น้ํา 2- 2.5 สว น วธิ หี ุง (1) ซาวขาวใหหมดสงิ่ สกปรก รินน้ําทง้ิ (2) ตวงน้ําใสน า้ํ หมอ ปดฝาใหสนิท ต้งั บนเตา ใสไฟแรงจัด (3) เมอื่ นาํ้ เดอื ดใชพายกวน 1 คร้ัง พอน้ําจวนแหงปดฝาหมอใหสนิท เอาถา นหรือฟนออกเหลือเกลี่ยไวใ หไฟนอยทีส่ ุด (การกวนคนขา วนี้เพื่อใหไดร ับความรอนทัว่ ถึงกนั ) (4) เอียงขาง ๆ หมอใหรอบ ๆ ตั้งตอไปจนน้ําแหงใหขาวสุกและ ระอุดีใชเวลาประมาณ 20-25 นาที 2) การหงุ ขา วเช็ดนาํ้ ขา ว 1 สวน ตอ นํา้ 3 สว น วธิ หี งุ (1) ซาวขา วพอหมดสงิ่ สกปรก รินน้าํ ทงิ้ (2) ตวงน้ําใสหมอ ปดฝาใหสนิท ตั้งบนไฟใชไฟแรงจนกระทั่งขาว เดอื ด (3) เมื่อนํ้าเดือดใชพายกวนขาว 1 ครั้ง หรือมากกวา เพื่อใหไดรับ ความรอ นท่วั ถึง (4) สงั เกตดพู อเม็ดขาวบาน รินนํา้ ขา วทง้ิ เอาข้นึ ดงบนเตา ใชไฟออน ๆ ตะแคงหมอ หมนุ ใหไดความรอ นทัว่ จนนาํ้ แหง จากนนั้ ใหยกลงจากเตา 2. วิธกี ารแกข า ว 1) วธิ กี ารแกขาวแฉะ ขา วแฉะเกิดจากปลอยทิ้งไวจนเม็ดขา วบานมาก หรือใสน้ํานอยจนน้ําขาว ขน มากกอ นจะเชด็ นา้ํ ขาวใหใ สนา้ํ เปลา ลงไปใหนํ้าไมขน คนใหท ัว่ หมอ แลวเช็ดนํ้าใหแหงปดฝาหมอ ใหส นทิ แลวหมนุ หมอไปมา และนาํ หมอขา วไปตั้งท่เี ตาไฟ โดยใชไฟออ น ๆ 2) วธิ ีแกข าวดบิ ใหใชน้ําพรมขาวพอประมาณ คุยพรมใหท่ัวหมอแลวจึงนําหมอขาวขึ้น ดงใหมห มุนใหท่วั ดงใหนานกวาดงขาวธรรมดาเม่ือยกลงหามเปดฝาดู ควรปดใหสนิท เพ่ือขาว จะไดส ุกระอุดี

187 3) วิธีแกข า วไหม หากไดกลิ่นขาวไหม รีบเปดฝาหมอเพื่อใหไอนํ้าออก และความรอนใน หมอ จะไดล ดลงเรว็ ขณะเดยี วกนั กล่ินไหมจ ะไดออกไปดวย คุยขาวตอนบนท่ีไมไหมใหสุก แลว เปดฝาท้ิงไว การประกอบอาหารดว ยวิธตี า ง ๆ การตม ทาํ ได 2 วธิ ี คอื 1) โดยการใสข องทจ่ี ะทําใหส ุกลงไปพรอมกบั น้ํา แลว นําไปตั้งไฟ เชน การตมไข ถาใสใ นน้าํ เดอื ดแลวไขจ ะแตกเสียกอ น 2) โดยการใสของที่จะทาํ ใหสกุ เม่อื น้ํานัน้ เดือดแลว เชน การตม ปลากนั เหม็นคาว การผดั หมายถงึ การทําวัตถสุ งิ่ เดยี วหรือหลายสิ่ง ซ่ึงตองการใหสุกสําเร็จเปนอาหาร ส่งิ เดียว วิธกี ารผัด โดยการใชน้ํามันหรือกะทิ ใสในภาชนะท่ีจะใชผัด แลวนําของที่จะผัดรวมลงไป คนใหส ุกทั่วกนั และปรุงรสตามชอบ การทอด ใสน้ํามนั ลงในภาชนะท่จี ะใชใ นการทอดโดยประมาณใหท ว มของทจี่ ะทอดต้ัง ไฟใหน้ํามันรอนจัด จึงใสของลงไปทอด การสังเกตของท่ีทอดวาสุกหรือยังใหสังเกตตามขอบ ของสิ่งที่ทอด การถนอมอาหาร การตากแหง เปนวิธีท่ีงายและประหยัด มากท่ีสุด ใชไดกับอาหารประเภทเนื้อสัตว ผักและ ผลไม เปนวิธีท่ีทําใหอาหารหมดความช้ืนหรือ มีความชื้นอยูเพียงเล็กนอย เพื่อไมใหจุลินทรีย สามารถเกาะอาศัยและเจริญเติบโตไดทําใหอาหาร ไมเกิดการบูดเนา โดยการนํานํ้าหรือความช้ืนออก จากอาหารใหม ากท่สี ุด เชน เนื้อเค็ม ปลาเคม็ กลว ยตาก เปนตน การรวน เปนวิธีการที่คลายกับการคั่ว แตตองใสน้ํามัน นิยมใชประกอบอาหารประเภท เนือ้ สัตว และปรงุ รสใหเ ค็มมากขึ้น เพื่อใหสามารถ เก็บไวรับประทานไดนาน เชน ไกรวน เปดรวน และปลาหมกึ รวน เปนตน