ธรรมาธิปไตย ป. ปยุตโต

ธรรมาธิปไตย.....ไมมา จงึ หาประชาธปิ ไตย.....ไมเจอ (จดุ บรรจบ: รฐั ศาสตร กับ นิติศาสตร) พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต)

ธรรมาธิปไตยไมม า จึงหาประชาธปิ ไตยไมเจอ (จุดบรรจบ: รัฐศาสตร กบั นิตศิ าสตร) พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยตุ โฺ ต) ธรรมทานจากพหชู น ๑๒ มนี าคม ๒๕๔๙

ธรรมาธิปไตยไมมา จึงหาประชาธิปไตยไมเจอ (จดุ บรรจบ: รัฐศาสตร กับ นิติศาสตร)  พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ISBN 974-94143-8-1 พิมพค รง้ั ที่ ๑ Ñ มีนาคม ๒๕๔๙ ๓๐,๐๐๐ เลม พมิ พคร้งั ท่ี ๒ Ñ มีนาคม ๒๕๔๙ - มลู นธิ ิพุทธธรรม แบบปก: พระชัยยศ พทุ ฺธิวโร พมิ พท ี่

คําปรารภ หนังสือนี้ ทจ่ี ริง ไมจ ําเปน ตองเขยี นคํานาํ หรอื คําปรารภ เพราะ มีความเปน มาปรากฏอยทู ีเ่ ชิงอรรถหนา แรกแลว และถึงจะเขียน ก็ ไมอาจเขียนอะไรมาก เพราะผูขอพมิ พ (ไดทราบวา มีมากมายหลาย ทาน) เรง รัดรออยู บอกวาอยากจะรบี แจกใหไดอ านกันเรว็ ๆ มากๆ เผ่ือจะชวยใหเหน็ ทางท่จี ะดาํ เนินสคู วามสงบสุขโดยธรรม เพราะฉะนนั้ กจ็ งึ ปรารภเพยี งเทา นี้ และขอรว มตงั้ ใจปรารถนาดี ขอใหท กุ ทา นตง้ั อยใู นธรรม และประสบประโยชนสุขจากการดําเนนิ ในธรรม ทวั่ กนั พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๑๒ มีนาคม ๒๕๔๙

สารบญั คําปรารภ ก ๑ ธรรมาธิปไตยไมมา จึงหาประชาธิปไตยไมเจอ (จดุ บรรจบ: รัฐศาสตร กบั นิติศาสตร) ๑. เปนกลาง? กวาง และ ไกล ๑ เขาไลนายกฯ ชาวพุทธจะมีบทบาทอะไรดี ๑ เพอ่ื ทุกกาล ไมใ ชเฉพาะกจิ เปนกลาง ไมใชแคก ลุม ๒ ถึงเอาชนะได กไ็ รความหมาย ถาไมหลดุ จากวังวน ๕ เปนกลาง ไมใชอ ยูกงึ่ กลาง ไมใ ชค รง่ึ ๆ กลางๆ ๗ ๒. ธรรมาธปิ ไตย กับ หรือ ใน ประชาธปิ ไตย ๑๐ ประชาธปิ ไตย กบั ธรรมาธปิ ไตย ตอ งชดั วา อนั ไหนเปน อะไร ๑๐ ไมมรี ะบอบการปกครอง ทีเ่ รียกวา ธรรมาธิปไตย ๑๑ ธรรมาธิปไตย เปน เกณฑต ดั สินใจ ๑๓ จะตัดสนิ ใจไดด ี คนตอ งมีปญญา จึงตอ งมกี ารศึกษา ๑๕ อํานาจตดั สินใจ คือตัวกาํ หนดระบอบการปกครอง ๑๖ ตัดสินใจดว ยปญญา โดยมีเจตนาเปน ธรรม คอื ธรรมาธิปไตย ๑๗ ในธรรมาธิปไตย จะเอาธรรมไหน ไวถ กกันตอ ไป ๑๘

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ค ๓. กฎคนทาํ ตองเพือ่ กฎแหงธรรม ๒๐ ธรรมช้นั สอง ตองรองรบั ธรรมชั้นหนงึ่ ๒๐ ในธรรมาธปิ ไตย ถาเปน ผูปกครอง ตอ งเอาธรรมไหน ๒๒ กฎแหง ธรรมสมั ฤทธิ์ เมือ่ กฎคนทํามปี ระสิทธภิ าพ ๒๔ กฎหมายเปนสมมติ แตเจตนาเปนของจริง ๒๖ ผูป กครองตองดแู ล ใหกฎคนทาํ นําสผู ลตามกฎแหง ธรรม ๒๘ ๔. ธรรมาธปิ ไตยของผปู กครอง ๓๑ ธรรมของนกั ปกครอง กับ ธรรมของนักธุรกิจ ๓๑ เรายงั ตอ งกา วไปอกี สคู วามเปนธรรมและสนั ติสขุ ท่ีสากล ๓๓ พลิกแผนดินไทยได ถาธรรมาธิปไตยมาในวนั เลอื กตั้ง ๓๕ ธรรมของผปู กครอง ตามครรลองราชประเพณีไทย ๓๗ ๕. เพ่อื ธรรม จงึ ตอ งการปญญา ๓๙ วิธีการทางปญ ญา คอื คน หาธรรม จงึ ไมมีความรุนแรง ๓๙ รัฐธรรมนญู มุง ตง้ั ธรรมทีจ่ ะเปนหลกั ของสังคมประชาธปิ ไตย ๔๑ สมานฉนั ทส าํ คัญตอประชาธปิ ไตย ๔๒ จะปฏิรูปการเมือง ผรู างรฐั ธรรมนญู ตองพัฒนาปญญา ๔๓ ต้ังแตเ ลือกต้ัง ยนั รางรัฐธรรมนูญ ยังยากจะหวัง? ๔๕ สังคมไทยเสือ่ มทรดุ หางไกลจากธรรมาธปิ ไตย? ๔๗

ง ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ ๖. หนทางสปู ระชาธิปไตยทเ่ี ปนธรรม ๔๙ จะทําประชาธปิ ไตยใหเปน ธรรม ธรรมาธปิ ไตยก็ตอ งมา ๔๙ ปญหามแี ควา ประชาธปิ ไตยทเี่ ปนอยนู ้ี ไมเ ปน ธรรม ๕๑ ที่จะปฏิรปู การเมือง ก็แคจะทําประชาธปิ ไตยใหเ ปน ธรรม ๕๔ ๗. นาํ ธรรมาธปิ ไตยมาใหแ กประชาธปิ ไตย ๕๗ จับประเดน็ ใหชดั ไว ไมว า วุนไปกบั สถานการณทส่ี ับสน ๕๗ มองใหก วา งใหไ กล ไมม องแคค นทอี่ ยใู นวงั วน ๕๘ หายวุนเม่อื ใด ควรมาจบั หลกั สําคญั ที่เปน เรื่องกวา งไกล ๖๐ ใหก ารศกึ ษามีคณุ ภาพ ๖๒ ที่จะนําธรรมาธปิ ไตย มาใหแ กป ระชาธปิ ไตย ๘. ธรรมาธปิ ไตย ตอนเดียวจบ ๖๕ “ประชาธปิ ไตย” เพิง่ เกิดใหมจาก democracy ๖๕ ธรรมาธปิ ไตย เปน เกณฑตัดสินใจ ใหไ ดประชาธิปไตยทดี่ ี ๖๗ ธรรมาธปิ ไตยของชาวบา น ถกู ทดสอบครง้ั สาํ คญั วนั เลอื กตงั้ ๖๙ ธรรมาธปิ ไตยของนายกรัฐมนตรี ช้ชี ะตาประชาธปิ ไตย ๗๑ ธรรมาธิปไตย พสิ จู นนกั บรหิ ารทย่ี ่ิงใหญยามฝาวกิ ฤต ๗๓ ธรรมาธปิ ไตยมา จะแกปญ หาไดถ ูกทาง ๗๔

ธรรมาธิปไตยไมมา จึงหาประชาธปิ ไตยไมเจอ* (จุดบรรจบ: รัฐศาสตร กบั นิตศิ าสตร) -๑- เปน กลาง? กวา ง และ ไกล เขาไลน ายกฯ ชาวพทุ ธจะมบี ทบาทอะไรดี ผูหวงสถานการ : กราบนมสั การครับ พระอาจารย: มอี ะไรหรอื ? ผหู วงสถานการ : พอดีมีเร่อื งไลนายกฯ โดยสนธิกับมหาจําลอง ฯลฯ ทีน้ีเราก็เปน หว งวา ถาชาวพุทธไมไดมีปฏกิ ิรยิ าทแี่ สดงออกอะไรบาง ทางดา นสังคม เขากจ็ ะมองวา พวกเราไมม ีนํา้ ยา ประการหน่งึ และ ประการทีส่ อง เราคิดวา ถา เกดิ มีการปฏิรูปรัฐธรรมนญู ขน้ึ มา ใน การท่ีเราจะไปเสนอความคิดเขาไป เด๋ียวเขาจะไมฟง กเ็ ลยคิดวาเรา ควรจะมบี ทบาทอะไรสักอยา งหนงึ่ บาง * พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ตอบคําถามของคณะบุคคลในเครือขายองคกร พระพุทธศาสนา ซ่ึงไดเรงรุดไปนมัสการที่วัดญาณเวศกวัน เม่ือตอนค่ํา วันท่ี ๒๖ กุมภาพันธ ๒๕๔๙ (บางทานเสนอใหต้ังช่ือเรื่องน้ีวา “ธรรมาธิปไตยไมมา ประชาธิปไตยก็ไมมี”) [ถอดจากเสียงเปนตัวอักษร ดวยความเอ้ือเฟอของคุณพุทธชาติ แผนสมบุญ]

๒ ธรรมาธิปไตยไมม าฯ (ในพวกเรานี้) ก็มีผูใหความคิดวา เราควรจะเสนอความคดิ เร่ืองธรรมาธปิ ไตยเขาไปในตอนนเี้ สยี เลย เพ่ือเปน การบอกใหเ หน็ วา ประชาธิปไตยมสี ว นของแนวคิดท่เี ปนทนุ นิยม ซึ่งกอ ปญ หาท้ังหมด ตอนนี้รัฐบาลกม็ ีปญ หา เพราะวา ไมม ีความชอบธรรม เอาคา นิยม ไมถูกตองมาปกครองประชาชน และการเสนอธรรมาธิปไตยก็เปน ทางออกของการปรบั รัฐธรรมนูญใหม ทีน้ี ถาเราเกดิ ไปเขาฝายใดฝายหนึง่ กจ็ ะเปนผลเสีย ไมว าจะ เปนฝา ยทกั ษณิ หรอื มหาจาํ ลอง หรอื สนธิ ก็จะสรา งผลเสยี ใหเรา หมด เพราะฉะนั้น ในการเสนอหลักการออกไป ก็จะเปนไปใน ลักษณะการเสนอความคิดมากกวา จึงไดม ีการทาํ (แถลงแนวความ คดิ )เปน แถลงการณข ้ึนมา (อาน แถลงการณ . . .) กราบเรียนถามทา นวา ถาเราจะเสนอความคิดเขา ไปในตอนน้ี จะเหมาะสมหรอื เปลา พระอาจารย: เหมาะนะ เหมาะ แตต อ งใหเ ขม ตอ งใหเหน็ ชดั เจน หนงึ่ ตอ งช้ปี ญ หาใหช ัดวา สภาพปจ จบุ นั น้มี ันแย และกร็ วม ทั้งที่เปน มากอนน้ีดวย สอง ตอ งชใ้ี หเ หน็ วา วธิ แี กข องพวกคณุ นมี้ นั ไมพ อ ยงั ไมต รงจดุ ทจี่ ะใหห ลดุ พน จากวงั วน จงึ จะไมไ ดผ ลจรงิ จงั ยง่ั ยนื แตท ่ีวา น้ี ก็ตองยกมาช้เี ปนอยางๆ ตองพดู ใหชัดไปเลยวา มนั เพราะอะไร เพ่อื ทกุ กาล ไมใ ชเ ฉพาะกจิ เปนกลาง ไมใชแคก ลมุ แตกอนท่จี ะมาพดู เรอื่ งนี้ อาตมาอยากจะพดู กวา งๆ อกี หนอ ย คอื ทาทีที่วาชาวพุทธจะเขา ไปในสถานะอะไร

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๓ เราตองมองกอนวา ชาวพุทธนไ่ี มใชก ลุม ผลประโยชน ไมใ ช กลุม หนึ่งเหมอื นกบั กลุมอนื่ ๆ พวกคนท่ีเคล่ือนไหวทําการกันอยูน ้ี เขาบอกวา เขามีอุดม- การณ เขาทาํ เพื่อประชาธิปไตย เพ่ือสว นรวม เพือ่ ประเทศชาติ บาง ก็ทําเพ่ือกลุมผลประโยชนของตัว ซ่ึงก็เปนความจริงวา กลุมผล ประโยชนในบางเรอ่ื งก็เปนสงิ่ ท่ดี ี เชน เขาทําเพื่อเกษตรกร เพอ่ื อะไร ตออะไร เขาไมไดทาํ เพื่อสว นตวั แตมนั กเ็ ปนกลมุ หนง่ึ ๆ ทีน้ีในเร่ืองกลุมอยางน้ี บางทีไปมองวาชาวพุทธก็เปนกลุมๆ หนึ่ง แลวกจ็ ะไปโยงถึงขนาดทีว่ า เดี๋ยวเวลาเขารางรัฐธรรมนูญ เขา จะไดฟงเรา จะไดเออ้ื ตอชาวพทุ ธหรอื ตอพระพทุ ธศาสนา เราจะมองอยางน้ันไมได เพราะเรอ่ื งของชาวพุทธ เร่ืองพระ พุทธศาสนา เปนเร่ืองของธรรมะ ซ่ึงเปนของกลาง เปนเร่ืองคุณ ความดที ีเ่ ปนหลักการสําหรบั มนุษยท กุ คน เปน หนา ทขี่ องคนทุกคน ที่จะปฏิบตั ิ ไมว าเขาจะเปนนกั การเมืองหรือเปน อะไรกต็ าม ยง่ิ ใน เรอื่ งการเมอื งซ่ึงเปนงานสว นรวม คนจะตอ งตั้งม่นั ในธรรม ทีนี้ การที่มีชาวพุทธเขามาตงั้ องคกรทํางานเพ่ืออุดมการณน นั้ ก็เพื่อมาเตือนมนุษยทุกคน ไมใชมาทํางานเฉพาะกิจแบบพวกที่จะ มาแกไขปญหาปจจุบันของรัฐบาล ท่ีเขามาคัดคาน จะถอดถอน นายกฯ หรอื จะใหน ายกฯ ออก อะไรอยา งนี้ ปฏบิ ัติการของเขาอยาง น้ีเปน เรื่องท่วี า แมจะมีอุดมการณท่ีมุงเพ่อื ประโยชนส วนรวม แตก ็ เปนเรอ่ื งเฉพาะกิจ สวนธรรมะน้ัน เปนเรื่องยืนตัวระยะยาว เปนเร่ืองสวนรวม วงกวา งท้งั หมด เมอ่ื มเี รือ่ งอะไรก็ตาม คนก็ตอ งยดึ ถอื ธรรมเปนหลัก

๔ ธรรมาธิปไตยไมม าฯ การท่ีชาวพุทธนาํ พุทธศาสนาเขา มาน่ี หมายความวา เม่ือมี กิจกรรมหรอื เรอ่ื งราวของสว นรวมอะไรขนึ้ มา เราถอื วา ธรรมเปน หลัก สาํ คญั ทที่ กุ คนจะตอ งตระหนกั ไว และตอ งปฏบิ ตั ใิ หถ กู เราเหน็ ความ สําคญั อันนี้ เราจึงตอ งมาชม้ี ายํ้าวา พวกคุณนี่อยาลมื ธรรมนะ ไมว า ใครทงั้ นั้น ทุกคนตอ งปฏิบัตใิ หถูกตอ งใหเปน ธรรมใหตรงตามธรรม ไมใ ชหมายความวา พุทธศาสนามาเปนกลุมหนึ่ง ในบรรดา กลมุ ทัง้ หลายอยางเขา แตไ มว า ใครก็ตามทาํ เร่อื งอะไรขน้ึ มา ธรรมะ กต็ อ งเปนเร่อื งท่เี ขาทุกคนตอ งยึดถือท้ังนน้ั เราเหน็ ความสาํ คญั อันน้ี จึงออกมาเตอื นวา นี่พวกคณุ อยา ลืมนะ ปฏบิ ตั ิใหถูกนะ เรอ่ื งนตี้ อ งพดู กนั ไวใ หช ดั เพราะเดย๋ี วจะไปนกึ วา เราน่ี ในนาม ของพระพทุ ธศาสนา เปน กลมุ ผลประโยชนอ ะไรกลมุ หนง่ึ อยา งนอ ยตอ งแยกแยะไดว า ทเ่ี ขาทาํ กนั นน้ั เปน เรอ่ื งเฉพาะกจิ เชน เขารวมตวั กนั มาในการแกไ ขปญ หาของรฐั บาล ทเ่ี กดิ เรอ่ื งตอนนี้ วาจะลาออก หรือจะยบุ สภา อยางนค้ี อื เขาทําเฉพาะกจิ ย้าํ ไวอกี วา เร่ืองของธรรมะนเ้ี ปน เร่อื งระยะยาวยืนตัววงกวาง ครอบคลุมหมด ไมวา จะมเี รอื่ งอะไรเกดิ ขน้ึ คนก็มธี รรมเปน หนาท่ี ทุกคนน่นั แหละมีหนา ที่ตองทาํ ใหถ ูกตอ ง แตทนี ี้เขาไมทาํ เรากเ็ ขา มาเตอื นเขา ใหปฏบิ ตั ิตามธรรม น่ที า ทตี องต้ังใหถกู น่ีหน่ึงละ เรอื่ ง ธรรมะไมใ ชเรือ่ งเฉพาะกจิ แลว ก็อยา งทีว่ า สอง เราไมใชกลมุ ผลประโยชน อยา ถอื วา เออ… ฉนั เปน กลมุ ชาวพทุ ธ กเ็ ขา มารว มดว ยนะ เวลารา งรฐั ธรรมนญู กอ็ ยา ลมื นะ ใสเ รอ่ื งทฉี่ นั ตอ งการดว ยนะ ซง่ึ จะกลายเปน วา เราเปน กลมุ หน่ึงท่ีเขามาเพื่อหาทางสนองผลประโยชนข องเรา น่นั ไมใ ชเ ลย

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๕ เพราะพระพทุ ธศาสนาไมมีเรือ่ งผลประโยชนอะไรที่จะเรียกรองเอา แตเ ราเพียงมาช้ี เมือ่ เขาไมมองใหต รงใหถูกตอ ง เรากม็ าบอก มาเตอื น เชนในเร่ืองรฐั ธรรมนญู ทีเ่ กยี่ วกับพระพทุ ธศาสนานัน้ ก็เปน หนาท่ีของเขาที่เปนคนไทยทุกคน หรือทุกคนที่เกิดหรืออยูใน ประเทศไทย จะตองรตู องคิดตอ งเขาใจ และตองใหมีการบัญญตั ิที่ ถกู ตอง ใหเปนความชอบธรรม ใหเกิดเปน ประโยชนแกประเทศชาติ ของเขานั่นแหละ เม่ือเขาไมใสใจ เราก็ตองเตือนใหเขารูจักหา ความรู และใหเ ขารูจ กั ใชป ญ ญา เพ่อื ใหท ําใหถูก ตองตระหนักตรงนี้ ใหดี เราไมไ ดเปน กลุมทเี่ ก่ียวกบั ผลประโยชนอ ะไรของตวั ทั้งสนิ้ ถงึ เอาชนะได กไ็ รค วามหมาย ถา ไมหลุดจากวังวน แลวตอ ไป เวลาน้ี ในเมื่อมนั มีปญหาขน้ึ มาอยา งน้ี กเ็ กดิ มีคู กรณขี ึน้ มา ตอนน้ีก็เห็นกนั วา คูกรณีเกดิ ขน้ึ แลว กลายเปนสองฝาย และก็จะมีการพยายามเอาชนะกนั และในการพยายามเอาชนะกนั มันก็จะเกิดมกี ารทําเลห ก ล คดิ อุบายเพอื่ เอาชนะกัน ในเมื่อฝายหนึง่ มีอุบาย อกี ฝายหนงึ่ กจ็ ะทาํ อุบายมาแกกนั ก็ เปนปญหาข้ึนมา เราก็ตองระวังตัว อยาตกเขา ไปในกลอบุ ายของ พวกนี้ หมายความวา ถา เราไปทาํ การอยใู นกลอุบายท่ีเขาวางไว เรา กไ็ ปตกเปน พรรคพวกของฝา ยใดฝา ยหนง่ึ น่กี ็ตอ งระวงั ไว เราตองเขาใจวา เขามาถึงข้ันที่ทําอุบายเพ่ือเอาชนะกัน ซ่ึง เม่อื ทาํ ไป บางคนกจ็ ะลมื แมแ ตอดุ มการณ เพราะมัวไปมุง ท่จี ะเอา ชนะเทาน้ัน แลว ทกี่ วา งออกไปกค็ อื เมอื่ มองระยะยาว ในเรอื่ งประชาธปิ ไตย

๖ ธรรมาธิปไตยไมมาฯ ท่ีมาเปน ปญ หากันอยนู ี้ แมแ ตในรฐั บาลเองกม็ คี นท่ีมีประวัติวาเคย รวมอุดมการณกั นม ากับพวกขางนอก เคยเคลื่อนไหวเพื่อ ประชาธิปไตย เคยเคลื่อนไหวมาเอง แตตอนนีก้ ลายเปนวา พวกตัวเองท่ีเคยเคลอ่ื นไหวมาดว ยกนั นั่นแหละ เชน พวก ๑๔ ตุลาฯ ขนาดชัน้ นําดว ย ที่ไปอยูในรัฐบาล ทําไมจึงกลายเปนอยางนี้ เหมือนกบั วาไดละท้ิงอุดมการณไ ปเสีย แลว เร่อื งเหลาน้ีเขาวากนั เอง ไมว า เขาจะเปน อยา งไรก็ตาม ที่ยกมาพดู นก้ี ็ใหเห็นวา ถา เปน อยา งน้ันจรงิ มันกแ็ สดงชดั วา ยังไมมหี ลักประกนั อันใดที่ดีพอ ท่ีจะ สรา งและรกั ษาประชาธปิ ไตย เมอื่ บคุ คลผมู อี ดุ มการณน ี้ยงั อยวู งนอก แลวขณะที่พวกวงใน ซึ่งเปนรัฐบาลทําอะไรผิดพลาด พวกวงนอกน้ันมาแลว มาแกไข ปญหาเสร็จส้ินไป แลว พวกวงนอกน้ีเกดิ มีสถานะ กลายเปนวงในมี อํานาจข้ึนมา อาว... มองดูจากบทเรยี นกอนนี้ และทีเ่ ปนอยูกนั น้สี ิ วา มนั กอ็ าจจะเปนอยางน้นั อกี อยา งนอ ยมนั ก็ไมไ ดแ กปญ หาจริง แตม ันก็จะเปนวงจรอยอู ยา งน้ี ก็จึงตองมองระยะยาววา วงจรแบบน้จี ะแกไขไดอยา งไร เชน วา ทําไมคนท่ีเคยเปนเจาของอุดมการณหรือรวมในอุดมการณ อยางสําคัญเหลา นี้ เมื่อเขาไปอยูใ นสถานะแหง อาํ นาจแลว หรืออยู ในชองทางแหงผลประโยชนแลว อยางนอยทําไมไมสามารถไปยืน หยัดในหลักการ ท่จี ะแมแ ตชว ยตรงึ ผนู าํ ทว่ี า ถาเขาทําไมถกู ตอง ก็ ยันไว หรือตัวเองยังยืนหยัดอยไู ด ถาอยางนี้ ในระยะยาว พวกท่ีเคล่อื นไหวอะไรนี้ เรากไ็ วใจไม

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๗ ได พอใครเขา ไปไดตาํ แหนง ฐานะ อาํ นาจ มนั กจ็ ะเปนอยา งทเ่ี ขา เองกลา ววากนั หมุนเวยี นอยอู ยา งน.ี้ .. เพราะฉะนน้ั เราจึงตองคิดแกไขปญหาระยะยาวนีด้ วย เพราะ วา จากตัวอยางในประวตั ิศาสตร และแมแ ตเหตกุ ารณใกลๆ ที่ยังไม เปนประวตั ศิ าสตร มันก็เกดิ ปญหาแลว นต่ี องมองอยา งน้ีดว ย เปน กลาง ไมใ ชอ ยูกงึ่ กลาง ไมใ ชค รงึ่ ๆ กลางๆ ชาวพทุ ธในทน่ี กี้ ค็ อื เรอ่ื งธรรมะ เรอื่ งหลกั การใหญข องสว นรวม ซงึ่ เปน หนา ทขี่ องทกุ คนทจี่ ะตอ งคาํ นงึ ถงึ หมดทงั้ นนั้ เพราะฉะนนั้ เรา จะตองแกปญหาท่ีครอบคลมุ กวา ไมใ ชมายงุ อยกู บั คนสองพวกนน้ั แตวา ตอ งมองท้ัง ๒ พวกนี้ เพื่อท่ีจะใหเ ขาแกปญหาใหถกู ตอ ง เม่ือวางตัวใหถูกใหตรงอยางนี้ มันก็ไมมีเร่ืองที่จะไปเขากับ ฝายใดฝายหน่งึ ชาวพุทธตอ งมองใหถกู เพ่อื ตัวเองจะไดวางสถานะ ทา ทีใหถ กู ตอง นี่แหละท่บี อกแลว วา ธรรมะเปนหลักการใหญ เปนของกลาง ธรรมะเปนเร่ืองสากลกวางขวางรวมท่ัวทั้งหมด ไมเขาใครออกใคร ทงั้ นนั้ เรากถ็ อื หลกั ไว ใครไมท าํ ตามหลกั หลกั มนั กว็ า คณุ ทงั้ นนั้ แหละ ผูหวงสถานการ: ท่ีกอนหนาน้ีทานบอกวา ก็นาจะวาท้ังสองฝาย หมายความวา อยา งไร? พระอาจารย: ก็น่แี หละ คอื ท่ีวา เราไมไ ดวา ใครทั้งสองฝา ย แตม ัน เปน ไปเองในตวั ท่วี าหลักนั่นเองจะเลนงานทั้งสองฝา ย คือเราวาไป ตามหลัก แลวหลักธรรม หรือหลักการน่ี ไมวาเปน ใคร คณุ จะเปน ฝา ยหรอื ไมเปนฝา ย ก็อยใู นนี้ท้ังนน้ั ไมว าเขาจะเปนฝา ยไหน เขาก็

๘ ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ ตองเอาตามนี้ ถงึ ใครจะไมเ ปน ฝาย ก็ตองเอาตามนเ้ี หมือนกนั หลัก การที่มนั แท ทีเ่ ปนความจรงิ ความถูกตอ ง ความดงี าม คณุ ปฏิเสธ ไมไ ดท ้ังนัน้ ไมว า คณุ จะถือฝา ยหรือไมถ อื ฝาย ไมเ ฉพาะคนถือฝา ย ที่เปนสองฝายนั้น ถึงจะเปนคนนอกฝา ย ก็เหมือนกัน หนึ่ง ก็คนทง้ั นอกฝา ยและในฝา ย สอง ก็พวกในฝายที่มี สองฝา ย สามฝา ย ฯลฯ รวมแลว ไมว า นอกฝา ยหรอื ในฝา ย หรอื สอง ฝา ย หรอื กฝ่ี า ย กต็ อ งขนึ้ กบั ธรรมะทงั้ หมด ธรรมะครอบคลมุ หมด อยางนี้แหละที่วาธรรมะเปนกลาง ใครจะเปนกลางก็ตอ งเอา อยางธรรมะ แตจ ะตอ งเขา ใจความหมายของความเปน กลางนี้ใหช ดั ในแงห นงึ่ เปน กลาง คอื เปน ของกลางทท่ี กุ คนเขา ถงึ ครอบครอง เสพใชไ ดเ ทา กนั เสมอกนั เหมอื นเวลา เหมอื นอากาศ ธรรมะก็เหมอื น เปนสมบัติของทกุ คน ใครจะปฏิบัติจะใชหรอื ไมก็แลว แต กไ็ ดร ับผล หรอื ขาดผลไปตามความเกยี่ วขอ งของตน ดงั ความหมายในแงต อ ไป อีกแงหน่ึง เปนกลางก็อยางท่ีบอกแลววาไมเขาใครออกใคร เชน แสดงผลตอ ทกุ คนเทากนั เสมอกนั เหมอื นเวลา ๑ ชว่ั โมง หรอื ๑ วนั หรอื เทา ไรกต็ าม กเ็ ทา กนั เสมอหนา แกท กุ คน ไมเ ลอ่ื นไมร อใคร อีกแงห นึ่ง เปนกลาง คอื ไมเอนเอยี งดว ยอคติ ไมถ อื ตาม ความเกย่ี วของสวนตัว ไมยอมตามความรูสกึ แตวาไปตามหลักฐาน ขอมลู ขอเท็จจริง ซ่งึ นาํ มาพสิ ูจนค วามจริง ถาพูดใหสั้นก็วา เปนกลาง คือ ของทุกคนเทากันเสมอกัน และตอ ทุกคนเทา กันเสมอกัน ท่ีตองมาพูดยํ้าความหมายของคําวาเปนกลางนี้ ก็เพราะมี การเขาใจและใชค ํานใ้ี นความหมายทเ่ี พยี้ นกันบอ ยๆ เชน กลายเปน

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๙ วา อยูกงึ่ กลาง และคร่ึงๆ กลางๆ เปน ตน เหมือนกับวา มีคน ๒ คนด่ืมสรุ า คนหน่งึ ดืม่ มาก อกี คนหนง่ึ ดื่มนอย นายคนหนึ่งมาบอกวา เขาจะเปน กลาง โดยจะด่มื นอยกวา คนแรก และมากกวา คนหลงั อยกู ่งึ กลางระหวางสองคนนั้น อกี ตวั อยา งหนง่ึ เหมอื นกบั วา มคี นรา ยรา งกายใหญโ ตแขง็ แรง กาํ ลงั ทาํ รา ยเดก็ ทอ่ี อ นแอกวา มคี นอกี คนหนงึ่ ยนื ดเู ฉยอยใู กลๆ เม่อื ถูกถามวาทําไมจงึ ไมห าทางชวยเดก็ เขากต็ อบวา เขาเปน กลาง ตวั อยา งอนื่ ๆ เชน มคี นรา ยแยง ชงิ ของจากคนเดนิ ทาง คนผหู นง่ึ ก็ยืนดูเฉย บอกวาตนเปนกลาง หรือมีคนผูหน่ึงเอานํ้าสกปรกมา เท่ียวสาดรดถนนหลวงและบานผูคน ชาวบานออกมาวากลาวและ โตเถียงกนั ตํารวจคนหน่ึงมายนื ดเู ฉย บอกวา ตนเปน กลาง ตัวอยางเหลา น้ี เหน็ ไดไ มยากวาไมใ ชความเปน กลาง เปนการ กลาวอา งที่ไมถูกตอ ง แตในโลกในสังคมทีเ่ ปน อยกู นั นี้ ก็มีการอาง ความเปนกลางแบบนี้กันอยูเร่ือยๆ และคนจํานวนมากก็ยังเพลิน หลงเช่อื ตามไปงายๆ จึงควรทําความเขา ใจใหกระจา งชัด ในเม่ือธรรมะเปน กลางตอ ทุกคน และเปนมาตรฐานกลางดวย ทกุ คน ทกุ ฝา ย และแมน อกฝา ย รวมทง้ั ตวั เราเอง ตลอดกระทง่ั ผพู ดู น้ี กต็ อ งเอาธรรมมาตรวจสอบตนเองวา ทเี่ ราพดู เราทาํ อะไรอยนู ี้ เราไมม ี เบอ้ื งหนา เบอ้ื งหลงั อะไร ไมม แี รงจงู ใจซอ นแฝง เราทาํ ดว ยบรสิ ทุ ธิใ์ จ โดยมุงหมายเพ่ือความจริงความถูกตองดีงามและประโยชนสุขของ สวนรวมอยางแนแ ท นอกจากนน้ั ปฏิบัติการที่ทาํ อยู ก็ตอ งชอบธรรมดวย เชน ต้ัง จิตเมตตาตอ กนั ทาํ การที่เปน สุจรติ ท้งั กาย วาจา ใจ ไรค วามรนุ แรง เปนแบบอยา งที่ดีงามไดสืบไป

-๒- ธรรมาธิปไตย กับ หรือ ใน ประชาธิปไตย ประชาธปิ ไตย กบั ธรรมาธปิ ไตย ตอ งชดั วา อนั ไหนเปน อะไร ทีน้ีก็มาถึงเรื่องท่ีอาตมาตองการจะพูด คือปญหาเก่ียวกับ ความชัดเจนของหลักธรรมาธิปไตยกับประชาธิปไตย เพราะคํา แถลงการณแสดงแนวความคิดท่ีเขยี นมานน้ั ฟงดูเหมือนกับวาเปน การพยายามท่ีจะยกระดับประชาธิปไตย ใหเ ปนประชาธิปไตยท่ีมี คุณภาพเปน ธรรมาธปิ ไตย ใชไหม? ผหู วงสถานการ : ก็เปน ทํานองน้ัน พระอาจารย: เรือ่ งประชาธปิ ไตยกบั ธรรมาธปิ ไตย อันนี้เปนเรื่องที่ เราจะตองชัดเจนดวยนะ ไมเชนน้ันก็วนเวียนกันอยูน่ีแหละ คลุม เครอื ๆ แลว คนภายนอกหรอื คนทวั่ ไปก็จะมองวาเปนเรอ่ื งเพอฝน จึง ตองแยกแยะและพดู ออกมาใหช ัด เทาท่พี ดู กันอยู คงจะพอจดั ไดเ ปน ๒ แบบ แบบท่ี ๑ พูดเหมือนกับวา ธรรมาธิปไตยเปนการปกครอง ระบบหน่ึง ประชาธิปไตยก็เปนการปกครองอกี ระบบหน่ึง แลว กพ็ ูด เหมือนจะใหระบบประชาธิปไตยของเขาปรับเปล่ียนหรือพัฒนาไป เปน ระบบธรรมาธิปไตยน้ี แตพ อพูดไป กไ็ มช ดั แมแตจ ะแยกใหเปน ระบบทีต่ า งหากกันอยางนั้นได ก็แคคลมุ เครืออยู

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๑๑ แบบท่ี ๒ ไมไดแ ยกเปน ระบบท่ตี างหากกนั แตจ ะใหระบบ ประชาธิปไตยนี่แหละมีคุณภาพเปน ธรรมาธิปไตย แตแ ลว ก็ไมช ดั อีก วาประชาธิปไตยทเ่ี ปนธรรมาธปิ ไตยนั้นคอื อยา งไร ตรงนตี้ อ งแยกใหชดั นะ ระหวา งธรรมาธปิ ไตยกบั ประชาธปิ ไตย อนั ไหนอยตู รงไหน เปน อยา งไร และสมั พนั ธก นั อยา งไร ขอถามตรงนี้วา คณะท่ีมาน้ีคิดมุงไววาจะเอาแบบไหน ระหวางประชาธิปไตยกับธรรมาธิปไตยอยางท่ีพูดมาน้ัน คือจะเอา แบบท่ี ๑ ท่ีคลายกับถือธรรมาธิปไตยเปนระบบอุดมคติ แลว ประชาธิปไตยจะตองพัฒนาตัวเองขึ้นไปเปนระบบธรรมาธิปไตย หรอื แบบที่ ๒ วา ประชาธิปไตยเปนระบบ สวนธรรมาธปิ ไตยเปน เนื้อในหรือเปนคุณภาพ และจะพัฒนาประชาธิปไตยใหมีคุณภาพ เปน ธรรมาธปิ ไตย หรือจะใหเปนแบบอะไรอยางอ่นื อีก ผหู วงสถานการ: คงเปน แบบท่ี ๒ พระอาจารย: กย็ งั คลุมเครอื ทงั้ คู ผหู ว งสถานการ: ตอนทอี่ า นแถลงแนวคดิ นนั้ ยงั คยุ กนั วา ถา จะแถลง ออกไป ตองโดนใจอยางที่ทานบอก วาเปร้ียงไปตองสะกิดใจ ไป กระตกุ เขาวามนั มีอีกแนวทางหนงึ่ ทีนี้ คําวา “ธรรมาธิปไตย” มันคอนขางจะเปนนามธรรม คือ ถาเราไปบอกวาตอ งธรรมาธปิ ไตย คนไมร เู รือ่ งแน ไมมีระบอบการปกครอง ทเ่ี รียกวาธรรมาธิปไตย พระอาจารย: สับสนมาตลอด คือไปพดู ใหธรรมาธิปไตยเปนระบบ แลวมนั มที ่ีไหนระบบธรรมาธปิ ไตย ทีจ่ ัดต้ังวางไววาใหทําอยา งน้ันๆ

๑๒ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ ประชาธิปไตยเปนระบอบการปกครอง แลวยังมีการแยก ประเภทวาเปนแบบไหนๆ และในประเภททจี่ ัดอยนู ้ีก็ตองมาแจกแจง วาจะจัดตั้งอยางไร มันมีระบบที่กําหนดไวหมดวา มีการเลือกตั้ง อยางน้ันๆ มีกระบวนการและข้ันตอนในการปฏิบตั ิอยา งนัน้ ๆ ฯลฯ ตอ งดตู รงน้ี จึงตอ งชัดกอนวา ธรรมาธปิ ไตยเปนอะไร มันเปน ระบบ หรอื เปลา แมแตใ นสงั ฆะ การปกครองสงฆก็ไมไ ดมีระบบธรรมาธิปไตย การปกครองคณะสงฆไ มไ ดเ รยี กวา ธรรมาธปิ ไตย คาํ วา “ธรรมาธปิ ไตย” ไมไ ดใ ชเปน แบบแผนการปกครอง คณะสงฆของพระพุทธเจา เปน สงั ฆะ ซง่ึ มีระบบแบบแผนท่ี จัดตง้ั วางขอกาํ หนดไว เชน ในการประชมุ ในการท่ีจะตดั สินเร่อื ง ราว ในการออกเสยี ง เปน ตน ทั้งหมดเปนเรือ่ งทีม่ ีบทบญั ญัติเปน ระบบแบบแผน ผูหว งสถานการ : อนั นัน้ ไมไ ดเ รียกวา \"ธรรมาธปิ ไตย\" หรือ? พระอาจารย: ไมเ รียกวาธรรมาธิปไตย มันเปนคนละเร่อื งกบั สมัย นี้ทเ่ี รียกประชาธิปไตยเปน ระบบการปกครองแบบหนงึ่ ตองรกู อนวา คําวา “ประชาธิปไตย” สมยั โนนยงั ไมมี แตท า น ก็มีระบบของทา นที่เรียกวา เปน “สงั ฆะ” และสังฆะนนั้ ก็เปนระบบที่ มีการจดั ตั้ง เชนวา จะบวชนาค จะพจิ ารณาคดี จะลงมตเิ ลือกพระ ทํางานวดั ก็มีการดําเนนิ การตามขอกําหนดทวี่ างไว เชน วา จะตอ ง มีองคประชมุ เทา นั้น เร่ิมตั้งแตอ งคประชมุ ๔ รปู เปน อยา งนอย แต ถาเปนการประชุมตัดสินเร่ืองสําคัญอยางนๆ้ี องคประชุมตองเกิน

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๑๓ กวานัน้ เชน กิจการอยา งนต้ี องมี ๑๐ รูปขึ้นไป กิจการอยา งนน้ั ตอ ง มี ๒๐ รปู ข้นึ ไป ฯลฯ และในการดําเนินการพิจารณาดาํ เนินเรื่องให สําเร็จเสร็จส้ิน จะตองมีผูเขารวมอยางน้ๆี ตองมีใครเปนประธาน ตองมีผูดําเนินการประชุมอยางนี้ จะใชเสียงขางมาก หรอื ใชเสียง เอกฉนั ทอยา งไร ฯลฯ อยา งนีจ้ ึงจะเรียกวา ระบบการปกครอง ซ่ึงใน ทางพระไมไ ดม ีการใชค าํ วา ธรรมาธปิ ไตย ในเรื่องอยางนี้ ธรรมาธิปไตย เปนเกณฑตดั สนิ ใจ ทนี ้ี ธรรมาธปิ ไตยคืออะไร มันกค็ ือ หลกั เกณฑในการตดั สนิ ใจ ของบคุ คลที่อยูหรือรวมอยใู นระบบการปกครองน้ัน บคุ คลท่ีไปรวมประชุมสงฆ หรอื ไปเขารว มประชมุ ในกจิ กรรม ประชาธิปไตยใดๆ กต็ ามน้ัน ตวั เขาเองแตละคนอาจจะใชเกณฑก าร ตัดสินแบบอัตตาธิปไตย หรือแ บ บโลกาธิปไตย หรือแบบ ธรรมาธปิ ไตย กไ็ ด ลองมองดปู ฏิบัตกิ ารในกิจกรรมของระบบประชาธปิ ไตยสิ แค เลอื กต้งั น่ี ชาวบานแตล ะคนก็มีเกณฑใ นการตัดสนิ ใจของตวั เขาเอง ชาวบานที่มาเลือกต้ังน้ัน ถาคนไหนตัดสินใจโดยเอาตัวเปน ใหญ เอาผลประโยชนของตวั เปน ใหญ ตดั สนิ ใจลงคะแนนโดยเอาผล ประโยชนข องตัวเองเปนหลัก นี่คือเปน อัตตาธิปไตย* อะไรจะเกิดขน้ึ * อัตตาธปิ ไตย โลกาธิปไตย และธรรมาธปิ ไตย ทั้งสามอยางน้ี จะใชใ นแงด ที ้งั หมด ก็ได ดังเชน ในพระไตรปฎก (อง.ฺ ติก.๒๐/๔๗๙/๑๘๖) ท่ีแสดงตวั อยา งไวใหเ ห็นวา เราอาจจะตัด สินใจไมทําชั่วหรือทําความดี ดวยคํานึงถึงสถานะหรือศักด์ิศรีของตน (อัตตาธิปไตย) ดวยคาํ นึงถงึ เสยี งกลา วขานของผูอืน่ (โลกาธิปไตย) ดวยคํานึงถงึ ธรรม (ธรรมาธิปไตย) แตแนนอนวา การตดั สนิ ใจดวยธรรมาธปิ ไตย ยอมเปนขอ ทดี่ ีท่ีสดุ

๑๔ ธรรมาธิปไตยไมมาฯ ถาชาวบานคนไหนไดแตคอยฟงเสียงนิยม เรียกวาไปตาม กระแส ไมมหี ลกั ของตัวเอง ตดั สนิ ใจลงคะแนนแบบเฮไปตามพวก ก็ เปน โลกาธิปไตย อะไรจะเกดิ ขน้ึ ทนี ี้ ถาชาวบา นแตล ะคนท่ีจะเลอื กตั้งนัน้ ตัดสินใจโดยตรวจ สอบเรอ่ื งราว สบื คน ความจริง หาขอมูลใหชดั เจนถองแท ใชป ญญา พิจารณาวา ผูสมัครคนไหนเปนคนดี ประพฤตถิ ูกตองสุจริตชอบ ธรรม มปี ญญา มีความสามารถ มงุ หนา ทาํ ประโยชนแ กสว นรวม แก สังคมประเทศชาติ ก็ตัดสินใจลงคะแนนไปตามเกณฑข องความดี งามความถูกตองน้ัน น่ีกค็ อื เปนธรรมาธิปไตย แลวอะไรจะเกดิ ขึน้ แตละคนทีม่ ารวมในการปกครองระบอบประชาธปิ ไตย อยา ง เชนชาวบานทกุ คนทมี่ าเลอื กต้งั พอตดั สินใจถูกตอง แตละคนน้ันก็ เปนธรรมาธปิ ไตยแลว ใชไหม ถา แตละคนเปนธรรมาธิปไตยอยา งน้ี ละก็ ประชาธิปไตยกด็ ีไดแนเลย ไมว า กจิ กรรมการปกครองระบบไหนกต็ าม กเ็ ปน อตั ตาธปิ ไตย หรอื โลกาธปิ ไตย หรอื ธรรมาธปิ ไตย ไดท งั้ นนั้ แลว แตเกณฑในการ ตดั สินใจของผมู ีอาํ นาจที่จะตัดสินใจ แตทนี ี้ ถา เปน ประชาธปิ ไตย ก็ ประชาชนทกุ คนน่ันแหละมีอาํ นาจท่ีจะทําการตัดสินใจ และในการ ตดั สนิ ใจนัน้ แตละคนกม็ ีเกณฑในการตัดสนิ ใจของตวั เอง ผูหวงสถานการ : ถาจะเทียบเปนตวั อยางใหเห็นชัดๆ สมมตวิ า ถาผม เลือก ส.ส. โดยเพราะ ส.ส.คนนี้เคยเอาเงินมาใหผม อันน้ีเปน อัตตาธิปไตย แตถาผมเลือกเพราะวาไดยินวา คนสว นใหญชอบเขา อันนี้เปน โลกาธปิ ไตย แตถาคิดวา เอ… เขาเปนคนดีไหม เขาเหมาะ

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๑๕ สมท่จี ะเปนหรือไม อันนี้เปน ธรรมาธิปไตย อยา งนัน้ หรือครบั จะตัดสินใจไดด ี คนตอ งมปี ญ ญา จงึ ตอ งมกี ารศกึ ษา พระอาจารย: ถกู แลว ธรรมาธปิ ไตย ก็คือ ตองมปี ญ ญารวู า อะไร คอื ความจรงิ อะไรถกู ตอง อะไรดีงาม แลว จงึ ตัดสินลงคะแนนอยา ง จรงิ ใจไปตามมตขิ องปญญานนั้ น่ีแหละ พอถงึ ตรงน้ี มนั ก็เปนเร่ืองใหญขนึ้ มาทันที คือตอง ศึกษา จึงจะมีปญ ญาใหร ไู ด ทําไมการศึกษาจึงสําคัญนักสําหรับระบอบประชาธิปไตย ก็ เพราะวา คนจะตดั สนิ ใจดว ยธรรมาธปิ ไตยได จะตอ งมกี ารศกึ ษา ให เกดิ ความรเู ขา ใจ ตง้ั แตร ขู อ มลู รคู วามจรงิ ความถกู ตอ งในเรอ่ื งนั้นๆ วา เปน อยา งไร เรม่ิ ตง้ั แตต อ งศกึ ษาคนทม่ี าสมคั รรบั เลอื กตง้ั วา บคุ คล นเ้ี ปน อยา งไร มปี ระวตั อิ ยา งไร เปน คนดี เปน คนทเี่ ชอ่ื ถอื ไวว างใจได ไหม เปนคนมอี ุดมคตมิ ีฉันทะทจี่ ะทํางานเพือ่ สวนรวมจรงิ หรอื เปลา แลวก็ดูตวั เองดว ยวา ทเี่ รามาเลอื กต้ังน่ี ที่เรามาทํากิจกรรมน้ี ไมใชเ พอื่ ประโยชนสวนตวั นะ การปกครองนี้เพื่อประเทศชาติ เพ่อื ประโยชนสวนรวม เพื่อความถูกตองดีงาม เพ่ือความเปนธรรมใน สังคม เปนตน เมอ่ื พิจารณาธรรมะท้งั หมดแลว ตัดสินใจบนเกณฑ ของธรรมะน้นั เรยี กวา ธรรมาธปิ ไตย เพราะฉะนน้ั ไมวาจะอยูในเร่อื งใดกต็ าม เราตอ งตดั สนิ ใจบน เกณฑของธรรมาธปิ ไตย เมอ่ื มาเปน นายกรัฐมนตรี ก็ตอ งถอื ธรรม เปนใหญในการตัดสินใจทุกกรณี ถูกไหม เกณฑน ี้ใชไดในทุกกิจ กรรม ทุกกรณเี ลย

๑๖ ธรรมาธิปไตยไมม าฯ เปนอนั วา ธรรมาธปิ ไตยนี่ ไมใชเปน ระบบ แตมันเปน เกณฑ การตัดสนิ ใจของแตละบคุ คล มันอยูกบั ตัวเลยทีเดยี ว อาํ นาจตดั สนิ ใจ คือตวั กาํ หนดระบอบการปกครอง ผูหวงสถานการ : ธรรมาธิปไตยนีเ้ ปนคุณสมบัติของคน ใชไหมครับ? พระอาจารย: จะวาเปนคุณสมบัติ ก็ยังเบาไป มันหนกั แนนและ จําเพาะเจาะชัดนอ ยกวา ที่บอกวาเปน เกณฑก ารตัดสนิ ใจในทกุ กรณี จะตอ งพูดกันใหช ดั วา ในเร่ืองการปกครองนี้ คาํ ทส่ี ําคัญอยาง ยิ่ง คอื คาํ วา “อํานาจตดั สนิ ใจ” ธรรมาธิปไตย ทาํ ไมจึงสาํ คญั ก็เพราะมันเปนเร่ืองของการใช อํานาจตดั สนิ ใจ อํานาจตัดสินใจ เปนหัวใจของระบบการปกครองน้นั ๆ ใครมี อํานาจตดั สนิ ใจสูงสดุ นัน่ คอื ตัวกําหนดระบบการปกครองนน้ั เวลาใหความหมายเปนทางการ เราพดู กันวา ประชาธปิ ไตย คอื อาํ นาจอธปิ ไตย (sovereignty) เปน ของประชาชน จะพูดวา อํานาจอธิปไตยเปนของประชาชน หรืออํานาจ อธปิ ไตยเปน ของปวงชน หรอื จะวา ประชาชนเปน ใหญใ นแผน ดนิ กถ็ กู ทงั้ นนั้ ชาวบา นฟง แลว กร็ สู กึ ภมู ใิ จวา ทนี พ้ี วกเราเปน ใหญล ะนะ อาจ จะรสู กึ โก แตก ็ดูเหมอื นจะลอยๆ อยู มนั ไมโยง ไมบงช้ถี งึ การปฏบิ ตั ิ ท่ีบอกวา ประชาชนเปนใหญน ะ เปน ใหญอ ยา งไร แคน้กี ็ยงุ ละ มันไมใชแคเปนใหญอยูโกๆ ถามัวโกกับความใหญ จะไปไมถึง ประชาธปิ ไตยสกั ที ถา พดู กนั แบบชาวบา น เอาตรงทวี่ า นด้ี กี วา คอื ท่ี อาํ นาจตดั สนิ ใจ

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๑๗ (decision-making power) อันนี้จะเห็นทางปฏิบตั ทิ นั ที อยา งทวี่ า เมอ่ื ก้ี อาํ นาจตดั สนิ ใจ เปน หวั ใจของระบบการปกครอง ใครมีอาํ นาจตัดสินใจสงู สดุ นนั่ คอื ตัวกาํ หนดระบบการปกครองนัน้ ถาเปน ระบบเผด็จการ กค็ ือบุคคลเดียว ท่เี รียกวา ผูเ ผด็จการ หรือผนู ํา มีอํานาจในการตดั สนิ ใจ ถาเปนคณาธิปไตย ก็คือหมูคณะหรือกลุมบุคคล เปนผูมี อํานาจในการตดั สนิ ใจ ถา เปน ประชาธิปไตย ก็คือ ประชาชนมอี าํ นาจในการตดั สินใจ หรือวา ประชาชนเปนเจา ของอํานาจตดั สนิ ใจ ทีน้ี ใครมอี าํ นาจในการตัดสินใจ ก็ตอ งใหคนนน้ั ตัดสนิ ใจบน ฐานของธรรมาธิปไตย คือตัดสินใจดวยเกณฑของธรรมาธปิ ไตย ตดั สนิ ใจดว ยปญ ญา โดยมเี จตนาเปน ธรรม คอื ธรรมาธปิ ไตย เมื่อเปนประชาธิปไตย หลักบอกวาอํานาจตัดสินใจอยูที่ ประชาชน เม่ืออํานาจตัดสินใจอยทู ี่ประชาชน ก็ตอ งใหประชาชนตดั สิน ใจอยา งถกู ตอง คือตองมธี รรมาธิปไตย ก็จงึ ตองมกี ารพฒั นาคุณภาพของประชาชน เพ่ือใหป ระชาชน ผูเปนเจา ของอํานาจในการตัดสินใจนั้น ทําการตัดสนิ ใจดว ยปญ ญา โดยมีเจตนาท่เี ปนธรรม และตรงนแ้ี หละคือ ธรรมาธปิ ไตย ตรงนค้ี ือหวั ใจเลยนะ อยาไปนึกวาไมสาํ คญั เพราะวาอํานาจ ตดั สนิ ใจ คอื หวั ใจของการปกครอง และเปน ตวั กาํ หนดระบบการปกครอง ใครมอี าํ นาจในการตดั สินใจ กต็ องใหตัดสินใจดว ยธรรมาธิปไตย

๑๘ ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ แตไ มจ บแคน ้ี เมอื่ กไี้ ดบ อกวา การปกครองระบอบประชาธปิ ไตย ก็คืออํานาจตัดสินใจอยูทปี่ ระชาชน แตร ะบอบประชาธปิ ไตยของเรา ไมใ ชเ ปน ประเภทประชาธปิ ไตยแบบตรง ทปี่ ระชาชนใชอ าํ นาจเองโดย ตรง เรามปี ระชาธปิ ไตยแบบตวั แทน เรื่องจงึ มีตอไปอกี วา มีคนทใี่ ช อํานาจตัดสินใจแทนประชาชน หรือในนามของประชาชน คนผูน้ีจะตองใชอํานาจตัดสินใจ โดยสามารถพูดไดเต็มปาก วา เพ่ือประชาชน ในนามของประชาชน หรอื แทนประชาชน โดยท่ี วา มันเปนการตัดสนิ ใจทีเ่ ปนธรรม กค็ อื ตดั สินใจเปน ธรรมาธิปไตย ท่ีพูดนี้หมายความวา มันไมใชจ บแควาประชาชนใชอํานาจ ตดั สนิ ใจ แตมีคนท่ีใชอํานาจตดั สนิ ใจในนามของประชาชน และตรง นีก้ ค็ ือเรามีผูน ํา ผูปกครอง โดยเฉพาะนายกรัฐมนตรี นายกรัฐมนตรีนี่เขาตัดสินใจในนามของประชาชน หรือแทน ประชาชนท้งั หมด เพราะวา ตัวแทนของประชาชน คือผูแทนราษฎร ทมี่ อี าํ นาจตดั สนิ ใจ ไดเ อาอาํ นาจตดั สนิ ใจไปมอบไวท น่ี ายกรฐั มนตรี ในธรรมาธปิ ไตย จะเอาธรรมไหน ไวถ กกนั ตอ ไป ผูหวงสถานการ: ทีนี้ธรรมาธิปไตยของแตละบุคคลเทากนั ไหมครับ เชน สมมติวา กรณกี ารขายหนุ … พระอาจารย: ออ… ไมม ที างเทา แตเราเอาแคน ้กี อนวา ขอใหเ ขา เอาหลัก เอาความจรงิ เอาความถกู ตอ ง คือเอาธรรมนั่นเอง นี่ตอ ง หน่ึงเลยนะ หมายความวา ใน ๓ อยาง คอื อัตตาธปิ ไตย โลกาธิปไตย กบั ธรรมาธิปไตยน้ัน ขอใหเอาธรรมะกอน แลวธรรมะท่ีเอาน้ันจะแค

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๑๙ ไหน ก็มาเถยี งกันได แตตอ งไดเกณฑเ ร่มิ ตนวา คณุ เอาธรรมนะ คุณ ไมม ุงทป่ี ระโยชนส วนตัวนะ คณุ ไมมุงแคก ระแสนิยมนะ คุณยอมรบั ไหมวา คุณจะมงุ เอาธรรมะ เรือ่ งนม้ี ันพิสูจนไ ดน ่ี วา จุดหมายของคุณอยทู ่ีประโยชนสวนตวั หรอื ไม คณุ มงุ จะเอาใจ ใคร หรือแคไปตามกระแสไหม หรือจะเอาธรรมะคือความจริงถูก ตองดีงามและประโยชนส ุขท่ีแทท ี่จริงท่ีมั่นคงยงั่ ยนื ทีน้ี เมื่อตัดสินใจเอาธรรม คือความจริงความถูกตองดีงาม เอาประโยชนสุขที่แทแลว ถาความเห็นเก่ยี วกับเร่อื งของธรรมยังไม ตรงกนั ก็มาถกเถยี งกันได เพอ่ื ใหช ัด ขอสรปุ อกี ทีวา ทุกคนตองเปนธรรมาธิปไตย ที่จะตัดสินใจเลือกเอาธรรม เหมอื นกนั แตธรรมทตี่ า งคนตอ งเลอื กเอา อาจจะไมเ หมอื นกนั

-๓- กฎคนทํา ตอ งเพ่อื กฎแหง ธรรม ธรรมชนั้ สอง ตอ งรองรบั ธรรมชน้ั หนง่ึ ผูหวงสถานการ : ทีน้ีผมเกรงวา ในทางโลกมันจะไมมีขอยุตอิ ยางใน ทางธรรม พระอาจารย: มี มันดไู ด เห็นได มันมีเครอื่ งเทียบเคยี ง ก็ดูสิวา การ ตัดสินใจในกรณีน้ัน มีผลประโยชนของตนเองเปนตัวกําหนดหรือ เปลา หรือแลวแตพวกมากลากไป แคไปตามกระแส หรอื วาคํานงึ ถึง ธรรมทีเ่ ปน หลกั การกฎเกณฑก ติกา พูดถงึ กฎเกณฑกตกิ านั้น มันไมใ ชแคก ฎเทานนั้ เราตอ งยอม รบั วา กฎเกณฑกติกาอยา งเชน กฎหมาย ก็เปนธรรมอยางหนึง่ แต เปน ธรรมชัน้ ๒ กฎหมายเปน ธรรมชน้ั ๒ หรือในระดับ ๒ คอื ในระดับสมมติ จึงตองทาํ ความเขาใจวา โดยพน้ื ฐานน้นั เรามงุ เพื่อ \"ธรรม\" แทๆ ท่ีเปนความจริงความถูกตองดีงามตามสภาวะ หรือตาม ธรรมดาของมนั (ที่วา เปนกฎธรรมชาต)ิ แลวบนพื้นฐานนั้น เพื่อใหธรรมเปนไปและบังเกิดผลตอวิถี ชวี ิตและสังคมสมประสงคของเราใหม ากท่สี ุด เราจงึ พยายามตั้งกฎ ของมนุษยข้ึนมา เพ่ือรองรับสนับสนุนธรรมที่เปนกฎธรรมชาติน้ัน

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ โฺ ต) ๒๑ และเรากย็ อมรบั กฎของมนุษยท ีร่ องรับสนับสนุนธรรมนัน้ โดยเรียก มันวา เปน \"ธรรม\" ดวย นี่แหละกจ็ ึงมี \"ธรรม\" ใน ๒ ขน้ั หรือ ๒ ระดับ คอื ธรรมแทๆ ในระดับตามสภาวะของมัน ท่ีเปนกฎธรรมชาติ (เชน ในคาํ วา “ธรรมสรณะ”) กบั ธรรม ในระดับสมมติ ที่เปนกฎของมนุษย (เชนในคําวา “ธรรมศาสตร”) แตเราจะเห็นวา หลายคร้ัง จะดวยปญญาไมพอ หรือดวย เจตนาไมซ่ือก็ตาม ปรากฏวา กฎของมนุษย ที่เปนธรรมจัดต้ัง (สมมติ) ไมตรงกับธรรมทแี่ ทจรงิ ไมส อ่ื ไมน าํ ไปใหถ งึ ธรรม จงึ ตองมี การปรับแกก ฎของมนุษย เชนกฎหมายนั้น เร่อื งกฎมนษุ ย เชนกฎหมายนนั้ เปนปญหากันอยเู รอื่ ย ในแง ปญ ญาไมพอ กห็ นักอยูแลว ยงิ่ ในดา นเจตนา มนุษยบางคนยังใช เลหกลมาจัดตั้งวางตรากฎหมายข้ึน ไมใชเพ่ือธรรม แตเพื่อสนอง ประโยชนสวนตวั โดยใชอ ัตตาธิปไตยเปนตน เพราะฉะน้ัน กฎหมายจงึ ไมใชวา จะวางใจไดหมด และจึงตอง มีการตรวจตราปรบั ปรุงแกไขอยูเรอ่ื ย เอาเปนวา ถึงอยางไรมันก็เปน เรอ่ื งทพ่ี สิ จู นกนั ได คอื วา ในแต ละกรณี ขัน้ ทีห่ น่งึ บคุ คลนนั้ มเี จตนาอยา งไร เขาก็รูชดั อยูก บั ตวั เอง ขนั้ ทส่ี อง สําหรับคนอ่ืนหรอื ในทางสังคม ก็พอดูออก อยา งท่ี พูดกันวา \"กรรมเปนเครื่องสอเจตนา\" และในระบอบประชาธปิ ไตย เราก็ยังมีระบบและกระบวนการเพื่อจัดสรรโอกาสที่จะตรวจสอบ และชีแ้ จงกันอีก

๒๒ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ ในธรรมาธปิ ไตย ถา เปน ผปู กครอง ตอ งเอาธรรมไหน ทีน้ีมาดูในแงการตัดสินใจ ที่เรามุงใหคนเปนธรรมาธิปไตย โดยเอาธรรมเปนเกณฑนั้น แมวาคนจะหลุดพน จากอตั ตาธปิ ไตยท่ี เอาแตต วั และหลดุ พนจากโลกาธิปไตยที่ไหลไปตามกระแสออกมา ไดแ ลว แมว าเขาจะมงุ เอาความถูกตอ งตามธรรม แตก ม็ าเจอปญ หา อีกวา ธรรมที่จะเอานนั้ คืออะไร แคไ หน เพราะธรรมสาํ หรบั แตล ะคน สําหรบั แตล ะกลุม ชน อาจจะไมเหมือนกัน หรือไมเทา กนั เพราะฉะนน้ั จงึ มกี ารเนน วา เมอื่ ทา นมาเปน ผปู กครองประเทศ ทานจะปฏิบตั ิตวั อยางชาวบา นไมไ ด จะเอาแคกฎกตกิ าขัน้ ธรรมดา ของชาวบานหรือแคธรรมของชาวบานไมได ทานตองปฏิบัตธิ รรม ของผูปกครอง ท่ีมุงเพื่อใหสังคมประเทศชาติดีงามมีความสุขความ เจรญิ เพอื่ ประโยชนส ว นรวมของประชาชน ทา นทาํ งานเพอ่ื อนั นนั้ หรอื เปลา หรอื ทา นยงั วนุ วายอยกู บั เรอื่ งประโยชนส ว นตวั น่ีคนกม็ องออก ผูหวงสถานการ: ถาอยางนั้น ในสวนของธรรมาธิปไตยน้ี ธรรมาธิปไตยของคนท่ีอยูในสถานะท่ีตางกัน ก็จะไมเทากัน ไม เหมือนกนั ใชไ หม พระอาจารย: อันนี้ ขอยํ้าท่ีพดู เมือ่ กี้ ยกมาพูดอกี ทีวา \"ทุกคนตองเปนธรรมาธิปไตย ที่จะตัดสินใจเลือกเอาธรรม เหมอื นกนั แตธ รรมทต่ี า งคนตอ งเลอื กเอา อาจจะไมเ หมอื นกนั \" ตัวอยางงา ยๆ เรามีธรรมะของลกู ธรรมะของพอแม ธรรมะ ของนักเรียน ธรรมะของครู ธรรมะของราษฎร ธรรมะของผคู รอง เมอื ง ธรรมะของผูเลอื กต้ัง ธรรมะของผแู ทนราษฎร ฯลฯ

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๒๓ แมกระทั่งธรรมะของนักธุรกิจ กับธรรมะของผูบริหาร เศรษฐกิจของชาติ กไ็ มเ หมือนกัน ไมเทากัน แมแตธรรมอยางเดยี วกันท่ตี องปฏิบัติเหมือนกัน บางทีความ จําเปนทจี่ ะตองปฏิบัติ หรอื ความคาดหวงั ในการท่จี ะปฏบิ ตั ิ สําหรบั ตางคน ก็อาจจะไมเทา กัน ที่วานั้นคอื โดยพน้ื ฐานมันเทา แตสําหรบั คนทต่ี า งสถานะ เรา ยอมใหในแงวา สําหรับเร่ืองน้ีๆ เราไมมุงหวังจากคนกลุมนี้พวกนี้ หรอื ระดบั นี้มากนัก อยางเชนธรรมสําหรับพลเมืองทุกคน วาจะตองเอาใจใสทํา ประโยชนใหแ กประเทศชาติ -- ถาเขาเปน ชาวบา นทว่ั ไป การมงุ หวังในธรรมขอนี้ คือในการ ถือธรรมะของเขา เราก็ไมค าดหวัง ไมเรยี กรองจากเขามาก บางทีก็ เอาเพยี งวา เมอ่ื คณุ ทาํ มาหากนิ จะเอาผลประโยชนอ ะไร เรากไ็ มว า ละ ขอแคว า คณุ อยา ไปเบยี ดเบยี นคนอน่ื อยา ไปฆา ใคร อยา ไปลกั ขโมย อยา ไปละเมดิ ตอ คนอนื่ ชนดิ ทม่ี นั ชดั ๆ ออกมากแ็ ลว กนั สว นการทจ่ี ะ ทําประโยชนอ ะไร เรากอ็ าจจะปลอ ยใหเปนเรือ่ งของตวั เขาเอง แตถ าเขาบอกวา ฉันมาสมคั รเปน ผูบริหาร ฉันจะมาทาํ หนาที่ ปกครองประเทศ มันชดั อยแู ลว วา เขาตอ งทาํ เพื่อความดงี ามความ เจริญของประเทศชาติ เพื่อประโยชนสุขของประชาชน เขาจะมาวุน วายกบั การหาผลประโยชนต า งๆ ไมไ ดแลว เพราะมนั มีธรรมของผู ปกครองมากํากบั อกี ช้ันหนึง่ เมอื่ จะดรู วบรัด กบ็ อกวา ถา เปนผูปกครองแลว คุณยึดถอื หรือตั้งม่ันอยูในธรรมของผูปกครองไหม แลวธรรมะก็มีเปนระดับ

๒๔ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ เปนข้ันตอน ซ่ึงในทส่ี ดุ ก็ดูเจตนาในการตดั สินใจท่ีวา เขาเอาธรรม เปน เกณฑ หรอื เอาอะไรเปนตัวช้ีนํากําหนด กฎแหง ธรรมสัมฤทธิ์ เมือ่ กฎคนทาํ มปี ระสิทธภิ าพ ผูหวงสถานการ: ทนี ี้ ทีผ่ มอา นในหนังสอื นิติศาสตรแ นวพทุ ธ ของ ทานน้ัน กฎหมายที่ดีที่สุดคือมันเปนกฎของธรรมชาติ และก็มี กฎหมายท่ีเรารา งขน้ึ เปนอีกระดบั หนง่ึ นะครบั พระอาจารย: ก็ใชอยางนั้น เหมือนกับที่พูดมาแลว นั่นแหละ แต เพ่ือใหส่ือความหมายกันไดแมนยําชัดเจน ไมใหสับสน ตองขอใช ถอยคาํ แบบจําเพาะอยา งเครง ครัด คือ กฎแหงความจริงท่ีเปนไปตามธรรมดาของมัน เชน ทําเหตุ ปจจัยอยางไร ก็เกิดผลท่ีสอดคลองกันอยางน้ัน ถามนุษยเบียด เบียนทํารายกนั เขากเ็ ดอื ดรอน อยกู นั ไมเ ปน สุข สงั คมกว็ นุ วายไม สงบ ถามนุษยเออ้ื เฟอ ชวยเหลือกนั เขาก็เรงิ ร่ืน อยูกนั สขุ สาํ ราญ สงั คมก็สงบเรยี บรอ ย กฎแหงความจริงตามธรรมดาอยางน้ี เรียกจําเพาะลงไปวา กฎธรรม หรือกฎธรรมชาติ ทีน้ี อีกข้ันหนึ่ง เราไมอยากใหคนเดือดรอน ไมตองการให สังคมวุน วายไมส งบ แตเราอยากใหค นอยดู ีสังคมมคี วามรม เยน็ เปน สุข และเรารูวามันจะเปนอยางนั้นได คนจะตองไมเบียดเบียนทํา รายกัน แตตองเอือ้ เฟอชว ยเหลือกนั เรากจ็ ึงบัญญัติจัดตง้ั กฎของเรา ขึ้นมาหามก้ันคนไมใหเบยี ดเบยี นทาํ รายกัน เชน ตราไวว า ใครฆา ใครขโมย จะถูกลงโทษอยางน้นั ๆ ฯลฯ

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๒๕ กฎที่มนุษยเราจัดต้ังข้ึนมาอยางน้ี เรียกจําเพาะลงไปวา กฎหมาย หรือกฎมนษุ ย จะเรียกงา ยๆ ใหล อ กนั ก็ได อยางแรก เรยี กวา กฎแหง ธรรม อยางหลงั เรียกวา กฎคนทํา ตามทวี่ า นจี้ ะเหน็ วา เพอ่ื จะใหธรรม ทเี่ ปน อดุ มคติ (กฎแหง ธรรม) ซึ่งเปนนามธรรม เปนศักยภาพแหงความจริงในธรรมชาติ มัน สัมฤทธิ์ผลเปนความจริงข้ึนมาในสังคมมนุษย เราก็บัญญัติจัดตั้ง ธรรม คอื กฎหมาย ทเ่ี ปน กฎของมนษุ ย (กฎคนทาํ ) ขน้ึ มาใหม นษุ ย ปฏบิ ตั จิ ดั การกนั ได* กฎธรรม หรือกฎธรรมชาติ นั้นมันแนนอนของมันอยูแลว แต ปจจยั ที่หลากหลายมมี ากมาย มนั อาจจะสอดแซงแทรกซอนเขามา จนมนษุ ยต ามไมท นั และทาํ ใหผ ลเกดิ ขนึ้ ไมส มประสงคข องมนุษย ดังน้ัน มนุษยผูมีปญญาจึงจัดต้ังวางแผนของคนข้ึนมา เพ่ือ เอาการกระทําของตนเขาไปรวมเปนปจจัย ที่จะผลักดันกระบวน การแหงเหตุปจจัยในกฎแหงธรรมนั้น ใหกอผลสมท่ีตนประสงค * ในพระพทุ ธศาสนา เรอื่ งทพี่ ดู กนั อยนู ส้ี าํ คญั อยา งยงิ่ -- ธรรมทเี่ ปน ความจรงิ แท ซง่ึ มอี ยแู ละเปน ไปตามธรรมดาของธรรมชาติ ท่ีเปนกฎแหง ธรรม ทานเรยี กสั้นๆ วา ธรรม สวนธรรมท่ีมนุษยบัญญัติจัดต้ังข้ึนเปนกฎเกณฑกติกาหรือกฎหมาย ที่เปนกฎของ มนษุ ย หรือกฎคนทาํ ทานใหชื่อพเิ ศษวา วินยั ธรรมมีอยูตามธรรมดา พระพุทธเจาตรัสรูแ ละนําหรือยกมาแสดง สว นวินัยนนั้ พระ พทุ ธเจา ทรงบัญญัติจัดวางขึน้ เพื่อใหธรรมสัมฤทธผ์ิ ลเปน ประโยชนแกม นุษย หรือใหม นษุ ย ไดประโยชนม ากท่สี ดุ จากธรรม ธรรมและวนิ ัยรวมกนั เรยี กวา ธรรมวนิ ยั คือท้ังหมดของพระพุทธศาสนา

๒๖ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ แผนการท่ีมนุษยจัดตั้งวางขึ้นน้ัน จะเรียกวา กฎหมาย หรือ กฎมนุษย หรือกฎคนทํา ก็แลวแต ขอสําคัญอยูท่ีวา มันจะมี ประสทิ ธภิ าพใหเ กดิ ผลดตี ามทม่ี นษุ ยต อ งการแคไ หน กอ็ ยทู ค่ี ณุ ภาพ ของปญ ญาและเจตนาของมนษุ ยเ องเปน สาํ คญั ปญญาเชื่อมโยงมนุษย ใหถึงธรรมดาท่ีเปนความจริงของ ธรรมชาติ ถารูจริงท่ัวตลอดชัดแจง ก็เจาะกฎแหงธรรมได เจตนาช้ีนํามนุษย ไปสจู ุดหมายทตี่ นปรารถนา ถา ช้ีนาํ มงุ ตรง ไปยังจุดหมายทีแ่ ท ก็อาจสัมฤทธิ์ประโยชน แตถ าเจตนาไมตรง ก็ คงวุน วาย เจตนาจึงเปน แกนหรือเปน ตัวแทนของจริยธรรม ธรรมาธิปไตยก็สําเร็จดวยเจตนาท่ีเลือกเอาธรรมเทาท่ปี ญ ญา จะบอกใหไดนแี่ หละ ปญญาและเจตนาจึงเปนจุดศูนยกลางในการพัฒนามนุษย กฎหมายเปน สมมติ แตเ จตนาเปน ของจรงิ ผูหวงสถานการ: ทนี ้ี ในบางเรอื่ ง มันเปนกฎเกณฑท่มี นุษยคดิ กติกา กนั ข้ึนเอง อยางเชน ขับรถน่ี จะขบั ชดิ ซา ยหรอื ชดิ ขวาอะไรนี่ มันเปน กฎเกณฑทไ่ี มใชเรื่องของกฎธรรมชาติ มันกจ็ ะเปนกฎหมายท่ีสมมติ กนั ขนึ้ มา ทเี่ ราตกลงกนั ในกลมุ ของประเทศนว้ี า เราจะขบั รถชดิ ซา ย… พระอาจารย: แตเจตนามนั มอี ยู ในการบญั ญัติหรือกาํ หนดใหข บั ชิดซายหรอื ขับชิดขวานั้น มันมีวัตถปุ ระสงค ซ่ึงเปนธรรมะ กค็ อื เพอ่ื ความเรียบรอ ยในการเดินทาง ใหมนั แนล งไปวา ใครจะไปทางไหน ผหู วงสถานการ: ตรงนี้ ถามองในความเหน็ ของผม มันกค็ อื วา เร่อื งของ การเสียภาษมี ันก็เปน เรอ่ื งกติกาท่ีคดิ ข้ึนมา เปนกตกิ าทมี่ นุษยตกลง

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๒๗ กันวา ถาเผ่ือขายหนุ ในตลาดไมตองเสียนะ แตถ าอยางนๆ้ี ตอ งเสีย และกฎเกณฑตา งๆ อนั นมี้ นษุ ยคิดขึน้ เพราะฉะนนั้ ผมเขาใจวา มัน ไมเ ปน กฎธรรมชาติ มนั เปนกฎสมมติ... พระอาจารย: นก่ี ฎมนั สมมติชัดๆ มันชัดอยแู ลว ผหู ว งสถานการ: ทนี ้ี ตรงน้ีแหละครับที่จะเปนปญหา เพราะวา วนั น้ี ถาผมเปนนายกฯ ผมบอกวา ก็ในเม่อื กฎน้ีเปนกฎที่มนษุ ยเราสมมติ ขึ้น แลว ผมก็ทาํ ทุกอยางใหถูกตามกฎนี้ ถูกกฎหมดเลย คือในกรณี ของนายกฯ นี่ ถา เราเอาตามกฎหมาย เอาเฉพาะตัวหนังสอื ไปจบั นี่ ก็ถูกหมดเลย แตถาเอาเจตนาจรงิ ๆ ลกึ ๆ นี่ มันคือเขาเจตนาเลย่ี ง โดยอาศัยกติกาท่ีมนุษยคิดขึ้นมา คือตัวกฎหมาย เขาเลี่ยงโดย อาศัยกติกา ในแงก ฎหมายคอื ความถูกตอ ง ทนี ้ี ในกรณีอยางนน้ี ะ เขาก็บอกวา อาว… ในธรรมาธิปไตย ของผมนี่ สมมติผมเปนนายกฯ ผมบอกวาผมทําถูกตองแลว เพราะวา ในเม่ือกติกาน้ีมนุษยคิดข้ึน ผมก็ทําตามกติกาแลวนี่ ธรรมาธิปไตยของเขาแบบนีจ้ ะไดห รือเปลา พระอาจารย: ก็ไดบอกถึงหลักไวแลววา กฎมนุษยหรือกฎคนทํา นั้นเรามีไว เพ่ือสนับสนนุ ใหกฎแหง ธรรมสัมฤทธิ์ผลขน้ึ มาในสงั คม มนษุ ย แตทคี่ ณุ พดู มานนั้ มนั ตรงขา มเลย มนั ชดั อยแู ลว วา เขาไมไ ด มุงธรรมแลว แตเขามุงเอากฎหมายหรือกฎมนุษยนั้นมาสนองการ หาผลประโยชนของตวั เอง หมายความวา เขามองทวี่ า ทาํ อยา งไรฉนั จะได เออ… ใหก ฎนม้ี นั เขา ทางของฉนั เถอะ ฉนั กเ็ อา แทนทจี่ ะนกึ วา ทาํ อยา งไรจะใหเ กดิ ประโยชนส ว นรวม กฎมนษุ ยนน้ั คนทาํ ขน้ึ มา เปน สมมติ ใช แตเ จตนาเปน ของจรงิ

๒๘ ธรรมาธิปไตยไมมาฯ ผปู กครองตองดูแล ใหก ฎคนทาํ นาํ สผู ลตามกฎแหง ธรรม เร่ืองนีค้ งตอ งย้าํ ตอ งพดู ทวนซา้ํ อกี ตอ งขอใหเขา ใจชดั ใหได อยา งทบ่ี อกแลว วา กฎหมาย กฎมนษุ ย หรอื กฎคนทําน้ี เรา บัญญัติจัดต้ังหรือตราขึ้น เพื่อใหก ฎแหงธรรมสัมฤทธิ์ผลเปน ประโยชนแ กม นุษย* เชน เพอื่ ใหค นอยกู นั เปน สุขสงบและใหสงั คม เจรญิ มน่ั คง โดยมกี ตกิ ากนั มใิ หค นทาํ ชว่ั และใหค นทท่ี าํ ชวั่ กไ็ ดร บั ผล ชว่ั ดว ยการถกู ลงโทษ พรอ มกนั นน้ั กม็ กี ฎเกณฑข อ กาํ หนดในการสรา งสรรค เชน ใน การกอ สรา ง การคา ขาย การรกั ษาพยาบาล การบรหิ ารกจิ การตา งๆ ฯลฯ จะตอ งทาํ อะไร จะตอ งไมท าํ อะไร อยา งไร ในขอบเขตแคไ หน เปนตน และถาละเมิดหรือทาํ ไมไดผ ลตามที่กาํ หนดนน้ั จะจดั การ ดาํ เนนิ การอยา งไร กฎหมาย ซึ่งเปน กฎคนทาํ นี้จะมีความหมาย กต็ อเมือ่ มนั ชวย ผลักดันหนุนนํากํากับใหเกิดผลขึ้นตามกฎแหงธรรม ในการทําให เกิดความถูกตองดีงามและประโยชนส ขุ ท่มี ุงหมาย อยางทวี่ าแลว อกี นัน่ แหละ คือ จะดวยปญ ญาไมพ อ หรอื ดวย เจตนาไมผ อง หรอื ดว ยทง้ั สองอยางกต็ าม มบี อยๆ ท่กี ฎคนทําไมย งั * ความหมายนัยลึก ของกฎหมาย กฎมนุษย หรือกฎคนทํา ท่ีทานเรียกวา “วินัย” น้ัน ก็คือ การท่ีมนุษยน้ีมีปญญารูเขาใจกฎธรรมชาตหิ รอื กฎแหง ธรรมแลว จงึ เอาตวั เขาไป รวมเปนปจ จัยในกระบวนการแหงเหตุปจ จยั ของกฎธรรมชาติน้ันดว ย โดยใชก รรมคือการ กระทําของตนผลักดันใหกระบวนการแหงเหตุปจจัยดําเนินไปยังผลที่หมายตามเจตจํานง ท่ีสนองเจตนาของตน ทงั้ นี้ ดวยการบัญญตั จิ ดั ตงั้ หรอื ตราขอ ทีจ่ ะพึงทาํ และไมทาํ ขึน้ ให สอดคลอง อนั เรยี กวา เปน กฎ กติกา กฎหมาย ฯลฯ คือ “วินัย” น้ัน สมมติ และบญั ญตั ิ ของมนษุ ย จงึ มผี ลจริงขน้ึ ดว ยการมาบรรจบกบั สภาวะท่เี ปนจรงิ ของกฎแหง ธรรม ดว ยประการฉะน้ี

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๒๙ ผลสมั ฤทธติ์ ามกฎแหง ธรรม เบี่ยงเบนไป หรอื ถึงกบั กอ ผลรา ยตรง ขามกับความมุงหมายที่เปน หรอื พึงเปนเจตนารมณข องมนั เหตุใหไมสัมฤทธิ์อาจเกิดข้ึนในข้ันตอนของการบัญญัติ หรือ ในข้ันปฏบิ ัติการคือนาํ ไปใช กไ็ ด จึงมกี ฎหมายทีบ่ ัญญตั ิอยา งดี และนําไปใชใหไ ดผ ลทดี่ ี จึงมีกฎหมายที่บัญญัตอิ ยา งดี แตน ําไปใชใ หไ ดผลท่ีไมดี จึงมกี ฎหมายท่ีบญั ญตั ิไมดี และนาํ ไปใชใหไดผลท่ีไมดี จึงมีกฎหมายที่บัญญตั ิไมด ี และไมนําไปใชใ หไ ดผลทไี่ มดี ตรงน้ีแหละที่ตองทราบวา มันเปนธรรม(ในแงหนาท่ี)ของผู ปกครอง ทจ่ี ะดแู ล จดั การ ดําเนนิ การ ใหม น่ั ใจทสี่ ดุ วา การบัญญตั ิ และการใชกฎหมาย(กฎคนทํา)นั้น จะใหเกิดผลท่ีมุงหมายตาม กฎธรรมชาต(ิ กฎแหงธรรม) อยางมีประสทิ ธภิ าพทีส่ ุด จะเปนอยางนั้นได ผูปกครองตองทั้งมปี ญญาท่ีพอ (รูเขาใจ ชัดเจน เทาทัน ทั่วตลอด) และเจตนาทผ่ี อง (สจุ รติ ใฝความจรงิ ถูก ตอ งดงี าม มุงเพอื่ ประโยชนส ุขของประชาชน) ขอสําคญั ท่สี ุดอยทู ี่วา จะตองโยงกฎหมายท่ีเปน กฎคนทํา ให ถึงกฎแหงธรรมใหไ ด คือตอ งเอาความไดผ ลตามกฎแหงธรรม เปน ตัวตัดสินความใชไ ดห รือความชอบธรรมของกฎหมาย ถาไมอ ยางนี้ กฎหมายก็ไมมคี วามหมายอะไร อาจจะถึงกับ เปนเคร่ืองมือทาํ รา ยเบียดเบียนกนั ก็ได เหมือนกับวา เราตองการใชน้าํ และจะทําใหม นี ้าํ มาถึงเราเพอ่ื พรอ มทจ่ี ะใชไ ดต ลอดเวลา ทนี เ้ี รามปี ญ ญารธู รรมดาธรรมชาตขิ องนาํ้ ทเ่ี ปน ของเหลวและมกี ารไหลไปไดอ ยา งไรๆ (กฎแหง ธรรม) เรากจ็ งึ วาง

๓๐ ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ ระบบตดิ ตง้ั ตอ เดนิ ทอ นา้ํ จากแหลง นา้ํ มาถงึ ทเี่ ราอยอู าศยั (กฎคนทาํ / กฎหมาย) เรากท็ าํ ตามนน้ั และมนี า้ํ ทจ่ี ะใชไ ดต ามประสงค แตบ างที เราอาจจะจดั หาทอ นา้ํ มา หรอื ดงึ เอาทอ นา้ํ ออกมา จากระบบทต่ี ดิ ตงั้ นน้ั แลว แทนทจ่ี ะใชม นั เปน เครอ่ื งนาํ นา้ํ มา เรากลบั ใชม นั เปน เครอ่ื งมอื ตอ สกู นั หรอื ทาํ รา ยคนอน่ื โดยนยั นี้ ทอ นาํ้ อาจกลายเปน ไมพ ลองสาํ หรบั ใชต กี นั ได ฉนั ใด กฎหมายก็อาจกลายเปนเคร่ืองมือประทุษรายเพื่อนมนุษยและ ทําลายสงั คมได ฉนั นั้น จะเหน็ วา บางครง้ั แทนทจี่ ะใชก ฎคนทาํ เปน เครอ่ื งสอ่ื หรอื ชว ย หนุนใหเกิดผลตามกฎแหงธรรม คนกลับใชก ฎคนทําน้ันเปนเคร่ือง หาชอ งหลบหนจี ากผลทจี่ ะพงึ เกดิ ขนึ้ ตามกฎแหง ธรรม พดู งา ยๆ ถา กฎหมายไมสอ่ื ธรรม มนั กก็ ลายเปน เพียงกระบวย ไวตักเอาผลประโยชนใหตัว หรือเปนกระบองไวตีหัวคนอื่น อยาง นอยก็เปนเพียงกระบวนวิธที ่ีจะหลบหลกี หลอกลอ เลน แงกนั

-๔- ธรรมาธิปไตยของผูป กครอง ธรรมของนักปกครอง กบั ธรรมของนักธรุ กิจ ผหู ว งสถานการ: อยากจะเจาะทกี่ ฎหมายภาษี พระอาจารย: กฎทจี่ ัดตั้งเปนกฎหมายภาษีแบบท่ีพูดถงึ อยนู ้ี เขา วางไวเ พ่ือรักษาประโยชนของประเทศของตัว บางทีกเ็ พ่ือจะเอา เปรียบกันในการแขงขันระหวางประเทศ คือมุงวาฉันจะหาหรือ รักษาผลประโยชนข องประเทศของฉนั ฉนั ก็เลยวางกฎหมายแบบนี้ ถาจะวากันในแงของความเปนธรรมระหวางประเทศ ก็อีก เรื่องหนึ่งนะ คือในระดับสากล กฎหมายนีอ้ าจจะไมเปน ธรรมก็ได แตเอาละ เพ่ือผลประโยชนของประเทศของตวั ๆ เราและเขาก็วาง กฎหมายกันแบบน้ี คนที่ปกครองก็ตองรูแลววากฎหมายนี้วางไวเพ่ือผลประโยชน ของประเทศของใครของมนั ตัวเรานม้ี ีหนาท่ีปกครองประเทศ ซ่ึงจะ ตองรักษาผลประโยชนของประเทศของตัวเองในระดับที่เปนหลัก เปนหัวหนา เลยทีเดียว เราไมใชเปนเพียงแคชาวบานที่ไปหาผลประโยชนใ นการแขง ขันระหวางประเทศน้ัน แตเราเปนผูน ําในการดูแลผลประโยชนของ ประเทศของเรานะ ฉะน้นั ตอนนี้ ธรรมหรอื หนา ทีข่ องเราก็คอื ตองมุงม่ันในการ

๓๒ ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ รกั ษาผลประโยชนน ้ันอยางเอาจรงิ เอาจงั ถึงขนาดทว่ี า อะไรที่แมจ ะ เปนผลประโยชนแ กตัวเอง เรากต็ องสละได ใชไ หม? เพราะวาเปา หมายมนั อยทู ่ธี รรม แลวในทนี่ ก้ี ็คือธรรมของผปู กครองวา ตอ งทําเพือ่ ประโยชนสุข ของประชาชน ตองทําใหแ กบานเมือง จนกระท่ังแมแตประโยชน สว นตนกส็ ละได อยางที่ทา นเดมิ พันพระชนมชีพดว ยยทุ ธหตั ถี ตรงนีแ้ หละ ตองถามวา เจตนารมณที่วามานี้มีไหม นี่คือ ธรรมาธิปไตย ไมใชไ ปดูแคจะเอาแงเอามุม แตต องดูเจตนารมณท ี่ มุงธรรม มุงเอาความจริงความถูกตองดีงาม ทําเพื่อประเทศชาติ เพ่ือประโยชนสขุ ของประชาชนอยา งแทจ ริง ดูวาอนั นี้มีไหม ผูหวงสถานการ : ถามลึกลงอีกนิดหนึ่ง ถาผมเปนนักธุรกิจ ไมไดมี สถานะในการเปนผูปกครอง เหมือน DTAC ในการขายหุนก็ใช กติกานี้ คอื ดอกเบ้ยี อนั นี้ อนั นีจ้ ะถอื วาผิดธรรมดว ยหรือเปลา พระอาจารย: ผดิ แตไ มจ งั ๆ หมายความวา เมอ่ื เขารกั ษากตกิ าไมใ ห ผดิ กฎหมายทเ่ี ปน กฎมนษุ ย เขากย็ งั ไมผ ดิ ธรรมในระดบั คนทว่ั ๆ ไป แตขางในใจ เขาคงมีปญญาท่ีรูอยูกับตัววา ในแงความถูก ตองชอบธรรมเพ่ือประโยชนที่แทจริงของชีวิต ของสังคมประเทศ ชาติประชาชน ตลอดจนของโลกของธรรมชาติ การตัดสินใจและทํา การของเขาจะมีผลในทางดีหรอื รายหรอื ไมอยางไร ถารอู ยเู ห็นอยวู า มันจะมีผลราย เขาก็ผิดธรรมในระดับนี้ มากนอ ยตามสถานะและ อัตราทรี่ ูท่เี ปน อยางไรกด็ ี ในกรณีน้ี เราไมคาดหวงั จากคนทั่วๆ ไป ผูโ นน ผูน้ี

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๓๓ มากนัก คือเราไมไดถือวาเขาตองถือธรรมของผูปกครองประเทศ เขาไมไดอยูในฐานะท่ีตองถือธรรมของผูปกครอง ท่ีตองทําหนาท่ี ของผปู กครอง เขาจึงพน ไป เรายงั ตองกาวไปอกี สูค วามเปนธรรมและสันตสิ ุขทส่ี ากล อยางท่ีวาแลว ธรรมมีหลายระดับ เชน ธรรมของคฤหัสถ ธรรมของพระภิกษุ ธรรมของแพทย ธรรมของนักธุรกิจ ธรรมของ ผูป กครองประเทศ ฯลฯ ในหลายเรอื่ ง พระจะไปทําอยา งชาวบาน ก็ไมได อาจจะถงึ กับถกู มองวาไมเปนพระ แลว ในกรณที ่เี ขาเปน ผูปกครองประเทศ ก็ ตองตง้ั อยูในธรรมของผปู กครองประเทศ ใชไหม ทีนี้ หลักการของนักธรุ กจิ นนั้ ถือผลประโยชนของตัวเองเปน ใหญ โดยที่วา แมจ ะไมถูกธรรมมากนัก ไดแความนั ไมไปเบียดเบียน คนอื่นชัดๆ เขาก็เอา เพราะวากฎหมายยอมรับความเปนจริงของ มนุษยอยา งนี้ คลา ยๆ กบั วา คนออกกฎหมายกย็ อมรบั ในเรือ่ งของ ผลประโยชนทางธรุ กจิ ซ่ึงสนองความโลภของบุคคล ท่สี งผลพลอย ไดเ ปน ประโยชนต อ ประเทศชาติสังคมบาง ก็เลยยอมให หมายความวา คนออกกฎหมายทีฉ่ ลาด เขายอมใหแกเ ร่อื ง ของความโลภที่เปนกิเลสของมนุษยอยูบาง บางทีเขาเปดทางให ดวยซ้ํา โดยท่ีวาบางทีก็ใหม ีความเปนธรรมในระดับมุงประโยชน ของประเทศของตัวเอง แตไ มไดคํานึงถึงประเทศอ่ืน บางทีมุงเอา เปรียบประเทศอื่นดวยซ้าํ คอื ในระหวา งประเทศนี่ กฎหมายอันนๆ้ี ยอมหรือเออ้ื ใหพ อ

๓๔ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ คาของเราไดผลประโยชนดกี วา พอคา ตางประเทศ หรือวา ในเวลาไป แขง ขันระหวา งประเทศ ก็ใหมีโอกาสดีกวา แลว พอ คา กม็ งุ เพียงแค วาปฏิบัติใหถ กู กฎหมายนนั้ กพ็ อแลว แตเมื่อใครเปนผูปกครองประเทศ ถาเขาละเลยธรรมของผู ปกครองประเทศ เขาจะถือหลักการของนักธุรกิจแบบนั้น มันก็ผิด ธรรมของผปู กครอง ผหู ว งสถานการ: จรงิ ๆ ผมมองวา แมเ ปน นกั ธรุ กจิ แตไ มไ ดเ ปน ผปู กครอง น่ี ผมพยายามใชแงม ุมทางกฎหมายหลบเล่ียง ผมกไ็ มเ ปนธรรม พระอาจารย: ก็ผิดไปตามอัตรา คือนอกจากตองรูวา เปนธรรมใน ระดับไหนแลว ในแตละกรณี มันก็เปนสัมพทั ธด วยวา เขาตัดสนิ ใจ โดยถอื ประโยชนต นแคไ หน โลกาธปิ ไตยแคไ หน ธรรมาธปิ ไตยแคไ หน ผหู ว งสถานการ: ถึงบอกวา ในแงของผมทีเ่ ปน นักธรุ กจิ สงั คมไมไ ด คาดหวังจากผมในระดบั ท่ีเทา กบั ผูป กครองประเทศ พระอาจารย: สังคมไมไดคาดหวังดวย และตนเองก็ไมมีหนาท่ี รักษาธรรมขั้นน้ันดวย เพราะวาถาเขาอยูในสถานะเปนผูปกครอง ประเทศ กต็ อ งถอื ธรรมของผปู กครอง เม่อื เขาเปนนกั ธรุ กิจ เขาก็ถอื ธรรมของนกั ธุรกจิ อันนี้เปน ธรรมดาอยูแลว แตควรมองใหกวางใหไกลมากกวาน้ี จากท่ีพูดมา จะเห็นวา ผูปกครองท่ียิ่งใหญในอดีตไดทําการทุกอยางเพื่อประโยชนสุขของ ประเทศชาติและประชาชนของตน และในอดีตน้ัน แมวาความ สัมพันธระหวางประเทศยังไมมากนัก การเบียดเบียนระหวาง ประเทศกไ็ ดมตี ลอดมา ผปู กครองประเทศก็ตอ งดูแลประเทศชาติให

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๓๕ สงบสุขปลอดพน จากการรกุ รานของตา งประเทศดว ย ครั้นมาบัดน้ี ถึงยคุ โลกาภวิ ัตน มกี ารตดิ ตอถึงกันท่วั โลกเปน เรื่องสามญั ในการสมั พนั ธระหวางประเทศนนั้ มกี ารคา ขายและกจิ กรรมทุกอยางทางเศรษฐกิจตอกัน แลวก็มีเรื่องความไมเปนธรรม จากการเอารัดเอาเปรียบกัน ตลอดจนการรุกรานแอบแฝง เปน ปญหาเรื่อยมา เปน สาเหตสุ ําคัญทท่ี ําใหโ ลกไมม สี นั ตภิ าพ ในภาวการณอ ยางน้ี นักปกครองผยู ิ่งใหญ จะตองกาวตอ ไป และกาวออกไป ในการเพยี รพยายามแกปญ หาระหวางประเทศ โดย เฉพาะในการเสริมสรางความเปนธรรมในระดับสากล เพอ่ื ใหโลกมี สันติภาพและใหม วลมนษุ ยม สี ันติสขุ คนไทยไมควรติดจมกันอยูแคปญหาจุกจิกในวงแคบที่แสน จํากัด แตควรพฒั นาจติ ใจและปญญาอนั กวา งใหญไรพ รมแดน เพ่ือ สรางเสริมแผข ยายประโยชนสุขของประชาชนไทยรวมกับคนทั้งโลก พลกิ แผนดนิ ไทยได ถาธรรมาธปิ ไตยมาในวนั เลือกตง้ั ผูหวงสถานการ: กรณอี ยางนี้คลายวาจะเปนเร่ืองความบกพรองของ กฎหมาย กฎหมายมนั ไมมีที่จะ perfect มนั ออกมาอยางนี้ๆ มนั ก็มี ชอ งโหว พระอาจารย: จึงตองมีการปรับแกกฎหมายกันเรื่อย อันน้ีเปน ธรรมดา ไมตองหวงหรอก มีแตวา ขอใหผอู อกกฎหมายและผใู ช กฎหมายมีใจเปน ธรรมกอ น คอื ไมวา จะอยา งไรก็ตาม ถา ทาํ ไมถ กู มันก็กลายเปนวามามุงหวังอํานาจเพ่ือจะใชสนองการหาประโยชน ตน ซ่ึงผิดธรรมของนักปกครองโดยตรง

๓๖ ธรรมาธปิ ไตยไมมาฯ ตอนนเี้ รากําลงั มองธรรม ซึง่ เปน หนาทีข่ องผปู กครอง คอื ทุก คนที่อยูในสังคมประชาธิปไตย ก็มีความรับผิดชอบทีจ่ ะรักษาธรรม อยางนอ ยก็เหน็ แกป ระโยชนสุขของสังคมสวนรวม ทจ่ี ะรักษาสังคม ทีด่ ีงามไว แตร ะดบั ของความรบั ผิดชอบ ที่เปนธรรมของแตละบุคคล จะแคไ หน กต็ อ งวา กนั ไปเปน ขน้ั ตอน ตามสถานะและบทบาท เปน ตน แตอ ยางนอย ทุกคนก็มีธรรมที่จะตองรับผิดชอบในฐานะที่ เปนราษฎรของสงั คมประชาธปิ ไตย เราก็ตองจับใหไดวา ธรรมของ ราษฎรท่ีเปนสมาชิกคนหน่ึงของสังคมหรือประเทศประชาธิปไตยน้ี คืออะไร และตอ งใหป ระชาชนทกุ คนมธี รรมนใี้ หไ ด แลว ก็ใหเ ขาเอา ธรรมน้เี ปนเกณฑในการตัดสินใจ แคนเ้ี ขากเ็ ปน ธรรมาธิปไตย ถามธี รรมาธิปไตยตัวเดียวก็อยเู ลย พอถึงตอนเลอื กตงั้ ก็แค ราษฎรตัดสินใจดวยธรรมาธิปไตยเทานั้นแหละ แผนดินก็พลิกเลย ใชไ หม ประชาธปิ ไตยตัวจรงิ ก็เผยโฉมโผลหนา ข้นึ มาเลย แตน ี่ จนกระท่ังเด๋ียวนี้ ก็ยังทําไมไดแ มแตขัน้ พ้นื ฐาน แคการ เลือกตัง้ ก็วนเวียนกนั อยทู อ่ี ัตตาธปิ ไตยกบั โลกาธปิ ไตย แลวจะเจอ หนาประชาธิปไตยไดอยา งไร น่นี ะ ธรรมาธปิ ไตยมันสาํ คัญตรงนี้ มนั สาํ คญั ทเ่ี ปน เกณฑก าร ตัดสินใจในกิจกรรมทุกอยางของประชาธิปไตย เปนตัวกําหนดการ ใชอ ํานาจตัดสินใจในการปกครองระบอบประชาธิปไตย จึงมีความ สาํ คญั ในขนั้ รากฐานทสี่ ดุ เปน ตวั แกน เปน ตวั ยนั เปน ตวั สาํ เรจ็ เดด็ ขาด ผูหวงสถานการ: เพราะฉะน้ัน ในการนําเสนอความคดิ คร้ังนี้ ก็ควร เสนอในแงท ี่ใหทกุ คนมธี รรมาธปิ ไตยในตัวเอง

พระพรหมคณุ าภรณ (ป. อ. ปยตุ ฺโต) ๓๗ พระอาจารย: ใช ตอ งแยกใหช ดั วา ธรรมาธปิ ไตยน่ี เปน เรอื่ งปฏบิ ตั ิ การของตวั บคุ คล ซงึ่ แนน อนวา ในทส่ี ดุ ทกุ คน แมแตคนท่ีไมเ ปน ตัว ของตัวเอง ก็ตองตดั สินใจดว ยตนเอง แมแ ตอ ยา งงา ยทส่ี ดุ คนทเ่ี ชอื่ คนอื่น กต็ อ งตดั สนิ ใจเองทจี่ ะเช่ือ และในการตัดสินใจน้นั ถาจะให ไดประชาธปิ ไตย กต็ องใหทกุ คนตัดสนิ ใจดวยธรรมาธิปไตย ประชาธิปไตยที่วาน้ี หมายถึงประชาธิปไตยที่ดี หรือท่ีพึง ปรารถนา ไมวาคุณจะเปนราษฎร หรือเปนผูปกครอง ถาจะให ประเทศมีประชาธิปไตย ตัวคณุ เองตอ งมีธรรมาธปิ ไตย โดยเฉพาะถาเปนผูปกครอง คุณตองมีธรรมของนักปกครอง ตองทําหนา ทีข่ องผปู กครอง คุณก็สํารวจตรวจสอบตัวเองสิวา คุณมิไดต ัดสินใจเพียงบน ฐานแหงอาํ นาจ แตค ณุ ไดใ ชอาํ นาจตัดสินใจบนฐานแหงธรรมของผู ปกครอง ใชห รอื ไม น่ีมนั ตอ งวัดกันเลยท่ีเกณฑก ารตดั สินใจ ธรรมของผปู กครอง ตามครรลองราชประเพณไี ทย ผหู ว งสถานการ: ตอนน้ี ธรรมะของผปู กครองทา นพอจะชว ยแนะนาํ … พระอาจารย: พดู งายๆ แบบรวบรัด คือ ตอ งมุงเพ่อื ประโยชนส ุข ของสว นรวม ของประเทศชาติ ของประชาชน ที่จริง ธรรมะของผูปกครองตามหลักพระพุทธศาสนา ทาน แสดงไวม ากมาย มที ง้ั คาํ สอนแบบบรรยาย ทงั้ ขอ ความสนั้ ๆ เปน คติ อยา งทเ่ี ราเรยี กกันวาสุภาษิต และหลักธรรมทจี่ ัดเปน หมวดๆ ตาม จาํ นวนขอ ธรรมในแตล ะชดุ ในประเพณกี ารปกครองของไทย ถอื มาวา พระมหากษตั รยิ  ซงึ่

๓๘ ธรรมาธิปไตยไมม าฯ ทรงเปน ผปู กครองราชอาณาจกั ร ทรงปฏบิ ตั หิ ลกั ธรรมสาํ คญั จาํ นวน หนงึ่ ทแ่ี สดงไวใ นพระไตรปฎ กและอรรถกถา ซง่ึ นาํ มาจดั ใหพ ราหมณ อา นประกาศในพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก ถา จะใหส ะดวก กย็ กหลกั ธรรมเหลา นมี้ าเปน คาํ ตอบไดเ ลย หลกั ธรรมสาํ คญั ในการปกครอง ทป่ี ระกาศในพระราชพธิ บี รม- ราชาภเิ ษก เทา ทนี่ กึ ไดข ณะนี้ คอื ราชธรรม ๑๐ (คอื ทศพธิ ราชธรรม) จกั รวรรดวิ ตั ร ๑๒ ราชสงั คหวตั ถุ ๔ และ ราชพละ หรอื ขตั ตยิ พละ ๕ แคน กี้ ไ็ มน อ ยแลว * ทงั้ หมดน้ี ถอื ไดว า มสี าระทสี่ รปุ อยใู นพระปฐมบรมราชโองการ ในพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก (๕ พ.ค. ๒๔๙๓) นน้ั เอง ทวี่ า ** “เราจะครองแผน ดนิ โดยธรรม เพอื่ ประโยชนส ขุ แหง มหาชนชาวสยาม” * ยังมีหลักธรรมหมวดตา งๆ อกี มากมาย ทถ่ี อื วา ผูปกครองพงึ ปฏิบัติ เชน พรหมวหิ าร ๔, สังคหวัตถุ ๔, การเวนอคติ ๔, สัปปุริสธรรม ๗, สัปปุริสธรรม ๘, สาราณียธรรม ๖, อปริหานิยธรรม ๗ †** พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราช (รชั กาลท่ี ๑) ไดท รงประกาศพระราชปณธิ าน ในการเสด็จขึน้ ครองราชย เมื่อ พ.ศ. ๒๓๒๕ (พระราชนพิ นธนิราศทา ดนิ แดง) วา ตั้งใจจะอปุ ถมั ภก ยอยกพระพทุ ธศาสนา ปอ งกนั ขอบขัณฑสีมา รกั ษาประชาชนและมนตรี

-๕- เพอื่ ธรรม จงึ ตอ งการปญ ญา วธิ กี ารทางปญญา คอื คน หาธรรม จึงไมมคี วามรนุ แรง ผูหว งสถานการ: เหตกุ ารณใ นตอนนีผ้ มจับได ๒ ประเดน็ ประเดน็ แรก กค็ อื วา ตอนน้ี รฐั บาลกย็ นื ยนั การชมุ นมุ กย็ นื ยนั มกี ารเผชญิ หนา กนั นี้เปน ประเดน็ แรก ประเดน็ ที่สอง คือการปฏิรูปการเมอื งตอ ไป ในแงการนําเสนอ สําหรับประเด็นแรกที่มีการเผชิญหนากัน เรามีหลักธรรมอะไรท่ีจะบอก เราควรเสนอทางออกอยางไรใหกับ สังคม ในวกิ ฤติที่มันเกดิ ข้ึนอยา งน้คี รับ พระอาจารย: หนง่ึ ก็คือ ตอ งใชว ิธกี ารทางปญ ญา ซึง่ กค็ อื การมุง เอาธรรม และไมม คี วามรุนแรง น้ีขั้นทห่ี น่ึง เปน ขน้ั พนื้ ฐานกอน อันนี้ เปน หลกั การทว่ั ไปของประชาธปิ ไตย และของธรรมะดว ย อนั เดยี วกนั จากน้ี ดวยการใชวิธกี ารทางปญ ญา ก็คืบไปสกู ารพูดจากัน โดยทําขอมูลตา งๆ ใหกระจา งชดั ไมปกปด พดู กนั โดยเปด เผย อะไร คือความจริงความถูกตองดีงามและประโยชนท่ีแทของชีวิตและ สังคม ก็วากันไป แลวกต็ ดั สินใจบนฐานของความจรงิ ความถกู ตอ ง ดีงามและประโยชนท ่ีแทน ้ัน ผหู ว งสถานการ: ก็เทา กับวา ใหท้ังสองฝายหนั หนาเขา หากัน… พระอาจารย: ตอนน้ี จะหนั หนา หรอื ไมห นั หนา เขาก็ถือหลักการ

๔๐ ธรรมาธปิ ไตยไมม าฯ เดียวกันแลว ไมว า จะหันหนาไปทางไหน เขากม็ ีหลักการที่ทําใหเปน อันเดยี วกนั ถาจะหันหนาเขา หากนั กข็ อใหหันใจเขาหาธรรม เมื่อหันหนา เขามาจะไดไมตีกัน ถาทุกฝายหันใจเขาหาธรรม ก็มีความเปน อัน หนึ่งอันเดียวกนั ในทันที ผูหวงสถานการ: สมมติวาอีกฝายหน่ึงไมยอมถือหลักการนี้ จะวา อยางไรครับ พระอาจารย: เราจะไปทําอยางไรได เรากต็ องย้าํ อันนเ้ี ขา ไป หมาย ความวา ในเมอื่ มีคนสองพวก เราตองยํ้าใหเ ขาถือหลักอันน้ี ถาคณุ ไมถ ือ มนั ก็ตองเกดิ เรอ่ื ง ผูหวงสถานการ: คือเรานําเสนอแนวทางวาคุณตองเอาแบบน้ี หนึ่ง คือบนฐานของอนั น้ี ก็มาคยุ กนั ทีนถี้ าเผ่อื เขาไมค ยุ กนั ก็บังคับเขา ไมได แตเรามีแนวทางใหว ามนั ควรจะเปนอยา งนี้... พระอาจารย: เราบอกทางท่ีถูกตองใหวามันเปนอยางน้ีแหละ ถา คณุ จะทําใหถ ูก คุณก็ตองทําแบบนี้ แตถาคุณไมท าํ มันก็เรือ่ งของ คุณ ใครจะไปบงั คบั เขาได ก็เขาจะตกี ัน เราบอกวา ถาคุณจะเปน ประชาธิปไตยจรงิ คุณก็ตอ งตดั สิน ใจบนฐานของธรรมะ ตองเปนธรรมาธปิ ไตย ถูกไหม คณุ ก็ดซู ิวา อะไรเปนหลักการ อะไรเปนความจรงิ อะไรเปนความถกู ตอ ง คุณก็ พิจารณา แตคุณจะรูจะเขา ใจได คุณกต็ อ งมีปญญา คณุ จะมปี ญ ญาได คณุ กต็ อ งเจรญิ ปญ ญา หรอื พฒั นาปญ ญา ตอ งมาบอกแจง ชแี้ จงหาและใหค วามรกู นั มาเจรจากนั พดู จากัน เอา

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตโฺ ต) ๔๑ ขอมลู มาบอกกนั ใชไหม ไมเชนนน้ั มันจะรูขนึ้ มาไดอยางไร ปญญา มนั จะเกดิ ไดอ ยางไร เม่อื กระบวนการแหงปญ ญาดําเนินไป มันก็ไมมคี วามรุนแรง มนุษยในสงั คมประชาธิปไตยถอื หลักการเดยี วกนั น้ีแหละ ถา ถือหลักการนม้ี ันก็ไปไดแลว คือประชาธิปไตยเร่ิมดวยการใชป ญ ญา และอยูบนฐานของธรรม ซึ่งเปนเรอื่ งเดยี วกัน คือ ปญญาน้นั มนั มุง ไปท่ีธรรม มันหาความจริง มันมงุ ใหเขา ถงึ ความถูกตองดีงามและ ประโยชนที่แท มันก็ไมใชว ิธีการเบยี ดเบยี น ตอ จากนขี้ น้ั ตอนมนั ก็ เดินหนา เปนกระบวนการไปเอง เปนสันตอิ ยใู นตัว แตท ีน้ี กระบวนการที่จะเปนประชาธิปไตยมันถูกตัดตอนไป เสียกอน เมื่อถูกตัดตอนเสียแลว มันก็เลยไปไมถึงประชาธิปไตย ปญหาก็เลยเกดิ ข้ึน น่ี… ตอ งใหช ดั ตรงน้ี รฐั ธรรมนญู มงุ ตง้ั ธรรมทจ่ี ะเปน หลกั ของสงั คมประชาธปิ ไตย ผูหวงสถานการ: ทีนี้ ประเด็นที่สอง ในการที่จะแกไขกติกา คือรฐั ธรรมนญู นี่ เรามีแนวคิดมีหลักทีจ่ ะนําเสนอในทํานองไหนดคี รับ พระอาจารย: หนงึ่ กจ็ บั หลกั ใหไ ดว า รฐั ธรรมนญู มเี พอื่ อะไร ก็เอาละ วากันสั้นๆ เราจะปกครองแบบประชาธิปไตย มันก็ตองมีหลักมี กติกาที่จะยึดถือรวมกัน แลวกติกาท่ีจะยึดถือรวมกันของสังคม ประชาธปิ ไตยนี้ ก็มุง เพอื่ ความดีงามของสงั คมเพือ่ ประโยชนส ุขของ ประชาชน และเมอ่ื พดู ใหส น้ั น่ันกค็ อื มงุ เพ่ือธรรม หมายความวา เปนหลักการของประชาธิปไตยวาเราตองมี กติกาทยี่ ึดถอื รวมกัน แตสังคมประชาธิปไตยก็มุงเพอื่ ธรรม คือเพอ่ื

๔๒ ธรรมาธิปไตยไมม าฯ ความถูกตองดีงามและประโยชนสุขของสวนรวม และการท่ีเรามี กติกาท่ยี ึดถอื รวมกนั กเ็ พือ่ ธรรมที่วา นเ้ี อง ถึงตรงนีเ้ ราก็ตอ งมาดูละ คือ ดูวา อะไรเปนความจริงความถูก ตองดีงามและประโยชนสุขท่ีพึงตองการ และหลักการวิธีการกฎ กติกาอะไรจะใหเ ราลุถึงภาวะเชน น้นั น่คี อื ธรรมทงั้ น้นั ทนี ี้ เพอ่ื ใหเ ขา ถงึ ธรรม เราตอ งใชว ธิ กี ารทางปญ ญา ไมใ ชต ดั สนิ หรือทึกทักวาไปโดยทย่ี งั ไมทนั ศกึ ษาเร่อื งใหจะแจง หรอื เอาแตความ เห็นของตัวเองโดยไมหาความรูใ หช ดั เจน ตอ งยํ้าวา อันน้ีขาดมากในสงั คมไทย คือ ขาดการศกึ ษาหาขอ มูลใหเพียงพอ เขาที่ประชุมก็นัวเนียกันอยูกับความเห็น ชอบให ความเห็น แตไ มหาความรู สังคมไทยเวลาน้บี กพรองอยางย่ิงใน เรื่องทว่ี า ชอบออกความเหน็ แตไมหาความรู สมานฉนั ทสําคญั ตอประชาธิปไตย อีกเรื่องหน่ึง การท่เี ราเปน ประชาธปิ ไตย เม่ือมหี ลักการรวม กันนน้ั เราก็มีองคประกอบอยางหนง่ึ ข้ึนมาดว ย คอื สมานฉนั ท ขอใหเ ขา ใจวา สมานฉนั ทน ี้ไมไดมคี วามหมายวา สามัคคี มนั เปน อีกศพั ทหนึ่ง เวลาน้ีบางทเี ราใช “สมานฉันท” สับสนกับคําวา “สามัคค”ี สมานฉนั ทเ ปน ปจ จยั อยา งหนงึ่ ของสามคั คี เปน ปจ จยั อนั หนง่ึ นะ ทจ่ี ะ ใหส ามคั คีคอื ความพรอ มเพรยี งเกดิ ขนึ้ มา ยงั ไมใ ชต วั ความสามคั คี “สมานฉันท” แปลวา มคี วามตองการตรงกัน ถาคนไมม คี วาม ตองการตรงกัน มนั กไ็ ปกันไมไ ด

พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๔๓ ในสังคมประชาธิปไตยนั้น คนมีความตองการตรงกันรวมกัน คือตองการธรรม ตอ งการความถกู ตองดีงาม ตองการประโยชนส ุข ของสังคม ตองการอยูรวมกันในสังคมอยางสงบสุข แมแตในดา น รปู ธรรมกต็ องการระบบท่ีจะใหทุกคนมีสวนรวม ถาอยา งนีก้ ็มีความ ตอ งการรวมกัน เปนสมานฉนั ท เอ… ทแี่ กปญหาภาคใตกันน่ี ไมเห็นจะแสดงใหเห็นวาสอง ฝาย หรือก่ีฝายที่เกี่ยวของ จะมีความตองการตรงกัน ไมเห็น สมานฉันทปรากฏออกมาเลย ถา จะทําใหส มานฉนั ท กต็ องไปทาํ ให สองฝา ยหรอื ก่ีฝา ยน้ันมคี วามตองการตรงกนั น่ีกค็ อื ตอ งชดั กอ นวา ความตองการอะไร ท่จี ะตอ งใหมตี รง เสมอเหมือนกัน จะปฏริ ปู การเมือง ผูรางรฐั ธรรมนญู ตองพัฒนาปญ ญา ผูหวงสถานการ: ที่ผมเห็นในโครงสรางของรัฐธรรมนูญฉบับปจจุบัน ผมมองวาจริงๆ ตวั โครงสรา งของรฐั ธรรมนญู ปจจุบันมันใชได คอื มี การตรวจสอบอํานาจกัน โดยใชกระบวนการในระบบประชาธิปไตย เชนฝายคานตรวจสอบเสร็จ ก็ยังมีองคก รอิสระที่เขา design ขึน้ มา หมด แตปญหาทเ่ี กดิ ขนึ้ คือการใชก ฎหมาย นายกฯ น้ีเขามา เขารวู า องคก รอิสระจะเปนองคกรตรวจสอบ ทมี่ กี ําลงั เขม แข็ง เพราะฉะนน้ั เขาก็สงคนเขาไปหมดเลย มนั เลยทํา ใหองคกรอิสระเปนหมันไปหมด ตรวจสอบอะไรเขาไมไ ดเ ลย ผมเขาใจวา โครงสรางของกฎหมายมนั ดีอยูแลว แตว า คนใชน่ี เน่อื งจากเขาใชวธิ ีการ ใชสง่ิ ทต่ี ัวเองมีอยทู กุ วิถที างที่จะทาํ ใหอ งคก ร