สวนพฤกศาตร์โรงเรียน

ความเป็นมาและแนวทางการดาเนินงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรยี น ตามทีส่ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรงมพี ระราชดาริบางประการ เก่ยี วกบั การอนุรักษพ์ ันธุกรรมพชื \"การสอนและอบรมให้เดก็ มจี ติ สานึกในการอนรุ ักษ์พชื พรรณ นัน้ ควร ใช้วิธีการปลกู ฝังใหเ้ ดก็ เห็นความงดงาม ความน่าสนใจ และเกิดความปติ ทิ จ่ี ะทาการ ศกึ ษาและอนุรักษพ์ ืชพรรณตอ่ ไป การใช้วิธกี ารสอนการอบรมท่ีให้เกิดความรู้สึกกลวั ว่า หากไม่ อนุรกั ษแ์ ลว้ จะเกิดผลเสยี เกิดอันตรายแก่ตนเอง จะทาให้เดก็ เกดิ ความเครียด ซึง่ จะเป็นผลเสีย แกป่ ระเทศในระยะยาว\" โครงการอนุรกั ษ์พันธกุ รรมพชื อนั เน่อื งมาจาก พระราชดาริฯ ไดด้ าเนินงานสนอง พระราชดาริ จัดตั้งงาน \"สวนพฤกษศาสตร์โรงเรยี น\" เพอ่ื เปน็ สอื่ ในการสร้าง จติ สานึกด้าน อนุรกั ษพ์ นั ธกุ รรมพชื โดยใหเ้ ยาวชนนัน้ ไดใ้ กลช้ ดิ กบั พืชพรรณไม้ เห็นคุณคา่ ประโยชน์ ความ สวยงาม อนั จะก่อใหเ้ กิดความคดิ ท่จี ะอนุรกั ษ์พชื พรรณ ตอ่ ไป ซง่ึ สามารถดาเนินการสวน พฤกษศาสตรใ์ นพ้ืนทข่ี องโรงเรียน โดยมีองค์ประกอบดงั กล่าว เปน็ สวนพฤกษศาสตร์โรงเรยี น ใช้ ในวตั ถุประสงค์ดังกลา่ ว อกี ทง้ั ใช้ในการศึกษาและเป็น ประโยชนต์ อ่ เนือ่ งใน การเรียนการสอน วิชาตา่ งๆ สวนพฤกษศาสตร์ คอื แหลง่ ทร่ี วบรวมพันธ์พุ ชื ชนิดตา่ งๆ ทีมีชวี ติ จดั ปลูกตามความ เหมาะสมกับสภาพถิ่นอาศัยเดิม มหี อ้ งสมดุ สถานทเี่ ก็บรวบรวมตัวอยา่ งพรรณไมร้ กั ษา สภาพ อาจเปน็ ตัวอยา่ งแห้งหรอื ตัวอย่างดอง หรือเก็บรกั ษาดว้ ยวธิ อี น่ื ๆ พันธพ์ุ ืชที่ทาการ รวบรวมไว้นนั้ จะเป็นแหลง่ ข้อมูลและการเผยแพรค่ วามรูเ้ ก่ียวกบั พนั ธไ์ุ ม้ นอกจากนีส้ ามารถใช้ เป็นแหลง่ พักผอ่ นหย่อนใจซึง่ สามารถดาเนนิ การสวนพฤกษศาสตรใ์ นพ้ืนที่ของโรงเรยี น โดยมี องค์ประกอบดังกลา่ ว เปน็ สวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรียนใช้ในวัตถปุ ระสงคด์ ังกล่าว อีกท้ังใชใ้ น การศกึ ษาและเป็นประโยชน์ในการสอนวิชาตา่ งๆ จากพระราชดารแิ ละพระราโชวาทของสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราช กุมารีในเร่ืองของสวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรยี น ซึ่งมคี วามสอดคลอ้ งกับงานปกตใิ นเรอ่ื งของการ เรียนการสอน และในเรอื่ งของการปฏริ ูปการศึกษา ซึ่งเนน้ ให้นกั เรียนเปน็ ศูนยก์ ลาง ดงั นน้ั ทาง โรงเรยี นจงึ ได้มีการประชมุ หารือ และเหน็ พ้องต้องกนั ที่จะสนองราชดาริ ดาเนินงานสวน

พฤกษศาสตร์โรงเรยี น อนั เนื่องมาจากพระราชดารฯิ สวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรยี น จึงเป็นการดาเนินงาน ในอีกรปู แบบหน่ึงของ “สวนพฤกษศาสตร์” โดยมีการรวมพนั ธ์ทุ ่ีมีชวี ิต มแี หลง่ ขอ้ มลู ความรู้เก่ยี วกับพนั ธไุ์ ม้ มกี ารศึกษาตอ่ เนอ่ื ง มกี ารเกบ็ ตัวอยา่ งพนั ธุไ์ มแ้ หง้ และพันธุ์ไมด้ อง มกี ารรวบรวมพันธไ์ุ ม้ท้องถนิ่ เขา้ มา ปลกู รวบรวมไว้ในโรงเรียนและภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ มีการบันทึกรายงาน และขอ้ มลู รวมทง้ั ภูมปิ ัญญาท้องถิน่ เก่ียวกับพนั ธไ์ุ ม้ มีมุมสาหรบั ศึกษา คน้ ควา้ และมีการนาไปใช้ประโยชนเ์ พอื่ เป็นสอ่ื การเรียนการสอนในวชิ าตา่ งๆ เป็นการดาเนนิ การ ใหส้ อดคลอ้ งกบั สภาพท้องถนิ่ ไม่ฝืนธรรมชาติ และเป็นไปตามความสนใจและความพรอ้ มของ โรงเรียน สวนพฤกษศาสตร์ เปน็ สถานท่ที ี่จดั สรา้ งข้นึ เพื่อเกบ็ รวบรวมพรรณไมน้ านาชนิด โดยมี จุดประสงค์ ใหเ้ ปน็ สถานท่ีใหก้ ารศึกษาและพกั ผอ่ นหยอ่ นใจควบคู่กนั ไป การสร้างสวน พฤกษศาสตรต์ อ้ งใชเ้ วลานาน นบั สบิ ปขี ึ้นไปจงึ จะมคี วามสมบูรณ์พอท่ีจะบริการประชาชน ได้ เน่อื งจากพนั ธุไ์ มท้ กุ ชนดิ จะตอ้ งได้รบั การตรวจสอบให้ถกู ต้อง และจะต้องเพาะเลยี้ งใหแ้ ขง็ แรง กอ่ นนาลงปลูก กอ่ นปลกู จะต้องเตรียมดนิ และพน้ื ท่ใี หเ้ หมาะสมกับต้นไม้ด้วย การสะสมพรรณไม้ เองก็ตอ้ งใช้เวลามาก บางชนิดจะต้องมกี ารแลกเปลยี่ นกบั สวนพฤกษศาสตรป์ ระเทศอื่น ประวัติสวนพฤกษศาสตร์ สวนพฤกษศาสตร์เรม่ิ มกี ารจัดสรา้ ง ตัง้ แตก่ ่อนครสิ ตศกั ราชประมาณ 3,500 กว่าปี มาแลว้ สวนพฤกษศาสตร์ในสมยั นนั้ มกั จะเน้นหนักในการสะสมพรรณไม้ทีม่ คี ุณคา่ ทางยามาปลูก ไว้ ในบริเวณที่วา่ งรอบๆ โบสถ์ ดงั ปรากฏ ณ เมือง Karmak ประเทศอียปิ ต์ ตอ่ จากนน้ั มา ประมาณพนั กว่าปี Aristotle (384 – 322 กอ่ นครสิ ตศกั ราช) นักปราชญแ์ ละนกั ธรรมชาติวิทยา ชาวกรีกไดช้ ื่อว่าเป็นผู้จัดสรา้ งสวนพฤกษศาสตรแ์ ห่งแรกของโลกท่ีเมอื งเอเธนส์ ประเทศกรีก มี จุดประสงค์สาหรับใช้ประโยชนท์ างการศกึ ษา วิจยั และเป็นสถานท่สี อนนักศกึ ษา เมอ่ื Aristotle เสยี ชวี ติ ลงในปี 323 ก่อนครสิ ตศกั ราช Theophrastus (380 – 287 กอ่ นคริสตศกั ราช) รบั ชว่ งเป็นผ้ดู ูแลต่อไป โดยใช้สวนพฤกษศาสตร์เป็นสถานศึกษาและเปน็ หอ้ งปฏบิ ัติการทาง พฤกษศาสตร์ นอกจากสอนพฤกษศาสตรภ์ ายในสวน Theophrastus ไดส้ ง่ นกั ศกึ ษาออกไป สารวจพรรณไม้นอกสถานท่ีทีม่ ีระบบนิเวศต่างๆ กัน เขาสะสมพันธ์ุพชื หลากหลาย ชนดิ ท่ลี กู ศิษย์ สง่ มาให้และได้รับจากพระเจา้ อเลก็ ซานเดอรม์ หาราช กษัตริย์ผูค้ รองประเทศกรีกในสมัยนน้ั ด้วย เขาทาการศกึ ษาทกุ ๆ ดา้ นทางพฤกษศาสตร์ตามตวั อยา่ งพรรณไมท้ เี่ ก็บสะสมไว้ในสวนจะอานวย ให้ ผล จากการศกึ ษาทาให้เขาเขยี นตาราทางพฤกษศาสตร์ไวป้ ระมาณ 200 กว่าเลม่ ในจานวนนี้ มีอยู่ 2 เลม่ ท่มี คี ุณค่าทางพฤกษศาสตรม์ ากและใชเ้ ปน็ พ้ืนฐานของการศึกษาทางพฤกษศาสตร์ ตัง้ แตใ่ นอดีตจนถึงปัจจบุ นั ไดแ้ ก่ Historia Plantarum กบั The Causes of Plants ผลงานของ Theophrastus เป็นท่ียอมรับอย่างกว้างขวาง Linnaeus* ใหก้ ารยกยอ่ งเขาเปน็ บิดาทาง พฤกษศาสตร์ (father of botany) เมอ่ื เขาเสยี ชวี ิตไปแลว้ ประมาณ 200 ปหี ลงั จากจกั รวรรดิ

โรมนั และกรีกล่มสลาย ทวปี ยุโรปเขา้ สูย่ ุคมืด การสร้างสวนพฤกษศาสตร์ขาดตอนไป สวน พฤกษศาสตรท์ ม่ี ีอยเู่ ปล่ียนบทบาทมาทาหน้าที่เก็บสะสมพืชสมุนไพรเสยี เป็นสว่ นใหญ่ จนผ่านยคุ มดื เข้าสู่ยุคทองหรือ Renaissance สวนพฤกษศาสตรก์ ลับมามบี ทบาททางด้านการศึกษาและวจิ ัย อกี ครง้ั เมอ่ื ปี ค.ศ. 1543 Grand Duke de Medici สร้างสวนพฤกษศาสตร์ เปดิ สาหรบั บริการ บคุ คลท่วั ไปเป็นครั้งแรกท่ีเมอื ง Pisa ประเทศอิตาลี การสรา้ งสวนพฤกษศาสตรไ์ ด้แพรห่ ลายไปทัว่ ทวปี ยุโรปในเวลาต่อมา ทาใหว้ ิชาพฤกษศาสตร์เจริญกา้ วหนา้ ไปอย่างมากมาย ความหมาย-วตั ถปุ ระสงค์ 1. ความหมายสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน โครงการอนรุ ักษพ์ นั ธกุ รรมพืชอันเน่อื งมาจาก พระราชดารฯิ (2551) ไดก้ ล่าวถึงสวน พฤกษศาสตรโ์ รงเรียนไว้ดังน้ี 1.1 สวนพฤกษศาสตร์ คือ แหล่งท่รี วบรวมพันธุพ์ ืชชนดิ ต่างๆ ท่มี ชี ีวิต จัดปลูกตาม ความเหมาะสมกับสภาพถ่ินอาศัยเดมิ มีห้องสมดุ สถานที่เกบ็ รวบรวมตวั อย่างพรรณไม้รักษา สภาพ อาจเป็นตวั อย่างแห้ง ตัวอยา่ งดอง หรอื เกบ็ รกั ษาโดยวิธีอนื่ ๆ พันธพ์ุ ชื ที่ทาการเก็บรวบรวม ไวน้ ั้นจะเป็นแหลง่ ขอ้ มลู และเผยแพร่ความรู้ นอกจากน้สี ามารถใช้เปน็ แหล่งพักผอ่ นหยอ่ นใจ 1.2 สวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรยี น คือ ทกุ สิ่งทุกอยา่ งทีม่ ีอยู่ในโรงเรยี นทีใ่ ชเ้ พ่ือการเรยี นรู้ โดยมพี ชื เป็น ปจั จัยหลัก ชีวภาพอ่นื เป็นปัจจัยรอง กายภาพเป็นปัจจยั เสรมิ และวัสดุ อุปกรณ์เปน็ ปัจจัยประกอบ 1.3 งานสวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรียน คือ งานสร้างจติ สานกึ ในการอนรุ ักษพ์ นั ธกุ รรมพชื ทรัพยากรชวี ภาพ และกายภาพ โดยมีการสัมผสั การเรียนรู้ การสรา้ งและปลูกฝังคุณธรรม การเสรมิ สร้างปัญญาและภูมิปัญญา 2. วัตถปุ ระสงค์สวนพฤกษศาสตรโ์ รงเรยี น วตั ถปุ ระสงคข์ องสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน เพื่อสร้างจติ สานึกในการอนุรักษ์พนั ธุกรรมพชื และ ทรัพยากร สาหรับผลของการดาเนินงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรยี นน้ันก่อให้เกดิ ส่ิงตา่ งๆดัง ตอ่ ไปน้ี 2.1 เกิดจิตสานึกในการอนุรักษ์พนั ธกุ รรมพืช และทรัพยากร 2.2 มขี ้อมูลการเรียนรทู้ รพั ยากรที่สามารถสอื่ กนั ไดท้ ว่ั ประเทศ 2.3 มีคณุ ธรรมจริยธรรมเปน็ ฐานของวทิ ยาการและปญั ญา 2.4 เกิดนกั อนรุ ักษ์ พัฒนาบนฐานคุณธรรม 2.5 เสริมสร้างการเรียนรู้บนฐาน ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ประโยชน์ของสวนพฤกษศาสตร์ การสอนวิชาต่างๆโดยใช้สวนพฤกษศาสตร์นัน้ ใหป้ ระโยชน์ทางออ้ มในการเสรมิ สรา้ ง สภาพแวดลอ้ มทดี่ ีแกบ่ ุคลากรทุกฝ่ายในโรงเรียนและประโยชนร์ ะยะยาวท่สี าคญั ท่ีสุดกค็ อื เปน็ หอ้ งเรยี นธรรมชาติท่ชี ่วยให้นักเรียนเกิดทกั ษะในการใฝห่ าความร้ดู ้วยตนเองจากพชื พรรณ พรอ้ มกบั ปลกู ฝังจติ สานึกให้เห็นความงดงาม เหน็ ประโยชนแ์ ละคุณคา่ ของพชื โดยไมร่ ู้ตวั