samunplai

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คตี ะธารา ทงิ้ ตอนเชา นาํ น้ําไปค้นั กะทิ หรอื ปรงุ อาหารอนื่ ๆ สารเคมี : ใน ylang -ylang oil มีสารสําคญั คอื linalool , benzyl benzoate p-totyl methylether, methylether, benzyl acetate -การะเกด ช่อื วิทยาศาสตร : Pandanus tectorius Blume ชอ่ื สามัญ : Screw Pine วงศ : PANDANACEAE ชื่ออ่นื : การะเกดดา ง ลาํ เจยี กหนู เตยดง เตยดาง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพ มุ กงึ่ ไมต น สูง 3-7 ม. ลําตน มกั แตก กงิ่ กานสาขา มรี ากอากาศคอ นขา งยาว และใหญ ใบเดยี่ วเรยี งเวียน สลบั กันเปน 3 เกลยี วท่ีปลายกงิ่ รปู รางนา้ํ กวาง 0.7-2.5 ซม.ยาว 3-9 ซม. คอยๆ เรียวแหลมไปหาปลาย ขอบมหี นามแขง็ ยาว 0.2-1 ซม. แผน 51

สมุนไพรกําจัดโรค คตี ะธารา ใบดา นลางมนี วล ดอกแยกเพศ อยูตา งตน กนั ออกตามปลายยอด มี จาํ นวนมาก ติดบนแกนของชอ ไมม ีกลบี เลยี้ งและกลบี ดอก ชอดอกเพศ ผตู ้งั ตรง ยาว 25-60 ซม. มีกาบสีนวลหมุ กลนิ่ หอม เกสรเพศผูตดิ รวมอยบู นกา นซงึ่ ยาว 0.8-2 ซม. ชอ ดอกเพศเมยี คอ นขางกลม ประกอบดวยเกสรเพศเมยี เชื่อมติดกนั 3-5 อัน เปน กลมุ 5-12 กลมุ แต ละกลมุ กวา ง 2-5 ซม. ยาว 3-7 ซม. ปลายหยกั ตน้ื เปน รอ งระหวา งยอด เกสรเพศเมยี ยอดเกสรเพศเมยี เรยี งเปนวง ผลเบยี ดกนั แนนเปนกอ น กลม เสน ผา นศูนยกลาง 10-20 ซม. แตล ะผลกวา ง 2-6.5 ซม. ยาว 4-7.5 ซม. เม่ือสกุ หอม โคนสีเหลอื ง ตรงกลางสีแสด ตรงปลายยอดสนี ํ้าตาล อมเหลือง ผลท่ีสกุ แลวมีโพรงอากาศจํานวนมาก สรรพคณุ : ดอก - ปรงุ ยาหอม ทําใหชุมช่ืนหัวใจ ดอกหอม รับประทาน มีรสขม เลก็ นอย - แกโ รคในอก เชน เจบ็ คอ แกเ สมหะ บาํ รงุ ธาตุ - อบกลนิ่ เสอ้ื ผาใหหอม วธิ ีใช - นาํ ดอกไปเค่ยี วกับนํ้ามนั มะพราว หรอื มนั หมู ปรุงเปนนํา้ มัน ใสผ ม นาํ ดอกเขา ยาหอมบํารงุ หวั ใจ 52

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา -กุหลาบมอญ ช่อื วทิ ยาศาสตร : Rosa damascena Mill. ชื่อสามญั : Rose, Damask rose วงศ : Rosaceae ชอื่ อน่ื : กหุ ลาบออน (เง้ยี ว-แมฮองสอน) , ย่สี นุ (กรงุ เทพฯ) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมพ มุ ขนาดเลก็ สูง 1-2 เมตร ลําตน และ กงิ่ มหี นาม ใบเปน ใบประกอบแบบขนนก รูปไข กวา ง 2-4 ซม. ยาว 3-5 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมนขอบจกั เปน ฟน เลอื่ ย ออกดอกเปนชอดอก สีชมพหู รือสีแดง ออกเปน ชอ ทป่ี ลายกงิ่ อยรู วมเปน กระจกุ 3-5 ดอกมี กลีบเลยี้ ง 5 กลีบ มกี ลบี ดอกจํานวนมากเรยี งซอนกนั หลายชัน้ เมื่อดอก บานมเี สน ผา นศูนยก ลาง 4.5-7 ซม. มีกลนิ่ หอมแรงมากดอกดกและบาน ไดห ลายวนั ออกดอกตลอดป สวนท่ีใช : ดอกแหง และสด 53

สมนุ ไพรกําจัดโรค คตี ะธารา สรรพคณุ : ดอกแหง - เปน ยาระบายออนๆ - แกอ าการออนเพลีย บํารุงหวั ใจ ดอกสด - กลน่ั ใหน ํ้ามนั กุหลาบ แตงกลน่ิ ยาและเครอ่ื งสาํ อาง วธิ ใี ช - ใชด อกแหงเขา ยาหอมบาํ รงุ หวั ใจ -เตยหอม ช่อื วิทยาศาสตร : Pandanus amaryllifolius Roxb. ช่ือสามญั : Pandanus Palm , Fragrant Pandan , Pandom wangi. วงศ : Pandanaceae ชอ่ื อ่ืน : ปาแนะวองงิ (มาเลเซยี -นราธิวาส) 54

สมุนไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา ลักษณะทางพฤกษศาสตร : เปนพืชใบเลยี้ งเด่ยี วลกั ษณะแตกกอ เปน พมุ ขนาดเล็ก ลาํ ตน เปน ขอ ใบออกเปน พุม บริเวณปลายยอด เม่อื โตจะมีรากค้าํ จนุ ชวยพยงุ ลําตน ไว ใบเปน ใบเด่ียวเรยี งสลบั เวยี นเปน เกลียวขนึ้ ไปจนถึงยอด ลกั ษณะใบยาวเรยี วคลายใบ หอก ปลายใบแหลม ขอบใบเรยี บ ผวิ ใบเปน มนั เสน กลางใบเวา ลกึ เปน แอง ถา ดูดานทอ งใบจะเห็นเปนรูปคลา ยกระดกู งเู รอื ใบมี กล่นิ หอม สว นทใี่ ช : ตน และราก, ใบสด สรรพคณุ : ตน และราก - ใชเปน ยาขับปส สาวะ แกกระษยั ใบสด - ตาํ พอกโรคผิวหนัง - รักษาโรคหดื - นา้ํ ใบเตย ใชเ ปน ยาบาํ รงุ หัวใจใหชมุ ชืน่ - ใชผสมอาหาร แตง กล่นิ ใหส เี ขียวแตงสขี นม วธิ แี ละปรมิ าณที่ใช : ใชเปนยาขับปส สาวะ ใชต น 1 ตน หรือราก ครง่ึ กํามือ ตมกับนํา้ ดื่ม 55

สมุนไพรกําจัดโรค คตี ะธารา ใชเปน ยาบํารงุ หัวใจ ใชใบสดไมจ ํากัดผสมในอาหาร ทาํ ใหอ าหารมรี สเยน็ หอม รับประทานแลว ทาํ ใหหัวใจชุมชน่ื หรอื เอาใบสดมาคน้ั น้าํ รบั ประทาน คร้งั ละ 2-4 ชอ นแกง ใชเปนยาแกเ บาหวาน ใชราก 1 กาํ มือ ตมนํ้าด่มื เขาเยน็ สารเคมี : สารกลุม anthocyanin -บัวบก ชอ่ื วิทยาศาสตร : Centella asiatica Urban ชอ่ื สามัญ : Asiatic Pennywort, Tiger Herbal วงศ : Umbelliferae ชือ่ อ่นื : ผกั แวน ผกั หนอก ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมล ม ลุกอายุหลายป เลอ้ื ยแผไปตามพ้นื ดนิ 56

สมุนไพรกําจัดโรค คีตะธารา ชอบทช่ี ้นื แฉะแตกรากฝอยตามขอ ไหลทีแ่ ผไ ปจะงอกใบจากขอ ชขู ึ้น 3-5 ใบ ใบ เดย่ี ว เรยี งสลบั รปู ไตเสน ผาศูนยก ลาง 2-5 ซม. ขอบใบหยกั กา นใบยาว ดอก ชอ ออกทีซ่ อกใบ ขนาดเล็ก 2-3 ดอก กลบี ดอกสมี วง ผล เปนผลแหง แตกได สวนท่ใี ช : ใบ ทงั้ ตนสด เมลด็ สรรพคณุ : ใบ - มีสาร Asiaticoside ทาํ ยาทาแกแผลโรคเรอ้ื น ทัง้ ตนสด - เปนยาํ บํารุงกาํ ลัง บํารุงหวั ใจ แกอ อ นเพลยี เมอื่ ยลา - รักษาแผลไฟไหม นาํ้ รอนลวก หรอื มกี ารชอกชาํ้ จากการกระแทก แก พษิ งกู ดั - ปวดศรี ษะขางเดยี ว - ขบั ปส สาวะ - แกเ จบ็ คอ - เปน ยาหา มเลือด สาแผลสด แกโ รคผวิ หนงั - ลดความดนั แกชาํ้ ใน เมล็ด - แกบ ดิ แกไข ปวดศีรษะ วิธแี ละปรมิ าณที่ใช : 57

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา ใชเ ปนยาแกป วดศรี ษะขางเดยี ว ใชต นสดไมจํากดั รับประทาน หรือคนั้ น้าํ จากตน สดรบั ประทาน ควร รบั ประทานติดตอ กนั 2-3 วนั ใชเปนยาแกเจ็บคอ ใชทั้งตน สด 10-20 กรมั หรือ 1 กาํ มือ ตําค้ันนา้ํ เตมิ นาํ้ สมสายชู 1-3 ชอนแกง จิบบอ ยๆ เปน ยาลดความดันโลหิตสงู ใชท้ังตน สด 30-40 กรัม คัน้ นาํ้ จากตนสด เติมนาํ้ ตาลเลก็ นอย รบั ประทาน 5-7 วนั ยาแกชา้ํ ใน (พลัดตกหกลม) ใชต นสด 1 กาํ มือ ลา งใหส ะอาด ตําค้นั นํ้า เติมนาํ้ ตาลเล็กนอย ด่ืม 1 คร้งั รับประทานตดิ ตอ กนั 5-6 วนั เปนยาถอนพษิ รกั ษาแผลนํ้ารอนลวก ใชท งั้ ตนสด 2-3 ตน ลางใหสะอาด ตําใหล ะเอยี ดพอกแผลไฟไหม ชว ย ลดอาการปวดแสบปวดรอ น เปนยาหามเลือด ใสแ ผลสด ใชใ บสด 20-30 ใบ ลางใหสะอาด ตาํ พอกแผลสด ชวยหามเลอื ดและ รักษาแผลใหหายเร็ว สารเคมี : สารสกดั จากใบบวั บกประกอบดว ย madecassoside asiatic 58

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา acid, asiaticoside, centelloside, centellic acid brahminoside, brahmic acid. -บวั หลวง ชอื่ วิทยาศาสตร : Nelumbo nucifera Gaertn. ชอื่ สามญั : Lotus วงศ : Nelumbonaceae ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : เปน ไมล ม ลกุ มีเหงา และไหลอยใู ตดิน เหงา จะมีลกั ษณะเปน ทอ นยาว มปี ลอ งสเี หลอื งออ นจนถงึ เหลอื ง แข็ง เลก็ นอย ถาตดั ตามขวางจะเปน รูกลมๆ หลายรู ไหลจะเปน สว นท่ี เจริญไปเปน ตนใหม ใบ ใบเดีย่ วรูปโล ออกสลับ แผน ใบจะชูเหนือนาํ้ รูปใบเกอื บกลม ขนาดใหญ ขอบเรยี บและเปน คลน่ื ผิวใบมีนวล กา น ใบแข็งเปน หนาม ถาตดั ตามขวางจะเห็นเปน รภู ายใน กานใบมนี า้ํ ยาง ขาว เมื่อหกั จะมสี ายใยสีขาว ใบออ นสเี ทานวล ปลายมว นงอขนึ้ ทง้ั 59

สมุนไพรกําจัดโรค คีตะธารา สองดา น กา นใบจะติดตรงกลางแผน ใบ ดอก เด่ียว มสี ีขาว สชี มพู กล่นิ หอม บวั หลวงจะเรมิ่ บานตงั้ แตตอนเชา กานดอกยาวมหี นามเห มนื กา นใบ ชดู อกเหนอื นํ้า และชสู งู กวา ใบเล็กนอ ย กลบี เล้ยี ง 4- 5 กลบี ขนาดเล็ก สขี าวอมเขยี ว หรอื สีเทาอมชมพู รว งงา ย กลีบดอกมี จํานวนมากเรียงซอ นหลายชนั้ เกสรตวั ผมู จี ํานวนมากสเี หลอื ง ปลาย อับเรณมู รี ะยางคลายกระบองเลก็ ๆ สขี าว เกสรตัวเมยี จะฝง อยใู น ฐานรองดอกรปู กรวยสเี หลอื งนวล ผล รูปกลมรีสเี ขยี วนวล มจี าํ นวน มาก ฝงอยใู นสว นที่เปน รูปกรวย เมอื่ ออ นมีสีเหลือง รูปกรวยน้เี มอ่ื เปนผลแกจ ะขยายใหญขนึ้ มีสเี ทาอมเขียว ที่เรยี กวา \"ฝก บัว\" มผี ลสี เขียวออ นฝงอยเู ปน จาํ นวนมาก สว นทใ่ี ช : ดบี ัว ดอก เกษรตวั ผู เมล็ด ไสของเมลด็ ยางจากกา นใบ และกานดอก เงา ราก สรรพคณุ : ดบี วั - มี Methylcorypalline ซึ่งเปน ตัวทาํ ใหเ สนเลอื ดขยาย ดอก, เกษรตัวผู - ขบั ปส สาวะ ฝากสมาน ขบั เสมหะ บาํ รุงหวั ใจ เกษร ปรุงเปน ยาหอม ชกู ําลงั ทาํ ใหชน่ื ใจ ยาสงบประสาท ขบั เสมหะ เหงา และเมลด็ - รสหวาน เยน็ มนั เล็กนอ ย บํารงุ กําลงั แกร อ นใน กระหายนาํ้ แกเสมหะ แกพ ุพอง เมล็ดออนและแก - เมล็ดใชร บั ประทานเปนอาหาร และใชทาํ เปนแปง 60

สมนุ ไพรกําจัดโรค คตี ะธารา ไดด ี เหงาบัวหลวง - ใชป รุงเปน อาหารไดท้งั คาวหวาน ไสของของเมล็ด - แกเ สน โลหติ ตีบในหวั ใจ ยางจากกา นใบและกา นดอก - แกทองเดนิ ราก - แกเ สมหะ สารเคมี : ดอก มอี ัลคาลอยด ชอ่ื nelumbine embryo มี lotusine เมล็ด มี alkaloids และ beta-sitosterol -บนุ นาค ชื่อวิทยาศาสตร : Mesua ferrea L. ชื่อสามญั : Iron wood, Indian rose chestnut 61

สมุนไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา วงศ : GUTTIFERAE ชือ่ อนื่ : กา กอ กํา้ กอ นาคบตุ ร ปะนาคอ สารภีดอย ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมต นขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูง ประมาณ 15-25 เมตร เรอื นยอดเปน พมุ ทึบ ไมผ ลัดใบ ใบ เปนใบเดี่ยว แผน ใบหนา รูปหอกหรอื รปู ขอบขนานแกมรปู หอก ขนาดกวา ง 2-3 ซม. ยาว 8-12 ซม. ปลายใบเรยี วแหลม โคนใบสอบ ผิวใบเรยี บเกลยี้ ง ทองใบมีคราบขาวปกคลุม ดอก เปน ดอกเดี่ยว หรอื เกดิ เปนกระจกุ ตามงามใบ กลบี ดอกสขี าวจนถึงสเี หลืองออ น ออกดอกระหวางชว ง ฤดูรอนถงึ ฤดูฝน ผล รูปไข สวนปลายโคงแหลม โดยยังมีสว นกลีบ รองดอกขยายใหญข นึ้ ติดอยู ภายในมเี มล็ด 1-2 เมลด็ สวนทใ่ี ช : ดอกสดและแหง ผล ใบ แกน ราก เปลอื ก กระพ้ี สรรพคณุ : ดอก - กล่ันใหน้าํ มนั หอมระเหย ใชในการอบเครื่องหอมไดด ี ใชแตง กลิน่ สบู ดอกแหง - ใชเ ขายาหอม แตง กล่นิ แตง รสทําใหรับประทานงา ย เปน ยาหอมบํารุงดวงจติ ใหชมุ ชื่น บาํ รงุ หวั ใจ เปน ยาขบั เสมหะบาํ รงุ โลหิต แกรอ นกระสบั กระสา ย แกลมกองละเอยี ด ซึ่งทําใหหนามืด วงิ เวยี นใจส่ัน ออ นเพลยี หวั ใจหวิว ทําใหช ูกาํ ลงั ผล - ขบั เหงอื่ ฝาดสมาน 62

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คตี ะธารา ใบ - รกั ษาบาดแผลสด พอกบาดแผลสด แกพ ิษงู แกน - แกเลือดออกตามไรฟน ราก - ขบั ลมในลําไส เปลอื ก - ฟอกนํา้ เหลอื ง กระจายหนอง กระพ้ี - แกเ สมหะในคอ -พยอม ช่ือวทิ ยาศาสตร : Shorea roxburghii G.Don ชือ่ สามัญ : White Meranti วงศ : DIPTEROCARPACEAE ช่อื อนื่ : กะยอม ขะยอม พะยอมแดง แคน พะยอมทอง ยางหยวก ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมต น ผลดั ใบ สูง 15 – 30 เมตร เรอื น ยอดเปน พมุ กลม เปลอื กหนา สีนํา้ ตาลหรือเทา แตกเปน รองยาวตาม ลาํ ตน ใบ เด่ียว เรยี งสลบั แผนใบรูปขอบขนาน กวา ง 3 – 4 63

สมุนไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา เซนตเิ มตร ยาว 8 – 10 เซนตเิ มตร โคนมน ปลายมน หรือหยักเปนตงิ่ ส้นั ๆ ดอก สขี าว กลิ่นหอม ออกเปน ชอตามปลายกงิ่ ผล มีปก ยาว 3 ปก ปกสั้น 2 ปก สว นที่ใช : ดอก เปลอื กตน สรรพคุณ : ดอก - ผสมยาแกไข และยาหอม แกล ม บาํ รงุ หัวใจ เปลือกตน - สมานลาํ ไส แกทอ งเดนิ มี Tannin มาก -พกิ ุล ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Mimusops elengi L. ชื่อสามญั : Bullet wood วงศ : SAPOTACEAE ชื่ออืน่ : พกิ ลุ เขา กลุ แกว ซางดง ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมต นขนาดกลาง สงู ประมาณ 8-15 ม. เรอื น 64

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา ยอดแนน ทึบ เปลือกตน สนี ้ําตาลเทา มีรอยแตกระแหงตามแนวยาว ใบ เปนใบเดยี่ ว เกิดเรียงกนั แบบสลบั ลักษณะใบมนเปน รปู ไข หรอื รูปไข แกมหอก มขี นาดกวาง 2-5 ซม. ยาว 5-10 ซม. โคนใบสอบมอน ปลายใบ เรียวหรอื หยกั เปน ติง่ ดอกเกิดเปน กระจุกตามงา มใบและตามยอด มีสขี าว ปนเหลอื ง กลบี รองดอกมี 8 กลบี เรียงเปน 2 วง ๆ ละ 8 แฉก ดอกบานมี กล่ินหอม ออกดอกตลอดป ผลรูปไขก ลมถงึ รี ภายในมเี มล็ดเดยี ว สวนทีใ่ ช : ดอก เปลือก เมลด็ แกน ท่ีราก ใบ สรรพคณุ : ดอกสด - เขา ยาหอม ทําเคร่อื งสาํ อาง แกทองเสยี ดอกแหง - เปนยาบํารงุ หวั ใจ ปวดหวั เจบ็ คอ ขับเสมหะ ผลสกุ - รบั ประทานแกป วดศีรษะและแกโ รคในลาํ คอและปาก เปลอื ก - ยาอมกล้วั คอ ลางปาก แกเ หงอื กบวม ราํ มะนาด เมล็ด - ตําแลว ใสทวารเด็ก แกโ รคทอ งผกู ใบ - ฆา พยาธิ แกนท่ีราก - เปน ยาบาํ รุงหัวใจ บาํ รงุ โลหติ ขับลม กระพี้ - แกเกลอื้ น 65

สมุนไพรกําจดั โรค คตี ะธารา -มะลลิ า ช่ือวิทยาศาสตร : Jasminum Sambac (L.) Aiton ชอื่ สามัญ : Arabian jasmine วงศ : OLEACEAE ชื่ออืน่ : มะล,ิ มะลิลา (ทวั่ ไป), มะลซิ อ น (ภาคกลาง), มะลิขไี้ ก (เชียงใหม), มะลิหลวง (แมฮอ งสอน), มะลิปอ ม (ภาคเหนือ), ขา วแตก (เงยี้ ว-แมฮ อ งสอน), เตยี มนู (ละวา -เชียงใหม) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : เปน ไมพ มุ บางพนั ธเุ ปน ไมรอเลอ้ื ย สูง 0.3- 3 เมตร ใบเรยี งตรงขา ม เปนใบประกอบชนิดทมี่ ีใบยอย ใบเดยี่ ว รปู ไข กวาง 3-6 ซม. ยาว 5-10 ซม. ดอกดอกเปนชอเล็ก ๆ มที ง้ั ดอกลาและ ดอกซอ น ดอกสขี าว โคนดอกติดกนั เปน หลอด สเี ขยี วอมเหลอื ง ดอก กลางบานกอ น กลบี เล้ียงแยกเปน สว น 7-10 สว น มขี นละเอียด ยาว 2 1/2-7 ซม. โคนกลีบดอกเชอ่ื มเปน หลอด ยาว 7-15 มม. สว นปลายแยก 66

สมนุ ไพรกําจดั โรค คีตะธารา เปนสว นรปู ไข แกมรี สขี าว อาจมีสมี วงดา นนอกหรอื เมอื่ ดอกรว งยาว 8-15 มม. ดอกอาจซอ นหรอื ลา ผลสด (berry) สดี ํา แตย งั ไมพ บใน กทม. ดอกมีกลนิ่ หอม ออกดอกตลอดป แตด อกมีนอ ยในฤดหู นาว สวนทใี่ ช : ใบ ราก ดอกแก สรรพคุณ : ใบ, ราก - ทาํ ยาหยอดตา ดอกแก - เขา ยาหอม แกห ืด บาํ รงุ หวั ใจ ราก - ฝนรับประทาน แกรอนใน, เสียดทอ ง รักษาหลอดลมอักเสบ ขบั ประจาํ เดอื น ใบ - ตําใหล ะเอยี ด ผสมกับนํ้ามะพรา วใหมๆ นําไปลนไฟ ทารกั ษาแผล ฝพ พุ อง แกไข ขับนํา้ นม วธิ ใี ช : ใชด อกแหง 1.5 - 3 กรมั ตมนาํ้ หรอื ชงน้ํารอนด่มื สารเคมี : ดอก พบ benzyl alcohol, benzyl alcohol ester, jasmone, linalool, linalol ester ใบ พบ jasminin sambacin 67

สมนุ ไพรกําจดั โรค คตี ะธารา -สารภี ชื่อวิทยาศาสตร : Mammea siamensis Kosterm. ช่ือพอ ง : Ochrocarpus siamensis T.Anders วงศ : GUTTIFERAE ชื่ออ่ืน : สรอยภี (ภาคใต) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมย นื ตน ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ มคี วาม สูงประมาณ 12-20 เมตร เปนไมไมผ ลดั ใบ ลําตนตรง ขรุขระเลก็ นอ ย เปลอื กเปน สะเก็ดเลก็ ๆ ผิวเปลอื กมีสนี ํ้าตาล แตกก่งิ แนน ปลายกงิ่ มกั หอยลงลําตน และก่ิงมยี างสเี หลอื งหรือขาว ใบรปู ไขป ลายมนกวา ง บางที ปลายใบเวาลงเล็กนอย ใบแตกออกเปน คตู รงขามกนั ท่บี รเิ วณกิ่ง โคนใบ สอบเรยี วแหลมถงึ กา นใบ เนอื้ ใบหนาเกลย้ี งสเี ขยี ว ขนาดความกวางของ ใบประมาณ 5-8 เซนตเิ มตร ยาวประมาณ 9-12 เซนติเมตร ออกดอกเปน ชอ เดย่ี ว ตามกง่ิ มกี ลบี ดอก 5 กลีบ มสี ีขาวกลน่ิ หอม ตรงกลางดอกมี เกสรตวั ผเู สน เล็ก ๆ เปน วง มีสีเหลอื ง ขนาดดอกกวา งประมาณ 2 68

สมุนไพรกําจดั โรค คีตะธารา เซนติเมตร ผลกลมเปนรปู กระปุกเลก็ ผิวเรียบสเี ขียว เมื่อสกุ มสี เี หลือง เนื้อในมรี สหวาน ขนาดผลยาวประมาณ 2-3 เซนตเิ มตร สว นทใี่ ช : ดอก ผลสุก สรรพคุณ : ดอกสดและแหง - ใชเ ขา ยาหอมบํารงุ หวั ใจ ดอกตูม - ยอ มผา ไหม ใหสีแดง ผลสกุ - รบั ประทานได มรี สหวาน เปน ยาบํารุงหัวใจ ขยายหลอดโลหติ 69

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา 14.กลมุ ยาถา ยพยาธิ ฟกทอง สว นท่ีใช : เนอ้ื ในเมล็ด ขนาด : ๕๐ - ๙๐ เมล็ด วธิ ีใช : เนอื้ ในเมล็ดบดใหล ะเอียด เตมิ นา้ํ เช่อื มเลก็ นอ ย เตมิ น้าํ ใหไ ด ๒ ถวย แบง กนิ ๒ - ๓ ครง้ั หางกนั ๒ ช่วั โมง แลว กินดเี กลอื ตามหลัง ๒ ชว่ั โมง (ถา ยพยาธิตัวตดื ) 70

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา มะระไทย สวนท่ใี ช : ใบสด ขนาด : ๒๐ - ๓๐ ใบ วิธใี ช : หั่นใบชงน้ํารอ น เตมิ เกลือเลก็ นอย (ถา ยพยาธเิ ข็มหมดุ ) กระเทยี ม 71

สมุนไพรกําจดั โรค คตี ะธารา สว นทใ่ี ช : หวั สด ขนาด : ๕ - ๗ กลบี วธิ ใี ช : ปอกเปลอื กระเทียม ตาํ ใหแหลก เตมิ นํ้าอนุ ๑ แกว ละลายกบั สบู สวนเขา ทวารหนกั ทาํ ซ้ํา ๒ - ๓ วนั (ถา ยพยาธิเสนดาย) -แกว ชื่อวทิ ยาศาสตร : Murraya paniculata (L.) Jack. ชอ่ื สามญั : Andaman satin wood, Chinese box tree, Orange jasmine วงศ : RUTACEAE ชื่ออน่ื : กะมนู ิง (มลาย-ู ปต ตานี) แกวขาว (ภาคกลาง) แกว ขไ้ี ก (ยะลา) แกวพรกิ ตะไหลแกว (ภาคเหนือ) แกว ลาย (สระบรุ ี) จา พริก (ลาํ ปาง) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตนขนาดเล็ก สูงไดถ งึ 10 เมตร ไมผ ลัด ใบ ใบ เปนใบประกอบ ผวิ ใบมันเขม และเปนมนั ท้ังสองดา น ดอก ชอ 72

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา ออกเปน กระจกุ สีขาว รว งงาย มีกล่นิ หอมมาก ผล สดกลมรี หรอื รปู ไข ปลายสอบเล็กนอย ท่เี ปลือกมตี อมน้ํามนั เหน็ ไดช ัด กวาง 5-8 มม. ยาว 0.8-1 ซม. ผลออนสเี ขยี ว ผลสกุ สสี ม แดง เมลด็ รปู ไขป ลายสอบ มีขน สั้นๆ อยรู อบเมลด็ กวา ง 4-6 มม. ยาว 6-9 มม. สขี าวขุน มจี ํานวน 1-2 เมลด็ ตอ ผล สว นทใี่ ช : กา นและใบ - เกบ็ ไดตลอดป ใชส ดหรอื ตากแหงเก็บไวใ ช ราก - เก็บในฤดหู นาว เอาดินออกลา งใหสะอาด หั่นเปนแผน ตากแหง เกบ็ ไวใ ช ใบ ดอก และผลสุก สรรพคณุ : กา นและใบ - รสเผด็ สขุ มุ ขม ใชเ ปนยาชาระงบั ปวด แกผ่นื คนั ทเี่ กดิ จากชน้ื แกแผลเจ็บปวดเกดิ จากการกระทบกระแทก ตม อมบว นปาก แกปวดฟน ราก - รสเผ็ด ขม สุขมุ ใชแ กป วดเอว แกผ่นื คันทเ่ี กดิ จากชืน้ และท่ีเกิด จากแมลงกดั ตอย ใบ - ขบั พยาธติ ัวตืด แกบ ิด แกท องเสยี ราก, ใบ - เปน ยาขบั ประจําเดอื น ดอก, ใบ - ชว ยยอ ย แกไขขอ อกั เสบ แกไอ เวยี นศีรษะ 73

สมุนไพรกําจัดโรค คีตะธารา ผลสกุ - รับประทานเปน อาหารได วธิ ใี ชและปริมาณทีใ่ ช ใชภ ายใน รบั ประทานขับพยาธิตัวตืด แกบดิ แกทองเสีย - ใชก า นและใบสด 10-15 กรัม ตม กับนํ้า 2 ถว ยแกว เค่ยี วใหเ หลอื 1 ถว ยแกว รับประทานวนั ละ 2 ครงั้ หลังอาหารเชา -เย็น - หรือใชดองเหลา ด่ืมแตเ หลา คร้งั ละ 1 ถว ยตะไล ใชเปนยาขบั ประจาํ เดอื น - ใชรากแหง 10-15 กรมั (สด 30-60 กรัม) ตม กับน้าํ 2 ถว ยแกว เคย่ี วให เหลือ 1 ถว ยแกว รบั ประทานวนั ละ 2 ครง้ั หลงั อาหารเชา -เย็น ใชภ ายนอก - ใชก า นและใบสด ตาํ พอก หรอื คน้ั เอานาํ้ ทาบรเิ วณทีเ่ ปน - ใชใ บแหงบดเปนผงใสบ าดแผล - รากแหง หรือสด ตําพอก หรอื ตม เอานํา้ ชะลางบรเิ วณที่เปน - ใบและกา นสด สกัดดว ยแอลกอฮอล 50 % ใชเปน ยาชาเฉพาะท่ี สารเคมี ใบ เม่อื กลนั่ ดว ยไอนํ้าใหน า้ํ มนั หอมระเหยสเี ขม 0.01% กลิ่น นํ้ามันหอมระเหยจากใบประกอบดว ย : 1 - Cadinene (sesquiterpene) 32.5% bisaboline 18% betacaryophyllene 14% carene 3.5% 74

สมุนไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา 5 - quaiazulene 1.2% methyl anthrailate 1.5% euhenol 5% citronellol 4.5% geranoil 9.1% methylsalicylate 3.5% -ทบั ทิม ชอ่ื วิทยาศาสตร : Punica granatum L. ช่อื สามัญ : Pomegranate , Punica apple วงศ : Punicaceae ช่ืออนื่ : พิลา (หนองคาย) พิลาขาว มะกอ งแกว (นา น) มะเกาะ (เหนอื ) หมากจัง (แมฮอ งสอน) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมยนื ตน หรือพรรณไมพ มุ ขนาดเลก็ ลักษณะผิวเปลือกลําตนเปนสเี ทา สว นทเ่ี ปน กิ่งหรือยอดออ นจะเปน เหล่ยี ม หรอื มหี นามแหลมยาวขึน้ ใบ ใบมีลกั ษณะเปนรปู ยาวรี โคนใบ มน แคบ สวนปลายใบเรียวแหลมสนั้ ผิวหลังใบ เกลย้ี งเปน มนั ใตทอ ง 75

สมนุ ไพรกําจดั โรค คีตะธารา ใบจะเหน็ เสน ใบไดชดั ขนาดของใบกวา งประมาณ 1 - 1.8 ซม. ยาว ประมาณ 2.5 - 6 ซม. ดอก ดอกออกเปน ชอ หรืออาจจะเปน ดอกเดยี ว ในบรเิ วณปลายยอด หรอื งา มกิ่ง ลกั ษณะของดอกมเี ปน สีสม สีขาว หรือสแี ดง ดอกหนง่ึ มกี ลบี ดอกประมาณ 6 กลบี ปลายกลบี ดอกจะแยก ออกจากกัน ตรงกลางดอกมเี กสร ตัวเมยี และตวั ผูซงึ่ มอี บั เรณเู ปน สี เหลอื ง ขนาดของดอกบานเตม็ ทมี่ เี สนผา ศูนยก ลางประมาณ 2 - 3 ซม. ผลมลี ักษณะเปนรูปคอ นขา ง กลม ผิวเปลือกนอกหนาเกลย้ี ง ผลเมอื่ แก หรอื สุกเตม็ ทีม่ สี เี หลอื งปนแดง และลักษณะของผล จะแตก หรืออา ง ออก ขา งในผลกจ็ ะมีเมล็ดเปน จํานวนมาก เปน รูปเหลีย่ ม มสี ีชมพูสด ดอก ดอกออกเปน ชอ หรอื อาจจะเปน ดอกเดียว ในบรเิ วณปลายยอด หรืองามก่ิง ลักษณะของดอกมเี ปน สีสม สขี าว หรอื สีแดง ดอกหนึง่ มี กลบี ดอกประมาณ 6 กลีบ ปลายกลบี ดอกจะแยกออกจากกัน ตรงกลาง ดอกมเี กสร ตัวเมยี และตวั ผูซึ่งมอี บั เรณูเปนสเี หลอื ง ขนาดของดอก บานเตม็ ทีม่ ีเสน ผาศูนยก ลางประมาณ 2 - 3 ซม. ผลมีลักษณะเปน รปู คอ นขาง กลม ผิวเปลือกนอกหนาเกลี้ยง ผลเมอ่ื แกหรือ สกุ เตม็ ท่ีมีสี เหลอื งปนแดง และลักษณะของผล จะแตก หรอื อางออก ขา งในผลกจ็ ะ มีเมลด็ เปน จํานวนมาก เปน รูปเหล่ยี ม มสี ชี มพสู ด สว นทใ่ี ช : ใบ ดอก เปลอื กผลแหง เปลอื กตน และเปลือกราก เมลด็ สรรพคุณ : 76

สมุนไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา ใบ - อมกลว้ั คอ ทาํ ยาลา งตา ดอก - ใชหามเลอื ด เปลอื กและผลแหง - เปนยาแกท องรวง ทองเดิน แกบดิ - แกโ รคลักกะปด ลกั กะเปด เปลือกตน และเปลอื กราก - ใชเ ปนยาขับพยาธติ วั ตืด , พยาธติ วั กลม เมล็ด - แกโ รคลกั กะปดลกั กะเปด วิธแี ละปรมิ าณท่ีใช ถา ยพยาธติ ัวตดื และพยาธติ วั กลม ไดผลดี ใชเปลือกสดของราก , ตน ท่ีเก็บใหมๆ 60 กรมั หรอื ประมาณ 1/2 กาํ มอื เตมิ กานพลหู รอื กระวานลงไปเล็กนอ ย เพือ่ แตง รส ตม กับนาํ้ 3 ถว ยแกว เคย่ี วใหเ หลอื 1 1/2 ถว ยแกว รบั ประทานครงั้ ละ 2 ชอนโตะ (30 ซ.ี ซ.ี ) หลงั จากน้ันประมาณ 2 ช่วั โมง รับประทานยาถา ย เชน ดเี กลือ 2 ชอ น โตะตาม ควรอดอาหารกอ นรับประทานยา ยาแกท อ งรวง ทอ งเดิน (ไมใ ชบดิ หรอื อหวิ าตกโรค) ใชเปลือกผล ตากแดดใหแ หง ประมาณ 1/4 ของผล ฝนกบั น้ําฝนหรอื น้ํา ปูนใสใหข น ๆ รับประทานครง้ั ละ 1-2 ชอนแกง หรอื ตม กบั น้ําปูนใส แลว ด่มื นาํ้ ท่ีตม กไ็ ด 77

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คตี ะธารา บดิ (มอี าการปวดเบง และมมี กู หรืออาจมเี ลอื ดดวย) ใชเปลอื กผลแหง ของทับทมิ ครงั้ ละ 1 กํามือ (3-5 กรมั ) ตม กบั น้าํ ด่มื วนั ละ 2 ครั้ง อาจใชกานพลูหรอื อบเชยแตง กลนิ่ ใหนา ดมื่ กไ็ ด สารเคมี เปลอื กผลมรี สฝาด เน่อื งจากมี tannin 22-25% gallotannic acid สารสเี ขยี วอมเหลอื ง รากมสี ารอลั คาลอยด ชือ่ pelletierine และ อนพุ นั ธข อง pelletierine คณุ คา ดานอาหาร ทับทมิ ใชร ับประทานเปนผลไมร สหวาน หรือเปรีย้ วหวาน มี วิตามินซี และแรธ าตหุ ลายตัว ชว ยปอ งกนั โรคเลอื ดออกตามไรฟน และ บาํ รุงฟนใหแขง็ แรง -มะเกลอื 78

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Diospyros mollis Griff. ชือ่ สามญั : Ebony tree วงศ : Ebenaceae ชือ่ อืน่ : ผีเผา (ฉาน-ภาคเหนอื ) มกั เกลอื (เขมร-ตราด) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตน ขนาดกลางถงึ ขนาดใหญ สูง 10-30 เมตร เรือนยอดเปน พุมกลม ลาํ ตนเปลา โคนตนมักเปน พพู อน ผวิ เปลือกเปน รอย แตกสะเกด็ เลก็ ๆ สีดํา เปลือกในสเี หลอื ง กระพี้สขี าว กิง่ ออ นมีขนนุม ขึน้ ประปราย ใบ เปนใบเดย่ี วขนาดเลก็ รปู ไขหรอื รีเรยี งตัวแบบสลบั ปลายใบ สอบเขาหากนั โคนใบกลม หรอื มน ผวิ ใบเกลี้ยง ใบกวา ง 3.5-4.0 ซม. ยาว 9-10 ซม. ใบท่ยี ังออ นจะมขี นปกคลมุ ทั้งสองดาน ดอก ออกเปน ชอ ตามซอก ใบ ดอกแยกเพศตางตน ดอกตวั ผมู ีขนาดเล็ก สีเหลอื งออน หนงึ่ ชอมี 3 ดอก ดอกตวั เมยี เปน ดอกเด่ยี ว ลกั ษณะดอกเหมอื นกนั คือ กลีบรองดอกยาว 0.1- 0.2 ซม. โครกลบี ดอกเชอ่ื มตดิ กนั เปน รปู ถว ย ปลายกลีบดอกแยกเปน 4 กลีบ สีเหลอื งเรยี นเวยี นซอ นทับกนั ตรงกลางดอกมเี กสร ผล กลม ขนาด เสน ผาศนู ยกลางประมาณ 2 ซม. ผวิ เกล้ียง ผลออ นสเี ขียว ผลแกส ดี าํ ผลแก จดั จะแหง มีกลบี เลี้ยงตดิ บนผล 4 กลบี ผลแกร าวเดอื นมถิ นุ ายน-สิงหาคม เมลด็ แบน สีเหลือง 4-5 เมล็ด ขนาดกวาง 0.5-0.7 ซม. ยาว 1-2 ซม. ขยายพันธโุ ดยการเพาะเมลด็ สว นทใ่ี ช : ราก, ผลมะเกลอื สด โตเตม็ ทีแ่ ละสเี ขยี วจดั (หา มใชผ ลสกุ สี 79

สมนุ ไพรกําจัดโรค คตี ะธารา เหลืองหรอื ผลสดี าํ ) สรรพคุณ : ราก - ฝนกับนํ้าซาวขาว รบั ประทานแกอ าเจยี น แกล ม ผลมะเกลอื สดและเขียวจดั - เปนสมนุ ไพรยอดเยีย่ มทสี่ ดุ ในการถายพยาธิ กําจดั ตัวตืด หรอื ไสเ ดือนตวั กลม พยาธิปากขอ พยาธเิ ข็มหมดุ วธิ แี ละปริมาณทีใ่ ช ผลสดโตเต็มทแี่ ละเขียวจัด จํานวนผลเทาอายแุ ตไมเกนิ 25 ผล (คนไข อายุ 40 ป ใชเ พยี ง 25 ผล) ตาํ ใสก ะทิ ค้นั เอาแตน ้าํ กะทิ ชวยกลบรสเฝอ น ควรรบั ประทานขณะทอ งวา ง ถา 3 ช่วั โมงแลว ยังไมถ า ยใชย าระบาย เชน ดี เกลอื 2 ชอนโตะ ละลายนํ้าดม่ื ตามลงไป สารเคมี - สารกลมุ พนี อล ชอื่ diospyrol ซงึ่ ถกู oxidize งา ย ขอควรระวัง หา มใชใ นเดก็ อายุตํา่ วา 10 ขวบ หญิงต้งั ครรภ หรือหลังคลอดใหมๆ และ ผปู ว ยในโรคอ่นื ๆ ระวังอยาใหเกนิ ขนาด ถาเกิดอาการทอ งเดนิ หลายๆ ครั้ง และมอี าการตามวั ใหรีบพาไปพบแพทย ดว น 80

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา -มะขาม ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Tamarindus indica L. ช่อื สามัญ : Tamarind วงศ : Leguminosae - Caesalpinioideae ช่ืออน่ื : ขาม (ภาคใต) ตะลบู (ชาวบน-นครราชสีมา) มอ ง โคลง (กะเหรีย่ ง-กาญจนบุรี) อําเปยล (เขมร- สุรนิ ทร) หมากแกง (เงย้ี ว-แมฮ อ งสอน) สา มอเกล (กะเหร่ยี ง-แมฮองสอน) ลักษณะทางพฤกษศาสตร: ไมต นขนาดกลางจนถงึ ขนาด 81

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คตี ะธารา ใหญแตกก่งิ กานสาขามาก เปลอื กตน ขรุขระและหนา สี นํา้ ตาลออ น ใบ เปน ใบประกอบ ใบเล็กออกตามก่ิงกา น ใบเปนคู ใบยอ ยเปน รูปขอบขนาน ปลายใบและโคนใบ มน ดอก ออกเปนชอเลก็ ๆ ตามปลายกงิ่ หน่งึ ชอมี 10-15 ดอก ดอกยอ ยขนาดเลก็ กลบี ดอกสเี หลืองและมจี ุดประสี แดงอยูกลางดอก ผล เปน ฝก ยาว รปู รา งยาวหรอื โคง ยาว 3-20 ซม. ฝกออ นมเี ปลือกสเี ขยี วอมเทา สนี ํา้ ตาลเกรยี ม เนอ้ื ในตดิ กบั เปลอื ก เม่ือแกฝ ก เปลย่ี นเปน เปลอื กแขง็ กรอบหกั งาย สนี าํ้ ตาล เนอื้ ในกลายเปน สนี ้ําตาลหุม เมลด็ เนอ้ื มรี สเปรยี้ ว และหวาน สว นท่ีใช : เมลด็ ในที่กะเทาะเปลอื กออกแลว (ตอ งคว่ั กอ น จงึ กะเทาะเปลอื กออก) เนอื้ หมุ เมล็ด สรรพคณุ : เมลด็ - สําหรับการถายพยาธิตัวกลม พยาธเิ สนดาย ใบ - ขบั เสมหะ แกน - ขับโลหิต เน้ือ - เปน ยาระบาย ขับเสมหะ แกไอ 82

สมนุ ไพรกําจดั โรค คีตะธารา วธิ ีและปรมิ าณทใี่ ช : ถา ยพยาธิ ใชเ มลด็ ในท่ีมีสีขาว 20-25 เมลด็ ตม กบั นา้ํ ใสเกลอื เล็กนอ ย รบั ประทานเน้ือทง้ั หมด 1 ครงั้ หรอื คว่ั ใหเนือ้ ใน เหลือง กะเทาะเปลอื ก แชน ํ้าใหน่มิ เคยี้ วรบั ประทานเชน ถว่ั แกทองผกู ใชเ นื้อหมุ เมลด็ คลกุ เกลอื รับประทาน ระบายทอง แกไอ, ขบั เสมหะ ใชเน้อื ในฝกแกห รือมะขามเปยก จมิ้ เกลอื รบั ประทาน สารเคมี : - เนอ้ื ในหุมเปลอื ก มี tartaric acid 8-18% invert sugar 30-40% - เมล็ด มี albuminold 14-20% carbohydrate 59- 65% semi-drying fixed oil 3.9-20% mucilaginous materal 60% -มะเฟอง 83

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา ชื่อวิทยาศาสตร : Averrhoa carambola L. ชื่อสามัญ : Star fruit วงศ : Averrhoaceae ชอ่ื อ่นื : เฟอง (ภาคใต) สะบอื (เขมร) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมยืนตน ขนาดกลาง สงู 3-10 เมตร แตกก่ิงกา น สขามาก ใบ เปนใบประกอบขนาดคลายใบมะยม สีเขียวเปนมนั เรยี งเปนคู ตรงขาม ดอก เปน ชอเล็กออกตามงามใบ สมี ว ง ขาว ชมพู ผล เดย่ี ว เปน กลีบ หนาตัด รปู ดาว 5 แฉก สีเขยี วออ น สกุ สีเหลอื ง ฉํ่านาํ้ เมล็ด มีขนาด เลก็ สวนที่ใช : ดอก ใบ ผล ราก สรรพคณุ : ดอก - ขับพยาธิ ใบ, ผล - ทํายาตม ทําใหห ยุดอาเจียน 84

สมนุ ไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา ผล - มี oxalic ทาํ ใหเ ลอื ดจบั เปน กอ น - ระบาย - แกเลือดออกตามไรฟน - แกบ ิด ขับนํา้ ลาย ขบั ปส สาวะ แกนว่ิ - ลดอาการอกั เสบ ใบและราก - เปน ยาเยน็ เปน ยาดบั พิษรอ น แกไข ถอนพิษไข -เลบ็ มอื นาง ชอื่ วิทยาศาสตร : Quisqualis indica L. ช่อื สามัญ : Drunen sailor, Rangoon ceeper วงศ : COMBRETACEAE ชอ่ื อ่ืน : จะมง่ั จา มงั่ (ภาคเหนือ) ไทห มอง (กะเหร่ียง-แมฮ องสอน) 85

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา อะดอนิ่ง (มลาย-ู ยะลา) ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพ มุ เลอ้ื ยทเ่ี ติบโตเรว็ สวนท่อี อ นมีขน สนั้ หนานมุ สสี นมิ ใบเด่ียวติดตรงขา ม หรอื บางสวนสลับ หรอื เวยี น สลบั เปน วงรอบ ใบรปู หอกขอบขนานหรือรูปรี ขนาดกวาง 5-18.5 ซม. ยาว 2.5-9 ซม. ปลายใบเรยี วแหลม โคนใบกลมหรือคอนขางรปู หัว ดอกมกี ลนิ่ หอมออกเปน ชอท่ียอดและตามซอกใบหอ ยยอ ยลงมา กลบี เลยี้ งเปน หลอดมสี เี ขยี วปลายแฉกสามเหลี่ยมสนั้ ๆ กลีบดอกรปู ขอบขนาน ขนาด 10-20 x 3-6 มม. ดอกเริม่ บาน สขี าวเปลี่ยนเปน สี ชมพจู นถึงแดงเขม ผลทรงรีแคบๆ 5 พู ยาวประมาณ 2.5 ซม. สี นา้ํ ตาลแดงเปน มัน สว นที่ใช : ใบ ตน ราก เมลด็ ในของผลเลบ็ มอื นางทแี่ กแหง สรรพคุณ : ใบ - ตําชโลม หรอื ทาแผล ทาฝ - แกป วดศรี ษะ แกไ ข ตน - ใชเ ปนยาแกไอ ราก - ใชถายพยาธิ รกั ษาตานซาง เมลด็ - ใชเปน ยาขบั พยาธติ ัวกลม, พยาธิเสนดายในเด็ก วิธีและปริมาณที่ใช : 86

สมุนไพรกําจัดโรค คีตะธารา ใชเ มล็ดในของผลเลบ็ มอื นางทีแ่ กและแหง 4-5 เมล็ด (4-6 กรมั ) ห่ันทอดกบั ไขใ หเด็กอายุประมาณ 5-6 ขวบรบั ประทานขบั ถา ย พยาธิไสเ ดอื นตวั กลม ผูใ หญ : ใช 5-7 เมลด็ (หนกั 10-15 กรมั ) ทุบพอแตก ตมเอาน้ํา ด่มื หรือห่นั ทอดกบั ไขร บั ประทาน ขอควรระวงั : ถา ใชมากเกินขนาด จะทาํ ใหอาเจยี น มึนงง ออนเพลยี สารเคมี : มีสารสาํ คัญทอี่ อกฤทธิ์คอื Quisquallic acid 87

สมนุ ไพรกําจดั โรค คตี ะธารา 15.กลมุ ยาถา ย -กาฬพฤกษ ชื่อวทิ ยาศาสตร : Cassia grandis L.f. ชื่อสามญั : Pink Shower , Horse cassia วงศ : LEGUMINOSAE - CAESALPINIOIDEAE ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตน ผลัดใบ สูงถึง 20 เมตร โคนมีพพู อน เปลือกสดี ํา แตกเปนรอ งลกึ กงิ่ ออ นหรอื ชอ ดอกมขี นสนี ํา้ ตาล ใบ ประกอบแบบขนนก เรยี งสลบั ใบยอ ยมี 10-20 คู ใบออนสีแดง แผนใบ ยอ ยรปู ขอบขนาน กวาง 1-2 เซนติเมตร ยาว 3-5 เซนติเมตร ดานบนเปน มัน ดานลางมขี น ดอก เรมิ่ บานสีแดงแลว เปลี่ยนเปน สีชมพตู ามลําดบั ระยะออกดอกเดอื น กมุ ภาพันธ - มีนาคม ผล เปน ฝก ฝกแกแ หง ไมแ ตก คอนขา งกลม รปู ทรงกระบอก โคนและปลายสอบ เปลือกหนาแขง็ ขรขุ ระ ทข่ี อบฝก เปน สนั ตามแนวยาวทง้ั 2 ขา ง ขนาดกวาง 0.8-1.2 ซม. 88

สมนุ ไพรกําจัดโรค คีตะธารา ยาว 1.3-1.8 ซม. เมลด็ ออนสีครมี เมลด็ แกส ีนา้ํ ตาล มจี ํานวน 20-40 เมลด็ ขยายพนั ธดุ ว ยเมล็ด สว นที่ใช : เนอื้ ในฝก เปลอื ก เมลด็ สรรพคุณ :  เนือ้ ในฝก - ปรงุ รบั ประทานเปน ยาระบายออ นๆ ขนาดรับประทาน - รบั ประทานไดถงึ ครง้ั ละ 8 กรมั ไมปวดมวน และไมไ ซทอ งเลย แตความแรงสคู นู ไมได  เปลอื ก และ เมล็ด - รบั ประทานทาํ ใหอ าเจยี น เปน ยาถายพิษไขไ ด ดี -คูน ชอื่ วิทยาศาสตร : Cassia fistula L. 89

สมนุ ไพรกําจัดโรค คตี ะธารา ช่ือสามญั : Golden shower, Indian laburnum, Pudding - pine tree วงศ : LEGUMINOSAE - CAESALPINIOIDEAE ช่ืออืน่ : กุเพยะ (กะเหรี่ยง-กาญจนบุรี) ชยั พฤกษ ราชพฤกษ (ภาค กลาง) ปอยู ปโู ย เปอโซ แมะหลา หยู (กะเหรี่ยง-แมฮ อ งสอน) ลมแลง (เหนอื ) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตน ขนาดกลาง ลาํ ตน สีนาํ้ ตาลแกมเทา เกลย้ี งๆ ชอบขน้ึ ตามปา ผลัดใบ หรือในทด่ี นิ ทีม่ กี ารถา ยเทน้าํ ไดดี ใบ เปนใบชอ สเี ขียวเปน มนั ชอ หนงึ่ ๆ ยาวประมาณ 2.5 ซม. มใี บยอ ยรปู ปอมๆ หรอื รปู ไข 3-6 คู ใบยอยกวา งๆ 5-7 ซม. ยาว 9-15 ซม. โคนใบ มนและคอ ยๆ สอบไปทางปลายใบ เนื้อใบเกลย้ี งคอ นขางบาง เสน แขนงใบถี่ และโคง ไปตามรปู ใบ ดอก ออกเปนชอ ยาว 20-45 ซม. กลีบ รองกลีบดอกรปู ขอบขนานยาวประมาณ 1 ซม. มี 5 กลบี มกั หลุดรว ง งาย กลบี ดอกยาวกวากลบี รองกลบี ดอกประมาณ 2-3 เทา และมีกลบี รูป ไขก ลบั 5 กลบี ตามพื้นกลบี จะเหน็ เสน กลบี ชดั เจน เกสรผูม ขี นาด แตกตา งกนั จํานวน 10 อัน กา นอบั เรณโู คง งอขน้ึ ผล เปนฝกรูป ทรงกระบอกเกล้ียงๆ อาจยาวถึง 50 ซม. โตวัดเสน ผา ศนู ยก ลาง 2.0-2.5 ซม. ฝก ออนสีเขยี วและออกสดี าํ เมอื่ แกจดั ในฝกจะมีผนงั เยือ่ บางๆ ก้ัน เปน ชองๆ ตามขวางของฝก และตามชองเหลา นจี้ ะมเี มล็ดแบนๆ สี น้ําตาลอยู 90

สมุนไพรกําจัดโรค คตี ะธารา สวนทีใ่ ช : ใบ ดอก เปลอื ก แกน ราก ฝกแก เปลอื กเปนสีนํา้ ตาลเขม กระพ้ี เมล็ด สรรพคณุ : ใบ - ขับพยาธิ ดอก - แกบ าดแผลเรื้อรงั เปลอื ก - บํารุงโลหิต กระพ้ี - แกโ รครํามะนาด แกน - ขบั ไสเ ดอื นในทอ ง ราก - แกไข แกโ รคคดุ ทะราด เมล็ด - รักษาโรคบดิ ฝกแก - รสหวานเอยี นเลก็ นอ ย เปนยาระบายถา ยสะดวกไมม วนไมไ ซ ทอง มีสารแอนทราควิโนน (Anthraquinone glycoside) เปน ตัวยา ระบาย วิธีและปริมาณที่ใช : โดยเอาเนอ้ื ในฝกแกก อ นเทาหวั แมมอื (ประมาณ 4 กรัม) น้าํ 1 ถวยแกว ตมกบั น้าํ ใสเกลือเลก็ นอ ย ดื่มกอ นนอนหรอื ตอน กอ นอาหารเชา ครงั้ เดยี ว เหมาะเปน ยาระบายสาํ หรบั คนที่ทอ งผกู เปนประจาํ และสตรมี ี ครรภ 91

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา -จาํ ปา ช่อื วิทยาศาสตร : Michelia champaca L. ชอ่ื สามัญ : Champak วงศ : MAGNOLIACEAE ชอ่ื อืน่ : จําปากอ (มลาย-ู ใต) จําปาเขา จาํ ปาทอง (นครศรีธรรมราช) จําปาปา (สรุ าษฎรธ านี) Champak, Orange Chempaka, Sonchampa ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตน สูง 15-30 เมตร ลาํ ตนเปลาตรง ทรงพมุ โปรง เปน รปู กรวยคว่ํา สาํ หรบั ตนทป่ี ลกู เลยี้ งเปน ไมดอกไม ประดับกนั อยูทว่ั ไปนนั้ เปน การคดั เลอื กตามธรรมชาติจากตนท่มี ี ขนาดเล็ก แตม ีดอกดก ดอกมขี นาดใหญและออกดอกไดต ลอดป ใบ รปู รแี กมรูปขอบขนาน กวาง 4-9 ซม. ยาว 10-22 ซม. ใบบาง เสน แขนงใบ 12-20 คู กานใบยาว 2-4 ซม. โคนกา นใบปอ ง ขอบใบเปน คลื่นเลก็ นอ ย ดอกสเี หลืองสม ออกตามซอกใบ กาบหมุ ดอกสเี ขียว ออน มี 1 แผน ดอกบานต้ังขนึ้ และสงกลน่ิ หอมแรง กลีบดอกมี 12-15 92

สมนุ ไพรกาํ จดั โรค คีตะธารา กลีบ กลบี นอกรูปใบหอก คอ นขางกวา ง 1-1.5 ซม. ยาว 4-4.5 ซม. กลีบในแคบและส้ันกวา ผล กลุม เปนชอยาว ประกอบดวยผลยอ ย 8- 40 ผล อยูร อบแกน ผลยอ ยคอ นขางกลมหรือกลมรี เปลือกหนาแข็ง มี ชอ งอากาศเปนจดุ เล็กสขี าวอยูทวั่ ไป ผลแกแหง แตกแนวเดยี ว ขนาด ผลยอ ยกวาง 1-1.5 ซม. ยาว 1.5-2 ซม. ผลออนสเี ขยี วออนหรอื สี นํ้าตาลออ นประจดุ สขี าว เมลด็ มเี นอ้ื หมุ รูปเสยี้ ววงกลม เสน ผา ศูนยกลาง 0.5-1 ซม. เมล็ดออ นมเี นอ้ื หุม สขี าว เมล็ดแกเ นอ้ื หมุ สแี ดง ผลยอ ยมี 1-6 เมลด็ สวนทใ่ี ช : ดอก เปลอื กตน เปลอื กราก ใบ กระพี้ เนอ้ื ไม เมลด็ ราก นา้ํ มนั กลั่นจากดอก สรรพคุณ : ใบ - แกโ รคเสนประสาทพิการ แกป ว งของทารก ดอก - แกวงิ เวยี นออนเพลยี หนามดื ตาลาย บํารุงหวั ใจ กระจายโลหิต เปลอื กตน - ฝาดสมาน แกไ ข ทาํ ใหเสมหะในลาํ คอเกดิ เปลอื กราก - เปน ยาถา ย ทําใหประจาํ เดือนมาปกติ รกั ษาโรคปวดตาม ขอ กระพี้ - ถอนพษิ ผิดสาํ แดง เน้อื ไม - บํารุงโลหติ ราก - ขบั โลหติ สตรีทอ่ี ยใู นเรอื นไฟใหตก 93

สมุนไพรกาํ จัดโรค คีตะธารา นา้ํ มนั กล่นั จากดอก - แกป วดศีรษะ แกต าบวม -ชุมเห็ดเทศ ชื่อวิทยาศาสตร : Cassia alata ( L.) Roxb. ชอื่ สามัญ : Ringworm Bush วงศ : Leguminosae ช่อื อนื่ : ขี้คาก ลบั มนี หลวง หมากกะลิงเทศ ชมุ เห็ดใหญ ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพมุ สงู 1-3 เมตร แตกกง่ิ ออกดานขางในแนวขนานกับพนื้ ใบประกอบแบบขนนก เรียงสลบั ใบยอ ยรปู ขอบขนานรปู วงรีแกมขอบขนาน หรือรปู ไขก ลบั กวาง 3-7 ซ.ม. ยาว 6-15 ซ.ม. หนูใบเปน รูปสามเหลยี่ ม ดอกชอ ออกที่ซอกใบตอนปลายก่งิ กลีบ ดอกสเี หลืองทองใบประดับสนี ้าํ ตาลแกมเหลอื ง หมุ ดอก 94

สมุนไพรกําจดั โรค คตี ะธารา ยอ ยเหน็ ชดั เจน ผลเปน ฝก มี 4 ครีบ เมลด็ แบน รปู สามเหลยี่ ม สวนทีใ่ ช : ใบสดหรอื แหง เมลด็ แหง ดอกสดของตน ขนาดกลาง ไมแกห รอื ออนเกนิ ไป สรรพคุณ : ใบสด - รกั ษาโรคผวิ หนงั กลากเกลอื้ น ฝและแผลพุพอง ดอก, ใบสดหรอื แหง - เปนยาระบาย ยาถา ย ถายพยาธิ ลําไส เมลด็ - ขบั พยาธิ เปนยาระบายออ น วธิ ีและปริมาณทใี่ ช : ใบและดอกชมุ เห็ดใชเปน ยารกั ษาโรคและอาการ ดังน้ี เปนยาระบาย ยาถา ย แกอาการทอ งผกู ใชดอกชุมเหด็ เทศสด 1-3 ชอ ดอก (หรือแลว แตคนทธี่ าตุ เบาธาตุหนกั ชอดอกใหญหรอื เล็ก) ตม รบั ประทานจม้ิ กบั น้ําพริก หรอื ใชใบสด 8-12 ใบ ลางใหสะอาด ห่ันตาก แหง หรอื ปง ไฟใหเหลอื ง หั่น ใชต ม หรอื ชงน้ําดม่ื ครง้ั ละ 1 ถวยแกว เตมิ เกลอื เลก็ นอ ย ดืม่ ใหหมด หรือใชใบแหงบดเปน ผง ปน กบั นา้ํ ผ้งึ เปน ลูกกลอนขนาด 95

สมุนไพรกําจัดโรค คีตะธารา เทาปลายนว้ิ กอ ย รบั ประทานคร้ังละ 3 เม็ด กอ นนอน หรอื เมื่อมอี าการทอ งผูก หรือ ใชเ มลด็ คว่ั ใหเ หลอื ง ชงนา้ํ ดมื่ เปน นํา้ ชา เปน ยา ระบายออ นๆ เปน ยารกั ษาโรคผวิ หนงั กลากเกลอื้ น ใชใ บสด 3-4 ใบยอ ย ขยี้หรือตาํ ในครกใหล ะเอยี ด เตมิ เกลอื เลก็ นอ ย หรอื ใชใบชมุ เหด็ เทศกบั หัวกระเทยี ม ปรมิ าณเทา กนั ผสมปูนแดงท่ีกนิ กบั หมากนดิ หนอ ย ตํา ผสมกันทาบริเวณที่เปน กลาก หรอื โรคผวิ หนงั โดยเอาผิว ไมไผขูดบรเิ วณทเี่ ปน กลากเบาๆ แลว ทายาวนั ละ 2 คร้ัง เชา เยน็ จนกวาจะหาย หายแลว ทาตอ อกี 7 วัน รกั ษาฝและแผลพุพอง ใชใ บชุมเหด็ เทศ และกานสด 1 กํามอื ตม กับนํ้าพอทว ม ยาแลว เค่ียวใหเ หลอื 1 ใน 3 ชะลา งบรเิ วณทเี่ ปน วนั ละ 2 ครง้ั เชา -เยน็ ถา เปน มากใหใชประมาณ 10 กาํ มือ ตม อาบ สารเคมี : ใบ พบ anthraquinone เชน aloe-emodin, chrysophanol, sennoside, flavonoids, terpenoids, iso- chrysophanol, physcion glycoside, kaempferol, chrysophanic acid, lectin, sitosterols, rhein 96

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา -ตองแตก ชื่อวทิ ยาศาสตร : Baliospermum montanum Muell.A ชื่อพอ ง : Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh ช่ือสามัญ : วงศ : EUPHORBIACEAE ช่อื อ่นื : ตองแต (ประจวบคีรขี นั ธ) ถอ นดี ทนดี (ภาคกลาง, ตรงั ) โทะโคละ พอบอเจา ะ (กะเหรี่ยง-แมฮ อ งสอน) นองปอง ลองปอม (เลย) ลักษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพุมขนาดเลก็ สูง 1-2 เมตร แตกแขนง จากโคนตน กานใบเรียวยาว ยาว 2-6 ซม. ยอดออ นมขี น ใบ เดี่ยว เรียงสลบั มีขนาดและรปู รางตางๆ กนั ใบทอ่ี ยูต ามปลายยอดรปู ใบ หอกหรอื รูปรี กวางประมาณ 3.5 ซม. ยาวประมาณ 7 ซม. ใบท่ตี าม 97

สมนุ ไพรกําจดั โรค คีตะธารา โคนตนมกั จักเปนพู 3-5 พู รปู ขอบขนานแกมรูปไข หรอื เกอื บกลม กวางประมาณ 7.5 ซม. ยาว 15-18 ซม. โคนสอบหรอื มน มีตอ ม 2 ตอ ม ปลายแหลม ขอบหยกั แบบฟน เลอ่ื ยหางๆ ไมสมํ่าเสมอ มเี สน ใบออกจากโคนใบ 3-5 เสน และออกสองขา งของเสน กลางใบ ขาง ละ 5-8 เสน เสน ใบดานลางเห็นชัดกวาดา นบน เนอื้ บาง ดอก ออกเปนชอตามงา มใบ ดอกเพศผแู ละดอกเพศเมยี อยูบนตนเดียวกัน หรือบนชอ เดียวกนั ชอดอกเล็กเรียว ยาว 3.5-12 ซม. ดอกเพศผู มี จาํ นวนมาก อยทู างตอนบนของชอ ดอกมรี ปู รา งกลม เสน ผาศนู ยกลาง 1-2 มม. กา นดอกยอยเล็กเรยี วคลา ยเสนดาย ยาว 3- 5 มม. กลบี เลยี้ งมี 4-5 กลีบ รูปกลม ไมม กี ลบี ดอก ฐานดอกมตี อ ม 4- 6 ตอม เกสรเพศผมู ี 15-20 อัน อับเรณูคลา ยรูปถวั่ ดอกเพศเมยี ออกที่ โคนชอ กลบี เลยี้ งรปู ไขป ลายแหลม ขอบจกั ฐานดอกเปนรูปถว ย สัน้ ๆ รังไขม ี 3 พู กานเกสรเพศเมยี แยกเปน 2 แฉก มวนออก ผล เปน 3 พู กวา งประมาณ 1 ซม. ยาว 0.8 ซม. ปลายบมุ มกี านเกสรเพศ เมยี ตดิ อยู 2 อนั โคนผลกลม มกี ลบี เลย้ี งตดิ อยู ผลแกแตกตามยาวท่ี กลางพู แตล ะพมู ี 1 เมล็ด เมล็ด รูปขอบขนาน ตองแตก ขนึ้ ในปาดิบ ปาไผ และตามทร่ี กรา งทว่ั ไป ถงึ ระดบั ความสูง 700 เมตร เขตกระจายพนั ธ ตง้ั แตอนิ เดยี (พบไมตน แบบ) ปากีสถาน บงั คลาเทศ ลงมาถงึ พมา อนิ โดจนี คาบสมทุ รมาเลเซยี 98

สมุนไพรกาํ จดั โรค คตี ะธารา สวนท่ีใช : ราก ใบ เมลด็ สรรพคณุ : ราก - เปน ยาถา ย ถายไมร า ยแรงนกั ถายลมเปน พิษ ถา ยพิษพรรดกึ ถายเสมหะเปน พิษ (และมีคณุ คลายหวั ดองดงึ ) ถายแกน ้าํ ดีซาน ใบ, เมล็ด - เปน ยาถา ย ยาถายพยาธิ แกฟกบวม เมล็ด - เปนยาถายแรงมาก (ไมนิยมใช) วิธใี ชแ ละปรมิ าณทใ่ี ช : ใชใบ 2-4 ใบ หรอื ราก 1 หยบิ มือ ยาไทยนยิ มใชราก 1 หยิบ มือ ตม กบั นํา้ 1 ถวยแกว เตมิ เกลอื เล็กนอ ยรบั ประทาน -บานเยน็ ดอกขาว ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Mirabilis jalapa L. 99

สมนุ ไพรกําจัดโรค คตี ะธารา ชื่อสามัญ : Marvel of peru , Four-o’clocks วงศ : Nyctaginaceae ชื่ออนื่ : จนั ยาม จํายาม ตามยาม ตตี าเชา (จีน) ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร : ไมลมลุกอายุหลายป มเี งา สูง 1-1.5 ม. ลาํ ตน มีสีแดง มนี วลเลก็ นอ ย ใบรปู ไข หรือรูปสามเหลย่ี ม มขี น ประปราย กวา ง 2-9 ซม. ยาว 5-15 ซม. ปลายใบแหลม โคนตดั หรื อรูปหัวใจ กานใบยาว 1-4 ซม. กลีบประดบั รูประฆงั ติดทฐ่ี าน ยาว 1- 1.5 ซม. ดอกเกอื บไรก าน มี 4-5 ดอกในแตละชอ บานตอนบายๆ จนถงึ ตอนเชา วงกลบี สีชมพู มว ง ขาว เหลอื ง หรือดา ง ยาวประมาณ 3-6 ซม. ปากกลบี มเี สน ผา นศูนยก ลางยาวประมาณ 2.5-3 ซม. เกศร เพศผู 5 อนั ยนื่ ออกยาวประมาณ 1 ซม. กานเกสรสแี ดง อบั เรณทู รง กลม รงั ไขรปู รี กา นเกศรเพศเมียยาวเทาๆ เกสรเพศผู สแี ดง ปลาย เกสรเปน ตมุ เปนพตู ้นื ๆ ผลรปู กลมรี สีดาํ ขนาดประมาณ ยาว 0.5-0.9 ซม. เปลอื กบาง มี 5 สัน เมล็ดกลม ขนาดประมาณ 0.7 ซม. บานเยน็ มี ถ่ินกําเนดิ ในประเทศเปรู มเี ขตการกระจายพนั ธเุ ฉพาะในทวปี อเมริกา ใต นยิ มปลกู เปนไมประดับทวั่ ไป โดยเฉพาะดอกสชี มพู บางครง้ั ขนึ้ เปนวัชพืช สว นท่ีใช : ราก ใบ หวั สรรพคณุ : 100