Рақым,шәпқат кімде бар?

101секілді жамағаттың ерен еңбегімен болған жалпыға ортақ нәтижені немесе халықтың ізгі амалдарымен жиналған абыройды сол жамағаттың басшысына яки ұстазына еншілеу жамағатқа да, оның ұстазына яки басшысына да зұлымдық боп саналады. Өйткені, ол менмендікті қоздырып, тәкаппарлыққа итереді. Қатардағы қызметкер немесе өзі есікші бола тұра өзін Патшадай сезінеді. Тіпті құпия ширкке жол ашуы ықтимал. Иә, бір қамалды бұзып жеңіске жеткен әскердің абыройлы жеңісін жалғыз қолбасшының иемденуге хақысы жоқ. «Иә, ұстазға немесе мүршидке, пірге қайнар көз, бұлақ деп қарамау керек. Оларды ақиқатты көрсететін айна, жарық көзін шағылыстырушы деп білу керек». Мәселен, жарық-сәуле саған бір айна арқылы түсіп тұр. Сен ол жарықтың көзі Күнге қарыздар болудың орнына өзіңді айнаға қарыздар сезініп, оған тікелей дән риза болуың әрине дұрыс емес. Иә, айнаны сақтау керек, оны мүлдем жоққа шығаруға болмайды, өйткені ол жарықтың түсуіне себеп. Жалпы мүршид, пір, ұстаздардың жүрегі айна тәріздес. Олар Хақтан келген нұрды шағылыстырады яки себеп болады. Оларды ұйытқы, себеп ретінде қарап, шамадан тыс мән беріп нұр-фейздің бұлағы деу қате. Тіпті, кейде қайнар көз, бұлақ деп жүрген пір немесе ұстаздар бұлақ та емес, тіпті, нұрға бөленуші де емес болуы мүмкін. Бәлкім, мүрид яки шәкірттің ыстық ықыласының арқасында басқа жақтан берілген нұрды ұстаздан деп қабылдауы мүмкін. Мысалы, кейбір адамдар гипноз арқылы бір айнаға тесіліп қараса оған мысал әлеміне терезе ашылып әлгі айнадан ғажайып көріністерге куә болады. Алайда, көріністер айнадан емес, сол айнаға қадалған көздің арғы жағындағы қиялына ашылған терезеден көрген болуы мүмкін. Сол

102секілді толық жетілмеген, шала мүршидтің немесе бір пірдің кәміл мүриді, адал шәкірті пірінен әлдеқайда биікке самғап кәміл болуы әбден мүмкін. Тіпті кейде пірінен асып түсіп пірінің пірі, шейхінің шейхі болуы ғажап емес. ОН ТӨРТІНШІ НОТА: Тәухидке қатысты төрт шағын ишара. Бірінші ишара: Уа, себептерге шырмалып ақиқатқа жете алмай жүрген пенде! Япырай, ғажайып гауһар тастардан жасалып жатқан бір сарай көрсең. Оның құрылысына пайдаланып жатқан тастардың бір бөлігі тек Қытайда ғана, ал бір бөлігі Испанияда, енді бірі Иеменде ғана, тағы бірі сонау Сібірде ғана бар. Құрылыс кезінде батыс, шығыс, оңтүстік, солтүстіктегі әлгі асыл гауһар тастардың оп-оңай жеткізіліп жатқанын көрсең, сарай иесінің бүкіл дүние жүзіне билігі жүретін құдіреті күшті біреу екеніне шүбәң болмас. Міне, ойлап отырсақ, әрбір хайуан, тіріжан Иләһи құрылыс, керемет сарайға ұқсайды. Адам баласы сол сарайлардың ең әсемі әрі ғажабы. Ал, осы «АДАМ» деп аталатын ғажап сарайдың қажетті заттары, бір бөлігі ақырет әлемінен, бір бөлігі мысал әлемінен және Лаух-ы Махфуздан, тағы бір бөлігі ауа әлемінен, нұр әлемінен, сан-алуан элементтерден алынып жасалуда. Сонымен қатар қажеттіліктері таусылар емес әбәди яғни арман-тілектері мәңгілікті қалап, аспан мен жерге сыймайды. Өзі дүние мен ақырет әлемімен кіндіктесіп, бір-біріне матасып жатқан, таңғажайып бір сарай. Уа, өзін адам санайтын жан! Сенің жаратылысың міне, осындай. Олай болса, сені жаратқан Жаратушы Аллаһ Тағалаға дүние мен ақырет әлемі екі бөлме іспетті, жер мен көк болса кітаптың парақтары секілді. Ол әзел мен

103әбедті кешегі күн мен ертеңгі күндей оп-оңай ауыстырады. Сондықтан адам баласының құлшылық жасап, табынатын Иесі жер мен көкке үкімі жүретін, дүние мен ақыретті басқаратын құдреті иесі болуы керек.Екінші ишара: Кейбір ақымақтар көктегі Күнді танымағандықтан, Күннің шағылысын айнадан көріп, сол айнаны өліп-өшіп жақсы көреді. Айнадағы күн жоғалып кетпесін деп бейшара байғұс айнаны қызғыштай қорғап әуре. Ақымақтың айнасы сынып, бірақ Күннің жоғалып кетпегенін көрген кезінде енді ол бар ынтасымен аспандағы Күнге бет бұрып, соған ынтық болады. Сөйтіп, ол айнадағы Күннің шағылысы айнаға тәуелді емес екенін, қайта айнаны жарық қылып тұрған Күн екенін аңғарады.Уа, адам! Сенің мән-маңызың, болмысың айна тәріздес. Сенің бойыңдағы, жүрегіңдегі мәңгілікке деген құштарлық, шынайы махаббат, пәк сезім айналар үшін емес. Ол, айнаның қабілетіне қарай шағылысып көрініп тұрған Бақи-ы Зүлжәлал Аллаһқа тән, Оған тиесілі еді ақымақтықтың кесірінен адасып жаққа ауып кеткен... Олай болса: «Я, Бақи Ән-тәл Бақи!» де, яғни, я Аллаһ! Сен бар екенің рас әрі Бақисың! Олай болса, жоқ болу, жоғалу, пәнилік бізге түк істей алмайды!Үшінші ишара: Уа, Адам! Фатыр-ы Хаким, сені ғажайып бір күйге салады. Кейде дүния тар болып, жер көкке сыймай кетесің. Зынданға қамалып қиналған адамдай аһылап-уһілеп, дүниеден әлдеқайда кең жер іздеп кетесің. Кейде, бір зәрредей нәрсеге, бір ауыз сөзге, бір сәттік қызыққа алданып мәз боласың. Жер-көкке сыймаған әлгі көңіл мен ойың зәрредей нәрсеге сыйып кетеді. Тым ғажап, асқақ сезімдерің әлгі күйден шыға

104алмай шырмалып қалады. Әрі сенің болмысыңа ғажайып рухани құндылықтар мен құпия тылсым сезімдер берілген. Кейбірі дүниені түгел жұтып қоятындай ашқарақ келеді. Ал, кейбірі бір зәрреге қақалып түйіліп қалады. Бас бір батпан тасты көтеруге шамасы жетіп, көздің бір тал шашты көтеруге шамасы келмейтініндей, әлгі ғажап сезімдер бір тал шаштай азғана салмаққа шыдай алмай яғни адасудан, ғапылдықтан пайда болатын болмашы нәрсеге төтеп бере алмай тас-талқан болады. Тіпті, кейде соған жаншылып, жарылып кетеді. Олай болса әр қадамыңа сақ болып құрдымға батып кетуден қорық. Бір үзім нанға, бір ауыз сөзге, бір ғана ишараға, бір сүюге беріліп, батып кетпе! Дүниені жұтатын ауқымы кең сезімдеріңді әлгіндей түкке тұрмайтын нәрселерге жұмсап жоғалып кетпе! Өйткені, кейбір кішкентай нәрселер өте үлкен нәрселерді жұтып қояды. Мысалы, кіп-кішкене айнаға аспан жұлдыздарымен бірге түгел сыйып кетеді. Мидағы бұршақтың көлеміндей ес, жады сенің бүкіл жасаған іс-амалдарыңды түгел сақтап сыйып тұр емес пе? байқамасаң, осындай көптеген кішкентай нәрселер үлкен нәрселерді белгілі мағынада жұтып қояды.Төртінші ишара: Уа, дүниеге құмар адам! Өте кең деп ойлап жүрген мына дүние негізінде қабір секілді тап-тар екенін білсең ғой. Алайда, бұл дүниенің қабырғалары айна секілді бір-біріне шағылысып тұратындықтан көз жеткізбес кең боп көрінеді. Сөйтіп, қабірдей тар дүниені үлкен шәһардай кең ғып көресің. Өйткені, дүниенің оң жақ қабырғасы өткен шақ және сол жақ қабырғасы болашақ ақиқатта жоқ бола тұра, бір-бірімен шағылысып қып-қысқа, әп-сәтте өте шығатын осы шақ қиялыңда

105қанаттарын жайып ұшы қиырсыз боп көрінеді. Ақиқат қиялға араласып, елес дүниені шын сезінесің. Бір жіпті шыр айналдырғанда дөңгеленіп кең шеңбер түзеп көзді алдайтыны секілді, сенің ғапыл әрі қияли назарыңда дүние шексіз кең сияқты көрініп сені алдайды. Бұл дүниенің қаншалықты тар екенін басыңа қандай да бір іс, пәлекет келіп, соққы тигенде білесің. Әлгі ұзақ деп жүрген дүниенің шеті дәл қасыңнан табылып, басыңды қабырғаға ұрасың. Сонда көзің шәйдай ашылып, ұйқыңнан оянасың. Сол білесің, әлгі кең деп жүрген дүниең қабірден де тар, қыл көпірден де жіңішке екенін. Сен, уақыт пен өмір найзағайдай жылдам жалт етіп өте шығатынын, ол судан да тез сырғып ағып кететінін біл! Міне, дүниелік өмір, қу тіршілік деген осы. Олай болса, сен хайуанға тән тіршілікті, тек денемен қатысты өмірден баз кеш! Рухани әлемге сапар шек! Сонда, сенің қиялыңдағы кең бірақ пәни дүниеден әлдеқайда кең әрі мәңгі әлем табасың. Міне, сол нұрлы да кең әлемнің кілті Мағрифатуллаһ және Уаһданияттың тылсым-сырларын ашатын «Лә илаһа иллаллаһ» дейтін қасиетті кәлималарды қайта-қайта зікір етіп, шын жүрекпен сөйлеу, рухты нұрландыру. ОН БЕСІНШІ НОТА: Мұнда үш мәселе бар.Бірінші мәселе: Аллаһтың Хафиз есімінің шағылысына ишара ететін аят жайлы. Құранның:

106деген ақиқатына дәлел керек десең, мына «дүние» кітабының парақтарына назар аудар! Сонда, Хафиз есімінің ауқымды шағылысын көріп, ұлы аяттың терең ақиқаттарының көптеген сырлары ашылады. Сен ағаштың, гүлдің және өсімдіктің түрлі дәнектерінен бір уыс ал! Түрлі-түрлі, бір-біріне ұқсамайтын әлгі гүлді өсімдіктер мен ағаштың кішкентай сандықшалары секілді дән-тұқымдарды енді қараңғы түнде, іші тас қараңғы топырақтың астына көм! Содан кейін, қайда бұрсаң солай қарай аға беретін қарапайым сумен суар! Сосын хашр яғни қайта тірілудің мысалы секілді көктем мезгілінде әлгі тұқым шашылған жерге келіп қара! Исрафил періштенің үніндей шатырлаған күн күркірі топырақ астында ұйқыда жатқан тұқым, дәндерді қалай оятқанын көр! Ғажайып көрініс! Әлгі қап-қараңғы топырақ астында бейпарық, жүйесіз шашылған дән-тұқымдардың Аллаһтың Хафиз есімінің шағылысымен керемет жүйелі түрде, ешбір қатесіз, мүлтіксіз Фатыр-ы Хаким, Аллаһтың әмірімен жер бетінде жайқалып өсіп шыққанын көресің. Олардың іс-әрекеттерінен керемет даналық, көрегендік, жойқын қалау-ерік, терең ілім, кемелдік пен хикмет байқалады. Өйткені, өзара ұқсас дәнектер ешқайсысы шатаспай, бір-бірінен ерекшеленіп бөлек өскен. Мысалы, мына дәнектен інжір ағашы шығыпты. Ол Фатыр-ы Хакимнің нығметтерін дәл төбемізге қолдар тәрізді бұтақтарын созып бізге тарту етіп тұр. Ал, мына бір-біріне ұқсас екі дәнектің бірінен күнбағыс, бірінен кезбе гүл шығып біз үшін безеніп көздің жауын алады. Ал, тағы бір топ дәндер, түрлі-түрлі жидектерге айналып, иісі мұрын жарады. Бұтақтары тарам-тарам көз тартады. Әдемі иісі мен тәп-

107тәтті дәмі, көз жауын алған түр-түсімен біздің тәбетімізді ашып, назарымызды өзіне аудартып қызықтыруда. Сөйтіп, өздерін біз үшін пида етуге дайын. Өсімдік дәрежесінен көтеріліп, мәртебесі биік жануар дәрежесіне шыққысы келеді. Әлгіндей топыраққа шаша салған бір уыс қана қарапайым дәнектерден осындай түрлі-түрлі жеміс ағаштары мен сан алуан түрлі-түсті гүлдерге толы бау-бақша пайда болды. Бірі-біріне ұқсамайтын сан-ауан, ешбір кемшіліксіз ғажап көрініс. Олар Құранның: деген аятының сырын ашып әлемге паш етуде. Әрбір дәнек Аллаһтың «Хафиз» есімінің әсерімен және оның арнайы сыйымен осылайша еш кемшіліксіз түрде сый-сияпаттарды бізге ұсынуда. Мұндай ғажайып сақтау ісінің сыры мынады: Мұны осылай жаратып жатқан Зат-ы Хафиз, қиямет қайымда хаширде бәрін мұқият сақтау, ұлы есепке тартатын болады. Бұл соның дәлелі. Мынау өтпелі, құбылмалы, баянсыз, фәни дүниеде осыншама ғажап түрде хафизият кемшіліксіз сақтап қойып жатса әлбетте мәңгіге жалғасатын, өте маңызды ақырет әлемінде Жер шарының аса құрметтісі адам баласының барлық жағдайы, іс-әрекеттері, жасаған жақсы-жаман амалдары түгел сақталып, есепке тартылатын болады. Япырау, осындай анық дәлелдер тұрғанда адам қалай өзін бостан санап, еш жауапсыз жүре беремін деп ойлайды! Олай болуы әсте мүмкін емес! Алайда, адам мәңгілікке құштар, мәңгі бақытты болғысы келеді. Олай болса, әрбір адам азды-көпті, үлкенді-кішілі барлық амалының есебін беретін болады. Соның нәтижесінде я сыйға бөленбек, я

108жазаға тартылмақ. Сонымен киелі аяттың ақиқатын ашып, тәпсірлейтін және хафизияттың ұлы шағылыстарын көрсететін дәлелдер сансыз көп тіпті шексіз. Біз ұсынған дәлел алып теңіздің бір тамшысындай, таудың бір түйіршігіндей ғана.

109Жиырма екінші Мектуб[Бұл хат екі бөлiмнен тұрады. Бірінші бөлiм мұсылмандарды бауырластыққа, бір-бірін жақсы көруге шақырады.]Бiрiншi бөлiмМұсылмандар арасында іріткіге, өштесуге, араздасып, бір-біріне дұшпан болуға себеп болатын бір жаққа жақтасу, жік-жікке бөлініп топтасу, қырсығып ерегісу және қызғаныш, көре алмаушылық сияқты жайттар ақиқатқа, хикметке, яғни, даналыққа және адамгершіліктің ең жоғары сатысы дін Исламға оғаш қылық. Бұл адамның жеке өмірі мен қоғам өмiріне, сондай-ақ, рухани өмiріне

110қауіпті кесел, ешбір тұрғыдан құпталып қабылданбауы тиіс жат нәрсе, оны зұлымдық десе болады. Ол қоғамды құлататын апат. Осы ақиқаттың көптеген қырларының алтауын баяндаймыз.БІРІНШІДЕН: Ақиқатқа салып қараса зұлымдық. Ей, мүмин бауырына қастық ойлап, кек сақтаған ынсапсыз пенде! Мысалы, сен бір кемеде немесе бір үйдесің дейiк. Сенiмен бірге тоғыз бейкүнә адам және бір ғана залым бар. Сол залымға бола кемені суға батырып немесе үйді өртеп жібергісі келген адамның қаншалықты зұлымдық жасайтынын түсінерсің. Оның залым екенін айтып дүниеге жар салып, дауысың көкке жеткенше айғайлар едiң. Тіпті, бiр ғана бейкүнә адам мен тоғыз залым болса да кеменi суға батыруыңа болмайды, оған ешбiр әдiлет рұқсат бермейді. Сол сияқты, Раббани үй іспеттес, немесе Иләһи бiр кеме тәріздес мүмин бауырыңның бойындағы Иман, мұсылманшылық, көршiлік секілді тоғыз емес, жиырма бейкүнә қасиетiн ескермей, өзіңе зияны тиген немесе ұнамаған бір ғана сипатына бола оған ашуланып кек сақтап, дұшпан болу яғни рухани үй тәріздес болмысын моральдық жағынан өртеп, суға батырып, тоз-тоз етуге әрекеттену немесе солай болғанын тілеу, мысалда айтылғандай шектен шыққан зұлымдық болып саналады.ЕКІНШІДЕН: Даналық тұрғысынан алғанда да зұлымдық.Өйткенi, дұшпандық пен махаббат жарық пен қараңғылық сияқты бiрiне-бірі қайшы нәрселер. Екеуi шын мәнiнде бір жерге сыймайды. Егер басым себептермен жүректе біреуге деген махаббат сезімі ұяласа, өшпенділікке

111орын қалмайды. Өшпенділік жанашырлыққа айналады. Иә, мүмин адам бауырын жақсы көредi және жақсы көруi тиiс. Жағымсыз қылығына тек жаны ашиды. Өктемшіл түрде емес, қайта ыстық мейірiмiмен оны түзеуге тырысады. Сондықтан хадисте: «Мүминдер араздасып, үш күннен артық сөйлеспей қоюға болмайды» деп анық айтылған. Егер дұшпандыққа итермелейтiн себептер бiр адамның жүрегiнде жиналып, өшпенділікті қоздырса, сыйластығы мен сүйiспеншiлiгі шынайы болмай, жасанды, жарамсақ бейнеге енеді. Ей, ынсапсыз пенде! Мүмин бауырыңа кек сақтап, дұшпан болу қаншалықты зұлымдық екенiн білгің келсе мына мысалға назар аудар! Егер, сен қарапайым тасты Қасиетті Қағбадан әлдеқайда құндырақ немесе Ухуд тауынан да үлкен десең ақымақтық қылғаның. Сол сияқты Қағбаның құрметіндей қасиетті Иман, және Ухуд тауындай ұлық Ислами қасиеттер мұсылман бауырыңның бойынан табылып сенен сүйiспеншiлiк пен ынтымақты талап ете тұра, мүминдерге қарсы дұшпандық сезім оятатын жәй, майда тастар секілдi кейбір кемшіліктерді Иман мен Ислам құндылықтарынан артық көру, барып тұрған ынсапсыздық, ақымақтық, нағыз зұлымдық екенiн ақылың болса түсіндің. Имандағы бірлік, жүректердің де бірігуін талап етеді. Сенімдегi бiрлiк те қоғамдық бірлікті талап етеді. Расында, сен әскерде біреумен бір бөлімшеде әскери борышыңды бiрге өтесең, онымен достық қатынаста боласың. Бір қолбасшының қарамағында болғандықтан, дос сезiніп, жақын тартасың. Сондай-ақ, бір мемлекетте тұрғандықтан отандасыңды бауырың секiлдi өзіңе жақын тартасың. Солай

112емес пе? Ендеше, Иманның нұры мен зерделiлiгi арқылы бiлдiрiлiп, көрсетiлген Иләһи есімдердің санына пара-пар ынтымақ пен бiрлiкке, бауырластыққа итермелейтiн көптеген себептер жетерлік. Мысалға, екеуіңнің Халиқыңыз (Жаратушы) бір, Маликіңiз (Қожайын) бір, Мағбудыңыз (Табындырушы) бір, Разықыңыз (Aсыраушы) бір, бір, бір... осыншама мыңдаған ортақ нәрселер бар. Сондай-ақ, Пайғамбарларың бiр, Діндерің бiр, Құбылаң бір, бiр, бiр... жүздеген себептер бiр жерге түйiстiредi. Ауылдарың бір, елдерің бір, Отандарың бір, бiр, бiр... ондаған дәнекерлер бар. Осыншама бірліктер бiрігу мен ынтымақты, ауызбіршілік пен ұйымшылдықты, сүйiспеншiлiк пен бауырластықты талап етедi. Бүкiл әлем мен планеталарды бір-біріне байлай алатындай осындай мықты рухани тізбектер бола тұра, алауыздық пен араздыққа, дұшпандық пен іріткіге итермелейтiн өрмекшiнің жiбiндей түкке тұрғысыз, әлсіз һәм уақытша нәрселерге бола, мүмин бауырларға шынымен дұшпан болып, кек сақтау әлгiндей киелі, жалпыға ортақ байланыстарға құрметсіздік болар. Шынайы сыйластық, сүйiспеншiлiк оятатын нәрселерге мән бермеу, достық, бауырластық қарым-қатынастарға қарсы қиянат, зұлымдық екендiгiн жүрегің қарайып, санаң сөнбеген болса түсінген боларсың.ҮШІНШІДЕН: Нағыз әділдiкті көрсететiн аятының мағынасына орай, бір мүминнiң бойындағы нашар бiр қасиетiне бола басқа жазықсыз қасиеттерiн қоса айыптау болып саналатын қастық қылып, кек сақтау, үлкен зұлымдық.

113 аятының екпiн түсiре ескертуi, бір мүминнiң бiр ғана жағымсыз қасиетiне өкпелеп, ренжіп оның туыстарымен де өштесу орасан зор зұлымдық екендiгiн бiлдiредi. Ислам даналығы бұлай деп тұрғанда сен қалай ғана «менікi дұрыс, менiң құқым бар» дей аласың. Шын мәнiнде, жауыздық пен өшпенділікке апаратын жағымсыз қылықтар қара ниеттей қою қараңғы, топырақтан да күңгiрт. Ол басқа бiреуге көлеңкесiн түсiрiп, әсер етпеуi керек. Егер басқа бiреу одан үйренiп алып жамандық жасаса, ол басқа мәселе. Сүйiспеншiлiкке дәнекер болатын қайырымды iстер — махаббаттай жарқын нұр. Басқаларға шағылысып, айналасына нұр шашатындай жақсы қасиет. Сондықтан, «досымның досы, маған да дос» дейтін мақл бар. Сондай-ақ, бір адамның жақсылығы үшін көп адамдарды жақсы көріп кетесің дейтін сөз бар.Ей, ынсапсыз пенде! Ақиқат осылай бола тұра, ұнатпаған адамыңның сүйкімді де бейкүнә бауырын немесе туыстарын жек көру ақиқатқа қаншалықты керағар екендігiн ақиқатшыл болсаң, түсінерсің. ТӨРТІНШІДЕН: адамның жеке өміріне де қиянат. Мұның негізі ретінде бірнеше қағидаға құлақ сал. Біріншісі, сен өз жолың мен ұғымыңды дұрыс деп шешсең «менiң жолым дұрыс немесе жақсырақ» деуiңе болады. Бiрақ «тек қана менiң жолым дұрыс» деуге хақың жоқ.

114сыры бойынша ынсапсыз көзқарасың мен таяз пікірің төреші бола алмайды. Басқаның жолын терiс деп айыптай алмайсың.Екінші қағида: «Әрбiр айтқан сөзің шындық болсын. Бiрақ, әрбiр шындықты айтуға сенiң хақың жоқ. Әрбiр сөзің дұрыс болуы керек. Бірақ, әрбiр дұрысты айтуың дұрыс емес» дегенді әсте ұмытпа! Өйткенi, сен сияқты ниеті бұзық адамның насихаты кейде ашуға тиедi, кері әсер етеді. Үшінші қағида: Егер қастық жасағың келсе, iшiңдегi қара ниетке қарсы шық. Соны құртуға тырыс. Саған ең көп зияны тиген жүгенсiз нәпсің мен құлқынқұмарлығыңмен күрес, тәрбиелеуге тырыс. Залалы көп нәпсiңнiң ығына жығылып, иманды жандарға қастық қылма. Егер, жауласқың келсе, кәпірлер мен дінсіздер көп, солармен арпалыс. Сүйiспеншілік қасиеттің өзi сүйiспеншiлiкке лайық. Жауыздық қасиеттің өзi ең әуелi өзiне қарсы жауыздыққа лайық. Егер жауыңды жеңгің келсе, оның жамандығына жақсылықпен жауап бер. Егер сен де жамандық жасасаң, одан сайын жауласа бересiң. Жеңген боп көрінсең де жүрегі мұздап саған кек сақтайды. Қастандығы жалғаса береді. Егер жақсылық жасасаң, өзі де өкiніп, райынан қайтып дос болар.үкімімен мұсылманның қасиеті жомарт болу. Сенің сый құрметiң арқылы көңілі жібіп саған дос болады. Сырттай іштарлық қылса да имандылық жағынан жаны жомарт,

115келеді. Иә, жаман адамға «сен жақсысың, жақсысың» десең жақсарып, жақсы адамға «сен жамансың, жамансың» дей берсең жамандыққа үйiр болатыны мәлім.дегенiндей Құранның қасиетті қағидаларына құлақ сал! Соны ұстансаң саламтты, бақытты боласың.Төртінші қағида: Кекшіл, залым адам әуелi өзiне, сосын мұсылман бауырына һәм Аллаһтың рахымына шәк келтіріп қиянат жасайды, қиянат әрі зұлымдық жасаған болады. Өйткені, кек сақтау, дұшпандық қылу арқылы өзін іштей азапқа салады. Дұшпанына берiлген нығметтердің қызғанышы мен қорқынышы жанын қинап өзiне-өзi қастық жасайды. Егер, дұшпандық iш тарлықтан пайда болса, нағыз азаптың өзі. Өйткені, қызғаныш сезімі ең әуелi iшi тар адамның өзiн күйдіреді, азапқа алады. Бақталасына зияны аз немесе мүлдем жоқ.Iш тарлықтан құтылудың шарасы: Ішi тар адам қызғанған нәрсесінің соңын яғни, нәтижесін ойласын. Таласып-тармасып жүрген дүниелік артықшылық пен күш-қуат, атақ-даңқ пен байлықтың уақытша, жалған екенін білсін. Пайдасы аз, машақаты көп екенiн ойласын. Егер ақыретке тән қасиеттер болса, оған таласудың қажетi жоқ. Егер, оны да қызғанатын болса я өзi рияшыл, өйткені ақырет сауабын дүниеде алғысы келедi, я бақталасын рияшыл санап, қиянат жасаған болады. Сондай-ақ, оның басына келген қиыншылықтарға қуанып, табалайды. Жетiстiктерiне iшi күйiп, өкiнедi. Оған жасалған жақсылықтарды көре алмай, Аллаһтың

116рахымдылығына, оның жазған тағдырына ренжіген болады. Тағдырды сынап-мiнеген адам басын тауға да, тасқа да соғады. Рақымдылыққа наразы болған адам одан өзi де мақұрым қалады. Апырым-ай, бір күндiк араздыққа тұрмайтын нәрсеге бiр жыл бойы жауласып, кек сақтау қандай әдiлдiкке саяды? Кiрленбеген қандай ар-ұждан оған жол бередi. Мүмин бауырының саған тигiзген кесiрiн түгелдей оған жүктеп, оны ғана кiнәлай алмайсың. Өйткенi, ол жерде тағдырдың да үлесі бар, бұл – бiр. Оны бір бөлек қарастырып, тағдыр мен қазаның алдында мойынсұнып, ризашылық танытуың керек. Екіншіден, нәпсі мен шайтанның да үлесін бөлiп тастап, ол адамға қысастық емес, қайта нәпсісінен жеңіліп қалғаны үшін жаның ашысын, қатесiн түсiнiп, өкiнуiн күт. Үшіншіден, сен өз бойыңнан көре алмаған немесе көргiң келмеген қатеңді көр. Оның да есесiн шығарып таста. Сонда оның кішкентай ғана пайы қалады. Оған да кеңпейiлдiлiк танытып, кешiрiммен қарасаң, ешқандай қауiп жоқ. Әрі қарсыласыңды өте тез жеңесiң және зұлымдық пен зияннан құтыласың. Әйтпесе, ақымақша есалаңданып шыны мен мұз сынықтарын алмас бағасымен сатып алған зергер яһуди сияқты бес тиынға арзымайтын дүниенiң фәни, өткiншi, арзан нәрселерiне бұл дүниеде мәңгі жасап, мәңгi бірге болатындай ашу шақырып, ылғи қастық ойлап, ұдайы өшпенділікпен қасарысу, ащы айтсақ нағыз зұлымдық, ақымақтық, ессiздiк, тiптi, есi ауысқандық.

117Егер, өзiңдi сыйласаң, жеке бастың тірлігіне осыншама зиянды кек сақтау, қастандық жасау сияқты ойдан аулақ бол! Әйтпесе, бұлар жүрегiңе орнығады. Егер, ондай ой жүрегіңе орнықса, оның ығына жығылма. Одан да ақиқатшыл Хафиз-і Ширазиды тыңда. Ол не дейдi?Яғни: «Дүние сонша қымбат нәрсе емес, араздыққа тұрмайды.» Өйткені, ол фәни, өткінші болғандықтан құны жоқ. Бүкiл дүние бұлай болса, дүниенің болмашы нәрселерi қаншалықты құнсыз екендiгін түсінерсің. Тағы да:Яғни, «екі дүниенiң рахаты мен бақытын екі-ақ ауыз сөз тәпсірлейді және қол жеткiзеді. Достарыңа кең пейілдi бол, жауларыңа да бітімшiл бола бiл» деген екен.Егер сен: «Менiң қолымда тұрған жоқ. Жаратылысымнан осындаймын, мiнезiмде ашушаңдық бар. Оның үстiне әбден ызама тиген, райымнан қайта алмаймын» десең, оның жауабы, егер оғаш қылық, нашар мiнез көрсетпесең, ащы тiлмен ғайбат айтпасаң, өз айыбыңды түсінсең зияны жоқ. Мiнезiң сондай болып, райыңнан қайта алмасаң да өкінсең, ол іштей жасаған тәубаң болады. Өз айыбыңды сезiнуiң нашар мінезiңнiң пәлелерiнен де құтқарады. Онсыз да бұл хаттың осы бөлiмiн жазудағы басты мақсатымыз, рухани тәубаға қол жеткiзiп, дұрысты дұрыс деп бiлу. Қас адамның орынды өкпесiн орынсыз деп айыптамау.

118Маңызы зор оқиға: Бiрде араға от тастай отырып, бiреуге жақтасудың неге апарып соқтырғанына куә болдым. Діндар, оқымысты кiсi, саяси көзқарасына қарсы екiншi бiр тақуа ғұламаны «имансыз» дейтіндей дәрежеде жамандады. Ал, саяси көзқарасына сәйкестігі бар екiжүздi дiнсiздi құрметпен мақтады. Мен де саясаттың мұндай құрдымға құлатар нәтижелерінен сескенiпдедім. Содан бері саяси өмiрден қол үздiм.БЕСІНШІДЕН: жiк-жiкке бөлiну мен қысастықтың қоғамға өте қауiптi екендiгi баяндалады.Егер біреу былай десе: Хадисте: деп айтылған. Қайшылықтың болғаны да жақсы. Ал, қайшылық деген нәрсе бір-біріне жақтасуға апарады. Жақтасу індеті болса, бейшара халық залым үстем таптың қанауынан құтылады. Өйткені байлар біріксе бұқара халықты қанайды. Егер бір-біріне жақтасу болса, қаналушы топ бір жақ болып, өздерін қорғап қалады. Оның үстіне пікір таластан, қарама-қайшы ойлардан ақиқат ортаға шықпай ма? Оның жауабы.Біріншіден: Хадисте айтылған қайшылық, дұрыс бағыттағы болымды қайшылық. Яғни, әркiм ұстанған жолының түзеліп, кемелденуіне ат салысады. Басқа ұстанымдардың бұзылуына немесе жойылуына емес қайта олардың да жақсарып, кемелденуін қалайды. Ал, бұрыс бағыттағы болымсыз қайшылық болса, арандату, қастандыққа негізденіп бiрiн-бiрi бұзуға әрекет қылады. Хадис мұны қабылдамайды. Өйткені, бір-бірімен тартысып жұлқысқандар болымды әрекет ете алмайды.

119Екіншіден: Егер, бiр-бiрiне жақтасу Хақ үшiн, ақиқат үшін болса, жапа шекендерге пана болады. Бiрақ қазiргiдей дұшпандық оймен, нәпсінiң қалауы үшін жақтасу жауыздарға қорған болады. Өйткені, дұшпандық ойдағы жақтасушы адамға пiкiрлес шайтан келсе, шайтаның тілегін тілеп қайыр дұға етеді. Егер қарсы жақты періштедей пәк адам жақтаса, оған (Құдай сақтасын!) лағынет айтардай бұрыс әрекет қылады. Үшіншіден: Пікірлердің өз ара қайшылығы Аллаһ үшiн, ақиқат үшін болса негiзгi мақсаты бiр болады, тек тәсіл жолдары әртүрлi болады. Ақиқаттың жан-жақты, көрініп әдiлдіктің орнауына қызмет етедi. Алайда, дұшпандық оймен жақтасу болса, жүгенсiз нәпсiнiң жетегiнде кетiп мақтану, атақ құмарлықпен пiкiр таластырудан «ақиқат нұры» емес, дау-жанжалдың оты шығады. Мақсат бір болмаған соң олардың ой-пiкiрлері Жер шарын шарлап шықса да түйіспейді. Хақ атымен жасалмағандықтан шектен шығып кетеді. Дауасы жоқ алауыздық дертiне әкелiп соқтырады. Бұған әлемнің қазiргi жағдайы куә. Қорыта айтқанда деген қатаң қағидалар тұрмыста әдетке айналып, қалыптаспаса қоғамдаы алауыздық пен араздық жайлайды. Иә, деген қағидалар ескерілмесе әділдiк жасаймын деп, зұлымдық жасайды. Үлгi аларлық бiр оқиға. Бiр соғыста Имам Али (Р.А.) бiр кәпірді жерге атып ұрады. Қылышын суырып шаппақ болғанда әлгi кәпір бетіне түкіріп жібереді. Сонда Хазіреті Әли кәпірді шаппай қоя беріпті. Әлгi кәпір одан:

120– Мені неге шаппадың?,- дегенде.– Сені Аллаһ үшін өлтірмекші едім. Бірақ түкіргенің ызамды келтірдi. Нәпсім араласқандықтан ықыласым бұзылды. Сондықтан сені шаппадым деген екен.– Сонда кәпір сенi ашуландырсам тезірек өлтiрер деп ойлап едiм. Шынымен діндерің осыншама таза, пәк болса, онда ол дін – нағыз Хақ дiн депті. Тағы бiр көңіл аударарлық оқиға: Бірде сот қызметiндегi қазы, ұрының қолын ашулана шауыпты. Мұны байқап қалған әділет төрағасы оны қызметінен босатыпты. Өйткені, ол Шариғат атынан, Аллаһтың заңы үшiн шапқан болса, қайта оған жаны ашуы керек еді. Жүрегін ашу қыспай, бірақ аяушылық та жасамай бұйрықты орындау керек еді. Демек, бұл үкiмге оның нәпсісі де араласып, жүктелген істi әділ орындай алмады.Қоғамның қасiреттi жағдайы және Ислам жүрегін қынжылтатын қоғамдық өмiрдiң қауiптi дертi: «Сыртқы жаудың шабуылы кезiнде ішкі алауыздықты қойып, тіпті оны ұмытумен қатар тоқтату.Қоғамның бейбiт түрде дамуын ең бәдәуи қауымдардың өзi ескеріп отырғанда, Ислам жамағатына қызмет ету үшін күресiп жүргендерге не болған? Жан-жағынан анталаған жау тұрғанда, болмашы араздықтарын ұмытпай, дұшпанның шабуылына жол ашып беруде. Бұл – құлдырау, нағыз жабайылық. Исламның қоғамдық өмiрiне опасыздық болып табылады. Ғибрат болар бір оқиға: Бәдәуи Хасенан тайпасының iшiнде бір-біріне жау екі ру бар екен. Бір-бірінiң елу шақты адамын өлтірiп жауласып жүрсе де сырттан Сипкан немесе Хайдеран рулары шабуыл жасаса, өзара жауласып

121жүрген әлгі екі ру бұрынғы кектерiн ұмытып, сыртқы жау толық жеңiлгенше дұшпандықтарын еске алмайды екен.Міне, ей мүминдер! Иманды жандарға, мүмин қауымға қарсы қаншама жау тұрғанын бiлесiңдер ме? Бірінің артынан бiрі жүзден астам, анталап тұр. Оларға қарсы бiр-бірімізге қол ұшын бере отырып бірігіп қорғануға мәжбүрміз. Мәселе солай бола тұра, олардың шабуылына қолайлы жағдай жасап, Ислам шекарасына жайбарақат кiруiне есiктердi ашып беру болып саналатын жақ-жақ болып бөлiну, алауыздық, қысастық, арандатушылық әрекеттер иманды кiсiлерге жарасапас. Адасқан дінсіздер мен азғын имансыздардан бастап, кәпірлер әлемі, дүниенің үрейлi апаттары бірінің артында бірі оңтайланып, сендерге ашкөздене қарауда. Осындай жетпіс түрлі дұшпан бар. Бұлардың барлығына қарсы тұрар сенiң ең мықты қаруың, сақтандырушың, әрі берік қорғаның – Ислам бауырластығы, ынтымақ. Осы Ислами қорғанды болмашы араздықпен, әр түрлi сылтаумен бұзу ар-ұжданға және Ислам қағидаларына қаншалықты керағар екенін түсiн, есіңді жи! Киелі Хадистерде, ақырзаманда келетін екіжүздiлер мен дін дұшпандарын және олардың басын құрайтын Суфиян мен Тажал Ислам жамағаты мен адамзаттың ашкөздігін, алауыздығын пайдаланып, аз ғана күшпен тас-талқанын шығарып, Ислам әлемін жаулап алатындығы баяндалған. Ей, иманды жандар! Егер қор болып құлдыққа түскiлерiң келмесе, ақылға келiңдер. Алауыздықтарыңды пайдаланып отырған залымдарға қарсы қасиеттi Құранның қамалына кірiп қорғаныңдар!

122Әйтпесе, өмірлерiңді сақтап, құқықтарыңды қорғап қала алмайсыңдар. Екі батыр бір-бірімен жұлқыласып жатқанда кішкентай бала екеуін де сабай алады. Таразының екi басына екі бірдей тау қойылып, тепе-тең тұрғанда титтей бір тас екеуiнiң тепе-теңдігін бұзып жібере алады. Қалаған жағын басып, төмендетіп жібереді.Ей, имандылар! Алты бақан алауыз боп қырқысу, сендердi күш-қуаттан айырып, әлсiретедi. Болмашы күштiң қыспағында жаншылып қаласыңдар. Қоғамдық өмірдiң қамын ойласаңдардеген ұлы қағидаларын тұрмысқа ендіріп, дүниеде бейшара болудан, ақыретте сорлап, азап шегуден құтылыңдар! АЛТЫНШЫДАН: Жауласу мен қасарысу рухани өмірді жалпы құлшылықтың шырқын бұзады. Мәңгі бақытқа қол жеткiзетiн «шынайы ықылас» соның кесірінен жойылады. Себебі, қырсық әрі бір жағына болысушы адам қайырлы істерде өзiнiң қарсыласынан басым болғысы келеді. Сөйтіп Аллаһ үшін шынайы ықыласпен амал ете алмайды. Үкiм мен қарым-қатынаста өз жағына бүйрегi бұрып, әдiл бола алмайды. Дұшпандық ниет пен қысастықтың кесірінен ізгі амалдардың негiзi болып саналатын «шынайы ықылас» жоғалады.Бұл алтыншы мәселе өте ұзақ. Бірақ, қабiлетіміз осы жерде тоқтағандықтан көп созбадық.

МАЗМҰНЫ• Жиырма бесінші Лема............................................5• Он жетінші Мектуб...............................................35• Жиырмасыншы Мектуб........................................40• Қасиетті Рамазан жайлы.......................................51• Он жетінші Лема...................................................63• Жиырма екінші Мектуб......................................109

Бұл кітап жайында ұсыныс-пікірлеріңіз болса, мына мекен-жайға хабарласуларыңызға болады.ЖШС ТОО Нур Фейз,050009, Алматы қаласы, Түркебаев көшесі, №84-үй. тел.: 8 (727) 374 71 10E-mail: [email protected]