Best Practice การปลูกพืชผักอินทรีย์ในพื้นที่จำกัด

1

1. ชื่อโครงการการปลกู พืชผกั อินทรีย์ในพ้ืนท่ีจากดั และประหยัดน้าแบบไสต้ ะเกียง2. จุดเดน่ /เหตุผล/ความสาเรจ็ /ผลท่ปี รากฏเหตผุ ล สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดาเนินมาทอดพระเนตรพ้ืนท่ีเพอ่ื เตรยี มการสรา้ งอาคารศูนยว์ งเดอื น อาคมสุรทัณฑ์ พระองค์มีรับส่ังกับเจ้าหน้าที่ในพระองค์ว่า “...ให้นึกถึงชั้นดาดฟ้าของอาคารชัยพัฒนา ที่นาถังและกะละมังเก่า มาใช้ในการปลูกพืชผักโดยวิธีการ Reuse จึงอยากให้ศูนย์วงเดือนฯ ซ่ึงมีพ้ืนท่ีจากัดให้นาหลักการนั้นมาปลูกพืชผักสวนครัวแทนการปลูกไม้ดอกไม้ประดับ…”เจ้าหน้าท่ีในพระองค์จึงรับนาพระราชดาริฯ มาให้ศูนย์วงเดือน อาคมสุรทัณฑ์ จัดทาโครงการการปลูกพืชผักอินทรยี ์ในพน้ื ทจ่ี ากดั และประหยดั น้าแบบไส้ตะเกียงข้ึนจดุ เด่น การปลูกพืชผกั อินทรียใ์ นพื้นท่จี ากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกยี ง มจี ดุ เดน่ โดยยึดหลกั 5 ป. ดงั น้ี 1. ประหยดั พนื้ ที่ 2. ประหยดั น้า 3. ประหยัดงบประมาณ 4. ปลอดภัย 5. ประดบั สวยงามความสาเร็จ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จพระราชดาเนินมาเปิดอาคารศูนย์วงเดือนอาคมสุรทัณฑ์ และได้ทอดพระเนตรการปลูกพืชผักสวนครัว ศูนย์วงเดือน อาคมสุรทัณฑ์ ได้นานวัตกรรมการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพื้นท่ีจากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกียง มาดาเนินการปลูกพืชผักในพ้ืนที่ ทรงพอพระราชหฤทัยและทรงมีรับสั่งให้เจ้าหน้าท่ีในพระองค์นาวิธีการดังกล่าวไปปฏิบัติ ณ บ้านเลขท่ี 905 อาเภอเมืองอุทัยธานีจงั หวดั อทุ ัยธานี และคณะศกึ ษาดูงานทง้ั ภาครัฐและเอกชนเข้ามาเรียนรู้ พร้อมท้ังนาผลจากการดูงานที่ได้รับไปใช้ในพื้นท่ีของตนเอง ได้แก่ คณะผู้บริหารและบุคลากรของศูนย์วิทยาศาสตร์เพ่ือการศึกษาพระนครศรีอยุธยา และประชาชนอาเภอลานสัก อาเภอสวา่ งอารมณ์ จงั หวดั อทุ ัยธานี เปน็ ต้นผลทปี่ รากฏ ผลปรากฏจากการดาเนินการโครงการการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพ้ืนท่ีจากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกียง จากการสารวจความพึงพอใจของผู้มาศึกษาดูงาน พบว่า ผู้ศึกษาดูงานมีความพึงพอใจท่ีได้รับความรู้จากการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพน้ื ทจี่ ากัดและประหยัดนา้ แบบไสต้ ะเกยี ง ในระดับมากท่ีสดุ และจากการตดิ ตามผลการดาเนินงานโดยการสอบถามและลงไปดูงานในพ้ืนทีจ่ รงิ พบว่า ผู้ที่นาผลจากการศึกษาดูงานไปใชจ้ ริงในพื้นที่ คดิ เปน็ ร้อยละ 20 1

3. วธิ ีการดาเนนิ การ ศูนย์วงเดือน อาคมสุรทัณฑ์ ได้นาหลักการการมีส่วนร่วมกับหน่วยงานภาคีเครือข่าย ประกอบด้วยสานักงานโครงการส่วนพระองค์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี, สานักงาน กศน.จังหวัดอุทัยธานี, กศน.อาเภอ, ภูมิปัญญาท้องถ่ิน และวิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีอุทัยธานี มาขับเคลื่อนในการจัดทาโครงการการปลกู พืชผกั อินทรีย์ในพ้ืนท่ีจากัดและประหยดั น้าแบบไสต้ ะเกยี ง ดังน้ี 1. ขั้นตอนการวางแผน 1.1 ดาเนินการแตง่ ตงั้ คณะทางาน 1.2 ประชมุ วางแผนรว่ มกบั ภาคีเครือขา่ ยและภมู ปิ ัญญา 1.3 มอบหมายงาน 2. ขั้นตอนการดาเนนิ งาน 2.2 ดาเนนิ การปลกู พชื ผักตามแผนงานทไ่ี ด้กาหนดไว้ 2.2 ดาเนนิ การจดั ทาแหล่งเรยี นรู้ 2.3 การใหบ้ รกิ ารแหล่งเรียนรู้แก่ผ้ศู ึกษาดูงานและประชาชนท่วั ไป 2.4 ผลผลิตที่ได้จากการปลูกพืชผักสวนครัวสามารนามาเป็นวัตถุดิบในการจัดการเรียนรู้หลักสูตรอาชีพและจัดจาหน่าย ณ ห้องจาหน่ายผลิตภณั ฑ์ ศนู ยว์ งเดือนฯ 2.5 สรุปผลและรายงานผลการดาเนินงาน 3. ข้ันตอนการตรวจสอบและประเมนิ ผล 3.1 คณะกรรมการรว่ มประชมุ วางแผน 3.2 จัดทาเคร่ืองมอื วัดและประเมนิ ผล 3.3 เกบ็ ข้อมูล และนาผลท่ีไดม้ าวิเคราะห์ข้อมูล 3.4 สรุปผลและรายงานผล คณะทางานดาเนินการจัดประชุมสรุปผลการดาเนินงานที่ผ่านมา เพื่อสรุปถึงผลสาเร็จ ปัญหาและอปุ สรรคท่ีเกิดขึน้ ในการดาเนินงาน รวมท้ังระดมความคดิ หาวิธีการแก้ปัญหา และอปุ สรรคที่เกดิ ข้นึ ดงั นี้ ผลสาเรจ็ ศูนย์วงเดือน อาคมสุรทัณฑ์ เป็นแหล่งเรียนรู้ที่ให้บริการแก่ผู้ศึกษาดูงาน ใช้ระยะเวลา 5 เดือนรวมทั้งส้ินจานวน 77 คณะ จานวนคน 1,396 คน อาทิ ศูนย์วิทยาศาสตร์เพ่ือการศึกษานครสวรรค์, ศูนย์วิทยาศาสตร์เพือ่ การศึกษาพระนครศรอี ยุธยา, สานักงานคมุ ประพฤติจังหวดั อทุ ัยธานี ประชาชนท่ัวไป เป็นต้น ผลผลิตที่ได้จากการปลูกพืชผักอินทรีย์สามารถนามาเป็นวัตถุดิบในการจัดการเรียนรู้หลักสูตรอาชีพ และการจัดจาหน่ายพืชผักที่ปลอดสารพิษมียอดจาหน่ายเป็นเงิน 6,845.- บาท เพ่ือนาสินค้าดังกล่าวมาบริหารจัดการในการปลูกพืชผักของศูนย์วงเดอื น อาคมสุรทัณฑ์ต่อไป ปัญหาและอปุ สรรค ขาดบุคลากรท่ีมีความรู้ความสามารถด้านการเกษตร และงบประมาณไม่เพียงพอต่อการดูแลรักษาพชื ผักสวนครวั 2

4. ข้นั ตอนการแกป้ ญั หาและพัฒนา การบริหารจัดการ โดยการจัดบุคลากรที่มีอยู่มารับผิดชอบและขอความอนุเคราะห์จากหน่วยงานเครือข่ายมาแนะนาให้ความรู้ และดาเนินการขออัตราตาแหน่งเจ้าหน้าท่ีเกษตร ซึ่งเป็นผู้รับผิดชอบปฏิบัติหน้าที่ดูแลแหล่งเรียนรู้ และบริหารจัดการใช้วัสดุอุปกรณ์จากงบประมาณและทรัพยากรท่ีมีอยู่อย่างคุ้มค่า โดยการการขยายพนั ธพ์ุ ืชผกั จากพืชผกั ที่ปลูกอยู่แล้ว และนารายได้ท่ีได้จากการจาหน่ายมาซ้ือพันธุ์พืชผัก เพ่ือการบริหารจดั การใหเ้ กิดประสทิ ธภิ าพสงู สดุ4. ปัจจัยปอ้ น ปจั จัยป้อน (Input) 1. สานักงานโครงการสว่ นพระองคส์ มเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ภาคีเครือข่ายและภมู ปิ ญั ญาใหก้ ารสนบั สนนุ และมีสว่ นรว่ มในการดาเนินงาน 2. ผู้บริหารระดับสงู ของกระทรวงกรมระดบั จังหวดั และอาเภอ ใหค้ วามสาคัญและสนบั สนุนการดาเนินงาน 3. บคุ ลากรมคี วามรแู้ ละทศั นคติทด่ี ีในการรว่ มมือรว่ มใจกันให้การดาเนินงานบรรลุตามวตั ถปุ ระสงค์ 4. ส่อื วัสดุ อุปกรณ์ และทุนทางสังคมทไ่ี ด้เออ้ื ต่อการดาเนนิ งาน 5. การบริหารจดั การพร้อมใหบ้ ริการทุกกลมุ่ เป้าหมาย โดยมีทีมงานทเี่ ข้มแข็ง กระบวนการ (Process) 1. จัดทาโครงการเพื่อการขออนุมตั งิ บประมาณในการบริหารจัดการ 2. มอบหมายผรู้ ับผิดชอบโครงการ 3. มอบหมายหนา้ ทใี่ หด้ าเนินงานดูแลรักษาพชื ผักตามแผนการท่ีวางไว้ 4. จัดให้เป็นแหล่งเรยี นรใู้ นเร่อื งการปลูกพชื ผกั อนิ ทรยี ใ์ นพ้นื ทจ่ี ากัดและประหยัดนา้ แบบไสต้ ะเกยี ง 5. จัดใหบ้ รกิ ารท้งั ภาครัฐและเอกชนท่มี าศกึ ษาดูงาน และจาหน่ายทห่ี ้องผลติ ภณั ฑ์ 6. ติดตามและประเมนิ ผล 7. สรปุ ผลและรายงานผล ผลผลิต (Output) โครงการการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพื้นท่ีจากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกียง ส่งผลให้เกิดผลผลิต(Output) คอื 1. ประหยดั พน้ื ท่ี ในการปลกู พืชผกั ทใี่ ช้พ้ืนที่จากดั จานวน 57.5 ตร.ว. สามารถปลูกพันธุ์พืชผกั ไดจ้ านวน 42 ชนดิ 2. ประหยดั น้า ในการดูแลรกั ษาพืชผักโดยรดนา้ อาทิตย์ละ 1 คร้งั เป็นการประหยดั พลังงานการใช้นา้ 3. ประหยัดงบประมาณ การปลูกพืชผักได้รับการสนับสนุนในการนาพันธุ์ผักและต้นกล้ามาดาเนินการปลูกในภาชนะเกา่ ที่เป็นวสั ดเุ หลอื ใช้ และนารายไดจ้ ากการจาหน่ายผลผลิตมาใช้ในการจดั หาเมล็ดพนั ธ์ตุ น้ กลา้ 4. ปลอดภัย การดูแลรักษาพืชผักโดยใช้ปุ๋ยชีวภาพและปุ๋ยอินทรีย์ จึงได้ผลผลิตพืชผักปลอดสารพิษเป็นมิตรตอ่ ส่ิงแวดลอ้ ม 5. ประดับสวยงาม การปลูกพืชผักสวนครัวแทนไม้ดอกไม้ประดับ มีการจัดตกแต่งเป็นสวนหย่อมเพื่อให้เกดิ ความสวยงาม 3

จากผลผลิตที่ได้รับดังกล่าว ส่งผลให้เกิดผลลัพธ์ (Outcome) เป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับคณะศึกษาดูงานท้ังภาครัฐและเอกชน รวมทั้งประชาชนทั่วไปเข้ามาเรียนรู้ พร้อมท้ังนาผลจากความรู้ท่ีได้รับไปปรับใช้ในพื้นที่ของตนเอง ส่งผลให้เกิดรายได้ดังตัวอย่างเช่น ประชาชนในอาเภอลานสักได้นานวัตกรรมนี้ไปใช้ในการปลูก พริกเพ่ือจาหน่าย5. เงื่อนไข/ปจั จยั ทส่ี ่งผลตอ่ ความสาเร็จ (Key Success Factors) โครงการการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพื้นท่ีจากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกียง มีปัจจัยที่ส่งผลต่อความสาเร็จ ได้แก่ การดาเนินการแบบมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย การดาเนินงานโดยหลักวงจรคุณภาพ (PDCA)และกระบวนการแบบระบบ (System Approach)6. ปญั หา อุปสรรค หรือข้อจากัดท่ีเกดิ ข้นึ ในการปฏิบตั งิ าน และแนวทางแก้ไขท่ปี ระสบความสาเร็จ จากการดาเนินโครงการการปลูกพืชผกั อนิ ทรียใ์ นพื้นทจี่ ากัดและประหยัดน้าแบบไส้ตะเกียง พบว่า ปัญหาและอุปสรรค คือ เชื้อโรคและแมลงศัตรูพืช สารชีวภาพไม่สามารถป้องกันได้ สาเหตุมาจากการใช้สารเคมีมากจึงทาให้โรคและแมลงศัตรูพืชมีความทนทานมากข้ึน และความไม่เหมาะสมของสถานท่ีปลูก เนื่องมาจากสภาพแวดลอ้ มในเรื่องอุณภูมิมีความร้อนสูง ทาให้พืชผักไม่สามารถทนทานต่อสภาพอากาศที่ร้อนมาก และพืชผักบางชนดิ ไม่สามารถปลูกได้ตลอดท้ังปี ทั้งน้ีได้มีแนวทางในการแก้ไขปัญหาท่ีเกิดข้ึน คือ การบริหารจัดการในเร่ืองเจ้าหน้าที่ผรู้ ับผิดชอบดูแลรักษาแหล่งเรียนรู้ ศึกษาและค้นหาวิธีการแก้ไขปัญหาการป้องกันโรคและแมลงศัตรูพืชโดยวิธีการธรรมชาติ ใช้วัสดุอุปกรณ์จากงบประมาณและทรัพยากรท่ีมีอยู่อย่างคุ้มค่า ศึกษาพันธุ์พืชผักท่ีสามารถทนทานกนั สภาพอากาศรอ้ น7. ข้อเสนอแนะวิธีปฏิบัตงิ านท่จี ะทาใหด้ ียิง่ ขึ้น การบริหารจัดการพื้นที่จากัด โดยการส่งเสริมและสนับสนุนการขยายผลให้มีแหล่งเรียนรู้ พร้อมท้ังสร้างเครอื ขา่ ยเพิ่มขึน้ พัฒนาบุคลากรใหม้ ีความสามารถเปน็ วิทยากรให้ความรู้เรื่องการปลูกพืชผักอินทรีย์ในพ้ืนที่จากัดและประหยัดน้าแบบไสต้ ะเกียง 4

8. ภาพประกอบ ข้ันตอนการวางแผน / ข้นั ตอนการดาเนนิ การ ศูนย์วงเดือน อาคมสุรทัณฑ์ ร่วมกับ เจ้าหนา้ ทีใ่ นพระองค์ หน่วยงานภาคีเครือข่าย และภูมิปญั ญา ร่วมกันวางแผนและดาเนนิ โครงการ ศูนยว์ งเดอื น อาคมสรุ ทัณฑ์ ร่วมกับ หนว่ ยงานภาคเี ครือขา่ ยและภูมปิ ญั ญาสรปุ รายงานผลความสาเรจ็ และแก้ไขปญั หา อุปสรรค โดยการแลกเปลย่ี นเรยี นรู้เพื่อพฒั นางานให้มีประสทิ ธิภาพมากขึ้น ขั้นตอนการตรวจสอบและประเมินผล / ขน้ั ตอนการแกป้ ญั หาและการพัฒนางาน และมปี ระสทิ ธผิ ลท่ียงั่ ยนื 5