ดาราศาสตร์ไทย

เร่ื ง : ร ง า ตราจารยบ์ ุญรัก า นุ ทรธรรม เรียบเรยี ง : จลุ ลดา ขา ะ าด ช ัตถ์ ชิ เมื งแก้

ส รบญ ๑ ๒ บทน�า ๕ ค าม นพระราช ฤทยั ในดารา า ตร์ ๗ รัชกาลท่ี ๙ ยุคท งข งดารา า ตรไ์ ทย ๘ ดารา า ตร์ในม า ทิ ยาลยั ๙ ท้ งฟ้าจา� ล งกรงุ เทพ ๑๑ ปฐมบทการก่ ตัง้ ถาบนั จิ ัยดารา า ตร์แ ่งชาติ ๑๖ พระราชด�าริท่เี ป็นจรงิ นาคตดารา า ตรไ์ ทย พัฒนาคน พัฒนาชาติ

ถ้ ไมไ่ ด้เปน็ พร บ ทสมเด็จพร เจ้ อยู่หว ทรงปร รถน ท่ีจ เป็นนกด ร ศ สตร์ แล อย กมหี อดดู วที่จงหวดเชยี งใหม่ พระราชปรารภในพระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภูมิพล ดุลยเดช ซ่ึง มเด็จพระเทพรัตน ราช ุดาฯ ยามบรมราชกุมารีทรงเล่าพระราชทานใ ้ฟังเม่ื ครา ท่ีผมได้ถ ายงานตั้งกล้ งโทรทรร น์ ท ดพระเนตรดา ขณะนั้นผมรับราชการเปน็ าจารย์ นดารา า ตร์ทค่ี ณะ ทิ ยา า ตร์ ม า ทิ ยาลยั เชยี งใ ม่ ผมรับฟัง ย่างปลาบปลื้มใจท่ีพระบาท มเด็จพระเจ้า ยู่ ั รัชกาลที่ ๙ ทรง นพระราช ฤทัยใน ดารา า ตร์ และมีพระราชปรารภ ยากใ ้ประเท ข งเรามี “ อดูดา ” นับเป็นแรงบันดาลใจ �าคัญ ยา่ งยงิ่ ผลกั ดนั ใ เ้ กดิ การจดั ตงั้ น่ ยงานดารา า ตรข์ งชาติ ในนาม “ ถาบนั จิ ยั ดารา า ตรแ์ ง่ ชาติ” ใน นั นี้ บุญรกั า นุ ทรธรรม พฤ จกิ ายน ๒๕๕๙ ๑

คว มสนพร ร ชหฤทยในด ร ศ สตร์ ครั้ง น่ึง มเด็จพระเทพรัตนราช ุดาฯ ยามบรมราชกุมารี กราบบังคมทูลพระบาท มเด็จ พระเจ้า ยู่ ั ภูมิพล ดุลยเดช ่า ม า ิทยาลัยเชียงใ ม่ท�า ิจัยเร่ื ง “ดา คู่” ทรงรับ ั่งต บ ่า “ดา คู่ เปน็ เรื่ งทมี่ คี าม า� คญั มาก แล้ จะต้ งมกี ารคน้ ค า้ จิ ยั เกยี่ กบั ดา คตู่ ่ ไป” มเดจ็ พระเทพรตั นราช ดุ าฯ ทรงรบั งั่ เชน่ นใี้ ผ้ มฟงั ลายครง้ั แ ดงถงึ ค าม นพระราช ฤทยั ใน ชิ าค ามรเู้ กยี่ กบั เ กภพ ยา่ งลกึ ซง้ึ เพราะค ามรเู้ กย่ี กบั ดา คนู่ นั้ ถื า่ เปน็ เร่ื งใ ญใ่ นเ กภพน้ี ดา เกื บทกุ ด งเปน็ ระบบดา คู่ ง่ิ ทป่ี รากฏ ในเ กภพ ่ นใ ญจ่ ะลกั ณะเปน็ คู่ แมแ้ ตด่ ง าทติ ยข์ งเรา กเ็ ชื่ า่ มดี า คชู่ ื่ า่ “เนเมซิ ” และเช่ื า่ ขณะทีโ่ คจรเข้ามาใกล้ก็ าจจะท�าใ ด้ า างมาชนโลกจนท�าใ ้ไดโนเ าร์ ูญพันธุ์ ภาพจ�าล งระบบดา คู่ Credit: NASA/Tod Strohmayer (GSFC)/Dana Berry (Chandra X-Ray Observatory) ขณะนน้ั ในฐานะ าจารยม์ า ทิ ยาลยั เชยี งใ ม่ และกา� ลงั ทา� จิ ยั ร่ มมื กบั าธารณรฐั ประชาชนจนี เกี่ย กับ “ระบบดา คู่” ผมจึงได้จัดท�า นัง ื ค ามรู้ และร บร มผลงาน ิจัยเก่ีย กับดา คู่ ทูลเกล้าฯ ถ ายในเ ลาต่ มา จนปัจจบุ นั งาน ิจัยเร่ื ง “ดา ค”ู่ ยังคง กึ าต่ เนื่ งมาจนถึงทกุ ันน้ี ๒

พระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภมู ิพล ดุลยเดช โปรด ชิ าดารา า ตร์ตงั้ แต่ยงั ทรงพระเยา ์ ทรง เรียนดารา า ตร์ครั้งแรกในโรงเรียน ขณะประทับ ยู่กับ มเด็จพระ รีนครินทราบรมราชชนนี พระบาท มเด็จพระปรเมนทรม า านันทม ิดล และ มเด็จพระเจ้าพี่นางเธ เจ้าฟ้ากัลยานิ ัฒนา กรม ล ง นราธิ า ราชนครินทร์ ณ เมื งโลซาน ประเท ติ เซ รแ์ ลนด์ นงั ื Le Ciel ข ง า� นักพมิ พ์ Larouss แผนทด่ี า ใน นงั ื Le Ciel มเดจ็ กรม ล งฯ พระราชนิพนธใ์ น นงั ื “เ ลาเปน็ ของมีค่า” ่า “แม่ นใจดารา า ตร์มานานแล้ เมื่ ยู่ รฐั เมรกิ า เคยมี นงั ื ดารา า ตรเ์ บื้ งตน้ ต่ มาเมื่ ลกู ชายคนเลก็ เรยี นดารา า ตรท์ โ่ี รงเรยี น ในเมื งโลซาน แมซ่ ื้ นงั ื เรื่ ง เล ซลี (Le Ciel แปล า่ ท้ งฟา้ ) ข ง า� นกั พมิ พ์ Larousse ใ ใ้ น นงั ื เลม่ นม้ี แี ผนทด่ี า และพระจนั ทร์ ยดู่ ้ ย แมเ่ ปดิ นงั ื ดบู ่ ย จนแผนที่ ลดุ กมา ๓ แผน่ แมเ่ ลยเ า ก มาใชต้ ่าง าก” ๓

“ในการเรียนดารา า ตร์ ลูกชายคนเล็ก แผนทีด่ า ข งพระบาท มเดจ็ พระเจ้า ยู่ ั ภูมิพล ดลุ ยเดช ข งแม่ ยังมีแผนท่ีท้ งฟ้าชนิด มุนได้ ไ ้ต้ังตาม ันที่ และเดื น เพ่ื จะได้ทราบ ่าจะได้เ ็น ะไร ใน ันน้ัน แม่เ ็นดีจึงซื้ มาใช้ด้ ย ด้ ยแผนท่ีนี้แม่ จงึ เริ่ม กึ าดา จรงิ ๆ ในท้ งฟ้า” กี ต น น่ึงข ง นงั ื “เ ลาเปน็ ข งมคี า่ ” ทแี่ ดงใ เ้ น็ ค าม น พระราช ฤทัยในดารา า ตร์ข งพระบาท มเด็จ พระเจ้า ยู่ ั ภูมิพล ดุลยเดชต้ังแต่คร้ังทรงพระ เยา ์ ที่ท�าใ ้ มเด็จย่าทรง นพระราช ฤทัยใน ดารา า ตร์เช่นกัน จะเ ็นได้จากงาน ิลปะ รื ถาปตั ยกรรมตา่ งๆ มกั มเี ร่ื งรา ดารา า ตร์ และ กลุ่มดา ปรากฏ ยู่มากมาย าทิ ล ดลายบนจาน ชามกระเบ้ื งที่ทรง าด โคมไฟ ภาพ าดกลุ่มดา บนเพดาน และระเบียงทีพ่ ระตา� นกั ด ยตุง ฯลฯ ถ้ ยชามล ดลายกลุม่ ดา ฝีพระ ตั ถ์ มเดจ็ ยา่ เพดานดา ณ พระต�า นกั ด ยตงุ ๔

รชก ลท่ี ๙ยคุ ทองของด ร ศ สตรไ์ ทย รัช มัยพระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภูมิพล ดุลยเดช นับเป็นยุคท งข งดารา า ตร์ไทย พระ งคแ์ ละพระบรม ง านุ ง ์ ลายพระ งคไ์ ดเ้ ดจ็ พระราชดา� เนนิ ร่ มท ดพระเนตรเ ตกุ ารณ์ า� คญั ทางดารา า ตร์ ลายคร้ัง ท�าใ ้ประชาชนตื่นตั กับดารา า ตร์ งการดารา า ตร์ไทยจึงเติบโต ย่าง ก้า กระโดด เกิดการ ิจัย การ ึก าดารา า ตร์ ย่างเป็นระบบ ดารา า ตรไ์ ทยจึงกา้ น้า ย่างไม่เคย ปรากฏมาก่ น ๕

พระบาท มเดจ็ พระเจ้า ยู่ ั ภมู ิพล ดลุ ยเดช เ ดจ็ พระราชด�าเนนิ ท ดพระเนตรดา ุกรใ์ นเ ลากลาง ัน ณ ดูดา แผนกฟิ ิก ์ คณะ ิทยา า ตร์ จุ าลงกรณม์ า ิทยาลยั (๕ พฤ จิกายน ๒๕๐๒) ๖

ด ร ศ สตรใ์ นมห วิทย ลย ตกึ ฟิ กิ ์ ๑ แผนกฟิ กิ ์ คณะ ทิ ยา า ตร์ จุ าลงกรณม์ า ทิ ยาลยั ประเท ไทยเริ่มจัดการเรียนการ น ดารา า ตร์ระดบั ุดม ึก าเปน็ แ ง่ แรก ณ แผนก ฟิ ิก ์ จุ าลงกรณ์ม า ิทยาลัย มีทั้งการเรียน การ นและการ จิ ยั ในปี พ. . ๒๕๐๐ าจารย์ระ ี ภา ิไล นัก ิจัยดารา า ตร์ที่มีชื่ เ ียงข งประเท ไทย ร้าง ังเกตการณ์ดารา า ตร์พร้ มติดต้ัง กล้ งโทรทรร น์เ ้นผ่าน ูนย์กลาง ๑๒ นิ้ ท่ีบริเ ณดาดฟา้ ตึกฟิ ิก ์ ๑ และในปี พ. . ๒๕๐๒ พระบาท มเดจ็ พระเจา้ ยู่ ั ภมู พิ ล ดลุ ยเดช เ ดจ็ พระราชด�าเนินพร้ มด้ ย มเด็จพระเจ้าลูกเธ เจ้าฟ้า ุบลรัตนฯ และ มเด็จพระเจ้าลูกยาเธ เจ้า ฟ้า ชิราลงกรณฯ เ ด็จมาท ดพระเนตรดา ุกร์ ต นกลาง นั ที่ งั เกตการณด์ ารา า ตรด์ งั กลา่ มเดจ็ พระเจา้ ลูกเธ เจ้าฟา้ ุบลรัตนราชกญั ญา ิริ ฒั นาพรรณ ดี และ มเด็จพระเจา้ ลกู ยาเธ เจ้าฟ้า ชิราลงกรณฯ ท ดพระเนตรงาน มาคม ิทยา า ตร์ ณ แผนกฟิ กิ ์ คณะ ิทยา า ตร์ จุ าลงกรณ์ม า ทิ ยาลัย (พ. . ๒๕๐๒) ๗

ท้องฟ้ จ� ลองกรุงเทพ เมื่ ันที่ ๑๘ ิง าคม ๒๕๐๗ ตรงกับ ัน ิทยา า ตร์แ ่งชาติ พระบาท มเด็จพระปรมินทร ม าภมู พิ ล ดลุ ยเดช และ มเดจ็ พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินนี าถ เ ด็จพระราชดา� เนนิ ทรงเปน็ ประธาน พิธีเปิดท้ งฟ้าจ�าล งกรุงเทพ นับเป็นประ ัติ า ตร์ น้าใ ม่ �า รับแ ล่งเรียนรู้ดารา า ตร์ข งคนไทย และใน นั ที่ ๑๘ งิ าคม ๒๕๑๑ เ ด็จฯ ท ดพระเนตรนทิ รร การดารา า ตร์ที่ท้ งฟา้ จ�าล งกรุงเทพ จดั ถ ายเน่ื งในโ กา ครบร บ ๑๐๐ ปี พระบาท มเดจ็ พระจ มเกลา้ เจา้ ยู่ ั ท ดพระเนตร รุ ยิ ปุ ราคา ที่บา้ น า้ ก จงั ัดประจ บคีรขี นั ธ์ ปจั จบุ นั ท้ งฟา้ จา� ล งกรงุ เทพ ยงั คงเปน็ แ ลง่ เรยี นรทู้ างดารา า ตรแ์ ละ ทิ ยา า ตรท์ ี่ า� คญั า� รบั ประชาชนจนถึงทุก ันนี้ พระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภมู พิ ล ดุลยเดช และ มเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ เ ด็จพระราชด�าเนินทรงเป็นประธาน พธิ เี ปิดท้ งฟา้ จ�าล งกรุงเทพ ใน ัน ทิ ยา า ตรแ์ ง่ ชาติ ๑๘ งิ าคม ๒๕๐๗ ันท่ี ๑๘ ิง าคม ๒๕๑๑ พระบาท มเด็จพระปรมินทรม า ภูมิพล ดุลยเดช เ ด็จพระราชด�าเนินท้ งฟ้าจ�าล งกรุงเทพ ท ดพระเนตร งาน ๑๐๐ ปี พระบาท มเด็จพระจ มเกล้าเจ้า ยู่ ั เ ด็จพระราชด�าเนินท ดพระเนตร ุริยุปราคา ท่ีบ้าน ้าก ประจ บคีรขี นั ธ์ ๘

ปฐมบทกอ่ ตง้ “สถ บนวจิ ยด ร ศ สตร์แห่งช ติ” ขณะยังเป็น าจารย์ นที่ม า ิทยาลัยเชียงใ ม่ ในปี ๒๕๓๘ ผมมีโ กา ตามเ ด็จฯ มเด็จ พระเทพรัตนราช ุดาฯ ยามบรมราชกุมารี เ ด็จพระราชด�าเนินเยื น ดูดา ยูนนาน าธารณรัฐ ประชาชนจีน ทรงท ดพระเนตรดา ผ่านกล้ งโทรทรร น์ ะท้ นแ งขนาดเ ้นผ่าน ูนย์กลาง ๑ เมตร ก่ นเ ด็จพระราชด�าเนินกลับ มเด็จพระเทพฯ รับ ั่งกับผม ่า “ท�าไมเมืองไทยไม่มีกล้องโทรทรร น์ ขนาดใ ญแ่ บบนบ้ี า้ ง” นิ าทนี นั้ ผม ง้ึ ไป กั ครู่ ไม่ ามารถเ ย่ คา� ใด กมาได้ พลางคดิ า่ จะ างบประมาณ มาจากไ นจึงจะ ามารถจะจดั ซ้ื กล้ งโทรทรร นข์ นาดใ ญ่แบบน้ไี ด้ ใน ันน้ันผมไม่ได้กราบบังคมทูลต บ ะไร กไป แต่เป็นค�าถามที่ติดค้าง ยู่ในใจนับตั้งแต่ ันน้ัน เปน็ ต้นมา ร .บุญรัก า ุนทรธรรม ถ ายคา� บรรยายเกย่ี กับดา คขู่ ณะ มเดจ็ พระเทพรตั นราช ุดาฯ ยามบรมราชกมุ ารี เ ดจ็ พระราชด�าเนนิ เยื น ดูดา ยูนนาน เมื งคนุ มงิ าธารณรัฐประชาชนจนี (มนี าคม ๒๕๓๘) ๙

ในปี ๒๕๔๕ ขณะนนั้ ผมดา� รงตา� แ นง่ คณบดคี ณะ ทิ ยา า ตร์ ม า ทิ ยาลยั เชยี งใ ม่ กบั ดร. รณั ย์ โป ยะจินดา ขณะนั้นด�ารงต�าแ น่ง รัก าการคณบดี �านัก ิชา ิทยา า ตร์ ม า ิทยาลัยแม่ฟ้า ล ง (ปัจจุบันด�ารงต�าแ น่ง ร งผู้ �าน ยการ ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ) ก็ได้ร่ มผลักดัน การก่ ต้ัง ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ จนกระท่ังที่ประชุมคณบดี ิทยา า ตร์แ ่งประเท ไทย เ ็นช บใ ้น�า “โครงการจัดต้ัง ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ” เ น ต่ กระทร ง ิทยา า ตร์และเทคโนโลยี เพ่ื เฉลิมพระเกียรติ ครบร บ ๒๐๐ ปีแ ่งการพระราช มภพข งพระบาท มเด็จพระจ มเกล้าเจ้า ยู่ ั และเฉลมิ พระเกยี รติพระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภมู พิ ล ดุลยเดช พระชนมายุ ๘๐ พรร า จากซ้าย : ร .บญุ รัก า นุ ทรธรรม และ ดร. รณั ย์ โป ยะจนิ ดา ในปี ๒๕๔๗ คณะรัฐมนตรี นุมัติใ ้กระทร ง ิทยา า ตร์และ เทคโนโลยี ด�าเนินโครงการจัดตั้ง “ ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ” พระบาท มเด็จพระเจ้า ยู่ ั ภูมิพล ดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ลงพระปรมาภิไธยในพระราชกฤ ฎีกาจัดตั้ง ถาบัน ิจัยดารา า ตร์ แ ง่ ชาติ ( งค์การม าชน) ใน ันที่ ๒๗ ธัน าคม ๒๕๕๑ ประกา ในราช กิจจานุเบก า เมื่ นั ที่ ๓๑ ธนั าคม ๒๕๕๑ และมผี ลบงั คับใช้ ต้ังแต่ ๑ มกราคม ๒๕๕๒ ณ เวล น้น ผมคิดในใจว่ พร ร ชปณิธ นของพร บ ทสมเด็จพร เจ้ อยู่หว ภมู ิพลอดลุ ยเดชแล สมเด็จพร เทพรตนร ชสดุ สย มบรมร ชกมุ รี ในก รทจ่ี สร้ ง “หอดูด วแห่งช ต”ิ ในปร เทศของเร ไดส้ � เรจ็ ไปก้ วหนึ่งแล้ว ๑๐

พร ร ชด� รทิ ่ีเปน็ จริง ลังจาก ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติจัดต้ัง �าเร็จ ได้เร่งด�าเนินการภารกิจ �าคัญในการ าง โครง รา้ ง ลักทางดารา า ตร์ข งประเท ด้ ยการ รา้ ง “ อดูดา แ ่งชาต”ิ ท่ีตดิ ตัง้ กล้ งโทรทรร น์ ขนาดใ ญ่ระดับมาตรฐานโลก จนกระทั่งใน ันที่ ๒๘ กันยายน ๒๕๕๔ พระบาท มเด็จพระปรมินทร ม าภูมิพล ดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนาม ดูดา แ ่งชาติ ่า “ อดูดา เฉลมิ พระเกยี รติ ๗ รอบพระชนมพรร า” นบั เป็นพระม ากรณุ าธคิ ุณ าที่ ดุ มิไดต้ ่ งการดารา า ตร์ และป งชนชา ไทย มเดจ็ พระเทพรัตนราช ุดาฯ ยามบรมราชกุมารี เ ดจ็ พระราชด�าเนนิ ทรงเปิด “ อดดู า เฉลมิ พระเกียรติ ๗ รอบ พระชนมพรร า” (๒๒ มกราคม ๒๕๕๖) ดดู า เฉลิมพระเกยี รติ ๗ ร บ พระชนมพรร า รื ดูดา แ ง่ ชาติ ณ ุทยานแ ่งชาตดิ ย ินทนนท์ เชียงใ ม่ ๑๑

กล้ งโทรทรร นข์ นาดเ น้ ผ่าน นู ย์กลาง ๒.๔ เมตร ข ง ดดู า เฉลมิ พระเกยี รติ ๗ ร บ พระชนมพรร า ๑๒

โครง ร้างพ้นื ฐานดารา า ตรข์ งไทย ท้งั ในประเท และตา่ งประเท ๑๓

น กจากนี้ ถาบนั ฯ ยงั มแี ผนการ รา้ ง “ อดดู า ภมู ภิ าค า� รบั ประชาชน” กี ๕ แ ง่ ท่ั ประเท ได้แก่ นครราช มี า ฉะเชิงเทรา งขลา พิ ณโุ ลก และข นแกน่ ท้ัง ดดู า เฉลิมพระเกียรตฯิ ๗ ร บ พระชนมพรร า และ ดดู า ภมู ภิ าค า� รับประชาชน ทง้ั ๕ แ ่ง ไดร้ ับพระม ากรณุ าธคิ ณุ จาก มเดจ็ พระเทพรตั นราช ดุ าฯ ยามบรมราชกุมารี รบั เปน็ “โครงการในพระราชด�าริ” ีกด้ ย ดูดา เฉลิมพระเกยี รติ ๗ ร บ พระชนมพรร านครราช มี า และฉะเชงิ เทรา เปิดบริการท้ งฟา้ จ�าล งทกุ นั ยกเ ้น ันจันทร์ มกี ิจกรรมดดู า ทกุ คา�่ คนื ันเ าร์ ๑๔

มุดภาพถา่ ยดารา า ตรฝ์ ีมื คนไทยท่ี ดร. ทูลเกล้าฯ ถ าย ในช่ งเ ลาที่ ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ ได้พัฒนา งการดารา า ตร์ไทยใ ้ก้า น้าขึ้นเป็น ล�าดับน้ัน พระบาท มเด็จพระเจ้า ยู่ ั ภมู พิ ล ดลุ ยเดช ประทับรกั าพระ าการประช ร ณ โรงพยาบาล ิริราช จึงไม่มโี กา กราบบงั คมทลู เชญิ เ ด็จฯ ท่ี “ อดูดา เฉลมิ พระเกียรติฯ ๗ รอบพระชนมพรร า” แต่ ถาบันฯ จัดท�า มุดภาพดารา า ตร์ท่ีเป็นผลงานจากกล้ งโทรทรร น์แ ่งชาติ และภาพถ่าย ดารา า ตร์ฝีมื คนไทย ทูลเกล้าฯ ถ าย ยู่ ลายคร้ัง เพื่ ร�าลึกในพระม ากรุณาธิคุณและ น ง ค าม นพระราช ฤทัยในดารา า ตร์ข งพระ งค์ ใ ้ มุดภาพเ ล่าน้ันเป็นตั แทนพ กนิกรใน งการ ดารา า ตรไ์ ทยกราบบงั คมทลู พระบาท มเดจ็ พระเจา้ ยู่ ั ภมู พิ ล ดลุ ยเดช า่ ดารา า ตรใ์ นประเท ไทย เจรญิ ง กงามยิง่ ในรัช มยั ข งพระ งค์ ๑๕

อน คตด ร ศ สตรไ์ ทย พฒน คน พฒน ช ติ พระบาท มเดจ็ พระเจา้ ยู่ ั ภมู พิ ล ดลุ ยเดชมพี ระราชดา� รแิ น่ แน่ า่ ง่ิ นงึ่ ทจ่ี ะใ ป้ ระเท เจรญิ ไดก้ ็คื เรื่ งคน และ มเดจ็ พระเทพรัตนราช ุดาฯ กร็ ับ น งพระราชด�าริน้ี มีรบั ั่งกับผมเ ม า่ “ ยาก ใ ใ้ ชโ้ ครง ร้างดารา า ตร์พ้ืนฐานต่างๆ ข ง ถาบนั ฯ ในการพัฒนาคน” ๘ ปี นบั แตแ่ รกตงั้ ถาบนั ฯ โครง รา้ งพน้ื ทางดา้ นดารา า ตรข์ งประเท พฒั นาจนมกี ล้ งโทรทรร น์ ท่ีดีท่ี ุดในเ เชียตะ ัน กเฉียงใต้ ได้มาตรฐาน ากล ท�างานร่ มกับนักดารา า ตร์จากทั่ โลกได้เต็ม ประ ิทธิภาพ กระจายโ กา การเรียนรู้ดารา า ตรใ์ เ้ ขา้ ถึงนกั เรียน นกั ึก าและประชาชนทั่ ประเท เกิดการพัฒนางาน ิจัยทางดารา า ตร์ ร้างแรงบันดาลใจ เกิดการตระ นักและตื่นตั ทางดารา า ตร์ ก ้างข าง ยา่ งทไ่ี มเ่ คยมมี าก่ น ิง่ ท่ี า� คญั ต่ จากน้ี จงึ เป็นการใช้โครง ร้างพื้นฐานทางดารา า ตร์ ันได้แก่ ดดู า แ ง่ ชาติ ดูดา เฉลิมพระเกียรติ ๗ ร บ พระชนมพรร า ภูมิภาคทุกแ ่ง ุทยานดารา า ตร์ ิรินธร มาใช้เป็น เครื่ งมื ลักในการพัฒนา “คน” ท�าใ ้คน นใจ ิทยา า ตร์และเทคโนโลยีผ่านดารา า ตร์ ร้าง แรงบันดาลใจใ ้มีนักเรียน นัก ึก า และนัก ิจัยเข้า ู่ ิชาชีพทาง ิทยา า ตร์และเทคโนโลยีมากขึ้น เพ่ื มาช่ ยพฒั นา ิทยา า ตร์และเทคโนโลยขี งประเท ใน นาคต น กจาก ร้าง งค์ค ามรู้ ร้างค ามตระ นักและค ามตื่นตั ทางดารา า ตร์แล้ เรายงั างเปา้ มายทจี่ ะ รา้ งเทคโนโลยดี ารา า ตรข์ นึ้ เ งด้ ย แม้ ่ นใ ญเ่ ปน็ เทคโนโลยขี น้ั งู ทต่ี ้ ง า ยั ค ามเชี่ย ชาญเฉพาะด้าน แต่ ากเรามคี นเกง่ ก็ ามารถ ร้างเทคโนโลยีเ ลา่ นข้ี ้นึ เ งได้ ไมจ่ �าเป็นต้ งซ้ื เทคโนโลยีมาจากต่างประเท การใช้ดารา า ตร์พัฒนาคน ถื เป็นภารกิจ น งพระราชด�าริท่ีผมและทุกคนใน ถาบัน ิจัย ดารา า ตรแ์ ง่ ชาตถิ ื เปน็ ลกั า� คญั ในการทา� งาน เราทกุ คนภาคภมู ใิ จทไี่ ดท้ า� งาน บื านพระราชปณธิ าน ในการพฒั นาบคุ ลากรข งชาตดิ ้ ย ทิ ยา า ตรแ์ ละเทคโนโลยี เราตระ นกั ในคณุ คา่ ข ง ชิ าค ามรู้ ใน นั ท่ี จะยกระดบั ค ามคดิ ค าม ามารถข งคนไทย เพื่ นาคตเราทกุ คนจะช่ ยกนั ขบั เคลื่ นประเท ไทยต่ ไป ไดย้ ง่ั ยืน ๑๖

พระบาท มเด็จพระปรมินทรม าภูมิพล ดุลยเดช เคยมีพระราชปรารภ ่าทรง ยากเป็น นักดารา า ตร์ และมี ดูดา ท่ีเชียงใ ม่ แม้ไม่ าจเปน็ จรงิ ได้ ด้ ยพระราชภารกจิ แ ่งพระม าก ัตริย์ นักพัฒนา ัน นัก ึ้ง ทรงเฝ้าบ�าบัดทุกข์บ�ารุง ุข าณาประชารา ฎร์ทั่ แดนไทยตล ดระยะเ ลาก ่า ๗ ท รร ไมเ่ คยขาด ท า่ ใน นั น้ี ป งข้าพระพุทธเจา้ ใน งการดารา า ตรไ์ ทย ามารถกราบบังคมทูล ได้ ย่างภาคภมู ใิ จ ่า “ด ร ศ สตร์ ท่ีพร องค์ทรงสนพร ร ชหฤทยม แตเ่ ย ว์วย บดน้ีหยง่ ร กบนแผน่ ดินไทยอย่ งมน่ คง งอกง มแล้ว ด้วยพร มห กรุณ ธคิ ณุ ห ทีส่ ุดมไิ ด้ พร พุทธเจ้ ข้ ” รอง า ตราจารย์บญุ รกั า นุ ทรธรรม ผู้ า� น ยการ ถาบนั จิ ยั ดารา า ตร์แ ่งชาติ ๑๗

ข้อมูลและภาพ : • นงั ื ชุดพระม าก ัตรยิ ก์ บั ดารา า ตร์ไทย : รชั มัยพระบาท มเด็จพระเจา้ ยู่ ั ภมู พิ ล ดุลยเดช : ยคุ ท งข งดารา า ตรไ์ ทย • นัง ื “เจ้าฟ้านกั ดารา า ตร์” • นัง ื “เ ลาเปน็ ข งมคี า่ ” พระนพิ นธใ์ น มเด็จพระเจา้ พนี่ างเธ เจา้ ฟ้ากลั ยาณิ ัฒนา กรม ล งนราธิ า ราชนครนิ ทร์ • เ ็ปไซต์ ุทยานเฉลมิ พระเกียรติ มเด็จพระ รีนครินทราบรมราชชนนี • เ ็ปไซตภ์ าค ชิ าฟิ กิ ์ จุ าลงกรณม์ า ิทยาลยั ๑๘

สถ บนวจิ ยด ร ศ สตรแ์ หง่ ช ติ (องค์ก รมห ชน) ิ ัยทั น์ เป็น งค์กรชน้ั น�าด้านดารา า ตร์ท่ีได้รบั การย มรับในระดบั ากล พนั ธกิจ • ค้นค า้ จิ ัย และพัฒนาดา้ นดารา า ตร์ • ร้างเครื ข่ายการ ิจัยและ ิชาการด้านดารา า ตร์ในระดับชาติและนานาชาติ กบั ถาบันตา่ งๆ ทัง้ ในประเท และต่างประเท • ่งเ ริม นับ นุน และประ านค ามร่ มมื ด้านดารา า ตร์กับ น่ ยงาน ่ืนข งรัฐ ถาบันการ กึ า ื่นท่ีเกย่ี ข้ ง และภาคเ กชนทง้ั ในประเท และตา่ ง ประเท • บริการถ่ายท ด งคค์ ามรแู้ ละเทคโนโลยดี า้ นดารา า ตร์ กล้องโทรทรรศน์ ขนาดเส้นผา่ นศูนย์กลางกระจก 2.4 เมตร หอดดู าวเฉลมิ พระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา ผ-1

โครงสร้ งพน้ื ฐ นท งด ร ศ สตรท์ ี่ส� คญ 1. ดูดา เฉลิมพระเกียรติ 7 ร บ พระชนมพรร า (Thai National Observatory) 2. ดดู า เฉลมิ พระเกยี รติ 7 ร บ พระชนมพรร า ภมู ิภาค (Regional Observatories for the Public) 3. ดูดา ทางไกล ัตโนมตั ิในต่างประเท (Thai Robotic Telescope Network) 4. ทุ ยานดารา า ตร์ ริ นิ ธร (Sirindhorn Astro Park) ผ-2

หอดูด วเฉลิมพร เกียรติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ (Thai National Observatory) คณะรัฐมนตรีมีมติ นุมัติใ ้กระทร ง ิทยา า ตร์และเทคโนโลยีด�าเนินโครงการจัดต้ัง ถาบัน ิจัย ดารา า ตรแ์ ง่ ชาติ ( งค์การม าชน) เมื่ นั ที่ 20 กรกฎาคม 2547 แผนด�าเนนิ การท่ี �าคัญประการ น่ึงที่ได้รับการบรรจุไ ้ในล�าดับต้น ๆ ข งแผนการจัดตั้ง คื การ างโครง ร้างพ้ืนฐานทางดารา า ตร์ ระดับมาตรฐาน ากล เพื่ นบั นุนงาน ิจัยดา้ นดารา า ตรข์ งประเท ซ่ึงเป็นภารกจิ ลกั ที่ �าคญั ท่ี ุด ข ง ถาบันฯ โดยมีจุดประ งค์เพ่ื เ ้ื ใ ้นัก ิจัยข งประเท ามารถด�าเนินการ ิจัยร่ มกับเครื ข่าย ดารา า ตร์ทั้งในและต่างประเท ร้างรากฐานค ามเข้มแข็งทาง ิทยา า ตร์และเทคโนโลยี และยก ระดบั การแขง่ ขันและมาตรฐานทาง ทิ ยา า ตรข์ งประเท ไทย รู่ ะดับ ากล ดดู า เฉลมิ พระเกยี รติ 7 ร บ พระชนมพรร า ตง้ั ยบู่ รเิ ณ ถานที น ญั ญาณทโี ที ทุ ยานแ ง่ ชาตดิ ย นิ ทนนท์ า� เภ จ มท ง จงั ดั เชยี งใ ม่ ทค่ี าม งู 2,457 เมตร จากระดบั นา้� ทะเลปานกลาง มี ทั น ิ ยั ทเ่ี มาะ มกบั การ งั เกตการณท์ างดารา า ตร์ ตดิ ตงั้ กล้ งโทรทรร น์ ะท้ นแ งขนาดเ น้ ผา่ น นู ยก์ ลางกระจก 2.4 เมตร พร้ มระบบโดม ตั โนมตั มิ ขี นาดใ ญแ่ ละทนั มยั ท่ี ดุ ในเ เชยี ตะ นั กเฉยี ง ใต้ เปน็ ดดู า เพยี งไมก่ แ่ี ง่ ในโลกทตี่ งั้ ยใู่ กลเ้ น้ นู ย์ ตู ร ซง่ึ เปน็ จดุ งั เกตการณท์ ง้ั ซกี ฟา้ เ นื และซกี ฟา้ ใตไ้ ด้ตล ดทั้งปี ผ-3

สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดา� เนนิ ทรงเปน็ ประธาน ในพธิ เี ปดิ หอดดู าวเฉลมิ พระเกยี รติ 7 รอบ พระชนมพรรษา อย่างเป็นทางการ เม่ือวันท่ี 22 มกราคม 2556 ดูดา เฉลิมพระเกียรติ 7 ร บ พระชนมพรร า เปน็ กลมุ่ าคารประก บด้ ย าคาร ลกั 2 ลงั คื าคาร ดดู า และ าคารค บคมุ อาคาร อดดู า าคาร ดดู า เปน็ าคารทรงกระบ ก ฝงั ฐาน รากลกึ 21 เมตรผนงั าคาร เปน็ ผนงั งแ น (Ring Wall) ขนาดเ น้ ผ่าน ูนยก์ ลาง 8.4 เมตร ่ นบนติดต้งั โดม (Dome) ขนาด เ น้ ผา่ น นู ยก์ ลาง 9 เมตร งู 5.5 เมตร ค าม งู ร มทงั้ มด ประมาณ 19 เมตร ภายในโดม ติดต้ังกล้ งโทรทรร นข์ นาด เ ้นผา่ น ูนยก์ ลาง 2.4 เมตร กล้ งโทรทรร น์ ตัง้ ยู่บนฐาน (Pier) ตั โดมและภายใน าคาร ามารถ มนุ ได้ ดคล้ งกบั การเคล่ื นที่ก าดพิกัดข งกล้ งโทรทรร น์ (Co-rotating Dome) มีช่ งปดิ - เปดิ (Shutter) ก า้ ง 3 เมตร อาคารค บคมุ าคารค บคมุ เปน็ าคาร 2 ชน้ั ใชเ้ ปน็ ถานทป่ี ฏบิ ตั ิ งานข งนักดารา า ตร์ และเจ้า น้าท่ีค บคุมการท�างาน ข งกล้ งโทรทรร นฯ์ และพนื้ ทจ่ี ดั แ ดงนทิ รร การ ่ น ดาดฟ้าข ง าคารค บคุมจะติดต้ังกล้ งโทรทรร น์ขนาด เ ้นผ่าน ูนย์กลาง 0.5 เมตร าคาร ดูดา และ าคาร ค บคุมเช่ื มต่ กันจากชั้นดาดฟ้าข ง าคารค บคุมเข้า ู่ าคาร ดูดา ผ-4

หอดดู วเฉลมิ พร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ ภมู ภิ ค (Regional Observatories for the Public) ทปี่ ระชมุ คณะรฐั มนตรี เมื่ นั ที่ 24 มนี าคม 2552 มมี ตเิ น็ ช บใ ้ ถาบนั จิ ยั ดารา า ตรแ์ ง่ ชาติ ( งคก์ ารม าชน) กระทร ง ทิ ยา า ตรแ์ ละเทคโนโลยี ดา� เนนิ การก่ ร้าง ดูดา ภูมิภาค �า รับประชาชน จ�าน น 5 แ ่ง ในภูมิภาคต่าง ๆ ได้แก่ นครราช ีมา ฉะเชิงเทรา งขลา ข นแก่น และพิ ณุโลก เพื่ รา้ งค าม ตระ นกั ทาง ิทยา า ตร์และเทคโนโลยีใ ก้ ระจาย ู่ภมู ิภาคต่าง ๆ ใ ป้ ระชาชน ในทุกภมู ิภาคมโี กา ในการเรยี นรู้ดารา า ตร์ ย่างทั่ ถงึ และทัดเทียมกัน นครร ชสมี หอดูดาวเฉลมิ พระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา พิษณโุ ลก ฉ เชงิ เทร หอดูดาวเฉลมิ พระเกียรติ 7 รอบ สงขล พระชนมพรรษา ขอนแกน ขอนแกน่ หอดดู าวเฉลมิ พระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา ฉะเชงิ เทรา พิษณุโลก หอดดู าวเฉลมิ พระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา นครราชสมี า หอดดู าวเฉลิมพระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา สงขลา ดดู า ภูมภิ าค า� รับประชาชน ท้ัง 5 แ ่งเป็นโครงการในพระราชด�าริข ง มเด็จพระเทพรัตนราช ุดาฯ ยามบรมราชกุมารี และพระราชทานนาม ่า ดู ดา เฉลิมพระเกยี รติ 7 ร บ พระชนมพรร า ตามด้ ยชื่ จงั ัดน้นั เป้า มาย ลัก : เป็น ูนย์การเรียนรู้ดารา า ตร์ �า รับประชาชนและ ถาน ึก าในท้ งถ่ิน นับ นุนการบริการ ิชาการด้านดารา า ตร์แก่ชุมชน นับ นุน การจดั การเรยี นการ นใน ถาบนั การ กึ า ร มทงั้ เปน็ แ ลง่ ท่ งเทยี่ ทาง ชิ าการ ที่ �าคัญข งภมู ภิ าค ผ-5

หอดดู วภมู ภิ คส� หรบปร ช ชน แตล่ แหง่ ปร กอบดว้ ย อาคารฉายดา • โดมฉายดา เพดานโค้งร บทิ ทาง เ ้นผ่าน ูนย์กลาง 10 เมตร ติดตั้งเครื่ งฉายดา ระบบฟูลโดมดิจิทัลค ามละเ ียด 25 ล้านพิกเซล ร งรับการฉายภาพท่ีมีลัก ณะ ลาก ลายและฉาย ื่ การเรียนรู้ด้านดารา า ตร์มาตรฐานโลก จไุ ดป้ ระมาณ 40-60 ท่นี ง่ั • ่ นจัดแ ดงนิทรร การค ามรดู้ ารา า ตรถ์ า รและ มุนเ ยี น อาคาร อดดู า • โดมไฟเบอร์กลา ทรงเปลือก อย ขนาดเ น้ ผ่าน ูนย์กลาง 18 ฟุต ามารถเปิด กได้ 180 ง า งั เกตท้ งฟา้ ไดร้ บทิ ทาง ภาย ในตดิ ตง้ั กล้ งโทรทรร น์ ะท้ นแ งขนาดเ น้ ผา่ น ูนย์กลาง 0.5 เมตร พร้ ม ุปกรณ์ า� รับงาน จิ ยั ทางดารา า ตร์ • ระเบียงดา ตดิ ตัง้ กล้ งโทรทรร นข์ นาดเล็กจา� น น 5 ชดุ �า รับใ ้บริการ ังเกต ัตถุท้ งฟ้าและจัดกิจกรรม ดารา า ตร์ • ลานดดู า �า รับจัดกิจกรรมดารา า ตร์กลางแจ้ง ผ-6

การใ ้บริการ • ใ ้บริการถ่ายท ดค ามรู้ทางดารา า ตร์ • ใ ้บริการ าร นเท ดารา า ตร์ �า รับนักเรียน นัก ึก า และประชาชนท่ั ไป • จัดค่ายดารา า ตร์ �า รับนักเรียน นัก ึก า และ ถาบันการ ึก า • นับ นุนการท�างาน ิจัยดารา า ตร์ �า รับ นักเรียน นัก กึ า และ ถาบนั การ กึ า • จดั บรมครดู ารา า ตร์ • จดั กจิ กรรมดูดา ังเกต ัตถุท้ งฟา้ ผ-7

หอดูด วเฉลมิ พร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ นครร ชสีม Regional Observatory for the Public, Nakhon Ratchasima อาคารฉายดา อาคาร อดูดา ่ นจดั แ ดงนทิ รร การ Planet Walk ท่ งดา เคราะ ผ์ ่านแบบจา� ล งระบบ รุ ยิ ะภายน ก าคาร ท่ตี ั้ง : ภายในม า ทิ ยาลยั เทคโนโลยี รุ นารี 111 ถ.ม า ิทยาลยั ต. รุ นารี .เมื งนครราช มี า จ.นครราช ีมา 30000 โทร. 044-216254 โทร าร 044-216255 เปดิ ดา� เนนิ การ : พฤ จิกายน 2557 ผ-8

หอดูด วเฉลิมพร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ ฉ เชงิ เทร Regional Observatory for the Public, Chachoengsao อาคารฉายดา อาคาร อดดู า นพฤก า ตร์ อดูดา ลานดดู า ที่ตัง้ : 999 มู่ 3 ต. ังเยน็ .แปลงยา จ.ฉะเชิงเทรา 24190 โทร. 038-589395 โทร าร 038-589396 เปดิ ด�าเนินการ : ปี 2560 ผ-9

หอดดู วเฉลมิ พร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ สงขล Regional Observatory for the Public, Songkhla ทต่ี ้งั : บริเ ณเขารูปช้าง ต.เขารปู ช้าง .เมื ง งขลา จ. งขลา โทร. 038-589395 โทร าร 038-589396 เปิดดา� เนินการ : ปี 2561 หอดดู วเฉลิมพร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ พษิ ณโุ ลก Regional Observatory for the Public, Phitsanulok ทต่ี ง้ั : จ.พิ ณโุ ลก หอดดู วเฉลิมพร เกยี รติ 7 รอบ พร ชนมพรรษ ขอนแกน่ Regional Observatory for the Public, Khon Kaen ที่ตัง้ : จ.ข นแกน่ ผ-10

อุทย นด ร ศ สตร์สริ ินธร Sirindhorn AstroPark นู ยค์ ามเปน็ เลิ ดา้ นการ กึ าคน้ ค า้ จิ ยั และพฒั นาทางดารา า ตรข์ งประเท และภมู ภิ าคเ เชยี ตะ นั กเฉียงใต้ และเป็น นู ยก์ ลางค ามร่ มมื กับ ดูดา เครื ข่ายในต่างประเท ถาบัน ิจัยดารา า ตร์แ ่งชาติ ( งค์การม าชน) ได้รับพระม ากรุณาธิคุณจาก มเด็จพระเทพ รตั นราช ดุ าฯ ยามบรมราชกมุ ารี พระราชทานนาม ทุ ยานดารา า ตร์ า่ “อทุ ยานดารา า ตร์ ริ นิ ธร” เม่ื ันท่ี 4 ิง าคม 2558 พื้นที่ : ประมาณ 54 ไร่ ท่ตี ั้ง : ตา� บลด นแก้ า� เภ แม่รมิ จงั ดั เชยี งใ ม่ ประกอบด้ ย : • าคาร ูนย์ ิจยั และบริการทางดารา า ตร์ • ้ งปฏิบัตกิ ารทางทั น า ตร์ • ้ งปฏบิ ัตกิ ารพฒั นา ุปกรณท์ างดารา า ตร์ • าคารฉายดา นทิ รร การ และพพิ ิธภณั ฑด์ ารา า ตร์ • าคาร ดูดา และลานกิจกรรม เนกประ งคก์ ลางแจ้ง ผ-11

“อทุ ยานดารา า ตร์ ิรนิ ธร” จะเปน็ นู ย์ร ม ิลป ทิ ยาการ เทคโนโลยี และน ตั กรรมทีเ่ กี่ย ข้ ง กบั ดารา า ตร์ เปน็ แ ลง่ คน้ ค า้ กึ า จิ ยั บม่ เพาะและ รา้ งนกั จิ ยั ดารา า ตร์ เปน็ นู ยบ์ รกิ าร ชิ าการ ข้ มลู าร นเท และ ถานทจี่ ดั กจิ กรรมทางดารา า ตร์ นู ยฝ์ กึ บรมและถา่ ยท ดเทคโนโลยดี ารา า ตร์ แ ล่ง ึก าประ ัติ า ตร์ทางดารา า ตร์ แ ล่งท่ งเท่ีย เชิง ิชาการและเรียนรู้ทางดารา า ตร์ เพ่ื ยกระดบั การ กึ าดารา า ตรไ์ ทยและผลกั ดนั ประเท ไทยใ เ้ ปน็ นู ยก์ ลางดารา า ตรใ์ นภมู ภิ าค าเซยี น เปดิ ดา� เนนิ การ : ประมาณปี 2561 าคาร ดดู า และลานกจิ กรรม เนกประ งคก์ ลางแจง้ าคารฉายดา นิทรร การ และพิพธิ ภณั ฑด์ ารา า ตร์ าคาร ูนยป์ ระชุม ้ งประชมุ ผ-12

ถาบันวิจยั ดาราศา ตรแ งชาติ (องคการม าชน) กระทรวงวิทยาศา ตรและเทคโนโลยี ๑๙๑ ถนน วยแกว ตำบล เุ ทพ อำเภอเมืองเชยี งใ ม โทรศพั ท :๐๕๓-๒๒๕๕๖๙ โทร าร : ๐๕๓-๒๒๕๕๒๔ E-Mail : [email protected] www.NARIT.or.th www.facebook.com/NARITpage