กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน

พระราชนิพนธโ์ ดย พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั (รัชกาลที่ ๒) รปู แบบการประพนั ธ์ แตง่ เปน็ กาพย์เหเ่ กริ่นดว้ ยโคลงสส่ี ุภาพ ๑ บท ก่อนจะตามด้วยกาพยย์ านี ๑๑ ทม่ี เี นอ้ื หาสอดคล้อง กันกบั โคลงบทนา # ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

ความเป็นมา ของ กาพยเ์ ห่ชมเครอื่ งคาวหวาน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา้ นภาลยั ทรงพระราชนพิ นธ์ข้นึ เพื่อชมฝีพระหตั ถ์ในการประกอบพระกระยาหารของสมเดจ็ พระศรสี รุ ิเยน ทราบรมราชินี พระอคั รมเหสเี มอ่ื ครงั้ ยังดารงพระยศเปน็ เจ้าฟา้ บญุ รอด และพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หล้านภาลัยก็ทรงดารงพระยศเป็น เจา้ ฟ้า ฯ กรมหลวงอศิ รสนุ ทร # ภาษาไทยไมจ่ ก๊ั เดยี ม

เนือ้ เรอื่ ง พริก กาพยเ์ หช่ มเครอื่ งคาวหวานมเี นือ้ หาความบรรยาย และพรรณนาถงึ อาหารคาวหวาน และผลไมต้ า่ งๆ บทเหช่ มเคร่อื งคาว มี ๑๕ อย่าง ไดแ้ ก่ ๑. แกงมัสม่นั ๒. ยาใหญ่ ๓. ตบั เหล็กลวก ๔. หมแู นม ๕. กอ้ ยกงุ้ ๖. แกงเทโพ ๗. นา้ ยาแกงขม ๘. ข้าวหุง ๙. แกงคัว่ สม้ หมูป่า ๑๐. พลา่ เน้ือ ๑๑. ล่าเตยี ง ๑๒. หร่มุ ๑๓. รังนกนึ่ง ๑๔. ไตปลา ๑๕. แสรง้ วา่ “ และปดิ ทา้ ยด้วยผกั โฉมและผักหวาน ” # ภาษาไทยไม่จ๊ักเดยี ม

เนือ้ เร่อื ง ผลไมม้ ี ๑๕ ชนดิ คือ ๑. ลูกชดิ ๕. มะมว่ ง ๙. น้อยหน่า ๑๓. ลางสาด ๒. ลูกตาล ๖. ลน้ิ จี่ ๑๐. ผลเกด ๑๔. เงาะ ๓. ผลจาก ๗. สม้ ฉนุ ๑๑. ทับทมิ ๑๕. สละ ๔. มะปราง ๘. ลูกพลบั ๑๒. ทุเรียน # ภาษาไทยไมจ่ ั๊กเดยี ม

เนอ้ื เรื่อง เคร่ืองหวานมี ๑๖ ชนิด คือ ๑. ขา้ วเหนียวสังขยา ๕. ลดุ ตแี่ ผน่ กลม ๙. ขนมผิง ๑๓. จา่ มงกฎุ ๒. ซา่ หร่มิ ๖. ขนมจบี ๑๐. ขนมเรไร ๑๔. บวั ลอย ๓. ลาเจียก ๗. ขนมเทยี น ๑๑. ทองหยอด ๑๕. ช่อมว่ ง ๔. มัศกอด ๘. ทองหยิบ ๑๒. ทองมว้ น ๑๖. ฝอยทอง # ภาษาไทยไม่จ๊กั เดียม

แกงมัสมั่น “ มสั มน่ั แกงแก้วตา หอมยีห่ รา่ รสร้อนแรง ชายใดได้กลืนแกง แรงอยากใหใ้ ฝ่ฝนั หา ” กาพยบ์ ทนกี้ วีกล่าวถึงแกงมสั มัน่ ทมี่ ีกล่นิ หอม ของย่ีหร่าวา่ เมือ่ ชายใดได้ลิ้มรสแลว้ อยากลมิ้ รสอยเู่ สมอ # ภาษาไทยไมจ่ ๊กั เดยี ม

ยาใหญ่ “ ยาใหญ่ใสส่ ารพัด วางจานจัดหลายเหลอื ตรา รสดีดว้ ยน้าปลา ญปี่ ุ่นล้ายา้ ยวนใจ ” กาพยบ์ ทนี้กวกี ลา่ วถึงยาใหญ่ ท่ีจดั วางเอาไวใ้ นจาน อย่างมากมายและปรงุ รสให้อร่อยขึน้ ดว้ ยนา้ ปลาญปี่ ุ่น # ภาษาไทยไมจ่ ๊ักเดยี ม

ตบั เหลก็ ลวก “ ตบั เหล็กลวกหลอ่ นตม้ เจอื น้าส้มโรยพริกไทย โอชาจะหาไหน ไม่มเี ทยี บเปรยี บมอื นาง ” กาพย์บทนี้กวีกลา่ วถงึ อาหารท่ีนางอนั เปน็ ทรี่ ักปรุงให้ คือ ตบั เหล็กลวก ท่ีไมม่ ีฝีมือของนางใดเทยี บเทยี มได้ # ภาษาไทยไม่จัก๊ เดยี ม

หมูแนม “ หมแู นมแหลมเลิศรส พร้อมพริกสดใบทองหลาง พศิ ห่อเหน็ รางชาง หา่ งห่อหวนปว่ นใจโหย ” กาพย์บทนี้กวีกลา่ วถึงหมแู นมวา่ มรี สชาตอิ ร่อย รบั ประทาน พร้อมกบั พริกสดและใบทองหลาง ที่นอ้ งหอ่ มาอยา่ งประณตี # ภาษาไทยไม่จกั๊ เดยี ม

ก้อยกงุ้ วางถึงลน้ิ ดนิ้ แดโดย ฤาจะเปรยี บเทยี บทนั ขวัญ ” “ ก้อยก้งุ ปรุงประท่ิน รสทิพยห์ ยบิ มาโปรย กาพย์บทนก้ี วีกล่าวถึงก้อยก้งุ เมื่อสมั ผสั ถึงล้นิ ก็เหมอื น ได้ลิม้ รสอาหารทอ่ี ร่อยกวา่ อาหารทพิ ย์ # ภาษาไทยไม่จั๊กเดยี ม

แกงเทโพ “ เทโพพ้นื เน้อื ท้อง เปน็ มนั ย่องล่องลอยมนั น่าซดรสครามครัน ของสวรรค์เสวยรมย์ ” กาพยบ์ ทนก้ี วีกลา่ วถึงแกงปลาเทโพ ทม่ี ีเนอ้ื หนา้ ทอ้ งเป็นมันยอ่ ง เมอื่ ได้ซดนา้ แกง กเ็ หมอื นกับไดล้ ้ิมรสอาหารสวรรค์ # ภาษาไทยไมจ่ กั๊ เดยี ม

นา้ ยาแกงขม “ ความรักยักเปล่ียนท่า ทานา้ ยาอย่างแกงขม กลอ่อมกล่อมเกลีย้ งกลม ชมไม่วายคลับคลา้ ยเห็น” กาพย์บทนีก้ วีกลา่ วถงึ ยามเมอื่ ได้รบั ประทานนา้ ยากิน กับแกงขม (มะระ) วา่ มรี สทก่ี ลมกล่อม # ภาษาไทยไม่จก๊ั เดยี ม

ข้าวหุง “ ข้าวหุงปรุงอย่างเทศ รสพิเศษใสล่ ูกเอน็ ใครหงุ ปรงุ ไม่เปน็ เช่นเชิงมติ รประดิษฐท์ า ” กาพยบ์ ทน้กี วีกลา่ วถึงข้าวหงุ ท่ีเป็นอาหาร ของชาวอิสลามวา่ ไม่มีใครอกี แล้ว ท่จี ะปรงุ ขา้ วหงุ ได้อร่อยเหมือนนาง # ภาษาไทยไม่จ๊ักเดยี ม

แกงค่วั ส้มหมูปา่ “ เหลอื รูห้ มปู ่าตม้ แกงค่ัวส้มใสร่ ะกา รอยแจ้งแหง่ ความขา ช้าทรวงเศร้าเจา้ ตรากตรอม” กาพยบ์ ทนก้ี วีกล่าวถงึ แกงคว่ั ส้มทมี่ สี ่วนผสมของหมปู ่า และระกา ทาใหก้ วนี กึ ถงึ อดีตทเี่ คยปกปดิ ไว้ และนึกถึงนาง วา่ คงจะอยอู่ ย่างยากลาบาก # ภาษาไทยไมจ่ ๊กั เดยี ม

พล่าเนอ้ื “ ช้าชา้ พลา่ เน้อื สด ฟงุ้ ปรากฏรสหื่นหอม คดิ ความยามถนอม สนิทเนื้อเจือเสาวคนธ์ ” กาพย์บทนก้ี วีกล่าวถึงพลา่ เนอื้ สดท่ีมกี ลิน่ หอม ทาใหก้ วี คิดถงึ ยามท่เี คยกอดนาง และเน้ือของนางนัน้ มกี ล่ินหอม # ภาษาไทยไม่จ๊กั เดยี ม

ล่าเตียง “ ลา่ เตยี งคิดเตียงนอ้ ง นอนเตียงทองทาเมืองบน ลดหลน่ั ชน้ั ชอบกล ยลอยากนทิ รคิดแนบนอน” กาพยบ์ ทนกี้ วีกลา่ วถงึ ล่าเตยี งทท่ี าเปน็ ชั้นๆ ทาให้คิดถึง น้องที่นอนบนเตยี งทองจากเมืองบน (เมืองสวรรค์) ท่ลี ดหลน่ั เป็นชัน้ ๆ ทาใหก้ วีคดิ อยากทจ่ี ะนอนกอดนาง # ภาษาไทยไมจ่ กั๊ เดยี ม

หร่มุ “ เห็นหรมุ่ รุมทรวงเศรา้ รุ่มรุ่มเรา้ คอื ไฟฟอน เจ็บไกลใจอาวรณ์ ร้อนรมุ รุม่ กลมุ้ กลางทรวง ” กาพยบ์ ทนก้ี วีกลา่ วถงึ หรุ่ม เมอ่ื กวีเห็นหร่มุ กท็ าให้จติ ใจของ กวรี อ้ นร่มุ ประกอบกับความคิดถงึ นาง จงึ เหมอื นมคี นมาสุมไฟ # ภาษาไทยไมจ่ กั๊ เดยี ม

รังนกนงึ่ โอชารสกวา่ ทัง้ ปวง เหมือนเรียมรา้ งหา่ งห้องหวน ” “ รังนกนึ่งนา่ ซด นกพรากจากรังรวง กาพยบ์ ทนีก้ วีกล่าวถึงรักนกนง่ึ ที่นา่ ซด เพราะวา่ มีรสอร่อย กว่าอาหารทัง้ หมด แลว้ เปรยี บเทียบว่านกพรากจากรังกเ็ หมอื น กับกวีในขณะนที้ ตี่ ้องพรากจากนาง # ภาษาไทยไม่จ๊กั เดียม

ไตปลา/แสรง้ ว่า ดุจวาจากระบดิ กระบวน ให้พเี่ คร่าเจ้าดวงใจ ” “ ไตปลาเสแสร้งว่า ใบโศกบอกโศกครวญ กาพย์บทน้เี ปน็ บทเปรียบเทียบ ไตปลากบั แสรง้ วา่ ว่าเหมือนดังวาจาของนอ้ งทแ่ี กล้งเจรจา ครนั้ แลไปเหน็ ใบโศก ทาให้กวีตอ้ งโศกเศร้าเพราะรอเวลาทจี่ ะไดพ้ บนาง # ภาษาไทยไมจ่ ๊กั เดยี ม

ผกั โฉมและผกั หวาน “ ผักโฉมชอื่ เพราะพรอ้ ง เปน็ โฉมนอ้ งฤาโฉมไหน ผกั หวานซ่านทรวงใน ใครค่ รวญรกั ผกั หวานนาง ” กาพยบ์ ทน้ีกวกี ลา่ วถึงผกั สองชนิด คอื ผกั โฉมและ ผักหวาน แล้วเปรียบเทียบว่าผกั โฉมนค้ี ือโฉมของนอ้ งหรอื โฉมของนางใด สว่ นผกั หวานนัน้ เมอื่ กวีไดแ้ ลเห็นกท็ าให้ ความรักอันหวานซ้งึ แผซ่ ่านไปทั่วหัวใจ # ภาษาไทยไม่จ๊กั เดียม

คุณคา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ การเลน่ เสยี ง รุ่มรุ่มเรา้ คอื ไฟฟอน “ เหน็ หรมุ่ รมุ ทรวงเศรา้ ร้อนรุมรุม่ กลุ้มกลางทรวง ” เจ็บไกลใจอาวรณ์ กวีเลน่ เสยี งคาว่า หรมุ่ รุม รมุ่ และเสียงพยญั ชนะในคาว่า ร้อน รุม รุม่ ฟังแล้วเกดิ ความไพเราะ และยงั สัมผัสได้ถงึ ความรสู้ ึก ของกวไี ด้ชดั เจนวา่ กาลังอย่ใู นความรสู้ กึ เศร้าใจ # ภาษาไทยไมจ่ กั๊ เดยี ม

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ การใช้สานวนเปรียบเทยี บ นอนเตยี งทองทาเมืองบน “ ลา่ เตยี งคดิ เตยี งน้อง ยลอยากนิทรคดิ แนบนอน ” ลดหล่ันชน้ั ชอบกล บทนีก้ วีกล่าวถงึ ล่าเตียง แลว้ นาไปสมั พนั ธก์ บั นางอันเปน็ ที่รัก คือ นกึ ถึงเตยี งของนางทเ่ี หมือนเตียงเมอื งสวรรค์ # ภาษาไทยไม่จั๊กเดยี ม

คณุ คา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ การกลา่ วเกินจรงิ วางถงึ ล้นิ ด้ินแดโดย “ กอ้ ยก้งุ ปรุงประทิ่น ฤาจะเปรียบเทียบทันขวญั ” รสทพิ ยห์ ยบิ มาโปรย บทน้กี วีกล่าวถงึ กอ้ ยกงุ้ วา่ มีกลน่ิ หอม เลศิ รสราวกับอาหารทิพย์ ครนั้ เมือ่ ได้สัมผสั กบั ล้นิ ก็ร้สู กึ อรอ่ ยมากจนแทบจะขาดใจ # ภาษาไทยไมจ่ ัก๊ เดียม

คณุ คา่ ด้านสังคม สะท้อนวัฒนธรรมอาหารการกิน บทเหช่ มเครอื่ งคาวหวานนี้ ผอู้ า่ นจะไดร้ จู้ ักอาหารหลากหลายชนิด ซ่ึงเปน็ ท่ีนยิ ม รบั ประทานในสมัยรชั กาลที่ ๒ บางชนดิ รู้จักกันดใี นปจั จบุ ัน เชน่ มัสม่ัน หมแู นม ก้อยกุ้ง แกงคั่ว เปน็ ต้น แต่บางชนิดก็หารปั ประทานได้ยากในปัจจบุ นั เชน่ ลา่ เตียง หรุม่ อกี ทง้ั ผูอ้ ่านยงั ไดท้ ราบว่าอาหารไทยนน้ั ทัง้ ประณีตและวิจิตร และมีรสชาติ เป็นเลศิ ไม่แพช้ าติใด นอกจากนยี้ ังสะทอ้ นใหเ้ ห็นว่ากวีใช้อาหารเป็นเคร่ืองหมาย แทนความผูกพันของคนในครอบครวั # ภาษาไทยไม่จ๊ักเดียม