อิศรญาณภาษิต

(หมอ่ มเจ้าอศิ รญาณ)

ประวตั ิผ้แู ต่ง  หมอ่ มเจา้ อศิ รญาณ (ไม่ทราบพระนามเดิม) เปน็ โอรสในพระเจา้ บรมวงศ์เธอกรมหลวงมหิศวรนิ ทรามเรศ ทรงผนวชที่ “วัดบวรนิเวศวหิ าร” มพี ระนามฉายาวา่ หมอ่ มเจ้าอศิ รญาณ อสิ สฺ รญาโน มพี ระชนม์ชพี อยูใ่ นช่วงรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อยหู่ ัว (รัชกาลท่ี ๔)

ความเปน็ มา : จดุ มุ่งหมายในการแตง่ อศิ รญาณภาษติ เรียกอีกอยา่ งวา่ “เพลงยาวอศิ รญาณ” เปน็ พระนพิ นธ์ของหม่อมเจ้าอศิ รญาณ อศิ รญาณภาษติ มเี น้ือหาทเ่ี ป็นคาสัง่ สอนแบบเตอื นสติ และแนะนาเกีย่ วกบั การประพฤติปฏิบัติ ให้เปน็ ที่พอใจของผูอ้ ื่น โดยเฉพาะผูท้ ี่มอี านาจมากกวา่ สอนวา่ ควรจะทาอย่างไรจงึ จะอยใู่ นสงั คม ไดโ้ ดยปราศจากภัยแกต่ น ทาอยา่ งไรจงึ จะประสบความสาเรจ็ สมหวงั บางตอนกเ็ น้นเรอ่ื งการเหน็ คุณคา่ และความสาคญั ของผอู้ นื่ โดยไมส่ บประมาทหรอื ดแู คลนกัน

ความเปน็ มา : จดุ มุ่งหมายในการแต่ง (ต่อ) ทัง้ นี้ การสอนบางครง้ั อาจเป็นการบอกตรงๆ หรือบางครง้ั ก็สอนโดยคาประชดประชนั เหนบ็ แนม ซ่ึงอาจเป็นเพราะชาวบา้ นพากนั กล่าวว่าพระจริตของหมอ่ มเจ้าอิศรญาณไมค่ อ่ ยปกตินัก หากเปน็ สมยั นี้ คงจะเหน็ ว่าทา่ นเพ้ยี นๆ ไมใ่ ช่เสียสติ ครัง้ หนงึ่ ทรงทาอะไรวปิ รติ ไป พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจ้าอย่หู ัว ตรสั ประภาษว่า “บา้ \" คนอ่ืนๆ ก็พลอยเห็นตามน้นั ไปด้วย หมอ่ มเจ้าอิศรญาณน้อยพระทยั จงึ ทรงแต่งเร่ืองนีข้ นึ้ เป็นภาษติ ในตอนหน่งึ มีทานองเปรยี บเปรย กระทบเรื่องนีว้ า่

บทน้ีสอนว่าการคล้อยตามคนใหญ่คนโต ไม่ว่านายจะทาอะไรลูกน้องก็เห็นดี เห็นงามตามไปหมด เป็นเรื่องที่เห็นได้ทุกยุคทุกสมัย ไม่ว่าประเทศไหน หรือระบอบการปกครองแบบไหน

ลักษณะคาประพนั ธ์ แตง่ ดว้ ยคาประพนั ธ์ประเภท กลอนเพลงยาว จานวน ๒๖ บท ซง่ึ มีลกั ษณะบงั คับ เหมือนกลอนสุภาพ แต่จะข้นึ บทแรกดว้ ยวรรครบั และจบด้วยคาว่า เอย วรรครบั อิศรญาณชาญกลอนอักษรสาร เทศนาคาไทยให้เป็นทาน โดยตานานศุภอรรถสวสั ดี .......................................... ............................................ แสนประเสริฐเลิศภพจบธาตรี ยังจรลเี ข้าสู่นิพพานเอยฯ

มีผสู้ นั นษิ ฐานวา่ อศิ รญาณภาษิตนี้ ไม่ใชพ่ ระนิพนธ์ของหม่อมเจ้าอิศรญาณแต่เพยี งผ้เู ดียว หากแต่ทรงนพิ นธไ์ ว้เพยี งตอนแรกเท่าน้ัน กลา่ วคือ สันนิษฐานวา่ ทรงนิพนธ์ถึงวรรคว่า “ปุถชุ นรักกับชังไมย่ ง่ั ยนื ” ซึง่ มีลีลาการแต่ง ไว้ด้วยนา้ เสียงเหน็บแนมประชดประชันอย่างรุนแรงชดั เจน สว่ นที่เหลือเป็นของผู้อนื่ แตง่ ตอ่ โดยเป็นการสอนเรอ่ื งทัว่ ๆ ไป มลี ีลาหรือทว่ งทานอง แบบเรยี บๆ มุ่งสัง่ สอนตามปกติของผู้มีประสบการณใ์ นเรอ่ื งตา่ งๆ ซึง่ ไดน้ ามาเรียบเรยี งไว้ทั้งหมด บทนา