พืชและสัตว์เศรษฐกิจที่สำคัญของจังหวัดน่าน ทางเลือกและทางรอด

กลุ่ม�่ B = พืชื เดิิมของชุมุ ชนที่�ม่ ีีศักั ยภาพ B28.ต๋๋าว* ชื่่อ� พืชื ต๋๋าว (ลูกู ชิิด) (Sugar palm) ชื่อ่� วิิทยาศาสตร์์ Arenga pinnata Merr. ช่่วงเก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิิต • ให้ผ้ ลผลิิตปีที ี่่� 2 • เก็็บเกี่่ย� วตั้้ง� แต่่เดืือนธัันวาคม-มกราคมของปีีถััดไป หน่่วยงาน/บริษิ ััท ที่่�รับั ซื้้อ� • ห้้างหุ้�นส่่วน วงศ์ว์ ิิเศษ รุ่�งเรือื งน่า่ น จำำ�กัดั ต.ไชยสถาน อ.เมือื ง จ.น่า่ น เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดปานกลาง ≤ 558 เมตร จากระดัับน้ำ�ำ� ทะเล ดิินร่ว่ นปนทราย 20-30 ํ C 800-1,000 มิิลลิิเมตร/ปีี พืชื ปลูกู ร่ว่ มกับั ป่า่ 98

พืชและสตั ว์เศรษฐกิจส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่่� B28 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตตาŽ ว (ลุู่กชิด้) ในจังหวัด้นา่ น 99

กลุ่ม�่ B = พืืชเดิิมของชุมุ ชนที่ม�่ ีีศักั ยภาพ B29.ลิ้้�นจี่่� ชื่�อ่ พืชื ลิ้้�นจี่่� (Lychee) ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ Litchi chinensis Sonn. ช่่วงเก็บ็ เกี่ย�่ วผลผลิิต • ให้้ผลผลิิตในปีีที่่� 4 • เก็็บเกี่่�ยวผลผลิิตในเดือื นมิิถุนุ ายน พันั ธุ์ท์� ี่�น่ ิยิ มปลููก • พันั ธุ์ฮ�์ งฮวย เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจััด-แดดปานกลาง (ร้อ้ ยละ 60) > 400 เมตร จากระดัับน้ำำ��ทะเล ดินิ ที่่�มีคี วาม อุดุ มสมบููรณ์์สูงู หรืือปานกลาง ระบายน้ำ��ำ ดีี 10-30 ํ C 1,200-1,400 มิลิ ลิิเมตร/ปีี 100

พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่�่ B29 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตลุ่ิ�นจใ� นจงั หวดั ้น่าน 101

กลุ่่ม� C = พืืชเพื่่อ� การกินิ อยู่ใ่� นครัวั เรืือน C1.พริิกสวน ชื่อ่� พืชื พริกิ สวน (pepper) ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ Capsicum frutescens Linn. เดืือนที่่�ปลููก/เก็็บเกี่่�ยวผลผลิติ • ให้้ผลผลิิตในเดืือนที่่� 3 • ปลููกในเดืือนเมษายน-พฤษภาคม • เก็็บเกี่่ย� วผลผลิิตเดืือนสิิงหาคม พันั ธุ์์ท� ี่�่นิิยมปลููก • พันั ธุ์์�จินดา เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจัดั ≤ 1,500 เมตร จากระดับั น้ำ�ำ� ทะเล ดินิ ร่่วนโปร่่ง ปนทราย ระบายนํ้้�าดีี 25-35 ํ C 600-1,250 มิลิ ลิิเมตร/ปีี 102

พืชและสตั ว์เศรษฐกิจส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C1 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตพืร้กิ สวนในจังหวดั ้นา่ น 103

กลุ่่�ม C = พืชื เพื่่อ� การกิินอยู่่ใ� นครัวั เรือื น C2.ข่่า ชื่อ�่ พืืช ข่า่ (Galangal) ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ Alpinia galanga (Linn.) Swartz. เดืือนที่่�ปลููก/เก็็บเกี่�ย่ วผลผลิิต • ปลูกู เดืือนเมษายน-พฤษภาคม • เก็็บเกี่่ย� วผลผลิิตในปีีถััดไปตั้้ง� แต่่เดืือนเมษายนเป็็นต้น้ ไป แหล่่งพัันธุ์์� • วิิสาหกิิจสมุุนไพร อ.พร้้าว จ.เชีียงใหม่่ หน่ว่ ยงาน/บริษิ ัทั ที่�่รัับซื้อ�้ • วิสิ าหกิิจชุมุ ชนชีีววิถิ ีตี ำำ�บลน้ำ��ำ เกี๋๋ย� น ต.น้ำ��ำ เกี๋๋ย� น อ.ภููเพีียง จ.น่่าน • บ้้านผาหลักั ต.ยอด อ.สองแคว จ.น่่าน • วิิสาหกิจิ ชุมุ ชนกลุ่�่มสมุุนไพรบ้้านฝายมูลู ต.ป่า่ คา อ.ท่า่ วัังผา จ.น่า่ น เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจัดั ≤ 1,500 เมตร จากระดับั น้ำ�ำ� ทะเล ดิินร่่วนซุยุ ดิินร่่วนปนทราย หรือื ดิินเหนียี วปนทราย 20-30 ํ C > 1,000 มิิลลิิเมตร/ปีี 104

พืชและสัตว์เศรษฐกจิ ส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C2 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ ขา่ ในจงั หวดั ้นา่ น 105

กลุ่�ม่ C = พืชื เพื่่อ� การกิินอยู่ใ�่ นครััวเรืือน C3.หวาย* ชื่่�อพืืช หวาย (Rattan palm) ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ Calamus sp. เดืือนที่่�ปลููก/เก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิติ • ให้้ผลผลิิตในปีีที่่� 2 • เก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิิตเดืือนพฤษภาคม-กรกฎาคม พันั ธุ์ท�์ ี่�น่ ิยิ มปลูกู 1.หวายไส้ไ้ ก่่หรือื หวายขม 2.หวายเขีียว 3.หวายหนามขาวหรืือหวายหม่่น 4.หวายหมีีหรืือหวายฮวก 5.หวายหลวง 6.หวายหนามเกี้้ย� ว 7.หวายหนามล้อ้ ม 8.หวายตูนู 9.หวายติ้้ว� ดีดี 10.หวายน้ำ�ำ� ผึ้ง้� 11.หวายหางหนูู 12.หวายฝาด หวายหนามคำ�ำ หรือื หวายบุ่�น 13.หวายสกล หรืือหวายดง 14.หวายเครืือ หน่ว่ ยงาน/บริิษัทั ที่่�รัับซื้้�อ • กลุ่่�มวิิสาหกิจิ ผู้้�ส่่งออก เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดปานกลาง (ร้้อยละ 40-60) 200-1,000 จากระดับั น้ำำ�� ทะเล ดิินร่ว่ นปนทราย 20-27 ํ C 650-1,000 มิลิ ลิิเมตร/ปีี พืชื ปลููกร่่วมกัับป่า่ 106

พืชและสตั วเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวดั น�่ น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่�่ C3 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ หวายในจงั หวัด้น่าน 107

กลุ่�่ม C = พืชื เพื่่�อการกิินอยู่�่ในครััวเรืือน C4.ขมิ้้�นชััน* ชื่อ่� พืชื ขมิ้้น� ชััน (Turmeric) ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ Curcuma Longa Linn. เดืือนที่ป�่ ลูกู /เก็บ็ เกี่ย่� วผลผลิติ • ให้ผ้ ลผลิิตในปีีที่่� 1 • ปลูกู ปลายเดืือนเมษายน-พฤษภาคม • เก็็บเกี่่ย� วผลผลิิตปลายเดืือนธัันวาคม-มกราคม แหล่่งพันั ธุ์์� • ขมิ้้�นชันั พันั ธุ์์�ตรังั 1 เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดปานกลาง-แดดจััด 450-900 จากระดัับน้ำำ��ทะเล ดินิ ร่่วน หรือื ดินิ ร่่วนปนทราย 25-35 ํ C > 1,000 มิิลลิิเมตร/ปีี พืชื ปลููกร่่วมกัับป่า่ 108

พชื และสตั วเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C4 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตขมนิ� ชนั ในจังหวดั ้นา่ น 109

กลุ่่�ม C = พืืชเพื่่อ� การกินิ อยู่ใ�่ นครััวเรืือน ชื่่�อพืืช C5.สะเดา* ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ ช่่วงเก็็บเกี่�ย่ วผลผลิติ สะเดา (Neem) Azadirachta indica A. Juss. • ให้ผ้ ลผลิิตในปีที ี่่� 2 พันั ธุ์์ท� ี่่�นิยิ มปลููก • ออกดอกระหว่า่ งเดืือนธันั วาคม-มีีนาคม • ผลสุุกเดืือนมีีนาคม-มิิถุุนายน • พันั ธุ์์�สะเดาหวายพื้้�นบ้้าน พัันธุ์ส์� ะเดามัันทวายยอด เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจััด-แดดปานกลาง 50-500 เมตร จากระดัับน้ำ�ำ�ทะเล ดินิ ลููกรััง น้ำ��ำ ไม่่ท่ว่ มขังั ไม่่แฉะมาก 15-44 ํ C 450-1,150 มิลิ ลิิเมตร/ปีี พืชื ปลููกร่่วมกับั ป่า่ 110

พชื และสตั วเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวัดน�่ น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่่� C5 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ สะเด้าในจงั หวดั ้นา่ น 111

กลุ่�่ม C = พืชื เพื่่อ� การกิินอยู่ใ่� นครัวั เรืือน C6.ตะไคร้้ ชื่่�อพืชื ตะไคร้้ (Lemongrass) ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ Cymbopogon citratus. เดืือนที่่ป� ลููก/เก็บ็ เกี่�ย่ วผลผลิติ • ปลููกเดือื นเมษายน-พฤษภาคม • เก็็บเกี่่ย� วผลผลิิต เดืือนตุลุ าคมเป็น็ ต้น้ ไป แหล่่งพันั ธุ์์� • วิิสาหกิิจสมุุนไพร อ.พร้้าว จ.เชียี งใหม่่ หน่ว่ ยงาน/บริษิ ััท ที่ร�่ ัับซื้อ�้ • วิิสาหกิจิ ชุมุ ชนชีีววิถิ ีีตำ�ำ บลน้ำ��ำ เกี๋๋�ยน ต.น้ำ��ำ เกี๋๋ย� น อ.ภูเู พียี ง จ.น่่าน • บ้้านผาหลักั ต.ยอด อ.สองแคว จ.น่า่ น • วิสิ าหกิจิ ชุุมชนกลุ่ม่� สมุนุ ไพรบ้้านฝายมููล ต.ป่า่ คา อ.ท่า่ วังั ผา จ.น่่าน เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจัดั ≤ 500 เมตร จากระดับั น้ำ�ำ�ทะเล ดิินร่ว่ นซุยุ 23-30 ํ C > 1,000 มิลิ ลิิเมตร/ปีี 112

พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C6 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตตะไคร้ใ้ นจังหวดั ้น่าน 113

กลุ่ม�่ C = พืชื เพื่่อ� การกินิ อยู่�ใ่ นครัวั เรืือน C7.ชะอม ชื่อ�่ พืืช ชะอม (Climbing wattle) ชื่อ่� วิทิ ยาศาสตร์์ Acacia pennata (L.) Willd. เดืือนที่ป่� ลููก/เก็็บเกี่ย�่ วผลผลิิต • ให้้ผลผลิิตในเดือื นที่่� 3-4 • ปลูกู ช่่วงฤดูฝู น เดืือนเมษายน • เริ่�มเก็็บเกี่่ย� วผลผลิิตเดืือนกรกฎาคม-สิิงหาคม เป็น็ ต้้นไป พัันธุ์ท�์ ี่่�นิิยมปลููก • พัันธุ์์ช� ะอมพื้้�นเมืือง พันั ธุ์์�ชะอมไร้้หนาม เงื่ �อนไขทางกายภาพ แดดจัดั ≤ 750 จากระดัับน้ำ��ำ ทะเล เติบิ โตได้้ดีใี นทุุกสภาพดินิ 22-35 ํ C 650 มิิลลิิเมตร/ปีี 114

พืชและสัตว์เศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวัดน�่ น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่�่ C7 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ ชะอมในจังหวัด้นา่ น 115

กลุ่ม�่ C = พืืชเพื่่�อการกิินอยู่ใ่� นครัวั เรือื น C8.แค* ชื่�่อพืชื แค (Sesbania grandiflora) ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ Sesbania grandiflora. ช่่วงเก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิต • ให้้ผลผลิิตในเดืือนที่่� 5 • ออกดอกตลอดปีี พัันธุ์ท์� ี่น�่ ิยิ มปลูกู • พันั ธุ์์�แคขาว พันั ธุ์�แ์ คแดง เงื่ �อนไขทางกายภาพ แดดจัดั -แดดปานกลาง ≤ 1,300 จากระดับั น้ำำ��ทะเล ดิินเหนียี ว ดินิ ร่่วนระบายน้ำ��ำ ดีี 22-32 ํ C 850 มิลิ ลิิเมตร/ปีี พืชื ปลููกร่่วมกัับป่่า 116

พืชและสัตวเ์ ศรษฐกิจส�ำ คัญของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C8 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ แคในจงั หวัด้น่าน 117

กลุ่ม�่ C = พืืชเพื่่อ� การกิินอยู่�ใ่ นครัวั เรือื น ชื่�่อพืืช C9.หััวบุุก* ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ ช่่วงเก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิิต หัวั บุุก (Konjac) Amorphophallus konjac K.Koch. • ให้ผ้ ลผลิิตในปีที ี่่� 2 • เก็บ็ เกี่่�ยวหรือื ขุุดช่่วงเดือื นตุุลาคม-พฤศจิกิ ายน เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดน้้อย ≤ 600 เมตร จากระดับั น้ำำ��ทะเล ดิินร่่วนทราย เป็น็ พืชื เจริิญเติิบโต ในสภาพป่า่ สภาพดินิ กรด 25-35 ํ C > 1,200 มิิลลิิเมตร/ปีี พืืชปลูกู ร่่วมกับั ป่า่ 118

พชื และสตั วเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจงั หวัดน�่ น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่่� C9 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ หัวบกุ ในจงั หวดั ้นา่ น 119

กลุ่�ม่ C = พืชื เพื่่อ� การกิินอยู่่�ในครัวั เรือื น C10.ข้้าวนา ชื่อ�่ พืชื ข้า้ วนา (Rice) ชื่�อ่ วิทิ ยาศาสตร์์ Oryza sativa L. เดืือนที่่ป� ลูกู /เก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิต • ปลูกู ในช่ว่ งเดือื นพฤษภาคม • เก็็บเกี่่ย� วผลผลิิตในช่่วงเดือื นสิิงหาคม แหล่่งพัันธุ์์� • คณะวิิทยาศาสตร์์ มหาวิิทยาลัยั แม่่โจ้้ หน่่วยงาน/บริษิ ัทั ที่ร�่ ัับซื้อ้� • กลุ่ม�่ วิสิ าหกิิจชุมุ ชนแปรรูปู ข้า้ วและผลไม้้ ต.บ่อ่ แก้้ว อ.นาหมื่่น� จ.น่่าน เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจััด ≤ 700 เมตร จากระดัับน้ำ��ำ ทะเล ดิินเหนีียว 25-33 ํ C 2,000 มิิลลิิเมตร/ปีี 120

พชื และสตั วเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C10 ต้นที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ ขา้ วนาในจงั หวดั ้นา่ น 121

กลุ่ม่� C = พืชื เพื่่�อการกินิ อยู่�่ในครััวเรือื น C11.ข้้าวไร่่ ชื่อ่� พืชื ข้า้ วไร่่ (Rice) ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ Oryza sativa L. เดืือนที่�่ปลููก/เก็็บเกี่�่ยวผลผลิติ • ปลูกู ในช่่วงเดือื นพฤษภาคม-มิถิ ุุนายน • เก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิตในช่ว่ งเดืือนพฤศจิิกายน-มกราคม พัันธุ์์�ข้า้ วไร่่ • ซิวิ แม่จ่ ันั ความสูงู จากระดับั น้ำ�ำ� ทะเล ไม่เ่ กินิ 1,000 เมตร • อาร์์ 258 ความสูงู จากระดับั น้ำำ�� ทะเล ไม่่เกิิน 1,000 เมตร • เจ้้าฮ่่อ ความสููงจากระดัับน้ำ�ำ� ทะเล ไม่่เกิิน 1,000 เมตร • ขาวโปร่่งไคร้้ ความสูงู จากระดัับน้ำำ�� ทะเล 800-1,250 เมตร • น้ำ�ำ� รูู ความสูงู จากระดัับน้ำำ�� ทะเล 1,000-1,400 เมตร • กู้้�เมือื งหลวง ความสูงู จากระดับั น้ำำ��ทะเล ไม่เ่ กินิ 1,000 เมตร • ดอกพะยอม ความสูงู จาก ระดับั น้ำ��ำ ทะเล ไม่่เกิิน 1,000 เมตร แหล่่งพัันธุ์�์ • คณะวิิทยาศาสตร์์ มหาวิิทยาลัยั แม่่โจ้้ หน่ว่ ยงาน/บริษิ ััท ที่่�รัับซื้้�อ • กลุ่�ม่ วิิสาหกิจิ ชุุมชนแปรรูปู ข้้าวและผลไม้้ ต.บ่่อแก้ว้ อ.นาหมื่่น� เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจััด ≥ 700 เมตร จากระดัับน้ำ�ำ�ทะเล ดินิ เหนีียว 25-35 ํ C 875 มิลิ ลิิเมตร/ปีี 122

พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คญั ของจังหวดั น�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C11 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตข้าวไร้ใ่ นจงั หวัด้น่าน 123

กลุ่ม่� C = พืืชเพื่่�อการกิินอยู่่ใ� นครััวเรือื น C12.งาขี้้�ม้้อน ชื่่�อพืชื งาขี้้ม� ้อ้ น (Perilla seed) ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ Perillafrutescens (L.) Britton. เดืือนที่ป่� ลูกู /เก็บ็ เกี่�ย่ วผลผลิิต • ปลูกู เดือื นกรกฎาคม-สิิงหาคม • เก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิตเดืือนพฤศจิิกายน-ธันั วาคม เงื่อ� นไขทางกายภาพ แดดจัดั 300-1,000 เมตร จากระดับั น้ำำ��ทะเล ดิินร่่วนปนทราย หรือื ดินิ ปนทราย ที่่ร� ะบายน้ำ�ำ� ดีี และสภาพดินิ ร่ว่ นซุยุ 27-37 ํ C 1,000-1,500 มิิลลิิเมตร/ปีี 124

พชื และสัตว์เศรษฐกจิ ส�ำ คัญของจงั หวัดน�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่�่ C12 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตงาขม่� อ้ นในจังหวัด้นา่ น 125

กลุ่�ม่ D = สััตว์เ์ พื่่อ� เสริมิ รายได้แ้ ละการกินิ อยู่�่ D1.แพะ ชื่่�อ แพะ (goat) ชื่�่อวิิทยาศาสตร์์ Capra aegagrus hircus ระยะเวลาเก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิิต • ประมาณ 4 เดืือน พัันธุ์์� • พัันธุ์�์บอร์์ (Boer) พันั ธุ์์�พื้�นเมือื ง แหล่่งพันั ธุ์์� • กลุ่ม�่ วิิสาหกิิจผู้�เลี้้�ยงแพะบ้้านสันั เจริิญ อ.เวีียงสา หน่ว่ ยงาน/บริิษัทั ที่่ร� ับั ซื้�้อ • ผู้้�ประกอบการจัังหวััดเพชรบูรู ณ์์ • ผู้้�ประกอบการส่่งออกไปประเทศเวีียดนาม ความต้้องการอาหารหยาบ • หญ้้าเนเปียี ร์์ และเศษพืชื ผลเกษตรอื่่�นๆ ที่่�ผลิิตได้้ในพื้้น� ที่่� พื้้�นที่�่ (ความหนาแน่่น) • 1 ตารางเมตร/ตััว 126

ตาร้างที่�่ D1 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตแพืะเน่�อในจงั หวัด้นา่ น พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คัญของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด 127

กลุ่�ม่ D = สัตั ว์์เพื่อ่� เสริิมรายได้แ้ ละการกินิ อยู่่� D2.ผึ้�้ง* ชื่อ�่ ผึ้้�ง (bee) ชื่�่อวิทิ ยาศาสตร์์ Apis sp. ระยะเวลาเก็็บเกี่ย�่ วผลผลิิต • ผึ้ง�้ จะให้น้ ้ำำ��หวาน 3-4 เดือื น ต่่อการเก็บ็ น้ำ��ำ ผึ้�้ง 1 ครั้ง� น้ำ�ำ� ผึ้ง�้ ที่่ด� ีี และมีีคุณุ ภาพ คือื น้ำำ�� ผึ้�้งเดือื น 5 พัันธุ์์� • ผึ้้�งโพรง หน่่วยงาน/บริิษัทั ที่่�รัับซื้�้อ • วิสิ าหกิจิ ชุมุ ชนกลุ่่�มพััฒนาการเลี้้ย� งผึ้้�งน้ำ�ำ�ปั้้�ว สถานที่่�ตั้้�งรัังผึ้�้ง • ต้้องไม่ม่ ีกี ารพ่่านสารเคมีจี ำ�ำ กััดศััตรููพืืช ในระยะดอกไม้้บาน ดอกไม้ท้ ี่�่ให้้น้ำ�ำ� หวานแก่่ผึ้�ง้ • ดอกลำำ�ไย ดอกลิ้�น้ จี่่� ดอกทานตะวันั ดอกสาบเสือื (เสือื หมอบ) ดอกส้ม้ (ส้้มจุกุ ส้้มเกลี้้�ยง ส้้มเขีียวหวาน ส้้มโอ มะนาว) ดอกมะกอกน้ำ��ำ ดอกงิ้ว� (งิ้ว� ขาว งิ้้ว� แดง) ดอกนุ่�น ดอกแคฝรั่ง� ดอกยูคู าลิิปตััส ยางพารา (ต่อ่ มตาใบอ่อ่ นยางพารา) ยาง ดอกพะยอม ดอกรัักป่า่ ดอกกาแฟ ดอกงา ดอกถั่ว่� เหลืือง ดอกสตรอเบอรี่่� ดอกแพงพวยน้ำ�ำ� ดอกฉำำ�ฉา ดอกมะพร้า้ ว ดอกหญ้้างวงช้า้ ง ฯลฯ เงื่ �อนไขทางกายภาพ 25-30 ํ C ไม่่เกินิ 24 กิโิ ลเมตร/ชั่�วโมง (หากเกินิ กว่า่ นี้้� ผึ้ง้� จะไม่่ออกหาอาหาร) สัตั ว์์อยู่่�ร่่วมกับั ป่า่ 128

พืชและสตั วเ์ ศรษฐกิจส�ำ คัญของจังหวดั น่�น. . .ท�งเลือกและท�งรอด ตาร้างที่่� D2 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ ผ้�งในจงั หวัด้นา่ น 129

กลุ่่ม� D = สััตว์เ์ พื่อ่� เสริิมรายได้้และการกินิ อยู่�่ D3.กระบืือ ชื่�อ่ กระบือื (buffalo) ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ Bubalus bubalis ระยะเวลาเก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิติ • เมื่่�อกระบือื มีีอายุุ 2 ปี ี ขึ้้�นไป (น้ำ�ำ� หนััก 400 กก./ตัวั ) พันั ธุ์์� • ควายสายพันั ธุ์์�น้ำ��ว้า้ (เป็น็ ชนิดิ ควายปลักั (swamp buffalo) ซึ่่�งเป็็นควายพื้้�นเมืืองประจำ�ำ ถิ่่น� ของจังั หวัดั น่า่ น) แหล่่งพัันธุ์์�และหน่ว่ ยงาน/บริิษัทั ที่่�รับั ซื้้�อ • ตลาดนััดโค-กระบืือ ได้แ้ ก่่ ตลาดนัดั โค-กระบืือหนองเต่่า ตลาดนััดโค-กระบืือ ตำ�ำ บลน้ำ�ำ� ปั๊๊ว� ตลาดนัดั โค-กระบือื ไหล่น่ ่า่ น ตลาดนััดโค-กระบือื อำำ�เภอปัวั • เกษตรกรเครือื ข่า่ ย ความต้้องการอาหารหยาบ • หญ้า้ เนเปีียร์์ ฟาง ต้้น/ฝัักสดข้้าวโพด ฟัักทอง มันั สำ�ำ ปะหลังั 130

ตาร้างที �่่ D3 ้ตนที ุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ ิ่ตกร้ะบ่อใน ัจงหวัด้ ่นาน พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คัญของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด 131

กลุ่�่ม D = สัตั ว์์เพื่�อ่ เสริิมรายได้้และการกิินอยู่่� D4.ไก่่พื้้�นเมืือง ชื่อ�่ ไก่พ่ ื้้น� เมืือง (Native chicken) ชื่่�อวิทิ ยาศาสตร์์ Gallus gallus ระยะเวลาเก็บ็ เกี่่�ยวผลผลิิต • ระยะเวลาการขุนุ ประมาณ 80-85 วันั พัันธุ์์� • พัันธุ์์�ประดู่�หางดำ�ำ แหล่่งพันั ธุ์์� • กลุ่ม่� วิสิ าหกิจิ ชุมุ ชนผู้�เลี้้ย� งไก่พ่ ื้้น� เมือื ง (ประดู่�หางดำ�ำ ) อ.ทุ่�งช้า้ ง • กลุ่ม�่ วิสิ าหกิิจไก่่พื้้น� เมือื ง อ.แม่จ่ ริมิ • กลุ่่ม� วิิสาหกิิจไก่ป่ ระดู่�หางดำำ�บ้้านป่า่ คา อ.ท่า่ วัังผา • กลุ่ม่� วิสิ าหกิจิ ชุมุ ชนผู้�เลี้้ย� งไก่พ่ ื้้น� เมือื ง (ประดู่�หางดำ�ำ ) อ.ทุ่�งช้า้ ง หน่ว่ ยงาน/บริิษัทั ที่่�รัับซื้้�อ • กลุ่�่มวิสิ าหกิิจไก่พ่ ื้้น� เมือื ง อ.แม่่จริิม • กลุ่ม่� วิสิ าหกิจิ ไก่ป่ ระดู่�หางดำำ�บ้้านป่า่ คา อ.ท่่าวังั ผา เพื่่อ� แปรรูปู และทำำ�การตลาดท้อ้ งถิ่่�น ความต้อ้ งการอาหารหยาบ • ข้า้ วโพด มัันสำำ�ปะหลััง ปลายข้้าว รำ�� หญ้้าเนเปีียร์์ ฟัักทอง มันั สำ�ำ ปะหลังั พื้้�นที่่� (ความหนาแน่น่ ) • การเลี้้ย� งไก่่พ่่อแม่พ่ ัันธุ์์� 0.5 ตารางเมตร/ตัวั • การเลี้้ย� งไก่ข่ ุุน 0.1 ตารางเมตร/ตัวั 132

ตาร้างที่�่ D4 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ ไกพ่ ืื�นเมอ่ งพื่อแมพ่ ืันธุ์์เุ พื�อื ผลุ่ิตลุ่กู ไก่ด้ว้ ยเที่คโนโลุ่ยต่ ้ฟ่ ˜กในจงั หวัด้นา่ น พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คัญของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด 133

กลุ่่ม� D = สัตั ว์์เพื่่�อเสริมิ รายได้้และการกินิ อยู่่� D5.โคขุุน ชื่อ�่ โคขุุน (fattening cattle) ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ Bos taurus ระยะเวลาเก็็บเกี่ย�่ วผลผลิิต • ใช้ร้ ะยะเวลาขุุนประมาณ 10-12 เดือื น พันั ธุ์์� • พันั ธุ์�์ชาร์์โรเล่ส่ ์์ แหล่่งพัันธุ์์� • สหกรณ์์ผู้�เลี้้�ยงโคขุุนในเขตปฏิริ ูปู ที่่�ดิินปางศิิลาทอง จำำ�กััด หน่ว่ ยงาน/บริิษัทั ที่ร�่ ับั ซื้อ�้ • สหกรณ์เ์ ครือื ข่่ายโคเนื้้อ� จำ�ำ กัดั (Max Beef) ความต้อ้ งการอาหารหยาบ • หญ้า้ เนเปีียร์์ ฟาง ต้้น/ฝักั สดข้า้ วโพด ฟักั ทอง มันั สำ�ำ ปะหลังั พื้้น� ที่่� (ความหนาแน่น่ ) • พื้้�นที่่�คอก 8 ตารางเมตร/ตัวั • พื้้น� ที่่แ� ปลงหญ้้า 1-2 ไร่่/ตัวั 134

พชื และสัตว์เศรษฐกิจสำ�คัญของจังหวัดน�่ น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่่� D5 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ โคขนุ ลุ่กู ผสมเลุ่อ� ด้ยโุ ร้ปในจงั หวดั ้นา่ น 135

กลุ่่�ม D = สััตว์์เพื่่�อเสริิมรายได้แ้ ละการกิินอยู่�่ D6.โคพื้้�นเมืือง* ชื่�อ่ โคพื้้น� เมือื ง (native cattle) ชื่่อ� วิทิ ยาศาสตร์์ Bos Taurus L. ระยะเวลาเก็็บเกี่�ย่ วผลผลิิต • เมื่่อ� โคมีอี ายุุ 2 ปีี ขึ้�้นไป (น้ำ�ำ� หนััก 300 กก./ตัวั ) พันั ธุ์์� • พัันธุ์์�พื้�นเมือื ง แหล่่งพัันธุ์�์ และหน่่วยงาน/บริิษัทั ที่�่รัับซื้�้อ • ตลาดนัดั โค-กระบือื ได้้แก่่ ตลาดนััดโค-กระบือื หนองเต่า่ ตลาดนััดโค-กระบือื ตำ�ำ บลน้ำำ��ปั๊๊�ว ตลาดนััดโค-กระบือื ไหล่่น่า่ น ตลาดนัดั โค-กระบืืออำ�ำ เภอปัวั • เกษตรกรเครือื ข่า่ ย ความต้อ้ งการอาหารหยาบ • หญ้า้ เนเปียี ร์์ ฟาง ต้น้ /ฝัักสดข้้าวโพด ฟัักทอง มัันสำ�ำ ปะหลังั เงื่ �อนไขทางกายภาพ สัตั ว์์อยู่่�ร่่วมกับั ป่่า 136

ตาร้างที่�่ D6 ตน้ ที่นุ ผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ติ โคพื�นื เม่องในจงั หวดั ้นา่ น พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ ส�ำ คัญของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด 137

กลุ่ม�่ D = สัตั ว์์เพื่่อ� เสริมิ รายได้แ้ ละการกิินอยู่่� D7.หมููดำำ� (สามสายพัันธุ์�์) ชื่่อ� หมููดำำ� (สามสายพัันธุ์์�) ชื่�อ่ วิิทยาศาสตร์์ Sus scrofa domesticus ระยะเวลาเก็บ็ เกี่ย�่ วผลผลิติ • ระยะเวลาเลี้้�ยงหมูดู ำำ�ประมาณ 6 เดือื น พันั ธุ์์� • พันั ธุ์์ห� มูดู ำ�ำ เชียี งใหม่่ (ลูกู ผสมพัันธุ์เ�์ ปีียแตรง พื้้น� เมืือง ดููร็อ็ ค เจอร์์ซี่่� และเหมยซาน) แหล่่งพัันธุ์์� • ศูนู ย์ว์ ิิจััยและบำำ�รุงุ พันั ธุ์์�สัตั ว์เ์ ชีียงใหม่่ • มหาวิทิ ยาลัยั เทคโนโลยีรี าชมงคลล้้านนา หน่่วยงาน/บริิษัทั ที่่�รัับซื้้�อ • ผู้�รวบรวมในท้อ้ งถิ่่�น ทำำ�การฆ่า่ ชำ�ำ แหละ ตัดั แต่่งแล้ว้ ขนส่่งไป จำำ�หน่า่ ยที่่ก� รุุงเทพมหานครซึ่่�งเป็น็ ตลาดระดัับบน (ตลาด premium) ความต้อ้ งการอาหารหยาบ • เศษพืชื ผััก หยวบกล้ว้ ย ข้้าวโพด พื้้�นที่�่ (ความหนาแน่น่ ) • พ่่อพันั ธุ์์� 4-8 ตารางเมตร/ตััว • แม่พ่ ัันธุ์์�ท้้องว่่าง 1.2-1.5 ตารางเมตร/ตัวั • แม่พ่ ัันธุ์์�ตั้�งท้้อง 1.2-3 ตารางเมตร/ตัวั • คอกคลอดและแม่่เลี้้ย� งลูกู 3-4 ตารางเมตร/ตััว • หมูขู ุนุ -พื้้น� คอนกรีีต 1.2-1.5 ตารางเมตร/ตัวั • หมูขู ุุน-พื้้น� แสล็็ต 1.0 ตารางเมตร/ตัวั 138

พืชและสตั วเ์ ศรษฐกิจสำ�คัญของจังหวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่่� D7 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตหมด่ ้าำ สามสายพืนั ธุ์ุ์ในจงั หวดั ้น่าน 139

กลุ่�่ม D = สัตั ว์์เพื่่�อเสริิมรายได้้และการกินิ อยู่่� D8.กบ ชื่�อ่ กบ (frog) ชื่อ�่ วิทิ ยาศาสตร์์ Rana sp. ระยะเวลาเก็็บเกี่�่ยวผลผลิติ • 3 เดืือน จึงึ สามารถจำ�ำ หน่า่ ยได้้ (ขนาด 5 ตััว/กก.) พันั ธุ์์� • กบนา แหล่่งพัันธุ์ �์ • ภููริทิ ััศน์์ ฟาร์์ม อ.บ้้านหลวง จ.น่่าน หน่่วยงาน/บริษิ ัทั ที่่�รับั ซื้้อ� • ผู้้�รวบรวมในท้้องถิ่่น� เพื่่อ� ทำ�ำ การตลาดท้้องถิ่่�น พื้้�นที่�่ (ความหนาแน่น่ ) • พ่อ่ แม่พ่ ันั ธุ์์� 50-80 ตััว/ตารางเมตร • กบรุ่�น หรืือกบเนื้้อ� 50-100 ตััว/ตารางเมตร • ลููกอ๊อ๊ ด 1,000-1,500 ตัวั /ตารางเมตร เงื่ �อนไขทางกายภาพ 25-27 ํ C 6.5-8.5 มากกว่่า 5 ppm 140

พชื และสตั วเ์ ศรษฐกิจสำ�คญั ของจงั หวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่่� D8 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตกบในกร้ะชงั บกในจังหวัด้นา่ น 141

กลุ่�่ม D = สัตั ว์เ์ พื่�อ่ เสริมิ รายได้้และการกินิ อยู่�่ D9.ปลาดุุก ชื่�อ่ ปลาดุกุ (catfish) ชื่อ�่ วิิทยาศาสตร์์ Clariidae ระยะเวลาเก็็บเกี่ย�่ วผลผลิติ • การเลี้้�ยงปลาดุุกขุนุ ใช้้ระยะเวลา 75-90 วััน จึึงสามารถจำ�ำ หน่า่ ยได้้ (ขนาด 5 ตัวั /กก.) พัันธุ์์� • ปลาดุกุ บิ๊๊�กอุุย ปลาดุุกรััสเซียี แหล่่งพันั ธุ์์� • ฟาร์์มบ้า้ นเฮา (ฟาร์์มนายวีีรชน รัตั นกานนท์์ บ้า้ นฝายมูลู ตำ�ำ บลป่่าคา อำ�ำ เภอท่่าวัังผา) • ร้า้ นจำ�ำ หน่า่ ยพันั ธุ์์�ปลาในจัังหวััด ได้้แก่่ ร้า้ นองุ่�นพันั ธุ์ป์� ลา บ้้านดอนน้ำำ��ครก ต.กองควาย อ.ภูเู พีียง /ร้้านนครพันั ธุ์ป�์ ลา ต.วรนคร อ.ปัวั /ดอนพัันธุ์�์ปลา อ.ท่่าวังั ผา • สำ�ำ นัักงานประมงจัังหวััดน่า่ น หน่่วยงาน/บริษิ ัทั ที่่ร� ัับซื้้�อ • ผู้�รวบรวมในท้้องถิ่่�น เพื่่�อทำ�ำ การตลาดท้้องถิ่่น� พื้้น� ที่่� (ความหนาแน่น่ ) • 40-100 ตัวั /ตารางเมตร เงื่ �อนไขทางกายภาพ 24 ํ C 6.5-8.5 มากกว่่า 5 ppm 142

พชื และสัตวเ์ ศรษฐกจิ สำ�คญั ของจังหวดั น่�น. . .ท�งเลอื กและท�งรอด ตาร้างที่่� D9 ต้นทีุ่นผลุ่ตอบแที่นการ้ผลุ่ิตปลุ่าด้กุ ในกร้ะชงั บกในจงั หวดั ้นา่ น 143

พชื และสัตว์เศรษฐกิจส�ำ คญั ของจงั หวัดน่าน...ทางเลือกและทางรอด สารบััญ พืืช สัั ตว์์ กระถิินเทพา* 96 พริิกหวาน 8 กบ 140 กระเทียี ม 90 ฟัักทอง 48 กระบือื 130 กฤษณา* 92 ฟักั ทองพื้้�นเมือื ง 74 ไก่พ่ ื้้�นเมือื ง 132 กล้้วยน้ำ��ำ ว้า้ 64 มะเกี๋๋ย� ง* 88 โคขุุน 134 กััญชง 18 มะขาม 52 โคพื้้น� เมืือง* 136 กาแฟ* 32 มะขามป้อ้ ม* 82 ปลาดุุก 142 โกโก้*้ 26 มะแขว่่น* 68 ผึ้้ง� * 128 ขมิ้้�นชันั * 108 มะคาเดเมีีย 38 แพะ 126 ข่่า 104 มะนาว 24 หมูดู ำ�ำ (สามสายพันั ธุ์)�์ 138 ข้้าวนา 120 มะไฟจีีน 50 ข้้าวไร่่ 122 มะม่ว่ งแก้้ว 80 ขิิง 14 มะม่ว่ งน้ำ��ำ ดอกไม้้ 58 แค* 116 มะม่่วงหิมิ พานต์์ 40 งาขี้้ม� ้้อน 124 มะละกอฮอลแลนด์์ 56 เงาะ 60 ยาสูบู 54 ชะอม 114 ลองกอง 66 ตะไคร้้ 112 ลางสาด 84 ต๋๋าว* 98 ลำำ�ไย 76 ถั่ว�่ เหลือื ง 78 ลิ้น้� จี่่� 100 ทุุเรีียน 22 สตรอเบอรี่�่ 16 ใบชา (เมี่่�ยง)* 72 ส้ม้ เขียี วหวาน 70 ใบหมี่่*� 86 สะเดา* 110 ปาล์ม์ น้ำ�ำ� มััน 42 สักั * 94 ผัักหวานป่า่ * 62 เสาวรส 10 เผืือก 46 หม่่อน 34 ไผ่ซ่ างหม่่น* 30 หวาย* 106 ไผ่่ยักั ษ์์* 36 หัวั บุุก* 118 ไผ่ร่ วก* 44 อะโวคาโด้้ 28 พริกิ ไทยดำำ� 20 อิินทผาลััม 12 พริิกสวน 102 หมายเหตุุ : *พืชื ที่�ป่ ลูกู ร่ว่ มกัับป่า่ ได้้

สํานักงานการวจิ ยั แหง่ ชาติ แผนงานยุทธศาสตรเ์ ปา้ หมาย (Spearhead) ด้านสังคม คนไทย 4.0 www.khonthai4-0.net Facebook: คนไทย 4.0 หน่วยบรหิ ารจดั การและส่งมอบผลลัพธ์ (ODU) แผนงานคนไทย 4.0 คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม่ เลขที่ 239 ถ.หว้ ยแก้ว ต.สุเทพ อ.เมอื ง จ.เชยี งใหม่ 50200 E-mail: [email protected]