Vật lí 7

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t◊o Vò Quang (Tæng Chñ biªn) NguyÔn §øc Th©m (Chñ biªn) §oµn Duy Hinh NguyÔn Ph√¬ng Hång VÜT Lê 7 (T∏i b∂n l«n th¯ m≠Íi mÈt) Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

C¸C K˙ HIÖU DïNG TRONG S¸CH Thu thËp th«ng tin (quan s¸t tù nhiªn, th˙ nghiÖm, tiÕn hµnh th˙ nghiÖm, vËn dông vèn kinh nghiÖm, th«ng b¸o cña gi¸o viªn ...). Xö l˙ th«ng tin (so s¸nh, ph©n t˙ch, kh¸i qu¸t ho¸, nªu dù ®o¸n (gi¶ thuyÕt), tiÕn hµnh th˙ nghiÖm kiÓm tra, rót ra kÕt luËn...). VËn dông. C C©u hái. C * C©u hái, bµi tËp khã. Ch˚u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ t˚ch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc ngıT ng« trÇn ¸i Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp gS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : phïng thanh huyÒn - Vò thanh mai Biªn tËp t¸i b¶n : ®ç th˚ b˙ch liªn Biªn tËp mÜ thuËt : ph◊m ngäc tíi Tr˘nh bµy b˘a vµ minh ho◊ : t◊ thanh tïng Söa b¶n in : ®ç th˚ b˙ch liªn ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo. 01-2014/CXB/218-1062/GD M· sè : 2H705T4

ch√¬ng 1 QUANG HñC Khi nµo ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng ? Khi nµo ta nh˘n thÊy mét vËt ? ¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng nµo ? ¸nh s¸ng gÆp g√¬ng ph⁄ng ®æi h√íng nh√ thÕ nµo ? ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng cã t˙nh chÊt g˘ ? ¶nh nh◊n th†y ®√îc trong g√¬ng cÇu låi hay g√¬ng cÇu lâm cã gièng nh√ ¶nh trong g√¬ng ph⁄ng kh«ng ? 3

Bµi 1 NHÜN BI⁄T ÉNH SÉNG - NGU¤N SÉNG VÄ VÜT SÉNG - Thanh ®è H¶i : §Æt mét c¸i ®Ìn pin nªm H˘nh 1.1 ngang tr√íc mflt sao cho kh«ng nh˘n thÊy bãng ®Ìn. BÊm c«ng tflc bËt ®Ìn pin, mflt ta cã nh˘n thÊy ¸nh s¸ng trùc tiÕp tõ ®Ìn ph¸t ra kh«ng ? V˘ sao ? (h˘nh 1.1). - H¶i : TÊt nhiªn lµ nh˘n thÊy v˘ ®Ìn pin ®· bËt s¸ng. - Thanh c·i : §Ìn kh«ng chiÕu th⁄ng vµo mflt lµm sao mµ nh˘n thÊy ®√îc ! B◊n nµo ®óng ? I - NhËn biÕt ¸nh s¸ng Quan s¸t vµ th˙ nghiÖm C1 Trong nh÷ng tr√êng hîp mflt ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng, Tõ nh÷ng th˙ nghiÖm hoÆc quan s¸t hµng cã ®iÒu kiÖn g˘ gièng nhau ? ngµy sau ®©y, tr√êng hîp nµo mflt ta nhËn biÕt ®√îc cã ¸nh s¸ng ? KÕt luËn 1. Ban ®ªm, ®øng trong phßng cã cöa gç ®ãng Mflt ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng khi k˙n, kh«ng bËt ®Ìn, më mflt. cã . . . . . truyÒn vµo mflt ta. 2. Ban ®ªm, ®øng trong phßng ®ãng k˙n cöa, më mflt, bËt ®Ìn. 3. Ban ngµy, ®øng ngoµi trêi, më mflt. 4. Ban ngµy, ®øng ngoµi trêi, më mflt, lÊy tay che k˙n mflt. II - Nh˘n thÊy mét vËt H˘nh 1.2a Th˙ nghiÖm C2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 1.2a,b. M¶nh giÊy trflng d¸n tr™n thµnh mµu ®en b™n trong mÈt hép k˙n. Tr√êng hîp nµo d√íi ®©y ta nh˘n thÊy m¶nh giÊy trflng : a) §Ìn s¸ng (h˘nh 1.2a). b) §Ìn tflt (h˘nh 1.2b). V˘ sao l◊i nh˘n thÊy ? 4

KÕt luËn Ta nh˘n thÊy mét vËt khi cã . . . . . truyÒn vµo mflt ta. III - Nguån s¸ng vµ vËt s¸ng H˘nh 1.2b C3 Trong c¸c th˙ nghiÖm ë h˘nh 1.2a vµ 1.3 ta nh˘n thÊy m¶nh giÊy trflng vµ d©y tãc bãng ®Ìn ph¸t s¸ng v˘ tõ hai vËt ®ã ®Òu cã ¸nh s¸ng ®Õn mflt ta. VËt nµo tù ph¸t ra ¸nh s¸ng, vËt nµo hflt l◊i ¸nh s¸ng do vËt kh¸c chiÕu tíi ? KÕt luËn D©y tãc bãng ®Ìn tù nã . . . . . ¸nh s¸ng khi cã dßng ®iÖn ch◊y qua...... nguån s¸ng. D©y tãc bãng ®Ìn ph¸t s¸ng vµ m¶nh giÊy trflng. . . . . ¸nh s¸ng tõ vËt kh¸c chiÕu vµo nã gäi chung lµ vËt s¸ng. H˘nh 1.3 IV - VËn dông C4 Trong cuéc tranh luËn ®√îc nªu ë phÇn mÎ bµi, b◊n nµo ®óng ? V˘ sao ? C5 Trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 1.1, nÕu ta thflp mét nflm h√¬ng ®Ó cho khãi bay lªn ë ph˙a tr√íc ®Ìn pin, ta sÏ nh˘n thÊy mét vÖt s¸ng tõ ®Ìn ph¸t ra xuyªn qua khãi. Gi¶i th˙ch v˘ sao ? BiÕt r»ng khãi gåm c¸c h◊t nhá li ti bay l¬ löng. Ta nhËn biÕt ®√îc ¸nh s¸ng khi cã ¸nh s¸ng truyÒn vµo mflt ta. Ta nh˘n thÊy mét vËt khi cã ¸nh s¸ng truyÒn tõ vËt ®ã vµo mflt ta. Nguån s¸ng lµ vËt tù nã ph¸t ra ¸nh s¸ng. VËt s¸ng gåm nguån s¸ng vµ nh÷ng vËt hflt l◊i ¸nh s¸ng chiÕu vµo nã. Cã thÓ em ch√a biÕt Ta nh˘n thÊy b«ng hoa mµu ®á v˘ cã ¸nh s¸ng mµu ®á tõ b«ng hoa ®Õn mflt ta. Cã nhiÒu lo◊i ¸nh s¸ng mµu nh√ ®á, vµng, lôc, lam, t˙m v.v... VËt ®en lµ vËt kh«ng tù ph¸t ra ¸nh s¸ng vµ còng kh«ng hflt l◊i ¸nh s¸ng chiÕu vµo nã. Së dÜ ta nhËn ra vËt ®en v˘ nã ®√îc ®Æt bªn c◊nh nh÷ng vËt s¸ng kh¸c. 5

Bµi 2 S# TRUY≈N ÉNH SÉNG H¶i thflc mflc : BËt ®Ìn pin, ta thÊy bãng ®Ìn s¸ng nh√ng kh«ng nh˘n thÊy ®√êng ®i cña ¸nh s¸ng. VËy lµm thÕ nµo ®Ó biÕt ®√îc ¸nh s¸ng tõ ®Ìn ph¸t ra ®· ®i theo ®√êng nµo ®Õn mflt ta ? C¸c em h·y nghÜ c¸ch gióp H¶i gi¶i ®¸p thflc mflc nµy. I - §√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng H˘nh 2.1 H˘nh 2.2 Th˙ nghiÖm Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 2.1. Dïng mét èng rçng ®Ó quan s¸t d©y tãc bãng ®Ìn pin khi ®Ìn s¸ng. H·y cho biÕt dïng èng cong hay th⁄ng sÏ nh˘n thÊy d©y tãc bãng ®Ìn pin ph¸t s¸ng ? C1 ¸nh s¸ng tõ d©y tãc bãng ®Ìn truyÒn trùc tiÕp ®Õn mflt ta theo èng th⁄ng hay èng cong ? C2 H·y bè tr˙ th˙ nghiÖm ®Ó kiÓm tra xem khi kh«ng dïng èng th˘ ¸nh s¸ng cã truyÒn ®i theo ®√êng th⁄ng kh«ng ? §Æt ba tÊm b˘a ®ôc lç (h˘nh 2.2) sao cho mflt nh˘n thÊy d©y tãc bãng ®Ìn pin Æang s¸ng qua c¶ ba lç A, B, C. KiÓm tra xem ba lç A, B, C trªn ba tÊm b˘a vµ bãng ®Ìn cã n»m trªn cïng mét ®√êng th⁄ng kh«ng ? KÕt luËn §√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng trong kh«ng kh˙ lµ ®√êng . . . . . 6

§˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng H˘nh 2.3 KÕt luËn trªn còng ®óng cho c¸c m«i H˘nh 2.4 tr√êng trong suèt vµ ®ång t˙nh kh¸c nh√ thu˚ tinh, n√íc... V˘ thÕ, ta cã thÓ ph¸t biÓu thµnh H˘nh 2.5 ®˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng nh√ sau : 7 Trong m«i tr√êng trong suèt vµ ®ång t˙nh, ¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng th⁄ng. II - Tia s¸ng vµ chïm s¸ng BiÓu diÔn ®√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng Ta quy √íc biÓu diÔn ®√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng b»ng mét ®√êng th⁄ng cã mòi tªn chØ h√íng gäi lµ tia s¸ng. Trªn h˘nh 2.3, ®o◊n th⁄ng cã h√íng SM biÓu diÔn mét tia s¸ng ®i tõ ®Ìn pin ®Õn mflt ta. Dïng mét miÕng b˘a cã khot mét lç nhá ®Ó che tÊm k˙nh cña ®Ìn pin ®· bËt s¸ng. Trªn mµn chfln, ta thu ®√îc mét vÖt s¸ng hÑp gÇn nh√ mét ®√êng th⁄ng (h˘nh 2.4). VÖt s¸ng ®ã cho ta h˘nh ¶nh vÒ ®√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng. Ba lo◊i chïm s¸ng Trong thùc tÕ, ta kh«ng thÓ nh˘n thÊy mét tia s¸ng mµ chØ nh˘n thÊy chïm s¸ng gåm rÊt nhiÒu tia s¸ng hîp thµnh. Mét chïm s¸ng hÑp gÂm nhiÒu tia s¸ng song song cã thÓ coi lµ mét tia s¸ng. Trªn h˘nh 2.5 vÏ ba lo◊i chïm s¸ng th√êng gÆp. Trªn h˘nh, ta chØ vÏ hai tia s¸ng ngoµi cïng cña mçi chïm s¸ng. C3 H·y quan s¸t vµ nªu ®Æc ®iÓm cña mçi lo◊i chïm s¸ng.

a) Chïm s¸ng song song (h˘nh 2.5a) gåm c¸c giao nhau tia s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng. kh«ng giao nhau loe réng ra b) Chïm s¸ng héi tô (h˘nh 2.5b) gåm c¸c tia s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng. c) Chïm s¸ng ph©n k˘ (h˘nh 2.5c) gåm c¸c tia s¸ng . . . . . trªn ®√êng truyÒn cña chóng. III - VËn dông C4 H·y gi∂i Ƹp thflc mflc cña H¶i nªu ra ë phÇn mÎ bµi. C5 Cho ba c¸i kim. H·y cflm ba c¸i kim th⁄ng ®øng trªn mÆt mét tê giÊy ®Ó trªn mÆt bµn. Dïng mflt ngflm ®Ó ®iÒu chØnh cho chóng ®øng th⁄ng hµng (kh«ng ®√îc dïng th√íc th⁄ng). Nãi râ ngflm nh√ thÕ nµo lµ ®√îc vµ gi¶i th˙ch v˘ sao l◊i lµm nh√ thÕ ? §˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng : Trong m«i tr√êng trong suèt vµ ®ång t˙nh, ¸nh s¸ng truyÒn ®i theo ®√êng th⁄ng. §√êng truyÒn cña ¸nh s¸ng ®√îc biÓu diÔn b»ng mét ®√êng th⁄ng cã h√íng gäi lµ tia s¸ng. Cã thÓ em ch√a biÕt H˘nh 2.6 ¸nh s¸ng truyÒn ®i trong kh«ng kh˙ víi vËn tèc rÊt lín, gÇn b»ng 300000km/s. V˘ thÕ, mÆc dï ta ®øng rÊt xa mét ngän ®Ìn ®iÖn, khi bËt ®Ìn, hÇu nh√ ngay lËp tøc ta nh˘n thÊy ®Ìn s¸ng. Trong m«i tr√êng trong suèt nh√ng kh«ng ®ång t˙nh, ¸nh s¸ng kh«ng truyÒn theo ®√êng th⁄ng. Th˙ dô, kh«ng kh˙ tr™n sa m◊c Î gÇn mÆt ®Êt th˘ nãng, lªn cao th˘ l◊nh, mËt ®é kh«ng kh˙ kh«ng ®Òu, ¸nh s¸ng cã thÓ truyÒn theo ®√êng cong, do ®ã cã thÓ g©y ra hiÖn t√îng ¶o ¶nh (h˘nh 2.6). 8

Bµi 3 `NG D|NG ßëNH LUÜT TRUY≈N TH∫NG CûA ÉNH SÉNG Ban ngµy trêi nflng, kh«ng cã m©y, ta nh˘n thÊy bãng cña mét cét ®Ìn in râ nt trªn mÆt ®Êt. Khi cã mét ®¸m m©y máng che khu†t MÆt Trêi th˘ bãng ®ã b˚ nhoÌ ®i. V˘ sao cã sù biÕn ®æi ®ã ? I - Bãng tèi - Bãng nöa tèi H˘nh 3.1 Th˙ nghiÖm 1 H˘nh 3.2 §Æt mét nguån s¸ng nhá (bãng ®Ìn pin 9 Æang s¸ng) tr√íc mét mµn chfln. Trong kho¶ng tõ bãng ®Ìn ®Õn mµn chfln, ®Æt mét miÕng b˘a (h˘nh 3.1). Quan s¸t vïng s¸ng, vïng tèi trªn mµn. C1 H·y chØ ra trªn mµn chfln vïng s¸ng, vïng tèi. Gi¶i th˙ch v˘ sao c¸c vïng ®ã l◊i tèi hoÆc s¸ng ? NhËn xt Trªn mµn chfln ®Æt ph˙a sau vËt c¶n cã mét vïng kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ. . . . . tíi gäi lµ bãng tèi. Th˙ nghiÖm 2 Thay ®Ìn pin trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 3.1 b»ng mét nguån s¸ng réng (nh√ bãng ®Ìn ®iÖn cã d©y tãc dµi). H·y quan s¸t trªn mµn chfln ba vïng s¸ng, tèi kh¸c nhau (h˘nh 3.2). C2 H·y chØ ra trªn mµn chfln vïng nµo lµ bãng tèi, vïng nµo ®√îc chiÕu s¸ng ®Çy ®ñ. NhËn xt ®é s¸ng cña vïng cßn l◊i so víi hai vïng trªn vµ gi¶i th˙ch v˘ sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? NhËn xt Trªn mµn chfln ®Æt ph˙a sau vËt c¶n cã vïng chØ nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ . . . . . tíi gäi lµ bãng nöa tèi.

II - NhÀt th˘c - nguy÷t th˘c Nh÷ng quan s¸t thiªn v¨n cho biÕt MÆt Tr¨ng quay xung quanh Tr¸i §Êt, MÆt Trêi chiÕu s¸ng MÆt Tr¨ng vµ Tr¸i §Êt. Khi MÆt Tr¨ng n»m trong kho¶ng tõ MÆt Trêi ®Õn Tr¸i §Êt nh√ h˘nh 3.3, th˘ trªn Tr¸i §Êt xuÊt hiÖn bãng tèi vµ bãng nöa tèi. §øng ë chç bãng tèi, kh«ng nh˘n thÊy MÆt Trêi, ta gäi lµ cã nhËt thùc toµn phÇn. §øng ë chç bãng nöa tèi, nh˘n thÊy mét phÇn MÆt Trêi, ta gäi lµ cã nhËt thùc mét phÇn. C3 Gi¶i th˙ch v˘ sao ®øng ë n¬i cã nhËt thùc toµn phÇn ta l◊i kh«ng nh˘n thÊy MÆt Trêi vµ thÊy trêi tèi l◊i ? H˘nh 3.3 MÆt Trêi chiÕu s¸ng MÆt Tr¨ng. §øng trªn Tr¸i §Êt, vÒ ban ®ªm, ta nh˘n thÊy MÆt Tr¨ng s¸ng v˘ cã ¸nh s¸ng ph¶n chiÕu tõ MÆt Tr¨ng. Bëi thÕ, khi MÆt Tr¨ng b˚ Tr¸i §Êt che kh«ng ®√îc MÆt Trêi chiÕu s¸ng n÷a, lóc ®ã ta kh«ng nh˘n thÊy MÆt Tr¨ng. Ta nãi lµ cã nguyÖt thùc. C4 H·y chØ ra, trªn h˘nh 3.4, MÆt Tr¨ng ë v˚ tr˙ nµo th˘ ng√êi ®øng ë ®iÓm A trªn Tr¸i §Êt thÊy tr¨ng s¸ng, thÊy cã nguyÖt thùc ? H˘nh 3.4 10

III - VËn dông C5 Lµm l◊i th˙ nghiÖm ë h˘nh 3.2. Di chuyÓn miÕng b˘a tõ tõ l◊i gÇn mµn chfln. Quan s¸t bãng tèi vµ bãng nöa tèi trªn mµn, xem chóng thay ®æi nh√ thÕ nµo ? C6 Ban ®ªm, dïng mét quyÓn vë che k˙n bãng ®Ìn d©y tãc ®ang s¸ng, trªn bµn sÏ tèi, cã khi kh«ng thÓ ®äc s¸ch ®√îc. Nh√ng nÕu dïng quyÓn vë che ®Ìn èng th˘ ta vÉn ®äc s¸ch ®√îc. Gi¶i th˙ch v˘ sao l◊i cã sù kh¸c nhau ®ã ? Bãng tèi n»m ë ph˙a sau vËt c¶n, kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ nguån s¸ng truyÒn tíi. Bãng nöa tèi n»m ë ph˙a sau vËt c¶n, nhËn ®√îc ¸nh s¸ng tõ mét phÇn cña nguån s¸ng truyÒn tíi. NhËt thùc toµn phÇn (hay mét phÇn) quan s¸t ®√îc ë chç cã bãng tèi (hay bãng nöa tèi) cña MÆt Tr¨ng trªn Tr¸i §Êt. NguyÖt thùc x¶y ra khi MÆt Tr¨ng b˚ Tr¸i §Êt che khuÊt kh«ng ®√îc MÆt Trêi chiÕu s¸ng. Cã thÓ em ch√a biÕt V˘ ®· biÕt râ quy luËt chuyÓn ®éng cña Tr¸i §Êt vµ MÆt Tr¨ng, nªn ng√êi ta cã thÓ t˙nh tr√íc ®√îc mét c¸ch ch˙nh x¸c n¬i vµ ngµy, giê x¶y ra nhËt thùc hay nguyÖt thùc. Th˙ dô, ng√êi ta ®· t˙nh ®√îc ë ViÖt Nam cã nhËt thùc mét phÇn vµo ngµy 11 th¸ng 6 n¨m 2002 vµ nguyÖt thùc toµn phÇn vµo ®ªm ngµy 5 th¸ng 5 n¨m 2004. 11

Bµi 4 ßëNH LUÜT PHÅN XÑ ÉNH SÉNG Dïng ®Ìn pin chiÕu mét tia s¸ng lªn mét g√¬ng ph⁄ng ®Æt trªn bµn, ta thu ®√îc mét vÕt s¸ng trªn t√êng. Ph¶i ®Ó ®Ìn pin theo h√íng nµo ®Ó vÕt s¸ng ®Õn ®óng mét ®iÓm A cho tr√íc trªn t√êng (h˘nh 4.1) ? I - G√¬ng ph⁄ng H˘nh 4.1 H˘nh 4.2 Quan s¸t Hµng ngµy chóng ta vÉn dïng g√¬ng ph⁄ng ®Ó soi (h˘nh cña mÆt m˘nh, hay cña c¸c vËt kh¸c trong g√¬ng). H˘nh cña mét vËt quan s¸t ®√îc trong g√¬ng gäi lµ ¶nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng. C1 Em h·y chØ ra mét sè vËt cã bÒ mÆt ph⁄ng, nhfin bãng cã thÓ dïng ®Ó soi ¶nh cña m˘nh nh√ mét g√¬ng ph⁄ng. G√¬ng ph⁄ng II - §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng Th˙ nghiÖm Dïng ®Ìn pin chiÕu mét tia tíi SI lªn mét g√¬ng ph⁄ng ®Æt vu«ng gãc víi mét tê giÊy nh√ ë h˘nh 4.2. Tia nµy ®i lµ lµ trªn mÆt tê giÊy, khi gÆp g√¬ng tia s¸ng b˚ hflt l◊i, cho tia IR gäi lµ tia ph¶n x◊. HiÖn t√îng nµy gäi lµ hiÖn t√îng ph¶n x◊ ¸nh s¸ng. 12

1. Tia ph¶n x◊ n»m trong mÆt ph⁄ng nµo ? KÕt luËn C2 Cho tia tíi SI ®i lµ lµ trªn mÆt tê giÊy. Tia ph¶n x◊ n»m trong cïng mÆt MÆt ph⁄ng tê giÊy chøa tia tíi SI vµ ph¸p tuyÕn ph⁄ng víi . . . . . vµ . . . . . (®√êng th⁄ng vu«ng gãc víi mÆt g√¬ng) IN cÒa mÆt g√¬ng t◊i I. H·y quan s¸t vµ cho biÕt tia ph¶n x◊ IR n»m trong mÆt ph⁄ng nµo ? 2. Ph√¬ng cña tia ph¶n x◊ quan hÖ thÕ nµo víi Gãc tíi i Gãc ph¶n x◊ i’ ph√¬ng cña tia tíi ? 60o Ph√¬ng cña tia tíi ®√îc x¸c ®˚nh b»ng gãc 45o nhän SIN = i gäi lµ gãc tíi. 30o Ph√¬ng cña tia ph¶n x◊ ®√îc x¸c ®˚nh KÕt luËn b»ng gãc nhän NIR = i’ gäi lµ gãc ph¶n x◊. Gãc ph¶n x◊ lu«n lu«n . . . . . gãc tíi. a) Dù ®o¸n xem gãc ph¶n x◊ quan hÖ víi gãc tíi nh√ thÕ nµo ? b) Th˙ nghiÖm kiÓm tra : Dïng th√íc ®o gãc ®Ó ®o c¸c gi¸ tr˚ cña gãc ph¶n x◊ i’ øng víi c¸c gãc tíi i kh¸c nhau, ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng bªn. 3. §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng Lµm th˙ nghiÖm víi c¸c m«i tr√êng trong suèt kh¸c, ta còng rót ra ®√îc hai kÕt luËn nh√ ®èi víi kh«ng kh˙. Hai kÕt luËn trªn lµ néi dung cña ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng. 4. BiÓu diÔn g√¬ng ph⁄ng vµ c¸c tia s¸ng trªn h˘nh vÏ G√¬ng ph⁄ng ®Æt vu«ng gãc víi mÆt tê giÊy vÏ h˘nh, ®√îc biÓu diÔn b»ng mét ®o◊n th⁄ng, phÇn g◊ch cho lµ mÆt sau cña g√¬ng (h˘nh 4.3). Tia tíi SI vµ ph¸p tuyÕn IN n»m trªn mÆt ph⁄ng h˘nh vÏ. C3 H·y vÏ tia ph¶n x◊ IR. H˘nh 4.3 13

III - VËn dông H˘nh 4.4 C4 Trªn h˘nh 4.4 vÏ mét tia tíi SI chiÕu lªn mét g√¬ng ph⁄ng M. a) H·y vÏ tia ph¶n x◊. b)* Gi÷ nguyªn tia tíi SI, muèn thu ®√îc mét tia ph¶n x◊ cã h√íng th⁄ng ®øng tõ d√íi lªn trªn th˘ ph¶i ®Æt g√¬ng nh√ thÕ nµo ? VÏ h˘nh. §˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng : - Tia ph¶n x◊ n»m trong mÆt ph⁄ng chøa tia tíi vµ ph¸p tuyÕn cña g√¬ng ë ®iÓm tíi. - Gãc ph¶n x◊ b»ng gãc tíi. Cã thÓ em ch√a biÕt ChiÕu mét chïm s¸ng hÑp lªn mét tê giÊy trflng, trªn tê giÊy xuÊt hiÖn mét vÖt s¸ng. Sau khi gÆp tê giÊy, ¸nh s¸ng b˚ hflt l◊i theo mäi h√íng. HiÖn t√îng nµy gäi lµ sù t¸n x◊. Do t¸n x◊ mµ ®Ó mflt ë bÊt k˘ chç nµo ph˙a tr√íc tê giÊy (cïng ph˙a víi tia tíi) ®Òu nh˘n thÊy vÖt s¸ng ®ã. 14

Bµi 5 ÅNH CûA MóT VÜT TÑO BôI G¶•NG PH∫NG B Lan lÇn ®Çu tiªn ®√îc ®i ch¬i Hå G√¬m. B kÓ l◊i r»ng, b tr«ng thÊy c¸i th¸p vµ c¸i bãng cña nã lén ng√îc xuèng n√íc (h˘nh 5.1). B thflc mflc kh«ng biÕt v˘ sao l◊i cã c¸i bãng lén ng√îc ®ã ? I - T˙nh chÊt cña ¶nh t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng H˘nh 5.1 Th˙ nghiÖm H˘nh 5.2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 5.2, trong ®ã 15 g√¬ng ph⁄ng ®Æt th⁄ng ®øng trªn mÆt bµn n»m ngang. Quan s¸t ¶nh cña viªn phÊn trong g√¬ng. 1. ¶ nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng phºng cã høng ®√îc trªn mµn chfln kh«ng ? C1 §√a mét tÊm b˘a dïng lµm mµn chfln ra sau g√¬ng ®Ó kiÓm tra dù ®o¸n. KÕt luËn ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng . . . . . høng ®√îc trªn mµn chfln, gäi lµ ¶nh ¶o. 2. §é lín cña ¶nh cã b»ng ®é lín cña vËt kh«ng ? Bè tr˙ th˙ nghiÖm kiÓm tra nh√ h˘nh 5.3, trong ®ã thay g√¬ng ph⁄ng b»ng mét tÊm k˙nh mµu trong suèt. TÊm k˙nh lµ mét g√¬ng ph⁄ng, nã võa t◊o ra ¶nh cña viªn phÊn thø nhÊt, võa cho ta nh˘n thÊy c¸c vËt ë ph˙a bªn kia tÊm k˙nh.

TÊm k˙nh ¶nh cña viªn phÊn 1 C2 Dïng viªn phÊn thø hai ®óng b»ng viªn phÊn thø nhÊt, ®√a ra sau tÊm k˙nh ®Ó kiÓm tra d˘ Æo¸n vÒ ®é lín cña ¶nh. KÕt luËn §é lín cña ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng . . . . . ®é lín cña vËt. 3. So s¸nh kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm cña vËt Viªn phÊn 1 Viªn phÊn 2 ®Õn g√¬ng vµ kho¶ng c¸ch tõ ¶nh cña ®iÓm ®ã ®Õn g√¬ng. Dïng th˙ nghiÖm ë h˘nh 5.3 ®Ó H˘nh 5.3 kiÓm tra dù ®o¸n. KÕt luËn KÎ ®√êng th⁄ng MN ®¸nh dÊu v˚ tr˙ cña g√¬ng. ßi”m A lµ ®Ønh cña miÕng b˘a h˘nh §iÓm s¸ng vµ ¶nh cña nã t◊o bëi tam gi¸c vµ A’ lµ ¶nh cña nã. LÊy bót ch˘ g√¬ng ph⁄ng c¸ch g√¬ng mét ®¸nh dÊu v˚ tr˙ A’. kho¶ng . . . . . nhau. C3 H·y t˘m c¸ch kiÓm tra xem AA’ cã vu«ng gãc víi MN kh«ng ; A vµ A’ cã c¸ch ®Òu MN kh«ng. II - Gi¶i th›ch sù t◊o thµnh ¶nh bëi g√¬ng ph⁄ng C4 Trªn h˘nh 5.4, vÏ mét ®iÓm s¸ng S H˘nh 5.4 (nguån s¸ng nhá) ®Æt tr√íc g√¬ng ph⁄ng vµ hai tia s¸ng xuÊt ph¸t tõ S tíi g√¬ng. KÕt luËn Ta nh˘n thÊy ¶nh ¶o S’ v˘ c¸c tia ph¶n a) H·y vÏ ¶nh S’ cña S t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng x◊ lät vµo mflt cã . . . . . ®i qua ¶nh S’. b»ng c¸ch vËn dông t˙nh chÊt cña ¶nh. b) Tõ ®ã vÏ tia ph¶n x◊ øng víi hai tia tíi SI vµ SK. c) §¸nh dÊu mét v˚ tr˙ ®Æt mflt ®Ó nh˘n thÊy ¶nh S’. d) Gi¶i th˙ch v˘ sao ta nh˘n thÊy ¶nh S’ mµ kh«ng høng ®√îc ¶nh ®ã trªn mµn chfln. 16

¶nh cña mét vËt lµ tËp hîp ¶nh cña tÊt c¶ c¸c ®iÓm trªn vËt. III - VËn dông C5 H·y vËn dông t˙nh chÊt cña ¶nh t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ®Ó vÏ ¶nh cña mét mòi tªn ®Æt tr√íc mét g√¬ng ph⁄ng nh√ h˘nh 5.5. C6 H·y gi¶i ®¸p thflc mflc cña b Lan trong c©u chuyÖn kÓ ë ®Çu bµi. H˘nh 5.5 ¶nh ¶o t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln vµ lín b»ng vËt. Kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm cña vËt ®Õn g√¬ng ph⁄ng b»ng kho¶ng c¸ch tõ ¶nh cña ®iÓm ®ã ®Õn g√¬ng. C¸c tia s¸ng tõ ®iÓm s¸ng S tíi g√¬ng ph⁄ng cho tia ph¶n x◊ cã ®√êng ko dµi ®i qua ¶nh ¶o S’. Cã thÓ em ch√a biÕt Trong bµi to¸n ë h˘nh 5.4 cã thÓ dïng h˘nh häc vµ ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng ®Ó chøng minh r»ng, ®√êng SS’ nèi ®iÓm s¸ng S vµ ¶nh S’ cña nã vu«ng gãc víi g√¬ng vµ kho¶ng c¸ch tõ S ®Õn g√¬ng b»ng kho¶ng c¸ch tõ S’ ®Õn g√¬ng. Em h·y lµm thö xem. TÊm k˙nh ph⁄ng thùc ra cã hai mÆt ph¶n x◊ : mÆt trªn vµ mÆt d√íi, bëi vËy ta sÏ thÊy hai ¶nh. TÊm k˙nh cµng máng th˘ hai ¶nh cµng gÇn trïng nhau. G√¬ng ph⁄ng th√êng dïng lµ tÊm k˙nh ph⁄ng b»ng thu˚ tinh còng cã hai mÆt ph¶n x◊, nh√ng mÆt d√íi ®√îc tr¸ng mét líp b◊c ph¶n x◊ tèt h¬n, nªn t◊o ra mét ¶nh râ nt. 17

Bµi 6 TH#C HÄNH : QUAN SÉT VÄ Vâ ÅNH CûA MóT VÜT TÑO BôI G¶•NG PH∫NG I - ChuÈn b˚ Mçi nhãm häc sinh chuÈn b˚ : - mét g√¬ng ph⁄ng ; - mét c¸i bót ch˘ ; - mét th√íc chia ®é ; - chp sfin ra giÊy mÉu b¸o c¸o ®· cho ë cuèi bµi. II - Néi dung thùc hµnh H˘nh 6.1 1. X ¸c ®˚nh ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng - Song song, cïng chiÒu víi vËt. - Cïng ph√¬ng, ng√îc chiÒu víi vËt. C1 Cho mét g√¬ng ph⁄ng (h˘nh 6.1) vµ mét b) VÏ ¶nh cña c¸i bót ch˘ trong hai bót ch˘. tr√êng hîp trªn. a) H·y t˘m c¸ch ÆÆt bót ch˘ tr≠íc g≠¨ng ÆÓ ¶nh cña nã t◊o bëi g√¬ng lÇn l≠ît cã t˙nh chÊt sau ®©y : 2. X ¸c ®˚nh vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng H˘nh 6.2 H˘nh 6.3 C2 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 6.2. §Æt g√¬ng ph⁄ng th⁄ng ®øng trªn mÆt bµn. Quan s¸t ¶nh cña c¸i bµn ph˙a sau l√ng. Dïng ph†n Ƹnh dÊu hai ÆiÓm xa nhÊt P vµ Q ë ph˙a hai ®Çu bµn cã thÓ nh˘n thÊy trong g√¬ng. PQ lµ bÒ rÈng vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng. C3 Tõ tõ di chuyÓn g√¬ng ra xa mflt h¬n. BÒ réng vïng nh˘n thÊy cÒa g≠¨ng sÏ t¨ng hay gi¶m ? C4 Mét ng√êi ®øng tr√íc g√¬ng ph⁄ng (h˘nh 6.3). H·y dïng c¸ch vÏ ¶nh cña mét ®iÓm s¸ng t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ®Ó x¸c ®˚nh xem ng√êi ®ã nh˘n thÊy ®iÓm nµo trong hai ®iÓm M vµ N trªn bøc t√êng ë ph˙a sau. Gi¶i th˙ch t◊i sao l◊i nh˘n thÊy hay kh«ng nh˘n thÊy ? 18

III - MÉu b¸o c¸o thùc hµnh TH#C HÄNH : QUAN SÉT VÄ Vâ ÅNH CûA MóT VÜT TÑO BôI G¶•NG PH∫NG H‰ vµ t™n : ..................................................... LÌp : ................................................ 1. X ¸c ®˚nh ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng C1 - a) - §Æt bót ch˘ . . . . . víi g√¬ng. - §Æt bót ch˘ . . . . . víi g√¬ng. b) VÏ h˘nh 1 vµ h˘nh 2 øng vÌi hai tr≠êng hÓp tr™n. H˘nh 1 H˘nh 2 2. X ¸c ®˚nh vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng ph⁄ng C2 - Di chuyÓn g√¬ng tõ tõ ra xa mflt, bÒ réng vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng sÏ ..... C4 - VÏ ∂nh cÒa hai ÆiÓm M, N vµo h˘nh 3 (chó ˝ vÏ Æóng v˚ tr˙ cña g≠¨ng, mflt vµ c¸c ÆiÓm M, N nh≠ h˘nh 6.3). - Kh«ng nh˘n thÊy ®iÓm . . . . . v˘ . . . . . - Nh˘n thÊy ®iÓm . . . . . v˘ . . . . . H˘nh 3 19

Bµi 7 G¶•NG C¡U L¤I Nh˘n vµo mét g√¬ng ph⁄ng ta thÊy ¶nh cña m˘nh trong g√¬ng. NÕu g√¬ng cã mÆt ph¶n x◊ lµ mÆt ngoµi cña mét phÇn mÆt cÇu (g√¬ng cÇu låi) th˘ ta cßn nh˘n thÊy ¶nh cña m˘nh trong g√¬ng n÷a kh«ng ? NÕu cã th˘ ¶nh ®ã kh¸c ¶nh trong g√¬ng ph⁄ng nh√ thÕ nµo ? I - ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng H˘nh 7.1 cÇu låi H˘nh 7.2 Quan s¸t C1 Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 7.1. H·y quan s¸t ¶nh cña vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi vµ cho nhËn xt ban ®Çu vÒ c¸c t˙nh chÊt sau ®©y cña ¶nh : 1. ¶nh Æã cã ph¶i lµ ¶nh ¶o kh«ng ? V˘ sao ? 2. Nh˘n thÊy ¶nh lín h¬n hay nhá h¬n vËt ? Th˙ nghiÖm kiÓm tra Ta ®· biÕt ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng lµ ¶nh ¶o lín b»ng vËt. Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 7.2, trong ®ã hai c©y n’n gièng nhau ®Æt th⁄ng ®øng, c¸ch g√¬ng ph⁄ng vµ g≠¨ng cÇu låi mét kho¶ng b»ng nhau. So s¸nh Æé lín ¶nh cña hai c©y n’n t◊o bëi hai g√¬ng. KÕt luËn ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi cã nh÷ng t˙nh chÊt sau ®©y : 1. Lµ ¶nh . . . . . kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln. 2. ¶nh . . . . . h¬n vËt. 20

II - Vïng nh˘n thÊy cÒa g√¬ng cÇu låi G√¬ng cÇu låi Th˙ nghiÖm H˘nh 7.3 §Æt mét g√¬ng ph⁄ng th⁄ng ®øng tr√íc mÆt KÕt luËn nh√ h˘nh 6.2. H·y x¸c Æ˚nh b“ réng vïng nh˘n Nh˘n vµo g√¬ng cÇu låi, ta quan th†y cÒa g≠¨ng phºng. Sau ®ã thay g√¬ng s¸t ®√îc mét vïng . . . . . h¬n so ph⁄ng b»ng mét g√¬ng cÇu låi cã cïng k˙ch víi khi nh˘n vµo g√¬ng ph⁄ng cã th√íc vµ ®Æt ®óng v˚ tr˙ cña g√¬ng ph⁄ng cïng k˙ch th√íc. (h˘nh 7.3). X¸c Æ˚nh b“ réng vïng nh˘n th†y cÒa g≠¨ng c«u lÂi. C2 So s¸nh bÒ réng vïng nh˘n thÊy cña hai g√¬ng. III - VËn dông H˘nh 7.4 C3 Trªn «t«, xe m¸y ng√êi ta th√êng lflp mét g√¬ng cÇu låi ë ph˙a tr√íc ng√êi l¸i xe Æ” quan s¸t Î ph˙a sau mµ kh«ng lflp mét g√¬ng ph⁄ng. Lµm nh√ thÕ cã lîi g˘ ? C4 ë nh÷ng chç ®√êng gÊp khóc cã vËt c¶n che khuÊt, ng√êi ta th√êng Æ∆t mét g√¬ng cÇu låi lín (h˘nh 7.4). G√¬ng ®ã gióp ˙ch g˘ cho ng√êi l¸i xe ? ¶nh ¶o t◊o bëi g√¬ng cÇu låi nhá h¬n vËt. Vïng nh˘n thÊy cña g√¬ng cÇu låi réng h¬n vïng nh˘n thÊy cña g√¬ng ph⁄ng cã cïng k˙ch th∂íc. Cã thÓ em ch√a biÕt H˘nh 7.5 21 Mçi diÖn t˙ch nhá trªn g√¬ng cÇu låi cã thÓ xem nh√ mét g√¬ng ph⁄ng nhá ®Æt ë ®ã. V˘ thÕ cã thÓ ¸p dông ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh s¸ng cho mçi g√¬ng ph⁄ng ®ã. Em h·y thö vÏ hai tia trong chïm tia tíi xuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm s¸ng S ®Æt tr√íc g√¬ng cÇu låi ®Õn g√¬ng (h˘nh 7.5) råi vÏ tiÕp hai tia ph¶n x◊ . Chïm ph¶n x◊ sÏ héi tô hay ph©n k˘ ? ¶nh cña ®iÓm s¸ng t◊o bëi g√¬ng sÏ lµ ¶nh g˘ ?

Bµi 8 G¶•NG C¡U LîM G√¬ng cÇu lâm cã mÆt ph¶n x◊ lµ mÆt trong cña mét phÇn h˘nh cÇu. LiÖu g√¬ng cÇu lâm cã t◊o ®√îc ¶nh cña mét vËt gièng nh√ g√¬ng cÇu låi kh«ng ? I - ¶nh t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm H˘nh 8.1 Th˙ nghiÖm Bè tr˙ th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 8.1. H·y quan s¸t ¶nh cña c©y nÕn t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm. §Æt c©y nÕn s¸t g√¬ng råi di chuyÓn tõ tõ ra xa g√¬ng, cho ®Õn khi kh«ng nh˘n thÊy ¶nh ®ã n÷a. C1 ¶nh cña c©y nÕn quan s¸t ®√îc trong g√¬ng cÇu lâm ë th˙ nghiÖm trªn lµ ¶nh g˘ ? So víi c©y nÕn th˘ ¶nh cña nã lín h¬n hay nhá h¬n ? C2 H·y bè tr˙ mét th˙ nghiÖm ®Ó so s¸nh ¶nh ¶o cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm víi ¶nh cña cïng vËt ®ã t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng. M« t¶ c¸ch bè tr˙ th˙ nghiÖm. Nªu kÕt qu¶ so s¸nh. KÕt luËn §Æt mét vËt gÇn s¸t g√¬ng cÇu lâm, nh˘n vµo g√¬ng thÊy mét ¶nh . . . . . kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln vµ . . . . . vËt. 22

II - Sù ph¶n x◊ ¸nh s¸ng trªn g√¬ng cÇu lâm 1. §èi víi chïm tia tíi song song H˘nh 8.2 VËt cÇn nung nãng Th˙ nghiÖm Dïng ®Ìn pin chiÕu mét chïm tia s¸ng song song ®i lµ lµ trªn mét mµn chfln, tíi mét g√¬ng cÇu lâm (h˘nh 8.2). C3 Quan s¸t chïm tia ph¶n x◊ xem nã cã ®Æc ®iÓm g˘ ? KÕt luËn ChiÕu mét chïm tia tíi song song lªn mét g√¬ng cÇu lâm, ta thu ®√îc mét chïm tia ph¶n x◊ . . . . . t◊i mét ®iÓm ë tr√íc g√¬ng. C4 H˘nh 8.3 lµ mét thiÕt b˚ dïng g√¬ng cÇu lâm høng ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Ó nung nãng vÀt. H·y gi¶i th˙ch v˘ sao vÀt Æ„ l◊i nãng lªn. 2. §èi víi chïm tia tíi ph©n k˘ H˘nh 8.3 Th˙ nghiÖm H˘nh 8.4 §iÒu chØnh ®Ìn ®Ó t◊o ra mét chïm tia 23 s¸ng ph©n k˘ xuÊt ph¸t tõ ®iÓm S (ë gÇn g√¬ng) tíi mét g√¬ng cÇu lâm (h˘nh 8.4). C5 B»ng c¸ch di chuyÓn ®Ìn pin, h·y t˘m v˚ tr˙ cña S ®Ó thu ®√îc chïm ph¶n x◊ lµ mét chïm s¸ng song song. KÕt luËn Mét nguån s¸ng nhá S ®Æt tr√íc g√¬ng cÇu lâm ë mét v˚ tr˙ th˙ch hîp, cã thÓ cho mét chïm tia . . . . . song song.

III - VËn dông T˘m hiÓu ®Ìn pin H˘nh 8.5 Më pha ®Ìn pin thÊy mét g√¬ng gièng nh√ g√¬ng cÇu lâm vµ mét bãng ®Ìn. V˚ tr˙ bãng ®Ìn vµ g√¬ng ®√îc bè tr˙ nh√ ë h˘nh 8.5. Lflp pha ®Ìn vµo th©n ®Ìn. BËt ®Ìn s¸ng, xoay nhÑ pha ®Ìn ®Ó thay ®æi v˚ tr˙ cña bãng ®Ìn so víi g√¬ng. C6 Xoay pha ®Ìn ®Õn v˚ tr˙ th˙ch hîp ®Ó thu ®√îc chïm ph¶n x◊ song song tõ pha ®Ìn chiÕu ra. Gi¶i th˙ch v˘ sao nhê cã pha ®Ìn mµ ®Ìn pin cã thÓ chiÕu ¸nh s¸ng ®i xa mµ vÉn s¸ng râ ? C7 Muèn thu ®√îc chïm s¸ng héi tô tõ ®Ìn ra th˘ ph¶i xoay pha ®Ìn ®Ó cho bãng ®Ìn ra xa hay l◊i gÇn g√¬ng ? Ånh ¶o t◊o bëi g√¬ng cÇu lâm lín h¬n vËt. G√¬ng cÇu lâm cã t¸c dông biÕn ®æi mét chïm tia tíi song song thµnh mét chïm tia ph¶n x◊ héi tô vµo mét ®iÓm vµ ng√îc l◊i, biÕn ®æi mét chïm tia tíi ph©n k˘ th˙ch hîp thµnh mét chïm tia ph¶n x◊ song song. Cã thÓ em ch√a biÕt Trong th˙ nghiÖm ë h˘nh 8.1, lÊy mét mµn chfln ®Ó c¸ch g√¬ng 1m høng chïm tia ph¶n x◊ trªn g√¬ng. Di chuyÓn c©y nÕn tõ s¸t g√¬ng ra xa dÇn. §Õn mét v˚ tr˙ th˙ch hîp cña c©y nÕn ta sÏ thu ®√îc trªn mµn chfln ¶nh cña ngän nÕn. ¶nh høng ®√îc trªn mµn ®ã gäi lµ ¶nh thËt. Em h∑y thö lµm xem vµ cho biÕt ¶nh nµy cã g˘ kh¸c so víi ¶nh quan s¸t ®√îc trong g√¬ng khi c©y nÕn ë gÇn s¸t g√¬ng ? §Ìn «t« vµ nhiÒu ®Ìn ®Ó chiÕu xa kh¸c cã pha ®Ìn gièng pha ®Ìn pin. 24

Bµi 9 T‡NG K⁄T CH¶•NG 1 : QUANG HñC I - Tù kiÓm tra 1. Chän c©u tr¶ lêi ®óng cho c©u hái : 3. §˚nh luËt truyÒn th⁄ng cña ¸nh s¸ng : “Khi nµo ta nh˘n thÊy mét vËt ?”. Trong m«i tr√êng . . . . . vµ . . . . ., ¸nh s¸ng truyÒn ®i theo . . . . . A. Khi vËt ®√îc chiÕu s¸ng ; B. Khi vËt ph¸t ra ¸nh s¸ng ; 4. Tia s¸ng khi gÆp g√¬ng ph⁄ng th˘ b˚ C. Khi cã ¸nh s¸ng tõ vËt truyÒn vµo ph¶n x◊ l◊i theo ®˚nh luËt ph¶n x◊ ¸nh mflt ta ; s¸ng : D. Khi cã ¸nh s¸ng tõ mflt ta chiÕu s¸ng vËt. a) Tia ph¶n x◊ n»m trong cïng mÆt ph⁄ng víi . . . . . vµ ®√êng . . . . . 2. Chän c©u ph¸t biÓu ®óng trong c¸c c©u b) Gãc ph¶n x◊ b»ng . . . . . d√íi ®©y nãi vÒ ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng : 5. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng lµ ¶nh g˘ ? §é lín cña ¶nh vµ kho¶ng c¸ch A. ¶nh ¶o b h¬n vËt vµ ë gÇn g√¬ng tõ ¶nh Æ’n g√¬ng thÕ nµo so víi ®é lín h¬n vËt ; cña vËt vµ kho¶ng c¸ch tõ vËt Æ’n g√¬ng ? B. ¶nh ¶o b»ng vËt vµ c¸ch g√¬ng 6. ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng cÇu låi mét kho¶ng b»ng kho¶ng c¸ch tõ vËt cã nh÷ng t˙nh chÊt g˘ gièng vµ kh¸c víi ®Õn g√¬ng ; ¶nh cña mét vËt t◊o bëi g√¬ng ph⁄ng ? C. ¶nh høng ®√îc trªn mµn vµ lín 7. Khi vËt ë kho¶ng nµo th˘ g√¬ng cÇu b»ng vËt ; lâm cho ¶nh ¶o ? ¶nh nµy lín h¬n hay nhá h¬n vËt ? D. ¶nh kh«ng høng ®√îc trªn mµn vµ b h¬n vËt. 8. ViÕt ba c©u cã nghÜa, trong mçi c©u cã bèn côm tõ chän trong bèn cét d√íi ®©y. g√¬ng cÇu lâm høng ®√îc trªn mµn chfln b h¬n vËt ¶nh ¶o g√¬ng ph⁄ng kh«ng høng ®√îc trªn mµn chfln b»ng vËt ¶nh thËt g√¬ng cÇu låi lín h¬n vËt 9. Cho mét g≠¨ng ph⁄ng vµ mét g≠¨ng cÇu låi cïng k˙ch th≠íc. So s¸nh vïng nh˘n thÊy cña chóng khi ÆÆt mflt Î cïng mét v˚ tr˙ so víi c¸c g√¬ng. 25

II - VËn dông H˘nh 9.1 C1 Cã hai ®iÓm s¸ng S1, S2 ®Æt tr√íc C3 Cã bèn häc sinh ®øng ë g√¬ng ph⁄ng nh√ h˘nh 9.1. bèn v˚ tr˙ quanh mét c¸i tñ ®øng nh√ trong h˘nh 9.2. H·y chØ ra a) H·y vÏ ¶nh cña mçi ®iÓm t◊o bëi g√¬ng. nh÷ng cÆp häc sinh cã thÓ nh˘n thÊy nhau. §¸nh dÊu vµo b¶ng b) VÏ hai chïm tia tíi lín nhÊt xuÊt ph¸t tõ S1, S2 sau ®©y nh÷ng cÆp ®ã. vµ hai chïm tia ph¶n x◊ t√¬ng øng trªn g√¬ng. c) §Ó mflt trong vïng nµo sÏ nh˘n thÊy ®ång thêi ¶nh cña c¶ hai ®iÓm s¸ng trong g√¬ng ? G◊ch cho vïng ®ã. C2 Mét ng√êi ®øng tr√íc ba c¸i g√¬ng (g√¬ng ph⁄ng, g√¬ng cÇu låi, g√¬ng cÇu lâm), c¸ch c¸c g√¬ng mét kho¶ng b»ng nhau. Ng√êi ®ã quan s¸t ¶nh ¶o cña m˘nh trong ba g√¬ng sÏ thÊy chóng cã t˙nh chÊt g˘ gièng nhau, kh¸c nhau ? An Thanh H¶i Hµ An Thanh H¶i Hµ III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 9.3) H˘nh 9.2 Theo hµng ngang : H˘nh 9.3 1. VËt hflt l◊i ¸nh s¸ng tõ vËt kh¸c chiÕu vµo nã. 2. VËt tù nã ph¸t ra ¸nh s¸ng. 3. C¸i mµ ta nh˘n thÊy trong g√¬ng ph⁄ng. 4. C¸c chÊm s¸ng mµ ta nh˘n thÊy trªn trêi ban ®ªm khi kh´ng c„ m©y. 5. §√êng th⁄ng vu«ng gãc víi mÆt g√¬ng. 6. Chç kh«ng nhËn ®√îc ¸nh s¸ng trªn mµn chfln. 7. Dông cô ®Ó soi ¶nh cña m˘nh hµng ngµy. Tõ hµng däc lµ g˘ ? 26

ch√¬ng 2 ¢M HñC C¸c nguån ©m cã chung ®Æc ®iÓm g˘ ? ¢m trÇm, ©m bæng kh¸c nhau ë chç nµo ? ¢m to, ©m nhá kh¸c nhau ë chç nµo ? ¢m truyÒn qua nh÷ng m«i tr√êng nµo ? Chèng « nhiÔm tiÕng ån nh√ thÕ nµo ? 27

Bµi 10 NGU¤N ¢M Hµng ngµy chóng ta vÉn th√êng nghe tiÕng c√êi nãi vui vÎ, tiÕng ®µn nh◊c du d√¬ng, tiÕng chim hãt l˙u lo, tiÕng ån µo ngoµi ®√êng phè ... Chóng ta sèng trong thÕ giíi ©m thanh. VËy em cã biÕt ©m thanh (gäi tflt lµ ©m) ®√îc t◊o ra nh√ thÕ nµo kh«ng ? I - NhËn biÕt nguån ©m H˘nh 10.1 C1 TÊt c¶ chóng ta h·y cïng nhau gi÷ im lÆng vµ lflng tai nghe. Em h·y nªu nh÷ng ©m mµ em nghe ®√îc vµ t˘m xem chóng ®√îc ph¸t ra tõ ®©u. VËt ph¸t ra ©m gäi lµ nguån ©m. C2 Em h·y kÓ t™n mét sè nguån ©m. II - C¸c nguån ©m cã chung ®Æc ®iÓm g˘ ? Th˙ nghiÖm 1. Mét b◊n dïng tay ko c¨ng mét sîi d©y cao su nhá. D©y ®øng yªn ë v˚ tr˙ c©n b»ng. Mét b◊n kh¸c dïng ngãn tay bËt sîi d©y cao su ®ã (h˘nh 10.1). C3 H·y quan s¸t d©y cao su vµ lflng nghe, råi m« t¶ ®iÒu mµ em nh˘n vµ nghe Æ≠Óc. 28

2. Sau khi gâ vµo thµnh cèc thuû tinh máng ta H˘nh 10.2 nghe ®√îc ©m (h˘nh 10.2). KÕt luËn C4 VÀt nµo ph¸t ra ©m ? Khi ph¸t ra ©m, c¸c vËt ®Òu . . . . . VËt ®ã cã rung ®éng kh«ng ? NhËn biÕt ®iÒu ®ã b»ng c¸ch nµo ? Sù rung ®éng (chuyÓn ®éng) qua l◊i v˚ tr˙ c©n b»ng cña d©y cao su, thµnh cËc, mÆt trèng v.v... gäi lµ dao ®éng. 3. Dïng bóa cao su gâ nhÑ vµo mét nh¸nh ©m thoa vµ lflng nghe ©m do ©m thoa ph¸t ra (h˘nh 10.3). C5 ©m thoa cã dao ®éng kh«ng ? H·y t˘m c¸ch kiÓm tra xem khi ph¸t ra ©m th˘ ©m thoa cã dao ®éng kh«ng. III - VËn dông H˘nh 10.3 C6 Em cã thÓ lµm cho mét sè vËt nh√ tê H˘nh 10.4 giÊy, l¸ chuèi... ph¸t ra ©m ®√îc kh«ng ? 29 C7 H·y t˘m hiÓu xem bé phËn nµo dao ®éng ph¸t ra ©m trong hai nh◊c cô mµ em biÕt. C8 NÕu em thæi vµo miÖng mét lä nhá, cét kh«ng kh˙ trong lä sÏ dao ®éng vµ ph¸t ra ©m. H·y t˘m c¸ch kiÓm tra xem cã ®óng khi ®ã cét kh˙ dao ®éng kh«ng. C9 H·y lµm mét nh◊c cô (®µn èng nghiÖm) theo chØ dÉn d√íi ®©y : - §æ n√íc vµo b¶y èng nghiÖm gièng nhau ®Õn c¸c mùc n√íc kh¸c nhau (h˘nh 10.4). - Dïng th˘a gâ nhÑ lÇn l√ît vµo tõng èng nghiÖm sÏ nghe Æ≠Óc c¸c ©m trÇm, bæng kh¸c nhau. a) BÈ phËn nµo dao ®éng ph¸t ra ©m ? b) èng nµo ph¸t ra ©m trÇm nhÊt, èng nµo ph¸t ra ©m bæng nhÊt ?

- LÇn l√ît thæi m◊nh vµo miÖng c¸c èng H˘nh 10.5 nghiÖm còng sÏ nghe Æ≠Óc c¸c ©m trÇm, bæng H˘nh 10.6 kh¸c nhau (h˘nh 10.5). c) C¸i g˘ dao ®éng ph¸t ra ©m ? d) èng nµo ph¸t ra ©m trÇm nhÊt, èng nµo ph¸t ra ©m bæng nhÊt ? C¸c vËt ph¸t ra ©m ®Òu dao ®éng. Cã thÓ em ch√a biÕt Khi ta thæi s¸o, cét kh˙ trong èng s¸o dao ®éng ph¸t ra ©m. ¢m ph¸t ra cao, thÊp tuú theo kho¶ng c¸ch tõ miÖng s¸o ®Õn lç më mµ ngãn tay võa nhÊc lªn. Cã thÓ thay c¸c èng nghi÷m ë h˘nh 10.4 b»ng c¸c b¸t hoÆc chai cïng lo◊i vµ ®iÒu chØnh mùc n√íc trong èng nghiÖm, b¸t hoÆc chai ®Ó khi gâ vµo chóng, ©m ph¸t ra gÇn ®óng c¸c nèt nh◊c “®å, rª, mi, pha, son, la, si”. §Æt ngãn tay vµo s¸t ngoµi cæ häng vµ kªu “aaa...”. Em c¶m thÊy nh√ thÕ nµo ë ®Çu ngãn tay ? §ã lµ v˘ khi chóng ta nãi, kh«ng kh˙ tõ phæi ®i lªn kh˙ qu¶n, qua thanh qu¶n Æñ m◊nh vµ nhanh lµm cho c¸c d©y ©m thanh dao ®éng (h˘nh 10.6). Dao ®éng nµy t◊o ra ©m. 30

Bµi 11 ßó CAO CûA ¢M C∏c bπn trai th≠Íng c„ gi‰ng tr«m, c∏c bπn g∏i th≠Íng c„ gi‰ng bÊng. Khi nµo ©m ph¸t ra trÇm, khi nµo ©m ph¸t ra bæng ? I - Dao ®éng nhanh, chËm - TÇn sè b) Th˙ nghiÖm 1 a) Treo hai con lflc cã chiÒu dµi 40cm vµ 20cm, H˘nh 11.1 ko chóng lÖch ra khái v˚ tr˙ ®øng yªn ban ®Çu Sè dao ®éng råi th¶ cho chóng dao ®éng nh√ h˘nh 11.1. trong 1 gi©y C1 H·y quan s¸t vµ ®Õm sè dao ®éng cña tõng con lflc trong 10 gi©y vµ ghi kÕt qu¶ vµo b¶ng sau : Con Con lflc nµo dao ®éng nhanh ? Sè dao ®éng lflc Con lflc nµo dao ®éng chËm ? trong 10 gi©y a b Sè dao ®éng trong 1 gi©y gäi lµ tÇn sè. §¬n NhËn xt v˚ tÇn sè lµ hc, k˙ hiÖu lµ Hz. Dao ®éng cµng . . . . . , tÇn sè dao C2 Tõ b¶ng trªn, h·y cho biÕt con lflc nµo ®éng cµng . . . . . cã tÇn sè dao ®éng lín h¬n ? 31

II - ¢m cao (©m bæng), ©m thÊp H˘nh 11.2 (©m trÇm) cao nhanh Th˙ nghiÖm 2 thÊp chËm CË Æfinh mÈt Æ«u hai th≠Ìc thäp Ƶn hÂi c„ PIN PIN chi“u dµi kh∏c nhau (30cm vµ 20cm) tr™n m∆t hÈp gÁ (h◊nh 11.2). L«n l≠Ót bÀt nhã Æ«u t˘ do H˘nh 11.3 cÒa hai th≠Ìc cho chÛng dao ÆÈng. Quan s¸t dao ®éng vµ lflng nghe ©m ph¸t ra rÂi tr∂ lÍi c©u C3. C3 Chän tõ th˙ch hîp ®iÒn vµo chç trèng : PhÇn tù do cña th√íc dµi dao ®éng . . . . . , ©m ph¸t ra . . . . . PhÇn tù do cña th√íc ngfln dao ®éng . . . . . , ©m ph¸t ra . . . . . Th˙ nghiÖm 3 Mét ®Üa nhùa ®√îc ®ôc lç c¸ch ®Òu nhau vµ ®√îc gfln vµo trôc cña mét ®éng c¬ ch◊y b»ng pin (h˘nh 11.3). Ch◊m g„c miÕng b˘a vµo mÈt hµng lç nh†t Æfinh trªn ®Üa ®ang quay (h˘nh 11.4) trong hai tr√êng hîp : - §Üa quay chËm. - §Üa quay nhanh. C4 H·y lflng nghe ©m ph¸t ra vµ ®iÒn tõ th˙ch hîp trong khung vµo chç trèng : Khi ®Üa quay chËm, gãc miÕng b˘a dao ®éng . . . . ., ©m ph¸t ra . . . . . Khi ®Üa quay nhanh, gãc miÕng b˘a dao ®éng . . . . ., ©m ph¸t ra . . . . . KÕt luËn Tõ kÕt qu¶ th˙ nghiÖm 1, 2, 3, h·y viÕt ®Çy ®ñ c©u kÕt luËn sau : Dao ®éng cµng . . . . . , tÇn sè dao ®éng cµng . . . . . ©m ph¸t ra cµng . . . . . 32

III - VËn dông PIN PIN C5 Mét vËt dao ®éng ph¸t ra ©m cã tÇn sè H˘nh 11.4 50Hz vµ mét vËt kh¸c dao ®éng ph¸t ra ©m cã tÇn sè 70Hz. VËt nµo dao ®éng nhanh h¬n ? VËt nµo ph¸t ra ©m thÊp h¬n ? C6 H·y t˘m hiÓu xem khi vÆn cho d©y ®µn c¨ng nhiÒu, c¨ng ˙t th˘ ©m ph¸t ra sÏ cao, thÊp nh√ thÕ nµo ? Vµ tÇn sè lín, nhá ra sao ? C7 Cho Æ‹a trong th› nghi÷m Î h◊nh 11.3 quay, em h∑y l«n l≠Ót chπm g„c mi’ng b◊a vµo mÈt hµng lÁ Î g«n vµnh Æ‹a vµ vµo mÈt hµng lÁ Î g«n t©m Æ‹a. Trong tr≠Íng hÓp nµo ©m ph∏t ra cao h¨n ? Sè dao ®éng trong mét gi©y gäi lµ tÇn sè. §¬n v˚ tÇn sè lµ hc (Hz). ¢m ph¸t ra cµng cao (cµng bæng) khi tÇn sè dao ®éng cµng lín. ¢m ph¸t ra cµng thÊp (cµng trÇm) khi tÇn sè dao ®éng cµng nhá. Cã thÓ em ch√a biÕt Th«ng th√êng, tai ng√êi cã thÓ nghe ®√îc ©m cã tÇn sè trong kho¶ng tõ 20Hz ®Õn 20000Hz. Nh÷ng ©m cã tÇn sè d√íi 20Hz gäi lµ h◊ ©m . Nh÷ng ©m cã tÇn sè lín h¬n 20000Hz gäi lµ siªu ©m . Chã vµ mét sè ®éng vËt kh¸c cã thÓ nghe ®√îc ©m cã tÇn sè thÊp h¬n 20Hz, cao h¬n 20000Hz. 33

Bµi 12 ßó TO CûA ¢M Mét vËt dao ®éng th√êng ph¸t ra ©m cã ®é cao nhÊt ®˚nh. Nh√ng khi nµo vËt ph¸t ra ©m to, khi nµo vËt ph¸t ra ©m nhá ? I - ¢m to, ©m nhá - Biªn ®é dao ®éng Th˙ nghiÖm 1 a) Cè Æ˚nh mét ÆÇu th≠íc thp Ƶn håi cã b) chiÒu dµi kho¶ng 20cm tr™n mÆt hép gç. Khi H˘nh 12.1 Æã th≠íc thp Æøng y™n t◊i v˚ tr˙ c©n b»ng. ¢m ph¸t ra N©ng ÆÇu tù do cÒa th≠íc lÖch kh·i v˚ tr˙ c©n to hay nhá ? b»ng råi th¶ tay cho th≠íc dao Æéng trong hai tr≠êng hîp : a) ßÇu th≠íc lÖch nhiÒu (h◊nh 12.1a). b) ßÇu th≠íc lÖch ˙t (h◊nh 12.1b). C1 Quan s¸t dao ®éng cña ÆÇu th≠íc, lflng nghe ©m ph¸t ra råi ®iÒn vµo b¶ng 1 : B¶ng 1 C¸ch lµm th≠Ìc ß«u th≠Ìc dao ®éng dao ®éng m◊nh hay yÕu ? a) N©ng Æ«u th≠Ìc lÖch nhiÒu b) N©ng Æ«u th≠Ìc lÖch ˙t 34

§é lÖch lín nhÊt cÒa vÀt dao ÆÈng so víi v˚ tr˙ c©n H˘nh 12.2 b»ng cÒa n„ ®√îc gäi lµ biªn ®é dao ®éng. KÕt luËn C2 Tõ nh÷ng d÷ liÖu thu thËp trªn, h·y chän tõ th˙ch ¢m ph¸t ra cµng . . . . . hîp ®iÒn vµo chç trèng : khi . . . . . dao ®éng cña nguån ©m cµng lín. ß«u th≠Ìc lÖch khái v˚ tr˙ c©n b»ng cµng . . . . . , biªn ®é dao ®éng cµng . . . . . , ©m ph¸t ra cµng . . . . . Th˙ nghiÖm 2 Treo mét qu¶ cÇu bÊc sao cho khi d©y treo th⁄ng ®øng th˘ qu¶ cÇu võa ch◊m s¸t vµo gi÷a mÆt trèng. Lflng nghe tiÕng trèng vµ quan s¸t dao ®éng cña qu¶ cÇu (h˘nh 12.2) trong hai tr√êng hîp : a) Gâ nhÑ. b) Gâ m◊nh. C3 Chän tõ th˙ch hîp ®iÒn vµo chç trèng : Qu¶ cÇu bÊc lÖch cµng . . . . . . . , chøng tá biªn ®é dao ®éng cña mÆt trèng cµng . . . . . . , tiÕng trèng cµng . . . . . II - §é to cña mét sè ©m §é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚ ®ªxiben (k˙ hiÖu lµ dB). Ng≠Íi ta cã thÓ dÔng m∏y Æ” Æo ÆÈ to cÒa ©m. B¶ng 2 cho biÕt ®é to cña mét sè ©m. B¶ng 2 - TiÕng nãi th˘ thÇm 20 dB - TiÕng nãi chuyÖn b˘nh th√êng 40 dB - TiÕng nh◊c to 60 dB - TiÕng ån rÊt to ë ngoµi phè 80 dB - TiÕng ån cña m¸y mãc nÆng trong c«ng x√ëng 100 dB - TiÕng st 120 dB Ng√ìng ®au (lµm ®au nhøc tai) (TiÕng ®éng c¬ ph¶n lùc ë c¸ch 4m) 130 dB 35

III - VËn dông H˘nh 12.3 C4 Khi g¶y m◊nh mÈt d©y ®µn, tiÕng ®µn sÏ to hay nhá ? T◊i sao ? C5 H·y so s¸nh biªn ®é dao ®éng cña ®iÓm gi÷a sîi d©y ®µn (®iÓm M) trong hai tr√êng hîp vÏ ë h˘nh 12.3. C6 Khi m¸y thu thanh ph¸t ra ©m to, ©m nhá th˘ biªn ®é dao ®éng cña mµng loa kh¸c nhau thÕ nµo ? C7 H·y √íc l√îng ®é to cña tiÕng ån trªn s©n tr√êng giê ra ch¬i n»m trong kho¶ng nµo ? Biªn ®é dao ®éng cµng lín, ©m cµng to. §é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚ ®ªxiben (dB). Cã thÓ em ch√a biÕt H˘nh 12.4 Ta nghe ®√îc c¸c tiÕng ®éng xung quanh v˘ ©m ®√îc truyÒn bëi kh«ng kh˙ ®Õn tai lµm cho mµng nhÜ dao ®éng. Dao ®éng nµy ®√îc truyÒn qua c¸c bé phËn bªn trong tai, t◊o ra t˙n hiÖu truyÒn lªn n·o gióp ta c¶m nhËn ®√îc ©m thanh (h˘nh 12.4). Mµng nhÜ dao ®éng víi biªn ®é cµng lín, ta nghe thÊy ©m cµng to. ¢m truy“n Æ’n tai c„ ÆÈ to qu∏ lÌn c„ th” lµm thÒng mµng nh‹. V◊ vÀy trong nhi“u tr≠Íng hÓp c«n ph∂i chÛ ˝ b∂o v÷ tai. 36

Bµi 13 M§I TR¶òNG TRUY≈N ¢M Ngµy x√a, ®Ó ph¸t hiÖn tiÕng vã ngùa ng√êi ta th√êng ¸p tai xuèng ®Êt ®Ó nghe.T◊i sao ? I - M«i tr√êng truyÒn ©m TrËng 1 TrËng 2 H˘nh 13.1 Th˙ nghiÖm H˘nh 13.2 1. Sù truyÒn ©m trong chÊt kh˙ 37 ®Æt hai trèng c„ m∆t bªng da c¸ch nhau kho¶ng 15cm. Treo hai qu¶ cÇu bÊc (cã d©y treo dµi b»ng nhau) võa ch◊m s¸t vµo gi÷a mÆt trèng. Gâ m◊nh vµo trèng 1 (h˘nh 13.1). C1 Cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra víi qu¶ cÇu bÊc treo gÇn trèng 2 ? HiÖn t√îng ®ã chøng tá ®iÒu g˘ ? C2 So s¸nh biªn ®é dao ®éng cña hai qu¶ cÇu bÊc. Tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ ®é to cña ©m trong khi lan truyÒn. 2. Sù truyÒn ©m trong chÊt rfln Ba häc sinh lµm th˙ nghiÖm nh√ sau : B◊n A gâ nhÑ ®Çu bót ch˘ xuèng mÆt mét ®Çu bµn, sao cho b◊n B Ưng ë cuèi bµn kh«ng nghe thÊy tiÕng gâ, cfln b◊n C ¸p tai xuèng mÆt bµn th˘ nghe thÊy tiÕng gâ (h˘nh 13.2). C3 ¢m truyÒn ®Õn tai b◊n C qua m«i tr√êng nµo khi nghe thÊy tiÕng gâ ?

3. Sù truyÒn ©m trong chÊt láng 11 12 1 Quan s¸t th˙ nghiÖm sau : 10 2 §Æt nguån ©m (®ång hå cã chu«ng ®ang 93 84 reo) vµo trong mét c¸i cèc vµ b˚t k˙n miÖng cèc b»ng mét miÕng nil«ng. Treo cèc nµy 7 65 l¬ löng trong mét b˘nh n√íc vµ lflng tai ®Ó nghe ®√îc ©m ph¸t ra (h˘nh 13.3). H˘nh 13.3 C4 ¢m truyÒn ®Õn tai qua nh÷ng m«i H˘nh 13.4 tr√êng nµo ? 4. ¢ m cã thÓ truyÒn ®√îc trong ch©n kh«ng hay kh«ng ? Ng√êi ta ®· lµm th˙ nghiÖm sau : §Æt mét chu«ng ®iÖn trong mét b˘nh thu˚ tinh k˙n (h˘nh 13.4). Cho chu«ng kªu råi hót dÇn kh«ng kh˙ trong b˘nh ra th˘ thÊy r»ng : Khi kh«ng kh˙ trong b˘nh cµng ˙t, tiÕng chu«ng nghe cµng nhá. Khi trong b˘nh gÇn nh√ hÕt kh«ng kh˙ (ch©n kh«ng), hÇu nh√ kh«ng nghe thÊy chu«ng kªu n÷a. Sau ®ã, nÕu l◊i cho kh«ng kh˙ vµo b˘nh thu˚ tinh, ta l◊i nghe thÊy tiÕng chu«ng. C5 KÕt qu¶ th˙ nghiÖm trªn ®©y chøng tá ®iÒu g˘ ? KÕt luËn - ¢m c„ th” truyÒn qua nh÷ng m«i tr√êng nh≠ . . . . . vµ kh«ng thÓ truyÒn qua . . . . . - ë c¸c v˚ tr˙ cµng . . . . . nguån ©m th˘ ©m nghe cµng . . . . . 38

5. VËn tèc truyÒn ©m Trong c¸c m«i tr√êng kh¸c nhau, ©m truyÒn ®i víi vËn tèc kh¸c nhau vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. B¶ng d√íi ®©y cho biÕt vËn tèc truyÒn ©m trong mét sè chÊt ë 20oC : Kh«ng kh˙ N√íc Thp 340m/s 1500m/s 6100m/s C6 H·y so s¸nh vËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng kh˙, n√íc vµ thp. II - VËn dông C7 ¢m thanh xung quanh truyÒn ®Õn tai ta nhê m«i tr√êng nµo ? C8 H·y nªu th˙ dô chøng tá ©m cã thÓ truyÒn trong m«i tr√êng láng. C9 H∑y tr∂ lÍi c©u h·i n™u ra Î ph«n mÎ bµi. C10 Khi ë ngoµi kho¶ng kh«ng (ch©n kh«ng), c¸c nhµ du hµnh vò trô cã thÓ nãi chuyÖn víi nhau mét c¸ch b˘nh th√êng nh√ khi hä ë trªn mÆt ®Êt ®√îc kh«ng ? T◊i sao ? ChÊt rfln, láng, kh˙ lµ nh÷ng m«i tr√êng cã thÓ truyÒn ®√îc ©m. Ch©n kh«ng kh«ng thÓ truyÒn ®√îc ©m. Nãi chung vËn tèc truyÒn ©m trong chÊt rfln lín h¬n trong chÊt láng, trong chÊt láng lín h¬n trong chÊt kh˙. Cã thÓ em ch√a biÕt Së dÜ ©m truyÒn ®√îc trong c¸c chÊt kh˙, láng, rfln vµ kh«ng truyÒn ®√îc trong ch©n kh«ng, v˘ khi c¸c nguån ©m dao ®éng, nã sÏ lµm cho c¸c h◊t cÊu t◊o nªn chÊt rfln, láng, kh˙ ë s¸t nã còng dao ®éng theo. Nh÷ng h◊t nµy l◊i truyÒn dao ®éng cho c¸c h◊t kh¸c ë gÇn chóng vµ cø nh√ thÕ dao ®éng truyÒn ®i xa... Do ®ã, muèn ©m truyÒn tõ nguån ©m ®Õn tai ta nhÊt thiÕt ph¶i cã m«i tr√êng truyÒn ©m nh√ chÊt rfln, chÊt láng vµ chÊt kh˙. 39

Bµi 14 PHÅN XÑ ¢M - TI⁄NG VANG Trong c¬n d«ng, khi cã tia chíp th√êng kÌm theo tiÕng sÊm. Sau ®ã cßn nghe thÊy tiÕng ˘ Çm ko dµi, gäi lµ sÊm rÒn. T◊i sao l◊i cã tiÕng sÊm rÒn ? I - ¢m ph¶n x◊ - TiÕng vang H˘nh 14.1 §øng trong mét hang ®éng lín (®éng H√¬ng KÕt luËn T˙ch ë Hµ T©y, hang §Çu Gç ë H◊ Long, ®éng Cã tiÕng vang khi ta nghe thÊy Phong Nha ë Qu¶ng B˘nh...), nÕu nãi to th˘ . . . . . c¸ch . . . . . mét kho¶ng sau ®ã em sÏ nghe ®√îc tiÕng nãi cña ch˙nh thêi gian ˙t nhÊt lµ 1/15 gi©y. m˘nh väng l◊i. §ã lµ tiÕng vang (h˘nh 14.1). Ta nghe ®√îc tiÕng vang khi ©m truyÒn ®Õn v¸ch ®¸ déi l◊i ®Õn tai ta chËm h¨n ©m truyÒn trùc tiÕp ®Õn tai mét kho¶ng thêi gian ˙t nhÊt lµ 1/15 gi©y. ¢m déi l◊i khi gÆp mét mÆt chfln lµ ©m ph¶n x◊. C1 Em ®· tõng nghe ®√îc tiÕng vang ë ®©u ? V˘ sao em nghe ®√îc tiÕng vang ®ã ? C2 T◊i sao trong phßng k˙n ta th√êng nghe thÊy ©m to h¬n so víi khi ta nghe ch˙nh ©m ®ã ë ngoµi trêi ? C3 Khi nãi to trong phßng rÊt lín th˘ nghe ®√îc tiÕng vang. Nh√ng nãi to nh√ vËy trong phßng nhá th˘ l◊i kh«ng nghe thÊy tiÕng vang. a) Trong phßng nµo cã ©m ph¶n x◊ ? b) H·y t˙nh kho¶ng c¸ch ngfln nhÊt tõ ng√êi nãi ®Õn bøc t√êng ®Ó nghe ®√îc tiÕng vang. BiÕt vËn tèc ©m trong kh«ng kh˙ lµ 340m/s. 40

II - VËt ph¶n x◊ ©m tèt vµ vËt ph¶n x◊ ©m km Ng√êi ta ®· lµm th˙ nghiÖm nh√ h˘nh 14.2 ®Ó nghiªn cøu ©m ph¶n x◊. Thay mÆt g√¬ng trong th˙ nghiÖm nµy b»ng nh÷ng mÆt ph¶n x◊ kh¸c nhau, ng√êi ta ®· ®i ®Õn kÕt luËn : - Nh÷ng vËt cøng cã bÒ mÆt nhfin th˘ ph¶n x◊ ©m tèt (hÊp thô ©m km). - Nh÷ng vËt mÒm, xèp cã bÒ mÆt gå ghÒ th˘ ph¶n x◊ ©m km. C4 Trong nh÷ng vËt sau ®©y : H˘nh 14.2 - miÕng xèp, - ghÕ ®Öm mót, H˘nh 14.3 41 - mÆt g√¬ng, - tÊm kim lo◊i, - ¸o len, - cao su xèp, - mÆt ®¸ hoa, - t√êng g◊ch, vËt nµo ph¶n x◊ ©m tèt, vËt nµo ph¶n x◊ ©m km ? III - VËn dông C5 Trong nhiÒu phßng hoµ nh◊c, phßng chiÕu bãng, phßng ghi ©m, ng√êi ta th√êng lµm t√êng sÇn sïi vµ treo rÌm nhung ®Ó lµm gi¶m tiÕng vang. H·y gi¶i th˙ch t◊i sao ? C6 Khi muèn nghe râ h¬n, ng√êi ta th√êng ®Æt bµn tay khum l◊i, s¸t vµo vµnh tai (h˘nh 14.3), ®ång thêi h√íng tai vÒ ph˙a nguån ©m. H·y gi¶i th˙ch t◊i sao ?

C7 Ng√êi ta th√êng sö dông sù ph¶n x◊ cña H˘nh 14.4 siªu ©m ®Ó x¸c ®˚nh ®é s©u cña biÓn. Gi¶ sö tµu ph¸t ra siªu ©m vµ thu ®√îc ©m ph¶n x◊ cña nã tõ ®¸y biÓn sau 1 gi©y (h˘nh 14.4). T˙nh gÇn ®óng ®é s©u cña ®¸y biÓn, biÕt vËn tèc truyÒn siªu ©m trong n√íc lµ 1500m/s ? C8 Hi÷n t≠Óng ph¶n x◊ ©m ®√îc øng dông trong nh÷ng tr√êng hîp nµo d√íi ®©y ? a) Trång c©y xung quanh bÖnh viÖn. b) X¸c ®˚nh ®é s©u cña biÓn. c) Lµm ®å ch¬i “®iÖn tho◊i d©y”. d) Lµm t√êng phñ d◊, nhung. ¢m gÆp mÆt chfln ®Òu b˚ ph¶n x◊ nhiÒu hay ˙t. TiÕng vang lµ ©m ph¶n x◊ nghe ®√îc c¸ch ©m trùc tiÕp ˙t nhÊt lµ 1/15 gi©y. C¸c vËt mÒm, cã bÒ mÆt gå ghÒ ph¶n x◊ ©m km. C¸c vËt cøng, cã bÒ mÆt nhfin, ph¶n x◊ ©m tèt (hÊp thô ©m km). Cã thÓ em ch√a biÕt C¸ heo, d¬i ph¸t ra siªu ©m vµ nhê ©m ph¶n x◊ ®Ó t˘m thøc ¨n. §Æc biÖt con d¬i cßn cã thÓ sö dông ph¶n x◊ cña siªu ©m ®Ó tr¸nh ch√íng ng◊i vËt khi bay. V˘ vËy, cã ng√êi nãi r»ng d¬i “nh˘n” ®√îc trong bãng tèi. 42

Bµi 15 CHˇNG § NHIŸM TI⁄NG ¤N H·y t√ëng t√îng nÕu thiÕu ©m thanh th˘ cuéc sèng cña chóng ta sÏ tÎ nh◊t vµ khã kh¨n nh√ thÕ nµo. Tuy nhiªn tiÕng ®éng lín vµ ko dµi g©y t¸c hπi rÊt xÊu tíi thÇn kinh cña con ng√êi. V˘ vËy trong c¸c nhµ m¸y, ë c¸c thµnh phè c«ng nghiÖp, ng√êi ta ph¶i t˘m c¸ch h◊n chÕ bít nh÷ng tiÕng ån. CÇn ph¶i lµm thÕ nµo ? I - NhËn biÕt « nhiÔm tiÕng ån H˘nh 15.1. SÊm, st. C1 H˘nh nµo trong c¸c h˘nh 15.1, 15.2, 15.3 thÓ hiÖn tiÕng ån tíi møc « nhiÔm tiÕng ån ? V˘ sao em biÕt ? KÕt luËn TiÕng ån g©y ´ nhi‘m lµ ti’ng Ân . . . . . vµ . . . . . lµm ¶nh h√ëng xÊu ®Õn . . . . . cña con ng√êi. C2 Tr√êng hîp nµo sau ®©y cã « nhiÔm tiÕng ån ? a) TiÕng ht rÊt to s¸t tai. b) Lµm viÖc c◊nh m¸y xay x¸t thãc, g◊o, ng«... c) Nhµ ë c◊nh chî. d) BÖnh viÖn, tr◊m x¸ ë c◊nh chî. II - T˘m hiÓu biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån H˘nh 15.2. M¸y khoan bª t«ng liªn tôc H·y ®äc nh÷ng th«ng tin d√íi ®©y : ho◊t ®éng c◊nh n¬i lµm viÖc. §Ó chèng « nhiÔm tiÕng ån, ®Æc biÖt lµ tiÕng ån giao th«ng, ng√êi ta th√êng dïng nh÷ng biÖn ph¸p sau : H˘nh 15.3. Häp chî ån µo ë gÇn líp häc. 1. Treo biÓn b¸o “CÊm bãp cßi” t◊i nh÷ng n¬i gÇn 43 bÖnh viÖn, tr√êng häc. 2. X©y dùng t√êng bªt«ng ng¨n c¸ch khu d©n c√ víi ®√êng cao tèc. 3. Trång nhiÒu c©y xanh ®Ó ©m truyÒn ®Õn gÆp l¸ c©y sÏ ph¶n x◊ theo c¸c h√íng kh¸c nhau. 4. Lµm trÇn nhµ, t√êng nhµ dµy b»ng xèp, lµm t√êng phñ d◊, phñ nhung ®Ó ng¨n bÌt ©m truyÒn qua chóng.

C3 Tõ nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån giao th«ng nªu trªn, h·y ®iÒn c∏c bi÷n ph∏p cÙ th” lµm gi∂m ti’ng Ân vµo chç trèng trong b¶ng d√íi ®©y : C¸ch lµm gi¶m tiÕng ån BiÖn ph¸p cô thÓ lµm gi¶m tiÕng ån 1) T¸c ®éng vµo nguån ©m ..... 2) Ph©n t¸n ©m trªn ®√êng truyÒn ..... 3) Ng¨n kh«ng cho ©m truyÒn tíi tai ..... C4 a) H∑y n™u t™n mÈt sË vÀt li÷u th≠Íng Æ≠Óc dÔng Æ” ng®n ch∆n ©m, lµm cho ©m truyÒn qua ˙t. b) H·y nªu tªn mét sè vËt liÖu ph∂n xπ ©m tËt Æ≠Óc dÔng Æ” c∏ch ©m. III - VËn dông C5 H·y ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån cã thÓ thùc hiÖn ®√îc ®èi víi h˘nh vÏ 15.2 ; 15.3. C6 H·y chØ ra tr√êng hîp g©y « nhiÔm tiÕng ån gÇn n¬i em sèng vµ ®Ò ra mét vµi biÖn ph¸p chèng sù « nhiÔm tiÕng ån ®ã. « nhiÔm tiÕng ån x¶y ra khi tiÕng ån to, ko dµi, g©y ¶nh h√ëng xÊu ®Õn søc khoÎ vµ ho◊t ®éng b˘nh th√êng cña con ng√êi. §Ó chèng « nhiÔm tiÕng ån cÇn lµm gi¶m ®é to cña tiÕng ån ph¸t ra, ng¨n chÆn ®√êng truyÒn ©m, lµm cho ©m truyÒn theo h√íng kh¸c. Nh÷ng vËt liÖu ®√îc dïng ®Ó lµm gi¶m tiÕng ån truyÒn ®Õn tai gäi lµ nh÷ng vËt liÖu c¸ch ©m. Cã thÓ em ch√a biÕt H˘nh 15.4. CÊu t◊o cña bé phËn gi¶m thanh ®¬n gi¶n. èng x¶ xe m¸y dïng ®Ó lµm gi¶m ®é to cña ©m do m¸y næ cña xe ph¸t ra. Kh«ng kh˙ ë miÖng èng tho¸t h¬i cña m¸y næ b˚ dao ®éng m◊nh nªn ©m ph¸t ra rÊt to. Lflp èng x¶ vµo xe, ©m sÏ gi¶m khi truyÒn qua c¸c v¸ch ng¨n trong èng x¶, ra ®Õn miÖng èng x¶ th˘ ®é to b˚ gi¶m ®i ®¸ng kÓ. èng x¶ cfln Æ≠Óc gäi lµ bé phËn gi¶m thanh (h˘nh 15.4). Trong c¸c nhµ h¸t, rÌm treo t√êng chÒ yÕu Æ≠Óc dïng Æ” lµm gi∂m tiÕng vang, cßn t≠êng gπch chÒ yÕu Æ≠Óc dïng ÆÓ ng¨n c¸ch ©m gi÷a c¸c phflng. 44

Bµi 16 T‡NG K⁄T CH¶•NG 2 : ¢M HñC I - Tù kiÓm tra C. ©m ph¶n x◊ truyÒn ®i mäi h√íng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i truyÒn ®Õn tai. 1. ViÕt ®Çy ®ñ c¸c c©u sau ®©y : D. ©m ph¶n x◊ nghe ®√îc c¸ch biÖt víi ©m ph¸t ra. a) C¸c nguån ph¸t ©m ®Òu . . . . . b) Sè dao ®éng trong 1 gi©y lµ . . . . . 6. H·y chän tõ th˙ch hîp trong khung §¬n v˚ tÇn sè lµ . . . . . ®iÒn vµo c¸c c©u sau : c) §é to cña ©m ®√îc ®o b»ng ®¬n v˚ . . . . . (dB). mÒm d) VËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng kh˙ lµ cøng ..... nhfin gå ghÒ 2. §Æt c©u víi c¸c tõ vµ c∏c cÙm tı sau : a) tÇn sè, lín, bæng ; a) C¸c vËt ph¶n x◊ ©m tèt lµ c¸c vËt b) tÇn sè, nhá, trÇm ; . . . . . vµ cã bÒ mÆt . . . . . c) dao ®éng, biªn ®é lín, to ; b) C¸c vËt ph¶n x◊ ©m km lµ c¸c d) dao ®éng, biªn ®é nhá, nhá. vËt . . . . . vµ cã bÒ mÆt . . . . . 3. H·y cho biÕt ©m cã thÓ truyÒn qua 7. Tr√êng hîp nµo sau ®©y cã « nhiÔm m«i tr√êng nµo sau ®©y ? tiÕng ån ? a) Kh«ng kh˙ ; b) Ch©n kh«ng ; a) TiÕng cßi xe cøu ho¶ (hay tiÕng kÎng c) Rfln ; b¸o ch¸y). d) Láng. b) Lµm viÖc c◊nh n¬i næ m˘n, ph¸ ®¸. c) TiÕng ån cña trÎ em lµm ¶nh h√ëng 4. ¢m ph¶n x◊ lµ g˘ ? ®Õn cuéc nãi chuyÖn gi÷a hai ng√êi lín. d) H¸t kara«kª to lóc ban ®ªm. 5. H·y ®¸nh dÊu vµo c©u tr¶ lêi ®óng. TiÕng vang lµ : 8. H·y liÖt kª mét sè vËt liÖu c¸ch ©m tèt. A. ©m ph¶n x◊. B. ©m ph¶n x◊ ®Õn cïng mét lóc víi ©m ph¸t ra. 45

II - VËn dông 1. H·y chØ ra bé phËn dao ®éng ph¸t ra 7. Gi¶ sö mét bÖnh viÖn n»m bªn c◊nh ©m trong nh÷ng nh◊c cô sau : ®µn ghi ta, ®√êng quèc lé cã nhiÒu xe cé qua l◊i. kÌn l¸, s¸o, trèng. H·y ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p chèng « nhiÔm tiÕng ån cho bÖnh viÖn nµy. 2. H·y ®¸nh dÊu vµo c©u ®óng : III - Trß ch¬i « ch÷ (h˘nh 16.1) A. ¢m truyÒn nhanh h¬n ¸nh s¸ng. Theo hµng ngang : B. Cã thÓ nghe Æ≠Óc tiÕng sÊm tr√íc khi nh˘n thÊy chíp. 1. M«i tr√êng kh«ng truyÒn ©m. C. ©m kh«ng thÓ truyÒn trong ch©n kh«ng. 2. ¢m cã tÇn sè lín h¬n 20000Hz. D. ©m kh«ng thÓ truyÒn qua n√íc. 3. Sè dao ®éng trong mét gi©y. 4. HiÖn t√îng ©m déi ng√îc trë l◊i khi 3. a) Dao ®éng cña c¸c sîi d©y ®µn kh¸c gÆp mÆt chfln. nhau nh√ thÕ nµo khi ph¸t ra tiÕng to vµ 5. §Æc ®iÓm cña c¸c nguån ph¸t ©m. tiÕng nhá ? 6. HiÖn t√îng x¶y ra khi ph©n biÖt ®√îc b) Dao ®éng cña c¸c sîi d©y ®µn kh¸c ©m ph¸t ra vµ ©m ph¶n x◊. nhau nh√ thÕ nµo khi ph¸t ra ©m cao vµ 7. ¢m cã tÇn sè nhá h¬n 20Hz. ©m thÊp ? Tõ hµng däc lµ g˘ ? 4. Hai nhµ du hµnh vò trô ë ngoµi kho¶ng kh«ng, cã thÓ “trß chuyÖn” víi nhau H˘nh 16.1 b»ng c¸ch ch◊m hai c¸i mò cña hä vµo nhau. H·y gi¶i th˙ch ©m ®· truyÒn tíi tai hai ng√êi ®ã nh√ thÕ nµo ? 5. V˘ sao trong ®ªm yªn tÜnh khi ®i bé Î ngâ hÑp gi÷a hai bªn t√êng cao, ngoµi tiÕng ch©n ra cßn nghe thÊy mét ©m thanh kh¸c gièng nh√ cã ng√êi ®ang theo s¸t ? 6. Khi nµo th˘ tai cã thÓ nghe Æ≠Óc ©m to nhÊt ? A. ©m ph¸t ra ®Õn tai cïng mét lóc víi ©m ph¶n x◊ ; B. ©m ph¸t ra ®Õn tai tr√íc ©m ph¶n x◊ ; C. ©m ph¸t ra ®Õn tai, ©m ph¶n x◊ ®i n¬i kh¸c kh«ng ®Õn tai ; D. C¶ ba tr≠Íng hÓp trªn. 46

ch√¬ng 3 ßIåN HñC CÇn cÈu dïng nam ch©m ®iÖn Cã mÊy lo◊i ®iÖn t˙ch ? Nh÷ng ®iÖn t˙ch lo◊i nµo th˘ ®Èy nhau, hót nhau ? Dßng ®iÖn lµ g˘ ? Dßng ®iÖn cã nh÷ng t¸c dông g˘ ? §o c√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ nh√ thÕ nµo ? C√êng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ cã ®Æc ®iÓm g˘ trong ®o◊n m◊ch nèi tiÕp vµ trong ®o◊n m◊ch song song ? Sö dông ®iÖn nh√ thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o an toµn ? 47

Bµi 17 S# NHIŸM ßIåN DO Cñ XÉT Vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh« r¸o, nh†t lµ nh˜ng ngµy hanh kh´, khi cëi ¸o ngoµi b»ng len, d◊ hay sîi tæng hîp, ta th√êng nghe thÊy nh÷ng tiÕng l¸ch t¸ch nhá. NÕu khi ®ã ë trong buång tèi, ta cßn thÊy c¸c chíp s¸ng li ti. Còng gièng nh√ thÕ nh√ng k˘ vÜ h¬n nhiÒu lµ hiÖn t√îng chíp vµ sÊm st trong thiªn nhiªn. Mét trong c¸c nguyªn nh©n cña hiÖn t√îng nµy lµ sù nhiÔm ®iÖn do cä x¸t. I - VËt nhiÔm ®iÖn Th˙ nghiÖm 1 H˘nh 17.1a 1. §√a mét ®Çu th√íc nhùa l◊i gÇn c¸c vôn giÊy §√a th√íc nhùa l◊i gÇn c¸c vôn giÊy. viÕt, c¸c vôn nil«ng hay mét qu∂ c«u bªng nhùa xèp nhá ®√îc treo b»ng sîi chØ m¶nh H˘nh 17.1b (h˘nh 17.1a vµ 17.1b). H·y quan s¸t xem cã §√a th√íc nhùa l◊i gÇn qu¶ cÇu hiÖn t√îng g˘ x¶y ra kh«ng. b»ng nhùa xèp. Sau ®ã dïng miÕng v¶i kh« cä x¸t vµo th√íc nhùa råi lÇn l√ît lµm nh√ tr™n. Cã hiÖn t√îng g˘ x¶y ra ®èi víi c¸c mÈu giÊy vµ qu¶ cÇu ? 2. Lµm th˙ nghiÖm t√¬ng tù, thay th√íc nhùa b»ng mét thanh thu˚ tinh ®√îc cä x¸t b»ng m¶nh lôa, sau ®ã thay b»ng mét m¶nh nil«ng hay m¶nh phim nhùa ®√îc cä x¸t b»ng m¶nh len. 3. Ghi kÕt qu¶ quan s¸t ®√îc (hót hay ®Èy) vµo b¶ng d√íi ®©y : C¸c vËt Vôn giÊy viÕt Vôn nil«ng Qu¶ cÇu nhùa xèp VËt b˚ cä x¸t Th√íc nhùa Thanh thu˚ tinh M¶nh nil«ng M¶nh phim nhùa 48

KÕt luËn 1. Chän côm tõ th˙ch hîp trong cã kh¶ n¨ng ®Èy kh«ng ®Èy vµ khung ®iÒn vµo chç trèng : kh«ng hót NhiÒu vËt sau khi b˚ cä x¸t ..... c¸c vËt kh¸c. cã kh¶ n¨ng hót võa ®Èy võa hót Th˙ nghiÖm 2: H˘nh 17.2 ChuÈn b˚ mét m¶nh phim nhùa ch√a b˚ cä C¸c vËt sau khi b˚ cä x¸t cã t˙nh x¸t. Sau ®ã ch◊m bót thö ®iÖn vµo m¶nh t«n chÊt ®· nªu trong c¸c kÕt luËn trªn ph⁄ng ®√îc bè tr˙ nh√ h˘nh 17.2, th˘ ®Ìn cña bót ®√îc gäi lµ c¸c vËt nhiÔm ®iÖn hay kh«ng s¸ng. c¸c vËt mang ®iÖn t˙ch. Dïng m¶nh len cä x¸t m¶nh phim nhùa nµy nhiÒu lÇn vµ quan s¸t kÜ ®Ìn cña bót thö ®iÖn khi ch◊m bót vµo m¶nh t«n. TiÕn hµnh th˙ nghiÖm nh√ trªn, nh√ng thay m¶nh phim nhùa b»ng th√íc nhùa dÑt. KÕt luËn 2. NhiÒu vËt sau khi b˚ cä x¸t cã kh¶ n¨ng . . . . . bãng ®Ìn bót thö ®iÖn. II - VËn dông C1 Gi¶i th˙ch t◊i sao vµo nh÷ng ngµy thêi C3 Vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh« tiÕt kh« r¸o, Æ∆c bi÷t lµ nh˜ng ngµy hanh kh´, r¸o, khi lau chïi g√¬ng soi, k˙nh khi ta ch¶i ®Çu b»ng l√îc nhùa, nhiÒu sîi tãc cöa sæ hay mµn h˘nh tivi b»ng kh¨n b˚ l√îc nhùa hót ko th⁄ng ra ? b«ng kh«, ta v…n thÊy cã bôi v∂i b¸m vµo chóng. Gi¶i th˙ch t◊i sao ? C2 Khi ta thæi vµo mÆt bµn, bôi bay ®i. T◊i sao c¸nh qu◊t ®iÖn thæi giã m◊nh, sau mét thêi gian l◊i cã nhiÒu bôi b¸m vµo c¸nh qu◊t, ®Æc biÖt ë mp c¸nh qu◊t chm vµo kh«ng kh˙ ? Cã thÓ lµm nhiÔm ®iÖn nhiÒu vËt b»ng c¸ch cä x¸t. VËt b˚ nhiÔm ®iÖn (vËt mang ®iÖn t˙ch) cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt kh¸c. Cã thÓ em ch√a biÕt Sù cä x¸t m◊nh gi÷a nh÷ng giät n√íc trong luång kh«ng kh˙ bèc lªn cao lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t◊o thµnh c¸c ®¸m m©y d«ng b˚ nhiÔm ®iÖn. Khi ®ã gi÷a c¸c ®¸m m©y nµy hoÆc gi÷a chóng víi mÆt ®Êt xuÊt hiÖn tia löa ®iÖn ph¸t ¸nh chíp chãi loµ. Do nhiÖt ®é cao cña tia löa ®iÖn, kh«ng kh˙ gi·n në ®ét ngét, ph¸t ra tiÕng næ gäi lµ tiÕng sÊm (khi cã tia löa ®iÖn gi÷a hai ®¸m m©y) hoÆc tiÕng st (khi cã tia löa ®iÖn gi÷a ®¸m m©y vµ mÆt ®Êt). 49