คู่มืออุบัติภัยจากสารเคมีและวัตถุอันตราย

กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 1 8/28/14 11:19 AM

อบุ ัติภัยจากสารเคมแี ละวัตถุอันตราย เปน็ ภัยท่ีเกิดจากสารเคมี และวตั ถอุ นั ตรายรว่ั ไหล เพลิงไหม้ และการระเบดิ ซึง่ เก่ียวข้องกับสถานที่ ท่มี กี ารเก็บ การใช้ การบรรจุ และ การขนส่ง ท้ังทเี่ คลือ่ นที่ไดแ้ ละไม่ได้ สารเคมีและวัตถอุ นั ตราย หมายถงึ สิ่งท่มี ีลกั ษณะ อยา่ งใดอย่างหนึ่ง ดังตอ่ ไปน้ี 2 8/28/14 11:19 AM อุบตั ิภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 2

1.วตั ถทุ ี่ระเบดิ ได้ หมายถงึ สารที่เกดิ การระเบิดไดเ้ มอ่ื ได้รับ ความรอ้ น เปลวไฟ ถูกกระแทกหรอื จดุ ระเบิด เช่น กระสุนปืน ดินระเบิด ดินปนื ตัวจดุ ระเบิดพลุ แกป๊ ประทัด ดอกไมไ้ ฟ เป็นตน้ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 3 ero_Book.indd 3 8/28/14 11:19 AM

2.กา๊ ซ หมายถงึ ก๊าซท่ีสามารถตดิ ไฟไดง้ ่ายเม่ือได้รับ ความรอ้ น หรือ เปลวไฟ เชน่ ก๊าซหุงตม้ กา๊ ซไฮโดรเจน ก๊าซบวิ เทน เป็นต้น หรอื กา๊ ซทเี่ มอ่ื สดู ดมกล่นิ หรือสมั ผัสถูกรา่ งกายแล้ว ท�ำให้เกดิ อันตรายต่อสุขภาพและอาจเสยี ชีวิตได้ เชน่ ก๊าซคลอรีน กา๊ ซแอมโมเนยี เปน็ ตน้ หรือกา๊ ซท่ถี ูกอดั ไวใ้ นถังดว้ ยความดันสงู เมือ่ ถกู กระแทกอยา่ งแรงอาจเกิดระเบดิ ได้ เชน่ กา๊ ซคารบ์ อนไดออกไซด์ กา๊ ซออกซิเจน เปน็ ต้น 4 8/28/14 11:20 AM อุบัตภิ ัยจากสารเคมี ero_Book.indd 4

3.ของเหลวไวไฟ หมายถึง ของเหลวท่สี ามารถติดไฟได้งา่ ย เม่ือได้รับความร้อนหรอื เปลวไฟ เช่น บวิ เทน เมทิลแอลกอฮอล์ เอทลิ แอลกอฮอล์ น้�ำมนั เปน็ ตน้ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย 5 ero_Book.indd 5 8/28/14 11:20 AM

4.ของแขง็ ไวไฟ 8/28/14 11:20 AM หมายถงึ สารท่ีลกุ ไหมไ้ ดง้ า่ ยเมือ่ ไดร้ ับความร้อน หรือเปลวไฟ เช่น ไม้ขดี ไฟ กำ� มะถัน ฟอสฟอรสั ลิกไนต์ เปน็ ตน้ หรือสารทเ่ี มอื่ ถกู นำ้� หรือ ความช้นื จะทำ� ใหเ้ กิดกา๊ ซไวไฟซ่ึงลุกไหมไ้ ด้ เช่น แคลเซียมคารไ์ บด์ โซเดยี ม เปน็ ตน้ 6 อบุ ตั ภิ ยั จากสารเคมี ero_Book.indd 6

5.สารออกซิไดซ์และ สารเปอร์ออกไซด์อนิ ทรยี ์ หมายถงึ สารทีต่ วั เองไม่เกดิ การ ลกุ ไหม้ แต่ช่วยใหส้ ารอ่นื ลกุ ไหม้ ไดโ้ ดยสลายตวั ใหก้ า๊ ซออกซเิ จน ออกมา เชน่ ปยุ๋ แอมโมเนียม ไนเตรท ด่างทับทมิ เปน็ ต้น หรือสารทส่ี ลายตัวแล้วให้ ก๊าซออกซิเจน ซ่งึ จะทำ� ใหต้ ัวเอง และสารอน่ื เกดิ การลกุ ไหม้ เชน่ อะเซทตลิ เปอร์ออกไซด์ เปน็ ต้น กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 7 ero_Book.indd 7 8/28/14 11:20 AM

6.สารมีพษิ และสารตดิ เชื้อโรค หมายถึง สารท่เี ม่ือกนิ สมั ผสั กับผวิ หนงั หรอื สดู ลมหายใจรบั สารน้ีแลว้ เปน็ อนั ตรายต่อรา่ งกาย และอาจท�ำให้เสยี ชวี ติ ได้ เชน่ ปรอท ตะกว่ั แคดเมียม ยาฆ่าแมลง หรือสารท่ปี นเปื้อนกบั อาหารแล้วกินเขา้ ไป จะเป็นอนั ตราย เช่น สารละลาย พลาสตกิ หรอื สารตดิ เชื้อ ได้แก่ เช้ือจลุ ินทรยี ์ เป็นตน้ 8 8/28/14 11:20 AM อบุ ตั ภิ ยั จากสารเคมี ero_Book.indd 8

7.วัสดุกมั มนั ตรังสี หมายถงึ ธาตุหรอื สารประกอบใดๆ ท่มี ีองคป์ ระกอบส่วนหนึง่ มโี ครงสรา้ ง ภายในอะตอมไมค่ งตวั และสลายตัว โดยการปลดปลอ่ ยรังสอี อกมา เชน่ โคบอลต์ – 60 เรเดยี ม – 226 เป็นต้น 9 กรมป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 9 8/28/14 11:20 AM

8.สารกดั กรอ่ น หมายถงึ สารท่มี คี ณุ สมบตั ิในการ ท�ำลายเน้ือเยื่อของรา่ งกาย เช่น กรด ดา่ ง เปน็ ตน้ 10 อุบตั ภิ ยั จากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 10

9.สารหรือวตั ถุอน่ื ทอี่ าจเปน็ อันตรายได้ หมายถึง สารที่ไมไ่ ด้จัดอยู่ใน ประเภทใดใน 8 ประเภทข้างต้น แต่สามารถกอ่ ใหเ้ กิดอนั ตรายได้ เช่น สารคลอโรฟลูออโรคาร์บอน (CFC) เปน็ ตน้ นอกจากนี้ ยงั หมายรวมถึงอาวุธเคมี และอาวธุ ชวี ภาพดว้ ย 11 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 11 8/28/14 11:20 AM

ปา้ ยแสดงความเปน็ อันตราย ประเภทที่ 1 วตั ถรุ ะเบดิ 12 8/28/14 11:20 AM อบุ ัติภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 12

ป้ายแสดงความเปน็ อนั ตราย ประเภทท่ี 2 ก๊าซไวไฟ 13 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 13 8/28/14 11:20 AM

ปา้ ยแสดงความเปน็ อันตราย ประเภทที่ 2 ก๊าซอัด 14 8/28/14 11:20 AM อบุ ัติภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 14

ป้ายแสดงความเป็นอันตราย ประเภทท่ี 2 กา๊ ซพิษ 15กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 15 8/28/14 11:20 AM

ป้ายแสดงความเปน็ อันตราย ประเภทท่ี 3 ของเหลวไวไฟ 16 8/28/14 11:20 AM อุบตั ิภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 16

ปา้ ยแสดงความเป็นอันตราย ประเภทที่ 4 ของแข็งไวไฟ 17 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 17 8/28/14 11:20 AM

ปา้ ยแสดงความเป็นอันตราย ประเภทท่ี 5 สารออกซไิ ดส์ 18 อุบตั ิภยั จากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 18

ป้ายแสดงความเป็นอนั ตราย ประเภทท่ี 6 สารพิษ 19กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 19 8/28/14 11:20 AM

ปา้ ยแสดงความเป็นอนั ตราย ประเภทท่ี 7 วัสดุกมั มนั ตรังสี 20 อบุ ตั ภิ ยั จากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 20

ประเภทที่ 8 สารกัดกรอ่ น ประเภทที่ 9 สารและสิง่ ของอันตรายเบ็ดเตล็ด 21กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 21 8/28/14 11:20 AM

ประสบอบุ ัตภิ ัยสารเคม.ี .. ตอ้ งทำ� อยา่ งไร เมอ่ื เกดิ อบุ ัตเิ หตุบนท้องถนน ไม่ว่าจะเปน็ เหตทุ ีเ่ กดิ จาก การหกรด รั่วไหล เพลงิ ไหม้ หรือการระเบดิ ของสารเคมีในระหว่างการขนสง่ หากอยใู่ กลจ้ ดุ เกดิ เหตมุ ากทส่ี ดุ หรอื เปน็ ผพู้ บเหน็ เหตกุ ารณ์ เปน็ คนแรก ควรดำ� เนินการดงั นี้ 22 อบุ ัติภัยจากสารเคมี ero_Book.indd 22 8/28/14 11:20 AM

23 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 23 8/28/14 11:20 AM

มองหาผู้บาดเจบ็ หรอื หมดสติ ในบรเิ วณที่เกิดเหตอุ ยา่ งระมัดระวงั ในระยะห่างอยา่ งน้อย 50 เมตร ทางดา้ นเหนือลม หากประเมนิ สถานการณแ์ ล้ววา่ สามารถเขา้ ชว่ ย ผบู้ าดเจ็บหรือหมดสติได้ โดยไมม่ ี ความเสี่ยงอันตรายใดๆ ใหร้ ีบเคลอ่ื นยา้ ย ผู้ป่วยไปอยูใ่ นที่อากาศบรสิ ทุ ธิ์ทันที 24 อุบัติภัยจากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 24

25 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 25 8/28/14 11:20 AM

รบี แจง้ หนว่ ยปฏิบัติการฉุกเฉินของทอ้ งท่ี ได้แก่ ต�ำรวจดบั เพลิง หรอื ศูนยป์ ระสานงานภาวะฉุกเฉิน ของท้องที่ เพอ่ื ใหข้ อ้ มูลทจี่ ำ� เป็นเก่ยี วกบั เหตุการณท์ ่เี กิดขนึ้ ไดแ้ ก่ • สถานการณท์ เี่ กดิ เหตุ • ประเภทของรถบรรทุกหรือลกั ษณะรูปร่างของภาชนะ บรรจุสารเคมี • สัญลักษณ์หรอื ป้ายทแ่ี สดงถึงชนิดของสารเคมี • หมายเลขสหประชาชาติ (UN number) ตวั เลข 4 หลกั ทต่ี ิดบนภาชนะบรรจุ หรือข้างรถ 26 อบุ ตั ิภัยจากสารเคมี ero_Book.indd 26 8/28/14 11:20 AM

• ช่อื ของบริษทั ขนสง่ และหมายเลขโทรศัพท์ฉกุ เฉนิ ท่ีตดิ ขา้ งรถ • มไี ฟไหม้ หรอื สารเคมีรั่วไหลในทีเ่ กิดเหตุหรอื ไม่ โดย สังเกตจากกล่มุ ควนั หรอื กล่ิน • จ�ำนวนผู้บาดเจบ็ และร่องรอยความเสยี หาย • สภาพแวดลอ้ มใกลเ้ คยี ง ไดแ้ ก่ แหลง่ น้�ำ ชมุ ชน โรงพยาบาล โรงเรยี น เป็นต้น 27กรมปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 27 8/28/14 11:20 AM

เขา้ สทู่ ีเ่ กดิ เหตทุ างดา้ นเหนือลม อยา่ จอดรถในที่ที่เป็นทางผ่านของสารเคมีที่ร่วั ไหล อยา่ ขับรถผ่านกลุ่มควนั สารเคมี ใหร้ ะลึกเสมอว่า ยานพาหนะเป็นแหลง่ กำ� เนิดประกายไฟ อาจท�ำให้ สถานการณเ์ ลวร้ายยิ่งขึน้ 28 อบุ ัติภยั จากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 28

หา้ มก่อให้เกดิ ประกายไฟใดๆ ในบรเิ วณ ใกล้จดุ เกดิ เหตุ เนือ่ งจากอาจมีไอระเหย ของสารเคมหี รอื ก๊าซที่ตดิ ไฟได้ในบรเิ วณนนั้ 29กรมป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 29 8/28/14 11:20 AM

กัน้ เขตอันตรายเบอ้ื งตน้ ในรศั มี 75 เมตร เพอื่ ให้มพี ืน้ ท่ีเพยี งพอสำ� หรบั ทมี ปฏิบตั กิ ารฉุกเฉนิ ที่จะเขา้ มา ระงับเหตุในจดุ ท่ปี ลอดภยั ถา้ เกิดไฟไหม้ในรถขนสนิ ค้า ให้ก้ันเขตอันตราย ในรศั มี 150 เมตร สำ� หรับการปฏบิ ัตงิ านของเจ้าหน้าท่ดี บั เพลิง กนั้ การจราจรผ่านจดุ เกดิ เหตุ หา้ มบคุ คลทไ่ี มเ่ กย่ี วข้องเข้าใกลพ้ ้นื ทอี่ นั ตราย แจง้ เตอื นประชาชน ให้เตรยี มการอพยพเคลือ่ นย้าย ออกจากบรเิ วณที่กลุม่ ก๊าซหรือไอระเหยสารเคมหี นาแน่น เคลอ่ื นที่ผา่ น ถา้ พบวา่ มีการร่วั ไหลของสารเคมีลงท่อระบายน้�ำ คู คลอง ควรแจง้ ข้อมลู เพ่มิ เตมิ เก่ยี วกับปริมาณของสารเคมี ทร่ี ั่วไหลลงแหล่งน้�ำแก่หน่วยงานทร่ี ับผิดชอบต่อไป 30 อบุ ัติภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 30 8/28/14 11:20 AM

หา้ มเหยยี บบนสารเคมี ท่รี ่ัวไหล ห้ามเปิดท้ายรถของยานพาหนะท่ปี ระสบภยั เนื่องจากอาจมีไอระเหยของสารเคมที ่มี คี วามเขม้ ข้นสูง รว่ั ไหลออกมา ทำ� ให้เกิดอนั ตรายถงึ ขน้ั เสียชีวิตได้ รบี โทรแจ้งหน่วยงานรบั ผิดชอบทีเ่ กี่ยวขอ้ ง ในท้องทเ่ี กิดเหตุทนั ที 31กรมป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 31 8/28/14 11:20 AM

จะช่วยเหลอื ผู้ป่วย..ไดอ้ ยา่ งไร • เคลื่อนย้ายผู้ปว่ ยไปอยใู่ นทอ่ี ากาศบริสุทธ์ิ • ถอดเสอ้ื ท่ีเปื้อนสารเคมอี อก และแยกใส่ถุงหรอื ภาชนะ ต่างหาก • หากสัมผสั สารให้ล้างดว้ ยน้�ำมากๆ อย่างนอ้ ย 15 นาที • ไปพบแพทย์ 32 อบุ ตั ภิ ัยจากสารเคมี 8/28/14 11:20 AM ero_Book.indd 32

33กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 33 8/28/14 11:20 AM

ปอ้ งกนั ตนเองจากสารเคมีอนั ตราย..ไดอ้ ย่างไร ไมส่ ัมผัสภาชนะบรรจทุ ี่ช�ำรดุ หรือสารที่รัว่ ไหล อย่าเขา้ ใกลแ้ นวกัน้ เขตอนั ตราย สงั เกตจากแถบเหลอื ง-ด�ำ หรือแถบขาว-แดง อยู่เหนอื ลม หรอื ที่สูง หรอื ออกจากบริเวณทเี่ กดิ เหตุ ทันที หากเห็นว่าไม่ปลอดภยั 34 8/28/14 11:20 AM อบุ ัติภยั จากสารเคมี ero_Book.indd 34

หมายเลขโทรศพั ท์ฉกุ เฉิน * เกิดเหตใุ นกรงุ เทพมหานคร โทร. 199 * ศนู ย์กรุงเทพมหานคร โทร. 1555 * กรมควบคุมมลพิษ โทร. 1650 * เกดิ เหตใุ นต่างจังหวัด โทร. 1999 * เกดิ เหตุบนทางหลวง โทร. 1193 * เกิดเหตุบนทางด่วน โทร. 1543 * เกดิ เหตุบนท้องถนน แจ้งศนู ย์ปลอดภัยคมนาคม โทร. 0 2280 8000 * เกิดเหตุเกยี่ วกบั วัตถุกมั มันตรังสี แจง้ ส�ำนักงานปรมาณูเพอ่ื สันติ ในเวลาราชการ โทร. 0 2579 5230-4 ตอ่ 552, 553, 139 นอกเวลาราชการ โทร. 0 2579 5230 -4 หรอื 0 2562 0123 * ศูนย์นเรนทร โทร. 1669 สายด่วนนริ ภยั โทร. 1784 35 กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ero_Book.indd 35 8/28/14 11:20 AM

ฝ่ายผลิตสื่อโสตทัศนูปกรณแ์ ละสิ่งพมิ พ์ กองเผยแพรแ่ ละประชาสมั พันธ์ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย โทร. 0-2637-3458-61 โทรสาร 0-2243-2200 www.disaster.go.th สายดว่ นนริ ภัย 1784 “ป้องกันภัยเชิงรกุ บรรเทาทกุ ขเ์ ม่ือเกิดภัย” ero_Book.indd 36 8/28/14 11:20 AM